You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
de <strong>Filmkrant</strong><br />
#352 MAART 2013 45<br />
Toen ik onlangs oude gekopieerde artikelen<br />
uit het pre-computertijdperk aan<br />
het opruimen was, vond ik een obscuur<br />
maar prachtig diagram. Gepubliceerd in<br />
een wetenschappelijk tijdschrift, maar<br />
duidelijk met de hand getekend en ingekleurd,<br />
had het de vorm van een ‘structurele<br />
kaart’ van de narratieve progressie<br />
in Fritz Langs M (1931). Er zaten schriftelijke<br />
aanwijzingen bij van dingen die<br />
‘onthullend’ of ‘afwisseling’ heetten;<br />
stippen die samengingen met herhaalde<br />
of symmetrische situaties; en overal<br />
kleine pijlen.<br />
Het kostte me wat tijd om het diagram<br />
te identificeren: het bleek de ‘appendix’<br />
bij de vroege jarenzeventiganalyse van<br />
Noël Burch van Langs Duitse jaren, in die<br />
tijd naar het Engels vertaald als onderdeel<br />
van Richard Rouds Cinema: A Critical<br />
Dictionary (een vooraanstaande bron<br />
voor mijn persoonlijke cinefilie) – maar<br />
zonder het diagram. Terwijl dat het<br />
mooiste deel was!<br />
Iemand zou in een surrealistisch boek<br />
alle vreemde en wonderlijke tabellen<br />
moeten samenbrengen die over de hele<br />
wereld verschenen, tijdens de jaren van<br />
het structuralisme en de semiotiek in de<br />
filmanalyse in de jaren zestig en zeventig.<br />
Die zijn natuurlijk behoorlijk frustrerend<br />
om te begrijpen omdat een diagram<br />
slechts het statische eindresultaat is van<br />
een lang, dynamisch, vaak pedagogisch<br />
proces. Dit is iets dat dit nieuwe tijdperk<br />
van digitale, audiovisuele filmstudies<br />
ons in feite wel zou kunnen geven: herrezen,<br />
levende, mobiele, time-based diagrammen.<br />
Breng terug die structurele<br />
grafieken!<br />
Want wat is een diagram als niet de<br />
schitterende (en soms sadistische) wil<br />
om de vorm van een film te reduceren,<br />
noteren en overbrengen? Filmanalyse<br />
vandaag de dag, met z’n nadruk – vaak<br />
spannend en onthullend – op details,<br />
fragmenten en momenten, is dat overzicht<br />
over de totale structuur, die gelaagde<br />
vorm een beetje uit het oog verloren.<br />
Ik ben op DVD The Loyal 47 Ronin<br />
(1941) van Kenji Mizoguchi aan het herzien,<br />
weer een favoriete regisseur van<br />
Burch en een fetisj van filmcritici van<br />
bijna elke generatie sinds de jaren vijftig.<br />
Lastig om een strenger gevormd werk te<br />
vinden dan deze film – op elk niveau, van<br />
macro tot micro. Individuele shots zijn<br />
gemaakt volgens strikte geometrie. Hoewel<br />
we diep in de manie van de lange take<br />
zitten in onze huidige filmcultuur, werd<br />
Mizoguchi vanwege zijn neiging om<br />
complexe shots te choreograferen die<br />
enkele minuten duurden door filmkenners<br />
beschimpt.<br />
‘Mizo’ was een vroeg doelwit voor wat<br />
later een veelgehoorde kritiek werd: het<br />
spelen met de vorm zou veranderd zijn in<br />
formalisme, vorm voor de vorm – blijkbaar<br />
een ongezonde, elitaire obsessie. In<br />
feite had de contrabeweging decennia later<br />
tegen structurele/semiotische analyse<br />
van cinema veel te maken met een verdachte<br />
paranoia ten aanzien van formalisme:<br />
in de jaren tachtig riepen critici op<br />
tot een viering van de open vorm, de ongevormde,<br />
losledige vorm… via John<br />
Cassavetes en Abel Ferrara leidend tot<br />
het dieptepunt van de Mumblecore.<br />
Een bepaald, puntig, historisch moment<br />
in de polemiek herinner ik me nog<br />
goed: 1987, en het exacte moment waarop<br />
Stanley Kubricks Full Metal Jacket<br />
werd afgezet tegen Jim McBride’s The Big<br />
Easy. Kubrick kwam niet goed weg in<br />
deze wedstrijd. Er zat iets rigides, onderdrukts<br />
en geconstipeerds in al die rechte<br />
lijnen en strikte vormen – in vergelijking<br />
met de post-Jean Renoir, post-Manny<br />
Farber explosie van leven in McBride’s<br />
sexy New Orleans.<br />
<strong>De</strong>ze oorlog tussen cinefielen duurt<br />
voort, met steeds nieuwe filmobjecten,<br />
over en weer: het helpt de wispelturige<br />
modes verklaren, hoe Akerman of Fassbinder,<br />
met hun uitmuntende gevoel<br />
worLD wi<strong>De</strong><br />
vorm, formalisme,<br />
formaliteit<br />
<strong>De</strong> Australische filmcriticus Adrian Martin becommentarieert<br />
opvallende discussies en tendensen rond filmmakers.<br />
dooR AdRiAN MARTiN<br />
AngLe<br />
voor vorm, het ene decennium aanbeden<br />
kunnen worden en verguisd in het volgende,<br />
in vergelijking met vrolijk slordige<br />
auteurs als Kusturica of Spike Lee. En<br />
dan, af en toe, komt er zo iemand als Miguel<br />
Gomes (Tabu) voorbij die tijdelijk<br />
alle tegenstellingen bij elkaar brengt.<br />
Het is altijd heilzaam om Mizoguchi<br />
opnieuw te bekijken. Wat The Loyal 47<br />
Ronin mij leerde, toen ik ’m opnieuw bekeek,<br />
was dat vorm in cinema niet alleen<br />
een esthetische kwestie is: vorm kan ook<br />
een rijke allegorie zijn voor de hele afgebeelde<br />
sociale orde. Als Mizo een verbazingwekkende<br />
compositie maakt uit een<br />
zee van gebogen ruggen; als de ruimtelijke<br />
spanning van een frame of de volgbeweging<br />
van de camera op de ondraaglijke<br />
scheiding wijst tussen publiek en privaat;<br />
of als de ‘respectvolle afstand’ van<br />
een camerastandpunt ten aanzien van<br />
geweld en dood ons de ongelofelijke<br />
complexiteit toont van het waarborgen<br />
van wat voor erecode dan ook… dan gaat<br />
vorm over in formaliteit. o
Change language