203 - Ab Ovo Patents & Trademarks

Een ziekenhuisonderneming in de twintigste eeuw

EEN ZIEKENHUISONDERNEMING
IN DE TWINTIGSTE EEUW
Deel I
Hans Veldman
ORBIS MEDISCH EN ZORGCONCERN, SITTARD-GELEEN 2008

LEESCOMMISSIE
dr. I.J. Blanken
Oud-bedrijfshistoricus van Philips Electronics N.V.
drs. A.W.A.M. Broos
Lid van de Raad van Bestuur van Orbis Medisch en Zorgconcern
drs.ing. W.H. Geraedts
Longarts in het Maaslandziekenhuis
A.H.M. Hoofs
Oud-secretaris van de Raad van Bestuur van Orbis Medisch en Zorgconcern
L.F.J. Jansen
Voorzitter van de Raad van Bestuur van Orbis Medisch en Zorgconcern
drs. Th.H.M. Mintjens
Oud-directeur van de Divisie Verpleging & Verzorging van Orbis Medisch en Zorgconcern
Opdrachtgever: Orbis Medisch en Zorgconcern
Auteur: dr.ir. H.E. Veldman
Onderzoek: dr.ir. H.E. Veldman; drs. E.J.G. van Royen
Tekstadviezen: drs. E.J.G. van Royen
Uitgave en productiebegeleiding: Veldman Bedrijfsontwikkeling B.V.
Drukwerk: Drukkerij Lecturis B.V.
Omslagillustratie: J.E.M.M. Drummen
Omslagontwerp: H. Stals
ORBIS MEDISCH EN ZORGCONCERN
Postbus 5500
6130 MB Sittard-Geleen
ISBN 978 90 807011 8 2 (set); 978 90 807011 9 9 (deel I)
NUR 680
© 2008 Sittard-Geleen, Hans Veldman
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen
in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige
wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere
manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur.

Voor Anneke en Wouter

VOORWOORD
De twintigste eeuw heeft op het terrein van de ziekenhuiszorg en het
medisch handelen een spectaculaire ontwikkeling doorgemaakt. Aan de
basis van de ziekenhuiszorg stonden mensen met visie en ambitie. In
onze regio waren dat de Dochters van de Goddelijke Voorzienigheid die,
na een gedwongen vertrek uit Frankrijk, de verzorging van zieken op zich
namen. Zo was het ook elders: het waren in deze beginperiode vooral
kerkelijke en charitatieve organisaties die, met het verrichten van barmhartige
werken als uitgangspunt, de initiatieven namen. Na de tweede
wereldoorlog trokken de overheden de regie naar zich toe met het doel
adequate gezondheidszorg voor alle Nederlanders te garanderen. De zorgvraag
groeide en dus de kosten. Om die te beheersen werden in de jaren
zeventig en tachtig uiteenlopende instrumenten beproefd. Het overheidstoezicht
met zijn budgettaire beperkingen ten aanzien van bouw en
exploitatie was wel te begrijpen. Maar dit toezicht veranderde in bedilzucht
toen Den Haag zich tot in detail ging bemoeien met bouwprojecten,
investeringen in apparatuur en het aantal specialisten.
Vier jaar geleden werd het voorstel gedaan om ter gelegenheid van de
opening van ons nieuwe ziekenhuis in Sittard-Geleen een boek te schrijven
over 100 jaar ziekenhuiszorg in de Westelijke Mijnstreek. Mijn eerste
reactie was dat het dan geen opsomming van feiten en gebeurtenissen
mocht worden. De afgelopen eeuw met zijn indrukwekkende ontwikkeling
van de gezondheidszorg vroeg namelijk niet om een kroniek maar om
een gedegen kritische analyse. De Stichting De Goddelijke Voorzienigheid
in Sittard en de Stichting St. Barbara in Geleen, waarvan de geschiedenis
sterk door deze algemene ontwikkeling is bepaald, konden voor zo’n
analyse een bruikbaar decor vormen.
Bedrijfshistoricus Hans Veldman heeft deze casestudy op zich genomen.
Als een chirurg met een vlijmscherp scalpel heeft hij 100 jaar organisatie
en management van ziekenhuiszorg in de Westelijke Mijnstreek ontleed.
Hij beschrijft hoe de zorgondernemers van het eerste uur met het bedrijfsleven
onderhandelden over verpleegprijzen en met de bisschop over toe-

8 VOORWOORD
stemming om te mogen uitbreiden, en hoe zij worstelden met de verstikkende
deken die de overheid na de oorlog over de zorg heen trok. De
instellingen in de gezondheidszorg verloren daarop de bedrijfskundige
modernisering uit het oog. Zij verdedigden hun passieve houding door
zichzelf tot iets bijzonders te verklaren waarop bedrijfsorganisatorische
principes niet van toepassing zijn. Hoewel de overheid sinds kort weer
ruimte laat, resulteert dit bij veel instellingen tot op de dag van vandaag
in daadloosheid en willoosheid. In Sittard-Geleen hebben we geprobeerd
om met een ‘gewone’ bedrijfsmatige aanpak de impasse te doorbreken.
Dit boek gaat over de ziekenhuizen in de Westelijke Mijnstreek, maar het
had ook over die in Twente of Noord Holland kunnen gaan. Het decor
verschilt, de ontwikkelingen zijn dezelfde. Het boek levert algemene
inzichten op. Vanuit bergen archiefmateriaal brengt de auteur de hoofdrolspelers
van toen tot leven en laat hij van heel dichtbij zien hoe de
ziekenhuiszorg gerund werd. Door op deze manier nu eens twee instellingen
zelf het onderwerp te maken, krijgen we een beeld van de ontwikkeling
van dit aspect van de gezondheidszorg, dat soms verrassend afwijkt
van de gangbare opvattingen die we daar in Nederland over hebben.
Nu, anno 2008, staat Orbis Medisch en Zorg Concern aan de vooravond
van wat ik vaak ‘de industriële revolutie’ in de ziekenhuiszorg noem. Na
het medisch-technologische wonder van de vorige eeuw is nu het schromelijk
verwaarloosde bedrijfsconcept aan de beurt. In Sittard-Geleen
wordt de inhaalslag gerealiseerd met de ingebruikname van het ‘ziekenhuis
van de 21e eeuw’. Het herinrichten van werkprocessen en de toepassing
van geïntegreerde IT, logistieke concepten en ‘smart’-omgevingen
voor patiënten en werknemers, moeten leiden tot lagere bedrijfskosten en
een hogere kwaliteit, het adagium van Orbis.
Hans Veldman verdient voor dit boek een groot compliment. Zijn analyses
zouden verplichte kost moeten zijn.
Sittard, november 2008
Ludo Jansen,
voorzitter Raad van Bestuur
Orbis Medisch en Zorgconcern

INHOUDSOPGAVE
DEEL I
VOORWOORD 7
PROLOOG 11
1 HET MIJNZIEKENHUIS 31
1. Het Limburgsche Groene Kruis 36
2. Schulte, het AMF en het ziekenhuis van de Franse zusters 50
3. Van der Hoff en het contract met het AMF 61
4. Garantie en verpleegprijs in de jaren dertig 85
5. Het conflict met het AMF over de verpleegprijs in de
Tweede Wereldoorlog 104
2DE HORDELOOP 113
1. Gewijzigde verhoudingen 115
2. Geleen en de strijd voor een eigen ziekenhuis 134
3. Naar een volwaardig ziekenhuis in Sittard 152
4. Een ziekenhuis in Geleen 169
5. Een generatiewisseling in Sittard 185
3HET MEDISCH CENTRUM 203
1. De uitbreiding van het St. Barbara Ziekenhuis 203
2. Bestuur, directie en specialisten 230
3. Het opportunisme bestraft 251
4. De Samenwerkende Ziekenhuizen en Verpleeghuizen in de
Westelijke Mijnstreek 269
4MODEL ‘77 283
1. In een nieuwe context 283
2. De evaluatie van de samenwerking in 1976 294
3. Harmoniemodel en conflictmodel 310
4. Een nieuwe tijd 322

10 INHOUDSOPGAVE
DEEL II
5 DE BILOCATIE 7
1. Het plan Gardeniers 11
2. De ontwikkeling van het ziekenhuis in Sittard in het gedrang 29
3. Naar Sittard ga je voor de behandeling, naar Geleen voor
de verzorging 47
4. De beddenreductie van Dees en de functionele budgettering 71
5. Het Maaslandziekenhuis en de introductie van het
beleidsoverleg 81
6HET KEERPUNT 85
1. Sturen in de jaren negentig 86
2. ‘De dikke boom wordt almaar dikker en de dunne almaar
dunner’ 101
3. Op weg naar beter 115
4. De vertrouwenscrisis 135
5. Breederveld en de lange bestuurscrisis 155
7DE NIEUWE MANIER VAN WERKEN 171
1. Het ziekenhuis in twee werelden 171
2. Onder nieuw bewind 192
3. Het functioneel plan 224
4. Orbis Medisch en Zorgconcern 253
NOTEN 287
LITERATUUR 339
REGISTER 343
OVER DE AUTEUR 349

PROLOOG
Op 5 december 1905 schreef de Inspecteur van het Staatstoezicht op de
Volksgezondheid een brief aan het College van B en W van Sittard. Hij
wees erop dat er in de gemeente geen geschikte verpleeginrichting voor
lijders aan besmettelijke ziekten was. Sittard beschikte wel over een oud
onderkomen, het uit 1857 stammende St. Joseph-gasthuis, maar daarover
was de inspecteur niet te spreken. ‘Nu zal ik wel niet behoeven te zeggen, dat
de bestaande, door mij geziene gelegenheid niet aan de meest primitieve eischen
beantwoordt, doch ook wanneer deze afgebroken en opgebouwd wordt, is de
plaats in zulk bevolkt en onaanzienlijk gedeelte Uwer gemeente beslist onbruikbaar.’
De inspecteur wenste verandering te zien. ‘Met ingenomenheid zij
daarom gewezen op de gelegenheid, die zich voordoet bij de Fransche Zusters,
welke gaarne de verpleging van besmettelijke lijders op zich willen nemen en
daartoe met Uw College in onderhandeling willen treden. Hierdoor toch kan voor
relatief weinig onkosten aan alle eischen worden voldaan. Ik veroorloof mij derhalve
met aandrang Uw College hierop te wijzen en verzoek U beleefd, binnen
eenigen tijd van U te mogen vernemen, wat door Uw College in deze is verricht.’ 1
Met zijn dwingende brief vervulde de Inspecteur een wens van de plaatselijke
huisarts J.A.E. Schoenmaekers. Deze was het gasthuis een doorn in
het oog. Men kon het inderdaad, samen met de omgeving waar het was
gevestigd, ‘onaanzienlijk’ noemen. Het hield bovendien vast aan zijn traditionele
functie van armenhuis en liet de geleidelijke modernisering op het
2
gebied van de ziekenzorg aan zich voorbijgaan. Het beantwoordde daarmee
aan het beeld van de gezondheidszorg in de regio, die zo goed als
niet bestond. Schoenmaekers profileerde zich in de gemeente als vernieuwer,
nadrukkelijk ernaar strevend in Sittard moderne zorg te kunnen bieden.
Daarvoor kon hij het gasthuis niet gebruiken.
Met de Franse zusters werden de Filles de la Divine Providence (Dochters
van de Goddelijke Voorzienigheid) bedoeld, een onderwijsorde uit Bretagne
die zojuist even buiten Sittard een klooster had gevestigd. In dit klooster
zag Schoenmaekers de mogelijkheid besmettelijk zieken af te zonderen
en te laten verplegen.

12 PROLOOG
In 1857 kwamen religieuzen uit Maastricht naar Sittard om er de armenzorg op zich te nemen. Zij
stichtten de congregatie van de Liefdezusters van het Kostbaar Bloed en vestigden in de Helstraat het
St. Joseph Gesticht. Een halve eeuw later vond de Inspecteur voor de Volksgezondheid dat dit
onderkomen zelfs niet aan ‘de meest primitieve eischen' voldeed. De Franse Zusters in de Voorstad
namen de ziekenzorg over. In het pand in de Helstraat, dat vanwege de wijnranken die er tegenaan
groeiden het Wijnhuis werd genoemd, vestigde zich een leerlooierij.
(Bron: Stadsarchief Sittard-Geleen)

PROLOOG 13
Huisarts Schoenmaekers vond in de nieuwe burgemeester van Sittard, de
33-jarige Brabander A.H. Gijzels, een medestrever. Deze stond voor de uitdaging
de gemeente te bevrijden uit zijn benarde positie. Het stadje was
arm en achtergebleven. Het ontbrak er aan vrijwel alles.
Sittard
Tijdens het Ancien Régime was het vestingstadje Sittard een halteplaats
op de weg van Keulen naar de Vlaamse steden, in het westen van het hertogdom
Gulik. Het had een marktplaatsfunctie voor de waren van handelsreizigers
en voor landbouwproducten, met name van de boerenbedrijven
ten oosten van de stad. De grenzen van het hertogdom lagen pal ten
zuiden en ten noorden van de vesting. Een toegangspoort aan de noord- of
aan de zuidzijde kende de stad dan ook niet. De regio was lange tijd
toneel van hevige strijd en werd op gezette tijden door steeds weer andere
legers overspoeld, geplunderd of in bezit genomen. Niettemin kon Sittard
zich ontwikkelen in een situatie van een zekere staatkundige stabiliteit.
Het was overwegend in Gulikse handen, terwijl in de directe omgeving,
zoals in de dorpen Op Geleen, Lutterade, Krawinkel en Spaans Neerbeek
(de latere gemeente Geleen), grenzen geregeld wijzigden en de soevereinen
elkaar afwisselden. Sittard was overigens niet groot of belangrijk. De
omvang van het plaatsje ontsteeg ternauwernood die van de nederzettingen
in de omgeving.
In 1795 brachten de Fransen het Gulikse, en daarmee Sittard, onder in het
Departement Roer. De lappendeken ten noorden, westen en zuiden van
de stad trokken zij samen tot het Departement Nedermaas. Een ingrijpende
verandering voltrok zich nadat de Fransen waren vertrokken. Op het
Congres van Wenen in 1815 werd de westelijke grens van het Departement
Roer verschoven van de Maas tot op schootsafstand daarvan, juist
ten oosten van Sittard. De stad werd daardoor onderdeel van Nederland
en van een provincie die grotendeels overeenkwam met het voormalige
Departement Nedermaas. Deze provincie kreeg de voor het gebied vreemde
naam Limburg. De Belgische opstand in 1830 bracht Limburg, op Maastricht
na, onder Belgisch bestuur. Het conflict tussen Nederland en België
werd in 1839 beëindigd met het Verdrag van Londen, waarbij Willem I het
westelijke deel van Luxemburg afstond aan België en daarvoor als compensatie
het oostelijke deel van Limburg terugkreeg. Die ruil betekende
dus een splitsing van Limburg. Het westelijke deel bleef provincie van
België en het oostelijke deel werd als hertogdom van Willem I deel van

14 PROLOOG
Nederland. Overigens was Willems hertogdom Luxemburg lid van de
Duitse Bond, met als gevolg dat de ruil met zich meebracht dat Nederlands
Limburg dat ook werd.
Het geschuif met grenzen tussen 1815 en 1839 was van dramatische betekenis
voor Sittard. De splitsing van Limburg propte het oost-west georienteerde
stadje en de dorpen eromheen in een flessenhals, een noord-zuid
corridor van Nederland naar Maastricht, zonder infrastructuur en met een
Maas die een groot deel van het jaar onbevaarbaar was. 3
Sittard beschikte over diverse overheidsinstanties, zoals een kantongerecht,
een belastingkantoor, een marechausseekazerne en een Kamer van
Koophandel. In de stad waren diverse kloosterorden gevestigd, waaronder
die van de Jezuïeten die er een groot gymnasium leidden. De aanleg van
noord-zuid verbindingen, de Rijksweg in 1849 en het spoor in 1865, schiepen
voorwaarden voor integratie in de Nederlandse economie. Maar dit
alles mocht voorlopig niet baten. De direct langs de gemeente getrokken
oostgrens belemmerde de handel. Dat Nederlands Limburg de eerste
decennia tevens lid was van de Duitse Bond leverde geen bijdrage. Het
versterkte het beeld van het hertogdom als vreemd gebied. De inwoners
beheersten het Duits, of het Frans, maar in ieder geval niet het Nederlands.
Het gebied kende zoveel dialecten als kastelen. De dorpen en
4
stadjes hoorden niet bij elkaar, laat staan bij Nederland. J.G.H. Boissevain,
redacteur van de Arnhemsche Courant, noemde Limburg in 1848 in een
schotschrift ‘een jammerlijke strook gronds, een uitwas van ons land, dat onze
5
beste sappen verteert, een vraemd aanhangsel’. De inwoners van dit aanhangsel
wilden in deze jaren bovendien liever weer bij België horen dan bij
Nederland blijven. ‘Een hereeniging met België zoude schier alle inboorlingen
6
( ) aangenaam zijn’, schreef de gouverneur in 1843 aan Den Haag. Limburg
was grotendeels een kansarm gebied dat nauwelijks in zijn middelen van
bestaan kon voorzien. De enige uitzondering daarop in het zuiden van de
provincie was Maastricht, maar deze Frans georiënteerde stad was voor de
nederzettingen in de flessenhals, net als Nederland, in geografisch en cultureel
opzicht ver weg.
Een halve eeuw later, rond 1900, voelde Limburg zich intussen wel deel
van Nederland, maar de economische en maatschappelijke situatie in
Sittard was dezelfde gebleven, zo niet verslechterd. Een langdurige internationale
landbouwcrisis en diverse misoogsten hadden de armoede bestendigd.
Het stadje was in de negentiende eeuw weliswaar wat harder

PROLOOG 15
gegroeid dan de omliggende dorpen, maar veel meer dan 3.500 mensen
woonden er binnen de stadswallen niet. Buiten die wallen had het plaatsje
zich niet of nauwelijks ontwikkeld.
Dominant aanwezig in Sittard waren het kapittel en de kloosters. Het in
het oog springende Jezuïetenklooster, met zijn internationaal bekende St.
Aloysiuscollege, verliet echter in 1900 het kleine Sittard om in het grotere
Nijmegen het gymnasium als Canisiuscollege voort te zetten.
Sittard telde een beperkt aantal welgestelden. Het gemeentelijk bestuur
was zwak. De politiek werd beheerst door een klein aantal families, persoonlijke
belangen en bierverkiezingen. Het gemeenschappelijk belang
van de machtige families om nieuwkomers te weren gevoegd bij hun onderlinge
tegenstellingen maakten het bestuur passief en behoudend. Sittard
toonde zich daarmee een echte plattelandsgemeente, waar een dergelijke
politieke structuur kenmerkend was. 7
De zwakke politieke en bestuurlijke structuur in Sittard gaf ruimte aan
initiatieven van individuen. Onder invloed van een zich in de Nederlandse
samenleving steeds nadrukkelijker manifesterende moderniseringsdrang,
nam het aantal initiatieven na de eeuwwisseling toe. De aanstelling
van Gijzels als burgemeester was een belangrijk breekpunt. Gijzels
was een vreemdeling, niet geworteld in de Sittardse politiek, en doorbrak
daarmee het gesloten karakter van de bestuurlijke elite. De komst van de
nieuwe burgemeester gaf ruimte aan vernieuwers van buiten het bestuur
en Gijzels maakte dankbaar gebruik van deze initiatiefnemers om veranderingen
te initiëren. Huisarts Schoenmaekers was zo’n initiatiefnemer.
De Gezondheidscommissie
Schoenmaekers was op 1 januari 1904 secretaris geworden van de regionale
Gezondheidscommissie in Sittard en ging in die functie een dominante
rol spelen in de ontwikkeling en modernisering van publieke voorzieningen.
8
Gezondheidscommissies vonden hun oorsprong in het midden van de negentiende
eeuw, toen de hygiënistenbeweging een stempel ging drukken
op het gezondheidszorgdebat in Nederland. De samenleving werd geplaagd
door epidemieën, zoals die van de cholera in 1832 en 1848. Men was
het er wel over eens dat erbarmelijke woontoestanden en slechte openbare
hygiëne de epidemieën in de hand werkten, maar over de juiste aanpak
ter verbetering daarvan werd een hevig en langdurig debat gevoerd. De

16 PROLOOG
J.A.E. Schoenmaekers
(Bron: Stadsarchief Sittard-Geleen)

PROLOOG 17
hygiënisten propageerden wetenschappelijke criteria voor het bouwen van
woningen en infrastructuur en de introductie van moderne technologie op
het gebied van riolering en sanitair. Hun steeds luidere stem dreef het
beleid ten aanzien van de volksgezondheid in handen van ingenieurs,
architecten, medici en statistici en in de richting van een grootschalige
9
structurele aanpak. Met de oprichting van het Staatstoezicht op de
Volksgezondheid in 1865 werd een eerste stap gezet. Een belangwekkend
resultaat was de combinatie van twee in 1901 aangenomen wetten, de
Woningwet en de Gezondheidswet. Deze traden op 1 augustus 1902 in
werking. De Gezondheidswet voorzag onder meer in de verplichte instelling
van regionale Gezondheidscommissies. Deze kregen een adviserende
rol op het gebied van openbare hygiëne, aanleg van riolering en de drinkwatervoorziening.
Zij mochten via de Woningwet bovendien adviseren op
het gebied van woningverbetering en onbewoonbaarverklaring. Vooral het
feit dat zij het recht hadden te adviseren op eigen initiatief, gaf de commissies
enige macht. 10
De Gezondheidscommissie in Sittard werd voorgezeten door huisarts P.Th.
Joosten. Zijn collega Schoenmaekers was eerst lid en later, zoals gezegd,
secretaris. Daarmee hadden de medici binnen de commissie een zware
stem. De commissie richtte zich aanvankelijk vooral op misstanden in de
woonomgeving. De deplorabele toestand van de woninghygiëne kwam in
1904 in beeld door onderzoek van de commissie in Sittard en een aantal
omliggende dorpen. De resultaten van dat onderzoek stimuleerden de
aanleg van privaten in woningen, bestrating, een rioleringstelsel, een
drinkwatervoorziening en een slachthuis. 11
Tot de voorzieningen ter verbetering van de openbare hygiëne behoorde
ook een inrichting voor lijders aan besmettelijke ziekten en in dit verband
krijgt de kleine episode over de vestiging daarvan aan het begin van deze
proloog een plaats. Joosten en Schoenmaekers hadden het plan opgevat in
de regio een inrichting voor deze categorie zieken te vestigen, dat wil
zeggen hen uit de woonomgeving te verwijderen. Zij lieten hun oog vallen
op het klooster van de Franse zusters dat veilig op enige afstand van
de bebouwing van Sittard was gevestigd. Zij onderhielden een relatie met
de regionale Inspecteur voor de Volksgezondheid, aan wie hun commissie
jaarlijks verantwoording moest afleggen en die bekend was met de woontoestanden
in Sittard. De Inspecteur was bereid om het gemeentebestuur
van Sittard te bevelen een dergelijke inrichting te vestigen.

18 PROLOOG
De Filles de la Divine Providence
Het initiatief van Schoenmaekers en de vestiging van de Franse zusters
vielen toevallig samen. De zusters waren niet gekomen om een hospitaal
te bouwen. Zij waren leden van een onderwijsorde die noodgedwongen
buiten Frankrijk onderdak zocht en dat onder andere in Sittard vond.
‘Les flots de la persécution montant toujours de plus en plus dans notre malheureuse
de France’, schreef algemeen overste Marie Hippolyte begin 1904 aan
12
bisschop J.H. Drehmans van Roermond. De congregatie van Marie Hippolyte,
de Filles de la Divine Providence, verkeerde in grote moeilijkheden.
Sinds haar stichting in het Bretonse Créhen door pater G. Homery in
de jaren twintig van de negentiende eeuw, had de zusterorde zich de
eerste decennia ongestoord en voorspoedig ontwikkeld. De congregatie
richtte zich primair op het geven van onderwijs, vooral op openbare
13
scholen. Maar aan de voorspoed kwam in de laatste helft van de negentiende
eeuw een einde. In de langdurige strijd tussen republikeinen en
royalisten die sinds de Franse Revolutie het land beheerste, was het
onderwijs strijdtoneel geworden. De republikeinen meenden dat zolang
religieuzen bij het onderwijs betrokken waren, de bevolking in met de
royalisten verbonden tradities werd opgevoed. Via wetgeving poogden zij
14
de religieuzen uit het onderwijs te verdrijven. Een wet van 1880 verbood
het geven van onderwijs door een congregatie zonder wettelijke erkenning.
Die van 1881 maakte het openbaar onderwijs kostenloos en draaide
de gelijkstelling van door ordes zelf verleende onderwijsmachtigingen en
staatsdiploma’s terug. Een wet van 1882 maakte het openbaar onderwijs
strikt seculier. Daarop volgde in 1886 een wet die het openbaar onderwijs
voor nieuwe docenten alleen openstelde voor niet-religieuzen, waardoor
de religieuzen door pensionering of overlijden langzamerhand en vanzelf
uit het staatsonderwijs zouden verdwijnen. 15
De congregatie van de Dochters van de Goddelijke Voorzienigheid werd
door de onderwijswetten niet alleen steeds sterker in haar werkzaamheden
belemmerd, maar ook in haar bestaan bedreigd. Met belastingwetgeving
werden kloosters bovendien nog eens financieel aangepakt. Omdat
de fiscus inmiddels beslag legde op bezittingen van de congregatie,
besloot deze in 1900 de mogelijkheden te onderzoeken om uit te wijken
naar België. 16
In februari 1900 ondernam de congregatie een eerste reis naar Rhisnes bij
Namen, waar een mogelijk geschikt onderkomen werd aangeboden. Na
eerste inspectie werd het pand meteen aangekocht. Aansluitend bezocht

PROLOOG 19
de congregatie Tournai (Doornik), ten oosten van Lille, waar zij besloot
een huis te huren. Reeds in april werden de eerste zusters naar deze nieuwe
onderkomens in ballingschap gestuurd.
In 1899 was in Frankrijk R. Waldeck-Rousseau tot minister-president benoemd.
Hij zette een nieuw offensief in. Met de Wet op de Verenigingen
van 1901 werd het congregaties zonder wettelijke erkenning verboden te
onderwijzen. Op zichzelf voegde de wet niets toe aan de eerdere wetgeving,
maar een brief van de minister lichtte toe dat nu erkenning van elke
afzonderlijke stichting (vestiging) van een congregatie vereist was. Hierop
volgende een interpretatiediscussie en een opeenvolging van beslagleg-
17
gingen en rechtszaken. Voor de Dochters van de Goddelijke Voorzienigheid
was de wet een signaal voor meer expedities naar België. Het lukte
de zusters communiteiten te openen in nog vijf Belgische plaatsen, waaronder
Flémalle ten zuidwesten van Luik. Tijdens een reis begin 1902 werd
duidelijk dat inmiddels een ware uittocht van religieuzen uit Frankrijk op
gang was gekomen en dat België verzadigd raakte. Pogingen om communiteiten
te vestigen in de regio’s Brussel, Antwerpen en Gent mislukten.
De zusters waren er niet welkom. 18
Een noviciaat in Sittard
Toen de Belgen steeds terughoudender werden, besloot Marie Hippolyte
ook in Nederland de mogelijkheden te onderzoeken. Zij veronderstelde
dat het katholieke Nederlands Limburg nog geheel open zou staan voor
nieuwe kloosters. Naar verluidt was haar Sittard als geschikte vestigings-
19
plaats aangeraden. Eind november 1902 vertrok de overste naar Roermond
voor een gesprek met bisschop Drehmans. Deze bleek de vestiging
van de congregatie in zijn bisdom, onder voorwaarden, wel te willen
steunen.
De Dochters van de Goddelijke Voorzienigheid waren, anders dan haar
overste veronderstelde, ook hier niet de eerste bezoekers in nood. Limburg
had in de jaren zeventig van de negentiende eeuw uit Duitsland, als
gevolg van de Kultur Kampf, al een stroom van vluchtende religieuzen op
gang zien komen. Nu zich een golf Franse religieuzen aandiende, zag het
bisdom zich genoodzaakt algemene voorwaarden te formuleren om de
toestroom in goede banen te leiden. Limburg stond open, maar zat niet
om kloosters verlegen. 20
Op 5 december 1902 gaf Marie Hippolyte een verklaring af, waarin de door
Drehmans gestelde voorwaarden waren opgesomd. Zo mocht de congrega-

20 PROLOOG
tie de nijverheid geen concurrentie aan doen en mocht het klooster geen
kapel, openbare kerk of pensionaat oprichten. Het was de zusters niet toegestaan
te bedelen en ze mochten zich alleen ergens vestigen wanneer zij
daar in hun bestaan konden voorzien. De bisschop behield zich het recht
voor nog nadere voorschriften uit te vaardigen en voor elke aankoop,
huurovereenkomst of vestiging was zijn toestemming nodig. Eén voorwaarde
was voor de toekomst van de congregatie in Nederland van grote
betekenis. Marie Hippolyte had de congregatie gepresenteerd als onderwijsorde
en stelde zich voor zich ook in Nederland aan de onderwijstaak
te wijden. Maar op dit punt was Drehmans terughoudend en moest een
compromis worden gesloten. ‘Le couvent aura dans les villages un externat, si
c’est possible’, luidde de verklaring, maar daaraan was tussen haakjes toege-
21
voegd: ‘pas dans les villes’. Het geven van dagonderwijs was waar mogelijk
in dorpen dus geen bezwaar, maar in de steden waren de zusters in
het onderwijs niet welkom.
Drehmans berichtte Marie Hippolyte kort na haar bezoek dat drie pastoors
in Midden-Limburg bereid waren de zusters op te nemen. Het betrof zijn
broer in Herten, de pastoor van Montfort en pastoor J.M. Nijssen van Grevenbricht.
In april en mei 1903 bezocht Marie Hippolyte de drie parochies.
Daar kwam zij direct tot zaken, zodat zij reeds op 26 mei de bisschop in
22
een dankbrief verslag kon doen van nieuwe stichtingen. De overste ging
voortvarend te werk en hield er een hoog tempo in. Daar had zij goede
redenen voor: inmiddels wisselde zij haar expedities af met steeds weer
een volgende gang naar de rechtbank. 23
Het vestigen van nieuwe communiteiten in het buitenland vroeg meer
tijd en inspanning dan de Franse overheid nodig had om kloosters te sluiten.
De toenemende druk overtuigde de congregatie ervan dat, behalve
kloostervestigingen, ook de stichting van een nieuw moederhuis en noviciaat
buiten Frankrijk moest worden voorbereid. Mogelijkheden zag men
in St. Ghislain, ten westen van Charleroi aan de Franse grens, en in Limburg.
24
Hoewel de congregatie tevreden was met haar nieuwe vestigingen in
Limburg, achtten de zusters dorpen als Herten, Montfort en Grevenbricht
voor het noviciaat te klein. De voorkeur ging uit naar een stad en daarom
werd aan Sittard gedacht. Sittard was in 1902 al in beeld geweest en werd
in 1903 nog eens aangeprezen door raadslid J.H. Nijssen, broer van de
pastoor van Grevenbricht. Op z’n laatst in september 1903 moet er zelfs al

PROLOOG 21
een gesprek hebben plaatsgevonden tussen Marie Hippolyte en deken J.S.
Canoy van Sittard. Omdat Sittard een stad was, kon er van het geven van
onderwijs geen sprake zijn. Maar de deken was kennelijk zo uitnodigend
geweest, dat de congregatie Sittard toch als mogelijke vestigingsplaats
voor het noviciaat in overweging nam. Het bestuur van de congregatie gaf
uiteindelijk in meerderheid zelfs de voorkeur aan Sittard. Een flinke
vertraging in de bouwwerkzaamheden in St. Ghislain had het enthousiasme
voor deze Belgische communiteit als noviciaat getemperd. 25
Eind 1903 stuurde Marie Hippolyte de overste van haar klooster in Flémalle
bij Luik naar Schinveld en Maasbracht om nieuwe vestigingen te
bespreken en naar Sittard om de mogelijkheden voor een noviciaat te
onderzoeken. Daaruit kwam naar voren dat het dekenaat behoefte had
aan religieuzen voor het bezoeken van zieken en voor het leiden van een
bewaar- en een naaischool. Wanneer de religieuzen er zieken gingen
bezoeken, legde de verklaring van 1902 de vestiging van een klooster in
Sittard niets in de weg. Zou de congregatie zich tot die bezigheid beperken,
dan kon de overste de vestiging rechtstreeks met Canoy regelen.
Maar zij was zich ervan bewust dat er meer vluchtelingen bij de deken in
de wachtkamer zaten en richtte zich tot Drehmans. In een brief van 10
februari 1904 herinnerde zij de bisschop aan de moeilijkheden in Frankrijk,
vestigde zij de aandacht op de initiatieven in Grevenbricht, Herten, Montfort,
Schinveld en Maasbracht en kwam daarna terzake. Zij liet Drehmans
weten dat Canoy haar al een jaar de hoop gaf dat zij zich in Sittard zou
kunnen vestigen en gaf aan wat zijn wensen waren. Ze schreef het zeer
op prijs te zullen stellen wanneer de congregatie in Sittard een schuilplaats
voor haar noviciaat kon vestigen, want ‘prochainement ce cher troupeau,
comprenous de 30 à 40 postulantes et novices, devra quitter la maison
mère, car une loi nouvelle, plus funeste encore queles autres, va nous interdire le
recrutement’. Het onderbrengen van haar kroost, ‘c’est notre grande préoccupation
actuelle’, onderstreepte zij. Zij toonde zich bereid op de wensen van
de deken in te gaan, maar koppelde die nadrukkelijk aan de wens haar
noviciaat in Sittard onder te brengen. ‘Nos veus se partent sur Sitard pour y
abriter le noviciat pendant la tempête, parce que nous pensons que dans une ville
nous paurrons, la persécution finie, utiliser au développement des oeuvres que le
Révérend Monsieur le Doyen voudra bien nous confier les immeubles ayant servi
à lager le noviciat.’ 26

22 PROLOOG
Het klooster van de Franse zusters in Sittard

PROLOOG 23
De brief miste zijn uitwerking niet. Het bisdom kon van de Dochters van
de Goddelijke Voorzienigheid de stichting van een hoofdvestiging van
belang en formaat verwachten, waarvoor de congregatie zich bovendien
wilde schikken naar de lokale wensen. Dat maakte de Franse zusterorde
aantrekkelijk voor het bisdom, nuttig voor Sittard en interessanter dan de
diverse andere congregaties die stonden te dringen.
In vervolg op haar brief aan Drehmans nodigde Canoy Marie Hippolyte uit
haar aanbieding concreet te maken, waarop zij op 29 februari 1904 hem in
een telegram op haar komst voorbereidde. De beslissing was toen al genomen.
Op 2 maart in Sittard beloofde Marie Hippolyte Canoy nog eens haar
medewerking en deze liet haar weten dat hij de andere kandidaten een
afwijzing zou sturen. Een belangrijk deel van de missie van Marie Hippolyte
was geslaagd. 27
Het Franse klooster
Meteen na het bezoek aan Canoy, kwam Marie Hippolyte weer in contact
met raadslid Nijssen die zich opwierp als zaakwaarnemer. Nijssen wist
een stuk grond van 1,45 ha te koop buiten de stadsbebouwing. Daarop
hadden veldovens gestaan, maar deze waren in 1904 met de oprichting
van een baksteenfabriek elders in de gemeente overbodig geworden. Nog
dezelfde avond werd een bespreking gehouden in het huis van een van de
eigenaren van het terrein, aannemer V. Laudy, die overigens tevens lid
was van de Gezondheidscommissie. Op 16 maart werd overeenstemming
bereikt over een koopprijs van 10.650 gulden. Marie Hippolyte vertrok op
31 maart weer naar Créhen. Nijssen regelde de aanbesteding van het
klooster, waarvoor hetzelfde ontwerp werd gebruikt als dat in Herten. Op
19 april werd het werk voor een bedrag van 15.700 gulden gegund aan de
laagste inschrijver B. Muyres en na de overdracht van de grond op 21 juni
kon met de bouw worden begonnen. 28
Op 20 maart 1905 arriveerden de eerste drie zusters in Sittard. Enkele
dagen later volgden er nog dertien. Om in hun onderhoud te voorzien
bezochten de zusters zieken aan huis, begonnen zij een bewaarschooltje
en gaven zij naailes. Daarmee gaven ze gevolg aan de hun door de deken
gestelde opdracht. Daarnaast namen de zusters enkele oude dames in huis
en gaven ze muziekles aan welgestelden in de stad.
Voor praktische aangelegenheden en de eerste levensbehoeften was de
congregatie in de eerste maanden aangewezen op hulp van de plaatselijke
bevolking, zoals raadslid Nijssen. Deze toonde zijn betrokkenheid nog

24 PROLOOG
eens door bij de toetreding van zijn dochter tot de congregatie als eerste
29
Nederlandse, het klooster een beeld te schenken. De liefdadigheid van
Nijssen kwam voort uit persoonlijke motieven. Maar behalve van dergelijke
individuen hadden de zusters ook de aandacht getrokken van personen
met een zakelijke agenda, voor wier ambities en taakopvatting de congregatie
nuttig kon zijn. De belangrijksten hiervan waren huisarts Schoenmaekers
en burgemeester Gijzels.
De barak voor besmettelijk zieken
Al in de eerste maanden nadat zij in de Voorstad hun intrek hadden genomen,
peilde Schoenmaekers de zusters of zij zieken in huis wilden opnemen.
Zijn plan was om uiteindelijk een hospitaal te ontwikkelen, werkzaam
voor de regio van de Gezondheidscommissie. De behoefte aan opvang
van lijders aan besmettelijke ziekten, anders dan in het armenhuis,
was een goede aanleiding om met zo’n hospitaal te beginnen. Voor de
congregatie waren de ideeën van Schoenmaekers en zijn Gezondheidscommissie
een even uitgelezen kans. Zij kon er haar noviciaat in Sittard
een stevige bestaansgrond mee geven.
Nadat Schoenmaekers de Inspecteur voor de Volksgezondheid bereid had
gevonden om de vestiging van een nieuwe ziekenhuisinrichting te bevelen,
bracht Gijzels de brief van de inspecteur ogenblikkelijk in het college
van B en W. Op zijn aandringen besloot het college om, met het oog op
het ‘onmiskenbaar voordeel voor de nering doende burgerij’, een akkoord te
30
treffen met de zusters. De wethouders, niet erg gelukkig met de bemoeizucht
van de inspecteur, hadden de burgemeester alleen schoorvoetend
gevolgd. Zij beschouwden besmettelijke ziekten nog bij uitstek als een
product van de armen. Het onmiskenbare voordeel voor de betergestelden
moest ontstaan door de afzondering van de arme zieken. Volgens de
ideeën van de inspecteur hoorden de onkosten die daarmee zouden zijn
gemoeid ten laste te komen van de gemeente. Maar daar hield de volgzaamheid
van de wethouders op. Na drie weken werd duidelijk dat men
met de zusters niet tot overeenstemming kon komen. Een voorstel van de
overste werd ‘tot nader order aangehouden’ en het thema verdween van de
agenda. 31
In maart 1907 bracht Gijzels het onderwerp opnieuw onder de aandacht. 32
De zusters stelden een dagverpleegprijs voor en een huurbedrag ter bestrijding
van de kosten van ‘de benoodigde vrij te houden lokalen’. Onder grote

PROLOOG 25
druk van Gijzels verklaarde het college zich akkoord, maar wederom
kwam het niet tot een overeenkomst. 33
De zusters hadden intussen het plan opgevat hun klooster uit te breiden.
Dat plan hield verband met de ideeën van Schoenmaekers die een ziekenhuis
wilde realiseren en niet slechts een inrichting voor besmettelijk zieken.
De uitbreiding was ook gewenst voor de vestiging van het noviciaat.
Hospitaal en noviciaat waren bestemmingen die niet los van elkaar konden
worden gezien. Zij vulden elkaar aan. Het hospitaal had zusters nodig
en het noviciaat zocht voor haar leerlingen middelen van bestaan.
In april deden de zusters de gemeente een nieuw aanbod. Zij vroegen een
hogere verpleegprijs en in plaats van huur stelden zij nu de voorwaarde
van een jaarlijkse subsidie van de gemeente van tweehonderd gulden voor
de kosten van de bouw en inrichting van een onderkomen voor twintig
besmettelijk zieken. Deze nieuwe, duurdere constructie, werd op 29 april
1907 aan de gemeenteraad voorgelegd. Na de nodige discussie nam de
raad een voorstel van raadslid Nijssen over om, zodra de plannen in orde
waren bevonden, gedurende tien jaar de gevraagde subsidie te verstrek-
34
ken. Er was eindelijk overeenstemming. Een paar weken later verleenden
B en W vergunning voor de bouw van een ‘kliniek met hospitaal’ en werd
het aantal jaren subsidie tot vijfentwintig verlengd. 35
In oktober 1907 presenteerde burgemeester Gijzels in het college het
bouwplan van de zusters. Het betrof een hospitaal met een capaciteit van
42 bedden. Er was zelfs een operatiekamer voorzien. De Maastrichtse chirurg
E. Hustinx was gevraagd om bij de inrichting daarvan te adviseren. 36
Gijzels beloofde ‘zelf op het terrein te gaan om de noodige aanwijzing te doen’
en drong er op aan om ‘het bestuur dier inrichting zo min mogelijk te bemoei-
37
lijken om hen niet op onnoodige kosten te drijven’. Maar welke bouw Gijzels
daar ging bezoeken is de vraag. De zusters bouwden twee vleugels aan
hun klooster, maar bestemden deze helemaal niet voor de besmettelijk
zieken. De oorspronkelijke gedachte van Schoenmaekers, de oprichting
van een hospitaal voor reguliere ziekenzorg, bleek leidend. In mei 1908
kregen B en W een situatieschets van wat wel het plan voor de besmettelijk
zieken was. Voor hen zou verder op het terrein een barak worden gebouwd
met twintig bedden. De stichtingskosten voor deze barak werden
geraamd op twintigduizend gulden. De wethouders vonden dit bedrag
veel te hoog. Dat mag in het licht van de bouwkosten van het veel grotere,
oorspronkelijke klooster niet verwonderlijk worden genoemd. Het is

26 PROLOOG
Op initiatief van huisarts J.A.E. Schoenmaekers, secretaris van de Sittardse Gezondheidscommissie,
bouwde de Congregatie van de Dochters van de Goddelijke Voorzienigheid een onderkomen voor
besmettelijk zieken. De gemeente Sittard moest de bouw van de barak subsidiëren, maar anders dan
de burgemeester, voelden de wethouders daar weinig voor en vertraagden de vestiging. De foto werd
gemaakt in de jaren zestig, een paar jaar voordat het pandje werd afgebroken.

PROLOOG 27
waarschijnlijk dat in de som van twintigduizend gulden ook voorzieningen
waren opgenomen die in de uitbreiding van het klooster werden
ondergebracht. De wethouders besloten dat de bouw van de barak voor de
38
helft moest kunnen. Om dat aan te tonen kreeg de stadsopzichter de
opdracht een alternatief te ontwerpen.
Intussen rezen nog andere moeilijkheden. Het klooster bleek geen rechtspersoon.
De gemeente had dus afspraken gemaakt met een ‘bestuur’ dat
geen bevoegdheden had, omdat het een ‘inrichting’ vertegenwoordigde die
formeel-juridisch niet bestond. Men zou hebben mogen veronderstellen
dat dit de gemeente op voorhand was opgevallen, maar de kwestie kwam
pas nu toevallig aan het licht. In Beesel hadden zich vier zusters uit Sittard
gevestigd om er een bewaarschool te beginnen. De burgemeester aldaar
achtte de rechtspersoonlijkheid van hun klooster in Sittard voldoende
om met de vestiging in zijn gemeente in te stemmen en vroeg Gijzels
voor de zekerheid of deze er wel was, ‘wat ik wel zoude denken omdat ten
uwent door hen een hospitaal is opgericht’. Dat bleek dus niet het geval. 39
Al met al ontstond een complexe situatie. Terwijl de zusters op eigen
kracht een uitbreiding realiseerden, ontstond vertraging in de bouw van
de quarantainebarak en in de subsidieverlening. De wethouders hadden
gehoopt met een alternatief plan de architect van de zusters tot aanpassingen
te kunnen bewegen en de bouwbegroting te korten. Na bijna een
jaar moesten zij evenwel vaststellen zich daarin te hebben vergist. Gijzels
had voor de lieve vrede ingestemd met het schrijven van een alternatief
plan, maar voor de beoordeling daarvan had hij Schoenmaekers ingescha-
40
keld. Die kon immers als secretaris van de Gezondheidscommissie als de
meest aangewezen deskundige worden aangemerkt. Schoenmaekers veegde
vanzelfsprekend het plan van de stadsopzichter zonder veel omhaal
van tafel. Aan de hand van zijn commentaren liet de gemeente een lijst
van verschilpunten tussen de plannen van de architect en de stadsopzichter
opstellen, getiteld ‘Plan van het besmettelijk ziekenhuis’. Op basis daarvan
bleef de wethouders niets anders over dan het oordeel van Schoenmaekers
te accepteren en, een enkele aanpassing daargelaten, akkoord te gaan met
het aanvankelijke plan. 41
De gemeente kon pas op 24 september 1909 een contract tekenen. Het
had een voorlopig karakter: in afwachting van rechtspersoonlijkheid van
het klooster in Sittard werd het gesloten met het moederhuis in Frank-
42
rijk. De subsidie werd verstrekt per januari 1909, een jaar later dan de

28 PROLOOG
Het hospitaal van de Franse Zusters circa 1910
(Bron: Stadsarchief Sittard-Geleen)

PROLOOG 29
bedoeling was. Op 18 oktober passeerden de statuten van de congregatie
43 44
in Nederland. Een definitief contract werd getekend in 1910.
Vier jaar had het Sittardse stadsbestuur nodig gehad om een quarantaineinrichting
te vestigen. En dat nog wel op een plaats waar inmiddels,
zonder zijn bemoeienis en in de helft van de tijd, in twee nieuwe vleugels
van het klooster, een groter en belangwekkender hospitaal voor andere
zieken was gerealiseerd. De Inspecteur voor de Volksgezondheid had zich
het tempo waarin de verpleeginrichting voor besmettelijk zieken tot stand
kwam beslist anders voorgesteld. Maar de wethouders stelden weinig
belang in de barak, in die zin dat zij er niet veel geld voor wensten vrij te
maken. Uiteindelijk moesten zij bakzeil halen, omdat de eigen aanpak
niet werkte en omdat Gijzels, Schoenmaekers en Nijssen machtiger bleken.
De zusters hadden een ziekenhuis. Hustinx voerde er in augustus 1908 de
eerste operatie uit en kwam er vervolgens met enige regelmaat. Het ziekenhuis
in Heerlen poogde in 1909 Hustinx voor zich op te eisen door hem
tot vaste chirurg te benoemen, maar de arts bleef naar Sittard komen en
was vanaf 1912 zelfs voor twee vaste dagen aan het hospitaaltje verbonden.
Hustinx kwam overigens alleen om te opereren. Een eigen dokter
voor interne zorg hadden de zusters niet. Joosten en Schoenmaekers behandelden
er zelf hun patiënten. Op grond daarvan moet het Franse
klooster dan ook vooral worden gekarakteriseerd als een beddenhuis.
Met de vestiging van een klein ziekenhuis hadden de Franse zusters het
voortbestaan van hun bedreigde congregatie voor een belangrijk deel
veiliggesteld. Maar de oprichting van het ziekenhuis stond vooreerst en
nadrukkelijk in verband met andere belangen, buiten de congregatie. De
behartigers van deze andere belangen was het niet te doen om de zusters
te helpen, maar om ‘eigen’ ambities na te streven. De congregatie diende
zich toevallig op het juiste moment aan als inzetbare partij. Schoenmaekers
speelde in deze beginperiode een voortrekkersrol, maar die rol zou na
1910 worden overgenomen door anderen. De doelen die zij nastreefden,
overstegen die van de zusters, die van Schoenmaekers en zelfs die van het
stadje Sittard.

30
De Congregatie van de Dochters van de Goddelijke Voorzienigheid bouwde twee vleugels aan haar
klooster, de linker korter dan de rechter. De foto is genomen vanaf de noordwestzijde en toont de
korte vleugel.
(Bron: Stadsarchief Sittard-Geleen)

1
HET MIJNZIEKENHUIS
In 1913 en 1914 verrichtten Staatsmijnen proefboringen in de gemeenten
Geleen, Schinnen en Urmond. Deze booractiviteiten hielden verband met
het regeringsbesluit van 1911 om een vierde staatsmijn aan te leggen.
Aan het einde van de negentiende eeuw waren het vooral buitenlandse
kapitaalbezitters geweest die interesse toonden in de winning van de in
Zuid-Limburg voorkomende steenkoolvoorraden, maar in 1902 was ook de
Nederlandse staat actief geworden in de steenkolenmijnbouw. Zij achtte
de binnenlandse steenkolenvoorraden van strategisch belang en beoogde
met een staatsmijnbedrijf te voorkomen dat de steenkolenvoorziening
afhankelijk werd van buitenlanders. Bovendien wilde zij het met de mijnexploitatie
gepaard gaande industrialisatieproces in deze agrarische regio
geordend doen verlopen.
Aldus werden in de regio Heerlen-Kerkrade naast een aantal particuliere
mijnen de staatsmijnen Wilhelmina (1906), Emma (1913) en Hendrik (1918)
in exploitatie genomen. De noodzaak van de vergroting van de steenkolenwinning
van staatswege werd bevestigd toen als gevolg van het uitbreken
van de Eerste Wereldoorlog in 1914 de import van Duitse steenkool
stilviel. Naast een vierde staatsmijn, waarvoor in de jaren 1913 en 1914
proefboringen werden verricht ten noordwesten van de eerder gevestigde
mijnzetels, werd toen uitgegaan van een vijfde, een zesde en zelfs een
zevende staatsmijn.
‘Sittard, de ingangspoort van Neerlands Mijngebied’ 1
Hoewel nog allerminst duidelijk was waar de nieuwe, vierde mijnzetel
zou komen, was Gijzels er ogenblikkelijk van overtuigd dat Sittard het
centrum zou worden van een Nieuwe Mijnstreek. Immers, de mijnzetel
zou, net als in de regio Heerlen-Kerkrade het geval was geweest, arbeiders
van buiten aantrekken en in zijn ogen was Sittard de enig mogelijke
plaats waar deze mijnwerkers zouden kunnen gaan wonen. Eindelijk zou
Sittard dan zijn armoede kunnen ontstijgen en uitgroeien tot een grote,
moderne en toonaangevende stad. Uit de lucht gegrepen was de visie van
Gijzels niet. Hij was bestuurslid van de in 1911 opgerichte woningbouw-

32 HET MIJNZIEKENHUIS
centrale Ons Limburg en commissaris van de in 1913 opgerichte N.V.
Bouwgrondmaatschappij Tijdig. Bij deze organisaties kon hij in een vroeg
stadium kennis nemen van de voornemens ten aanzien van de staatsmijnen
en kreeg hij een nauwkeurig beeld van de geweldige omvang van de
plannen die werden gesmeed.
Ons Limburg en de N.V. Tijdig kwamen tot stand op initiatief van H.A.
Poels. Deze was in 1910 op aandringen van het Limburgse Kamerlid en
KVP-voorman W.H. Nolens door bisschop Drehmans benoemd tot aalmoezenier
van sociale werken en kreeg de opdracht de ontwikkeling van de
mijnindustrie in goede (katholieke) banen te leiden. Velen en met name
de kerk zagen de komst van de mijnindustrie met zijn grote hoeveelheid
arbeidersvolk bezorgd aan. In Belgische steden en het Ruhrgebied kon
men al waarnemen welke gevolgen de snelle industrialisatie kon hebben.
Grote concentraties vreemd arbeidersvolk brachten sociale spanningen
met zich mee. Er dreigde vervreemding van het katholieke geloof en omarming
van het socialisme. Poels moest dergelijke ontwikkelingen in Limburg
voorkomen.
Een van Poels’ gedachten was om de huisvesting van mijnwerkers te
spreiden en zodoende concentraties van bevolking en de vorming van
grote steden te vermijden. Deze spreiding kon worden bereikt door een
planmatige woningbouw en dus door de oprichting van een eigen dominante
woningbouwvereniging, Ons Limburg. Deze was opgezet als een
overkoepelende en faciliterende centrale. De daaronder vallende, eigenlijke
woningbouwverenigingen in de zin van de Woningwet van 1901,
waren in de regel ook op initiatief van Poels opgericht. De centrale
verzorgde het ontwerp van de te bouwen woningen, de subsidieaanvragen
bij het Rijk en het toezicht op de bouw en liet de dorpsnotabelen die hij
2
de woningbouwverenigingen liet besturen slechts het beheer. Aan de
centrale Ons Limburg werd de N.V. Tijdig toegevoegd om ten behoeve
van de woningbouwverenigingen ‘tijdig’ grootschalig grond aan te kopen,
voordat het tot de grondeigenaren doordrong dat de komst van een mijnzetel
de waarde van hun bezit verhoogde en door speculatie de grondprijzen
werden opgedreven.
Poels vond in Staatsmijnen een partner. Staatsmijnen hadden in beginsel
geen behoefte aan eigen bemoeienis met voorzieningen rondom het mijnbedrijf,
zolang anderen deze voorzieningen wilden realiseren of organiseren.
De coalitie tussen de katholieken en Staatsmijnen ging in 1913 heel

ver. In plaats van voor woningbouw ging de N.V. Tijdig in opdracht van
Staatsmijnen grond aankopen voor de vestiging van de vierde mijnzetel
zelf, en wel in de gemeente die Staatsmijnen de meest waarschijnlijke
vestigingsplaats achtten. ‘Door U wordt zoveel en zo spoedig mogelijk grond
aangekocht van de terreinen, gelegen binnen het gedeelte der gemeente Geleen,
door rode lijnen aangegeven op de in Uw bezit zijnde kaart. ( ) Nadat de plaats,
waar de 4e Staatsmijn zal worden gevestigd, door ons is vastgesteld, zullen wij
uit de door U aangekochte terreinen onze keuze doen’, aldus Staatsmijnen. In
1913 en 1914 kocht de N.V. Tijdig, met toekomstige woningbouw als voorgewende
reden, tussen de Geleense gehuchten Lutterade en Krawinkel 63
ha grond. 3
Gijzels was dus al in 1913 goed op de hoogte van de omvang van de
plannen. Hij wist bovendien dat de naburige dorpsgemeente Geleen de
beoogde vestigingsplaats voor de mijnzetel was en kon uit het voortvarend
optreden van Staatsmijnen de urgentie achter de vierde mijnzetel
afleiden. Terwijl in Sittard de aanleg van publieke voorzieningen zoals
riolering, drinkwater en elektriciteit nog maar net op gang was gekomen,
verruilde Gijzels zijn aanvankelijke op deze voorzieningen gerichte moderniseringsstreven
voor de veel grotere ambitie van de ontwikkeling van een
industriemetropool. 4
Nu stond Gijzels vooralsnog vrijwel alleen. De bevolking van Sittard en
die van de omliggende dorpen hadden over het algemeen niet veel op met
de komst van de mijnen. Toen Maastricht in 1907 in Den Haag de ontwikkeling
van de mijnbouw bepleitte, kwam dat de provinciehoofdstad op
een geagiteerde reactie van het gemeentebestuur van Geleen te staan.
Maastricht moest niet oordelen. Het lag immers op veilige afstand van het
mijngebied en zou dus van het ‘over het algemeen lastige mijnwerkersvolk’
geen hinder hebben. ‘In Geleen zijn geen winkels en geen industrie die door de
mijnen zouden worden bevoordeeld.’ ‘Wie zoude dus daar belang erbij hebben dat
de mijnen in de onmiddellijke nabijheid der plaatse kwamen’, vroeg het gemeentebestuur
zich af. In ieder geval niet de kiezer, zo kon men hieruit
lezen. ‘Neen,’ zo moest duidelijk zijn, ‘Geleen is ons te lief met zijne gezonde
5
brave en welvarende bevolking om deze te verlagen tot mijnslaven’. Was hier
vooral de stem van de kleine groep kiesgerechtigde belastingbetalers te
horen, weerzin tegen het mijnbedrijf was algemeen en deze stem sprak
niet alleen in Geleen. Gijzels kon in Sittard dus rekenen op oppositie.
33

34 HET MIJNZIEKENHUIS
Toch wist hij het college en de raad in enkele jaren zo warm te krijgen
voor zijn ambities, dat zij zijn initiatieven in de richting van grootstedelijke
ontwikkeling zonder veel tegenspraak wilden volgen. Gijzels werd geholpen
door de visies van invloedrijke personen buiten de locale politiek:
de hoofdingenieur van Provinciale Waterstaat verwachtte dat Sittard en
Heerlen grote industriecentra zouden worden; de Sittardse Kamer van
Koophandel positioneerde Sittard als het centrum van de Nieuwe Mijnstreek;
deken Canoy zag Sittard weldra uitgroeien tot de grootste stad in
de regio. Bovendien maakte de regering in 1919 de komst van de mijnindustrie
onvermijdelijk en alle protesten overbodig door definitief te besluiten
tot ontginning van het nieuwe mijngebied.
De N.V. Tijdig ging na de grondaankopen voor Staatsmijnen verder met
het kopen van grond, nu wel voor woningbouw. Eind 1914 werd in dat
kader het 109 ha grote landgoed Jansgeleen gekocht ten zuid-oosten van
de gemeente Geleen. De gemeente Sittard voelde zich in 1919 inmiddels
in zijn toekomstbeeld zo gesterkt dat het er bij de N.V. Tijdig op aandrong
mee te mogen doen met de grondopkoperij. Samen met de N.V. Tijdig
kocht zij van graaf E.H.Gh.M. Cornet d’Elzines 131 ha voornamelijk ten
zuiden en zuidoosten van de stad. 6
De problemen met de steenkoleninvoer tijdens de Eerste Wereldoorlog
hadden de kolenprijs opgedreven en de kolenontginning in eigen land
noodzakelijker en economisch interessanter gemaakt. Dat voedde de speculaties
omtrent wat nu al werd aangeduid als de grootste mijn van Europa.
Sittard kreeg haast, ontwikkelde steeds grotere plannen en werd steeds
minder kritisch bij het nemen van en deelnemen aan initiatieven. Via Ons
Limburg kwam Gijzels in contact met architect J. Stuyt, die hij de opdracht
gaf voor Sittard een uitbreidingsplan te ontwerpen. Sittard ging
buiten de stad en verspreid over de omgeving arbeiderswijken en beambtenvilla’s
bouwen. Op een zeker moment schermde men zelfs met
argumenten waarom Staatsmijnen hun kantoorgebouwen naar Sittard
zouden moeten verplaatsen. De hoofden waren op hol gebracht en er had
zich een zichzelf voedende dynamiek van de kleine stad meester gemaakt.
Een punt van toenemende bezorgdheid was de ontwikkeling van het
naburige Geleen. Was het aanvankelijk volstrekt logisch geweest dat
Sittard zou uitgroeien tot centrum van de mijnindustrie, kort na de Eerste
Wereldoorlog groeide het besef dat het in aanvang niet veel kleinere

Geleen evengoed kon groeien. Dat vergrootte in Sittard de haast nog eens.
Immers, zo goed als ‘een eventuele annexatie van Lutterade en Geleen door
Sittard’ kon worden verwacht, was het ‘indien Geleen zich blijft uitbreiden als
thans en Sittard werkloos blijft, ( ) niet ondenkbaar ( ), dat Geleen Sittard op den
duur gaat annexeren’. 7
Nu was Geleen beduidend minder hard van stapel gelopen dan Sittard.
Toen er echter in 1920 met F.A.L.M. Damen, net als in Sittard, een buitenstaander
als burgemeester was benoemd, kregen ook de Geleense ambities
vleugels. Dat werd zichtbaar in 1922 toen Damen een nieuw gemeentehuis
opende, geplaatst midden in de weilanden, met daaromheen de
dorpskerken en de mijn, ver weg aan de horizon. De bevolking van Geleen
8
verklaarde haar burgemeester voor gek. Sittard moest het stadhuis beschouwen
als de aankondiging van felle competitie.
De kolencrisis
Alle initiatieven en voorbereidingen ten spijt, schoot het met de bouw en
de ingebruikname van de vierde staatsmijn, de Maurits, niet op. Sittard
was er klaar voor, had in minder dan een decennium twee miljoen gulden
geïnvesteerd en was de grens van tienduizend inwoners gepasseerd. Maar
zo hoog als Sittard in zijn grootstedelijke bevlogenheid was gestegen, zo
hard was de landing. Toen de Europese landen in 1920 de oorlogsschade
deels hadden hersteld en hun productiefaciliteiten weer op orde hadden,
zakte de kolenprijs in. Door deze internationale kolencrisis kregen de
Limburgse kolenmijnen het moeilijk. In een jaar tijd daalde de opbrengstprijs
van een ton Limburgse kolen van 33 naar 20 gulden, 6 gulden onder
de kostprijs. Staatsmijnen bevroren hun uitbreidingsplannen en in 1921
besloot de regering de ingebruikname van de Maurits uit te stellen. De
torenhoge ambities in de Nieuwe Mijnstreek bleken ineens op drijfzand te
zijn gebouwd. Toen de centrale overheid met haar bezuinigingspolitiek de
bijdragen aan woningbouw en publieke voorzieningen verminderde, was
de desillusie compleet. Sittard bleef achter met lege arbeiderswoningen en
beambtenvilla’s, overbemeten voorzieningen, braakliggend land, torenhoge
schulden en te weinig inwoners om deze af te lossen. Geleen was
gelukkig nog niet volledig op dreef gekomen en daar was de schade dus
vooralsnog beperkt. 9
In 1922 startte Sittard een campagne die de overheid en Staatsmijnen
zover moest krijgen de Maurits spoedig in exploitatie te nemen. Er werd
een actiecomité opgericht en er verscheen een promotieboek, ‘Sittard, de
35

36 HET MIJNZIEKENHUIS
10
ingangspoort van Neerlands Mijngebied in het schoone Limburg’. Het boek
beschreef het gebied tussen Susteren en Amstenrade alsof het de regio
Groot-Sittard betrof en het gaf hoog op van alle voorzieningen en mogelijkheden
alsof de stad reeds tot een toonaangevende metropool was
uitgegroeid. Of de campagne effect sorteerde is niet waarschijnlijk. Wel
kwam, nadat de steenkolenmarkt tot rust was gekomen, in 1925 de Maurits
in gebruik. Als gevolg van de in deze jaren tot stand gekomen busverbindingen,
bleek nu evenwel de noodzaak voor arbeiders en beambten om
dicht bij de nieuwe mijnzetel te wonen minder groot. Zij die toch naar de
Maurits verhuisden, vestigden zich in overgrote meerderheid in Geleen.
Dat gaf Sittard de genadeklap.
1. HET LIMBURGSCHE GROENE KRUIS
Intussen verpleegden de Dochters van de Goddelijke Voorzienigheid de
zieken van Sittard en omgeving. Het vooruitgangsdenken had het kleine
ziekenhuis en in bredere zin de lokale gezondheidszorg in deze roerige
periode niet ongemoeid gelaten.
In 1918 had de Kweekschool voor Vroedvrouwen in Heerlen de aandacht
getrokken. Schooldirecteur Cl. Meuleman zocht een locatie voor nieuwbouw.
In de gemeenteraad van Sittard was eind mei 1918 uitgebreid over
een mogelijke vestiging in Sittard gesproken. Gijzels kon ‘als contribueerend
lid’ van de school de raad in detail informeren en wilde de school in
Sittard hebben. Maar het was duidelijk dat ook Maastricht en Heerlen
belangstelling zouden tonen. Gijzels stelde ‘dat het thans eene kwestie zal
zijn van bieden’. Naar zijn mening was het voordeel van de school binnen
de gemeente vooral te zoeken in de dertig tot veertig personeelsleden die
zich met hun gezinnen zouden komen vestigen. Gedurende de discussie
kwam evenwel een belangwekkender argument aan de orde. De school
werd beschouwd als ‘de eerste stap ter verkrijging van een hospitaal’. Dit
argument kreeg een bijzondere lading, omdat het gerucht de ronde deed
dat Staatsmijnen in Geleen een ziekenhuis wilden bouwen. ‘Wij moeten op
onze hoede zijn, daar Sittard toch het centrum wordt’, stelde een raadslid.
Gijzels vond ‘dat het bestaande hospitaal beter uit den hoek moet komen’ en
besloot dat aan het bestuur van de school een brief moest worden geschreven.
Daarin zou moeten staan dat naar het oordeel van de Sittardse
gemeenteraad ‘de gemeente Sittard op den duur meer een centraalpunt in het

HET LIM BURGSCHE GROENE KRUIS 37
mijngebied zal worden dan de gemeente Heerlen’ en dat daarom de gemeente
bereid was een bijdrage te geven voor een vestiging van de school in haar
11
gemeente. Zoals verwacht aasden ook Maastricht en Heerlen op de
kweekschool. De keuze viel op Heerlen. 12
De discussie over de Kweekschool voor Vroedvrouwen bracht het thema
ziekenhuis weer op de gemeenteagenda. Interessant is dat het ziekenhuis
van de Franse zusters in de raad kennelijk niet als hospitaal werd aangemerkt.
Gijzels, die wel refereerde aan de inrichting van de zusters, gaf er
blijk van dat deze nog niet functioneerde zoals hij wenste.
Een nieuw ziekenhuis
In januari 1919 diende zich de R.K. Vereeniging Het Limburgsche Groene
Kruis aan. Deze in 1910 opgerichte provinciale vereniging had in december
1918 een nieuw hoofdbestuur gekozen. De nieuwe voorzitter, H.J. Hanekamp
uit Sittard, besloot het secretariaat van Maastricht naar het hospitaal
van de Franse zusters over te brengen. 13
Het Groene Kruis kampte met een groot tekort aan geschoolde wijkverpleegkundigen
en zocht opleidingsplaatsen. ‘Alle krachten (moeten) worden
ingespannen het groote doel - aan de opleiding verbonden - na te streven’, vond
Hanekamp. Opleidingsplaatsen waren te vinden in ziekenhuizen. In Heerlen
waren de mogelijkheden uitgeput, zodat ‘de tijd gekomen is, meer uitbreiding
te geven aan het ziekenhuis te Sittard’. Het Groene Kruis riep voor dit
plan de hulp in van het Zieken- & Ondersteuningsfonds van Staatsmijnen.
Dat was een logische gedachte. Staatsmijnen zouden in de regio een mijn
openen en dus gebaat zijn bij een ziekenhuis. 14
Uitgangspunt van Hanekamps voorstel was de opheffing van het bestaande
ziekenhuis. ‘De thans bestaande gebouwen zijn ( ) totaal ongeschikt en daar
is ook geen geschikt hospitaal van te maken’, luidde het oordeel, ‘er moet dus
een geheel nieuw gebouw komen’. Daarvoor was zo’n vier ton nodig. De congregatie
zou bereid zijn het terrein van het klooster, de kloostergebouwen
en ‘eene som gelds’ in te brengen. Maar Staatsmijnen waren terughoudend.
Een vergelijkbaar verzoek van Het Limburgsche Groene Kruis om de bouw
van een tuberculosesanatorium in Horn te subsidiëren, werd vooralsnog
15
van de hand gewezen. Met het leggen van relaties met een ziekenhuis in
Sittard hadden Staatsmijnen geen haast. Een medicus moest er eerst maar
eens gaan inspecteren in hoeverre met de bestaande faciliteiten kon
16
worden voldaan aan de eis van behoorlijke behandeling. De minister van
Arbeid, aan wie ook subsidie was gevraagd, vond in zijn begroting geen

38 HET MIJNZIEKENHUIS
A.H. Gijzels en H.J. Hanekamp
(Bron: Stadsarchief Sittard-Geleen; R.K. Vereniging Het Limburgse Groene Kruis)

HET LIM BURGSCHE GROENE KRUIS 39
17
plaats en wees het verzoek af. Er ging ook een voorstel naar de gemeente
Sittard. Dit kwam op 9 juli 1919 in de gemeenteraad aan de orde. Van de
gemeente werd een bijdrage van honderdvijftigduizend gulden gevraagd.
Dat vond het college van B en W wat veel, maar men was wel bereid
‘f 100.000 gulden à fonds perdu te geven en verder in het uitzicht te stellen,
indien er een exploitatie verlies is, eene jaarlijksche subsidie te geven van hoog-
18
stens f 2000,- onder nader te stellen voorwaarden’. Anders dan Staatsmijnen
en gedreven door haar grootse verwachtingen rond de in aanbouw zijnde
staatsmijn Maurits trok de raad hier wel heel gemakkelijk de beurs. Het
aanzienlijke bedrag, dat de raad vrijwel zonder beraadslagen aan de regionale
kruisvereniging ter beschikking stelde, ging de financiële vermogens
van Sittard ver te boven. Desondanks werd in april 1920 de kruisvereniging
nog eens achtduizend gulden geboden voor een laboratorium, een
directiekamer en ziekenhuisbedden. Nu voegden B en W hieraan wel de
praktische voorwaarde toe dat de gemeente op haar beurt dit geld ook
weer ergens kon lenen. 19
Hanekamp had door dat het goed zaken doen was in Sittard. De achtduizend
gulden had hij losgekregen met uitsluitend het argument van het
‘standpunt der Regeering, dat Rijkssubsidie des te gemakkelijker wordt verleend,
20
indien de gemeente door subsidieering van de belangstelling blijk geeft’. Twee
weken na het besluit de extra subsidie toe te kennen, informeerden
B en W bij de kruisvereniging naar de precieze bestemming van het bedrag.
Nu bleek de achtduizend gulden bedoeld te zijn voor het maken van
een bouwplan, voorbereidingskosten, honoraria en dergelijke. Hanekamp
poogde nog eens de gevoelige snaar te raken door te stellen dat het geld
uiteindelijk natuurlijk alleen het belang van de gemeente diende, niet
alleen door de vestiging van ‘een medisch centrum’, maar ook door de
financiële voordelen van ‘het aldaar komen wonen van een niet gering getal
goed gesitueerde burgers, die in een of andere hoedanigheid aan het ziekenhuis
21
zullen verbonden worden’. De gemeente liet zich voeren door propagandisten
van het ziekenhuis die hoog opgaven van ontwikkelingen in Den
Haag. Een van die propagandisten was vroedvrouwenschooldirecteur
Meuleman, tevens bestuurslid van Het Limburgsche Groene Kruis. ‘De
kans, dat het Rijk deel zal nemen aan de financiering van het nieuwe Sittardsche
Ziekenhuis zal, dunkt me, aanmerkelijk rijzen, indien de nieuwe wet op de
ziekenverzorging zal zijn aangenomen’, schreef deze aan Gijzels. Maar ‘het
schijnt me intusschen niet gewenscht daarop te wachten’, voegde hij toe. 22

40 HET MIJNZIEKENHUIS
23
Eind juni 1920 zette Hanekamp zijn plannen nog eens uiteen. In juli
bleken zowel het Ministerie van Arbeid als Staatsmijnen bereid eens over
24
een bijdrage na te denken. Begin augustus 1920 kwam de gemeenteraad
tot een nieuw besluit. Zij ging het nieuwe ziekenhuis met maar liefst
tweehonderdduizend gulden financieren. 25
De school voor maatschappelijk werk
Aangemoedigd door deze goedgeefsheid, zette Hanekamp de eerste
stappen voor een volgend project. In november 1920 liet hij de gemeente
weten een school voor maatschappelijk werk in Sittard te willen oprichten.
Die school zou nog voor de jaarwisseling de deuren moeten openen.
Er zouden zich al leerlingen hebben aangemeld. De school moest worden
ingericht op katholieke grondslag en daarmee een tegenhanger worden
van de enige Nederlandse school voor maatschappelijk werk in Amsterdam,
die op neutrale grondslag was gevestigd. Limburg zou het meeste
aanspraak maken op de nieuwe school en Sittard zou zijn voorgesteld
vanwege de gunstige geografische ligging. We mogen evenwel aannemen
dat Sittard vooral interessant was vanwege het gunstige subsidieklimaat
aldaar. De raad bleek inderdaad zeer geporteerd van Hanekamps nieuwe
project. Met de argumenten dat ‘zoo’n soort universiteit’ goed was voor
Sittard en er leraren in de gemeente zouden komen wonen, kende de raad,
zonder een begroting in te zien, aan Het Limburgsche Groene Kruis een
eerste bijdrage toe. 26
Met het ziekenhuis had deze school niets van doen, maar het voorval is
illustratief voor de wijze waarop de gemeente door de ambitie een grote
mijnstad te worden, elk initiatief aangreep en gemakkelijk subsidies gaf.
Het was wel een van de laatste keren dat de gemeente zonder verder
onderzoek op avontuur ging. Bij een paar politici begon het besef door te
dringen dat Sittard verplichtingen aanging op basis van verwachtingen
waarvan nog allerminst zeker was dat deze ook uitkwamen.
Zo’n verwachting was het aannemen door de Tweede Kamer van de door
Meuleman bedoelde wet op de ziekenverzorging, een wet die de financiering
van de zorg moest structureren. Het betrof een wetsontwerp van
minister van Arbeid P.J.M. Aalberse, aangekondigd in 1920. Ter voorbereiding
van dit ontwerp had deze een commissie ingesteld. De samenstelling
daarvan had al voor zoveel politieke onrust gezorgd, dat zijn kansen als
gering geschat moesten worden. De zekerheid waarmee Meuleman, overi-

HET LIM BURGSCHE GROENE KRUIS 41
gens een goede vriend van Aalberse, in zijn brief aan Gijzels over het aannemen
van de wet schreef, was dus niet vrij van opportunisme.
Dat raadsleden kritischer werden, bleek uit de korte discussie die voorafging
aan de subsidieverstrekking aan de school voor maatschappelijk
werk. Zo was raadslid K. Kruijer geïnteresseerd in ‘den hoofdelijken omslag’
en wenste hij, als enige, een begroting te zien. Raadslid E. Meulenbergh
vroeg welke dekking tegenover de uit te keren subsidie stond. Gijzels
vond dat de heren hierover niet moesten beginnen, want ‘toen straks over
de brug gepraat werd, sprak men niet over kosten’. 27
Een nieuw ziekenhuis op de Kolleberg
Het ging bij de school voor maatschappelijk werk voorlopig over een bedrag
van nog slechts 3.600 gulden. Ten behoeve van het ziekenhuis stond
Hanekamp eind 1920 op het punt een veel groter bedrag te spenderen. Hij
had het zieken- en pensioenfonds van de mijnen zover gekregen om de
helft van het geld uit te lenen dat nodig was voor de aankoop van grond.
Hij had een terrein van zo’n 10 ha op het oog, genaamd ‘Op de Negenbunder’.
Het was gelegen ten zuidoosten van Sittard op de Kolleberg, een paar
honderd meter ten oosten van de weg naar Heerlen en langs het pad van
28
het dorp Leyenbroek naar de kapel op te top van de berg. Dit grondstuk
was eigendom van de N.V. Tijdig. Het betrof een deel van de grond die
deze N.V. samen met de gemeente Sittard in 1919 had gekocht van graaf
Cornet d’Elzines.
De mijnen waren absoluut niet van plan geweest de bouw van ziekenhuizen,
sanatoria en dergelijke te steunen, maar het fonds had een formulering
gevonden waardoor het toch mogelijk was om Het Limburgsche
Groene Kruis van kapitaal te voorzien. ‘Aan deze verstrekking zal in geen enkel
opzicht het karakter van steunverleening, doch uitsluitend dat van geldbelegging
worden gegeven, terwijl geenszins geacht mag worden ook maar de geringste
toezegging in te houden ten aanzien van geldverstrekking ten behoeve van
den bouw van bedoeld ziekenhuis’, onderstreepte de financiële commissie van
het fonds. 29
Met het besluit van de mijnen op zak wendde Hanekamp zich tot de
gemeente Sittard. Hij deed mededeling van het besluit en van de vorming
van een werkfonds voor voorbereidingskosten van in totaal ruim zestienduizend
gulden. Hij verzocht de gemeente uit de eerder toegezegde bedragen
hiervan de helft te financieren en merkte zijdelings op voor een
30
bedrag van 68.000 gulden grond te willen kopen. B en W reageerden

42 HET MIJNZIEKENHUIS
Sittard rond 1920. Het vestingstadje breidde zich in deze jaren uit in de Voorstad en richting
Ophoven. De Rijksweg van Roermond naar Geleen en het spoor liepen op enige afstand van de vesting.
Ten noorden van de Voorstad waren de Franse Zusters gevestigd (1). De gemeente Sittard
ontwikkelde nieuwbouwplannen ten zuiden van de stad: het uitbreidingsplan voor beambtenwoningen
(2) sloot aan op de stadsbebouwing. Kleindorp (2), voor de huisvesting van mijnwerkers was ver
buiten de bebouwde kom geprojecteerd, in de richting van de toekomstige Staatsmijn Maurits. De
wijk, die tegenwoordig Sanderbout heet, werd opgezet volgens het tuindorpconcept dat deze jaren in
zwang was. Het Limburgsche Groene Kruis wilde een nieuw ziekenhuis bouwen en liet in 1920 het
oog vallen op een terrein op de Kolleberg, langs het voetpad van het dorp Leyenbroek naar de St.
Rosakapel bovenop de berg (4).

HET LIM BURGSCHE GROENE KRUIS 43
verbaasd op de overeenstemming met het mijnfonds. Het college had
namelijk niet verwacht dat het mijnfonds voor de beloofde geldlening
31
rente en een hypotheek op het terrein verlangde. Het was dat kennelijk
zelf niet van plan geweest.
Hanekamp had zijn plan rond en was met het fonds tot volledige overeenstemming
gekomen. De gemeente had wel toezeggingen gedaan, maar,
anders dan het mijnfonds, nog geen gedetailleerde afspraken gemaakt. Nu
was het voor gunstige voorwaarden te laat en stond zij achteraan in de rij.
De gemeente wist in januari 1921 nog wel te bedingen dat zij de grond
mocht overnemen als het ziekenhuis na drie jaar niet zou zijn voltooid,
maar moest genoegen nemen met een tweede hypotheek en dus met de
positie van tweede schuldeiser. Sittard was in een opmerkelijke positie
gekomen. Met geld van de gemeente kocht Het Groene Kruis een stuk
grond dat deel uitmaakte van de grond die de gemeente twee jaar eerder
samen met de N.V. Tijdig had gekocht. Om haast te kunnen maken en
een gang naar de provincie te vermijden was die gezamenlijke koop
destijds zodanig geregeld dat Sittard de helft van de koopsom renteloos
aan de N.V. Tijdig leende en deze de grond in eigendom verwierf. Ook
hier stond de gemeente in het geval van een echec, als kapitaalverstrekker
zonder feitelijk grondbezit, niet vooraan. Zodoende verving de gemeente,
voor hetzelfde stuk grond, de ene lening door de andere en nam het
daarbij voor de tweede keer een achtergestelde positie in. 32
Rond was de zaak met de kruisvereniging evenwel niet. De gemeente
maakte een definitief akkoord afhankelijk van een financieringsplan voor
de bouw en een exploitatiebegroting van het nieuwe ziekenhuis. Concreet
wenste de gemeente ‘spoedig te mogen vernemen, hoe Uwe vereeniging
zich voorstelt het geheel benoodigde kapitaal voor een goed ingericht hospitaal bij
elkaar te brengen en of bij aanneming der Ziektewet door het Rijk ook worde
33
bijgedragen in de exploitatiekosten’. Het Groene Kruis wist eind januari
daarop maar weinig antwoorden. Hoeveel geld nodig was, kon pas blijken
na het maken van een uitgewerkt plan. De bijdrage van het Rijk zou,
behalve van het kunnen overleggen van een gedetailleerde begroting, wel
eens volledig kunnen afhangen van het aannemen van de wet op de
ziekenverzorging. Om toch een eerste schatting te kunnen maken van de
bouwkosten wendde Hanekamp zich tot zijn adviseur, J.C.L. Wortman uit
34
Amsterdam. Begin februari gaf deze antwoord. Hij noemde geen bedrag,
maar zei dat de gemeente niet bezorgd hoefde te zijn, omdat, ‘als de
betreffende Wet is aangenomen’, de gemeente alleen nog maar de verple-

44 HET MIJNZIEKENHUIS
gingskosten vanwege de armenzorg overhield. Wortman was lid van de
door Aalberse ingestelde wetsontwerpcommissie, en door die positie kre-
35
gen zijn woorden in Sittard gewicht. Het kunnen financieren van de
bouwsom verviel als voorwaarde.
Op 11 februari stemde de gemeenteraad in met het verlenen van de
36
bedragen van 8.000 en 34.000 gulden en met de tweede hypotheek. Op
29 juni 1921 verwierf Het Limburgsche Groene Kruis het grondstuk op de
Kolleberg en werd de hypotheekakte gepasseerd. 37
Het conflict tussen de gemeente Sittard en Het Limburgsche Groene Kruis
Intussen waren Staatsmijnen vanwege de scherp gedaalde kolenprijs
teruggekomen op hun plannen voor een vijfde, zesde en zevende staatsmijn
en werden de werkzaamheden voor de aanleg van de Maurits stilgelegd.
De commissie ter voorbereiding van de wet op de ziekenverzorging
had in maart 1921 een wetsontwerp gepresenteerd, in reactie waarop
belangenverenigingen van artsen, apothekers en ziekenfondsen over de
38
minister en elkaar heen vielen. Het wetsontwerp was daardoor van de
baan voor het de Tweede Kamer goed en wel bereikte. De consequenties
daarvan waren nog niet te overzien, maar gevoegd bij de ontwikkelingen
rond de Maurits plaatste dit de deelname van Sittard aan het ziekenhuisproject
in een geheel ander daglicht.
De gemeente werd terughoudender. Toen Hanekamp begin juni 1921 met
weer een nieuw ‘uit een oogpunt van volksgezondheid’ belangrijk project (een
‘openbare bad- en zwemgelegenheid’) bij de gemeente aanklopte, gaf deze dan
39
ook niet thuis. In reactie op Hanekamps aankondiging om met geld uit
het werkfonds de bouwvoorbereidingen voor het nieuwe ziekenhuis te
starten, maakte het College van B en W een terugtrekkende beweging.
‘Het zal geen betoog behoeven, dat dit NIET voldoende is’, was het oordeel. Het
college stelde dat het werkfonds niet mocht worden aangesproken wanneer
niet al het geld voor de bouw en inrichting bij elkaar was verzameld.
Het werkfondsgeld zou anders ‘geheel nutteloos ( ) worden uitgegeven’. 40
Het Limburgsche Groene Kruis reageerde niet, maar zette haar voorbereidingscommissie
gewoon aan het werk. De kosten daarvan bestreed het
om te beginnen door het mijnfondsdeel van het werkfondskrediet op te
nemen en daarna door voorlopig eigen reserves aan te spreken. Gijzels, die
nog wel hoogst persoonlijk als vertegenwoordiger van de gemeente in de
voorbereidingscommissie zat, schreef in oktober aan Het Limburgsche
Groene Kruis dat het college aangenaam verrast was door het nieuws dat

HET LIM BURGSCHE GROENE KRUIS 45
deze commissie de plannen bijna rond had. Met een sarcastische ondertoon
verbond Gijzels er de conclusie aan, ‘dat het U gelukt zal zijn, dat thans
41
de geheele bouwsom voor het op te richten hospitaal aan U is toegezegd’. Hanekamp
reageerde laconiek met de mededeling ‘dat het ook ons bijzonder aangenaam
is, dat U in onze vreugde deelt, edoch Uwe conclusie is niet juist’. 42
Er was een opmerkelijke discussie ontstaan, waarbij het de gemeente
ontbrak aan deugdelijke argumenten. De gemeente had reeds een halve
ton in het project gestoken en ging nu steggelen over het werkfonds of
dat wat daaruit nog niet was uitgegeven. De eis dat eerst het volledige
bouwkapitaal bijeen moest zijn gebracht, was al in een vroeg stadium van
tafel verdwenen omdat zij onlogisch was. Men moest immers eerst plannen
maken om een begroting samen te stellen en zonder begroting kon
men moeilijk bij het rijk aankloppen. Maar Gijzels bleef bij zijn standpunt
en zijn brieven werden steeds onvriendelijker. 43
Niet alleen de discussie over de besteding van het werkfonds was opmerkelijk,
maar ook dat Sittard zich druk maakte over het kleine bedrag dat
ermee was gemoeid en niet over het grote bedrag dat was uitgeleend voor
de grond. Die eenzijdige aandacht is wel te verklaren doordat het kleine
bedrag nog niet was uitgekeerd en het grote wel. Maar de gemeente had
ook kunnen bedenken dat zonder bouwvoorbereidingen er geen ziekenhuis
kwam en dat er op termijn dus geen inkomsten zouden zijn om rente
op te kunnen brengen. Het ontbrak de gemeente waarschijnlijk aan
inzicht in de genomen risico’s. Zij beschouwde de lening voor de grond als
een vervanging van een deel van de eerdere aan Tijdig en dus niet als een
situatie die was gewijzigd. Verder vond zij steun in de overeenkomst de
grond te mogen overnemen in het geval na drie jaar geen ziekenhuis was
gerealiseerd. Kennelijk was het de gemeente ontgaan dat de grond die zij
financierde nu niet meer in handen was van een partner-grondbedrijf,
maar van een armlastige, op subsidies aangewezen vereniging, en vergat
zij dat voor de overname van de grond eerst het mijnwerkersfonds moest
worden uitgekocht.
Begin 1922 besloot Sittard, rijkelijk laat, onderzoek te doen naar de behoefte
aan een nieuw ziekenhuis en de gewenste omvang daarvan. Het
gemeentebestuur verzocht de ziekenhuizen in Maastricht en Heerlen om
een opgaaf van aantallen en verpleegdagen van patiënten woonachtig in
44
Sittard en omgeving. Heerlen wenste geen gegevens te verstrekken,

46 HET MIJNZIEKENHUIS
45
zodat het onderzoek tot niets leidde. Maar het doek voor het nieuwe
ziekenhuis was wat Sittard betrof al gevallen. De ziektewet, die de zekerheid
voor het project had moeten bieden, zou er niet komen. ‘De niet-aanneming
van de Ziektewet is een streep door de rekening geweest’, stelde Gijzels
en stapte uit de voorbereidingscommissie. 46
Niet alleen Sittard haakte af. Het mijnfonds nam een afwachtende houding
aan en zelfs Het Limburgsche Groene Kruis kwam in oktober 1922 tot
47
de slotsom dat het ziekenhuis ‘voorloopig van de baan’ was. Wat restte
was een stuk grond en een reeds aangesproken werkfonds.
Voor de gemeente Sittard waren de druiven zuur. ‘Ik vraag mij met zorg af,
wat zal dan de toekomst aan Sittard en omgeving brengen’, verzuchtte een
raadslid in een lang betoog. ‘Niet uit zich zelf maar meer of min gedwongen
hebben die gemeenten en vele particulieren in die gemeenten zich groote uitgaven
48
getroost om bij tijde voorbereid te zijn.’ Dat nieuwe wetgeving ten aanzien
van publieke domeinen tot nieuwe gemeentelijke verplichtingen had
geleid was zeker, maar dit liet onverlet dat Sittard zich ook op risicovolle
wijze had laten leiden door zijn ambitie uit te groeien tot een nieuwe
mijnstad die Heerlen naar de kroon zou steken.
Er ging een jaar voorbij voordat het ziekenhuis van de kruisvereniging
weer onder de aandacht kwam. Staatsmijnen lieten de minister van Waterstaat
weten geen behoefte meer te hebben aan een ziekenhuis van Het
Limburgsche Groene Kruis en gingen actief tegenwerken. Zij hadden gemerkt
dat Het Limburgsche Groene Kruis nu bij de Rijksverzekeringsbank
een lening onder garantie van het rijk trachtte los te krijgen. Zij verklaarden
aan de minister dat het niet op de weg van de mijnen of het rijk zou
liggen om een ziekenhuis te financieren en gaven hem in overweging
49
deze zienswijze als zijn oordeel aan de kruisvereniging te berichten. De
bemoeienis van Staatsmijnen draaide Hanekamps project de nek om. Op
15 november 1923 liet de minister van Waterstaat Het Limburgsche Groene
Kruis weten de visie van Staatsmijnen te onderschrijven en over leningen
geen staatsgarantie af te geven. 50
In januari 1924 schreef Het Limburgsche Groene Kruis de gemeente dat
het nu het krediet voor het werkfonds wilde opnemen. De vereniging had
eerst de financieringsruimte bij het mijnfonds opgesoupeerd. Sittard was,
‘met het oog op de minder goede financien der gemeente’, ontzien. Maar omdat
het werkfondskrediet bij het mijnfonds geheel was opgenomen, ‘richten

HET LIM BURGSCHE GROENE KRUIS 47
wij ons tot U thans ook tot betaling van Uw voorschot te willen overgaan, daar
wij U al zoolang mogelijk met rust hebben gelaten’. 51
De gemeente had op dit verzoek niet meer gerekend. Wat haar betreft
was de zaak al lang afgedaan en bovendien huldigde zij weer het standpunt
dat geen geld had mogen worden uitgegeven wanneer niet de financiering
van de gehele bouwsom geregeld was. Gijzels vroeg het gemeenteraadslid
advocaat Nic. Beckers om de relevante stukken door te nemen en
een advies uit te brengen. In zijn verslag van mei 1924 produceerde deze
stevige argumenten ten voordele van Het Limburgsche Groene Kruis. Hij
liet deze volgen met de mededeling ‘tegenover al die argumenten staat
slechts dit’ en greep terug op het standpunt van de gemeente ten aanzien
van de voorwaarde van volledige financiering van het project dat in de
overeenkomst niet was opgenomen. Dat standpunt beschouwde hij als
‘afdoende argument’ om aan Het Limburgsche Groene Kruis niet te hoeven
betalen. Beckers verklaarde zijn conclusie met de bizarre redenatie dat,
gezien het feit dat Het Limburgsche Groene Kruis niet naar de kwestie
van de financieringsvoorwaarde vroeg toen deze bleek geen deel uit te
maken van de uiteindelijke overeenkomst, de voorwaarde dus nog steeds
52
van kracht moest zijn. Op basis van Beckers’ advies besloot het gemeentebestuur
om niet te reageren. Het Limburgsche Groene Kruis stelde de
53
gemeente in gebreke. Het mijnfonds besloot daarop in september 1924
zijn geld op te gaan eisen. 54
De maand erop werd Gijzels door de gemeenteraad over de zaak aan de
tand gevoeld. Raadslid Meulenbergh vond dat de ‘hospitaalkwestie’ door het
niet willen betalen van achtduizend gulden wat al te gemakkelijk terzijde
was geschoven. Hij had begrepen dat Het Limburgsche Groene Kruis over
stukken beschikte waaruit duidelijk zou blijken dat Sittard wel moest
betalen en trok de kwaliteit van Beckers’ onderzoek in twijfel. Meulenbergh
stelde dat ‘als Burgemeester en Wethouders er hunne handteekening
onder gezet hebben, (ze) moeten ( ) weten, wat ze geteekend hebben’. Hij had
bovendien gehoord dat de kruisvereniging inmiddels het oog had laten
vallen op Geleen. Maar Gijzels was voor een keer niet gevoelig voor dit
argument en hield af. Hij wilde Beckers nader onderzoek laten doen, want
‘we zullen toch geen ƒ 8000.- zoo maar in de sloot werpen’. 55
Eind 1924 kwam Beckers met een tweede advies. Dit luidde dat de gemeente
er goed aan deed een deel te betalen. Zijn redenatie was dat als er
een civiele procedure zou komen de gemeente, ook al kreeg zij gelijk, vast
56
meer geld kwijt zou zijn. De Gemeenteraad besloot nu juridisch advies

48 HET MIJNZIEKENHUIS
in te winnen bij een advocaat in Roermond. Deze adviseerde wat Gijzels
graag wilde horen, namelijk dat de gemeente niet zou hoeven te betalen. 57
In de zomer van 1925 stuurde het mijnfonds aan op executie van de
58
grond. Het terrein op de Kolleberg werd op 24 februari 1926 openbaar
geveild. De opbrengst was ƒ 31.170,50. ‘De vordering der eerste hypotheek-
5
houdster met achterstallige renten bedraagt ƒ 41.145,97 ’, berichtte de notaris,
‘zoodat er voor Uwe gemeente als tweede hypotheekhoudster niets overschiet’. 59
Sittard had een strop van zo’n vijfendertigduizend gulden plus nooit ontvangen
rente en een kater. ‘De kwestie van het ziekenhuis is niet van dezen
60
Raad’, ontweek men het thema in juli 1926. ‘Sittard was volmaakt buiten
eigen schuld in moeilijkheden geraakt’, verdedigde een raadslid zich in december
1927. Beckers’ verklaring voor de strop was retorisch. ‘De hospitaalkwestie
is een gevolg van den tijd waarin toen geleefd werd. Toen werden alle
zaken veel grooter opgezet dan thans.’ 61
Sittard en Geleen
Eén aspect van de ziekenhuiskwestie bleef hangen en dook na het echec
van de Kolleberg in Sittard op gezette tijden op. Dit was het gerucht dat
er een ziekenhuis zou komen in Geleen in plaats van in Sittard.
Sittard en Geleen waren in een steeds heviger strijd gewikkeld om de
positie van centrumgemeente voor de Maurits. Geleen wist medio jaren
twintig aan de malaise van de kolencrisis te ontsnappen. Het was minder
verplichtingen aangegaan dan Sittard en bovendien bleken de mijnwerkers
en mijnbeambten zich graag in de gemeente te willen vestigen.
Sittard, dat zich niet anders had kunnen voorstellen dan dat zij de centrumstad
zou zijn, zag de expansie van Geleen met lede ogen aan. Tot de
komst van burgemeester Damen in Geleen was een annexatie van Geleen
en Lutterade door Sittard bij een eventuele herindeling een logische gedachte.
In oktober 1924 diende het gemeentebestuur van Geleen evenwel
bij de provincie een voorstel in tot overneming van gedeelten van onder
andere Sittard. De gemeente Sittard, intussen in grote malaise verkerend,
voelde zich door haar buurgemeente bedreigd. De provincie voelde wel
voor een gemeentelijke herindeling en besloot in 1928, onder meer met het
oog op de door Sittard gebrachte offers ten behoeve van de Maurits, tot
62
een annexatie van Geleen door Sittard. Het bestuur van Geleen was
verbijsterd, mobiliseerde de bewoners van de gemeente en organiseerde
protestacties. ‘Voor het behoud van ons dierbaar Geleen moet gestreden worden
dat de grondvesten daveren’ stelde de gemeente, die zich niet wilde overle-

HET LIM BURGSCHE GROENE KRUIS 49
63
veren aan het Sittardse ‘volk dat leeft van kermis en carnaval’. De provincie
trok haar plan ijlings in.
De toon was niettemin gezet. De relatie tussen de twee gemeenten was
danig verstoord. Geleen wenste niet mee te betalen aan de schulden van
Sittard. Maar dit rationele argument tegen samenvoeging maakte steeds
meer plaats voor sentimenten en hoogoplopende emoties. De rivaliteit
tussen Sittard en Geleen, rationeel of niet, ging een alles overheersende rol
spelen, vooral in zaken van gemeente overstijgend, regionaal belang.
In dit licht was het dus niet verwonderlijk dat een gerucht over de
vestiging van een ziekenhuis in Geleen de gemoederen in Sittard bezighield.
Maar Geleen stelde in de jaren twintig veel minder belang in een
ziekenhuis dan Sittard dacht. De gemeente Geleen voerde in november
1924 twee discussies, een over de opvang van tuberculosepatiënten en een
over een subsidie. De eerste voerde zij met Het Limburgsche Groene
Kruis, de tweede met de plaatselijke vereniging Het Groene Kruis. Die
was, ‘om redenen van principieelen aard’, niet aangesloten bij de regionale
vereniging Het Limburgsche Groene Kruis. Dat vond de gemeente geen
bezwaar. Zij vond de plaatselijke vereniging ‘verbazend sympathiek’ en gaf
haar de subsidie. De regionale vereniging kreeg voor de opvang van tuber-
64
culosepatiënten elders de kleine compensatie van 25 gulden. Van plannen
om via Het Limburgsche Groene Kruis in Geleen een ziekenhuis te
vestigen was hier dus geen sprake.
In maart 1925 kwam het onderwerp ziekenhuis nog wel kort in de Geleense
raad aan de orde. Burgemeester Damen liet weten ‘dat het ziekenhuis
wegens omstandigheden welke hij liefst niet demonstreert niet in deze gemeente
wordt gebouwd. ( ) Na verloop van de eerste 10 of 15 jaar behoeft men zich
hierop dus niet in te stellen’. Hij was na de subsidiediscussie even met
Hanekamp in gesprek geweest over een ziekenhuis in Geleen, maar hij
was ziek geworden ‘en nadien is niets meer gebeurd’. Damen betoogde dat
Staatsmijnen voorstander waren van de vestiging van een ziekenhuis in
Sittard, maar de raad hield het erop, ‘dat de gemeente het dus te danken heeft
aan de ziekte van den burgemeester dat er geen ziekenhuis komt’. 65
Sittard maakte zich erg druk over ziekenhuisinitiatieven in Geleen, inderdaad
had Damen met Hanekamp gesproken, maar dat was dan ook alles.

50 HET MIJNZIEKENHUIS
2. SCHULTE, HET AMF EN HET ZIEKENHUIS VAN DE FRANSE ZUSTERS
De congregatie van de Dochters van de Goddelijke Voorzienigheid was
intussen al een tijd uit beeld verdwenen. Gijzels was in 1918 niet lovend
geweest over het hospitaal van de zusters. Hanekamp, die aanvankelijk de
zusters in zijn nieuwbouwplannen had betrokken, had uiteindelijk elders
een locatie gevonden en had de zusters niet meer nodig gehad.
Het Limburgsche Groene Kruis en de gemeente Sittard bleken uiteindelijk
echter niet de bepalende spelers in de regionale gezondheidszorg. Bepalend
waren Staatsmijnen, of preciezer, het zieken- en pensioenfonds van
de mijnen: het Algemeen Mijnwerkersfonds van de Gezamenlijke Steen-
66
kolenmijnen in Limburg (AMF). Dit fonds was in 1919 ontstaan uit de
ondersteuningsfondsen van de particuliere en staatsmijnen, verzekerde in
de regio tweederde tot driekwart van de bevolking en had daarmee een
dominante positie in de regionale zorg. In tegenstelling tot de gemeente
Sittard speelden bij het AMF ten aanzien van de investeringen in de
gezondheidszorg uitsluitend rationele overwegingen een rol, waarbij het
fonds bij voorkeur alle opties openhield. Zo kon het gebeuren dat het AMF
overwoog het ziekenhuisproject van Het Limburgsche Groene Kruis te
gaan financieren en dat het tegelijk maatregelen trof ter verbetering van
het hospitaal van de zusters.
Het ziekenhuisbeleid van het AMF
Op 12 juli 1919 had het voorlopige bestuur van het AMF zijn taken overgedragen
aan het eerste gekozen bestuur en kon het fonds een begin maken
met zijn werkzaamheden. Een van de vragen was, wat voor soort regeling
het AMF zou moeten treffen met ziekenhuizen en de daar werkende
medici. Het bestuur besloot om de fondsleden voorlopig alleen opname
toe te staan in de ziekenhuizen waarmee de vroegere individuele mijnfondsen
overeenkomsten hadden, namelijk Heerlen, Maastricht en Roermond.
De kleine hospitalen in Kerkrade en Sittard moesten eerst op hun
kwaliteit worden beoordeeld. Naar aanleiding daarvan kon dan worden
bezien of met deze instellingen een regeling wenselijk was. Toch werden
in de kleine ziekenhuizen al AMF-leden opgenomen; eerst op incidentele
basis, naar verloop van tijd meer en meer.
In Heerlen was het AMF in de positie dat het vrijwel elk denkbare regeling
kon afdwingen, aangezien het overgrote deel van de verpleegden in
dit ziekenhuis lid van het fonds was. Het AMF overwoog voor dit zieken-

SCHULTE, HET AMF EN HET ZIEKENHUIS VAN DE FRANSE ZUSTERS 51
huis een administratief eenvoudige regeling waarbij een evenredig deel
van de totale kosten van verpleging en specialistische behandeling werd
67
vergoed. Dat evenredig deel was het deel van het totaal aantal verpleegdagen
dat door fondspatiënten werd afgenomen, zo’n driekwart.
De stevige machtspositie van het AMF in het ziekenhuis in Heerlen borduurde
voort op de positie die de particuliere en staatsmijnen al langere
tijd hadden. De mijnen financierden en subsidieerden er al sinds 1907 de
uitbreidingen.
Niettemin waren de mijnondernemingen kort na de Eerste Wereldoorlog
nog allerminst tevreden over de medische zorg in het Heerlense ziekenhuis
en in het licht van de expansie van het mijnbedrijf besloten zij dat
het beter was de eigen grip op het medisch handelen te vergroten. Naar
het voorbeeld van de fabrieksartsen bij Philips en Werkspoor richtten
Staatsmijnen en de Oranje Nassaumijnen in juli 1918 het Mijnartseninstituut
op. Er werden drie artsen aangesteld als mijnarts, ieder verantwoordelijk
voor de medische zorg voor enkele mijnzetels. A. Vossenaar, die tot
oprichting van het instituut had geadviseerd, werd hoofdmijnarts. Hij vestigde
zich met eigen personeel in het ziekenhuis in Heerlen, waar aldus
een mijnafdeling ontstond. Op weinig subtiele wijze lichtte Vossenaar de
rest van het ziekenhuis door en trok hij de competentie van de er werkende
artsen in twijfel. Die artsen, waaronder chirurg Hustinx, wensten geen
bemoeienis van buitenstaanders en vochten terug. 68
In de loop van 1920 kreeg het beleid ten aanzien van de ziekenhuizen
binnen het AMF meer vorm. Met het bestuur van het ziekenhuis in Heerlen
werd toegewerkt naar een contract waarin naast een verpleegprijs, een
afnameverplichting van verpleegdagen werd geregeld. Met het oog daarop
kreeg Hustinx in mei 1920 van het AMF de mededeling ‘dat het ons juister
toelijkt de kosten der geneeskundige behandeling ( ) niet met de specialisten individueel,
doch met het Bestuur van het ziekenhuis te verrekenen. Dit is in overeenstemming
met het feit, dat de patiënten, die ziekenhuis behandeling noodig
hebben, door ons niet naar bepaalde specialisten, doch eenvoudig naar het ziekenhuis
worden verwezen, welks bestuur heeft te zorgen, dat de vereischte specialis-
69
tische hulp beschikbaar is.’ Hustinx moest zich voor zijn honorarium dus
voortaan wenden tot de ziekenhuizen waar hij werkte en kon niet meer
per behandeling rechtstreeks met het AMF afrekenen.
Kwam met het ziekenhuis in Heerlen een overeenkomst tot stand die het
Hustinx behalve noodzakelijk ook mogelijk maakte er zijn honorarium te

52 HET MIJNZIEKENHUIS
regelen, met het klooster van de Franse zusters was er geen overeenkomst
en voorzag de verpleegprijs niet in de kosten van medische behandeling.
Van het Sittardse hospitaal kon Hustinx derhalve geen honorarium
70
verwachten. Hij stopte daarom medio 1920 met zijn operaties in Sittard
en ging voltijds naar Heerlen. Maar Hustinx had daarvoor meer redenen.
Zijn inmiddels hoogoplopende ruzies met Vossenaar en zijn vastbeslotenheid
de heelkunde in Heerlen voor zichzelf te behouden, speelden bij zijn
keuze tevens een rol. Bovendien was Hustinx in Sittard min of meer
overbodig geworden. Het Limburgsche Groene Kruis bemoeide zich met
de ziekenhuiszaken en had met het oog op de vestiging van hun nieuwe
71
ziekenhuis begin 1920 chirurg K.C. van Berckel aangesteld. Nadat deze al
na een paar maanden voor een andere functie naar Venray was vertrokken,
nam het AMF de beurt. Het fonds had zijn inspectie gehouden en
geoordeeld dat het ziekenhuisje, waar de plaatselijke huisartsen hun eigen
patiënten verzorgden en Hustinx als ambulante chirurg opereerde, niet
kon voldoen aan de eisen van georganiseerde en deugdelijke zorg. Daarom
plaatste het begin mei H.L.F. Rath op de positie van de intussen vertrokken
Hustinx en Van Berckel. 72
Driehoeksverhouding
In november 1920 nam het AMF het al eerder genoemde besluit om Het
Limburgsche Groene Kruis een lening te verstrekken voor de aankoop van
bouwgrond voor een nieuw ziekenhuis. Niet veel later, in februari 1921,
stelde het fonds het bestaande hospitaal voor om een contract te sluiten. 73
Maar Rath stelde weinig belang in de voorbereiding van een dergelijk
74
contract, omdat hij spoedig naar Nederlands-Indië zou vertrekken. Door
ziekte van St. Georges, de overste van de kloostervestiging, was er van de
congregatie ook weinig initiatief uitgegaan om snel tot de door het AMF
gewenste overeenkomst te komen.
In mei 1921 plaatste het AMF J.E. Schulte als chirurg en opvolger van Rath
in het Franse klooster. Schulte kreeg de taak de contractzaken op te
75
pakken. In de zomer kwam tussen hem, het AMF en het hospitaal een
driehoeksverhouding tot stand waarin het AMF zich verzekerde van een
geneesheer-directeur in Sittard en van verpleegcapaciteit in de regio van
de Maurits, zonder al te veel verplichtingen aan te gaan. Het fonds liet
Schulte een overeenkomst aangaan met de zusters. Daarin kreeg Schulte
het exclusieve recht tot verlening van chirurgische en gynaecologische
hulp en zeggenschap over de opname, de behandeling en het ontslag van

SCHULTE, HET AMF EN HET ZIEKENHUIS VAN DE FRANSE ZUSTERS 53
patiënten. Een financiële vergoeding van de kant van het hospitaal werd
76
niet opgenomen. Voor deze was hij dus afhankelijk van wat hij met
ziekenfondsen, dat wil zeggen het AMF, kon afspreken. In zijn contract
met het AMF werd hem de zorg voor de door fondsartsen naar hem doorverwezen
patiënten toevertrouwd. In geval van plaatsgebrek zou hij aan
AMF-patiënten voorrang verlenen. Hij diende ten behoeve van de controlerend
geneesheer van het AMF een medische administratie te voeren. Hij
mocht alleen praktijk uitoefenen in het ziekenhuis van de Franse zusters
en hij moest in Sittard gaan wonen. Daartegenover stond een honorarium
van 7.500 gulden voor het eerste jaar, 7.000 voor het tweede en 6.500
gulden voor volgende jaren. Wanneer hij meer fondspatiënten zou hebben
te behandelen dan zijn voorganger Rath, dan werd een toeslag uitgekeerd.
Gezien het grote aantal fondsleden in de regio en de geringe capaciteit
van het hospitaal, bleef de mogelijkheid van bijverdienen door het behandelen
van andere patiënten beperkt. Schulte was in wezen dus in dienst
van het AMF, zij het zonder zieken-, ontslag- of pensioenvoorziening en
met de verplichting, gedurende vakantie of ziekte, uit eigen zak een
vervanger te betalen. Sluitend werd de driehoeksverhouding door een
afspraak tussen het AMF en de congregatie over de verpleegprijs. Deze
bedroeg 3 gulden per dag, 75 cent lager dan de verpleegprijs die Heerlen
aan het AMF mocht berekenen. Daar waren evenwel de kosten van
specialistische hulp inbegrepen, in Sittard niet.
Interessant is dat het AMF bij de zusters geen enkele verplichting aanging
ten aanzien van afname van zorg. Het fonds behield daardoor de vrijheid
om afscheid te nemen van het Franse klooster ingeval Het Limburgsche
Groene Kruis een nieuw ziekenhuis tot stand zou weten te brengen.
In oktober 1922 trad Schulte met het AMF in onderhandeling om de
bestaande regeling open te breken. Hij wilde naar een verpleegprijs gelijk
aan die in Heerlen, waarin ook vergoedingen voor medische behandeling,
röntgenonderzoek, medicijnen en verbandmiddelen waren begrepen. In
ruil daarvoor was hij bereid om voortaan een honorarium te accepteren
77
van 5.000 gulden. Het AMF stemde in, maar anders dan in de correspondentie
met Schulte werden in die met de congregatie niet de medische
behandeling, maar alleen het röntgenonderzoek, de medicijnen en de
verbandmiddelen als bestemming van de verhoging van de verpleegprijs
78
met 75 cent genoemd. Een verandering in het contract met Schulte was

54 HET MIJNZIEKENHUIS
nog dat de opzegtermijn van het AMF was teruggebracht van twaalf tot
zes maanden. 79
Zowel Schulte als het AMF dachten een goede deal te hebben gesloten.
Schulte had geconstateerd dat het aantal verpleegdagen sinds zijn aanstelling
met 75% was toegenomen. Hij was daarvoor in de twaalf maanden tot
mei 1922 met slechts 1.500 gulden extra beloond. In de gedeeltelijk variabele
beloning van 75 cent via het ziekenhuis zag hij het voordeel van een
directer verband tussen zijn honorering en de werkdruk. De hogere verpleegprijs
bood hem bovendien de financiële ruimte om in het ziekenhuis
te investeren. Het AMF voelde de effecten van de kolencrisis, hield rekening
met een daling van verpleegdagen in Sittard en was dus gelukkig
met het lagere vaste honorarium.
De daling die het AMF in Sittard voorzag, had te maken met de ontwikkelingen
in het ziekenhuis in Heerlen. Daar was het bezettingspercentage
80
teruggelopen van 95% in 1921 naar 81% in 1922. Het fonds kon daardoor
niet aan zijn contractuele afnameverplichtingen voldoen. AMF-directeur
M. van Poelvoorde vond daarom dat Zuid-Limburg zodanig in toewijzingsdistricten
moest worden verdeeld, dat het verzorgingsgebied van Heerlen
toenam. ‘Te Uwer informatie diene, dat door het invoeren van deze verdeeling
voornamelijk in het Ziekenhuis Calvarienberg (Maastricht) minder patienten
zullen worden opgenomen dan tot dusver. Met het oog op het geringe belang, dat
het A.M.F. bij deze instelling heeft, zal daartegen naar wij vertrouwen, wel geen
bezwaar bestaan’, dacht Van Poelvoorde. De dalende verpleegbehoefte in
Heerlen moest dus worden opgevangen ten koste van andere ziekenhuizen
in de regio. Ook Kerkrade en Sittard zouden daarvan nadeel kunnen
ondervinden, maar Van Poelvoorde wilde deze ziekenhuizen vooralsnog
zoveel mogelijk ontzien. ‘Ten opzichte van de ziekenhuizen te Kerkrade en Sittard
( ) - naar welke laatste inrichting voor het meerendeel chirurgische patienten
worden verwezen - meenden wij zonder de belangen van bedoelde inrichtin-
81
gen te schaden, niet verder te mogen gaan.’ Dat nam niet weg dat met het
terugbrengen van het vaste aandeel in het salaris van Schulte op toekomstige
ontwikkelingen was geanticipeerd en dat dit daarom een gunstig
onderhandelingsresultaat was.
Intussen was het ziekenhuisproject van Het Limburgsche Groene Kruis in
een impasse geraakt. Weliswaar had de directie van Staatsmijnen begin
1922 nog bij Van Poelvoorde aangedrongen op de bouw van een ziekenhuis
in Sittard, maar dat het AMF zich eind 1922 onthield van inmenging

SCHULTE, HET AMF EN HET ZIEKENHUIS VAN DE FRANSE ZUSTERS 55
in de discussie tussen de gemeente en de kruisvereniging had alles te
82
maken met de ontwikkeling van de zorgbehoefte. De brief van het AMF
aan minister Aalberse waarmee het doodvonnis over het project werd
uitgesproken, was het directe gevolg van de verdere leegloop in Heerlen
waar in 1923 het bezettingspercentage daalde tot 72%. 83
Nog nadrukkelijker dan voorheen beschouwde het AMF in deze periode
het ziekenhuis in Heerlen als het centrale mijnziekenhuis. De kleinere
ziekenhuizen in Kerkrade en Sittard moesten als buitenposten in de zorgvoorziening
een ondersteunende rol vervullen en overschotten en tekorten
opvangen. Voor die rol werd het project van Het Groene Kruis te duur.
Voor de noodzakelijk geachte zestig bedden dacht het AMF te kunnen
volstaan met het hospitaal van de zusters. 84
In de beleidsvoering van het AMF vermengden zich langetermijnstrategie
met kortetermijnmaatregelen. Voor de langetermijn verwachtte het fonds
een toename van het aantal mijnwerkers, toename van de zorgbehoefte
en koerste het dus op uitbreiding van de ziekenhuizen. Veranderingen van
de kolenprijs, het versnellen of uitstellen van de bouw van nieuwe pijlers
of hele mijnzetels konden resulteren in een wisselende zorgbehoefte. De
leegloop of het beddentekort die daarvan het gevolg konden zijn, dwongen
het fonds tot kostenbesparende maatregelen of tot ingrepen die tot
minder vaste verplichtingen leidden. Dit beleid scheen tegenstrijdig en
was voor de ziekenhuizen moeilijk te voorspellen.
De 75 cent-kwestie
In het voorjaar van 1924 voerden het AMF en Staatsmijnen met Schulte
onderhandelingen over diens mogelijke aanstelling als mijnarts. Naast zijn
functie van behandelend arts van fondspatiënten in het ziekenhuis zou hij
dan ongevalpatiënten gaan behandelen en mijnarts worden van de
Maurits. Hij verwachtte dat zijn ziekenhuispraktijk daaronder onevenredig
zou lijden en wilde voor de nieuwe functie een hoger salaris dan het AMF
85
hem in het vooruitzicht had gesteld. Zijn beoogde baas, hoofdmijnarts
Vossenaar begreep de angst van Schulte wel. De mijnarts had de taak bij
huisartsen op terughoudendheid in medische behandeling aan te dringen,
kon daardoor bij hen in diskrediet komen en dus in zijn normale
(ziekenhuis-)praktijk doorverwijzingen van ontstemde huisartsen missen,
zo schreef Vossenaar aan Van Poelvoorde. Desondanks vond hij de aan
Schulte voorgestelde vergoeding hoog genoeg. In zijn functie van mijnarts
moest hij wat controles doen en ongevalpatiënten poliklinisch behande-

56 HET MIJNZIEKENHUIS
len. Klinische behandeling die daar eventueel bijkwam werd afzonderlijk
vergoed, aldus Vossenaar. Schultes bezwaar van inkomstenverlies vond hij
al met al ongegrond. 86
Het AMF wilde Schulte niet betalen wat hij vroeg en hem het liefst zelfs
korten. Toch werd niet een verschil van mening over het mijnartsenhonorarium
hoofdpunt van discussie, maar de afzonderlijke vergoeding die
Schulte zich voor klinische behandeling uit de verpleegprijs liet betalen.
Medisch adviseur H. Waller van het AMF had al in september 1923 ontdekt
dat Schulte bovenop zijn vaste honorarium een vergoeding van de
zusters ontving die werd betaald uit de met 75 cent verhoogde verpleeg-
87
prijs. Op zijn melding hiervan aan Van Poelvoorde volgde geen actie van
88
deze laatste. Een ontdekking kon het trouwens ook niet zijn. Schulte
mocht er van uitgaan dat deze vergoeding bekend was en in overeenstemming
met de met het AMF gemaakte nieuwe afspraken. Ook voor Vossenaar,
die de Heerlense situatie kende, sprak het vanzelf dat de klinische
behandeling nog eens afzonderlijk uit de verpleegprijs werd vergoed. Maar
Van Poelvoorde zocht kennelijk een stok om de hond mee te slaan. Hij
greep de vergoeding aan om Schulte onder druk te zetten. Hij liet hem
twee mogelijke oplossingen: of een lager salaris, of zijn vertrek.
Het was Van Poelvoorde gebleken dat Schulte zich door de zusters 75 cent
per verpleegdag, dus de gehele verhoging, liet betalen en hij begon te
betogen dat Schulte handelde tegen de gesloten overeenkomst. Weliswaar
was in de overeenkomst tussen Schulte en de congregatie een honorarium
uitgesloten, maar het was aan de zusters zelf om daaraan de hand te houden.
In die tussen Schulte en het AMF kwam een vergoeding voor klinische
behandeling uit de met het hospitaal overeengekomen verpleegprijs
niet voor, maar een verbod op een dergelijke betaling evenmin. De verhoging
van de verpleegprijs met 75 cent was bedoeld voor kosten waaronder
medische behandeling, röntgenbehandeling, medicijnen en verbandmiddelen.
Los van het feit dat, in de correspondentie tussen het AMF en
Schulte weliswaar niet nader omschreven maar toch expliciet, medische
behandeling was inbegrepen, stond het Schulte op basis van zijn overeenkomst
met het AMF vrij om met de zusters om het even welke
(nieuwe) regeling te treffen. Bovendien was uit de onderhandelingen
overduidelijk wat de bestemming van de 75 cent was. Schulte accepteerde
immers een verlaging van zijn vaste honorarium in ruil voor een variabele
beloning. Het AMF huilde dus krokodillentranen.

SCHULTE, HET AMF EN HET ZIEKENHUIS VAN DE FRANSE ZUSTERS 57
Op 19 juni 1924 wees Schulte Van Poelvoorde erop dat de uitbetaling van
75 cent niet in strijd was met zijn overeenkomst met het AMF en zelfs
niet met de geest van die overeenkomst of die van het AMF met de zus-
89
ters. Hij vond de stellingname van het AMF ‘weinig aangenaam’. Een dag
later stemde hij in met zijn benoeming tot mijnarts, overigens nog zonder
90
met het honorarium akkoord te gaan. Van Poelvoorde bevestigde die
instemming en deelde over de 75 cent-kwestie mede dat het AMF het ziekenhuis
in overweging ging geven ‘genoegen te nemen met een verpleegprijs
van f. 3.- per dag’. Hij zei de verhouding tussen Schulte en het ziekenhuis
uitermate te betreuren en behield zich ‘dus het recht voor onze aanspraken
bij het ziekenhuis eventueel geldig te maken’. Schulte kreeg tot 21 juni twaalf
uur namiddag de tijd om schriftelijk ook met het mijnartsenhonorarium in
te stemmen. Kwam die instemming er niet, dan achtte het AMF zijn
91
ziekenhuisaanstelling per 1 augustus ontbonden. Daarna schreef Van
Poelvoorde aan de zusters dat de betaling van de 75 cent dubbelop was,
stelde voor daarmee te stoppen en vroeg hen in te stemmen met een
overeenkomstige verlaging van de verpleegprijs tot drie gulden. Hij hoopte
dat de zusters bereid waren hun ‘medewerking te verleenen aan het beeindigen
van opvattingen en verhoudingen, die in een behoorlijke ziekteverzorging niet
geduld kunnen worden’. 92
Schulte verweet het AMF steeds maar weer andere voorstellen te doen en
verdedigde zich door aan te geven dat van de inkomsten uit de verpleegprijs
diverse investeringen waren gedaan, zoals röntgenapparatuur en een
hoogtezon. Hij vond de zusters aan zijn kant. Secretaris Alice-Joseph liet
namens de overste van het klooster aan Van Poelvoorde weten dat inderdaad
aan Schulte was uitbetaald. Dat was ook zo met het AMF afgesproken,
wist zij uit tweede hand van Schulte. Zij stelde vast, dat ‘nous restons
entiérement convaincues que dans notre manier d’agir sous ce rapport, il n’y a
rien de blâmable’. 93
Het ontslag van Schulte
De congregatie zag in dat de verlaging van de verpleegprijs niettemin
onvermijdelijk was. Met moeite wist zij in onderhandeling met Van Poelvoorde
nog een dubbeltje terug te winnen en voor bestaande patiënten
94
een overgangsregeling te bewerkstelligen. Op 19 juli legde Van Poelvoorde
Schulte een regeling op waarin hem zo’n beetje alle vrijheid van
handelen werd ontnomen. Hem werd te verstaan gegeven, dat deze nieuwe
regeling ‘een zeer tijdelijk karakter draagt, aangezien wij voornemens zijn

58 HET MIJNZIEKENHUIS
95
in Sittard e.o., een anderen medicus te assumeeren’. Verder waren er in de
loop van de jaren twintig klachten en voorvallen geweest, variërend van
een ‘onaangename kamer atmospheer als gevolg eener onvoldoende ventilatie’, en
‘de wijze waarop de behandeling der wasch ( ) pleegt te geschieden’, tot gevallen
96
van afwezigheid zonder kennisgeving van Schulte. De beschuldigingen
aan het adres van Schulte stapelden zich op. Het was duidelijk dat zijn
gedwongen vertrek nabij was.
Tezelfdertijd was alle geloof in het ziekenhuisproject van Het Groene
Kruis vervlogen. Daarmee verkeerden de ziekenhuisambities in Sittard in
een dubbele impasse. In die situatie achtte de in 1919 tot deken van
Sittard benoemde P.H.J.L. Tijssen het van belang om zich persoonlijk met
het ziekenhuisthema te gaan bemoeien. Nu de katholieke kruisorganisatie
in Sittard van het ziekenhuistoneel verdween en het hospitaal van de
zusters in moeilijkheden dreigde te raken, wendde hij zijn invloed aan om
de katholieke deelname aan de ziekenzorg veilig te stellen. Hij schoof de
Heerlense chirurg-gynaecoloog H.L.M. van der Hoff als nieuwe directeur
naar voren. 97
In dit overweldigende krachtenveld verschoof de positie van de Franse
zusters. In plaats van Schulte verder te steunen, keerde de congregatie
zich van hem af. Ineens volgde zij de lezing van het AMF dat met Schulte
juist zou zijn afgesproken dat hij de 75 cent niet voor eigen honorering
mocht aanspreken. Waar hier de lezing uit tweede hand van Schulte werd
ingeruild voor de lezing uit tweede hand van het AMF, werd Schulte
neergezet als graaier.
Schultes rol was uitgespeeld. Zijn contract was, onder verwijzing naar het
voornemen ‘eerlang wijziging te brengen in de voorwaarden’, de facto op 30
98
april 1924 al opgezegd. In juli kwamen Van der Hoff en Van Poelvoorde
99
tot overeenstemming. Begin augustus tekenden zij een contract, waardoor
Van der Hoff per 1 augustus als chirurg aan het ziekenhuis van de
zusters werd verbonden. Op 30 juli kondigde Van Poelvoorde diens komst
en het vertrek van Schulte aan. 100
Van Poelvoorde verantwoordde het ontslag van Schulte bij het dagelijks
bestuur van het AMF. De moeizame onderhandelingen die waren gevoerd
zouden vertraagd zijn geweest door ‘besluiteloosheid’ van Schulte en
verder gecompliceerd door de 75 cent-kwestie. ‘Toen ons ( ) bleek’, zei Van
Poelvoorde, ‘dat de Eerw. Moeder Overste van het ziekenhuis te Sittard op verdere
medewerking van Dr. Schulte evenmin bijzondere prijs stelde en Dr. Schulte

SCHULTE, HET AMF EN HET ZIEKENHUIS VAN DE FRANSE ZUSTERS 59
alle aandrang - dezerzijds op hem uitgeoefend, om ons overigens zeer aannemelijk
voorstel te accepteeren - ten spijt, de onderhandelingen met ons tot einde Juli
bleef rekken, kwam het ons in het belang onzer instelling voor de relatie met den
Heer Schulte te verbreken, temeer daar het inmiddels bekend was geworden, dat
in den persoon van Dr. H.L.M. van der Hoff te Heerlen een opvolger kan worden
gevonden’. Van Poelvoorde besloot niet zonder trots met de mededeling,
dat hij er en passant in was geslaagd de verpleegprijs tot ƒ 3,10 terug te
brengen. 101
Schulte voegde zich aanvankelijk zonder veel protesten in zijn lot. Wel
vroeg hij het AMF hem te behouden voor een andere werkkring, bijvoor-
102
beeld in Kerkrade. Later stelde hij voor om Van der Hoff in Heerlen als
tweede chirurg naast Hustinx aan te stellen, zodat hij dan misschien toch
103
in Sittard kon blijven. Het AMF ontweek deze vragen met het antwoord
dat beslissingen daarover waren voorbehouden aan de besturen van de
desbetreffende ziekenhuizen. 104
Van der Hoff verklaarde aan Van Poelvoorde dat hij er in beginsel wel aan
wilde meewerken om Schulte aan een nieuwe werkkring te helpen, maar
hij was bang dat Schulte zou gaan ijveren voor een ziekenhuis of tuberculosecentrum
in Geleen en in dat geval moest deze niet op zijn hulp
rekenen, ‘want men kan toch moeilijk mijn medewerking vragen als ik zou
moeten denken dat ik zelf den eersten steen legde voor een “kankerinstituut” te
105
Geleen, wat mij - dat spreekt vanzelf - altijd veel kwaad zou doen’. Het was
het spook van het ziekenhuis in Geleen dat rondwaarde. Het Limburgsche
Groene Kruis had immers zijn ziekenhuisplannen in Sittard moeten opgeven
en het gerucht ging dat de kruisvereniging het in Geleen ging proberen.
De Gemeente Geleen steunde de tuberculosebestrijding van het regionale
Groene Kruis met een klein bedrag van 25 gulden en Van der Hoff
zag hierin een eerste stap in de richting van een tbc-sanatorium, dat hij
wat slordig aanduidde als ‘kankerinstituut’. Kennelijk associeerde hij
Schulte met dit ‘ziekenhuis in Geleen’. 106
St. Georges liet eind oktober 1924 Van Poelvoorde en, met een afschrift,
Schulte weten gelukkig te zijn met Van der Hoff en niet terug te willen
naar de situatie van voor 1 augustus. ‘Si vous le voulez, nous pouvons rester
bons amis, mais il ne faut plus songer à revenir à l’hopital ni comme chirurgien,
107
ni comme médicin.’ Daarmee was de uitspraak van Van Poelvoorde in de
richting van zijn dagelijks bestuur op schrift bevestigd. In december werd
het standpunt van de overste door Alice-Joseph nog eens in een in het
Nederlands gestelde brief bekrachtigd. Schulte had namelijk een bezoek

60 HET MIJNZIEKENHUIS
aan de zusters gebracht om te vertellen dat hij wilde terugkeren naar het
ziekenhuis en ‘dat dit was goed gevonden in Heerlen’. ‘Wij hopen dat deze
108
mededeling onjuist is’, wenste Alice-Joseph. In januari schreef zij aan Van
Poelvoorde dat ‘aan de Zusters opgedragen is met Dokter Schulte geen woord
meer over de bekende questie te wisselen, opdat geen verkeerde gevolgtrekkingen
zullen mogelijk zijn.’ Zou Schulte toch nog gaan beweren dat de zusters
iets ten gunste van hem hadden gezegd, dan diende dit door het AMF dus
als misverstand te worden opgevat. 109
Schulte voelde zich ernstig beschadigd door de 75 cent-kwestie en wenste
van het AMF een verklaring te ontvangen dat hij in deze correct had
110
gehandeld. Die verklaring werd door het AMF zonder aarzelen op 12 de-
111
cember 1924 verstrekt. Maar daarmee was het AMF niet van Schulte af.
Nu hij van alle blaam was gezuiverd, ‘tracht hij zijn actie om herstel van den
ouden toestand onverdroten voort te zetten.’ ‘Dit is de veel beproefde en ( ) ignobele
tactiek, waaronder wij reeds maanden zuchten en die langzamerhand tot een
cauchemar is geworden’, vond Van Poelvoorde. De zaak moest maar eens als
112
afgedaan worden beschouwd. Een brief van AMF-bestuurder A. Haex
aan Schulte liet nog minder twijfel bestaan aan de visie van het fonds. ‘Als
iets U na de urenlange bespreking, welke ik met U gehad heb, duidelijk moet zijn
is het toch wel dat Gij uitsluitend en alleen aan U zelf, aan Uw weifelend, aarzelend,
onbeholpen-speculatief optreden te wijten hebt, dat U de functie voor het
A.M.F. en het Ziekenhuis te Sittard ontviel’, fulmineerde Haex. ‘Ik kan mij
voor Uwe zaak niet langer interesseeren’, stelde hij, waarna hij Schulte verweet
moeder-overste bij de zaak te hebben betrokken. Haex besloot met
de wens ‘thans van verdere brieven Uwerzijds verschoond te blijven’. 113
Schulte stond alleen. Hij was bekneld geraakt tussen belangen die zijn
positie overstegen.
Het optreden van het AMF tegen Schulte was onfatsoenlijk. Het conflict
had zich geconcentreerd op de 75-centkwestie en daarin stond Schulte
sterk. Het gemak waarmee het AMF achteraf Schulte op dat gebied van
blaam zuiverde, geeft aan dat het AMF ook wel moet hebben gevonden
op dit punt geen sterke argumenten te hebben. Het AMF nam eind 1924
zelfs nadrukkelijk afstand van de kwestie en noemde het ‘onwaarachtig’
dat Schulte vond dat het conflict zich er op toespitste. 114
Schulte vocht verbeten voor erkenning, rehabilitatie en zelfs schadeloosstelling.
Hij voerde correspondentie, dwong arbitrages af en spande rechtszaken
aan. Daarin was niet alleen het AMF zijn doelwit, maar ook Van

VAN DER HOFF EN HET CONTRACT MET HET AMF 61
der Hoff, in wie hij iemand zag die niets ontziend zijn functie en toekomst
had gekaapt. In 1926 schreef de toen 34-jarige Van der Hoff dat
‘voordat dit alles is afgeloopen, ( ) wij waarschijnlijk even grijs (zijn) als de
115
bejaarden’. Hij kon toen niet vermoeden dat de strijd van Schulte zou
voortduren tot in 1963 en hem en de meeste andere betrokkenen zou
overleven. 116
3. VAN DER HOFF EN HET CONTRACT MET HET AMF
Van der Hoff werd geboren op 2 februari 1892 in Utrecht en studeerde
daar van 1911 tot 1918 medicijnen. Tijdens zijn militaire diensttijd in Susteren
was hij kostganger bij Tijssen, toen nog pastoor in die plaats. Deze
vroeg hem na de wapenstilstand van november 1918 zich als huisarts in
zijn parochie te vestigen. In 1920 verbond Van der Hoff zich als arts aan
de vroedvrouwenschool in Heerlen. Daarna werd hij assistent van Hustinx.
In 1922 promoveerde hij op een onderzoek naar bloedtransfusie. 117
Van der Hoff accepteerde de financiële voorwaarden die het AMF in april
aan Schulte had voorgesteld. In de overeenkomst die hij in augustus 1924
sloot, had het AMF laten opnemen dat geen vergoeding van de zusters
118
mocht worden aangenomen. Van der Hoff werd behalve ziekenhuisarts
tevens mijnarts, een functie die hij in april 1925 verruilde voor die van
medisch adviseur voor het AMF, belast met de regionale geneeskundige
controle. 119
Van der Hoff kwam dus terecht in dezelfde functies en in dezelfde
driehoeksverhouding als waarin Schulte had gewerkt en kon dus in soortgelijke
moeilijkheden geraken. Maar de opstelling van Van der Hoff verschilde
van die van Schulte en dat vergrootte zijn kansen. Schulte stelde
zich op als arts van het AMF in een ziekenhuisorganisatie die hem door
het fonds was toegewezen. Van der Hoff daarentegen gedroeg zich van
meet af aan als ziekenhuisdirecteur, beschouwde het ziekenhuis als zijn
120
ziekenhuis en had het over de zusters als ‘m’n eigen zusters’. Door zijn
toenadering verzekerde hij zich van de onvoorwaardelijke steun van de
congregatie en ontnam hij het AMF de voordelen van de driehoeksverhouding,
namelijk dat het desgewenst verdeel- en heerspolitiek kon bedrijven.
Door zich tevens toe te leggen op een nauwe band met de gemeente

62 HET MIJNZIEKENHUIS
H.L.M. van der Hoff

VAN DER HOFF EN HET CONTRACT MET HET AMF 63
Sittard en door zijn vriendschappelijke relatie met Tijssen, verzekerde hij
zich van partners.
Van der Hoff handelde ten aanzien van zijn honorarium en investeringen
slimmer en terughoudender dan Schulte. De laatste had zichzelf zonder
overleg, op grond van zijn lezing van de overeenkomsten, zo ruim mogelijk
uit de verpleegprijs betaald en deed daarvan wat investeringen. Van
der Hoff ging eerst overleggen en bood dan aan om voor eigen rekening te
investeren. Vond het AMF in reactie daarop ‘van de door U voorgestelde methoden
de regeling waarbij U de kosten der installatie voor Uw rekening neemt,
de beste’, dan was de vaste extra vergoeding bovenop zijn honorarium vervolgens
gemakkelijk geregeld. 121
De eerste uitbreiding
Van der Hoff trof bij zijn komst een ziekenhuis aan waarover veel werd
geklaagd, maar waarin een begin was gemaakt met investeringen in
122
uitbreiding, apparatuur en opleiding. ‘De zusters hier zijn vol goeden moed’,
123
constateerde hij in oktober 1924. Dat moest wel getuigen van doorzettingsvermogen.
Sinds 1920 had het hospitaal zijn vijfde chirurg en zijn
vierde ‘directeur-geneesheer’ en was het speelbal geweest van heren als
Gijzels, Hanekamp, Van Poelvoorde en Tijssen. De zusters wilden in hun
hospitaal investeren, maar voorzichtig waren zij intussen wel. ‘Zij wijzen
mij herhaaldelijk op dingen die zij graag zouden veranderen, waarbij zij er geen
geheim van maken, dat zij wel met de groote uitgaven gewacht hebben tot zij
wisten welken kant ‘t uitging’, schreef Van der Hoff aan Van Poelvoorde. 124
En die onzekerheid was ten aanzien van de houding van het AMF het
grootst. Het ziekenhuis van Hanekamp in Sittard was van de baan. Nu de
Maurits op het punt stond te worden geopend, hervond Gijzels voorzichtig
zijn elan en maakte weer plannen. Tijssen trok het ziekenhuisthema
terug in de invloedssfeer van Roermond en het dekenaat, zodat alleen de
koers van het AMF nog ongewis bleef. Wanneer de congregatie zelfs met
instemming van het AMF haar hospitaal zou uitbreiden, dan nog bleef het
gevaar bestaan dat het fonds zich vervolgens zou gaan richten op weer
een andere gegadigde. Van der Hoff wenste in een dergelijk spel niet
betrokken te worden. ‘Ge begrijpt dat ik in de knel raak, als ik hen groote
uitgaven laat doen en zelfs van advies dien (mij er buiten houden, gaat natuur-
125
lijk niet, dat begrijpt ge) terwijl ‘t misschien over 1-2 jaar spaak loopt.’ Dat
gevaar was behalve denkbaar ook erg actueel gezien de geruchten over
een ziekenhuis in Geleen, waarmee het AMF zich ook zou kunnen verbin-

64 HET MIJNZIEKENHUIS
den. Deze dreiging vormde tegelijkertijd de drijvende kracht achter een
nieuw uitbreidingsstreven.
Terwijl Van der Hoff viste naar de voornemens van het AMF, waren
Gijzels en Tijssen regelmatig met elkaar, met Van Poelvoorde en met de
congregatie over uitbreiding in gesprek. In december 1924 bezochten de
zusters Kerkrade. Het ziekenhuis daar had van het AMF 120.000 gulden
kunnen lenen. Van de gemeente ontving het jaarlijks een subsidie van
3.000 gulden. Met het AMF was een contract gesloten waarin een afname
van 30.000 verpleegdagen per jaar werd gegarandeerd. Het algemene
verpleegtarief was ƒ 3,90 en voor AMF patiënten ƒ 3,25. De directeur van
het ziekenhuis kreeg een honorarium van maximaal 11.000 gulden, aanmerkelijk
meer dan Van der Hoff. De chirurg kreeg er 5.500 gulden. Het
ziekenhuis in Kerkrade werd bestuurd door een College van Regenten. 126
Gijzels en Tijssen zagen in Kerkrade een voorbeeld voor het ziekenhuis in
Sittard.
Kort voor het bezoek aan Kerkrade had overste St. Georges voor de uitbreiding
van haar ziekenhuis toestemming gekregen van het moederhuis in
Créhen, op voorwaarde dat het AMF garanties gaf en de bisschop instem-
127
de. Nu leek het wel of de zusters het voortouw namen, maar in alle
voorbereidende gesprekken was de regie in handen van Gijzels en Tijssen.
Zij verzekerden zich in januari 1925 van de instemming van Staatsmijnen
en daarmee van het AMF. Daarna stuurden zij St. Georges en Alice-Joseph
met hun aalmoezenier J.B. Jouan naar bisschop L.J.A.H. Schrijnen. Die
stelde nog even het Groene Kruis en de besprekingen tussen Hanekamp
en Damen aan de orde, maar sloot vervolgens deze optie in navolging van
het AMF. ‘Monseigneur, ayant compris, reconnait que la différence est “essentielle”
toutefois, il ne donne pas encore son approbation’, kon Alice-Joseph in
r
haar logboek noteren. ‘Il veut d’abord parler á Monsieur le Doyen et á M le
128
Bourgmestre.’ De steun van Schrijnen was vereist omdat de congregatie
voor investeringen of nieuwe activiteiten zijn toestemming nodig had.
Maar sinds deken Tijssen het heft in handen had genomen en Staatsmijnen
en het AMF hadden ingestemd, kon niet anders worden verwacht
dan dat de bisschop positief zou besluiten. De weg lag nu open voor een
uitbreiding van het ziekenhuis in Sittard.
Het was in deze fase dat burgemeester Damen van Geleen op de hoogte
kwam van de Sittardse voortgang en de gemeenteraad van Geleen moest

VAN DER HOFF EN HET CONTRACT MET HET AMF 65
meedelen dat een eigen ziekenhuis er de komende tien tot vijftien jaar
niet in zou zitten.
Op 16 februari 1925 bevestigde Schrijnen aan Jouan dat voorbereidingen
konden worden getroffen voor een ziekenhuis van 150 bedden. Hij benoemde
daartoe een commissie bestaande uit Gijzels, Tijssen en Jouan.
Huisarts Schoenmaekers schoof zijn nog studerende zoon naar voren als
architect. Gijzels en Tijssen benaderden de Amsterdamse gemeentearchitect
A.R. Hulshoff. Zij wilden dat deze in samenwerking met en als begeleider
van Schoenmaekers jr. het ontwerp van het nieuwe ziekenhuis op
zich zou nemen. Hulshoff voelde echter weinig voor samenwerking met
een student en trok zich terug. Gijzels probeerde het daarop bij het Leidse
architectenkantoor Van der Laan. Dit liet weten samenwerking met
Schoenmaekers wel te willen accepteren, maar niet eerder dan wanneer
129
deze was afgestudeerd. Van der Hoff zag de hele gang van zaken met
lede ogen aan en klaagde dat hij als arts in de voorbereidingen te weinig
werd betrokken. 130
De architect J. van der Laan mocht een globaal plan maken. Hij werkte
twee mogelijkheden uit en kon deze op 16 september 1925 presenteren. 131
Het ziekenhuis zou volgens deze mogelijkheden voor zo’n 400.000 gulden
tot 130 bedden worden uitgebreid. 132
Van Poelvoorde, Waller, Gijzels en Tijssen wezen de ontwerpen onmiddellijk
als te duur van de hand. Er moest een eenvoudiger plan komen. 133
Gijzels vormde een bouwcommissie die er op moest toezien dat Van der
Laan met goedkopere uitwerkingen kwam. Deze laatste reageerde verbaasd.
Van der Hoff had de uitgangspunten goedgekeurd en was in zijn
beleving beslissingsbevoegd. Gijzels en Tijssen hadden zich trouwens
134
eerder ook nooit negatief uitgelaten. Van der Laan protesteerde heftig,
maar ging in januari 1926 uiteindelijk toch maar overstag. Hij beloofde een
geheel nieuw plan op te zetten voor een bouwsom van 160.000 gulden. 135
De bouwvoorbereidingen maken een rommelige indruk, niet in de laatste
plaats doordat diverse personen, ieder met een eigen agenda, zich met de
zaak bemoeiden. Gijzels, Schrijnen, Tijssen, Jouan en Schoenmaekers
mengden zich, maar hun invloed was gering. Door zijn veelvuldig overleg
met Van der Laan leek Van der Hoff intussen de besluitvorming voor zich
te hebben opgeëist, maar zijn inzet om het hospitaal een stevige positie te
geven naast de ziekenhuizen in Heerlen en Kerkrade, vond geen weer-

66 HET MIJNZIEKENHUIS
In 1925 besloot het Algemeen Mijnwerkersfonds van de Gezamenlijke Steenkolenmijnen in Limburg
om de uitbreiding van het ziekenhuis van de Franse zusters te financieren. Met die uitbreiding beschikte
het ziekenhuis in 1928 over 130 bedden.

VAN DER HOFF EN HET CONTRACT MET HET AMF 67
klank bij het AMF. Het bleek uiteindelijk, ver op de achtergrond, Van
Poelvoorde die de touwtjes in handen had en de omvang van de uitbreiding
bepaalde.
In januari 1926 maakte het AMF nog eens duidelijk kenbaar wat het van
plan was met het ziekenhuis. Van Poelvoorde vroeg zijn dagelijks bestuur
om een principiële beslissing te nemen over financiering van de nieuwbouwplannen
van het hospitaal in Sittard. Hij stelde daarbij, dat ‘de
uitbreiding van het ziekenhuis te Sittard geheel zal worden begonnen - en zoo
noodig later voortgezet - in den geest van het zoo uitstekend voldoend ziekenhuis
te Kerkrade, zoodat evenals daar het geval is door den bouw van het ziekenhuis
te Sittard geen verandering wordt aangebracht in de gestie tegenover het St.
Joseph Ziekenhuis te Heerlen’. Was de verbouwing achter de rug, dan zou
men in de mijnstreek beschikken over ‘een uitnemend geoutilleerd ziekenhuis
te Heerlen en twee moderne kleinere ziekenhuizen aan de peripherie van het ge-
136
bied waarover het A.M.F. zich uitstrekt’. Dat het ziekenhuis in Sittard een
zelfde dependance zou worden als dat in Kerkrade, had het AMF verzekerd
door de gehele bouwsom van 160.000 gulden te financieren en door
in de bouwcommissie naast Waller ook de directeur van het ziekenhuis in
Kerkrade te plaatsen.
Van Poelvoorde legde zijn ziekenhuisstrategie vast en maakte duidelijk
dat hij in de campagne van Tijssen en Gijzels sturend had opgetreden. Het
was niet toevallig geweest dat de congregatie met open armen in het
ziekenhuis van Kerkrade was ontvangen om er uitgebreid over interne
aangelegenheden te worden ingelicht.
Op 1 april 1926 ging de Commissie voor Financiën van het AMF akkoord
met een annuïteitslening aan de Dochters van de Goddelijke Voorzienigheid
van 160.000 gulden met een looptijd van vijfentwintig jaar, tegen
een rente van vijf procent en onder voorwaarde van eerste hypotheek. 137
De zusters konden gaan bouwen, maar Van der Hoff was nog niet tevreden.
Hij begreep dat het toekomstige ziekenhuis in een kwetsbare positie
zou komen te verkeren wanneer het wel verplichtingen aanging, maar
intussen ondergeschikt was aan het AMF door de verpleegprijs en aan
Heerlen doordat het voor dependance moest spelen.
In maart besloot Van der Hoff omzichtig uit te vinden waar precies de
grens lag tot waar hij eigen specialiteiten mocht ontwikkelen en wat hij
diende te laten aan Heerlen. ‘U gelieve deze brief goed te begrijpen; ‘t bedoeld
geen klacht te zijn. Ik wil alleen eenige feiten onder Uw aandacht brengen ter

68 HET MIJNZIEKENHUIS
138
overweging’, verzekerde hij het fonds. Van der Hoff stelde niet de regels
van het AMF ter discussie, maar verontschuldigde zich voor zijn onvermogen
deze uit te voeren. ‘Nu zou men kunnen zeggen: neem geen patienten, die
je niet behandelen kunt. Maar dat is vaak gebeurd voor je ‘t weet’, begon hij
een luchtig betoog. Je moest immers eerst röntgen-, laboratorium-, of
microscopisch onderzoek doen om een diagnose te kunnen stellen. Dus
had je een röntgenafdeling, een laboratorium en een microscoop nodig.
Was daarin voorzien, dan bleek vaak dat de opgenomen patiënten aan
een ernstiger kwaal leden dan eerder was verondersteld. ‘Die patiënten liggen
er ondertusschen’ en het was dan niet wenselijk deze alsnog naar Heerlen
te sturen. Natuurlijk kon alles, gaf Van der Hoff toe: ‘ik kan zonder
neuroloog, zonder internist, zonder microscoop. Maar er zijn toch gevallen dat
je zegt: ik ben dit keer maar liever met z’n tweeën’. 139
Zo werkte Van der Hoff aan een uitbreiding van zijn ziekenhuis die verder
ging dan bedden. Hij wilde apparatuur en zelfs collega’s en hij bracht zijn
wensen met vriendelijkheid en speelse betoogjes bij het AMF onder de
aandacht. Waller toonde zich vooralsnog niet gevoelig voor de charmante
briefschrijver. Op 15 april 1926 maakte hij de visie van het AMF nog eens
klip en klaar duidelijk. ‘Voor de klinische verzorging onzer zieken beschouwen
wij het ziekenhuis te Heerlen als primair, daar moeten dus alle behandelingen en
onderzoekingen kunnen geschieden. De ziekenhuizen in de peripherie waaronder
Sittard, zijn secundair. Deze behoeven dus niet zoo volledig te zijn uitgerust.’
De voorbeelden waarmee Van der Hoff zijn betoog had geïllustreerd, hoorden
wat Waller betreft in Heerlen thuis. En als Sittard zo nodig allerlei
onderzoeken wilde doen, dan moest zij daarvoor maar ‘zelf een regeling
treffen’. 140
Niet alleen had Van der Hoff weinig succes, het AMF meende in de
zomer van 1926 ook nog eens op de uitbreidingsplannen te moeten bezuinigen.
De inrichting van de kinderzaal werd geschrapt. De beoogde verdieping
moest voorlopig maar leeg blijven. Wilde het ziekenhuis de afdeling
toch inrichten, dan moest het dat maar op eigen kosten doen. 141
Naar een nieuwe structuur
Van der Hoffs situatie leek op die waarin Schulte zich een paar jaar eerder
bevond: hij wikte, maar het AMF beschikte en hij kon daartegen weinig
beginnen. Maar hij gaf niet op. In september 1926 vroeg hij Van Poelvoorde
of hij niet van zijn taak van controlerend geneeskundige kon worden
ontheven, dat wil zeggen, of er niet een verhoging van zijn zieken-

VAN DER HOFF EN HET CONTRACT MET HET AMF 69
huishonorarium kon worden overeengekomen, zodanig dat hij zich volledig
kon wijden aan zijn rol voor het ziekenhuis. Van der Hoff gooide het
er op dat zijn werk als chirurg te lijden had. ‘Men dient daarvoor frisch te
zijn. En ik kan U verzekeren dat men dat na een controle niet is’. Dat kwam
vooral doordat ‘30% van de vierende mijnwerkers mij een geregelde ergernis
zijn’, schreef hij. Van der Hoff beklaagde zich verder over zijn honorarium
als chirurg en in het bijzonder over de daaruit af te leiden prijs van het
consult, die zijns inziens schril afstak bij die van bijvoorbeeld Hustinx. 142
Weer toonde het AMF zich niet onder de indruk. Van der Hoff moest, in
plaats van zijn vergelijking met Heerlen, maar eens een vergelijking
maken met Kerkrade. 143
Het contract met Van der Hoff was op 1 augustus 1924 aangegaan voor
drie jaar en zou dus nog een jaar lopen. Enerzijds wees het AMF bij zijn
afwijzing op het nog lopen van het contract, anderzijds wilde het wel al
langzaam toewerken naar een situatie na 1 augustus 1927, waarin Van der
Hoff, als het aan het AMF lag, niet meer zijn salaris rechtstreeks van het
fonds kreeg. Het AMF wenste de driehoeksverhouding los te laten. Door
de innige samenwerking tussen Van der Hoff en het ziekenhuis, had deze
zijn strategische waarde voor het fonds verloren.
In de nieuwe constructie moest Van der Hoff bij voorkeur een vast salaris
van het ziekenhuis krijgen. Daarmee zou dan namelijk elke prikkel om
meer patiënten op te nemen afwezig zijn en dat was in het belang van
144
het fonds. Maar de zusters wensten een dergelijke verplichting niet aan
te gaan zonder dat een minimum afname van verpleegdagen was gega-
145
randeerd. Dat was ook niet onlogisch. Door de betaling van Van der
Hoff via het ziekenhuis te laten plaatsvinden in de vorm van een vast
salaris, maar ten aanzien van zorgafname geen enkele garantie af te
geven, legde het AMF het risico geheel bij de congregatie. Een dergelijke
constructie bestond al ten aanzien van de gebouwen en inrichting. Het
AMF bepaalde wat moest worden geïnvesteerd, financierde een bedrag
waarover een vaste rente en aflossing verschuldigd was, maar garandeerde
geen verpleegdagen. Het beoogde Sittard gelijk te schakelen aan Kerkrade,
maar dan zonder afnamegarantie.
Het AMF had er alle belang bij om in zijn opzet te slagen. Van der Hoff,
die van de harde opstelling van het fonds in de zaak met Schulte op de
hoogte was, poogde een steekspel uit te weg te gaan. Hij betoogde dat na
gesprekken met de zusters in januari 1927 over zijn salaris, het hem duidelijk
was geworden dat deze er niet aan wilden en dat het dus ‘geen zin

70 HET MIJNZIEKENHUIS
146
meer heeft voorloopig hierop terug te komen’. Maar Van Poelvoorde speelde
hetzelfde spel als met Schulte. Hij ontsloeg Van der Hoff uit zijn functie
van controlerend geneesheer, zonder voor de periode tot 1 augustus 1927
met hem of met het ziekenhuis een nieuwe overeenkomst met een nieuw
honorarium te hebben gesloten. Van der Hoff maakte vervolgens zijn
wens kenbaar zijn inkomen te behouden door een verhoging van zijn
147
chirurgenhonorarium tot 10.000 gulden te vragen. Het AMF liet daarop
Van der Hoff weten een ‘laatste concessie’ te willen doen en bood 8.500
gulden. 148
Van der Hoff verloor daarna zijn vriendelijke toon. In een brief van 24
maart wees hij op de explosieve toename van verpleegdagen en herinnerde
er aan dat die toename de reden was om afstand te doen van zijn
149
functie van controlerend geneesheer. Na een tweede brief kwam het
150
AMF Van der Hoff tegemoet. Het fonds betaalde de gevraagde 10.000
gulden op jaarbasis, maar wel maar tot 1 juni, omdat anders ‘voor Dr. van
den Hoff iedere prikkel om de overeenkomst met het ziekenhuis te Sittard zo
spoedig mogelijk tot stand te brengen zal verdwijnen’. 151
De prikkel die het AMF bedoelde was die om te komen tot een geheel
nieuwe ziekenhuisleiding en -administratie naar het voorbeeld van Kerkrade,
maar nog steeds zonder garanties van het AMF. Als Van der Hoff
zijn werkkring wilde behouden, dan moest hij zorgen dat er een regentencollege
werd geïnstalleerd, dat een behoorlijke ziekenhuisadministratie
werd ingericht en dat een verpleegprijs werd overeengekomen. Een overeenkomst
tussen Van der Hoff en het ziekenhuis beschouwde het AMF
als het sluitstuk daarvan.
Met de instelling van een College van Regenten beoogde het AMF een
einde te maken aan de warrige bestuursstructuur van het ziekenhuis. Het
ziekenhuis was onderdeel van het klooster in Sittard. Ziekenhuis noch
klooster waren een zelfstandige rechtspersoon. De rechtspersoon waartoe
het ziekenhuis behoorde was die van de congregatie van de Dochters van
de Goddelijke Voorzienigheid in Nederland en daaronder vielen ook de
kloostervestigingen in Midden-Limburg. Deze rechtspersoon werd geleid
door een bestuur van zusters dat verantwoording aflegde aan het moederhuis
in Créhen en aan de bisschop van Roermond. Bij deze laatste dienden
de zusters zich in beginsel voor elke uitgave of handeling te vervoegen.
Ziekenhuiszaken en kloosteraangelegenheden liepen door elkaar. Van der
Hoff functioneerde als ziekenhuisdirecteur, maar was formeel slechts als

VAN DER HOFF EN HET CONTRACT MET HET AMF 71
chirurg te gast in het hospitaal. Hij nam de leiding waar hem die werd
gegeven en onttrok zich aan die rol, wanneer hem en de zusters dat
tegenover derden beter uitkwam. Verder mengde deken Tijssen zich als
vertegenwoordiger van de bisschop in de dagelijkse gang van zaken en
ook de burgemeester liet zich niet onbetuigd.
Het College van Regenten werd, vanwege de gezagsverhouding tussen de
congregatie en de bisschop, een adviescollege van de bisschop en door
deze benoemd. Het was evenwel bedoeld als ziekenhuisbestuur. Het was
verder de bedoeling dat Van der Hoff in zijn nieuwe relatie met het ziekenhuis
officieel werd benoemd tot directeur-geneesheer.
In maart 1927 kwam het reglement voor het College van Regenten gereed
en eind april werd het College door Tijssen namens de bisschop geïnstalleerd.
M.W.J. Coenders, die de op 20 december 1926 overleden Gijzels als
burgemeester van Sittard was opgevolgd, werd voorzitter. Jouan werd
secretaris. De overige leden waren de directeur van het Bisschoppelijk College,
L.J. Timmermans, huisarts Schoenmaekers en advocaat Beckers. De
reglementen voorzagen verder in een zetel voor het AMF en de Limburgsche
R.K. Werkliedenbond, maar deze zgn. kwaliteitszetels werden niet
152
bezet. De kwaliteitszetel gaf het AMF de kans om de ontwikkelingen in
het ziekenhuis nauwgezet te volgen, maar het benutte deze niet.
Onderhandelingen over een nieuwe overeenkomst tussen het ziekenhuis
en het AMF, in februari 1927 ingezet door kloostersecretaris Alice-Joseph
en daarna overgenomen door Van der Hoff, leidden in de zomer van dat
jaar tot overeenstemming. De verpleegprijs werd vastgesteld op ƒ 3,80.
Daarin werden alle kosten begrepen, behalve die van klinische en poliklinische
röntgenbehandeling. Aan het ziekenhuis verbonden artsen konden
alleen voor een vergoeding van poliklinische behandeling bij het AMF
153
terecht. De overeenkomst werd aangegaan tot 1 januari 1929. Een garantie
bleef achterwege. In november 1927 trad Van der Hoff als directeurgeneesheer
in dienst van het ziekenhuis. 154
Het AMF had zijn zin gekregen.
De kwestie Schoenmaekers
Op 19 oktober 1926 vond de openbare aanbesteding plaats voor de uitbreiding
van het ziekenhuis. De bouw werd gegund aan de laagste inschrij-
155
ver, G.H. Krekelberg uit Maasbracht. Met de bouwwerkzaamheden in
volle gang, werkte Van der Laan in mei 1927 aan een dokterswoning voor
156
Van der Hoff. En nog in afwachting van het kunnen betrekken van de

72 HET MIJNZIEKENHUIS
Het College van Regenten van het R.K. Ziekenhuis De Goddelijke Voorzienigheid.
Van links naar rechts P.Th. Joosten, L.J. Timmermans, M.W.J. Coenders, J.B. Jouan en Nic. Beckers.
Geheel rechts: directeur-geneesheer H.L.M. van der Hoff

VAN DER HOFF EN HET CONTRACT MET HET AMF 73
nieuwe uitbreiding, maakte Van der Hoff plannen voor het aantrekken
van een internist, de aanschaf van nieuwe röntgenapparatuur, uitbreiding
van de keuken en de wasserij, de aanbouw van een kapel en nog meer
157
ziekenzalen. Van der Laan kon in de toekomst op meer werk rekenen.
Aan het einde van 1927 voltooide de zoon van Schoenmaekers zijn studie
en bracht de huisarts bij Van der Hoff de belofte van Van der Laan in
herinnering. ‘Ik ben bij Schoenmaekers geweest en daar is mij medegedeeld, dat
jij aan Jr. Schoenmaekers en aan Dr. Schoenmaekers beloofd hebt je te zullen
terugtrekken als architect voor elke nieuwe opdracht, wanneer Jr. Schoenmaekers
geslaagd was’, schreef Van der Hoff aan Van der Laan met het verzoek om
158
diens zienswijze op de zaak. Alice-Joseph liet Schoenmaekers weten advies
te willen inwinnen in Créhen en vroeg hem op te schrijven ‘op welke
feiten Uwe meening berust, dat de taak van Jr van der Laan nu is afgeloopen’. 159
Van der Laan had er zich begin 1925 gemakkelijk van afgemaakt door te
stellen dat hij best met student Schoenmaekers wilde samenwerken, maar
niet eerder dan wanneer deze was afgestudeerd. Schoenmaekers wenste
nu zelfs dat de architect ten behoeve van zijn zoon het veld ruimde. 160
Duidelijk was dat Van der Laan dat niet van plan was en Van der Hoff en
161
Alice-Joseph zagen daartoe ook geen enkele reden. Alice-Joseph liet op
10 januari 1928 Schoenmaekers weten dat zijn zoon weinig kans maakte,
omdat zij vreesde ‘dat de Generale Overste het plan niet voetstoots zal aanvaarden’.
Zij adviseerde Schoenmaekers een constructie te aanvaarden, meer
naar de uitspraak van Van der Laan destijds en naar de verhoudingen
zoals die nu eenmaal lagen, waarbij zijn zoon wat detailleerwerk werd
gegund. Daar plaatste zij wel de kanttekening bij dat het honorarium van
Van der Laan ‘er niet op (is) berekend door meerdere architecten te worden
162
gedeeld’. De mededeling was duidelijk, maar Schoenmaekers bleef vol
vertrouwen. ‘Het aanbod van mijn zoon betreffende de finantieele regeling was
in der tijd zoo schitterend en zijn standpunt tegenover de zusters zoo nobel dat
er op dit punt nu allicht geene moeilijkheden zullen voorkomen’, verzekerde hij
163
Alice-Joseph. Maar de congregatie was niet van plan op de weg die zij
na zoveel moeite was ingeslagen, hindernissen op te werpen van deze
soort, waar met bijvoorbeeld het AMF nog genoeg blokkades uit de weg
te ruimen waren. Schoenmaekers was teleurgesteld en bedankte voor zijn
lidmaatschap van het regentencollege. Hij werd opgevolgd door zijn collega
Joosten. Na jarenlang voor uiteenlopende belangen te zijn ingezet, voer
het ziekenhuis meer een eigen koers en liet het zich aan persoonlijke belangen
van dezen en genen minder gelegen liggen.

74 HET MIJNZIEKENHUIS
De tweede uitbreiding
Van der Hoff had in 1925 zijn ambities voor een fikse uitbreiding ten
bedrage van 400.000 gulden moeten terugschroeven. Toen de wat bescheidener
uitbreiding tot 120 bedden voor minder dan de helft van het
geld in de zomer van 1928 in gebruik was genomen, besprak hij met zijn
regenten nieuwe plannen. Aanleiding daarvoor was de ontwikkeling van
de bezetting in Heerlen. Deze had zich sinds 1923 hersteld en in 1928 ontstond
er een nijpend tekort aan bedden.
Met Van der Laan en Van der Hoff formuleerde het College van Regenten
het plan om het ziekenhuis in Sittard in fases uit te breiden tot drie- à
vierhonderd bedden en te beginnen met een uitbreiding van 100 bedden
‘benevens die adnexa, die voor een goede geestelijke en materieele verzorging der
164
zieken noodig zijn’. Met die aanhangsels werden een grotere keuken en
wasserij bedoeld, een uitbreiding van operatiekamers, röntgen en dergelijke,
maar ook een kapel. De eerste fase van de uitbreiding moest 610.000
gulden gaan kosten. 165
Ook Heerlen bereidde uitbreidingen voor, waardoor het dagelijks bestuur
van het AMF op 18 september 1928 twee uitbreidingsplannen in onderlinge
samenhang had te behandelen. Van Poelvoorde was van mening dat
het gebied waar het Sittardse ziekenhuis was gevestigd, de Westelijke
Mijnstreek, nog volop in ontwikkeling was en dat daar de behoefte aan
ziekenhuisbedden nog zou toenemen. In de Oostelijke Mijnstreek en in
Heerlen in het bijzonder had de bevolkingstoename haar hoogtepunt
bereikt. Volgens hem kon het AMF ‘bezwaarlijk aan uitbreidingsplannen van
het ziekenhuis in Sittard zijne medewerking ( ) onthouden’, terwijl hij ten
aanzien van de Heerlense uitbreidingsplannen op het standpunt stond ‘dat
medewerking daaraan in verband met den financieelen toestand van het Ziekenfonds
moet beperkt worden tot financiering van urgente en absoluut noodzakelijke
verbeteringen’. 166
Deze zienswijze kon als volstrekt revolutionair worden opgevat: Van Poelvoorde
verliet het model van een hoofdziekenhuis met satellieten. Zij
stuitte dan ook op bezwaren van bestuursleden van het fonds. Maar Van
Poelvoorde vond steun bij Waller. Deze beredeneerde dat uitbreiding van
het ziekenhuis in Sittard door de bevolkingsaanwas in de Westelijke Mijnstreek
urgent was. Die bevolkingstoename, veroorzaakt door een toenemende
bezetting van de Maurits, zou ook de druk op Heerlen vergroten,
zodat het zinvol moest worden geacht het rayon Sittard ten koste van dat

VAN DER HOFF EN HET CONTRACT MET HET AMF 75
van Heerlen uit te breiden, ‘waardoor dan ook alweer een vergrooting van het
ziekenhuis Sittard dringender noodig zou kunnen worden’.
De nieuwe vleugel in Sittard, ingebruik genomen in 1928, was meteen te
klein gebleken. De overbezetting van zalen en de voor de patiëntentoestroom
veel te klein bemeten faciliteiten zorgden ervoor dat klachten over
167
het ziekenhuis aanhielden. De klachten waren voor Waller het doorslaggevende
argument om bij Van Poelvoorde op verdere uitbreiding aan te
dringen. Haast moest toch zeker worden gemaakt met de uitbreiding van
168
de keuken, vond Waller. In maart 1929 verzocht Van Poelvoorde het
regentencollege om opgaaf te doen van de kosten van de voorgenomen
uitbreiding, zodat hij een financieringsvoorstel kon doen aan de financiële
commissie van het AMF. 169
Burgemeester Coenders en Van der Hoff bemerkten de ingrijpende
koerswijziging van Van Poelvoorde en poogden daar garen bij te spinnen.
Zij brachten allereerst de begroting omhoog tot 840.000 gulden, waarbij
het aantal bedden met 140 zou worden uitgebreid. Vervolgens vestigden
zij de aandacht van Van Poelvoorde op de risico’s van de uitbreiding. ‘De
zusters hebben zich afgevraagd of werkelijk een zoodanige uitbreiding rendabel
zal zijn en of zij een schuldenlast op zich mogen nemen, die hun vermogen verre
overtreft’, schreef Coenders. Op de innemende toon van Van der Hoff vervolgde
hij dat hij meende ‘te weten, dat het A.M.F. niet geneigd zou zijn het
aantal verpleegdagen te garandeeren’. ‘In den gedachtengang aan deze afwijzing
ten grondslag liggende kunnen wij ons goed verplaatsen’, smeerde Coenders
stroop, ‘maar evenzeer kunnen wij ons indenken in de moeilijkheden der Zusters
zelfs bij den ontwikkelingsgang in deze streek’. Namens het regentencollege
stelde hij voor een middenweg te bewandelen. Die zou kunnen worden
gevonden in een bepaling dat het bedrag aan rente en aflossing in
enig jaar nooit hoger mocht zijn dan een vooraf vastgesteld percentage
van de bruto-omzet van het ziekenhuis. 170
Intussen had Van der Hoff internist K. Lamers bereid gevonden in het
ziekenhuis te komen werken. Hij kwam op 1 juni 1928 in functie. Waller
adviseerde in april 1929 Van Poelvoorde zelfs om in Sittard de aanstelling
van een oogarts en een kno-arts te bevorderen, ten einde te ‘voorkomen dat
wij straks aan het ziekenhuis Roermond de voorkeur zullen moeten geven’ en,
misschien wel belangrijker, te voorkomen dat aan de overbezette kno en
oogarts A. van Leent in Heerlen de forse toeslag van vier gulden per
patiënt moest worden betaald. 171

76 HET MIJNZIEKENHUIS
In 1929 sloot het AMF met het ziekenhuis een contract. Het ziekenhuis kreeg daarin als verzorgingsgebied
de gemeenten van Echt en Stevensweert in het noorden tot en met Geulle, Beek, Spaubeek,
Schinnen, Oirsbeek, Bingelrade en Jabeek in het zuiden toegewezen. Later werd dit gebied uitgebreid
met Schimmert, Nuth, Amstenrade, Merkelbeek en Schinveld.

VAN DER HOFF EN HET CONTRACT MET HET AMF 77
Sittard werd flink in de kaart gespeeld. Een beddenuitbreiding in Heerlen
172
werd door het AMF afgewezen. Onverwacht deed Van Poelvoorde in
mei 1929 zijn dagelijks bestuur het voorstel de geldlening van 840.000
gulden ten behoeve van de uitbreiding tot 260 bedden te combineren met
173
een bezettingsgarantie van 56%. Het voorstel ontmoette flinke weerstand.
Men was daar niet zo geporteerd van het verlenen van nog meer
garanties. Maar Van Poelvoorde wilde per se tot zaken komen. Het kostte
174
hem drie vergaderingen om zijn voorstel erdoor te krijgen. Nu had Van
der Hoff zijn zin gekregen.
Het contract met het AMF
Van der Hoff had met veel minder aandringen dan gedacht, het AMF
zover gekregen een forse uitbreiding te financieren en een overeenkomst
te sluiten met een afnamegarantie. De mededeling dat de congregatie niet
aan uitbreiding wilde beginnen zonder enige vorm van garantie, was dit
keer voldoende geweest. De uitbreidingsbehoefte bij Van Poelvoorde was
zo groot geworden, dat voor de verandering hij de persoon was die concessies
deed. Hij moest daarvoor in eigen gelederen al zijn overtuigingskracht
in de strijd werpen.
Met de uitbreiding zou het hospitaal van de zusters een ziekenhuis van
behoorlijke omvang worden. Het ziekenhuis kon, nadat het AMF daarvoor
in juli 1929 een financiële regeling aanbood, nog eens met oogarts F.A.
Hötte en kno-arts Van Leent worden versterkt. Hötte was door Waller uit
Bandoeng gehaald en aangesteld in Heerlen en Sittard. In Heerlen nam hij
de oogheelkunde over van Van Leent die in ruil daarvoor Sittard aan zijn
kno-praktijk mocht toevoegen. 175
Het contract tussen de Fondation des Filles de la Divine Providence en
het AMF werd gesloten op 5 september 1929. Het verplichtte de congregatie
om het ziekenhuis volgens de door Van der Laan uitgewerkte plannen
uit te breiden. Het AMF verstrekte een annuïteitslening van maximaal
840.000 gulden tegen een rente van 5% en nam eerste hypotheek op de
terreinen en gebouwen.
Het AMF verplichtte zich om fondsleden, wonende in het gebied van
Echt en Stevensweert in het noorden tot en met Geulle, Beek, Spaubeek,
Schinnen, Oirsbeek, Bingelrade en Jabeek in het zuiden en in het aangrenzende
Duitsland en België, wanneer deze ziekenhuiszorg nodig hadden in

78 HET MIJNZIEKENHUIS
Sittard op te nemen. De congregatie diende, in het geval van een tekort
aan capaciteit, aan de fondsleden voorrang te geven.
Het AMF werd gebonden aan een minimale zorgafname van 70% van het
normale aantal verpleegdagen. Dat normale aantal werd bepaald op 80%
van het maximaal mogelijke aantal verpleegdagen, berekend op basis van
het aantal beschikbare bedden. De garantie bedroeg derhalve 56% van de
theoretische capaciteit van het ziekenhuis. De garantie bestond eruit dat
het AMF, in geval van een kleinere afname, het tekort zou betalen tegen
de afgesproken verpleegprijs. De garantie zou ingaan wanneer de voorgenomen
uitbreiding geheel of gedeeltelijk was voltooid.
Interessant was de afspraak over de verpleegprijs, waarvan de wijze van
vaststelling in het contract werd geregeld. De congregatie zou fondsleden
verplegen tegen kostprijs, de zogenoemde ‘zelfkostende prijs’. Dit betekende
dat de congregatie niet de mogelijkheid had om op de verpleging
van AMF-leden winst te maken of uit de vergoedingen substantiële reserves
te vormen. Hoewel het contract niet voorschreef dat het ziekenhuis
inzage in de boeken moest toestaan, was een consequentie wel, dat de
congregatie ten aanzien van haar financiële boekhouding aan het AMF
inlichtingen moest verschaffen. Het was immers anders niet mogelijk in
onderling overleg de kostprijs vast te stellen. Bovendien impliceerde de
regeling dat het AMF altijd de beste prijs kreeg, tenzij de congregatie
bereid was op activiteiten voor derden verlies te maken. Om ook dat uit
te sluiten, werd in het contract nog eens expliciet opgenomen dat aan
derden geen lager tarief in rekening mocht worden gebracht dan aan het
AMF. 176
De congregatie van de Dochters van de Goddelijke Voorzienigheid en het
AMF waren een verbintenis aangegaan die beide zekerheden gaf en
beperkingen oplegde. De congregatie zag in elk geval 70% van de normaal
geachte omzet tegen kostprijs gegarandeerd. Haar ondernemingsrisico was
dus beperkt tot de markt van particulieren en andere ziekenfondsen, zoals
het Centraal Ziekenfonds van de R.K. Werkliedenbond en tot maximaal
30% van haar omzet. Het AMF verzekerde zich van de capaciteit van het
ziekenhuis tegen kostprijs. De beperkingen van de contractpartners waren
aan deze zekerheden tegengesteld. Het AMF verloor door de afgegeven
afnamegarantie goeddeels zijn mogelijkheid om het ziekenhuis in Sittard
te gebruiken om naar believen de tekorten en overschotten in Heerlen op
te vangen. Het ziekenhuis werd daartegenover door het AMF stevig aan

VAN DER HOFF EN HET CONTRACT MET HET AMF 79
de ketting gelegd. De mogelijkheden tot zelfstandig ondernemen, het zich
onttrekken aan de invloed van het fonds of het uitbreiden zonder zijn
instemming en steun waren nauwelijks nog aanwezig. Zolang de Maurits
bleef draaien en zich verder geen bijzondere ontwikkelingen voordeden,
bood dit huwelijk voor beide partners stabiliteit en grote voordelen. Maar
wijzigende omstandigheden konden voor één van beide partijen het huwelijk
veranderen in een keurslijf en het functioneren sterk belemmeren.
In december 1929 werd de bouw van de ziekenhuisuitbreiding gegund aan
de firma Höfte die na de jaarwisseling van start ging. De uitbreiding betrof
een geheel nieuw complex aan de oostzijde van de bestaande bebouwing,
gebouwen voor facilitaire diensten aan de noordzijde, een verbinding
daartussen en een kapel aan de zuidzijde. Deze kapel werd voor het
oorspronkelijke klooster geplaatst en door de zijvleugels ermee verbonden.
Het oorspronkelijke gebouw werd daardoor geheel door de nieuwbouw
ingesloten. Een voor een kwamen de nieuwe gebouwen gereed en werden
zij in gebruik genomen, de laatste in december 1931.
Op 15 september 1932 vond de plechtige inzegening plaats van de kapel,
gecombineerd met de viering van het 25-jarig jubileum van het ziekenhuis,
dat vanaf dat jaar het R.K. Ziekenhuis De Goddelijke Voorzienigheid
ging heten. Drie direct betrokkenen mochten de festiviteiten niet meer
beleven. Deken Tijssen was op 20 februari 1929 overleden, bisschop Schrijnen
op 26 maart 1932. Schrijnen werd opgevolgd door J.H.G. Lemmens die
de inzegening leidde. In 1932 was ook overste St. Georges overleden. Zij
was opgevolgd door haar plaatsvervangster Claire de Jésus. De andere
direct betrokkenen, Van der Hoff, Van der Laan, Coenders, Van Poelvoorde
en Waller waren allen bij de inzegening aanwezig. Daarnaast wist de
congregatie zich te verzekeren van de aanwezigheid van onder anderen
de bisschoppen van St. Brieux en Annecy, de aartsbisschop van Rouen,
directeur van Staatsmijnen W.F.J. Frowein, aalmoezenier van sociale
werken Poels, de Maastrichtse attaché van de Franse gezant, gouverneur
E.O.J.M. baron van Hövell tot Westerflier en de Limburgse ministerpresident
Ch.J. Ruijs de Beerenbrouck. Deze aanwezigheid van hooggeplaatsten
onderstreepte het belang dat het ziekenhuis in enkele jaren had
gekregen.
In toespraken werden met name de zusters en Van der Hoff geprezen en
werd de indruk gewekt van een logische, stabiele en succesvolle ontwikkelingsgang
van het hospitaal sinds de oprichting. Maar ten onrechte

80 HET MIJNZIEKENHUIS
werd niet gesproken over de grote onzekerheden begin jaren twintig, in
welk verband het doorzettingsvermogen van de zusters had kunnen
worden benadrukt. Complimenten voor de snelle vlucht die het hospitaal
na 1924 maakte, vielen, naast de zusters, met name Van der Hoff ten deel.
Geholpen door de openstelling en de groei van de Maurits, had hij van het
kleine hospitaal, speeltuig van derden, een goed geoutilleerd ziekenhuis
weten te maken, zo zelfstandig als de structuur van de gezondheidszorg
in de mijnstreek dat toeliet. 177
De balans van het ziekenhuis en de rol van de congregatie
Hoe zeer van een serieus te nemen ziekenhuisonderneming sprake was,
blijkt uit de balans. Bij de eerste geldleningsovereenkomst in de zomer
van 1927 had het AMF er sterk op aangedrongen dat het ziekenhuis een
aparte boekhouding ging voeren. Voor het opmaken van een jaarlijkse
balans en exploitatierekening werd accountant H.C. van Wijk uit Echt
ingeschakeld. Zijn eerste jaarrekening had betrekking op de tweede helft
van 1927.
Ten behoeve van de eerste balans werden de terreinen en gebouwen
opnieuw gewaardeerd en werden inventaris, apparatuur en voorraden
geïnventariseerd. De terreinen, sinds 1905 uitgebreid tot 4,2 ha, werden
per 1 juli 1927 opgevoerd voor 81.523 gulden. De oude klooster- en ziekenhuisgebouwen,
inclusief technische installaties, werden door Van der
Laan getaxeerd op een waarde van 100.000 gulden. Aan de uitbreiding
was inmiddels 62.872 gulden uitgegeven. De bijgebouwen werden voor
60.154 gulden genoteerd, waaronder de barak voor besmettelijk zieken
voor 15.000 gulden. Ten slotte werd de inventaris geboekt voor 66.936
gulden. De totale vaste activa beliepen aldus 371.485 gulden. Ten behoeve
van de uitbreiding van het ziekenhuis was van de geldlening van 160.000
van het AMF reeds een halve ton opgenomen. Rekening houdend met
voorraden, debiteuren en crediteuren, stelde Van Wijk het eigen vermogen
vast op ƒ 360.247,68 en noteerde dat als de inbreng van de congregatie
in het ziekenhuis. 178
Aan het begrip inbreng kan de gedachte worden ontleend dat de congregatie
over groot kapitaal beschikte en dus zeer rijk was. Die indruk staat
in contrast met uitspraken dat het de congregatie in Nederland aan alles
179
ontbrak. Voor het eerste is meer te zeggen dan voor het laatste. De
eerste investeringen tussen 1905 en 1908, ten bedrage van zeventigduizend
gulden, werden uit eigen middelen gefinancierd. Latere investeringen,

VAN DER HOFF EN HET CONTRACT MET HET AMF 81
van veel kleinere omvang, werden uit de ziekenhuisexploitatie betaald.
De congregatie, die ook elders diverse aankopen deed, beschikte dus over
vermogen. Toch was het bezit in Sittard minder waard dan Van Wijks
balans suggereerde. Het grootste deel van het door Van Wijk berekende
eigen vermogen was ontstaan door het flink opvoeren van de boekwaarde
van de terreinen, gebouwen, installaties en inventaris. Waar het in deze
tijd bij bedrijven niet ongebruikelijk was deze vaste activa, na de verwerving
ervan, in een keer af te schrijven tot een symbolisch bedrag, voerde
Van Wijk de vaste bezittingen tegen de hoogst verantwoordbare economische
waarde in de boeken op. Deze aanpak gaf de indruk van een geweldige
solvabiliteit. Echter, de rijkdom was, zeker met het oog op de leegstand
en grondoverschotten in de gemeente, grotendeels een papieren
rijkdom. Dat nam niet weg dat het ziekenhuis aan de congregatie over
deze papieren rijkdom 5% rente betaalde. 180
De argumenten voor de waarderingspolitiek van Van Wijk waren tweeledig.
Ten eerste bood de uitstekende solvabiliteit een goed uitgangspunt
voor het verkrijgen van leningen van derden. Dat bleek al op voorhand in
april 1926, toen de Commissie van Financiën van het AMF het voorstel
voor de geldlening van 160.000 gulden werd voorgelegd. De verklaring
‘dat het ziekenhuis verder geen schulden heeft en dat de thans bestaande gebouwen
reeds een meervoudige overwaarde bieden’, haalde toen de twijfelaars
181
over de streep. Ten tweede schroefde de rentevergoeding over de hoog
gewaardeerde inbreng de exploitatiekosten omhoog. Dat voorzag het ziekenhuis
van een gunstig vertrekpunt bij onderhandelingen over verpleegprijzen.
De financiële toestand was maar net hoe deze werd bekeken, zeker voor
wie in gedachten houdt dat ziekenhuis en congregatie één en dezelfde
rechtspersoon waren. Zou de inbreng van de congregatie zijn beschouwd
als eigen vermogen en dus niet rentedragend, dan was in de laatste helft
van 1927 een winst gemaakt van bijna 17% van de omzet. Maar met de
systematiek van Van Wijk kon men voorwenden dat het ziekenhuis niet
rendeerde. De resultatenrekening over de laatste helft van 1927 liet een
klein verlies zien op een naar verhouding tot het balanstotaal eveneens
zeer kleine omzet van iets meer dan 50.000 gulden.
Overigens was de rentevergoeding niet de enige, in wezen interne,
transactie tussen de congregatie en het ziekenhuis. De zusters werkten er
tegen een salarisvergoeding. Deze was gelijkgesteld aan die in Heerlen en

82 HET MIJNZIEKENHUIS
Kerkrade en bedroeg over de tweede helft van 1927 het overigens bescheiden
bedrag van 3.489 gulden. Met het scheiden van boekhoudingen waren
de boerderij, bakkerij, wasserij en linnenkamer weliswaar activa op de
ziekenhuisbalans, maar de exploitatie was toebedeeld aan de congregatie.
De goederen en diensten die daaruit voortkwamen, werden tegen marktprijs
aan het ziekenhuis verstrekt. De winsten daaruit waren interessant.
Over de tweede helft van 1927 leverden de activiteiten de congregatie
reeds een bruto marge op van 6.929 gulden. 182
Hoe men ook tegen de cijfers wilde aankijken, de wijze van balansvoeren
van Van Wijk bleek van eminent belang bij de financiering van de grote
uitbreiding begin jaren dertig. Het ziekenhuis kon de nieuwe uitdaging
aangaan vanuit een op papier bijzonder gezonde uitgangspositie en er dus
gemakkelijk vreemd vermogen bijnemen. Er werd voor 38.079 gulden een
dokterswoning gebouwd, waartegenover Van der Hoff aan het ziekenhuis
een bedrag uitleende van 37.109 gulden. Verder werd het ziekenhuis een
lening van 4.000 gulden verstrekt door P. Custers, die als Zr. Gertruda in
183
het klooster was ingetreden. Bij de ingebruikname van de uitbreiding
eind 1931, resteerde van de eerste geldlening aan het AMF uit 1926 nog
184
ongeveer 150.000 gulden. Van de tweede lening was zoveel opgenomen
dat de totale schuld van het ziekenhuis aan het AMF 958.000 gulden
bedroeg.
Over 1929 berekende de congregatie aan salaris 9.758 gulden te hebben
ontvangen, aan rente 20.512 en aan diversen 24. Het ‘bénéfice sur Boulangerie
etc.’ bedroeg 14.866 gulden. De kosten van de congregatie beliepen
slechts 5.430 gulden. Inclusief de voorgaande anderhalf jaar had de congregatie
92.574 gulden aan het ziekenhuis onttrokken. Over 1930 kwam
daar nog eens een halve ton bij. Deze opbrengsten werden vervolgens
weer integraal in het ziekenhuis geïnvesteerd, waardoor bij de zusters,
bovenop de inbreng, een langlopende lening en het rekening-courant
krediet ontstond. Eind 1931 had de congregatie aldus in totaal een half
miljoen rentedragend bij het ziekenhuis uitstaan. Daar stond een miljoen
aan werkelijk vreemd vermogen tegenover. Bij een minder uitbundige
waardering van de bestaande activa in 1927 hadden de balansverhoudingen
er aanmerkelijk anders uitgezien. De waarderingspolitiek van Van Wijk
zorgde dus voor een, in het licht van de gigantische inbreng van het AMF,
nog altijd niet ongunstige solvabiliteit. 185

VAN DER HOFF EN HET CONTRACT MET HET AMF 83
Ten aanzien van de verpleegprijs bleek, onder het contract met het AMF,
de boekhoudsystematiek van Van Wijk echter pas echt tot zijn volle
waarde te komen. Het AMF verzekerde zich van verpleging tegen kostprijs.
Deze kostprijs kon worden berekend door de totale kosten in enig
jaar te delen door het aantal in dat jaar gerealiseerde verpleegdagen. De
kosten werden bepaald uit de exploitatierekening die werd opgesteld
volgens de bestaande wijze van boekhouden, dus de systematiek die Van
Wijk sinds 1927 hanteerde.
Die exploitatierekening wekte nog steeds de schijn dat het met de
financiën van het ziekenhuis slecht was gesteld. Het ziekenhuis maakte
niet of nauwelijks winst. Uit de balans kon worden afgeleid dat er jaarlijks
geld van de congregatie bij moest. Het ziekenhuis investeerde in gebouwen,
technische installaties, inventaris en voorraden veel meer dan het
met de leningen van het AMF kon financieren, waardoor de congregatie
door leningen en in rekening-courant de gaten moest dichten. Maar met
het rendement van het ziekenhuisproject was in werkelijkheid dus weinig
mis. Het interessante is dat de splitsing van de boekhouding van congregatie
en ziekenhuis en de wijze van boekhouden, het ziekenhuis in de
gelegenheid stelde om via de congregatie reserveringen te doen voor
investeringen. Deze reserveringen kwamen niet uit de winst van het
ziekenhuis, maar waren verdedigbare vergoedingen aan de congregatie en
dus kosten. In plaats van een mogelijke winstbestemming werden zij
onlosmakelijk onderdeel van de zelfkostende verpleegprijs. Een discussie
met het AMF over een winstbestemming werd er dus mee uit de weggegaan.
De winst was op papier nihil, nihil te maken of werd er tenminste
aanzienlijk door beperkt. De kosten waren maximaal. Weliswaar verpleegden
de zusters AMF-patiënten tegen kostprijs, maar daar was een met elke
investering groter wordend investeringsbudget in opgenomen.
‘In de geschiedenis van het ziekenhuis zijn vele zaken gebeurd in den zin als
boven genoemd’, schreef Van der Hoff in een interne notitie voor Claire de
Jésus en Alice-Joseph naar aanleiding van een effect van de gehanteerde
boekhoudmethode. Een bezwaar van de methode was dat deze ingewikkeld
was. Het risico was dat na verloop van tijd niemand nog zou weten
hoe de verhoudingen werkelijk lagen en waarom welke besluiten waren
genomen. Daarom vond Van der Hoff het verstandig ‘dat wij aan den heer
v. Wijk ( ) vragen eens een overzicht te maken over de verhouding van het ziekenhuis
tot de Congregatie en na te gaan welk gedeelte van de kapitaalschuld reeel
en welk gedeelte fictief is.’ 186

84 HET MIJNZIEKENHUIS
Begin jaren dertig financierde het AMF voor de tweede maal een uitbreiding van het ziekenhuis.
Architectenbureau Van der Laan tekende een paviljoen en een kapel. Het ziekenhuis kreeg met deze
uitbreiding een capaciteit van 240 bedden. De nieuwe gebouwen werden in 1931 in gebruik genomen.
Deze opname is gemaakt in de jaren vijftig. Links op de foto is de kapel te zien die door twee vleugels
met het oorspronkelijke klooster is verbonden. Achter het oorspronkelijke klooster waren het ketelhuis
en de keuken aangebouwd en daarachter lag de boerderij met stallen, bakkerij, landerijen en boomgaard.
Op de voorgrond staat de dokterswoning voor H.L.M. van der Hoff en geheel rechts op de foto
de barak voor besmettelijk zieken. Tussen de barak en de ziekenhuisgebouwen werd in de jaren vijftig
het Josef-paviljoen gebouwd. Deze eerste grote naoorlogse uitbreiding staat op deze foto in de stijgers.

4. GARANTIE EN VERPLEEGPRIJS IN DE JAREN DERTIG
GARANTIE EN VERPLEEGPRIJS IN DE JAREN DERTIG 85
Het R.K. Ziekenhuis De Goddelijke Voorzienigheid had zijn zaken goed
geregeld. Er was financiering gevonden voor een flinke uitbreiding. Het
AMF had een afnamegarantie afgegeven. De verpleging tegen kostprijs
legde het ziekenhuis beperkingen op, maar door de constructie van Van
Wijk behield het ziekenhuis speelruimte. De vestiging van nog een
ziekenhuis in de omgeving hoefde het niet meer te vrezen. De dominante
speler, het AMF, had expliciet gekozen voor Heerlen, Kerkrade en Sittard.
Het ziekenhuis had inmiddels dus veel bereikt, maar een rustige en voorspoedige
periode werd er niet door verzekerd.
Van Poelvoorde en de discussie over de garantie en de verpleegprijs
Al bij de ingebruikname van de uitbreiding werd het AMF voor een probleem
gesteld. Met de grotere capaciteit vond Van der Hoff het tijd worden
dat het AMF de bedden vulde. Hij wilde wel begrip opbrengen voor
het feit dat het AMF de patiëntenstroom richting Sittard niet op stel en
sprong georganiseerd kon krijgen, maar hij vond ook dat niet het ziekenhuis
voor de leegloop moest opdraaien, ‘terwijl een ander zich garant heeft
gesteld’. ‘Het (is) voor het Regenten College m.i. niet aangenaam reeds drie
maanden nadat een contract in werking treedt, het A.M.F. aan verplichtingen te
187
herinneren’, vond Van der Hoff. De ziekenhuisdirecteur bleek eens te
meer onnavolgbaar in zijn verwarring zaaiende tactiek. In tegenstelling
tot het beeld dat hij opriep, was het niet het ziekenhuis dat van een
garantietekort schade leed, maar het AMF. Niettemin kreeg hij het fonds
er zover mee zich in bochten te wringen door een ‘oplossing’ te zoeken.
Een medewerker van Van Poelvoorde, Jac. Sips, kwam na enig rekenwerk
tot de conclusie dat ‘het niet uit (zal) kunnen blijven dat wij maatregelen moeten
treffen om aan het gegarandeerd aantal verpleegdagen te komen’. Dit gegarandeerde
aantal bedroeg in Sittard gemiddeld 146 patiënten per dag. In
1930 realiseerde het AMF er 97, in het eerste halfjaar van 1931 101, maar
nu, in augustus waren het er nog maar zo’n 80. Van Poelvoorde werd in
overweging gegeven om bijvoorbeeld Brunssum bij het rayon Sittard te
trekken. Daaraan waren wel bezwaren verbonden. Voor het aldus voldoen
aan de garantie in Sittard, zou het AMF er in Heerlen niet meer aan
voldoen en dus zijn probleem alleen maar verschuiven. Daarbij was in
Sittard de verpleegprijs hoger, namelijk ƒ 3,80 tegen ƒ 3,25 in Heerlen. Voor
iedere verpleegdag die in Heerlen werd weggenomen om deze in Sittard

86 HET MIJNZIEKENHUIS
in te vullen werd dan 55 cent toegelegd, was de wat ongerijmde redenatie.
‘Het ware met het oog hierop wel gewenscht dat de verpleegprijs in Sittard vermindering
onderging, doch ik vrees dat daarop niet veel kans zal bestaan’, aldus
Sips. 188
Onder verwijzing naar een mededeling die Coenders zou hebben gedaan,
stelde Van Poelvoorde St. Georges voor om de garantie over 1932 wat over
1931 uit te smeren. De maanden na ingebruikname van de nieuwe bedden
die nog in 1931 vielen zouden dan toch wat kunnen profiteren, maar de
totale garantie over die maanden en over 1932 kwam dan uit op 117
patiënten per dag. Dat was voor het AMF misschien wel te realiseren. 189
St. Georges liet zich niet om de tuin leiden en liet Van Poelvoorde weten
dat, wat betreft Coenders, het haar toescheen ‘dat het geen twijfel lijden kan
of zijn mededeelingen zijn niet goed verstaan’. Zij wenste nu en in de toekomst
onverkort aan de bepalingen van de overeenkomst vast te hou-
190
den. Van Poelvoorde moest toegeven en besloot door rayonuitbreiding
met Schimmert, Nuth, Amstenrade, Merkelbeek en Schinveld de beddenbezetting
in Sittard te verhogen ten koste van die in Heerlen. 191
Van der Hoff had het AMF zover gekregen het rayon van het ziekenhuis
van Sittard ten koste van Heerlen uit te breiden. In de slotakte van dit
schouwspel leerde hij het AMF echter dat hij deze rayonuitbreiding niet
als voordeel kon zien. Zolang immers de gegarandeerde dekking niet werd
gehaald, werden de inkomsten van het ziekenhuis er niet mee vergroot.
Van der Hoff verklaarde er dan ook hoogstens een ‘moreel voordeel’ in te
zien. 192
Het AMF had een probleem. Met het oog op de sterke groei van de
bedrijvigheid van en rondom de Maurits en de toename van het aantal
fondspatiënten als gevolg hiervan, was het in het ziekenhuis in Sittard
gaan investeren. Voorlopig sluitstuk was de forse lening aan het ziekenhuis
en het contract met afnamegarantie geweest. Dit contract was getekend
op 5 september 1929. Nog geen twee maanden daarna stortte in New
York de effectenbeurs in. De kolenprijs kwam onder grote druk. De Europese
kolenmijnbouw bleek te kampen met een gigantische overcapaciteit
van 25% in Duitsland tot 50% in Polen. Olie kwam op als nieuwe energiebron,
onder meer in de scheepvaart. Om hun mijnbouw te beschermen
sloten kolenproducerende landen in Europa hun markten. Nederland daarentegen,
handhaafde zijn open markt en mede door zijn monetaire beleid

GARANTIE EN VERPLEEGPRIJS IN DE JAREN DERTIG 87
193
werden de Limburgse mijnen onevenredig hard getroffen. In 1932 was de
economische malaise in Nederland alom tegenwoordig.
‘Naar de mening van het Bestuur onzer instelling dwingen de maatschappelijke
omstandigheden en de toestand van de mijnindustrie tot het nemen van maatregelen,
die een verlaging van de kosten der ziekteverzorging tengevolge zullen
hebben’, schreef Van Poelvoorde op 20 augustus 1932 aan de ziekenhuizen
194
in Kerkrade, Heerlen en Sittard. Hij was al een tijdje bezig om de ziekenhuizen
tot verlaging van de verpleegprijzen te bewegen, maar had nog
geen succes. Dat het AMF maatregelen kon nemen die tot kostenreductie
zouden leiden, lag niet erg voor de hand. Met de drie ziekenhuizen waren
contracten gesloten over garanties en de wijze van vaststellen van verpleegprijzen.
Daarvan kon het AMF moeilijk eenzijdig afwijken.
Van Poelvoorde probeerde het niettemin. In mei wees hij in een brief aan
het regentencollege van het ziekenhuis in Sittard op de winst over 1931
van 9.600 gulden. De algemene reserve was ermee gespekt tot maar liefst
33.000 gulden. Van Poelvoorde vond dat de winst een verpleegprijsverlaging
wettigde. Hij stelde voor de prijs alvast met 30 cent omlaag te brengen
tot ƒ 3,50 en rekende voor dat dat voor het AMF in 1932 een besparing
195
van 16.000 gulden zou opleveren. Coenders reageerde een paar weken
later, op 3 juni, met een brief die de hand van Van der Hoff verraadde.
‘Reeds vele malen ondervonden wij de daadwerkelijke belangstelling van de zijde
van het AMF en steeds trof het ons hoezeer Uwe administratie tracht de belangen
van het AMF en die van het Ziekenhuis parallel te doen gaan. Ook Uwe rechtstreeks
tot ons gerichte vraag om de verpleegprijs van ƒ 3,80 te verlagen tot
ƒ 3,50 toont aan, dat gij vertrouwen stelt in het door ons gevoerde beleid’, luidde
de inleiding. ‘Daarom spijt het ons te meer de door U gevraagde toezegging niet
te kunnen en niet de mogen doen.’ De reden was betrekkelijk eenvoudig. Het
ziekenhuis wenste zich niet op voorhand vast te leggen op een nieuwe
verpleegprijs zolang de zelfkostende prijs over 1932 niet bekend was. De
afwijzende redenatie ten aanzien van Van Poelvoordes claim op de winst
en de algemene reserve was nog veel eenvoudiger. AMF-patiënten werden
volgens contract verpleegd tegen kostprijs. Het AMF kon derhalve niet
hebben bijgedragen aan de winst. Mocht het zo zijn dat van besteding
van winsten en reserves sprake zou zijn, ‘dan zoude deze ( ) toch in de allereerste
plaats moeten worden besteed voor die groepen van de bevolking, die deze
bedrijfswinst hebben samengebracht’. 196
Vier dagen later schreef Van der Hoff op eigen titel een brief aan Van
Poelvoorde. Hij schreef zich te hebben afgevraagd of hij niet iets in het

88 HET MIJNZIEKENHUIS
belang van het AMF kon doen en ontvouwde vervolgens ‘een plan, wat
naar mijne meening een groote besparing zal geven voor het A.M.F.’ Van der
Hoff was door het aanstaande vertrek van Lamers in afwachting van de
nieuwe internist A.J.R.E. van Schoonhoven Van Beurden en deze zou door
zijn eerdere praktijk gewend zijn een zuinig opnamebeleid te voeren. Dat
zou uitstekend passen in de gedachte om behandelingen, bijvoorbeeld ‘het
overgroote deel van de aborten’ bij patiënten thuis te doen. Van der Hoff had
zijn oog laten vallen op Brunssum, waar de bevolking goed was voor
18.000 AMF-verpleegdagen per jaar, een derde van de AMF-garantie in
Sittard. ‘Indien deze bij Sittard werden gevoegd, en ik voerde mijn plan van den
buitendienst eens door, dan zou dit een geweldige besparing geven voor het
197
AMF’. Nog wat later liet Van der Hoff Coenders een briefje schrijven
198
waarin het plan nog eens onder de aandacht werd gebracht. De actie
leidde de aandacht af van de bezuinigingspogingen van Van Poelvoorde.
In augustus werd Van Poelvoorde door Sips op het idee gebracht het eens
199
over de boeg van de specialistensalarissen te gooien. Hij stelde de
200
specialisten een korting op hun honorarium voor van tien procent. Maar
ook hier stuitte Van Poelvoorde op een muur. Hustinx, bijvoorbeeld, herinnerde
hem eraan dat zijn salaris al in 1920 was vastgesteld en dat het
201
enige dat sindsdien was verhoogd de werklast was. Van der Hoff, die
tezelfdertijd werd verrast door een verzoek om, nu het niet lukte de
verpleegprijs omlaag te krijgen, dan maar de verpleegduur te verkorten,
reageerde pertinent afwijzend. ‘Voor den derden maal in zeer korten tijd
ontvangen wij een schrijven waarin de strekking is financieele lasten van Uwe
instelling af te wentelen op ons ziekenhuis’, schreef hij. Hij wilde ‘als bewijs
van medeleven’ dan wel aan een klein verzoek gehoor geven, maar verder
meende hij niet te kunnen gaan. Met een dramatisch gebaar liet hij weten
dat hij, om in het ziekenhuis de einden aan elkaar te knopen, zijn salaris
202
niet zou opnemen. Van Poelvoorde reageerde geschrokken met de
mededeling dat het allemaal niet zo bedoeld was en dat Van der Hoff
meer betekenis hechtte aan de verzoeken van het AMF dan het fonds
203
eraan zou hebben willen geven. Maar Van der Hoff zette zijn even
charmante als ongrijpbare tactiek voort en schreef Van Poelvoorde dat hij
het met de salarisverlaging niet eens was, maar dat hij in het belang van
de mijnstreek toch aan de verlaging wilde meewerken, maar dan alleen
204
als zonder uitzondering alle specialisten meededen. De afwijzingen

GARANTIE EN VERPLEEGPRIJS IN DE JAREN DERTIG 89
hadden zich bij Van Poelvoorde al opgestapeld, zodat de beperkte waarde
van de geste van Van der Hoff wel duidelijk was. 205
Van Poelvoorde nam in 1933 afscheid en werd opgevolgd door F.B.M.
Wobbe. Deze moest in november zijn dagelijks bestuur melden dat het er
naar uitzag dat in Sittard wederom het gegarandeerde aantal verpleegdagen
niet werd bereikt. Hij besloot om als noodmaatregel patiënten uit
206
Hoensbroek naar Sittard te verwijzen. Sips waarschuwde Wobbe dat in
diens nota over de garantieverplichtingen in Sittard, geen opmerking was
gemaakt over de zonder resultaat gebleven pogingen om de verpleegprijs
te verlagen. Misschien moest zo’n opmerking er toch maar in worden
opgenomen, vond hij, tenzij Wobbe van zins was toch nog eens poging te
wagen om een verlaging af te dwingen. 207
De woorden van Sips tonen de moedeloosheid die zich van het AMF had
meester gemaakt. Terwijl het in Heerlen en Kerkrade al lang was gelukt
om de verpleegprijs omlaag te brengen, bleek in Sittard de vastgestelde
verpleegprijs nog steeds overeen te komen met de zelfkostende prijs en
kon dus een verlaging niet worden afgedwongen. Sterker nog, in Heerlen
en Kerkrade was de zelfkostende verpleegprijs al geen maatstaf meer voor
de afrekening met het AMF. Daar wist het fonds al enige tijd verpleegdagen
af te nemen onder de kostprijs. Toen ook de andere inkomsten van
het ziekenhuis in Heerlen terugliepen, kwam het in 1933 in de rode cijfers
terecht. 208
In Sittard lag de verpleegprijs zeventig cent hoger dan in Heerlen en
209
tachtig cent hoger dan in Kerkrade. Zelfs nadat door de constructie van
Van Wijk aanzienlijke bedragen als rentevergoedingen van de opbrengsten
waren afgeroomd en onderdeel van de kostprijs waren gemaakt, hield
Sittard nog geld over en boekte winst. Alle pogingen van het AMF om de
verpleegprijs te drukken waren stukgelopen op de onnavolgbare redenaties
en charmante uitweidingen van Van der Hoff en gestuit op het gesloten
bolwerk dat deze van het ziekenhuis had gemaakt.
Wobbe en de discussie over de garantie en de verpleegprijs
Van der Hoff had zijn zaken op orde. Hij had voor eigen rekening een
röntgenafdeling ingericht en wist daarmee, tot groot ongenoegen van het
AMF, buiten zijn honorariumafspraken om, de verpleegprijs en dus het
210
AMF te belasten. Hij was overeenkomsten aangegaan met het Centraal
Ziekenfonds van de R.K. Werkliedenbond, de Rijksverzekeringsbank, het

90 HET MIJNZIEKENHUIS
Algemeen Ziekenfonds voor de Mijnstreek, de Limburgsche Land- en
Tuinbouwbond, het Zieken- & Ondersteuningsfonds van de Nederland-
211
sche Spoorwegen en het Ondersteuningsfonds te Heerlen. Met deze
overeenkomsten, met particulieren en met Burgerlijk Armenbesturen
realiseerde Van der Hoff, met uitzondering van 1932, jaar op jaar omzetgroei
alsof van een crisis geen sprake was. De omzet over 1940 bedroeg
het viervoudige van die over 1928. Het aandeel van de verpleeginkomsten
uit de niet-AMF-patiënten in het totaal steeg van 16% in 1928 tot 35% in
212
1940. Van der Hoff breidde de medische staf uit en trok assistenten aan.
Van een hospitaal waarover geregeld klachten waren te horen, veranderde
hij de instelling in een goed geoutilleerd en gedisciplineerd ziekenhuis
met een goede naam. Deze prestaties gaven het ziekenhuis de kracht om
weerstand te bieden tegen de verlangens van het AMF.
Het fonds daarentegen slaagde er in de jaren dertig niet in om het aantal
gegarandeerde verpleegdagen overtuigend te overschrijden. Waren in 1932
en 1933 niet door rayonaanpassingen noodmaatregelen genomen ten koste
van Heerlen, dan was de grens van 70% van de normale bezetting nooit
gehaald.
Het AMF was de gevangene van zijn eigen contracten geworden. Dat
Wobbe zich daarvan bewust was, bleek uit een brief aan Staatsmijnendirecteur
Frowein. Deze had bedacht dat de ziekenhuiskosten wel omlaag
konden door patiënten minder lang in de ziekenhuizen te houden. Wobbe
wist beter. ‘Zoolang de verhouding tusschen de beschikbare ziekenhuisruimte tot
het aantal patienten in het fondsgebied blijft zooals zij op het oogenblik is, zal
iedere verlaging van verpleegduur een evenredige verhooging van de verpleeg-
213
prijzen ten gevolge hebben’, was zijn uitleg. Inderdaad waren, zolang de
zorgbehoefte niet groeide en het AMF zijn aantallen niet wist te halen,
door de combinatie van garantie en zelfkostende prijs de opnameduur en
de verpleegprijs communicerende vaten geworden. Het AMF had zich
door de contracten van Van Poelvoorde lelijk in de vingers gesneden.
Kon de discussie tussen Van der Hoff en het AMF over verpleegprijzen,
garanties en dergelijke tot 1933 nog wel worden gekwalificeerd als bakkeleien,
in 1934 bracht Van der Hoff het debat op een nieuw plan, om in de
tweede helft van de jaren dertig de verhoudingen nog meer naar zijn hand
te zetten.
In plaats van met Wobbe te onderhandelen over een verpleegprijsverlaging,
koerste Van der Hoff aan op een verhoging. Hij presenteerde het

GARANTIE EN VERPLEEGPRIJS IN DE JAREN DERTIG 91
AMF cijfers over 1933 waaruit een zelfkostende prijs bleek van ƒ 3,92,
twaalf cent hoger dan de als verpleegtarief aangenomen verrekenprijs. 214
Het kostte Wobbe nogal wat moeite om nadere inlichtingen over de
totstandkoming van deze kostprijs bij Van der Hoff los te krijgen. Nu eens
verzocht Van der Hoff Wobbe om zijn vragen eens wat nader te specificeren,
dan weer maakte hij zich er gemakkelijk vanaf en ten slotte beweerde
Van der Hoff toestemming nodig te hebben van zijn regenten die op
215
dat moment helaas op vakantie waren. Na drie maanden kon Wobbes
verzoek eindelijk door de regenten worden behandeld. ‘En ik haast mij U
het resultaat mede te delen’, schreef Van der Hoff een dag later aan Wobbe.
De regenten waren van oordeel dat het ziekenhuis ‘de gevraagde gegevens
niet behoefde te verstrekken’. Mocht het Wobbe te doen zijn om de verpleegprijs
omlaag te brengen, dan moest hij dat maar vergeten, vond de handi-
216
ge boef. De slotsom was dat Wobbe had bij te betalen.
Begin 1935 speelde Van der Hoff zijn spel opnieuw. Hij liet Wobbe weten
dat in 1934 de kostprijs ƒ 4,17 had bedragen. De oorzaken waren te vinden
in hogere kosten van levensonderhoud en zulke zaken meer, maar twee
kostenposten vormden het leeuwendeel van de verhoging. Ten eerste was
over 1934 voor het eerst over de gehele nieuwbouw afgeschreven. Ten
tweede waren in 1934 de vaste salarissen van Hötte en Van Leent, waarmee
hun werk ten behoeve van AMF-patiënten werd vergoed, ten laste
van de AMF-kostprijs gebracht. Over 1933 was dat ‘door een vergissing’ nog
217
niet gebeurd. Het fonds moest dus weer bijbetalen, dit keer 37 cent per
afgenomen verpleegdag. Daarbovenop kwam nog eens een tekort van
1.246 dagen op het gegarandeerde aantal, maal ƒ 4,17 minus niet gebruikt
eten, verband, geneesmiddelen en dergelijke.
Sips, die de voorstellen van Van der Hoff kreeg voorgelegd, dacht heel
anders over de vorderingen op het AMF. Hij kreeg door dat het contract
Van der Hoff stimuleerde om de kosten zo hoog mogelijk op te jagen.
Daarom stelde hij zich op het standpunt dat de bedoeling moest zijn om
af te rekenen met de in onderling overleg overeengekomen verrekenprijs
van ƒ 3,80. ‘Als nu achteraf blijkt dat het tarief te veel afwijkt van den zelfkostenden
prijs dan moet men een voorstel doen om het tarief te wijzigen maar niet
het ontbrekende laten bijbetalen’, vond hij. De gedachte dat over het tekort
aan dagen ook de zelfkostende prijs moest worden betaald, wierp Sips ver
van zich. Immers, wanneer meer verpleegdagen waren gerealiseerd, waren
de vaste kosten over meer verpleegdagen uitgesmeerd en was de zelf-

92 HET MIJNZIEKENHUIS
218
kostende prijs lager geweest. Was Sips’ eerste redenatie niet erg overtuigend,
hier had hij toch een sterk punt.
Van der Hoff vond dat het AMF niets te klagen had. Wanneer men de
componenten rente en afschrijving van de zelfkostende prijs aftrok, dan
bleef slechts ƒ 2,40 over. Hij wilde nu wel eens weten of het AMF een
219
ziekenhuis kon noemen met een lagere exploitatieprijs. Sips wist er
geen, maar bleef wel zoeken naar argumenten waarom de prijs omlaag
220
kon of waarom het ziekenhuis in strijd met het contract handelde. Van
der Hoff hield vol dat het AMF allerminst hoog was aangeslagen. In de
berekeningen was namelijk uitgegaan van een afschrijvingspercentage
van de gebouwen van een half procent, terwijl 2,5% verdedigbaar was
221
geweest. Sips kon niet anders dan toegeven dat in het contract, in
tegenstelling tot dat met Heerlen, geen bepalingen waren opgenomen ten
aanzien van de afschrijvingspolitiek. Er bestond dus ‘algeheele vrijheid’. 222
In juni 1935 kwamen Van der Hoff en Wobbe overeen om voor de volgende
jaren op de gebouwen twee procent af te schrijven, maar over 1934 het
afschrijvingspercentage zo te berekenen dat het AMF niet meer dan
223
13.000 gulden zou hebben bij te passen. En zo schreef de ziekenhuisdirecteur
het ene na het andere winstpunt op zijn scorebord.
Een kwestie die steeds weer naar voren kwam, was de vraag aan wie de
winst ten goede diende te komen. Naar aanleiding van de discussie over
1934 merkte Sips op dat ‘Dr. v.d. Hoff ( ) altijd (doet) alsof er 2 ziekenhuizen
bestaan, 1 voor A.M.F. patienten en 1 voor andere patienten’, waardoor hij het
AMF niet liet delen in voordelen die Van der Hoff tot dat andere ziekenhuis
rekende. Inderdaad deelde het ziekenhuis niet eenvoudigweg de
kosten door de verpleegdagen, maar voerde het een min of meer gesplitste
boekhouding. Het argument daarvoor was dat de artsen voor AMF-patienten
tegen een vast salaris werkten en voor andere patiënten rechtstreeks
en per behandeling door de ziekenfondsen werden vergoed. Sips
pleitte ervoor het ziekenhuis als één geheel te beschouwen, maar verzwakte
overigens tegelijk zijn pleidooi door zich erover te beklagen dat
het AMF meebetaalde aan ‘kosten die met de verpleging van onze patienten
niet te maken hebben’. 224
De nieuwe aanmerkingen van Sips brachten Wobbe op andere gedachten.
Dat hij met Van der Hoff voor 1934 al een compromis had gesloten, liet hij
aan zijn dagelijks bestuur niet blijken. Dit besloot begin augustus 1935 niet
op bijbetalingsverzoeken van het ziekenhuis te zullen ingaan. Het bestuur

GARANTIE EN VERPLEEGPRIJS IN DE JAREN DERTIG 93
wilde eerst wel eens weten waar eigenlijk de reserve van 60.000 gulden
die op de balans over 1933 prijkte vandaan kwam en wat er de bedoeling
van was. 225
Het College van Regenten beloofde het AMF voorlopig alleen voor het
tekort aan dagen een nota aan te bieden en stelde vast dat het de visie
van het AMF-bestuur ten aanzien van de verrekening van de hogere
kostprijs niet kon delen. Hoewel het geen enkele reden zag voor openheid
over de reserve op de balans, wilde het College wel kwijt dat deze bestond
uit giften en winsten en bedoeld was voor een lijkhuis, een nieuwe
röntgenpraktijk en een gebouw voor Het Limburgsche Groene Kruis. De
opbrengst die deze investeringen genereerden zouden worden gestort op
de exploitatierekening van het ziekenhuis, zodat het AMF daarvan profi-
226
teerde, ook al had het er niet aan bijgedragen. Op 3 december 1935 verzocht
Alice-Joseph het AMF om een bedrag van ƒ 4.617,96 te voldoen. 227
In de maanden die verstreken, verdiepte Sips zich steeds verder in de
materie en kwam hij tot de ene na de andere conclusie. Zo kwam hij tot
de ontdekking dat het ziekenhuis voor de verpleging van AMF-patiënten
tot een hogere zelfkostende prijs kwam, dan die van onder ‘derde klasse’
geboekte patiënten. Verder snapte hij niet hoe Van der Hoff het voor
elkaar zou gaan krijgen om met zijn verpleegprijzen die hij aan derden
berekende boven die van het AMF te blijven wanneer deze laatste
228
achteraf door navordering aanzienlijk zou worden verhoogd. Wobbe
greep de conclusies van Sips aan voor een volgend verweer, nu tegen de
nota van Alice-Joseph. Die had volgens hem anders moeten worden berekend,
namelijk naar derdeklassetarieven en niet naar de AMF-verrekenprijs.
229
Van der Hoff deed de redenatie van Wobbe af als ‘weinig doordacht’. ‘Zeg
(Sips) maar eens (overigens met een glimlach), dat ik dacht dat hij slimmer was’,
stelde hij Wobbe uitdagend voor. Bij de zelfkostende prijs was de medische
behandeling geteld die voor fondspatiënten door het AMF via het
ziekenhuis werd betaald in de vorm van vaste salarissen. Wilde men berekenen
op basis van de derdeklasseverpleegprijs dan moest bekend zijn wat
de medici de particulieren en andere ziekenfondsen in rekening brachten.
‘Als de Zusters het zouden vragen (ze zullen wel wijzer zijn) zullen die medici
natuurlijk zeggen, dat hun dat niets aan gaat’, wist Van der Hoff die natuur-
230
lijk best had kunnen vertellen welk tarief hijzelf hanteerde. Maar begin
maart ging hij plotseling toch akkoord met de vergoeding zoals Sips die
had voorgesteld, zij het met de toevoeging dat dit niet betekende dat hij

94 HET MIJNZIEKENHUIS
Het AMF garandeerde het ziekenhuis in Sittard de afname van 70% van de volledige bezetting die
werd vastgesteld op 80% van de theoretisch beschikbare verpleegcapaciteit van 240 bedden. Het kostte
het fonds in de jaren dertig grote moeite om voldoende bedden te bezetten. Het wist ondanks uitbreiding
van het verzorgingsgebied ten nadele van Heerlen en Maastricht maar nauwelijks aan zijn
garantieverplichtingen te voldoen en moest een aantal jaren het tekort aan afgenomen verpleegdagen
vergoeden.

GARANTIE EN VERPLEEGPRIJS IN DE JAREN DERTIG 95
het er ook mee eens was. Hij voegde er een waarschuwing aan toe. Hij
vond dat het AMF wel heel veel inlichtingen had willen hebben, terwijl
zijn administratie uit slechts twee zusters bestond. Het AMF moest beseffen
dat als het daarmee doorging, er meer personeel nodig was ‘en wat
daarvan de consequentie is, kunt U gemakkelijk zelf nagaan’. 231
Wobbe en Van der Hoff waren verwikkeld geraakt in een kat en muisspel.
Wobbe, die moest werken met de afspraken die zijn voorganger Van
Poelvoorde met het ziekenhuis had gemaakt, kwam er gaandeweg achter
dat deze een aantal aspecten, waaronder de bepaling van de zelfkostende
prijs en de afschrijvingspolitiek, onvoldoende gedetailleerd had vastgelegd.
Het ziekenhuis had er een geweldige vrijheid door gekregen en nam die
ook. Wobbe ontbrak het aan stevige argumenten om die vrijheid aan banden
te leggen en van het contract geen nachtmerrie te maken. De kern
van Wobbes probleem was dat het AMF zijn garantiedagen niet vol wist
te maken. De economische malaise had achteraf pijnlijk duidelijk gemaakt
dat Van Poelvoorde te lichtvaardig toestemming had gegeven voor uitbreiding
naar 260 bedden en nooit de garantie had mogen afgeven deze
met 53.144 dagen te vullen. Bovendien mocht het AMF de boeken niet
inzien en kreeg Wobbe de vinger dus niet achter de hem voorgeschotelde
bedragen. Toch kon het AMF zich van inzage verzekeren door zijn kwaliteitszetel
in het College van Regenten te bezetten, maar Wobbe was er
kennelijk niet van op de hoogte dat de reglementen hem die mogelijkheid
boden.
Van der Hoff trok voorlopig aan het langste eind, al moest hij af en toe
wat toegeven aan de wensen van Wobbe. Het begrip toegeven moet
worden gewaardeerd tegen het licht van de hoge inzet van Van der Hoff
in een situatie van toenemende malaise. Alsof van een crisis überhaupt
geen sprake was, ging de energieke directeur-geneesheer door met het
uitbreiden van het ziekenhuis. Terwijl Heerlen en Kerkrade hun AMFtarieven
omlaag moesten brengen, realiseerde hij een verhoging van zijn
toch al riante verrekenprijs. Van der Hoff kon bouwen en argumenteren
dankzij Van Wijks wijze van boekhouden. Natuurlijk had Sips een punt
met zijn protesten, maar Van der Hoff handelde daarmee nog niet in strijd
met het met Van Poelvoorde gesloten contract.
Niettemin was Van der Hoff niet zonder zorgen. Een belangrijk, al door
Sips voorspeld probleem was het hoge AMF-tarief in Sittard, hoezeer hij
ook het AMF voorhield dat dit te laag was. Het vormde meer en meer een

96 HET MIJNZIEKENHUIS
blokkade om met derden tot prijzen te komen. Tenslotte wilde niet alleen
het AMF bezuinigen. Met het Algemeen Ziekenfonds voor de Mijnstreek
en met het Centraal Ziekenfonds moesten ingewikkelde afspraken worden
gemaakt, volgens welke de patiënten van deze fondsen als particulieren
werden beschouwd en via een ingewikkeld systeem van eigen, weer te
verrekenen bijdragen hun verpleegprijs boven het AMF-tarief werd gehouden.
Van der Hoff wilde daarom wel van de laagsteprijsgarantie aan het
AMF af. 232
Een volgende zorg was de persoon Wobbe. Met Van Poelvoorde was het
voor Van der Hoff, zeker in de laatste jaren, goed onderhandelen. Wobbe
kreeg hij vooralsnog niet volledig in zijn greep. ‘Ik (en niet alleen ik) heb den
indruk dat je met den heer Wobbe niet opschiet’, vond Van der Hoff. Van
Poelvoorde was, volgens hem, gestruikeld over eigenmachtig optreden en
Wobbe zou daarom erg voorzichtig zijn. Als Wobbe in elke beslissing het
gehele AMF betrok, dan kwam het tot niets ‘en zeker niet als ik het er eens
op aan zou sturen om ook het geheele generalaat van de Congregatie erbij te
halen’. 233
Sips werd bij het bestuderen van de jaarstukken van het ziekenhuis over
1935 in juni 1936 opnieuw geconfronteerd met de creativiteit van de
Sittardse ziekenhuisdirecteur. Er was geïnvesteerd in een mortuarium, een
nieuwe röntgenafdeling, een gebouw voor Het Limburgsche Groene Kruis
en een nieuwe operatiekamer. Daarvoor was geput uit de reservepot die
was gevuld met de winsten waarin het AMF niet mocht delen en met de
bijdragen van de congregatie die oorspronkelijk afkomstig waren uit renteinkomsten
op gedeeltelijk papieren vermogen die ten laste van de kosten
en dus van het AMF waren gebracht. Van der Hoff had gepropageerd dat
het AMF van deze investeringen kon profiteren zonder dat het eraan zou
hebben meebetaald, maar dat was goed beschouwd niet waar. Dat kon
Sips, zonder van de achtergronden op de hoogte te zijn, gemakkelijk aantonen.
Hij berekende dat de vergoeding die het AMF voor het gebruik nu
moest gaan betalen voldoende was om de rentekosten over de investerin-
234
gen te dekken. Dat was evenwel maar een deel van het verhaal. Feit
was dat door de systematiek van Van Wijk het AMF de investeringen al
betaald had en dus twee keer schokte, en dat doorzag Sips niet. Van der
Hoff buitte de situatie uit. Daartoe had het AMF met de garantie, het
contract en door op een gescheiden boekhouding aan te dringen, zelf
echter alle gelegenheid gegeven.

GARANTIE EN VERPLEEGPRIJS IN DE JAREN DERTIG 97
In oktober 1936 kreeg Wobbe van Sips het advies om in het ziekenhuis
accountantsonderzoek te doen. Klaarheid over de geldstromen, die er bij
het AMF nauwelijks was, zou het fonds argumenten moeten verschaffen
waarmee aan de slepende discussie een einde zou kunnen worden gemaakt.
Aan Coenders schreef Wobbe dat het wat hem betreft geen zin
meer had om verder te debatteren. Eerst diende het ziekenhuis het AMF
in de gelegenheid te stellen alle informatie te vergaren die het nodig
meende te hebben en te stoppen met het maken van een onderscheid
235
tussen AMF- en andere patiënten. Van der Hoff zag evenwel geen enkele
reden om aan deze wens van Wobbe tegemoet te komen.
Het jaar 1936 was voor de mijnstreek een dramatisch jaar en de malaise
manifesteerde zich ook in de zorg. In Heerlen zakte het aantal verpleegdagen
van een top van 186.000 in 1932 tot een dieptepunt van 151.000. Een
236
kwart van de bedden stond leeg. Het lijden van gevoelige verliezen door
de ziekenhuizen in Heerlen en Kerkrade was onafwendbaar. Van der Hoff
was zich daarvan bewust en liet zijn ziekenhuis delen in het drama door
over 1936 het aanzienlijke verlies van 30.209 gulden te presenteren. Het
AMF had niet meer dan 42.824 verpleegdagen weten te vullen, 10.320
minder dan in het contract was overeengekomen.
Het kostte Sips dit keer weinig moeite door Van der Hoffs presentatie
heen te prikken. Hij vond in de exploitatierekening over 1936 het garantietekort
over 1935, ruim vierduizend gulden, geboekt onder diverse ontvangsten.
‘Het is dus blijbaar de bedoeling om het bedrag ad. ƒ 37.602,90 dat wij uit
hoofde van de garantie over 1936 verschuldigd zijn ten goede te laten komen aan
het jaar 1937’, concludeerde hij. ‘Op deze wijze wordt de zaak echter geflatteerd
voorgesteld.’ Zou het tekort als vordering worden geboekt in het jaar waar
het bedrag betrekking op had, dan bleek het ziekenhuis een winst te
hebben gemaakt van ruim drieduizend gulden. Verder viel het Sips op dat
in vergelijking met eerdere jaren nogal veel was afgeschreven. Mede
daardoor was de zelfkostende verpleegprijs gestegen tot ƒ 4,63. 237
De zorgbehoefte in de mijnziekenhuizen was met ongeveer een kwart
afgenomen en Van der Hoff kreeg het voor elkaar om nog steeds winst te
maken. De bezetting door niet-AMF-patiënten nam toe van 16.536 naar
238
19.023 verpleegdagen. Samen met de 42.824 AMF-verpleegdagen was
zijn ziekenhuis goed gevuld. Het tekort op de garantie van het AMF was
nu zo groot, dat bijbetalen onvermijdelijk was. Wobbe wenste met het
oog daarop een definitief einde te maken aan het gedoe over de bereke-

98 HET MIJNZIEKENHUIS
In 1927 dwong het AMF de zusters om van het ziekenhuis een aparte boekhouding te voeren, los van
de religieuze activiteiten van de congregatie waarvan het hospitaal deel uitmaakte. Accountant H.C.
van Wijk voerde een boekhoudsystematiek in die, toen het AMF verpleegdagen ging afnemen tegen
kostprijs, zeer gunstig bleek. Door eigen vermogen en reserveringen als rentedragende schuld aan de
congregatie te boeken voerde hij de kostprijs op. De winsten van het ziekenhuis waren bijgevolg op
papier nihil, maar in werkelijkheid hoog. De aan de congregatie verschuldigde rente werd niet uitgekeerd,
maar toegevoegd aan de schulden die daardoor rap toenamen en de zelfkostende verpleegprijs
verder verhoogden. Behalve de werkelijke kostprijs betaalde het AMF een voorgecalculeerde winst over
het lopende boekjaar en rente over die van de jaren ervoor. Van der Hoff investeerde de winsten in
zijn ziekenhuis en op de balans waren zij uiteindelijk terug te vinden als een jaarlijks toenemende
langlopende schuld aan de congregatie.

GARANTIE EN VERPLEEGPRIJS IN DE JAREN DERTIG 99
ning van de zelfkostende prijs en de vraag hoe de verschillen met de
verrekenprijs en het garantietekort diende te worden verrekend.
Voor de berekening van de zelfkostende verpleegprijs had accountant Van
Wijk van de verpleegkosten de eerste en tweede klasseverpleeggelden en
een post algemene inkomsten afgetrokken en van de gerealiseerde verpleegdagen
de klasse-dagen. Vervolgens had hij de overblijvende kosten
door de afgenomen AMF-dagen gedeeld. De post algemene inkomsten
bestond uit inkomsten waarover men het eens was dat deze niet met de
verpleging hadden te maken. Daarom werden deze, in de veronderstelling
dat er een evengroot bedrag aan uitgaven tegenover stond, van de totale
kosten afgetrokken. De bruto kostprijs die uit zijn berekening kwam,
bedroeg ƒ 4,07. Het vaste aandeel in de zelfkostende prijs werd verkregen
door dit bedrag te verminderen met de dagkosten aan voeding en geneesmiddelen.
Het vaste aandeel bedroeg volgens Van Wijk ƒ 3,59. Het AMF
had 42.824 dagen gerealiseerd, kwam er 10.465 tekort en moest dus de
239
bedragen 11.432 en 37.603 gulden bijbetalen. Het tekort ten opzichte van
de verrekenprijs van 11.432 gulden nam Van Wijk overigens niet in zijn
eindpresentatie van de garantievergoeding op.
Wobbe kwam in september 1937 tot een geheel ander bedrag. Hij trok
weliswaar van de algemene inkomsten de garantievergoeding over 1935 af,
omdat deze naar zijn mening niet in de jaarrekening over 1936 thuishoorde,
maar hij liet de salariskosten van medici buiten beschouwing. Daardoor
werden de totale verpleegkosten per saldo lager. Verder telde hij bij
de gerealiseerde verpleegdagen het garantietekort op, waardoor in de deelsom
de noemer 10.465 gulden groter werd. Aldus kwam hij tot een bruto
zelfkostende verpleegprijs van ƒ 3,16 en een vast aandeel van ƒ 2,69, beide
exclusief de salariskosten van de medici. In plaats van in totaal 49.034
gulden, had het AMF volgens Wobbe slechts 31.236 gulden bij te betalen.
240
Het verschil van inzicht bestond voornamelijk uit het wel of niet meerekenen
van het tekort van 10.465 dagen in de kostprijs. Het ziekenhuis nam
deze niet mee, omdat deze niet waren gerealiseerd en omdat de totale
kosten slechts verband zouden houden met de gerealiseerde dagen.
Wobbe beschouwde de kosten na aftrek van voeding en medicijnen als
vast en vond het dus logisch om bij te betalen op basis van de verpleegprijs
die was berekend over de capaciteit waarover de vaste kosten waren
gemaakt.

100 HET MIJNZIEKENHUIS
Erg vast van methode was Wobbe evenwel niet. Na wat getouwtrek met
Van der Hoff over de vraag of de garantievergoeding over 1935 nu wel of
niet moest worden meegenomen, kwam hij in oktober tot een nieuwe
berekeningsmethode. Daarbij nam hij de te berekenen garantievergoeding
over 1936 mee in de berekening. Immers, was zijn redenatie, als die over
1935 eruit ging, moest die over 1936 erin. De uitkomst was nu dat het AMF
241
een garantievergoeding van 32.026 te betalen had. Daarbij had hij, wellicht
per ongeluk, de methode gevolgd van Van Wijk: hij deelde door het
gerealiseerde aantal dagen, dus exclusief het tekort.
Het geharrewar met cijfers en berekenmethoden maakte de zaak ingewikkeld.
Wobbe kwam nu nota bene met een garantievergoeding die hoger
was dan het bedrag dat hij eerder berekende, waarin een tekort van de
verrekenprijs op de zelfkostende prijs was meegenomen. Dat kon voor
hem alleen maar logisch zijn wanneer hij er vanuit ging dat er helemaal
geen tekort was. Volgens zijn berekenmethode van september kwam hij,
de salariskosten van de medici meegeteld, inderdaad ongeveer op ƒ 3,80
uit.
De climax kwam in december 1937. In een bespreking van Wobbe met
Coenders en Beckers werd een compromis bereikt. Voortaan zou de berekenmethode
van Wobbe van september worden gehanteerd, zij het dat
242
deze nu bleek uit te komen op zo’n 36.000 gulden. Beckers was woedend.
‘Gisteren heeft Mr. Wobbe een eclatante overwinning behaald en volledig
uitgestreken den smaad over onze successen bij de contractbesprekingen met zijn
voorganger’, schreef hij een dag later aan Coenders. Beckers had zich
gestoord aan het feit dat Wobbe zomaar van de ene berekeningsmethode
op de andere overging. De intentie van Wobbe was volgens hem ‘enkel
geweest ( ), ons op een listig-lompe manier tegen de grond te loopen’. Beckers
kon nog wel tevreden zijn over het overeengekomen bedrag, maar het
243
waren principiële bezwaren die hem bezighielden. Coenders maakte
zich aanmerkelijk minder druk en ook Van der Hoff bewaarde in zijn
correspondentie en uitspraken de rust. Aan de accountant van het AMF
bevestigde hij in februari 1938 dat hij akkoord was met de garantievergoeding
over 1936. ‘Ik verheug mij erover dat de zaak nu de wereld uit is en
wanneer de heer Wobbe aan het Regenten College zal hebben geantwoord, is de
zaak uit’, schreef hij. 244
Beckers had goed beschouwd geen reden voor zijn woede. De overwinning
van Wobbe was allerminst ‘eclatant’. Natuurlijk wist het AMF van de

GARANTIE EN VERPLEEGPRIJS IN DE JAREN DERTIG 101
voorgestelde vergoedingen een aantal keren significante bedragen af te
krijgen, maar de som die resteerde was steeds hoog. In vergelijking met
Heerlen en Kerkrade moest het fonds in Sittard jaar op jaar diep door het
stof. Wobbe kreeg het in de jaren dertig in Sittard niet voor elkaar de
verpleegprijs omlaag te brengen en de garantie die Van Poelvoorde in 1929
had afgegeven was, gegeven de situatie in de jaren dertig, veel te hoog.
Van der Hoff had zich bovendien een geduchte tegenstander en degelijk
ondernemer getoond. Hij moest weliswaar keer op keer toegeven, maar hij
had steeds hoog ingezet en handig van de hem door Van Poelvoorde gegeven
ruimte gebruik gemaakt. Waar in Heerlen de verpleegdagen tussen
1928 en 1936 met 12% inzakten, wist Sittard een stijging van 68% te realiseren.
Terwijl de andere ziekenhuizen verlies maakten, ging Van der Hoff
door met bouwen en kreeg hij zijn algemene reserve nauwelijks gespendeerd.
De verhouding tussen Van der Hoff en Wobbe was met de tijd meer
gespannen geworden. Wobbe had werkelijk elke mogelijkheid aangegrepen
om de uitgaven aan het ziekenhuis in Sittard onder controle te krijgen,
maar ving steeds bot. Van der Hoff had in zijn correspondentie zijn
charme ingeruild voor een zakelijke toon. De twee begrepen dat het na de
discussie over de jaarrekening over 1936 verstandig was elkaar in zaken de
komende tijd wat te mijden.
De mogelijkheid daartoe diende zich na de discussie hierover ook aan en
de relatie tussen het ziekenhuis en het AMF kwam in rustiger vaarwater.
Het AMF haalde vanaf 1938 nipt zijn garantiedagen. Daardoor waren
onderhandelingen niet aan de orde en bleef ook een debat over de kostprijs
achterwege.
Van der Hoff kreeg nu meer tijd om zich bezig te houden met de vervolmaking
van zijn ziekenhuis. De eerste stap was de bouw van een klassepaviljoen.
Hij had geconstateerd dat het aantal eerste en tweede klassepatiënten
langzaam was toegenomen. Verder werd in Geleen de vestiging
van een researchlaboratorium bij het stikstofbindingsbedrijf van Staatsmijnen
voorbereid en daarvan verwachtte hij een verdere toename van
particuliere patiënten. Van der Hoff wilde in het paviljoen 24 bedden
onderbrengen. De bedden die daardoor in de bestaande bouw vrijkwamen
konden worden ingezet voor het isoleren van derdeklassepatiënten. Het
ziekenhuis zou door de nieuwbouw dus over meer bedden gaan beschikken
en Van der Hoff redeneerde dat volgens het contract daardoor automatisch
de garantie van het AMF werd verzwaard. 245

102 HET MIJNZIEKENHUIS
In het ziekenhuisbeleid van het AMF was Heerlen centrumziekenhuis en werden Sittard en Kerkrade
gebruikt om er de patiëntenoverschotten op te vangen en de tekorten aan te vullen. Door het contract
met het AMF en de wijze van balans voeren van accountant H.C. van Wijk, wist Sittard zich aan
zijn bijrol te ontworstelen. Terwijl Heerlen en andere ziekenhuizen leden onder de economische
malaise realiseerde Sittard in de jaren dertig een spectaculaire groei. De grafiek toont het aantal
gerealiseerde verpleegdagen in Sittard en in Heerlen. De aantallen zijn geïndexeerd.

GARANTIE EN VERPLEEGPRIJS IN DE JAREN DERTIG 103
Tezelfdertijd overwoog het AMF-bestuur om de gemeente Schinveld over
246
te hevelen van het rayon Sittard naar het rayon Heerlen. Wobbe voelde
daar niets voor. Hij kon in Sittard eindelijk aan zijn garantieverplichtingen
voldoen, hoefde daarom niet meer met de lastige ziekenhuisdirecteur in
247
discussie en wilde dat graag zo houden. Hij hield het dagelijks bestuur
voor dat de rayonaanpassing alleen maar kosten met zich mee zou brengen.
Verder zag hij in de wens van Sittard om een klassepaviljoen te bouwen
‘een motief temeer om de onderhavige kwestie te laten rusten’. Maar het
dagelijks bestuur dacht er heel anders over. Wobbe moest gaan onderhandelen
over de rayonaanpassing en als dat zou moeten leiden tot aanpassing
van de contractvoorwaarden, dan moest hij de voorwaarden van de
hypothecaire lening ook maar meteen in de onderhandelingen betrekken.
248
Wobbe zag echter geen enkel nut in een nieuwe strijd met Van der Hoff.
Hij voelde wel voor een klassepaviljoen en hij wilde zelfs met het ziekenhuis
in gesprek over de aanstelling van een patholoog-anatoom. Van der
Hoff had nog steeds moeite met het bedingen bij de overige ziekenfondsen
van tarieven boven het AMF-tarief. Hij had voorgesteld om de rente
die het AMF en de congregatie berekenden omlaag te brengen, daarmee
het AMF-tarief en daarmee de verpleegkosten van derden. Verder wilde
hij tarieven voor bepaalde groepen, zoals die voor Armenbesturen en in
Limburg oefenende militairen, buiten beschouwing laten. Ook over deze
249
punten wilde Wobbe wel praten. Het AMF onderhandelde met het ziekenhuis
heel voorzichtig over rayonaanpassing, maar tegelijkertijd over
een keur aan wensen van Van der Hoff.
Van de verschillende onderhandelingspunten werd begin 1939 alleen over
de patholoog-anatoom overeenstemming bereikt. Deze mocht er van het
dagelijks bestuur van het AMF komen. Een discussie over het klassepaviljoen
stelde het bestuur uit, de onderhandelingen over de rayonaanpassing
had Wobbe voorlopig stilgelegd en de wens ten aanzien van de renteverlaging
en het uitsluiten van groepen patiënten vond bij het dagelijks
bestuur geen gehoor. 250
In de loop van 1939 veranderden op de verschillende punten de inzichten
251
weer wat, maar het vuur was uit de onderhandelingen. De aandacht
van Van der Hoff was in deze periode meer dan voorheen gevestigd op
252
zijn medische staf en zijn assistenten. Opvallend was de aanstelling van
de eerste vrouwelijke en nota bene niet-katholieke arts, S. Sytsema, als
assistent-röntgenologe in Van der Hoffs nog altijd voor eigen rekening

104 HET MIJNZIEKENHUIS
253
gevoerde praktijk. Intussen was de Tweede Wereldoorlog uitgebroken
en in mei 1940 werd Nederland door Duitsland bezet. Van der Hoff werkte
met Van der Laan verder aan de plannen voor het klassepaviljoen, maar
254
toestemming van het AMF kreeg hij niet. De onderhandelingen over
diverse punten tussen Van der Hoff en Wobbe, toch al op een laag pitje
gevoerd, kwamen door de bezetting geheel stil te liggen.
5. HET CONFLICT MET HET AMF OVER DE VERPLEEGPRIJS IN DE TWEEDE
WERELDOORLOG
‘Hiermede bericht ik U dat ons ziekenhuis met ingang van 2 mei j.l. gedeeltelijk
in beslag genomen is. Wij zijn echter toch nog instaat om een behoorlijk aantal
patiënten te verplegen, terwijl wij bovendien de poliklinische hulp sterk hebben
uitgebreid, zoodat tot op dit oogenblik weinig of geen achterstand gekomen is in
de verzorging van A.M.F.patiënten’, schreef Van der Hoff op 24 juni 1944
aan Wobbe. 255
Het Duitse leger had in het ziekenhuis zijn intrek genomen. Aanvankelijk
hadden zij voorgesteld dat het ziekenhuis hun patiënten in verpleging
nam, maar Van der Hoff had dat geweigerd. Weliswaar boden de Duitsers
het aanzienlijke bedrag van ƒ 4,50 per verpleegdag, exclusief medische
behandeling, maar Van der Hoff wenste de bezetter geen hulp te bieden
en zag bovendien een aantal praktische bezwaren. Zou hij al de helpende
hand uitsteken, dan hoefde hij op het personeel niet te rekenen. De
lekenverpleegsters hadden hem al te verstaan gegeven dat zij zouden
weigeren. Verder redeneerde Van der Hoff dat de Duitsers binnen afzienbare
tijd weleens hals over kop zouden kunnen vertrekken, waardoor het
ziekenhuis tegenover gemaakte kosten met oninbare vorderingen zou
achterblijven. Uiteindelijk besloten de Duitsers een vleugel te vorderen en
er met eigen personeel en zelfs eigen meubilair een eigen ziekenhuis te
exploiteren. Naar goed gebruik werd het ziekenhuis hiervoor rijkelijk
256
beloond met een huurprijs van drie gulden per bed per dag. De bezetting
duurde tot medio augustus en leverde het ziekenhuis 51.027 gulden
op, waarvan overigens 21.556 gulden onbetaald bleef. 257
Het ziekenhuis in de Tweede Wereldoorlog
De geschiedenis van het R.K. Ziekenhuis De Goddelijke Voorzienigheid in
de Tweede Wereldoorlog levert goed beschouwd weinig stof voor nadere

HET CONFLICT MET HET AMF OVER DE VERPLEEGPRIJS IN DE TW EEDE WERELDOORLOG 105
bespiegelingen. Het ziekenhuis viel niet in handen van landverraders. De
voorzitter van het regentencollege Coenders legde in oktober 1941 om
principiële redenen zijn functie van burgemeester neer, ziekenhuisdirecteur
Van der Hoff steunde de plaatselijke Knokploegen en was korte tijd
258
betrokken bij de Albrechtgroep. Hoewel het ziekenhuis na de bevrijding
van Zuid-Nederland tot aan het einde van de oorlog in het frontgebied
lag, bleef het, afgezien van de dokterswoning, vrijwel onbeschadigd. Na
de oorlog werd het ziekenhuis geen onderwerp van zuiveringsdiscussies.
De ontwikkeling van het ziekenhuisbedrijf verliep in dit tijdvak parallel
aan dat van de samenleving en het bedrijfsleven in het algemeen. In de
eerste oorlogsjaren maakte Nederland, in vergelijking met de langslepende
crisis van de jaren dertig, een opvallend sterke economische groei door. 259
Die voorspoed was terug te zien in de bezetting van het ziekenhuis, die
van 76.510 verpleegdagen in 1939 steeg naar meer dan 100.000 in 1941,
1942 en 1943. Het AMF realiseerde in 1941 een top van 65.300 verpleegdagen,
23% meer dan de garantie. In 1943 was dit aantal teruggezakt tot
55.299, maar het bedroeg nog steeds meer dan in 1939. De meest spectaculaire
stijging boekte het ziekenhuis met de overige patiënten. Werd in
1938 nog een record gevestigd met 24.846 verpleegdagen, in 1941 waren
260
het er 35.327 en in 1943 53.798. De totale bezetting in de oorlogsjaren
was groter dan men met 260 bedden aankon. Het ziekenhuis had dan ook
het aantal bedden uitgebreid. Met welke aantallen is niet helemaal duidelijk.
Na de oorlog beweerde Van der Hoff dat het ziekenhuis in de oorlog
261
soms wel 361 patiënten wist te herbergen. De capaciteit berekende hij in
1944 op 388 bedden. 262
Terwijl het bedrijfsleven in Nederland in 1943 een teruggang moest
constateren en in 1944 vrijwel tot stilstand kwam, beleefde het ziekenhuis
in 1944 zijn terugval. Die terugval werd gedeeltelijk opgevangen door de
lucratieve ‘verhuur’ van een deel van het ziekenhuis aan het Duitse leger.
De Duitsers gebruikten gedurende de drie maanden dat zij een deel van
het ziekenhuis bezetten gemiddeld 200 bedden per dag en moesten daar-
263
voor zelfs bedden in de gangen plaatsen. Het AMF kwam over het jaar
1944 niet verder dan 30.636 verpleegdagen en nam daarmee veel minder
264
af dan 56% van de vastgestelde capaciteit van 260 bedden. Het aantal
verpleegdagen van overige patiënten viel terug tot 38.653.
In hoeverre het Duitse leger nu moet worden gezien als bezetter van het
ziekenhuis, huurder of afnemer van verpleegdagen is niet scherp vast te

106 HET MIJNZIEKENHUIS
stellen. Aan het begin van de oorlog had zich korte tijd een vergelijkbare
situatie voorgedaan, waarbij de Duitsers bezit namen van het ziekenhuis.
Zij brachten toen onder meer hun eigen medicamenten en verbandmiddelen
mee. Volgens de overlevering werd daarvan tijdens operaties, door het
operatiekamerpersoneel van het ziekenhuis een aanzienlijk deel achterover
gedrukt, door deze in de afvalstortkoker te werpen. Van der Hoff
omschreef na de oorlog de situatie in 1944 als zuivere bezetting tegen
vergoeding, dus huur, waarbij de Duitsers hun eigen artsen, verpleegkundigen,
medicamenten, verbandmiddelen en zelfs tafels en stoelen meena-
265
men. Maar in zijn memoires over de oorlogstijd schreef Van der Hoff dat
de verpleegsters de methode met de stortkoker op de operatiekamer ‘ook
toepasten bij de maanden durende bezetting aan het einde van de oorlog’, en wel
op een dusdanige schaal dat ‘wij na de oorlog aan verbandmateriaal tot 1947
266
(?) geen gebrek (hebben) gehad en niet (hebben) gekocht’. Deze ontboezeming
en de toevoeging waaruit, ondanks het vraagteken, blijkt dat het om grote
hoeveelheden materiaal moet zijn gegaan, duiden er op dat wel degelijk
verplegend personeel van het ziekenhuis betrokken was bij de behandeling
en verpleging van de Duitsers in het bezette deel van het ziekenhuis.
Van een situatie waarin de bezetter slechts huurder was en de exploitatie
geheel zelf ter hand nam, was geen sprake. Onduidelijkheid over wat
precies de bezetter wel en niet gebruikte en op welke punten hij wel of
niet van de diensten van het ziekenhuis gebruik maakte, blijkt ook uit
andere uitspraken. Zo schreef Van der Hoff in maart 1947 dat de Duitsers
ook gebruik maakten van de keuken, maar dat zij geen operaties verrichtten.
Daarvoor zouden zij gebruik hebben gemaakt van het Bisschoppelijk
College. De verpleegsters zouden volgens deze brief ‘geen duitschers hebben
aangeraakt’. 267
Waar nu ook de grenzen werden getrokken, de bezetter kon het gebruik
van faciliteiten en diensten afdwingen en het ziekenhuis had geen reden
om hem meer ten dienste te staan dan het als onvermijdelijk inschatte.
Dat de prijs van drie gulden per bed per dag voor het huren van een
beddenvleugel nogal hoog was, zo niet exorbitant, was in 1948 ook een
boekhouder van het AMF opgevallen. Er moesten volgens deze dus wel
andere diensten inbegrepen zijn geweest, want ‘zó gek waren de Duitsers
toch niet, dat ze ƒ 60.000.-- betaalden voor iets wat ƒ 10.000.-- kostte’. 268
Met het laatste had de accountant echter geen punt, ook al leek dat zo. In
zijn algemeenheid gold dat de bezetter voor diensten, gevorderde goede-

HET CONFLICT MET HET AMF OVER DE VERPLEEGPRIJS IN DE TW EEDE WERELDOORLOG 107
ren en militaire producten aan Nederlandse bedrijven genereus betaalde.
Maar het waren feitelijk niet de Duitsers zelf die betaalden. Duitsland liet
de betalingen voldoen door De Nederlandsche Bank, die daarvoor extra
269
guldens in omloop bracht. De betalingsbereidheid biedt voor een deel
een verklaring voor de geweldige bedragen die aan de bezetter werden
verdiend. De ontvangers kregen de indruk de vijand gemakkelijk een poot
uit te draaien en beantwoordden de betalingsbereidheid door gepeperde
rekeningen uit te schrijven. In de loop der jaren nam de gewoonte van
270
‘overbilling’ door Nederlandse bedrijven exorbitante vormen aan. Het
ziekenhuis werd eveneens in dat systeem betrokken, maar Van der Hoff
was niet op de hoogte van de achtergronden ervan. Hij was slechts
verbaasd dat hij zijn rekeningen moest indienen bij De Nederlandsche
271
Bank. De drie gulden per bed per dag was zeer hoog, maar tegen deze
achtergrond mag daaraan niet de conclusie worden verbonden dat er meer
dan een aantal vaste kosten in moesten zijn begrepen.
De ontdekking van Wobbe
Wobbe had voor de oorlog vergeefs geprobeerd Van der Hoff in het gareel
van Heerlen en Kerkrade te laten lopen. Na veel discussie was in 1937
eindelijk overeenstemming over de berekeningsmethode van de zelfkostende
verpleegprijs bereikt. ‘Sedertdien heeft de jaarlijksche afrekening over
het algemeen geen moeilijkheden opgeleverd’, kon Wobbe tevreden vast-
272
stellen. Maar in oktober 1945 kreeg hij van het Sittardse ziekenhuis het
verzoek om over 1944 74.592 gulden bij te betalen ter dekking van een
tekort van 22.654 dagen. 273
Na uitgebreide studie kwam Wobbe tot de slotsom dat hij eindelijk beet
had. Zijn wraak was zoet. Het ziekenhuis zou 17.024 dagen hebben gerealiseerd
voor het Duitse leger voor drie gulden per dag. Er waren nu slechts
twee mogelijkheden en die van 74.592 gulden bijbetalen door het AMF
was daar niet bij. Of deze Duitse dagen waren geen verpleegdagen en
dienden te worden afgezonderd, of deze dagen waren wel verpleegdagen
en moesten als zodanig meegenomen worden in de exploitatie. In het
eerste geval waren er gedurende de tijd van de bezetting van het ziekenhuis
minder bedden beschikbaar voor de reguliere verpleging. Daardoor
was dan de capaciteit tijdelijk ingekrompen, waardoor garantie lager uitkwam
en er geen sprake was van een tekort. In het tweede geval was het
bedrag van drie gulden op te vatten als verpleegtarief en had het ziekenhuis
aan de Duitsers een prijs aangeboden onder het AMF-tarief en moest

108 HET MIJNZIEKENHUIS
In juni 1944 werd een deel van het ziekenhuis door het Duitse leger in beslag genomen, waaronder
de hoofdingang. De reguliere patiënten moesten van een zij-ingang gebruik maken.

HET CONFLICT MET HET AMF OVER DE VERPLEEGPRIJS IN DE TW EEDE WERELDOORLOG 109
dit dus naar beneden worden bijgesteld. Wobbe werkte in een brief aan
het ziekenhuis van maart 1946 de eerste mogelijkheid uit, maar bleef over
de tweede, die als indecent mocht worden opgevat, vaag. Hij draaide er
de redenatie van Van der Hoff uit de jaren dertig voor om. Het ziekenhuis
had een verlies gepresenteerd. ‘Als door ons de kostprijs wordt betaald en aan
derden, zooals in art. V der overeenkomst vastgelegd, geen lager tarief in rekening
wordt gebracht dan voor onze patiënten is overeengekomen, kan de exploitatie
trouwens geen verlies opleveren’. Het AMF berekende een zelfkostende
verpleegprijs van ƒ 4,01, zodat het twee dubbeltjes per gerealiseerde verpleegdag,
te weten slechts 37.830 gulden zou moeten bijbetalen. 274
De suggestie die Wobbe wekte was onbehoorlijk, zijn conclusies niet
houdbaar. Volgens de eerste optie bleef er, zijn redenatie volgende, wel
degelijk een garantietekort bestaan. De tweede optie, die Wobbe dus
slechts tussen de regels liet blijken, ging er vanuit dat de prijs van drie
gulden een prijs per patiënt per dag was, maar de Duitsers betaalden per
bed per dag, namelijk 123 bedden van 1 mei tot 1 september. Sips kwam in
juni 1946 op nog heel andere bedragen en wees er bovendien op dat de
bepaling van de garantie ingewikkelder was. Voor het inwerkingtreden
van de garantieclausule was het niet voldoende dat het AMF de grens van
70% van de normale bezetting niet haalde, ook moest de totale bezetting
onder de normale bezetting zijn uitgekomen, dus minder dan 80% van de
theoretische bezetting bedragen. Volgens Sips was het AMF maar over
6.839 dagen vergoeding verschuldigd, omdat de overige verpleegdagen het
tekort van het AMF compenseerden. 275
Van der Hoff was ontsteld. Hij vond dat waar hij zich gedurende de oorlog
steeds terughoudend had opgesteld, Wobbe nu wel een heel bedenkelijke
strategie voerde om eens te kunnen scoren. Hij betoogde dat de capaciteit
van het ziekenhuis inmiddels aanmerkelijk was vergroot en dat de bezetting
door de Duitsers het ziekenhuis niet of nauwelijks had verhinderd de
nodige capaciteit aan te kunnen bieden. Inderdaad moesten er inmiddels
wel meer bedden aanwezig zijn, aangezien de bezetting sinds 1941 de
theoretische capaciteit oversteeg. Maar stevig kwam de verdediging van
Van der Hoff niet uit de verf. Wobbe bleef bij zijn brief van maart 1946. 276
In overleg met zijn regenten stelde Van der Hoff aan Wobbe voor het
verschil te delen en anders over te gaan tot een arbitrageprocedure. 277
Wobbe, ‘hoewel voorstander van een minnelijke schikking’, adviseerde zijn
dagelijks bestuur toch niet op dit voorstel van het ziekenhuis in te gaan. 278

110 HET MIJNZIEKENHUIS
Het bestuur verklaarde zich vervolgens akkoord met arbitrage als uitweg
279
uit de impasse. In maart 1947 was uit twee juristen en een accountant
een arbitragecommissie samengesteld en in april en mei dienden de par-
280
tijen hun gezichtspunt op het geschil bij de commissie in. Daarin kwamen
geen nieuwe argumenten of standpunten naar voren, behalve dat
Van der Hoff nu een optelsom van ledikanten maakte en uitkwam op een
capaciteit van 495 bedden en een noodcapaciteit van 904 bedden. 281
Op 16 mei 1947 schreef Van der Hoff een persoonlijke brief aan Wobbe.
De aanleiding was dat hij zich door een medewerker van Wobbe tijdens
een bespreking geschoffeerd voelde. Hij greep de gelegenheid aan om
Wobbe verslag te doen van de geschiedenis van het ziekenhuis vanuit
zijn perspectief, waaruit Wobbe moest begrijpen dat aan diens tijd bij het
AMF een andere, voor het ziekenhuis moeilijke tijd vooraf was gegaan. ‘Je
moet niet vergeten dat jij de film halverwege bent komen zien’, schreef hij,
waarna hij zijn beklag deed over Van Poelvoorde, Gijzels, Jouan, Schoenmaekers
en het idee om diens studerende zoon als architect aan te stellen.
‘Kun je je zoo’n geestelijke warwinkel voorstellen? ( ) Sta je niet verwonderd dat
282
er nog een bruikbaar en rendabel ziekenhuis staat?’ Van der Hoff spuwde
vuur en stak zijn frustraties niet onder stoelen of banken. Tegelijkertijd
deed hij een verzoeningspoging. Hij liet Van Wijk nog eens rekenen met
een garantietekort van 6.839 dagen, het aantal dat Sips had berekend. 283
Vervolgens stelde hij Wobbe voor de uitkomst, 58.648 gulden, en die van
Wobbe uit maart 1946 (hoger dan die van Sips) te middelen. Het AMF
kon dan met betaling van 46.420 gulden de zaak als afgedaan beschouwen.
284
Sips zag weinig in dit voorstel. Zijn belangrijkste constatering scheen wel
de mededeling: ‘het ziekenhuis ‘slaat af’, doch blijft bij voortduring pogen iets
285
van zijn oorspronkelijk geformuleerde vordering te ‘redden’.’ Wobbe liet Van
der Hoff weten niet op zijn voorstel te willen ingaan en Van der Hoff
schreef de arbitragecommissie dat zijn verzoeningspoging was mislukt. 286
De commissie greep daarop naar de argumentatie van Van der Hoff over
de veel grotere capaciteit en vroeg architect A.H.J. Swinkels uit Maastricht
om een onderzoek te doen naar de verpleegcapaciteit. Deze rapporteerde
in oktober 1947 een capaciteit tussen 314 en 413 bedden. 287
Een maand later deed de arbitragecommissie uitspraak. Zij had antwoorden
op de door haarzelf gestelde vragen of de in het contract bedoelde
garantieclausule in werking diende te treden en hoe de kostenberekening
zou moeten geschieden. Aan de eerste vraag ging de kernvraag van het

HET CONFLICT MET HET AMF OVER DE VERPLEEGPRIJS IN DE TW EEDE WERELDOORLOG 111
hele geschil vooraf, namelijk of de logeerdagen van de Duitsers als verpleegdagen
van het ziekenhuis dienden te worden beschouwd. De commissie
oordeelde van niet. De volgende vraag was hoe groot nu eigenlijk
de capaciteit was. In het vinden van een antwoord daarop had de commissie
zich niet laten verleiden om bedden als economische eenheid te
verwarren met op enig moment beschikbare bedmeubels. De capaciteit
moest dus gewoon het officiële aantal van 260 bedden bedragen. Door te
rekenen met de tijd van de bezetting en met de verhouding tussen de
capaciteit van de bezette vleugel en de rest van het ziekenhuis volgens
het rapport van de ingeschakelde architect, kwam de commissie tot de
verrassende slotsom dat de werkelijke bezetting net iets groter was dan de
vastgestelde capaciteit. De garantieclausule trad dus niet in werking. Het
AMF had daardoor op het eerste punt gewonnen. Voor de berekening van
de kostprijs had de commissie uitgebreid boekenonderzoek gedaan en was
zij uitgegaan van de daadwerkelijk van de Duitsers ontvangen bedragen.
Daarmee had zij het niet betaalde deel van de rekening in het jaar zelf als
oninbaar in de exploitatierekening opgevoerd. De opbrengst uit de bezetting
werd, na overleg met beide partijen, voor zeventig procent op de
AMF-verpleegkosten in mindering gebracht. Tot even grote verrassing
kwam de commissie uit op een door het AMF bij te betalen bedrag van
288
60.661 gulden. Het AMF had meer dan het ziekenhuis zijn zin gekregen,
maar had het fonds met het verzoeningsvoorstel van Van der Hoff ingestemd,
dan was het wel zo’n 15.000 gulden goedkoper uit geweest. De
commissie had op een opmerkelijke wijze het midden gezocht.
Met de relatie tussen het AMF en het ziekenhuis en tussen Wobbe en
Van der Hoff kwam het niet meer goed. De arbitragezaak had diepe
sporen getrokken. Het dagelijks bestuur van het AMF liet het aan Wobbe
over of hij wel of niet de arbiters wilde volgen, dat wil zeggen, of hij het
wel of niet hogerop wilde zoeken. De accountant van het AMF legde hem
nog eens uit dat de conclusies van de commissie ter discussie konden wor-
289
den gesteld. Maar Wobbe betaalde. Misschien had hij spijt van de argumentatie
waarmee hij Van der Hoff had aangepakt. De stellingname van
het AMF in het conflict wekte immers de suggestie dat deze onder het
AMF-tarief Duitsers had verpleegd en die suggestie kon worden uitgelegd
als het in diskrediet brengen van een gevierde verzetsheld. Wat een
zakelijk verschil van inzicht had moeten zijn, werd een weinig verheffend
dispuut.

112 HET MIJNZIEKENHUIS
Een maat te groot
Van der Hoff was in staat gebleken van een niets betekenend hospitaal
een groot ziekenhuis te maken met zo’n 380 bedden, goed ingerichte afdelingen
en een groeiende medische staf. Zijn ziekenhuis was een krachtige
onderneming, zowel financieel als organisatorisch. Dat hij binnen de beperkte
speelruimte zijn bedrijf tot grote hoogte had weten te ontwikkelen,
onderscheidde hem van zijn collega-directeuren. Hij speelde met het AMF
een spel waarover alleen hij en hij alleen de regie voerde. Dit spel was
gewaagd, hard en vermakelijk tegelijk. Maar hoe meer duidelijk werd dat,
tegen de verhoudingen in, het AMF voor de Sittardse directeur-geneesheer
geen partij was, greep dit wanhopig elke gelegenheid aan om de spelleider
af te troeven en ten slotte een gelegenheid die het spel een bitter einde
gaf. De slotacte was een mokerslag op de gezondheid van de ziekenhuisdirecteur,
die zich hard en onheus aangevallen voelde. Maar het voorval
was toch vooral een teken dat Van der Hoff een maat te groot was, zelfs
voor de machtigste in zijn omgeving, het AMF.

2
DE HORDELOOP
‘Orde vind ik prachtig, maar we krijgen nu langzamerhand een orde die op wanorde
lijkt. In Sittard staat een ziekenhuis, privé eigendom van een congregatie.
Dat ziekenhuis heeft een Directeur en krijgt voor de grote lijn ook nog een advies
College van den Bisschop: het Regenten College. Nu zou je zoo zeggen: dat
advies College geeft advies aan den Bisschop. Mis hoor! Nog een advies College
voor den Bisschop: de Ziekenhuisraad!’ 1
Van der Hoff maakte zich kwaad. Het was 1938. Den Haag trachtte, na de
mislukte poging van Aalberse begin jaren twintig, nog steeds om tot
structurering van het ziekenfonds- en ziekenhuiswezen te komen en ook
het bisdom probeerde de greep op de ontwikkeling van de ziekenzorg te
verstevigen door het instellen van een regionaal adviescollege. De ondernemer
Van der Hoff zag het nut niet van nog meer bemoeienis. Voor een
‘simpel bouwplannetje’ moest hij nu weer een nieuwe instantie raadplegen
en dat leidde er wat hem betrof alleen maar toe ‘dat je er tegen op gaat zien
om te bouwen’. 2
Achter dit nieuwe regionale katholieke adviesorgaan ging J.H. Maenen
schuil, een schildersgezel die was opgeklommen tot voorzitter van de R.K.
Werkliedenbond, gedeputeerde van de provincie Limburg en lid van de
Tweede Kamer. Maenen werd wel gezien als beste leerling van Poels en
was lid van tal van katholieke en politieke organisaties. Ook op het terrein
van de gezondheidszorg was zijn invloed groot. Hij was voorzitter van het
College van Regenten van het ziekenhuis in Heerlen, voorzitter van de
landelijke Federatie van Katholieke Ziekenhuizen en hij had zichzelf benoemd
tot voorzitter van de ‘Limburgse Contactgroep’ van deze federatie,
zoals het door Van der Hoff vermaledijde bisschoppelijke adviescollege
was gaan heten. 3
Als er in Limburg een goed katholiek was die sterk gekant was tegen in
functies grossierende, belangen vermengende geloofsgenoten als Maenen,
dan was het wel Van der Hoff. Hij had bezwaar tegen dergelijke personen,
maar ook tegen de raden, commissies en contactgroepen zelf, omdat het
meestal niet duidelijk was wat hun doel was, voor wie zij er waren en

114 DE HORDELOOP
met welke personen of andere organen zij in verband stonden. In 1938 had
Van der Hoff in de oprichting van de Contactgroep aanleiding gevonden
om een tirade af te steken. Na de oorlog, in oktober 1950, hoorde hij dat de
Contactgroep had besloten een Regionale Ziekenhuiscommissie Zuid-
Limburg op te richten ter bestudering van ‘het ziekenhuis-vraagstuk van
Zuid-Limburg’. Dat was voor hem reden om opnieuw van leer te trekken.
De nieuwe commissie zou worden samengesteld uit vertegenwoordigers
van Zuid-Limburgse ziekenhuizen, van Zuid-Limburgse gemeenten die
een ziekenhuis wilden hebben, van het bisdom en van de provincie. Van
der Hoffs grootste bezwaar was dat niemand uit het veld om de commissie
had gevraagd, dat niet was uitgesproken welk doel deze had, dat niet
duidelijk was van wie zij opdrachten kreeg, wie erin kwam, wie benoemingen
deed et cetera. Coenders wist hem niettemin over te halen zich
aan te melden, maar in november 1950 trok hij zijn kandidatuur alweer in.
Van der Hoff zag definitief niets in deze commissie. ‘Ik zal daar - zo ben ik
- zulke duidelijke taal spreken, dat er stukken vallen in plaats van dat er iets
bereikt wordt voor Sittard. Ik ben ongeschikt voor zo’n functie’, schreef hij.
Maar behalve zelfverklaard ongeschikt en sterk gekant tegen zulke commissies,
was Van der Hoff in toenemende mate door zijn werk overbelast
en kon hij er niets meer bijnemen. ‘Mijn hoofd is werkelijk vol’, verklaarde
hij aan het College van Regenten. 4
Coenders zag wel in dat een afgevaardigde van het ziekenhuis in Sittard
niet mocht ontbreken, maar stelde na het terugtrekken van Van der Hoff
zichzelf, noch zijn rechterhand Beckers kandidaat. Uiteindelijk werd de
Echtse accountant van het ziekenhuis, Van Wijks opvolger J. Zeelen,
bereid gevonden namens Sittard in de commissie zitting te nemen. Daarmee
beging Coenders een pijnlijke vergissing. De Ziekenhuiscommissie
kon dan wel geen positie hebben, de door de andere ziekenhuizen en
gemeenten naar voren geschoven lieden hadden die wel. De ziekenhuizen
van Maastricht en Heerlen hadden hun directeuren afgevaardigd. Uit
Hoensbroek kwam W.J.A. Mulders, bestuurder van de Nederlandse Katholieke
Mijnwerkersbond. Geleen koos AMF-bestuurder en directeur bij
Staatsmijnen M.J.A. Bergstein. Brunssum liet zich vertegenwoordigen door
Tweede Kamerlid, Provinciale Statenlid, voormalig minister en voormalig
Inspecteur-Generaal van de Mijnen F.C.M. Wijffels. Namens de bisschop
kwam de secretaris van het bisdom P.J. van Odijk in de commissie. Gede-
5
puteerde Ch.J.H.I. Paulussen werd benoemd tot voorzitter. De Ziekenhuiscommissie
van Maenen was dus allesbehalve weer een volgende

GEWIJZIGDE VERHOUDINGEN 115
praatgroep, zoals Van der Hoff had ingeschat. Wat Coenders en de Sittardse
ziekenhuisdirecteur bovendien was ontgaan, was dat de commissie
van Maenen voorzag in een behoefte van de provincie. In overleg met
Provinciaal Inspecteur voor de Volksgezondheid H.H.C. Stapert, was binnen
Gedeputeerde Staten namelijk in mei 1950 de oprichting van een
‘Limburgse Ziekenhuisraad’ voorgesteld. Deze moest ervoor gaan zorgen
dat op verantwoorde wijze werd voorzien in het in deze jaren gevoelde
tekort aan ziekenhuisbedden. De raad zou ‘een belangrijke advies-instantie
kunnen vormen zowel voor de overheidslichamen als voor de particuliere instan-
6
ties’. De provincie liep daarmee vooruit op het plan van de regering om
voor het beleid op het gebied van de gezondheidszorg landelijke en provinciale
adviesorganen in het leven te roepen. Maenen deed twee dingen
tegelijk. Als gedeputeerde creëerde hij bij de provincie een status voor zijn
Ziekenhuiscommissie en met zijn Ziekenhuiscommissie voorzag hij de
provincie voor het zuidelijke deel ervan alvast van haar adviesorgaan. De
Ziekenhuiscommissie moest dus uiterst serieus worden genomen.
1. GEWIJZIGDE VERHOUDINGEN
De oprichting van de Ziekenhuiscommissie kwam niet alleen. In 1941 had
de bezetter met het Ziekenfondsenbesluit een begin gemaakt met de
structurering van de zorg. Dat was van staatswege het eerste dat sinds de
Gezondheidswet en de Woningwet van 1902 ten aanzien van de bevordering
van de volksgezondheid was bereikt. Het besluit, genomen in de
oorlog maar daarvoor al voorbereid, regelde de toelating van ziekenfondsen
en wie en wat zij dienden te verzekeren. Er werd staatstoezicht ingesteld
en het Departement van Sociale Zaken ging de verzekeringspremies
bepalen. De ziekenfondsen moesten een deel van de premies gaan afdragen
aan het rijk. Het besluit introduceerde ten slotte voor de verzekerden
7
vrije artsenkeuze en vrije ziekenhuiskeuze. Het Ziekenfondsenbesluit gaf
structuur aan de vraagkant van de zorg en kon helpen bij de sanering van
de sector waarin honderden fondsen en fondsjes met uiteenlopende regels,
voorwaarden en premies, ieder hun eigen weg bewandelden. Het besluit
bleef na de oorlog van kracht, in afwachting van een definitieve wet.
De overheid wilde na de oorlog ook de aanbodkant van de zorg ordenen.
Zij zag de veelal ongebreidelde, niet gecoördineerde initiatieven van particulieren
en lokale overheden waarin nauwelijks enig verband te herken-

116 DE HORDELOOP
nen was, als een groot probleem. De oplossing meende zij te vinden in
een model waarin de zorg weliswaar een taak van particuliere organisaties
bleef, maar waarin overleg onder staatstoezicht werd afgedwongen. Het
kwam tot de oprichting van de Gezondheidsraad en van de Centrale Raad
en Provinciale Raden voor de Volksgezondheid, overlegorganen bedoeld
om de minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid te adviseren. In
deze organen moesten de verschillende spelers binnen de gezondheidszorg
zijn vertegenwoordigd, zodat alle adviezen op voorhand konden steunen
op consensus binnen de sector. Hoewel dit model al kort na de oorlog tot
stand was gekomen, duurde het tot 1956 voordat het in een nieuwe
Gezondheidswet een wettelijke basis kreeg.
Naast deze sectorspecifieke wetgeving kreeg de zorg te maken met
algemene maatregelen, die voortvloeiden uit de wederopbouwwetgeving.
Na de bevrijding was de algemene opvatting dat de Nederlandse economie,
net als die van de andere Europese landen, tekorten kende op elk
denkbaar gebied. De opheffing van die tekorten werd ernstig bemoeilijkt
door onderlinge afhankelijkheden. Om de economie weer vlot te trekken,
waren grondstoffen en productiemiddelen nodig, veel meer dan waarin
het land zelf kon voorzien. Voor import waren deviezen nodig en ook
daaraan ontbrak het. De mogelijkheid deviezen te verwerven door export
van producten werd belemmerd door dezelfde tekorten als die men ermee
wilde oplossen. De overheid zag een sterk regulerend beleid, erop gericht
de beperkte deviezen- en grondstoffenvoorraad zo verstandig mogelijk in
te zetten, als beste strategie om herstel te bevorderen. Voor het gebruik
van deviezen en grondstoffen was daarom toestemming nodig van het
Ministerie van Wederopbouw. Daardoor werd dit ministerie een besluitvormer
onder meer op het gebied van bouwprojecten en dus ook ten
aanzien van ziekenhuisbouw. Behalve met het Ministerie van Sociale
Zaken kreeg het ziekenhuiswezen dus ook te maken met beperkingen
opgelegd door het Ministerie van Wederopbouw.
Het ziekenhuiswezen stond eind jaren veertig overigens in het teken van
groeiambities. Men verwachtte een sterke toename van de bevolking. Een
ziekenhuis werd meer en meer beschouwd als een basisvoorziening die in
geen enkele zichzelf respecterende gemeente mocht ontbreken. Er werden
dus nieuwe ziekenhuizen gepland en dat zette de bestaande aan om
zich in te dekken tegen de mogelijke concurrentie daarvan door snel uit te
breiden. Bovendien veranderden de ideeën over de zorgbehoefte. Werd
een beddenaantal van twee per duizend inwoners voor de oorlog nog als

GEWIJZIGDE VERHOUDINGEN 117
ruim voldoende beschouwd, begin jaren vijftig verschoof deze norm rich-
8
ting vier. Het feit dat artsen tot steeds meer in staat waren, was hier
mede debet aan. Nieuwe ontwikkelingen, zoals die van de penicilline aan
het einde van de oorlog, zorgden voor een revolutionaire toename van de
medische mogelijkheden. Kennis creëerde behoefte en zo groeide de ziekenhuiszorg.
Het Ministerie van Wederopbouw legde misschien beperkingen op aan de
ziekenhuisbouw, daarnaast temperde ook het loon- en prijsbeleid van de
kabinetten Drees de bouwambities. De ziekenhuizen mochten van de
overheid namelijk het zogenaamde ‘niet-rendabele deel’ van bouwkosten
niet in de verpleegprijzen doorberekenen, omdat anders de ziekenfondspremies
te hoog zouden worden. Welke bouwkosten hier werden bedoeld
en hoezo deze ‘onrendabel’ waren, is niet helemaal duidelijk. Om de
ziekenhuisbouw niet volledig te frustreren, besloot minister van Sociale
Zaken A.M. Joekes eind jaren veertig tot een ondersteuningsregeling.
Deze hield in dat weinig vermogende ziekenhuizen de jaarlijkse financieringskosten
van het ‘niet-rendabele deel’ maximaal tot het exploitatietekort
vergoed kregen. Het ‘niet-rendabele deel’ werd door Joekes vastgesteld
op drie zevende deel van de totale bouwsom. De ziekenhuizen dienden
de rijksbijdrage aan te vragen bij het Ministerie van Financiën. 9
Alle beleid en wetgeving tezamen trokken flink aan de verhoudingen
binnen de gezondheidszorg. De centrale overheid haalde de besluitvorming
naar zich toe, werd prijsvormer en ging de geldstromen in de zorg
beheersen door een deel ervan via haar kas te geleiden. Daardoor verlamde
zij de zelfregulerende mechanismen van voor de oorlog, waarbij de zorgomvang
en de prijsvorming werden bepaald door onderhandelingen tussen
artsen, ziekenhuizen en ziekenfondsen. De veranderingen gingen gepaard
met de introductie van een geweldig omvangrijke bureaucratie, terwijl
ziekenhuizen zich bovendien nog door het nieuw geïntroduceerde overlegmodel
hadden te worstelen.
Wie in de zorg een belang te verdedigen had, hoefde daarover niet meer
met tegenspelers in het veld te onderhandelen. Het ultieme doel was zijn
stem te laten klinken via de vertegenwoordiger in de Centrale Raad voor
de Volksgezondheid, want op grond van adviezen van de Centrale Raad
stelde het rijk zijn beleid vast. In de fase daarvoor moest men zich wenden
tot vertegenwoordigers in de eigen Provinciale Raad voor de Volksgezondheid.
Dit overlegorgaan luisterde naar afgewogen adviezen en dus

118 DE HORDELOOP
naar weer andere overlegorganen, eerder dan naar individuen. Daarom
was het zaak om in diverse, desnoods voor dat doel op te richten raden en
commissies op het laagste niveau zijn zaak te bepleiten. De Gezondheidswet,
waarin het overlegmodel werd voorgeschreven, legde bijgevolg de
basis voor een woud van overlegorganen.
Maar de vertegenwoordigers in de diverse organen konden wel eens ver
afstaan van de individuele marktpartijen en primair zelfs geheel andere
belangen dienen. De onvolkomenheden van het mechanisme van voor de
oorlog, de belangenverstrengeling van bijvoorbeeld kerkelijke vertegenwoordigers
die invloed hadden binnen de marktpartijen over en weer,
waren nu geformaliseerd. Het corporatistische maatschappijmodel, dat aan
het systeem van overleg met vertegenwoordigers ten grondslag lag, bevestigde
de positie van de zuilen in de samenleving en ondermijnde de positie
van de individuele spelers in het veld. Het vooroorlogse mechanisme
was vervangen door een virtuele markt met één vrager en één aanbieder,
beide vertegenwoordigd in één centraal overlegorgaan, met de overheid
als scheidsrechter. De meer controle zoekende overheid werd daarbij door
de laag van overlegorganen en belangenvertegenwoordigers, het zicht op
de werkelijke spelers in het veld ontnomen.
In deze nieuwe situatie werd in Zuid-Limburg de Ziekenhuiscommissie
een bepalende factor in de besluitvorming ten aanzien van de ziekenhuisbouw.
Dat is opmerkelijk omdat deze niet meer was dan een subcommissie
van een subcommissie van een adviesfederatie van Maenen ten behoeve
van het bisdom. Maar zij werd een bepalende factor juist omdat zij een
orgaan van Maenen was en diens macht zo ver reikte dat de commissie
het adviesorgaan van de Provinciale Raad voor de Volksgezondheid mocht
worden.
De bouwplannen van Van der Hoff en het AMF
Aan Van der Hoff waren de overlegorganen niet besteed. Wanneer en in
welk verband hij er ook mee werd geconfronteerd, hij maakte zich er boos
over of hij stak er de draak mee.
In 1946 had hij zijn plan voor de bouw van een klassepaviljoen weer opgepakt,
maar direct moeten constateren dat de aanwezige financiële reserves,
voor de oorlog toereikend om zo’n paviljoen te kunnen betalen, nu te
klein waren. Het prijspeil was aanzienlijk gestegen en het ziekenhuis zou
er voor moeten gaan bijlenen. In een briefje daarover aan zijn regenten
liet hij zich in dat verband uit over Joekes’ aankomende financieringssub-

GEWIJZIGDE VERHOUDINGEN 119
sidieregeling. ‘Er dreigt nog een nieuw gevaar’, analyseerde hij, ‘vnl. dat de
Staat ons wil “helpen”, waardoor een Staatscontrole ontstaat, die ik niet hoop
mede te maken’. Een oplossing had hij ook, namelijk ‘dat alles ( ) voorkomen
door niet te bouwen’. 10
Het ziekenhuis had in 1946 kinderarts M.L.B.W.A. Dresen aangetrokken.
11
Aan haar konden niet veel bedden worden toegewezen. Aan de volgende
specialist, neuroloog-psychiater Jaspers, konden helemaal geen bedden
worden geboden als niet eerst werd gebouwd. ‘Ik heb dus den heer Jaspers
medegedeeld dat ik bereid ben om de zaak ( ) te bespreken, als de ziekenhuiscommissie,
de volksgezondheid of wie daar tegenwoordig heeft mee te spreken,
mij verklaart dat hij tegen deze bouwwerken geen bezwaren heeft’, liet Van der
Hoff een lid van de Federatie van Katholieke Ziekenhuizen weten. Bij
deze beklaagde hij zich en passant over de vele problemen die hij met het
Directoraat Generaal der Prijzen had. 12
Een jaar later schenen die problemen trouwens nog niet te zijn opgelost.
Van der Hoff schreef toen aan de regenten dat ‘aan het Directoraat Generaal
der Prijzen ( ) dezerzijds (is) bericht, dat de Directeur geen tijd had om alle exposes
te sturen, die dit Directoraat wenschte te ontvangen, doch dat hij een voorstel
aan Bestuur en Regenten voorbereidde om alle contracten met fondsen ( ) op te
zeggen en voortaan iedereen als particulier te behandelen’. ‘Deze mededeling heeft
zijn doel niet gemist’, kon hij er tevreden aan toe voegen. Er was terstond
een ambtenaar naar Sittard afgereisd om de problemen te bespreken. 13
Van der Hoff was allergisch voor bemoeienis van derden en al helemaal
van de overheid, en hij schroomde niet om dat te laten blijken. Vooralsnog
kon hij er in zijn correspondentie een spel van maken, maar het plezier
daaraan zou snel verdwijnen.
Het ziekenhuis kampte in 1946 alweer met overbezetting. Er waren
gemiddeld 295 bedden bezet, 35 meer dan de theoretische capaciteit. Het
jaar daarop steeg de bezetting naar gemiddeld 307 en in 1948 naar 323. 14
Het was dus niet vreemd dat Van der Hoff fors en snel wilde uitbreiden.
Wel zij vermeld dat de overbezetting vooral voelbaar was op de zalen.
Met het oog op verdere groei had Van der Laan bij de uitbreidingen voor
de oorlog de voorzieningen daaromheen ruim bemeten. Vandaar dat Van
der Hoff veel meer patiënten kon behandelen dan de zalencapaciteit op
papier toeliet. Zelfs bedstellen waren er genoeg, maar het ontbrak dus
voornamelijk aan ruimtes om deze in te zetten. Zodoende kon aan nieuwe

120 DE HORDELOOP
specialisten geen plaats worden aangeboden en dreigde het ziekenhuis in
zijn groei te worden geremd.
Van der Hoff wilde uitbreiden naar 440 bedden en hij liet, alsof de tijden
niet waren veranderd, aan AMF-directeur Wobbe weten dat met de
uitbreiding van het aantal bedden automatisch de garantieverplichting
zou worden aangepast. Het contract met het ziekenhuis was duidelijk:
nergens stond te lezen dat contractvoorwaarden hun geldigheid zouden
verliezen in het geval van uitbreiding. 15
Maar Wobbe was het er niet mee eens. ‘Het is mij in dit verband ( ) volmaakt
onbegrijpelijk hoe het regentencollege zich op het standpunt kan stellen dat het
bestaande contract ongewijzigd, ook na de verbouwing, dient te worden toegepast,
hetgeen o.m. zou betekenen, dat de in 1929 gegeven garantie automatisch
van kracht zou zijn voor het nieuwe totaal van 440 bedden’, schreef hij in juni
16
1947 aan zijn dagelijks bestuur. Het was het AMF geweest dat destijds
het ziekenhuis wilde uitbreiden, terwijl de congregatie daaraan alleen
wilde meewerken wanneer een garantie werd afgegeven. Nu wilde het
ziekenhuis uitbreiden, maar had het fonds er geen behoefte aan. De
situatie was dus, volgens Wobbe, geheel anders.
Wobbe had een goede reden om geen uitbreiding van de garantieverplichting
te willen. Het AMF hield rekening met de oprichting van nieuwe
ziekenhuizen. Het scheen dat Hoensbroek, Brunssum en Geleen naar
eigen ziekenhuizen streefden. Kwamen die er, dan zouden er fondsleden
zijn die daar opgenomen wilden worden in plaats van in Sittard. Nieuwe
ziekenhuizen maakten het mogelijk om te kiezen en de overheid zou de
vrije ziekenhuiskeuze die in het Ziekenfondsenbesluit was opgenomen,
17
ook nageleefd willen zien. Nu mocht het AMF fondsleden uit het rayon
Sittard zowiezo niet in een ander ziekenhuis laten opnemen. Daarom
wilde Wobbe, met de vrije ziekenhuiskeuze als argument, maar vast Beek,
Bunde, Geulle, Ulestraten en Schimmert overbrengen van het rayon Sittard
naar het rayon Maastricht, met welk ziekenhuis het AMF geen con-
18
tract had. Van der Hoff wees dit plan resoluut van de hand. Jabeek was
al aan Heerlen afgegeven en het ziekenhuis was niet van plan nu ook nog
aan de zuid- en zuidwestgrens in te leveren, waarna ‘over enigen tijd misschien
het Noorden aan de beurt komt’. 19
Wobbe zat in een lastig parket. Het contract met het ziekenhuis in Sittard
had zijn voordelen goeddeels verloren. Wanneer de overheid tarieven
vaststelde, kon er geen sprake van zijn dat het AMF de laagste verpleeg-

GEWIJZIGDE VERHOUDINGEN 121
prijs kreeg. De zelfkostende prijs was ook niet meer relevant. Den Haag
bepaalde de premies en de verpleegprijs, zodat alle afspraken daarover in
het contract met Sittard nutteloos werden, evenals argumenten om de
verpleegprijs met het oog op de premies laag te houden. De afnamegarantie,
de verplichting om fondsleden in de regio in Sittard te laten opnemen
en de rayonindeling waren het AMF een blok aan het been geworden. De
dominante machtspositie van het fonds was verbleekt. Het AMF bezette
in Sittard nog maar de helft van de bedden. Was het voor de oorlog de
enige grote financier waarbij een ziekenhuis voor uitbreiding kon aankloppen,
nu werd met de regeling van Joekes al drie zevende van de financieringskosten
door de overheid betaald. Ten slotte hoefde Wobbe er na het
conflict met het ziekenhuis over de verpleegprijs in de oorlog niet meer op
te rekenen dat Van der Hoff genegen zou zijn hem in onderhandelingen
tegemoet te komen.
Wobbe wilde dus wel van het contract met Sittard af. Van der Hoff wilde
het echter koste wat kost handhaven. De overeenkomst wierp immers een
blokkade op voor andere gemeentes in het rayon om een eigen ziekenhuis
te exploiteren doordat het deze bij voorbaat markt ontnam. Deze blokkade
was wel aan erosie onderhevig. Zij weerhield de nieuwbouwers steeds
minder van hun plannen naarmate het AMF in de regio aan positie
inboette. Het Sittardse ziekenhuis had reden om alvast alle zorgbehoeften
in te vullen door snel en fors uit te breiden, voordat plannen in Hoensbroek,
Brunssum of Geleen concreet werden.
Van Odijk
Om te bouwen had de congregatie toestemming nodig van de bisschop en
net als het AMF vond ook deze de uitbreiding niet zo noodzakelijk, zoals
bleek uit uitspraken van de secretaris van het bisdom Van Odijk. Deze
stelde zich op het standpunt dat een ziekenhuis niet groter mocht zijn
dan één rector, aan het ziekenhuis verbonden voor de geestelijke begeleiding
van patiënten, alleen aankon.
‘Het ontstaan van grote ziekenhuizen kan men evenmin verhinderen als het ontstaan
van grote steden, ook al convenieert het niet met de zielzorg’, legde Van
der Hoff in zijn weerwoord de vinger op de kernoverweging achter Van
Odijks standpunt. Zoals het bisdom met de komst van de mijnen poogde
door spreiding grootstedelijke bevolkingsconcentraties te voorkomen om
de greep op de bevolking niet te verliezen, wilde het nu het ontstaan van
onbeheersbaar grote ziekenhuizen tegengaan. Van Odijk legde zijn stand-

122 DE HORDELOOP
punt uit door te stellen dat twee rectoren elkaar in de weg zouden zitten.
Van der Hoff zag niets in deze uitleg. ‘Het ontgaat mij volkomen waarom
twee rectoren niet naast elkaar in vrede kunnen werken, dat moeten de medici
ook’, schreef hij, ‘men zegt eenvoudig: links van de ingang is van de een en
rechts van de ingang is voor de andere’. 20
Wat Van der Hoff met name dwars zat, was dat Van Odijk opereerde
alsof het primaat van beslissingen over ziekenhuizen bij hem lag. ‘Als de
grootte en plaats van een ziekenhuis door het Bisdom mag worden aangegeven op
grond van zielzorgproblemen, dan behoeft de Commissie niet te vergaderen’, concludeerde
hij, verwijzend naar de Contactgroep van Maenen. 21
In juli 1949 probeerde Van der Hoff in een rechtstreeks schrijven aan bisschop
Lemmens instemming met zijn uitbreidingsplannen te krijgen. Van
der Hoff onderbouwde zijn betoog met het argument dat de voorziening
van katholieke heelmeesters in gevaar dreigde te komen. De Nederlandse
Maatschappij tot Bevordering der Geneeskunst wilde de opleidingseisen
namelijk aanscherpen. De Limburgse ziekenhuisspecialisten konden daarom
bezoek verwachten van inspectiecommissies en derhalve van collega’s
van buiten de provincie, ‘want uit den aard der zaak gaat niemand naar zijn
buurt collega’s’. ‘Er zijn slechts weinig ziekenhuizen waarvan de commissie vlot
zegt: dat is in orde’, verwachtte Van der Hoff die zelf in de commissie voor
chirurgie zat, want ‘hier ontbreekt het aan outillage, daar deugt de man niet’.
De katholieken moesten dus ‘met grote snelheid’ zorgen dat de eigen
ziekenhuizen volledig konden opleiden. ‘Welnu daarom is het nodig, laat ik
nu zeer concreet worden, dat Sittard afbouwt’, schreef hij. Maar dat was niet
alles. ‘Het algemeen belang vordert dat Sittard afbouwt voordat anderen beginnen
met nieuwe inrichtingen’, onderstreepte hij en hij voegde nog toe dat er
‘zelfs ( ) geen verpleeghuizen (moeten) komen in onze buurt voordat Sittard klaar
22
is, omdat deze verpleeghuizen uit zullen groeien tot ziekenhuis’. Hiermee
probeerde Van der Hoff vooral Van Odijk de argumenten te ontnemen om
gemeenten als Hoensbroek, Brunssum en Geleen een ziekenhuis te gunnen
langs de omweg van een verpleeghuis, een hospitaal zonder chirurg
en zonder polikliniek. De secretaris huldigde namelijk het standpunt dat
verpleeghuizen goedkoper zijn, iets dat Van der Hoff aanduidde als een
‘onuitroeibare opvatting’.
Enkele weken later reageerde Van Odijk namens de bisschop. Hij refereerde
aan gesprekken die binnen de katholieke gelederen over het ziekenhuiswezen
in Limburg waren gevoerd en waarin aan de uitbreiding van
het ziekenhuis in Sittard een hogere prioriteit was gegeven dan aan de

GEWIJZIGDE VERHOUDINGEN 123
bouw van nieuwe ziekenhuizen. ‘Van de kant van den Bisschop zijn er dus
geen bezwaren en wij zouden een uitbreiding ( ) willen toejuichen’, liet Van
Odijk weten. Dat gezegd zijnde, was het zijns inziens nog steeds ‘niet
kwaad als van katholieke zijde in Geleen-Lutterade een gewoon verpleeghuis
werd gesticht zonder pretenties van ziekenhuis te willen worden, zoals in
Hoensbroek en misschien ook in Brunssum gaat gebeuren, om Heerlen’s ziekenhuis
wat te ontlasten’. Hier kwam Van Odijk met een nieuw argument om
dat te stimuleren. ‘Het oprichten van een dergelijk eenvoudig verpleeghuis te
Geleen-Lutterade kan voorkomen, dat “van andere zijde” op zekere dag gewerkt
wordt aan een neutraal ziekenhuis ter plaatse.’ 23
In augustus probeerde Van der Hoff Van Odijk nog eens uit te leggen
waarom de vestiging van een verpleeghuis zou eindigen in een ziekenhuis
en bood hem een opening door voor Geleen een gespecialiseerd instituut
voor te stellen, zoals een orthopedie- of tuberculosecentrum. ‘Dan heeft de
inwoner van Geleen het gevoel, dat men vanuit Sittard ook naar Geleen moet
24
komen’, raakte hij de gevoelige snaar. Maar Van Odijk wilde nieuwe
ziekenhuizen, overal waar het gevaar dreigde dat er een neutraal, of nog
erger, een protestants ziekenhuis zou worden gevestigd. Die missie ontsteeg
het belang van de bestaande individuele ziekenhuizen en alle argumenten
om de bedden niet over tal van gemeenten te versnipperen,
waren bij hem tegen dovemansoren gericht.
De secretaris greep de door Van der Hoff geboden opening aan en sprak
nu voortaan van een revalidatie-inrichting in Geleen. Op een vergadering
in het bisschoppelijk paleis op 8 februari 1950 zette Van Odijk, in aanwezigheid
van inspecteur Stapert, Van der Hoff en de secretaris van de
gemeente Geleen J.A. Gehlen zijn visie uiteen. Zijn persoonlijke opvattingen
zo goed mogelijk in lijn met die van de bisschop manoeuvrerend,
trok hij de conclusie dat Sittard moest kunnen uitbreiden, dat in Geleen
daarna de eerstkomende twintig jaar geen ziekenhuis nodig was, maar dat
‘wegens de sociale aspecten’ het wenselijk was in Geleen vast een revalidatieinrichting
te stichten. Opname aldaar zou alleen mogen geschieden via
Sittard, zodat de belangen van dat ziekenhuis werden beschermd. Daar
stond tegenover dat het Geleen werd gegund de revalidatie-inrichting ‘in
de volksmond ziekenhuis te ( ) noemen’. Verder dacht hij aan de vorming van
een gezamenlijk bestuurscollege waarin Sittard en Geleen pariteit hadden
en ten slotte adviseerde hij Geleen om maar vast grond te gaan kopen. 25
Van Odijk goochelde met aanduidingen, maar wilde in Geleen gewoon
een ziekenhuis. Hij probeerde dat Van der Hoff op te dringen, in ruil voor

124 DE HORDELOOP
Claire de Jésus, Alice-Joseph en H.L.M. van der Hoff

GEWIJZIGDE VERHOUDINGEN 125
toestemming tot uitbreiding. Van Odijk liep op de zaken vooruit. Terwijl
men in Geleen nog uit de startblokken moest komen, had hij de begeerde
bisschoppelijke instemming vast weggegeven.
Om de schade te beperken stuurde Van der Hoff spoorslags Alice-Joseph
naar burgemeester Damen van Geleen, om deze haar zusters aan te
bieden voor de te stichten revalidatie-inrichting. Maar Damen doorzag de
opzet en zei al een andere orde op het oog te hebben. Alice-Joseph spoedde
zich vervolgens naar de bisschop om deze van haar gehaaste actie op
de hoogte te brengen met als doel mogelijke schade op schade te voorkomen.
Zij benadrukte dat zij allerminst andere religieuzen wilde beletten
op een uitnodiging van Geleen in te gaan. ‘Indien zij het aannemen zien wij
26
hierin de vinger Gods’, verklaarde zij de bisschop. Van der Hoff berichtte
Van Odijk een paar dagen later nog eens het niet eens te zijn met diens
conclusies uit de vergadering. ‘U kunt iets noemen zoals U wilt, maar dan is
het dat nog niet’, schreef hij. ‘Een revalidatie centrum is iets anders dan een
verpleeghuis en het is gevaarlijk zo iets ziekenhuis te noemen.’ 27
De overheid
Nu kon Van Odijk wel besluiten nemen, maar in Sittard hoefde men niet
bang te zijn dat Geleen aanstonds kon gaan bouwen, net zomin als Van
der Hoff mocht verwachten snel te kunnen beginnen met uitbreiden. Om
te bouwen was toestemming van de overheid nodig en die was nog niet
verkregen.
Van der Hoff was al sinds 1948 aan het schrijven aan functionarissen in
Den Haag, maar kreeg daarop vaak geen en soms pas na lang aandringen
28
antwoord. Hij poogde dan provinciaal inspecteur Stapert te bewegen om
diens stem eens te laten horen, maar ook dat hielp onvoldoende. Den
Haag reageerde, zo moest men concluderen, niet op rechtstreekse aanvragen
en was in afwachting van beleidsvoornemens van de provincie ten
aanzien van het ziekenhuiswezen in het algemeen.
In april 1950 had een bespreking plaats van Van der Hoff met architect
Van der Laan, provinciaal inspecteur Stapert en de Haagse geneeskundig
inspecteur in algemene dienst H. Slettenaer. Deze laatste was door het
Ministerie van Sociale Zaken als adviseur aan het ziekenhuis toegewezen.
Stapert, die zich al eerder voorstander van uitbreiding van Sittard en
tegenstander van nieuwe ziekenhuizen had getoond, onderstreepte de
dreiging uit Geleen. Maar Slettenaer was voor de Geleense voortgang niet
bevreesd. ‘De Gedeputeerden (zullen) wel ( ) verhinderen, dat deze dwaasheden

126 DE HORDELOOP
worden uitgehaald’, dacht hij. Sittard moest maar verder gaan met het
maken van plannen, deze voorleggen aan de diverse instanties en ondersteunen
met een ‘geschiedenis van het ziekenhuis’. 29
Het ziekenhuis moest om de bouw te kunnen beginnen toestemming
krijgen van de landelijke Ziekenhuiscommissie, ingesteld om de plannen
op doelmatigheid te beoordelen, prioriteit krijgen bij Sociale Zaken, bouwvolume
krijgen van Wederopbouw en bij Financiën subsidie vragen voor
het ‘niet-rendabele’, drie zevende deel van de bouwsom. De tocht langs
de loketten vergde veel uithoudingsvermogen. Voor bijvoorbeeld het
verkrijgen van prioriteit moest het ziekenhuis bij Sociale Zaken eerst drie
beambten af: een medicus en een ingenieur om de plannen ‘voorlopig te
bekijken’ en een accountant om over de financiële situatie van het ziekenhuis
te oordelen. Daarbij had Van der Hoff al ervaren dat ook de provincie
betrokken wenste te zijn, hoewel er voor die bemoeienis geen enkele
wettelijke grondslag was.
Slettenaer had geadviseerd om zoveel mogelijk zelf te financieren en liefst
geen gebruik te maken van Joekes’ financieringssubsidie. Zo kon de route
een stukje worden ingekort. Dit advies was evenwel weinig realistisch. De
regeling van minister Joekes bestond eruit dat in geval van een exploitatietekort
de overheid de financieringskosten op zich nam van drie zevende
van de bouwsom, het deel van de financieringskosten dat niet in de
verpleegprijs mochten worden verrekend. Het was wel duidelijk dat geen
geldverstrekker van plan was aan een ziekenhuis geld te lenen voordat
het ziekenhuis ten volle van de overheidssubsidie gebruik maakte en er
bovendien vooral voor zorgde geen overschotten te creëren. Wie bij Joekes
niet de hand ophield, kon de financiering van zijn verbouwing op de
particuliere markt dus wel vergeten. 30
Om voor de subsidie in aanmerking komen mocht een ziekenhuis echter
niet te vermogend zijn. Het Ministerie van Sociale Zaken subsidieerde
alleen datgene dat van het drie zevende deel overbleef, nadat dit was
gecorrigeerd met een bedrag ter grootte van de vaste activa op de balans
voor de oorlog. Sittard had op 1 januari 1940 zo’n anderhalf miljoen aan
vast kapitaal in de boeken staan. Dat bedrag was groter dan het drie
zevende deel van de bouwsom van 2,85 miljoen, zodat het ziekenhuis
31
helemaal niet voor de subsidie in aanmerking kwam. Om investeringsruimte
te creëren in de AMF-verpleegprijs, had het ziekenhuis voor de
oorlog zijn balans flink opgepompt door een aanzienlijk kapitaal op te
voeren en gebouwen niet of nauwelijks af te schrijven. Nu sneed het zich

GEWIJZIGDE VERHOUDINGEN 127
ermee in eigen vlees. Het ziekenhuis was op papier veel en veel te rijk.
Wilde Van der Hoff aanspraak kunnen maken op subsidie, dan mocht de
balans geen rol spelen en dat kon door de uitbreiding voor te stellen als
nieuwbouw.
In juli 1950 had het ziekenhuis zijn ‘geschiedenis’ klaar. Het betrof een
lijvig rapport waarin het plan werd ontvouwd om het ziekenhuis uit te
32
breiden tot 440 bedden. Van der Hoff kreeg er grote waardering voor van
hoofdinspecteur C. Banning, de baas van Slettenaer. Banning beperkte zijn
opmerkingen tot het advies om in het rapport consequent te spreken van
sanering en uitbreiding ‘en dit onderwerp reeds in de inhoudsopgave te vermel-
33
den’. Het woord nieuwbouw moest worden vermeden. De reden gaf
Banning er niet bij, maar deze is uit bronnen buiten de gezondheidszorg
af te leiden. De overheid was namelijk eerder genegen bouwvolume toe te
wijzen aan uitbreiding van bestaande faciliteiten die hun bestaansrecht
reeds hadden bewezen, dan aan nieuwbouw of nieuwe bedrijven waarvan
34
de toekomst omgeven zou zijn door te veel onzekerheden. Banning was
van deze gedragslijn kennelijk op de hoogte. Een probleem voor Van der
Hoff was wel dat de enige manier om voor de subsidie van Joekes in aanmerking
te komen juist was de verbouwing als nieuwbouw aan te merken.
Zo verkeerde Sittard in de opmerkelijke situatie dat het met een plan
voor sanering en uitbreiding de subsidie van Sociale Zaken kon vergeten
en met een plan voor nieuwbouw de toestemming van Wederopbouw.
Van der Hoff correspondeerde over de kwestie met de Federatie van
Katholieke Ziekenhuizen, in de hoop een goed advies te krijgen, maar de
secretaris van deze vereniging, A.A.M. Sanders, kon slechts beamen dat
het erg onwaarschijnlijk was dat Sittard voor rijksfinanciering in aanmerking
zou komen. Van der Hoff moest maar voortgaan met het indienen
van zijn plannen en hem van de genomen stappen op de hoogte houden.
‘Door een dergelijk contact zouden wij U misschien zo nu en dan inlichtingen
kunnen geven in verband met het systeem van het verlenen van vergunningen,
dat nogal eens wijzigt.’ 35
Moedeloos bleef Van der Hoff brieven schrijven, aan de Federatie, aan
Stapert, aan Slettenaer, aan de minister en aan hoofdinspecteur Banning. 36
Eind november 1950 beëindigde hij een briefje aan Slettenaer met het
verzoek eens te mogen vernemen hoever het met de beoordeling van de
37
plannen bij de diverse instanties stond. Van Den Haag werd maar niets
vernomen.

128 DE HORDELOOP
In december 1950 voerde het ziekenhuis met het AMF precies dezelfde
38
discussie over de beddengarantie als het in 1947 ook al had gevoerd. Ook
de discussie met Van Odijk over concentratie of spreiding begon weer van
voren af aan. Alice-Joseph moest zich nogmaals tot de bisschop te wenden
39
om toestemming te vragen voor de uitbreiding. Van der Hoff was sinds
het einde van de oorlog al ruim vier jaar bezig de uitbreiding te realiseren
met de voorbereiding waarvan hij in feite al voor de oorlog was begonnen,
maar hij had nog geen enkele vooruitgang geboekt. Het is in deze periode
dat de Ziekenhuiscommissie van Maenen zijn werkzaamheden begon.
Zoals eerder gesteld, was Van der Hoff geenszins voorstander van dit
nieuwe rad van het toch al complexe raderwerk van het gezondheidswezen
en de ziekenhuiszorg. Hoop op een spoedige en succesvolle afronding
van zijn uitbreidingsinspanningen kon hij aan de instelling van de Ziekenhuiscommissie
niet ontlenen, zo bleek al snel. Bij een begrafenis sprak hij
met Maenen. Deze liet hem weten dat het bisdom prijs stelde op de bouw
van kleinere ziekenhuizen in Geleen, Hoensbroek, Brunssum en Valkenburg.
De Ziekenhuiscommissie zou er een diepgaande studie naar verrichten
uitmondend in een uitgebreid rapport. ‘Ik ben niet gerust’, schreef Van
der Hoff, ‘het is best mogelijk dat wij zeer, zeer lang moeten wachten vooraleer
de commissie tot het besluit is gekomen wat er in Zuid-Limburg dient te gebeu-
40
ren, althans wanneer het van den Heer Maenen afhangt’. Maenen had, zo
werd duidelijk, zijn invloed aangewend om alle gemaakte afspraken te
herroepen en alle processen te bevriezen. Er werd opnieuw begonnen, en
wel door zijn Ziekenhuiscommissie.
De smeekbeden van Van der Hoff
Intussen was het beddentekort alleen maar nijpender geworden. Terwijl
in 1948 met een gemiddelde bezetting van 323 bedden sprake was van een
overbezetting van 63 bedden, was in 1951 de bezetting opgelopen tot 377
41
en de overbezetting tot over de honderd. Ook het aantal specialisten
nam toe. Na kinderarts Dresen en neuroloog Jaspers, die overigens vanwege
alle beperkingen al snel was afgehaakt, meldde zich in april 1948
H.J.M. Croughs, voormalig huisarts te Lindenheuvel, Geleen. Deze had in
42
1944 zijn praktijk overgedragen en was zich gaan specialiseren. Hij wilde
zich nu als dermatoloog vestigen in het ziekenhuis in Sittard, maar Van
der Hoff had ook voor deze dokter geen plaats. Maar anders dan neuroloog
Jaspers rekende Croughs erop dat het ziekenhuis binnenkort wel zou
kunnen uitbreiden en accepteerde hij een werkomgeving met betrekkelijk

GEWIJZIGDE VERHOUDINGEN 129
43
weinig faciliteiten. Zoals Croughs waren er vervolgens meer. In 1949 trok
het ziekenhuis D.I.A. van der Werf aan als voltijds oogarts, zodat deeltijdarts
J.A.J. van Acker, de opvolger van Hötte, zich volledig op Heerlen kon
44
richten. Kno-arts Van Leent, die in Heerlen al was opgevolgd, droeg zijn
deeltijdpraktijk over aan G.J. Smelt die in 1950 een voltijdstoelating
45
kreeg. Van der Hoff stootte, vanwege de toenemende belasting die zijn
functie van directeur met zich meebracht, een deel van zijn praktijk af
46
aan chirurg M.G. Houben. Eind 1951 ging Van der Hoff op zoek naar een
47
specialist die zijn röntgenpraktijk kon overnemen. Ten slotte kwam er
dan toch een neuroloog, J.F. van Pelt. Maar Van Pelt kon aanvankelijk
niet eens beschikken over een polikliniekruimte, laat staan over bedden.
‘De voorzitter van het Regenten College heeft mij schertsender wijs gezegd, dat
hij dit ook gehoord had bij de komst van de kinderarts’, verhaalde Van der
Hoff, daar even schertsend aan toevoegend dat ‘het aantal bedden dat Mej.
Dresen bezet, een van de oorzaken is, die de chaos in het ziekenhuis bewerkstelligen’.
‘Als zij er niet was, lagen de patiënten van de oor- neus en keelarts niet in
de gangen en lagen de babys geen twee rijen dik in de babykamer.’ De neuroloog
moest zijn patiënten maar in de badkamers leggen. Gelukkig vertrok Het
Limbrugsche Groene Kruis uit het ziekenhuis, zodat Van Pelt ‘gedurende de
uren dat het bureau niet door Mej. Dresen wordt bezet’ voor zijn polispreekuur
daar kon gaan zitten. 48
Begin januari 1951 werd Van der Hoff blij verrast door de onverwachte
toestemming van bisschop Lemmens voor de uitbreiding van het ziekenhuis.
Lemmens vond zelfs dat het niet nodig was de plannen aan de
Ziekenhuiscommissie voor te leggen, aangezien de ‘uitbreidingsplannen liggen
binnen de grenzen van de vroegere besprekingen’ en provinciaal inspecteur
49
Stapert een gunstig advies had gegeven. Maar bisschoppen bouwen geen
ziekenhuizen. Toen Van der Hoff aan hoofdinspecteur Banning vroeg of
hij niet wat meer haast kon maken en of het wat hem betreft nodig was
50
op de Ziekenhuiscommissie te wachten, vond deze van wel. Daarom
regelde Van der Hoff bij dit bisschoppelijk adviescollege een urgentieverklaring
waaruit bleek dat de commissie sowieso uitbreiding van het
ziekenhuis van Sittard zou adviseren. In maart herhaalde hij zijn verzoek
51
aan Banning. Maar er gebeurde niets. Na weer wat aandringen informeerde
Banning, Van der Hoff ermee gekmakend, of Lemmens wel
akkoord was. ‘Wat heb ik nou met U daar in Den Haag?’, haalde Van der Hoff
52
in een brief aan Slettenaer uit, ‘schiet nou toch in Godsnaam op!!!’ Een

130 DE HORDELOOP
week later gaf Van der Hoff Slettenaer op wat bedaardere toon nog eens
een exposé van de benarde toestand in het ziekenhuis en smeekte hij om
een beslissing. ‘En als die nou maar gauw valt is de dikste sigaar die ik in huis
heb voor Slettenaer’, besloot hij. 53
Om Banning te plezieren vroeg Van der Hoff aan Van Odijk om een brief
54
van de bisschop waarin deze zijn instemming zou bevestigen. Eind mei
55
beweerde Van Odijk echter ‘dat de Bisschop (dit) minder gewenst lijkt’. Van
der Hoff was ten einde raad. ‘Ik heb lust, als weer iemand van de commissie
met mij wil confereren, om te zeggen, dat ik mij voor zulke grappenmakerijen
toch eigenlijk niet leen. Maar de Voorzitter van ons Regenten College, die
gewend is met departementen om te gaan, zegt dat ik dat maar laten moet.’ 56
De geplaagde ziekenhuisdirecteur had intussen begrepen dat voor 1952 het
bouwvolume was vergeven en dat Sittard dus op zijn vroegst pas in 1953
aan de beurt kon komen. 57
Van der Hoff werd aan het lijntje gehouden en de toestand in het ziekenhuis
werd steeds benarder. Door plaatsgebrek werden patiënten vroeg naar
huis gezonden. De behandelingsruimten ‘zijn gescheiden door schermen
welke ± 40 cm van de vloer af staan, 3 of 4 patiënten tegelijk mannen en/of
vrouwen, gehuwd en/of ongehuwd worden hier tegelijk onderzocht, terwijl ieder
58
woord dat gesproken wordt voor alle patiënten verstaanbaar is’. De nood
drong inmiddels door in de samenleving. Aalmoezenier van Sociale Werken
in Sittard F. Feiter bood het ziekenhuis aan om de katholieke vak-
59
bondsvoorman F.S. Dohmen in te zetten. Van der Hoff liet Coenders
brandbrieven schrijven aan staatssecretaris voor Gezondheidszorg P. Muntendam
en minister Joekes van Sociale Zaken en daarop volgde een schrijven
van Dohmen aan Muntendam en minister van Economische Zaken
60
J.R.M. van den Brink. Dohmen en Feiter geloofden in een goede afloop,
Van der Hoff niet. 61
Beweging kwam er niettemin bij Economische Zaken. Van den Brink stak
zijn licht op bij het AMF. Hij vroeg Wobbe of er, zoals Dohmen had
beweerd, klachten over het ziekenhuis in Sittard waren die verband hielden
met overbezetting. Deze antwoordde hem dat van klachten geen
sprake was, maar bevestigde de beddennood. Wobbe wees de minister
daarbij op de, ook door Dohmens vakbond gepropageerde, vrije artsenkeuze
en koppelde die aan de vraag of de beddennood gelenigd moest worden
door uitbreiding van bestaande ziekenhuizen dan wel vestiging van nieuwe.
Wobbe gaf geen mening, maar benutte de kans om het vuur nog eens
wat op te stoken. 62

GEWIJZIGDE VERHOUDINGEN 131
In juni 1952 ging het Bureau der Ziekenhuiscommissie van het Ministerie
van Sociale Zaken eindelijk akkoord met de uitbreiding van het zieken-
63
huis tot 440 bedden. De eerste stap op weg naar toestemming van de
overheid was genomen en het ziekenhuis kon financiers gaan zoeken. Het
besluit was genomen ‘kort’ nadat de regionale Ziekenhuiscommissie op 10
december 1951 rapport had uitgebracht. 64
Het rapport van de Regionale Ziekenhuiscommissie Zuid-Limburg
De Regionale Ziekenhuiscommissie was voor haar advies uitgegaan van
de capaciteit en de uitbreidingswensen van de bestaande ziekenhuizen in
Zuid-Limburg, van bevolkingsprognoses en van het door Slettenaer wenselijk
geachte aantal bedden van 4,5 per duizend inwoners voor geïndustrialiseerde
regio’s. Zij had uiteenlopende demografische gegevens verzameld
en voorspellingen gepresenteerd tot 1970 toe. In 1955 zouden er in Zuid-
Limburg naar verwachting 490.939 mensen wonen en in 1960 527.489.
Derhalve was er een beddenbehoefte van 2.209 bedden in 1955 en 2.374 in
1960.
Het ziekenhuis in Kerkrade beschikte officieel over 195 bedden en bezette
er feitelijk 310. Dit ziekenhuis wilde saneren en de feitelijke bezetting
moest daarbij worden teruggebracht tot de officiële. Heerlen had 550
bedden, bezette er 620 en de faciliteiten en apparatuur waren berekend
op een capaciteit van 700. Er lag een plan om tot 700 bedden uit te
breiden. Maastricht had 367 bedden, bezette er 405 en had plannen voor
600. Sittard ten slotte beschikte over 284 bedden, bezette er 391 en had
plannen voor 440 bedden.
De Ziekenhuiscommissie liet Kerkrade, dat alleen wilde saneren, buiten
beschouwing, waardoor zij verder te rekenen had met een gewenst aantal
bedden van 1.952 in 1955 en 2.097 in 1960. Zij telde de bestaande bedden in
Heerlen, Maastricht en Sittard op en kwam zo op een aantal van 1.201. Zij
trok dit aantal af van het getal van 1.952 en concludeerde dat er dus voor
1955 751 bedden te weinig waren. Tot 1960 zou dit tekort nog eens 145
groter worden.
Voor de verdeling van de bij te plaatsen bedden hanteerde de commissie
een eenvoudige redenering. De ziekenhuizen in Heerlen, Maastricht en
Sittard mochten uitbreiden overeenkomstig het gevraagde. Er waren voor
1955 dan nog 212 bedden te verdelen. Deze wilde de commissie toewijzen
aan een nieuw ziekenhuis in Hoensbroek of Brunssum. Het tekort van 145

132 DE HORDELOOP
Onmiddellijk na de Tweede Wereldoorlog ontstond in Sittard, zoals in veel Nederlandse ziekenhuizen,
de bijzondere situatie dat de bezetting veel groter was dan met de gegeven capaciteit mogelijk
was. Terwijl de beschikbare faciliteiten (bijvoorbeeld de keuken, de wasserij, de spreekkamers, de operatiekamers)
dat niet toelieten, plaatste men extra bedden op de zalen. Konden er daar geen meer bij,
dan vond men ruimte op gangen, in badkamers, in opslagruimten enzovoorts. Nieuwbouw, als oplossing
voor de nijpende tekorten, kwam niet of uiterst moeizaam tot stand. De overheid zette een rem
op de uitbreiding van ziekenhuiscapaciteit, maar kon er de groei van het zorgaanbod niet door beïnvloeden.

GEWIJZIGDE VERHOUDINGEN 133
voor 1960 kon worden opgevangen door tegen die tijd in Geleen een
nieuw ziekenhuis te stichten.
Het advies klonk logisch, maar er was wel wat op af te dingen. Ten eerste
maakte de commissie door het buiten beschouwing laten van Kerkrade
een fout. Het aantal bedden in dit industriële rayon zou in 1955 blijven
steken op 3,4 pro mille en in 1960 afnemen tot 3,2. De commissie liet,
uitgaande van het gevolgde uitgangspunt van 4,5 pro mille voor Zuid-
Limburg, zestig tot tachtig bedden liggen. Verder traden verschuivingen
op in de verhoudingen tussen de rayons. De commissie had berekend dat
65
in 1950 de feitelijke bezetting voor Heerlen uitkwam op 3,3 pro mille ,
voor Kerkrade op 5,7, voor Maastricht op 3,1 en voor Sittard op 3,8. Na
uitbreiding en nieuwbouw zou het rayon Heerlen in 1960 beschikken over
4,3 bedden per duizend inwoners, Kerkrade zoals gezegd over 3,2, Maastricht
over 4,2 en het rayon Sittard over 5,2. De hoge beddenratio in het
rayon Sittard werd gerechtvaardigd door het oordeel van de commissie dat
gegeven ‘de grote uitbreiding van de in dit rayon gevestigde industrie en met
name van de Staatsmijn Maurits’ de bevolkingsprognose van dit rayon veel
te laag was. 66
De Westelijke Mijnstreek, de regio van de Maurits, werd door de Ziekenhuiscommissie
dus flink bevoordeeld. Sittard mocht tot 440 bedden
uitbreiden en Geleen mocht een ziekenhuis met 145 bedden gaan bouwen.
In totaal zou de regio daarmee gaan beschikken over ongeveer evenveel
bedden als Maastricht, maar naar de maatstaven van Slettenaer was dat
alleen verantwoord wanneer de streek, voornamelijk de gemeenten Sittard
en Geleen, in nog geen tien jaar een bevolkingsaanwas lieten zien van
zo’n 40.000 zielen. De volgens de commissie te lage prognoses kwamen
niet verder dan een toename met 8.000.
De commissie had simpelweg de wensen van de bestaande ziekenhuizen
gehonoreerd en Van der Hoff kon daaruit de conclusie trekken dat hij te
laag had ingezet. Terwijl de feitelijke bezetting van het ziekenhuis van
Sittard en die van dat van Maastricht elkaar niet veel ontliepen, mocht
Maastricht tot 600 bedden uitbreiden. De 440 bedden die Sittard werden
toegestaan waren te nauwernood voldoende om de capaciteit in overeenstemming
te brengen met de bezetting. Van der Hoff had in de commissie
waar de bedden werden verdeeld ontbroken, wist niet wat er was besproken
en viel bijgevolg buiten de prijzen. Deze uitkomst was nog somberder
in het licht van het naar verhouding zeer grote aantal bedden dat de

134 DE HORDELOOP
Westelijke Mijnstreek in zijn totaliteit was toebedeeld en dat perspectief
bood op een ziekenhuis in Geleen van 145 bedden tegen het jaar 1960.
Van der Hoff wenste zich evenwel door het rapport niet bang te laten
maken. Nog steeds nam hij de commissie nauwelijks serieus. ‘Deze commissie
van bijna allen volslagen ondeskundigen is een belangen-commissie. Men kan
hun bestaan alleen verklaren door het feit dat zij ten opzichte van ziekenhuisproblemen
onbevooroordeeld zijn, omdat zij niets van ziekenhuisorganisatie afweten.
Des te meer zijn zij echter bevooroordeeld als het om locale belangen gaat.
Deze commissie vrees ik niet. Deze mannen zullen elkaar opeten. Zij hebben een
vertragende invloed op ons bouwen als ze worden ingeschakeld’, schreef hij aan
67
een klein aantal vertrouwelingen. Men kon zich inderdaad afvragen of
het advies van de Ziekenhuiscommissie de gezondheidszorg een dienst
bewees. De Inspectie voor de Volksgezondheid, Stapert, Slettenaer en
Banning, waren misschien traag en afwachtend, maar duidelijk in hun
oordeel dat uitbreiding van bestaande ziekenhuizen verstandiger was dan
nieuwbouw. De toenemende specialisatie in de ziekenhuiszorg en steeds
bredere inzet van apparatuur vroeg om grotere ziekenhuisorganisaties,
eerder dan om tal van kleine. Uitbreiding van bestaande ziekenhuizen
werd algemeen beoordeeld als prijsgunstiger dan nieuwbouw. Van der
Hoff had gelijk, vooral in zijn beoordeling van de commissie en haar
leden. De ziekenhuisdirecteuren van Heerlen en Maastricht uitgezonderd,
waren zij niet bij uitstek op het ziekenhuisterrein deskundig. Aan het
advies van de commissie lag alleen de wens ten grondslag om een compromis
te bereiken dat elk van de individuele leden evenveel plezierde.
Het ging erom wie hoeveel bedden kreeg en met name werd met de
locale en de katholieke belangen rekening gehouden. Medische, technische,
organisatorische en economische overwegingen kwamen in het
rapport niet voor. Maar Van der Hoff kon dan wel gelijk hebben, daarmee
kreeg hij het nog niet.
2. GELEEN EN DE STRIJD VOOR EEN EIGEN ZIEKENHUIS
Tegenover verliezer Van der Hoff stond winnaar Van Odijk. Deze had
precies gekregen wat hij wilde, namelijk spreiding in plaats van concentratie
van bedden. Het aantal grote ziekenhuizen bleef beperkt tot twee
en de kans op vestiging van een neutraal of protestants ziekenhuis werd

GELEEN EN DE STRIJD VOOR EEN EIGEN ZIEKENHUIS 135
door het toevoegen van nieuwe katholieke ziekenhuizen verkleind. De
grootste winnaar was evenwel Bergstein, directeur bij Staatsmijnen en in
de commissie de vertegenwoordiger van Geleen. Hij was het die de commissie
zover had gekregen om rekening te houden met een veel groter
dan verwachte bevolkingsgroei rond de Maurits. De bedden die dat voor
de regio opleverde wist hij uit Sittard weg te houden en waar Hoensbroek
en Brunssum nog in onzekerheid verkeerden over welke van de twee gemeenten
een ziekenhuis mocht bouwen, regelde hij voor Geleen de toestemming
en de bedden. Niet meer werd gesproken over een revalidatieinrichting
of een verpleeghuis dat misschien te zijner tijd ziekenhuis kon
worden, maar over het in bedrijf stellen van een ziekenhuis in 1960 en
eerder als mocht blijken dat de verwachting van de commissie over de
grotere bevolkingstoename uitkwam. Door het succes van Bergstein kon
de gemeente Geleen aan de slag.
De R.K. Stichting St. Barbara
De wens van Geleen om een ziekenhuis te bouwen was al te horen sinds
het mijnbedrijf de gemeente als belangrijke Zuid-Limburgse plaats op de
kaart zette. Was de gemeente voordat de Maurits er werd gevestigd niet
meer dan een verzameling dorpskernen met een overwegend boerenbevolking,
rond 1950 telde Geleen circa 20.000 inwoners en stond het op het
punt Sittard in inwoneraantal voorbij te streven. De bevolking van Geleen
was georiënteerd op de mijn en voornamelijk van buiten de Westelijke
Mijnstreek afkomstig. De gemeente kende industrie en woonwijken,
temidden waarvan het echter nog grotendeels ontbrak aan voorzieningen.
Wensen op het gebied van gemeenschappelijke voorzieningen had de
gemeente genoeg. Geleen wilde een ziekenhuis, een badhuis, een zweminrichting,
een H.B.S., een gymnasium, een cultureel centrum, een
68
schouwburg en een groter gemeentehuis. Hoewel deze thema’s af en toe
in de gemeenteraad aan de orde kwamen, richtte de groei van Staatsmijnen
de aandacht van de gemeente zozeer op woningbouw dat de ruimte
ontbrak om tot een passend voorzieningenniveau te komen. Geleen
kampte met een volkshuisvestingsprobleem dat door een geallieerd bombardement
op 5 oktober 1942 nog was vergroot. 59 Woningen werden toen
volledig verwoest, 755 zwaar beschadigd en drieduizend mensen raakten
69
dakloos. Met de groei van de industrie na de oorlog nam de woningnood
dusdanige vormen aan dat men zich zorgen ging maken over de sociaalhygiënische
situatie. Op een woningvoorraad van ruim drieduizend be-

136 DE HORDELOOP
70
droeg het woningtekort negenhonderd. Om te voorkomen dat nieuwe
mijnwerkers zich elders zouden gaan vestigen, besloot Geleen ten behoe-
71
ve van de woningbouw op grote schaal grond te onteigenen. Zij zag kans
72
in een paar jaar 1.170 woningen te bouwen. De voorzieningen wachtten
tot later.
Begin jaren vijftig leek daarin verandering te komen. Bisdomsecretaris Van
Odijk wilde een katholiek ziekenhuis in Geleen en, ook al was de gemeente
nog niet veel verder dan het uitspreken van wensen, hij ondernam
daartoe concrete stappen. Zoals eerder vermeld, zette hij al in
februari 1950 Van der Hoff en Geleense gemeentesecretaris Gehlen tegenover
elkaar en dwong hij Sittard om in Geleen een revalidatie-inrichting te
accepteren, een voorziening waarvan Van der Hoff vreesde dat deze tot
ziekenhuis zou uitgroeien. Een dag na de bijeenkomst was burgemeester
Damen overvallen door Alice-Joseph die hem de hulp van haar congregatie
aanbood. De burgemeester had niets voor Sittardse inmenging gevoeld
en de zuster heengezonden.
Niet lang daarna gebeurde waar Van Odijk benauwd voor was. Er werd,
onafhankelijk van de gemeente, een commissie gevormd voor de bouw
van een protestants ziekenhuis. Van Odijk liet Damen ogenblikkelijk
weten ‘dat men van de zijde van het Bisdom geen moeilijkheden meer in de weg
73
zou leggen, indien hij voor een ziekenhuis zou willen gaan werken’. Nu had
het bisdom de gemeente nog niets in de weg gelegd. De secretaris bedoelde
daarom waarschijnlijk vooral dat hij Geleen zou steunen boven Sittard.
Het optreden van de bisdomsecretaris zette het gemeentebestuur tot actie
aan. Er werd een voorbereidingscommissie gevormd. De gemeente was
daarin vertegenwoordigd door Damen, wethouder van Sociale Zaken J.F.
in ‘t Ven en gemeentesecretaris Gehlen. Het bisdom werd in de groep
vertegenwoordigd door pastoor J.F.M.A. Eyssen. Uit Geleen waren verder
Bergstein en M.J.C. Pijls uitgenodigd. Pijls was apotheker. Zij had kort na
de oorlog de apotheek van de praktijk van Croughs overgenomen. Met het
oog op het verzorgingsgebied van het te bouwen ziekenhuis werd de
commissie ten slotte versterkt met de gemeentesecretaris van Beek J.
America en huisarts A.A.J Govaert uit Stein. In november besloot de
gemeenteraad om ter bestrijding van de kosten van de commissie de
gemeentebegroting over 1950 te verhogen met een bedrag van vijfduizend
74
gulden. In deze periode werkte Maenen aan de oprichting van zijn
Regionale Ziekenhuiscommissie. Geleen vaardigde Bergstein in deze com-

GELEEN EN DE STRIJD VOOR EEN EIGEN ZIEKENHUIS 137
missie af en verzekerde er zich daarmee al in een vroeg stadium van te
kunnen deelnemen aan de discussie over het ziekenhuiswezen in Zuid-
Limburg.
Zo voortvarend als Geleen met de voorbereiding was gestart, zo snel werd
deze ook weer een halt toegeroepen. Een dag na de officiële installatie
van Maenens commissie op 5 januari 1951, liet Provinciale Staten weten de
begrotingswijziging van Geleen niet zondermeer goed te keuren. Het
provinciebestuur wenste het advies van de Ziekenhuiscommissie af te
wachten. 75
In februari 1951 liet Damen de gemeenteraad weten dat ‘indien de medewerking
van andere instanties ons niet ontbreekt, ( ) in Geleen het dringend nodige
76
ziekenhuis (zal) kunnen worden gebouwd’. De afwijzing van de provincie
maakte op hem kennelijk geen indruk. Van Odijk had na de bijeenkomst
bij het Bisdom in februari 1950 de gemeente de suggestie gedaan om
alvast grond aan te kopen en die suggestie wenste Damen ter harte te
nemen.
B en W hadden een terrein van 12 ha op het oog, begrensd door de weg
naar Neerbeek en die naar Spaubeek, ongeveer midden tussen de Kluis en
het voormalige landgoed Jansgeleen in Spaubeek. Het beoogde terrein lag,
net als de historisch met Jansgeleen verbonden kluizenaarswoning, in
onbebouwd gebied. Het landgoed in Spaubeek was in 1914, met het oog
op de vestiging van Staatsmijnen in de streek, gekocht door de N.V.
77
Tijdig, maar had nooit een woningbouwbestemming gekregen. Voor het
Kapellerveld en het Kluisveld ten zuidoosten van de stad bestonden begin
jaren vijftig plannen, waardoor de Kluis eerdaags in de stadsbebouwing
zou worden opgenomen. Ook ten westen van het beoogde ziekenhuister-
78
rein plande Geleen in deze jaren woonwijken. Maar zelfs wanneer deze
plannen werden uitgevoerd, zou het ziekenhuis allesbehalve centraal
komen te liggen.
De keuze van het terrein speelde Van der Hoff een uitstekend argument
tegen de bouw van een ziekenhuis in Geleen in handen en hij liet niet na
dit argument keer op keer naar voren te brengen. De zorg behoevende
Geleense bevolking was volgens hem met name te vinden in de wijk Lindenheuvel.
De toekomstige ziekenhuislocatie was daarvan verder verwijderd
dan het ziekenhuis in Sittard. 79
Ook in de gemeenteraad waren er bedenkingen. Zo vond raadslid L.A.
Hennekens het terrein veel te groot. Volgens hem was 5 ha voldoende,

138 DE HORDELOOP
Geleen wilde in de gemeente een ziekenhuis vestigen en vond daarvoor een terrein tussen De Kluis en
de kasteelhoeve Jansgeleen. Dit terrein lag buiten de bebouwing en volgens critici niet gunstig. Het
ziekenhuis zou daar aan de bereikbaarheid van de zorg in de regio niets toevoegen. Het was er even
ver verwijderd van de snelst groeiende Geleense kern Lindenheuvel als het ziekenhuis in Sittard. B en
W beoordeelden de locatie gunstig, juist omdat deze veraf gelegen was van Staatsmijn Maurits. Het
college verwachtte voorts dat het ziekenhuis op deze locatie snel door nieuwe woonwijken zou worden
omsloten.

GELEEN EN DE STRIJD VOOR EEN EIGEN ZIEKENHUIS 139
temeer daar ter plaatse een bouwverbod van kracht was. Men hoefde dus
niet bang te zijn, dat een latere uitbreiding van het ziekenhuis door
bebouwing in de directe omgeving niet meer mogelijk zou zijn. Met het
grotere terrein werden slechts onnodige rentelasten genomen. Damen
veegde Hennekens’ bezwaren van tafel. Hij verwees naar de buurgemeente,
een wijze van argumenteren die in de Westelijke Mijnstreek goed
gebruik was. Had ‘Sittard meer grond, dan zou Geleen nu geen kans op een
ziekenhuis hebben’. 80
Weerstand was er ook van de provincie. Die wees op 3 maart 1951 het plan
om nu alvast een terrein aan te kopen als prematuur van de hand. Damen
wilde zich daarin niet schikken en besloot de aankoop opnieuw bij de
provincie aan te kaarten. Hij betoogde dat niet alleen Geleen gebaat was
bij een ziekenhuis, maar ook de aangrenzende gemeenten, ‘omdat de centrale
ligging van Geleen het bij uitstek geschikt maakt daar zulk een inrichting
te vestigen’. 81
Desondanks verdween het ziekenhuisthema uit beeld en werd het advies
van de Ziekenhuiscommissie afgewacht. Op 24 juni 1951 overleed Damen.
Hij werd op 23 november opgevolgd door J.P.D. van Banning, niet te
verwarren met Hoofdinspecteur voor de Volksgezondheid Banning. In
december presenteerde de Ziekenhuiscommissie haar rapport met de voor
Geleen positieve uitkomst. De nieuwe burgemeester toog naar Den Haag
en deed op de terugreis Tilburg aan, om daar de Dochters van Onze Lieve
Vrouw van het Heilig Hart te vragen om de verpleging in het ziekenhuis
op zich te nemen. De zusters toonden zich bereid, maar wilden ‘spoedig
82
bericht’ omdat zij op korte termijn een werkkring zochten. De voorbereidingscommissie
zette stappen om te komen tot de oprichting van een
ziekenhuisstichting. Deze rechtspersoon in oprichting, de R.K. Stichting
St. Barbara, genoemd naar de beschermheilige van de mijnwerkers, zou
een bestuur krijgen waarin plaats werd gemaakt voor twee gemeentelijke
en twee bisschoppelijke vertegenwoordigers. De commissieleden vormden
het voorlopige bestuur. Van Banning trok de Maastrichtse architect Swinkels
aan om het ziekenhuis te ontwerpen en vormde een bouwcomité,
waarvoor hij onder andere Wobbe uitnodigde. Deze wilde niet, waarna
Bergstein een beroep deed op provinciaal inspecteur Stapert om een aantal
bijeenkomsten bij te wonen. 83
Buiten deze interne voorbereidingen was er vooralsnog weinig te doen.
Weliswaar had de Ziekenhuiscommissie gunstig geadviseerd, maar het

140 DE HORDELOOP
wachten was op een bevestiging van de hoge bevolkingsprognose. Eerder
zou niet duidelijk zijn wanneer Geleen zijn ziekenhuis in gebruik kon
nemen en daarvan was de planning van de verdere voorbereiding afhankelijk.
Het gemeentebestuur was bovendien weer in de ban van de
woningnood en zag zich daarnaast geconfronteerd met beperkingen die
de wederopbouw met zich meebracht. Een tijd lang werd niets meer
vernomen over de ziekenhuisplannen, wat een raadslid bij de algemene
beschouwingen in november 1952 bracht tot de verzuchting ‘overal dezelfde
geheimzinnige stilte’. 84
Op 11 februari 1953 deed de Ziekenhuiscommissie uitspraak over Hoensbroek,
Brunssum en de bevolkingsprognose voor de Westelijke Mijnstreek.
De commissie koos Brunssum en meende haar hoge verwachtingen ten
aanzien van de bevolkingsgroei rond de Maurits bevestigd te zien. Dat
betekende dat Geleen, wanneer het aan de Ziekenhuiscommissie lag,
eerder dan 1960 een ziekenhuis mocht openen. 85
Een week later, op 18 februari 1953 vond de oprichting plaats van de R.K.
86
Stichting St. Barbara. Begin maart reisden burgemeester Van Banning en
secretaris Gehlen weer af naar Den Haag om de zaken verder te gaan
regelen. Bij Sociale Zaken en Volksgezondheid kreeg de delegatie de
indruk, dat door het advies van de Ziekenhuiscommissie de overheid de
plannen wel zou gaan steunen. Inspecteur Slettenaer daarentegen was
aanmerkelijk minder positief. Hij verwachtte dat, ‘indien met een dergelijk
plan bij financiën wordt aangeklopt, het verkrijgen van goedkeuring daarop niet
gemakkelijk zal zijn’. Wanneer de gemeente zelf zou betalen en de provincie
dat zou goedkeuren, zag hij wel kans op een goede afloop, maar
wanneer de rijksoverheid in de financiering werd betrokken, werd het
moeilijk. ‘Momenteel denkt men alleen aan vervanging van oude ziekenhuizen’,
wist de inspecteur. Het enige nieuwe ziekenhuis dat door het rijk was
87
gefinancierd, was dat in het snel groeiende Rotterdam-Zuid. ‘Bij financiën
zal men wijzen op Sittard’ en ‘rapporten van plaatselijke commissies hebben
weinig waarde als het om financiering gaat’, benadrukte Slettenaer. Van
Banning verdedigde zijn zaak, verwijzend naar het Rotterdamse voorbeeld,
door te stellen dat de Westelijke Mijnstreek ook zeer snel groeide
en dat het ‘rayon Geleen ( ) thans reeds een bevolking (heeft) van ruim 57.000’.
De burgemeester stelde dat zijn gemeente voor meer dan de helft bestond
uit zeer jonge mensen en dat ‘de mijnwerker ( ) reeds op jeugdige leeftijd een
gezin (sticht)’. Ten slotte was bevolkingsaanwas te verwachten door de
88
verdere groei van de chemische industrie van Staatsmijnen. Van Banning

GELEEN EN DE STRIJD VOOR EEN EIGEN ZIEKENHUIS 141
verloor hier de verhoudingen wat uit het oog en maakte met zijn betoog
op Slettenaer weinig indruk. Er waren in de naoorlogse periode wel meer
plaatsen en regio’s die hard groeiden, sommige aanmerkelijk harder dan de
Westelijke Mijnstreek. Bij Rotterdam-Zuid viel Geleen bovendien in het
niet. 89
Op 28 april 1953 verzochten Van Banning en Gehlen namens het bestuur
van de Stichting St. Barbara de gemeente om een renteloos voorschot van
90
25.000 gulden ter bestrijding van de voorbereidingskosten. Op 29 april
adviseerden Van Banning en Gehlen namens het College van B en W de
gemeenteraad om tot dit voorschot te besluiten, een advies dat de raad op
91
8 mei opvolgde. Maar wederom weigerde Gedeputeerde Staten met de
voorbereidingsfinanciering akkoord te gaan. De stichting kon steun uit ‘s
rijks kas krijgen voor het niet-rendabele gedeelte van de bouwkosten. Die
steun achtte de provincie van wezenlijk belang voor de exploitatie van
een ziekenhuis en aangezien deze subsidie alleen voorafgaand aan een
project kon worden verkregen, vond het provinciaal bestuur dat eerst
moest worden vastgesteld dat de minister van Sociale Zaken met de
vestiging van het ziekenhuis wilde instemmen. 92
Dit oordeel van de provincie kwam in Geleen als een grote verrassing.
Steeds had het provinciebestuur voor een goedkeuring het advies van de
Ziekenhuiscommissie willen afwachten en nu dat er lag, wilde zij wachten
op het rijk. Liep Geleen nu tegen dezelfde bureaucratische muur op
als Sittard, pakte zij eenvoudigweg de zaken verkeerd aan of gingen er
andere ontwikkelingen achter de afwachtende houding van de provincie
schuil?
Van der Hoff versus Van Odijk
Wie ziekenhuisbedden wilde bouwen, had te maken met een complex
van belangen, regels en procedures. De Ziekenhuiscommissie was voor
een ziekenhuis in Geleen. De Inspectie van de Volksgezondheid zag liever
Sittard uitbreiden. Wat het Ministerie van Sociale Zaken vond was nog
niet duidelijk, net zomin als wat het standpunt van de provincie was. 93
Maar er waren nog andere invloeden die de ontwikkelingen bepaalden.
Aangemoedigd door Bergstein maakten AMF-bestuurders werk van het
aandragen van uiteenlopende klachten van patiënten over het ziekenhuis
94
van Van der Hoff. Deze klachten moesten de noodzaak van vrije artsenkeuze,
ontbinding van het contract met Sittard en ten slotte een
nieuw ziekenhuis in de Westelijke Mijnstreek aantonen. Van der Hoff

142 DE HORDELOOP
legde de klachten evenwel uit als gevolg van de benarde situatie waarin
zijn ziekenhuis verkeerde en als argument voor zijn uitbreidingsplannen,
waardoor de lobby van Bergstein zijn effect miste. Wobbe geloofde niet in
een nieuw gevecht met Van der Hoff en negeerde de door hem ook niet
serieus genomen klachtenstroom. Over een keuze tussen uitbreiding van
Sittard en een ziekenhuis in Geleen liet hij zich niet uit. Zolang hij was
gehouden aan het contract met Sittard had hij aan beide geen behoefte. 95
Op 13 mei 1952 had Van der Hoff van hoofdinspecteur Banning te horen
gekregen dat de overheid akkoord ging met zijn uitbreidingsplannen. Hij
knoopte daarop onderhandelingen over financiering aan met banken en
96
verzekeraars, waaronder het AMF. Het dagelijks bestuur van het AMF
zag in de financieringsaanvraag van Van der Hoff de kans schoon om in
ruil voor een lening van het contract af te komen en verzocht Wobbe om
97
in die richting actie te ondernemen. De fondsdirecteur moest echter al
na een eerste aanzet vaststellen dat hij bij Van der Hoff kansloos was. Het
ziekenhuis bleek helemaal niet afhankelijk van het AMF. Het verwachtte
de financiering ook elders te kunnen onderbrengen, zonder dat daar bij-
98
zondere voorwaarden aan werden verbonden. Omdat met Van der Hoff
over ontbinding dus niet te praten bleek, besloot het dagelijks bestuur in
september 1952 een advocaat te vragen of de bestaande overeenkomst op
grond van de gewijzigde omstandigheden niet eenzijdig kon worden
99
opgezegd. Deze antwoordde nog dezelfde maand dat hij geen redenen
zag waarom het contract opzegbaar zou zijn. Mocht het AMF overwegen
om een arbitrage uit te lokken, dan moest hij dat sterk ontraden, zo gering
100 101
schatte hij de kansen. Het AMF besloot de zaak te laten rusten.
Even probeerde Wobbe via slinkse weg nog wat winst te boeken. De
advocaat had geoordeeld dat indien een specialisme in Sittard niet aanwezig
was, de patiënt natuurlijk wél vrij was een ander ziekenhuis te kiezen.
Daarop was Wobbe eens bij de Specialisten Registratie Commissie gaan
informeren hoe de diverse artsen in Sittard nu eigenlijk waren ingeschreven.
Op grond daarvan wees hij Van der Hoff erop dat urologie-patiënten
niet meer naar Sittard hoefden. Maar wat Wobbe kon, kon Van der Hoff
ook en toen deze liet weten dat Heerlen formeel niet over een orthopeed
102
beschikte, staakte Wobbe zijn poging. De overeenkomst met het
ziekenhuis bleef bestaan, zodat de kansen voor het ziekenhuis in Geleen
vooralsnog gering geschat moesten worden.

GELEEN EN DE STRIJD VOOR EEN EIGEN ZIEKENHUIS 143
Die onvermijdelijke conclusie werd ook door Van Odijk getrokken. Deze
gooide het daarom over weer een andere boeg. In een gesprek met overste
Claire de Jésus en Alice-Joseph, op 13 november 1952, liet hij de zusters bij
monde van hulpbisschop J.M.J.A. Hanssen weten dat de tijden waren
veranderd en vroegen om ‘andere voorzieningen ( ) gezien het stichten van
103
nadere wooncentra’. De congregatie moest in het algemeen belang het
contract met het AMF maar opzeggen. De zusters stonden perplex. ‘Moeder
Overste en ik waren zo verwonderd en teleurgesteld tegelijkertijd, dat wij
nauwelijks een woord ten antwoord wisten te vinden’, schreef Alice-Joseph. Zij
104
stuurde een gespreksverslag naar Créhen. De algemeen overste aldaar
bleek niet van plan zich door een bisdomsecretaris te laten koeioneren en
vroeg zich af of, gezien de offers die gedurende vijftig jaar waren gebracht,
het bisdom zich eigenlijk wel realiseerde dat er bij de komst van
de Franse zusters op het gebied van de gezondheidszorg in de regio nog
niets bestond. Zij wilde met alle kracht voortgaan op de weg die nu al
decennia lang was bewandeld. ‘Meewerken aan een maatregel die de ondergang
van onze inrichting zou betekenen’, kon de algemeen overste derhalve
105
niet toestaan. Van Odijk legde daarop eind december 1952 nog eens op
felle toon uit wat de wensen van het bisdom waren en gaf aan dat de
hulpbisschop zich alleen op de hoogte had willen stellen van de waarde
die de congregatie aan het contract hechtte. ‘En daarop komt die brief van
U!!! Het is niet te begrijpen’, brieste de secretaris, waaraan hij het verwijt
toevoegde dat de zusters de bisschop klem hadden gezet. ‘De bisschop blijft
met de moeilijkheden zitten, waar U erg gemakkelijk overheen gaat’. 106
Op 2 januari 1953 stuurde Alice-Joseph Van Odijk een reactie waarin zij
ootmoedig haar verontschuldigingen aanbood en aangaf niet de bedoeling
te hebben gehad Hanssen of de bisschop aan te vallen. Ondertussen week
107
zij geen duimbreed van haar standpunt. In de eerste maanden van 1953
werd duidelijk dat verschillende financiële instellingen bereid waren de
uitbreiding in Sittard te financieren, zodat het tijd werd om via de bisschop
pauselijke toestemming te vragen. Dat was bij grote bedragen voor
de onder het gezag van de bisschop gestelde congregatie voorgeschreven,
maar in praktijk niet meer dan een formaliteit. 108
Intussen had overigens Van der Hoff zijn volgende uitbreidingsplannen
aangekondigd. Hij wilde, net als Maastricht, op termijn groeien naar een
beddencapaciteit van 600. Die ambitie was ingegeven door de bezetting
in 1952, die op het hoogtepunt 450 bedden had bedragen. Wanneer nu drie

144 DE HORDELOOP
nieuwe delen met elk 122 bedden werden bijgebouwd, kwam het ziekenhuis,
uitgaande van de inmiddels als feitelijk te beschouwen capaciteit
van 340 bedden, op ruim 700 bedden. De oude quarantainebarak kon dan
worden afgebroken en de oude gedeelten van het ziekenhuis konden
worden ontruimd en geschikt gemaakt voor facilitaire diensten. Zodoende
109
bleef dan een capaciteit van 600 bedden over. Concreet kondigde Van
der Hoff dus aan dat op de beddenvleugel waarvoor nu de financiering
moest worden geregeld, twee volgende vleugels zouden volgen.
Deze aankondiging bereikte ook Van Odijk en wat hem betreft moest het
nu maar eens afgelopen zijn met de eigenzinnige koers van Sittard. Dat de
Inspectie voor de Volksgezondheid en in het bijzonder Slettenaer de
adviezen van de Ziekenhuiscommissie ten aanzien van ziekenhuisbouw
in Geleen naast zich neerlegden was voor hem al onverteerbaar geweest.
De uitkomst van de discussie over het AMF-contract was daar nog eens
overheen gekomen. En nu kwam Van der Hoff met het voornemen om
naar 600 bedden uit te breiden. Zou Van der Hoff daarvoor ook nog eens
toestemming krijgen van de overheid, wat gezien het standpunt van
Slettenaer allesbehalve uitgesloten was, dan viste Geleen definitief achter
het net en kwam van de ziekenhuisspreiding niets terecht.
Van Odijk besloot het aan Rome door te sturen toestemmingsverzoek te
laten liggen. Hij stelde op 30 juni 1953 de congregatie daarvan schriftelijk
in kennis. Na in dat schrijven nog eens de thematiek, het besluit van de
Ziekenhuiscommissie, de dreiging van een protestants ziekenhuis en de
belangen van de zielzorg uiteen te hebben gezet, beschuldigde hij de
zusters ervan slechts het eigenbelang te dienen. ‘Dit verwacht men niet van
oprechte leken, zeker niet van religieuzen’, vond hij. ‘Het zal de Bisschop aangenaam
zijn spoedig van U te vernemen, dat U wel werkelijk loyaal medewerkt aan
de gewenste ziekenhuisspreiding in Limburg’, verraadde Van Odijk zonder
terughoudendheid zijn invloed op de gang van zaken en de werkelijke
belangen die hij diende. 110
Van der Hoff had bijzonder weinig waardering voor de aanvallen op zijn
zusters. ‘De insinuerende manier waarop Drs van Odijk zijn eigen visie identificeert
met een algemeen belang en de regenten en de directeur het najagen van
eigen belang en eigen eer aanwrijft is zo grof, dat men katholiek moet wezen en
een rijpe levenservaring moet hebben om te kunnen geloven dat een ontwikkeld
katholiek geestelijke zo iets kan doen’, begon hij in een notitie voor Claire de
Jésus. Van Odijk had de regenten moeten schrijven en niet de zusters en
zou zich moeten schamen voor zijn brief. Hij onderstreepte nog eens dat

GELEEN EN DE STRIJD VOOR EEN EIGEN ZIEKENHUIS 145
de Ziekenhuiscommissie geen officiële status had en met betrekking tot
de dreiging van een protestants ziekenhuis in Geleen was zijn oordeel duidelijk:
‘Zuid Limburg is geen missie gebied waar ziekenhuizen gebouwd worden
voor de geloofspropaganda!’. In weer andere notities legde Van der Hoff uit
dat spreiding van bedden niet tot het gewenste niveau van zorg leidde.
‘Wat nu een leek moet geloven, wat hij niet zal begrijpen en waarvan ook een
huismedicus geen verstand heeft is dit: twee ziekenhuizen van 300 bedden
hebben niet de mogelijkheden van een van 600 bedden, doch zijn naar hun aard
111
hetzelfde als de ziekenhuizen van 150 bedden.’ De vraag was evenwel niet of
de leek Van Odijk de principes en voordelen van schaalgrootte en dergelijke
begreep, maar of hij deze belangrijker vond dan de voordelen die hij in
spreiding zag.
Wezenlijk voor de verhouding tussen de congregatie en het bisdom was
dat Van Odijk de aanvraag van pauselijke toestemming voor financiering
van de door alle besluitvormers toegestane uitbreiding tot 440 bedden
vasthield om het ziekenhuis van een volgende uitbreiding tot 600 bedden
112
af te houden. Van der Hoff noemde het ‘misbruiken’. Gewapend met
diens notities togen de zusters naar bisschop Lemmens. Deze nam ogenblikkelijk
afstand van de actie van Van Odijk en bevestigde zonder voorbehoud
in te stemmen met de geldlening ter financiering van de uitbreiding
tot 440 bedden, waarna niets meer het doorsturen van de aanvrage
naar de Paus in de weg stond. Van Odijk had het nakijken. Op 2 juli
bracht Claire de Jésus Van Odijk zelf van dit feit op de hoogte in een
113
onderkoeld, kort en zakelijk briefje. Van der Hoff schreef brieven aan
Slettenaer en Stapert, waarin hij nog eens supporters zocht voor zijn
mening dat Sittard verder moest kunnen uitbreiden en Geleen er niet
moest komen, om vervolgens hun instemming met een uitbreiding tot
600 bedden te vragen. 114
Tijdens een vergadering van Coenders, Beckers en Van der Hoff met Van
Odijk op 27 juli 1953 leek het erop dat de laatste bij de bisschop diep in het
zand had moeten bijten. Punt voor punt gaf Van Odijk toe, legde zaken
nu anders uit, betoogde dat hij verkeerd was geïnformeerd of dat standpunten
op een vergissing berustten. De vergadering maakte het plan om
te zijner tijd uit te breiden tot 600 bedden bespreekbaar, hoewel het
natuurlijk de vraag bleef of Lemmens bereid zou blijken ook hiermee in te
stemmen en daarmee af te wijken van de adviezen van zijn Ziekenhuiscommissie.
115

146 DE HORDELOOP
Waereldsjtad Geleen
De congregatie verwachtte binnen niet te lange tijd toestemming van
Rome, waarna het ziekenhuis met de Amsterdamsche Bank een lening
116
kon afsluiten. Daarmee zou dan de financiering van de uitbreiding tot
440 bedden rond zijn en kon er bij Wederopbouw bouwvolume worden
aangevraagd. Van Odijk had zijn hand overspeeld en het kind van de
rekening was Geleen. Staatssecretaris Muntendam liet de R.K. Stichting
St. Barbara op 14 juli 1953 weten dat met de uitbreiding van Sittard, ‘gezien
de geringe afstand tussen Sittard en Geleen, voorlopig ook in de behoefte van
laatstgenoemde plaats voldoende (is) voorzien’. Hij zou dus niet meewerken
117
aan de vestiging van een ziekenhuis in Geleen. Duidelijk was dat nu ook
de voorbereiding, dat wil zeggen de 25.000 gulden voorschot, op losse
schroeven stond. De provincie had immers besloten de reservering daarvan
niet toe te staan zolang het rijk niet had ingestemd.
Een week later bracht burgemeester Van Banning een bezoek aan Maenen
in diens hoedanigheid van gedeputeerde van Limburg. Maenen legde uit
dat de landelijke ziekenhuiscommissie, waar hij ook lid van was, had
besloten dat er in Limburg naast de bestaande ziekenhuizen slechts plaats
was voor een ziekenhuis in Hoensbroek of Brunssum en een protestants
ziekenhuis in Heerlen. Het contract tussen het AMF en de congregatie in
Sittard was weliswaar uit de tijd, maar zolang het bisdom het niet kon
wijzigen, zou het een ziekenhuis in Geleen in de weg blijven zitten.
Geleen mocht geen voorbereidingen treffen, omdat een ontwerpplan verouderd
zou zijn tegen de tijd dat het ziekenhuis er eventueel wel mocht
komen. Van Banning stelde hiertegenover dat de bedoeling van de 25.000
gulden ook niet was om tekeningen te laten maken, maar om grond aan
te kopen. Zou men besluiten dat bijvoorbeeld in 1958 het ziekenhuis er
mocht zijn, dan zou, in verband met onteigeningsprocedures, de voorbereidingstijd
nu al te kort zijn. Maenen adviseerde Van Banning om dat
118
dan nog eens bij de provincie aan te kaarten. Het provinciebestuur
verklaarde eind september geen bezwaar te hebben wanneer de Stichting
St. Barbara op kosten van de gemeente een terrein ging kopen. 119
De naoorlogse structuur van overheidsbemoeienis en overlegorganen
maakte de situatie verre van doorzichtig. Welke rol speelde Maenen nu?
Was het die van gedeputeerde, van Kamerlid, van lid van de landelijke
ziekenhuiscommissie, van vertegenwoordiger van het bisdom, van voorzitter
van de katholieke ziekenhuisfederatie, van voorzitter van het

GELEEN EN DE STRIJD VOOR EEN EIGEN ZIEKENHUIS 147
Regentencollege van het ziekenhuis in Heerlen? Kennelijk was er in een
overleg op hoger niveau tussen de confessionele groeperingen een deal
gesloten, waardoor het besluit van de Zuid-Limburgse Ziekenhuiscommissie
van tafel was. Maar er waren meer vragen. Hoe was zijn opmerking
dat het bisdom het AMF-contract niet kon wijzigen te duiden? En was
Van Odijk nu teruggefloten door de bisschop, of lag hier een ingrijpen van
Maenen aan ten grondslag? Vreemd was dat de provincie bij herhaling het
gemeentebestuur tegenhield wanneer dit voorbereidingen wilde treffen en
nu ineens besloot om de gemeente nota bene de aankoop van grond toe te
staan.
Zulke ongerijmdheden en het eindeloze gehakketak waarmee zowel
Geleen als Sittard zich geconfronteerd zagen, leerden hen om zich hiervan
weinig van aan te trekken en desnoods stoïcijns de eigen koers te blijven
varen. ‘Wij zitten midden in de politiek’, concludeerde Van der Hoff in een
120
brief aan Coenders. Bondiger kon hij het niet uitleggen.
In oktober 1953 lieten B en W van Geleen aan Gedeputeerde Staten weten
dat de Stichting St. Barbara zich aan het beraden was over ‘andere plannen
121
voor de verwezenlijking van een ziekenhuis’. Over het sentiment in de
gemeente kon geen twijfel bestaan. Het ging vanzelfsprekend niet om
andere plannen. B en W gingen het, gewapend met een nieuw rapport,
opnieuw proberen. Geleen wilde een ziekenhuis, of de provincie of het rijk
daaraan wilden meewerken of niet. In de gemeenteraad werd betoogd dat
Geleen en niet Sittard meer en meer het centrum van de Westelijke Mijnstreek
aan het worden was en daarom ‘wenst (Geleen) in de toekomst zijn
eigen voorzieningen te treffen’. 122
In maart 1954 kon de Stichting St. Barbara de nieuwe plannen in de
gemeenteraad presenteren. In de verantwoording ervan werd nadrukkelijk
verwezen naar de uitspraken van de Ziekenhuiscommissie. Op grond daarvan
stond vast, zo vond de stichting, ‘dat het alleszins verantwoord zou zijn
in Geleen een ziekenhuis tot stand te brengen én uit een oogpunt van volksgezondheid
én ten dienste van het algemeen maatschappelijk belang voor deze
streek’. De stichting spuwde haar gal over het AMF-contract en de plannen
van Sittard om tot 600 bedden uit te breiden, memoreerde dat het
bisdom met het ziekenhuis in Geleen instemde en dat de Inspectie voor
de Volksgezondheid warme belangstelling had getoond. ‘Geleen is een zelfstandige
gemeenschap, die niet ongevraagd behoeft te aanvaarden, dat anderen
haar belangen zonder enige medezeggenschap harerzijds zouden op zich nemen’,

148 DE HORDELOOP
verdedigde zij zich tegen de als provocatie gevoelde uitbreidingsplannen
van Sittard. ‘Geleen behoeft zich niet te laten degraderen tot een huizenzee,
bewoond door mensen, in wier gemeenschapsbehoeften van elders wordt voorzien.’
De vestiging van een ziekenhuis in de gemeente had volgens het
rapport verschillende voordelen, zoals de vestiging van personeel in de
gemeente, de huiselijke sfeer van een klein ziekenhuis, het behoud van
contact van de zieke met zijn naasten en de spreiding van ziekenhuiszorg.
Dat Geleen, vanwege Staatsmijnen gelegen in een ‘1e klasse gevarenkring’,
geen ziekenhuis had, noemde de stichting een unicum. Erg ingenomen
toonden de plannenmakers zich met het beoogde terrein voor het ziekenhuis.
Een van de voordelen was de rustige ligging, ver van ‘kwalijk riekende
industriestoffen of van as- of stofverspreiding’.
De stichting St. Barbara wilde een ziekenhuis van 150 bedden bouwen.
Voor het plan was 3,3 miljoen gulden nodig. Omdat het rijk niet wilde
financieren, zou Geleen dat zelf moeten doen. Als de gemeente een renteloos
voorschot zou verstrekken van 1 miljoen, dan begrootte de stichting
bij een bezetting van negentig procent een tekort van 83 cent per verpleegdag,
ofwel 40.900 gulden per jaar. ‘In het uiterste geval zouden door
een subsidie van ƒ 1,64 per inwoner de kosten van verpleging in het nieuwe
ziekenhuis dus niet uitgaan boven het normale, zodat de ziekenfondsen niet
onnodig zouden worden belast’, becijferde de stichting. 123
De vurige wens van Geleen een ziekenhuis te vestigen, kwam voornamelijk
voort uit grootstedelijke ambities en de rivaliteit met Sittard. De opgesomde
argumenten waren grotendeels gezocht, niet sterk en vaak tegenstrijdig.
In het geval van calamiteiten bij de Maurits bijvoorbeeld, voegde
het beoogde ziekenhuis, gelegen aan de andere kant van de gemeente en
ver van het ‘kwalijk riekende’ fabrieksterrein, niets wezenlijks toe aan de
mogelijkheden tot hulpverlening van het op ongeveer even grote afstand
gelegen ziekenhuis in Sittard. Had de vestiging van een tweede ziekenhuis
op nog geen tien kilometer van het eerste al geen rationele toegevoegde
waarde, voor dat nieuwe ziekenhuis werd bovendien op voorhand
een exploitatietekort begroot dat door de burgers van de vestigingsgemeente
moest worden gedragen. De stichting zag kansen voor het eigen
ziekenhuis wanneer Sittard afstand zou doen van de rayonbepalingen in
het AMF-contract, maar ging voor de berekening van de capaciteit van
150 bedden wel uit van een zelf gedefinieerd rayon Geleen, inclusief het
124
op Maastricht georiënteerde Beek. De gemeenteraad evenwel was van

GELEEN EN DE STRIJD VOOR EEN EIGEN ZIEKENHUIS 149
dergelijke negatieve overwegingen, veelvuldig gemaakt in kringen van de
overheid en door tegenspeler Van der Hoff, niet gediend. ‘Is het U bekend’,
vroeg een raadslid, ‘dat de gemeente Wageningen het ziekenhuis uitbreidt? De
gemeente Ede, die tien kilometer verder ligt, breidt haar ziekenhuis ook uit,
terwijl de gemeente Bennekom ( ) een nieuw ziekenhuis bouwt. Dus drie ziekenhuizen
op een afstand van 15 kilometer.’ ‘Dat er dan een gemeente is’, concludeerde
hij wijzend naar Sittard, ‘die meent haar ziekenhuis zodanig te moeten
uitbreiden, dat dit de omliggende gemeenten kan opvangen, lijkt mij niet juist. Ik
125
zal hier maar niet op in gaan.’ De gemeenteraad was in een fase gekomen
dat elk tegenargument haar er alleen maar toe aanzette zich steviger in
haar ambities vast te bijten. De mijngemeente had recht op een eigen
ziekenhuis, ‘want alleen hiermede kan Geleen uitgroeien tot meer dan huizencomplexen,
naar de voltooide “Waereldsjtad”’. 126
Toch bleef het raadsdebat over het ziekenhuisplan en het voorschot van 1
miljoen niet geheel zonder kritische noot. PvdA-raadslid Ph. Hartog was
weliswaar geen tegenstander van een ziekenhuis in Geleen, maar hij
proefde in de raad de neiging om wel erg snel tot een besluit te komen
over een bedrag van deze omvang. Hij vond ‘dat het toch wel het minste zou
zijn geweest om, eventueel in een gecombineerde commissie van Financiën en
Sociale Zaken, dit te behandelen’. Verder vond Hartog dat wel erg gemakkelijk
werd afgezien van een rijksbijdrage. Bovendien vond hij de welwillende
belangstelling van de inspectie waarvan in het rapport gewag werd
gemaakt, in zijn ogen ‘een houding van gekruiste armen, een neutraliteit,
waaruit niets spreekt’, erg mager en een veeg teken. Ook hij wist dat
Sittard verder wilde uitbreiden en dat het AMF nog jaren aan het contract
met Sittard vastzat. ‘Dit alles schijnt (men) in elk geval niet zo ernstig te
vinden, om toch nog voldoende redenen aanwezig te achten om een ziekenhuis
door te zetten’. Hartog wees er op dat de plannen een zwakke basis hadden.
Opmerkelijk is dat wethouder In ‘t Ven de kritiek van Hartog onbedoeld
eerder bevestigde dan ontzenuwde. ‘Het algemeen standpunt van de regering
ten opzichte van deze zaak is, dat uitbreiding van bestaande ziekenhuizen voor
de regering veel aantrekkelijker is, omdat het goedkoper is’, zei hij. Het gevaar
van de uitbreiding van Sittard kon In ‘t Ven niet ontkennen, maar het
probleem van het AMF-contract deed hij af met zijn oordeel dat dit toch
onhoudbaar was. Ten aanzien van de rijksbijdrage was hij duidelijk: ‘er is
geen kans op rijksbijdrage. Definitief neen.’ 127

150 DE HORDELOOP
Het beroep bij de Raad van State
Burgemeester Van Banning, die met In ‘t Ven de voortrekker binnen de
stichting was, zocht ter verwezenlijking van de nieuwe plannen ook de
media op. Dat resulteerde in artikelen in het Limburgs Dagblad waarin de
plannen tot in detail uit de doeken werden gedaan. De koppen ‘Ziekenhuis
Geleen belangrijk voor hele gemeenschap’, ‘Bouwt Geleen op korte termijn een
ziekenhuis met 150 bedden?’ en ‘Lening van één millioen gulden ter verwezenlijking
der plannen’ gaven de indruk dat weldra de eerste spade de grond in
zou gaan. Van Banning probeerde met deze actie het publiek warm te
maken voor het ziekenhuis en hoopte dat wanneer de bevolking de
gemeentelijke ambities zou overnemen, de overheid de ziekenhuisbouw
wel als een voldongen feit moest accepteren. 128
Een brief van de staatssecretaris van Sociale Zaken en Volksgezondheid
van 26 mei 1954 werd als bemoedigend ervaren. Hij herinnerde aan zijn
brief van 14 juli 1953 waarin hij aangaf dat het aantal bedden in de regio
na uitbreiding van Sittard voldoende was. Nu de gemeente echter niet
vroeg om een rijksbijdrage, achtte de staatssecretaris het niet meer op zijn
weg liggen om de plannen tegen te houden. Geleen moest slechts ‘zeer
ernstig na ( ) gaan welke de gevolgen van de bouw van een ziekenhuis te Geleen
voor de exploitatie der ziekenhuizen in het rayon zal hebben’. 129
Gedeputeerde Staten van Limburg oordeelde in augustus 1954 niettemin
heel anders. Het stoorde haar dat Geleen de rijksbijdrage liet liggen. Zij
vond dit samen met het idee om een renteloos voorschot te verstrekken
niet getuigen van gezond financieel beleid. Het raadsbesluit inzake het
voorschot kon de provincie derhalve niet goedkeuren. 130
Dat de provincie het gemeenteraadsbesluit vernietigde, terwijl zij eerder
positief over het aankopen van een terrein had geadviseerd, leek tegenstrijdig.
Gedeputeerde Staten stelde zich evenwel op het oude standpunt
dat Geleen te veel haast maakte. De gemeente mocht met het oog op een
gezonde exploitatie niet afzien van de subsidie van het niet-rendabele
gedeelte van de bouwkosten. De volgorde moest zijn eerst instemming
van de rijksoverheid te krijgen, met die toestemming om de rijksbijdrage
te vragen en dan pas voorbereidingen te treffen. Achteraf kon de bijdrage
immers niet meer worden verkregen. Geleen moest dus gewoon even
afwachten en er op vertrouwen dat de overheid over enige tijd wel zou
131
instemmen met een ziekenhuis in de gemeente. Dat Geleen afzag van
de rijkssubsidie, om niet bij de overheid langs te hoeven voor instemming
en om zo volledige blokkering van het project te voorkomen, vond de

GELEEN EN DE STRIJD VOOR EEN EIGEN ZIEKENHUIS 151
provincie niet juist. Deze redenering van de provincie sneed hout, maar
gaf haar tevens een mogelijkheid om zich van een werkelijke stellingname
ten aanzien van het ziekenhuisvraagstuk te onthouden.
Al met al werd Geleen door de provincie opnieuw in de uitvoering van
haar plannen gefrustreerd. De gemeente duwde evenwel gewoon door en
tekende beroep aan bij de kroon. De provincie had, aldus Van Banning, de
toestemming ‘ongemotiveerd of althans ten onrechte ( ) geweigerd’. Dat de
overheid geen subsidie wilde verlenen, betekende volgens hem nog niet
dat Geleen geen ziekenhuis mocht. Van een ongezond financieel beleid
was geen sprake, ‘immers, de investeringen ( ) mogen als een financieel offer
van de gemeenschap Geleen worden aangewezen’. Het betrof, zo was de wonderlijke
redenering van Van Banning, ‘alleen een gemis van een bepaald be-
132
drag aan rente van eigen gespaarde gelden van de gemeente’. Geduld, waartoe
de provincie opriep, had Geleen niet. Zou men immers gaan wachten
totdat het ministerie eindelijk de behoefte aan bedden in de Westelijke
Mijnstreek onderkende en vertaalde in een ziekenhuis voor Geleen, dan
had Van der Hoff al lang in die behoefte voorzien, zo was de angstige
redenering van de burgemeester. Dit argument, dat de hoofdreden vormde
voor de haast van de gemeente, bracht Van Banning echter, verstandig als
hij was, niet in het beroep ter sprake.
De beroepsprocedure had weinig kans van slagen, zij kon hoogstens duidelijkheid
geven over de kansen van Geleen om ooit nog tot een zieken-
133
huis te komen, stelde de raadsman van de gemeente vast. En die duidelijkheid
kwam er. Minister J.G. Suurhoff van Sociale Zaken en Volksgezondheid
bevestigde dat de subsidieregeling nooit met terugwerkende
kracht werd toegepast en dat wanneer het ziekenhuis zonder subsidie
begon, de kans daarop dus was verkeken. De minister stelde zich op het
standpunt dat de uitspraak van de staatssecretaris dat deze in dat geval de
gemeente geen toestemming zou willen onthouden, juist was maar tegelijk
niets betekende. ‘Er is geen ziekenhuiswet die mij in staat stelt de stichting
van een ziekenhuis te verhinderen’, legde hij uit. Hij concludeerde voorts dat
‘de gemeente Geleen ( ) zich blijkbaar niet (heeft) bekommerd om de belangen en
plannen van Sittard’. Vervolgens liet de minister van de door de Stichting
St. Barbara gemaakte begroting niet veel heel. Er was af te schrijven op
het door de gemeente gefinancierde deel van de investeringen. Samen
met de rente over het voorschot van de gemeente die naar zijn mening
wél moest worden berekend, was het exploitatietekort derhalve 75.500

152 DE HORDELOOP
gulden hoger. De begroting vertoonde dus een jaarlijks gat van meer dan
134
een ton, ruim twintig procent van de beoogde omzet. Voor de ambities
van zijn gemeente had de burger jaarlijks dus niet ƒ 1,64 maar ƒ 4,61 bij te
passen.
De gemeente bracht in de beroepsprocedure geen nieuwe argumenten op
tafel, maar probeerde de bestaande overeind te houden door in te gaan op
de kritiek van de provincie en de minister. Zo verschenen er uitgebreide
notities van secretaris Gehlen, maar deze en andere stukken konden niet
overtuigen. Men haalde dingen door elkaar en gaf er blijk van met name
de financiële aspecten niet geheel te overzien en te doorgronden. 135
Op 17 september 1955 kwam de beschikking. Het beroep werd, zoals de
136
raadsman van de gemeente al had voorspeld, ongegrond verklaard. In de
overwegingen bij de beschikking kon deze met moeite nog wel het zinnetje
vinden ‘dat hieruit weliswaar niet voortvloeit, dat de gemeenteraad van
Geleen zich van alle activiteit te dezer zake zou moeten onthouden’. Zijn hoop
een aanknopingspunt te kunnen vinden voor verdere actie was daarmee
137
‘in zekere zin’ verwezenlijkt. Het zinnetje was evenwel, net als de uitspraak
van de staatssecretaris in mei 1954 dat hij Geleen niets in de weg
wilde leggen, betekenisloos.
138
Van Banning greep de strohalm echter met beide handen vast. Eind 1955
bracht hij een bezoek aan de gouverneur en de gedeputeerden Paulussen
en Maenen en legde dezen de vraag voor of de provincie ermee akkoord
zou gaan wanneer de gemeente zou besluiten om zich garant te stellen
voor de rente en aflossing van door het ziekenhuis aangegane leningen.
De burgemeester besprak ook de mogelijkheid om door in een bestaand
gebouw te beginnen het financieringsvraagstuk te omzeilen. Maenen was
evenwel duidelijk. Geleen moest een sluitende exploitatiebegroting en
een goed plan maken en daarmee naar Den Haag gaan. Geleen moest dus
de normale weg bewandelen en dan waren alle problemen van de baan. 139
3. NAAR EEN VOLWAARDIG ZIEKENHUIS IN SITTARD
Van der Hoff dacht de zaken eindelijk op de rails te hebben. Na het positieve
gesprek van de zusters met Lemmens en de openlijke draai van Van
Odijk in juli 1953 was het wachten nog slechts op de instemming van de
Paus, waarna de congregatie de overeenkomst met de Amsterdamsche
Bank kon tekenen. Met de bouw van een eerste verpleegvleugel kon het

NAAR EEN VOLW AARDIG ZIEKENHUIS IN SITTARD 153
ziekenhuis alvast beginnen, aangezien de eerste facturen konden worden
betaald uit eigen middelen.
Wat men in Sittard echter niet wist, was dat de brief aan Rome nog altijd
op het bureau van Van Odijk lag. Pas begin november 1953 kwamen de
zusters daar achter en nog wel toevallig toen zij voor iets anders met Van
Odijk belden. ‘Het komt er dus op neer dat men rustig niets zou hebben gezegd
en de zaak in het honderd had laten lopen, omdat men iets wil afdwingen met
indirecte middelen, iets wat met deze bouw niets te maken heeft’, concludeerde
Van der Hoff. 140
De ziekenhuisbouw in de Westelijke Mijnstreek had zich ontwikkeld tot
een hordeloop tussen Sittard en Geleen, waarbij de Inspectie voor de
Volksgezondheid en de minister van Sociale Zaken supporters waren van
Sittard en Van Odijk van Geleen. De supporters steunden hun lopers
evenwel niet door ze aan te moedigen, maar door hun tegenstander te
vertragen. Nadat de minister in juli 1953 na het besluit tot uitbreiding van
Sittard een ziekenhuis in Geleen overbodig had genoemd, besloot Van
Odijk, het oordeel van Lemmens naast zich neerleggend, Sittard dwars te
zitten door de brief aan de Paus toch te laten liggen.
Van der Hoff en de zusters besloten Lemmens nog eens te benaderen en
overwogen, in het geval zij er met de bisschop niet uit zouden komen, de
zaak te rapporteren aan de pauselijke internuntius in Nederland. Claire de
Jésus en Alice-Joseph waren er in ieder geval ‘absoluut op tegen dat er ook
maar een enkele concessie wordt gedaan’. 141
Acht jaar was het R.K. Ziekenhuis De Goddelijke Voorzienigheid nu bezig
met het vergroten van de beddencapaciteit en het had de papieren voor
de bouw van een eerste nieuwe verpleegvleugel nog niet rond. De wachtlijsten,
de overvolle zalen, de patiënten in de gangen, de ondeugdelijke
behandelruimten en spreekkamers leidden onvermijdelijk tot een toenemend
aantal klachten en belemmerden de komst van nieuwe specialisten
en het functioneren van hen die reeds aan het ziekenhuis verbonden
waren. Het werd voor Van der Hoff steeds moeilijker om zijn ziekenhuis
aansluiting te laten houden bij het zich razendsnel moderniserende ziekenhuiswezen.
Het ziekenhuis in Sittard verloor positie, status en terrein.
Dit was nog moeilijker te accepteren in het licht van de prestaties die het
ziekenhuis ondanks de benarde situatie liet zien. Toen het genootschap
van artsen na de oorlog de specialistenopleidingen ging structureren, verwierven
zowel Van der Hoff (heelkunde) als Van Schoonhoven Van Beur-

154 DE HORDELOOP
Vrouwenzaal in het R.K. Ziekenhuis De Goddelijke Voorzienigheid circa 1950

NAAR EEN VOLW AARDIG ZIEKENHUIS IN SITTARD 155
den (interne geneeskunde) de A-opleidingsstatus, waardoor het zieken-
142
huis, net als de universiteiten, specialisten volledig mocht opleiden. Het
ziekenhuis had diverse assistenten in dienst en Van der Hoff en Van
Schoonhoven Van Beurden poogden steeds de allerbeste (katholieke) jonge
artsen binnen te halen. Anders dan van politiek georiënteerde netwerken,
was Van der Hoff wel lid van medische gremia, zoals het Concilium
Chirurgicum dat op het gebied van de heelkunde opleidingserkenningen
verleende. Van der Hoff dwong zichzelf en zijn specialisten regelmatig
artikelen te schrijven en organiseerde ‘klinische avonden’. Op medischpraktisch
gebied had Sittard in 1948 een bijna-primeur. Na de universiteiten
in Groningen en Amsterdam wist het kleine ziekenhuis als derde een
stuk uit de grote lichaamsslagader te verwijderen, een operatie die in de
Verenigde Staten twee jaar eerder voor het eerst was uitgevoerd. ‘De
triomph van de bistouri is niet de grootst mogelijke in het leven’, schreef Van
der Hoff de regenten bescheiden, ‘maar ik hoop, dat U zich met mij verheugt
over het feit, dat een dergelijke top prestatie in Sittard mogelijk blijkt en dat het
operatiekamerpersoneel zo is geschoold dat het in volkomen rust zijn hulp heeft
verleend’. 143
Een nieuwe koers
In de loop van 1953 begon Van der Hoff door te krijgen hoe in de naoorlogse
verhoudingen het beste was om te gaan met uitbreidingsplannen. Hij
ontdekte dat de ziekenhuiszorg zelf bij de diverse commissies en functionarissen
geen deel uitmaakte van de discussie en de besluitvorming. In
Zuid-Limburg bleven de overwegingen beperkt tot demografische en
religieuze en in Den Haag speelden voornamelijk bouwvolumebeperkingen
een rol. De discussie ging over de beddencapaciteit, niet eens over de
bezetting. De omvang van de medische zorg en aspecten als het aantal
gevestigde specialisten en de omvang van poliklinieken, operatiekamers
en keukens speelden geen rol in het debat. En hoewel de naoorlogse
overheidsbemoeienis de suggestie wekte mede gericht te zijn op het
beperken van de kosten van de ziekenhuiszorg, stegen de verpleegprijzen
tot ongekende hoogte. Nu de overheid de prijzen vaststelde en ziekenhuizen,
artsen en fondsen, hun strijd over de prijzen hadden gestaakt, liep de
(AMF-)verpleegprijs inclusief medische behandeling op van ƒ 3,80 per dag
144
in 1946 naar ƒ 19,45 in 1958. Men kon dus best uitbreiden en het nog
betalen ook, zolang men er maar niet een verhoging van het officiële aantal
bedden aan koppelde. Hoe beperkt de blik in Den Haag was, bewees

156 DE HORDELOOP
bijvoorbeeld een klacht over de lange verpleegduur in Limburg. Van der
Hoff moest uitleggen dat dit gegeven op zichzelf nietszeggend was. Door
kleine ingrepen poliklinisch en dus goedkoper af te handelen, viel een
groep kort verblijvende klinische patiënten weg en steeg de gemiddelde
verpleegduur zonder dat er iemand langer in het ziekenhuis werd gehou-
145
den. Van der Hoff had ook kunnen betogen dat door deze verschuiving
van klinische naar poliklinische zorg, volgens hetzelfde principe, de dagverpleegprijs
steeg, maar hij had goede reden om dat niet te doen. Deze
prijs steeg in deze periode overigens met name onder invloed van de ontwikkeling
van medisch-technische mogelijkheden en de zorgkwaliteit. De
bijdrage aan de verpleegprijs van de verschuiving van klinische naar poliklinische
zorg was nog beperkt.
Voor de overlegorganen en besluitvormers was er een andere ziekenhuiswerkelijkheid
dan voor de ziekenhuizen zelf. Zij stuurden op basis van
demografische gegevens en klinische meeteenheden als bedden, verpleegduur
en verpleegprijs. Daarmee was op de ontwikkeling van de ziekenhuiszorg
geen grip te krijgen. Was een ziekenhuis aldus tot een bepaalde
omvang begrensd, dan hoefde dat dit ziekenhuis nog niet te weerhouden
meer specialisten aan te nemen, faciliteiten uit te breiden, of meer bedden
te bezetten.
In december 1954 zette Van der Hoff op basis van dit inzicht een nieuwe
koers in. Van Odijk, met de brief aan Rome op zijn bureau, kon sluw
worden genoemd, maar de nieuwe koers van Van der Hoff liet zien dat
ook deze zijn streken niet was verleerd. De ziekenhuisondernemer wilde
een volwaardig ziekenhuis, dus een uitbreiding tot 600 bedden. Nu was
dit beddenaantal niet het belangrijkste, die waren immers eenvoudig bij
te plaatsen en vroegen hoogstens om zaalruimte. Van grotere betekenis
was de capaciteit van de poliklinieken, de operatiekamers en de technische
faciliteiten. Deze bepaalden de werkelijke capaciteit van het ziekenhuis
en uitbreiding ervan hoefde niet meteen tot uitbreiding van het
officiële aantal bedden te leiden. Van der Hoff ging, daar kwam het op
neer, binnen het project van de uitbreiding tot 440 bedden, poliklinieken,
operatiekamers en technische faciliteiten opschalen naar een ziekenhuiscapaciteit
van 600 bedden. Met precies dit verhaal stuurde hij Coenders
en Beckers naar Lemmens om daar de doorzending van de brief aan Rome
te bewerkstelligen én alvast een verzoek om instemming met een volgende
lening aan te kondigen. Van der Hoff speelde een gewiekst spel en

NAAR EEN VOLW AARDIG ZIEKENHUIS IN SITTARD 157
durfde dat nog in alle openheid te doen ook. In een brief aan de bisschop
van 11 december 1953 herhaalden de zusters nog eens de boodschap waarmee
hij zijn regenten op pad had gestuurd. 146
Van der Hoff kreeg succes. Op 18 december antwoordde Lemmens dat hij
de aanvraag, voorzien van zijn aanbeveling, naar Rome had gestuurd.
Voor het overige moest het ziekenhuis zich eigenlijk maar voegen naar de
opvattingen van Van Odijk en de Ziekenhuiscommissie. Wanneer het
ziekenhuis het plan om uit te breiden tot 600 bedden zou doorzetten, dan
moest hij dat ‘ten zeerste afkeuren, omdat daardoor grote geestelijke belangen
geschaad worden’. Maar op dit commentaar, dat eenduidig en conform het
betoog van Van Odijk was, liet Lemmens een opmerkelijke passage volgen
waarin zijn werkelijke mening zat verborgen. Sittard moest niet verder
gaan dan 440 bedden, maar, filosofeerde hij, ‘dan komt er zeker wel eens
nog een of ander extra bed bij, dat eigenlijk niet bedoeld is. Maar dat is zo erg
niet, dat komt overal voor.’ De bisschop schreef ook dat hoewel de faciliteiten
gebouwd moesten worden voor een capaciteit van 440 bedden, hij
ook wel wist dat er geen richtlijnen bestonden die het verband tussen de
147
omvang van de faciliteiten en de beddencapaciteit vastlegden. De bisschop
liet kortom de opening die Van der Hoff wilde hebben.
Van der Hoff had zijn zin gekregen, maar ging zich wel meer en meer
afvragen hoe de verhoudingen binnen het bisdom lagen. Het was hem
intussen duidelijk geworden dat Van Odijk en Lemmens van inzicht
verschilden. Hij had er zijn ideeën over, maar kwam er pas jaren later
achter dat Van Odijk in veel gevallen zijn eigen weg ging en op eigen
gezag voor de bisschop sprak. ‘De ervaring (heeft) geleerd ( ), dat Mgr. Odijk
gemakkelijk zegt: Mgr. (de bisschop) wil dit of dat, terwijl later blijkt dat Mgr.
nergens van af weet’, schreef de directeur-geneesheer in 1959. 148
In februari 1954 maakte Van der Hoff, gesteund door de brief van Lemmens,
zijn nieuwe uitbreidingsplannen concreet. Hij streefde naar 440
‘normale bedden’ en ‘als de omstandigheden gunstiger worden naar 160 extra
normale bedden, subsidiair 160 bedden van mindere qualiteit’. Bij de bouw van
‘nevenbedrijven’, waaronder operatiekamers moest met dit streven rekening
worden gehouden. Het getal van 440 bedden leek min of meer toevallig
geworden, maar het was volgens Van der Hoff ‘beter te zeggen dat er’ na de
uitbreiding ‘440 normale bedden staan’. ‘Dat zal Roermond milder stemmen.’
De bedoeling was om de uitbreiding naar 440 bedden, die zijn beslag nog
moest krijgen en in de nieuwe opzet dus als een eerste fase werd be-

158 DE HORDELOOP
schouwd, zeer snel te doen en wel met een noodgebouw. Dat betekende
overigens niet dat na de echte uitbreiding dit noodgebouw per se zou
moeten worden opgegeven: ‘wij zetten een barak die kan worden afgeschreven
in ± 6 - 8 jaren en die daarna “kan” (niet “zal”) worden afgebroken’. Van
der Hoff wilde op de kortst mogelijke termijn ook operatiekamers bijbou-
149
wen en een apotheek en een laboratorium inrichten. Daarnaast wilde hij
de keuken, de röntgenkamer en de gebouwen voor de technische dienst
uitbreiden.
In maart 1954 werden in een voorbereidingsnota de gespreksonderwerpen
opgesomd voor twee vergaderingen, één met het bisdom en één met het
AMF. Bij het bisdom moest het gaan over het verkrijgen van toestemming
voor het sluiten van een aanvullende lening van drie miljoen gulden,
bestemd voor de uitbreiding tot 440 bedden. Naast dit voornemen was
‘’bijna’ er bij zeggen’ geschreven, waarmee werd gewaarschuwd dat nadrukkelijk
de indruk moest worden gewekt dat de beoogde investering niet de
laatste zou zijn om tot het plafond van 440 bedden te komen. Bij het
AMF mocht ook over operatiekamers worden gesproken, waar de aan-
150
vullende lening in werkelijkheid grotendeels voor bedoeld was. Na de
twee vergaderingen werd Lemmens medegedeeld dat hem van de uitbreiding
nog geen tekeningen konden worden gestuurd, omdat aan de architect
pas een opdracht zou kunnen worden gegeven als de bisschoppelijke
toestemming was verkregen. 151
De opzet slaagde. Nadat Coenders Van Odijk nog eens had verzekerd dat
de nieuwe investering het advies van de Ziekenhuiscommissie volgde en
dus niet tornde aan het maximum van 440 bedden, stuurde Lemmens in
mei 1954 de toestemmingsaanvraag voor de nieuwe lening door naar
152
Rome. Slettenaer liet in juli weten dat volgens de intussen gangbare
procedure de bouwplannen ook moesten worden goedgekeurd door een
ten behoeve van het Sittardse project door de Federatie van Katholieke
Ziekenhuizen op te richten commissie. Een positief advies van deze
commissie zou het tempo waarmee het plan door de procedure bij de
overheid kwam aanmerkelijk kunnen verhogen. Overigens wees Slettenaer
er op dat het ziekenhuis invloed kon uitoefenen op de samenstelling
153
van de commissie. In september schreef Van der Hoff in een brief aan de
Federatie dat hij de samenstelling van de commissie niet wilde beïnvloeden,
maar dat hij het, ‘om alle gevoeligheden te vermijden’, op prijs zou
154
stellen wanneer er geen Limburgers in kwamen. Al in maart 1955 keurde
de commissie de plannen goed, met de instemming van de bisschop als

NAAR EEN VOLW AARDIG ZIEKENHUIS IN SITTARD 159
155
argument. De nieuwe gynaecoloog M.M. Madlener nam in april de rol
van ongeduldige op zich door Slettenaer te wijzen op de toestand op de
operatiekamers, aangezien, zo betoogde hij, ‘Van der Hoff op zijn zachtst ge-
156
zegd (de moeilijkheden) moe is’. Begin mei begon ook de Federatie, inmiddels
Vereniging van Katholieke Ziekenhuizen genoemd, zich er mee te
bemoeien, omdat haar ‘ter ore (is) gekomen, dat enige ziekenhuisbesturen ernstig
gedupeerd worden door het uitblijven van Rijksgoedkeuring voor hun bouw-
157
plannen’. De rijksgoedkeuring kwam vlot. De toewijzing van bouwvolume
liet uiteindelijk nog tot april 1957 op zich wachten. De reden was dat
de overheid in 1955 een bouwstop voor ziekenhuizen afkondigde en daarna
aan aanvragers bouwvolume toewees in een door haar bepaalde volgorde
van urgentie. 158
Het ziekenhuis probeerde de uitbreiding onder andere bij het AMF
159
gefinancierd te krijgen. Het AMF wilde nog steeds van de het contract
met Sittard af en stelde dit als voorwaarde voor financiering. Van der Hoff
was zich er van bewust dat het contract zijn langste tijd had gehad en
stelde J. van der Kroft, de opvolger van Wobbe, voor om het te herzien
nadat Sittard de voorgenomen uitbreidingen had voltooid en zich had
ontwikkeld tot volwaardig ziekenhuis. De Sittardse directeur redeneerde
dat wanneer Sittard groot en geoutilleerd genoeg was, het van een
ziekenhuis in Geleen weinig hinder zou ondervinden. Het AMF zag in het
aanbod van Van der Hoff aanvankelijk een opening, maar kwam bij nader
inzien tot een volledig tegengestelde conclusie. Wanneer het ziekenhuis
in Sittard afstand zou doen van het contract, zou Geleen ruimte krijgen
voor een eigen ziekenhuis en een aantal fondspatiënten uit dat van Sittard
wegnemen. Hierdoor zou Sittard omzet missen en zou de betaling van
rente en aflossing aan het AMF in gevaar kunnen komen. Het fonds
160
besloot de leningaanvraag aan te houden. Het zat met een dilemma: als
ziekenfonds had het geen belang bij de verplichte zorgafname in Sittard
en als beleggend pensioenfonds nu juist wel. Het ziekenhuis wachtte niet
op het AMF en sloot in december 1957 de lening af bij de Nederlandsche
Credietbank N.V.
Het ging ineens razendsnel en voorzover het dat niet ging, wond men
zich er niet meer over op. Zelfs de algemene bouwstop die in 1955 over het
ziekenhuiswezen werd afgekondigd kon de gemoederen niet meer verhitten.
Deze verandering had natuurlijk alles te maken met het gegeven dat

160 DE HORDELOOP
Van der Hoff berustte in de nieuwe naoorlogse orde en had geleerd hoe
ermee om te gaan. Men moest de instanties te vriend houden, geduld
hebben en intussen doen wat men goeddunkte. Terwijl Van der Hoff zich
begin jaren vijftig fel keerde tegen elke bemoeienis van derden, gaf hij
zijn verzet midden jaren vijftig op en vestigde zijn aandacht op de ontwikkeling
van zijn ziekenhuis. Hij bouwde de lang bevochten verpleegvleugel
en, in afwachting van het bouwvolume voor de operatiekamers,
een nieuwe apotheek en werkplaatsen voor de technische dienst. Terwijl
hij zijn ziekenhuis met uitzondering van de verpleegafdelingen, op een
capaciteit van ten minste 600 bedden bracht, toonde Van Odijk zich
tevreden. In een gesprek met de Katholieke Ziekenhuisraad had Coenders
‘de steeds opduikende geruchten’ dat Sittard zich niet aan de door het bisdom
toegestane uitbreiding tot een capaciteit van 440 zou houden, nog maar
eens ter geruststelling ontkend. Daardoor was, aldus Van Odijk, ‘voorgoed
een einde’ gekomen ‘aan dat fabeltje’. 161
Maar er waren meer redenen voor rust. Het wilde met de vestiging van
een ziekenhuis in Geleen niet erg vlotten. De dreiging van een protestants
ziekenhuis was verdwenen, in die zin dat dit in Heerlen zou gaan
162
komen. Met de bouw van een eerste verpleegvleugel, de nieuwe apotheek
en de voorbereiding voor de bouw van nieuwe operatiekamers had
Sittard op Geleen een flinke voorsprong genomen. Men schatte de kans
dat het ziekenhuis in Sittard tot de gewenste volwaardige grootte van 600
bedden zou zijn uitgebouwd, voordat de oprichting van een ziekenhuis in
Geleen zijn beslag kon krijgen, groot in. Daarom durfde Van der Hoff het
aan om naar het AMF de deur naar herziening van het contract op een
kier te zetten.
Ten slotte doofde bij Van der Hoff het vuur omdat hij zich langzaam uit
zijn levenswerk begon terug te trekken. In juni 1954 kondigde de 62-jarige
chirurg aan dat hij zijn medische praktijk ging overdragen. Hij wilde zich
nog een paar jaar volledig aan de vervolmaking van zijn ziekenhuis
163
wijden om vervolgens afscheid te nemen. Als een verrassing kwam dit
besluit niet. Hij was vermoeid en uitgeschakeld geweest. ‘Wat minder werk
voor iemand met een hartinfarct zou niet slecht zijn’, zo redeneerde hij zelf. 164
De opvolging van Van der Hoff
Van der Hoff had zijn opvolging gepland bij de ingebruikname van de
nieuwe operatiekamers, maar wilde er eind 1954, toen duidelijk werd dat
de bouw ervan vertraging opliep, toch meer haast mee maken. Zijn bedoe-

NAAR EEN VOLW AARDIG ZIEKENHUIS IN SITTARD 161
ling was om intern in de opvolging te voorzien, omdat hij meende dat hij
door het plaatsen van een advertentie de A-opleidingsstatus in gevaar zou
brengen. Zodoende was zijn assistent Houben steeds de gedoodverfde
kandidaat geweest. Maar de oudere chirurg, die de basisheelkunde beschouwde
als de kern van het ziekenhuis, vond Houben bij nadere overweging
te licht om ook van het ziekenhuis de leiding op zich te nemen.
Hij beoordeelde hem als ‘een goed mens en een goed operateur’, maar het
ontbrak de jonge chirurg aan organisatietalent, durf en initiatief. Deze zag
het leidinggeven overigens als minderwaardige bezigheid. Leidinggeven
‘doe je in een fabriek’ zou Houben hebben gezegd. Van der Hoff achtte hem
niet de persoon die zich tussen Heerlen, Maastricht, Roermond en later
165
misschien Geleen staande kon houden. Hij zocht een sterke man, ging
166
in januari 1955 toch extern op zoek en vond J.A. Pinckaers. Deze had
echter zijn opleiding nog niet geheel afgerond en kwam derhalve pas op 1
juli 1956 beschikbaar. Van der Hoff probeerde via het Concilium Chirurgicum
de Specialisten Registratie Commissie zover te krijgen Pinckaers
eerder in te schrijven, zodat hij eerder van de last van zijn praktijk kon
worden afgeholpen. Maar het enige dat hij ermee bereikte was een felle
167
discussie in het Concilium. Pinckaers werd daarom per 1 januari 1956
168
benoemd zonder in het specialistenregister te zijn ingeschreven. Die
inschrijving zou op 15 juni plaatsvinden, maar de registratiecommissie
verbond er nu Pinckaers in Sittard reeds was benoemd, wel de eis aan dat
hij tot die tijd bij zijn opleider in Utrecht zou blijven werken. De reden
zou zijn dat ‘Dr. v.d. Hoff ziek is en niet in staat is zichzelf aan die opleiding te
169
wijden’. Van der Hoff moest wachten tot 1 juli voordat hij zijn praktijk
kon neerleggen. 170
Nu was de praktijk van Van der Hoff meer dan een chirurgenpraktijk
alleen. Hij onderhield er al sinds zijn aantreden in het ziekenhuis een
röntgenpraktijk naast en stond tevens te boek als gynaecoloog. Ook was
het heelkundevakgebied inmiddels zodanig uitgebreid en het ziekenhuis
dusdanig gegroeid dat de praktijk nog verschillende andere specialismen
herbergde en plaats bood aan meer artsen. Bovendien verhield de situatie
dat de operateur ook de anesthesie op zich nam, zich steeds minder met
de heersende opvattingen. De mening dat de praktijk in feite een combinatie
van verschillende disciplines vormde, was ook de staf en met name
oogarts Van der Werf toegedaan. Hij vond het aannemen van alleen
Pinckaers te mager. Van der Werf zag liever een orthopedisch chirurg, een
neurochirurg en een thoraxchirurg komen, maar dat stuitte op de vrij

162 DE HORDELOOP
conservatieve opvattingen van Van der Hoff, die weinig voelde voor
171
‘eindeloos opsplitsen’. De toelating van Pinckaers bracht hem daardoor
ook, voor het eerst, in discussie met de medische staf. Deze discussie beïnvloedde
zijn opvattingen. Hij trok in 1955 Madlener aan als gynaecoloog en
172
in 1956 E.F. Lokin als anesthesist. Ook vond hij een orthopeed, P. van
Haeff, die zijn heelkundepraktijk met Pinckaers moest gaan delen. Daarvoor
had hij meer argumenten dan die de medische staf hem had aangedragen.
Heerlen had de heelkunde gesplitst in chirurgie en orthopedie en
dat had ertoe geleid dat ongevalpatiënten van de Maurits naar dit ziekenhuis
in plaats van naar Sittard werden gezonden. Door nu ook te splitsen
hoopte Van der Hoff daar een einde aan te maken. Hij realiseerde zich dat
een scheidslijn tussen de vakgebieden moeilijk te trekken was, maar
verzekerde de twee nieuwkomers dat zij niet bang hoefden te zijn voor te
weinig werk. ‘Ik denk dat voor U beiden de praktijk zo groot zal zijn dat er
geen tijd is om na te gaan of een patient bij de een behoort dan wel bij den ander
en als er dan ook al eens een patient verdwaalt, wat zou dat dan nog?’ Van der
Hoff somde op welke aandoeningen volgens hem bij het vakgebied orthopedie
thuishoorden en wees het overige toe aan dat van chirurgie. Daarbij
deelde hij traumatologie, waar de meeste ongevalpatiënten voor naar
Heerlen gingen, in bij orthopedie. Het was een uitnodiging aan de Maurits
om getroffen mijnwerkers voortaan weer naar Sittard te sturen, maar hij
week ermee af van wat elders in Nederland gebruikelijk was. Overigens
kwam Van Haeff niet. Hij koos voor de mijnafdeling van het ziekenhuis in
Heerlen. 173
Van der Hoff haalde dus ineens in hoog tempo nieuwe specialisten in
huis. Hij had zich begin 1954 voorgesteld in vier fases tot een volwaardige
medische staf te komen. Met de toen aanwezige staf, bestaande uit een
chirurg, een internist, een kinderarts, een kno-arts, een oogarts, een dermatoloog,
een röntgenoloog, een neuroloog en een bacterioloog, was de
174
eerste fase reeds voltooid . Voor de tweede fase waren voor de functies
van apotheker, biochemicus, gynaecoloog en orthopedisch chirurg al solli-
175
citanten uitgenodigd. Zodra de nieuwe operatiekamers in gebruik konden
worden genomen, zouden, in de derde fase, een thoraxchirurg, een
longfysioloog, een arts gespecialiseerd op het gebied van de ‘physico-therapie’
en een anesthesist worden aangetrokken. Fase vier was het sluitstuk
met een patholoog-anatoom, een laboratoriumarts en een reumatoloog. 176
Door de vertraging van de bouw van de nieuwe operatiekamers en door

NAAR EEN VOLW AARDIG ZIEKENHUIS IN SITTARD 163
Van der Hoffs behoefte om met het oog op zijn gezondheid snel opvolgers
te vinden, kwam van de voorgenomen volgorde weinig terecht. Het
ziekenhuis bleef, in afwachting van een orthopeed, in de jaren vijftig
steken in fase twee, hoewel wel een anesthesist, Lokin, en een reumatoloog,
D.Ph. Lie, werden aangesteld.
Tegelijk met Pinckaers en Lie werd per 1 januari 1956 de apotheker H.G.J.
van Kempen in loondienst genomen met de opdracht de nieuwe apotheek
177
in te richten. Lang wijdde Van Kempen zich niet aan deze taak. Van der
Hoff zag in hem een geschikte opvolger als directeur van het ziekenhuis.
Pinckaers, in aller ijl toegelaten, verloor zijn positie van kroonprins aan de
apotheker, nog voor hij in het ziekenhuis goed en wel zijn start had
gemaakt. Al in 1957 had Van Kempen een groot deel van de directietaken
overgenomen.
Van der Hoff kreeg tijd en besteedde die aan het schrijven van brieven en
rapporten, voornamelijk over de ontwikkeling van het ziekenhuiswezen.
In zijn schrijfsels ontwikkelde hij zijn visie op wat er zich in de ziekenhuizen
en rond de medici afspeelde. Hij onderzocht, argumenteerde, deed
soms krasse uitspraken en bedacht oplossingen, steeds zoekend naar
begrip van de veranderende wereld en strevend naar de vervolmaking van
zijn hospitaal tot modern en groot medisch centrum. Het leverde van deze
ingewijde deelgenoot een interessante stapel aantekeningen en brieven
178
op.
Het orakel Van der Hoff
Er voltrok zich in de jaren vijftig in de ziekenhuizen een razendsnelle
ontwikkeling. De ontwikkeling van de medische techniek kwam in een
stroomversnelling, de kennis en vaardigheden van de medici namen toe
en de aandacht verschoof van het ziekenhuisbed naar de polikliniek en de
operatiekamer. Waren de hospitalen van voor de oorlog te kenschetsen als
inrichtingen gericht op de opvang van zieken, na de oorlog werden de
ziekenhuizen meer productieorganisaties, gericht op de genezing van
zieken.
Van der Hoff had zich medio jaren vijftig gewijd aan het ontwerp van de
meest ideale operatieafdeling. Dat resulteerde in een samenstel van ruimten,
gangen, sanitair en interieur, gericht op een zo gecontroleerd en
efficiënt mogelijke operatieprocesgang met in het centrum daarvan een
batterij van vijf operatiekamers. Een vergelijking met de gemechaniseerde
productie-inrichting van een moderne fabriek was op zijn plaats. ‘Bedrijfs-

164 DE HORDELOOP
H.G.J. van Kempen

NAAR EEN VOLW AARDIG ZIEKENHUIS IN SITTARD 165
wegen’ voor patiënten en medisch personeel waren strikt gescheiden. Alle
benodigde bijruimten, zoals wasruimten, kleedkamers, sterilisatievertrekken
en verbandkamers waren in de directe omgeving van de operatiekamers
gesitueerd en uitsluitend voor de operatieafdeling bedoeld. Zelfs de
röntgenafdeling en een aantal polikliniekruimten waren met het operatiecomplex
verbonden. De patiënten kwamen de operatiekamers binnen via
een voorbereidingsruimte en verlieten deze via een recovery. Onder en
boven het complex bevonden zich magazijnen, materiaal afvoerruimten,
de technische installaties, zoals een airconditioning en voorzieningen voor
de elektronische apparatuur. Ruim een miljoen gulden kostte Van der
Hoffs nieuwe operatieafdeling. Op dat moment een zeer moderne faciliteit,
trok zij in 1958 in het tijdschrift Het ziekenhuiswezen ruim aandacht. 179
Van der Hoff was, gedreven door de voortdurende overbezetting van zijn
beddenhuis, groot supporter van de zich voltrekkende verschuiving van
klinische naar poliklinische behandeling, omdat bij een gelijk aantal
bedden veel meer patiënten konden worden behandeld. Waar spreek- en
behandelkamers zich aanvankelijk tussen of op de verpleegafdelingen
bevonden, verschoven deze naar een apart gedeelte in het ziekenhuis.
Tegelijk met deze ontwikkeling nam na de oorlog het aantal artsen
razendsnel toe en ontwikkelden zich tal van nieuwe specialismen. En ten
slotte veranderde de positie van de artsen in het ziekenhuis. Anders dan
de medisch-technische, zag Van der Hoff de laatste twee ontwikkelingen
met lede ogen aan.
Voor de oorlog werkten de artsen in het Sittardse ziekenhuis voornamelijk
in loondienst. Het AMF stelde een salaris vast en betaalde dit de artsen
via het ziekenhuis. Voor niet bij het AMF verzekerde patiënten, maar dit
waren er aanvankelijk niet veel, werden de artsen per behandeling gehonoreerd.
Veelal regelden zij dat zelf, soms zorgde het ziekenhuis voor de
inning. Na de oorlog kwam er in Nederland een ontwikkeling op gang in
de richting van zelfstandige specialisten, dat wil zeggen, artsen die weliswaar
aan het ziekenhuis waren verbonden, maar daarmee geen financiële
band hadden. Deze artsen noemde men all-out-specialisten, de artsen in
dienstverband werden all-in-specialisten genoemd. Ziekenhuizen waar de
artsen in dienstverband werkten noemde men gesloten ziekenhuizen en
die waar zij op all-out-basis werkten, open ziekenhuizen. Sittard stond in
de jaren vijftig te boek als gesloten ziekenhuis, maar ontwikkelde zich
langzaam tot open ziekenhuis. ‘Wij behoren te samen’, vatte Van der Hoff

166 DE HORDELOOP
zijn bezwaren samen. ‘Het moet dus zó zijn, dat de medici niet alleen in het
ziekenhuis komen werken, maar dit huis, intenser naarmate zij langer in ons
180
midden verkeren, als een stuk van zich zelf beschouwen.’ Hij verwachtte dat
de all-out-artsen veel minder geneigd zouden zijn om zich met wetenschappelijk
werk en opleiding bezig te houden en dat zij zich minder
verantwoordelijk zouden voelen voor de ontwikkeling en de belangen van
het ziekenhuis waaraan zij waren verbonden.
De ontwikkeling in de richting van een open ziekenhuis werd geacht
sterk in verband te staan met de voortgaande specialisatie. Hiervan was
Van der Hoff evenmin voorstander, zoals hij ook al geen heil zag in de
situatie waarin er twee specialisten van dezelfde soort in een ziekenhuis
zouden werken. ‘Allemaal kunnen wij ze toch niet hebben en dat is ook niet
nodig’, verzuchtte hij. ‘Te veel wordt vergeten dat de mensch een eenheid is en
181
geen som van hersenen, longen, beenen etc.’ Zijn redenatie was dat wanneer
tal van deze superspecialisten zouden komen, hun praktijken te klein
zouden blijken om assistenten op te leiden. Deze zouden dan verdwijnen,
waarna de praktijken weer te groot zouden worden voor één man. En dan
‘komen er meerderen van hetzelfde soort en men wordt gedreven naar het open
ziekenhuis’. Zijn veronderstelling was dat twee specialisten niet in een
ziekenhuis konden samenwerken in dienstverband. Men kon er slechts
één verantwoordelijk maken voor een praktijk. De andere moest dan assistent
of chef de clinique zijn, of anders in dienst treden bij of zich associeren
met de eerste. In dat laatste geval had het ziekenhuis op de tweede
geen controle, had ook het honoreren van behandelingen via het ziekenhuis
geen zin meer en verdween de nauwe band met het ziekenhuis. De
drang naar twee of meer specialisten van dezelfde soort zou voortkomen
uit het streven naar keuzemogelijkheden, maar Van der Hoff had ‘liever
één eerste klas kerel ( ) dan tien kleine mannekens’. 182
Medio jaren vijftig was de directeur gewend aan de vakspecialisatie en
het all-out-systeem, maar behield nog wel reserves. Het all-out-systeem, in
het uiterste en hypothetische geval dat een ziekenhuis min of meer de
zoete inval werd, zou volgens sommigen de concurrentie tussen artsen
bevorderden, maar daar geloofde Van der Hoff niet in. Ten eerste moest
niet iedereen zomaar worden toegelaten en ten tweede resulteerde het
all-out systeem of de komst van een tweede specialist van dezelfde soort
niet in concurrentie: ‘hij associeert zich en de concurrentie is weg’. In de
Verenigde Staten, wist Van der Hoff, waren er klinieken ‘waar sommigen
alleen galblazen opereren, anderen alleen maar struma etc.’ Dat had volgens

NAAR EEN VOLW AARDIG ZIEKENHUIS IN SITTARD 167
hem echter niets met specialisatie te maken, maar meer met een organisatie
ingericht met het oog op het verzetten van meer werk. Kwalijk was
ook dat het aantrekken van nieuwe specialisten een bedreiging vormde
voor de all-in specialisten, in Sittard chirurg Van der Hoff en internist Van
Schoonhoven Van Beurden, omdat de nieuwkomers hen stukken praktijk
wegnamen. ‘Op een gegeven ogenblik vervalt het opleidingsrecht of willen er
183
geen assistenten meer komen op een zo kleine afdeling’, zo vreesde hij. Wat
Van der Hoff aan de zelfstandigheid van specialisten verder stoorde, was
de in deze jaren opkomende gedachte dat de zelfstandige praktijken
overdraagbaar moesten zijn. Hij wist niet goed wat er dan precies overgedragen
moest worden. ‘Als men ( ) de beschouwingen over deze z.g. praktijk
overdrachten goed leest, blijkt dat b.v. overgedragen wordt het recht om op een
bepaalde plaats spreekuur te houden. En dat is nu juist een zwak punt. Want de
polikliniek ruimten zijn van het ziekenhuis.’ Van der Hoff wist nog pagina’s
184
vol praktische bezwaren tegen het overdragen van praktijken. Zijn
fundamentele bezwaren waren dezelfde als die hij tegen de voortgaande
specialisatie, associaties en de zelfstandigheid van specialisten had. Deze
waren voornamelijk terug te voeren op de eigenaardige constructie van
een bedrijvenverzamelgebouw dat de ziekenhuizen ermee werden, waarbij
de ziekenhuisleiding de grip op de artsen verloor. De specialisten konden
eisen stellen aan het ziekenhuis en zich tegelijkertijd aan verplichtingen
in het ziekenhuis onttrekken. En waar de medische staf een zelfstandig
machtsblok ging vormen, ontbrak tussen de leden ervan een dwingende
structuur die onderlinge samenhang aanbracht.
Van der Hoff schaarde zich met zijn opvattingen bij de ziekenhuisbestuurders
en toonde zich er meer directeur dan geneesheer mee.
Van der Hoff realiseerde zich dat hij de ontwikkelingen niet kon beïnvloeden
en dat er uiteindelijk weinig artsen in dienstverband over zouden
blijven. Met de tijd paste hij in zijn betogen zijn visie aan en in zaken
waarvan hij aanvankelijk alleen nadelen zag, herkende hij na verloop van
tijd ook voordelen. ‘Het financiële gevechtsterrein wordt verplaatst’, oordeelde
hij in 1954. Het ‘nieuwe front’ zou dat tussen het fonds en de arts worden.
‘Dat zal het A.M.F. misschien niet prettig vinden’, maar, zo prees hij zich
gelukkig, de financiële organisatie en risico’s van het ziekenhuis zouden
185
met alleen maar all-out-artsen een stuk kleiner worden.
En zo filosofeerde Van der Hoff verder. Hij bestookte zijn medische staf in
186
wekelijkse mededelingen met zijn visies. Hij schreef de mensen met wie

168 DE HORDELOOP
Een operatie in het ziekenhuis van Sittard in de jaren vijftig met een wakende zuster aan het hoofdeinde
van de tafel. De operateurs hadden in deze periode nog geheel andere opvattingen over de te
nemen maatregelen tegen infectiegevaar.

EEN ZIEKENHUIS IN GELEEN 169
hij in de voorbije jaren te maken had gehad. Zijn brieven waren lang, de
thema’s divers. Hij greep terug naar het verleden, dacht na over de toekomst,
probeerde nieuwe fenomenen in de zorg een plaats te geven, deelde
zijn ervaringen en gaf college. Aldus nam Van der Hoff deel aan de discussies
die in de door hem zo verafschuwde wereld van de verenigingen,
belangengroepen en overlegorganen, in deze jaren werden gevoerd.
Eind jaren vijftig was de oude geneesheer uitgeschreven. ‘Zie zo Slettenaer’,
besloot hij, ‘de dictaphone ( ) is vol.’ 187
In juni 1959 stelde Van der Hoff het College van Regenten en de algemeen
overste van de congregatie in Créhen voor om een directorium te benoe-
188
men onder voorzitterschap van Van Kempen. In november maakte het
bestuur van de congregatie in Nederland de benoeming bekend van Van
189
Kempen tot adjunct-directeur. Van der Hoff kreeg de titel algemeen
directeur, een eretitel, want hij bemoeide zich niet meer met het ziekenhuisbedrijf.
Op 21 september 1961 overleed hij, 69 jaar oud. 190
4. EEN ZIEKENHUIS IN GELEEN
Intussen zag Geleen zijn ziekenhuisambities gefnuikt, volgens Van
Banning door de bouwstop van 1955. De burgemeester maakte zich daar
grote zorgen over en zocht naar uitwegen. Hij legde aan de provincie het
idee voor om het ziekenhuis voorlopig in een bestaand gebouw te vestigen.
Maar Van Banning hoefde helemaal niet bezorgd te zijn. Geleen was
na de beschikking van de kroon nog helemaal niet zo ver gevorderd dat zij
hinder zou kunnen ondervinden van een bouwstop in 1955. Volgens Maenen
bestond er bovendien, als het er op aankwam, helemaal geen bouwstop.
Gedeputeerde Paulussen vond dat wanneer de urgentie van een
ziekenhuis in Geleen zou zijn aangetoond, een bouwstop de verwezenlij-
191
king ervan niet kon tegenhouden. Een onderzoek van architect Swinkels
naar de geschiktheid van het gebouw van de plaatselijke H.B.S. pakte
negatief uit, waarna Van Banning dat plan liet varen. 192
In vervolg op de verloren beroepsprocedure tegen de provincie over het
renteloos voorschot, eind 1955, had de burgemeester bij Gedeputeerde
Staten de vraag neergelegd of de gemeente een rente- en aflossingsgarantie
mocht afgeven. Voor het ziekenhuis stond niets anders meer open dan

170 DE HORDELOOP
op de particuliere markt geld te gaan lenen, waarvoor garantstelling door
de gemeente wel een vereiste was. Hoewel gedeputeerde Maenen vond
dat Geleen de gewone procedures moest volgen, liet Van Banning zich
niet weerhouden om toch de route van de gemeentegarantie uit te proberen.
In juli 1956 liet hij de gemeenteraad besluiten om aan St. Barbara
een garantie af te geven voor een lening van 25.000 gulden, bedoeld voor
193
het maken van een schetsplan. Maar opnieuw werd dit beluit door de
provincie vernietigd. Dit keer voerde Gedeputeerde Staten als reden aan
194
dat de Inspectie voor de Volksgezondheid negatief had geadviseerd. In
de hoop een oplossing te kunnen vinden ging Van Banning in februari
1957 weer een gesprek aan met de gouverneur en de gedeputeerden Paulussen
en Maenen. Deze laatste poogde Van Banning nog eens duidelijk te
maken dat de eigenzinnige manier waarop Geleen probeerde zijn zin te
krijgen niet zou gaan werken en dat eenvoudigweg alle procedures moesten
worden doorlopen. Ook wees hij er nog eens op dat het argument van
Geleen dat de minister niet afwijzend zou staan, op een misvatting
berustte. ‘De minister verklaart alleen dat hij niet afremt als dat niet op zijn
weg ligt.’ Volgens Van Banning werden de plannen van Geleen voortdurend
gedwarsboomd en waren er tal van verborgen agenda’s. De gouverneur
ontkende dat en Maenen besloot met de stelling ‘er is niets verborgens
aanwezig’. 195
Voor de burgemeester was het niettemin duidelijk. Maenen adviseerde
hem wegen te bewandelen waarvan de gedeputeerde zelf ook wel wist
dat die niet tot het gewenste doel zouden leiden. Zo kon deze beweren
dat hij Geleen een warm hart toedroeg, maar toch het ziekenhuis tegenhouden.
En zo was het ook wel ongeveer. Maenen was in de loop van de
jaren tot de overtuiging gekomen dat uitbreiding van het ziekenhuis in
Sittard te verkiezen was boven een de vestiging van een nieuw ziekenhuis
in Geleen, maar kon zich moeilijk openlijk tegen de visie van het bisdom,
dat wil zeggen tegen die van Van Odijk, keren. Deze laatste stond intussen
alleen. De inspectie, het ministerie, de provincie, alle besluitvormers
waren tegenstander van een ziekenhuis in Geleen.
Maar Van Banning ging door op de ingeslagen weg. Hij dacht dat wanneer
hij op de particuliere markt, eventueel met een gemeentegarantie, de
financiering rond kreeg, het de overheden aan middelen ontbrak om de
vestiging van een ziekenhuis tegen te houden. Eind jaren vijftig vond de
Stichting St. Barbara een bouwer en financier in één en deze bleek ook

EEN ZIEKENHUIS IN GELEEN 171
nog eens over relaties te beschikken in Den Haag. Het betrof de bouwondernemer
en projectontwikkelaar L. Melchior, een succesvolle, maar door
zijn collaboratieverleden en zijn wijze van ondernemen omstreden zakenman.
Melchior was een grote en rijke partij in de ziekenhuisbouw. Voor
het bestuur van de Stichting St. Barbara betekende samenwerking met
deze bouwondernemer de uitweg. Wanneer hij mocht bouwen én financieren
en de gemeente een garantie afgaf, was Melchior bereid zijn
invloed in Den Haag aan te wenden om instemming en bouwvolume te
krijgen. 196
In Sittard schrok men zich wild van deze ontwikkeling. ‘Geleen garandeert
de premie van 4½% ( ). De aannemer leent (aan St. Barbara) geld voor 5% of
hoger en schrijft zoveel hoger in met zijn prijs, dat het risico en het renteverlies
zullen zijn gedekt’, luidde er de analyse. ‘Pas op voor ( ) een Bestuur dat zo
197
handelt’. Inderdaad nam het bestuur van St. Barbara een risico. Wilde het
de zaak bij Melchior gefinancierd krijgen dan zat het voor de bouw ook
aan hem vast. Een aanbesteding vond in dat geval dus niet plaats en zicht
op de wijze waarop de bouwer-financier de bouwsom bepaalde kreeg men
niet. Zeker omdat Geleen bij de overheid niet de beste papieren had, er
van rijksbijdrage was afgezien, de exploitatie niet sluitend was en het
voor de Stichting bij banken en verzekeraars dus vrijwel onmogelijk was
om geld te lenen, was het bijzonder dat er zich een bouwondernemer als
financier meldde. Het was logisch dat deze de risico’s die hij nam ruim
afdekte. St. Barbara liet zich, om toch een eigen ziekenhuis te kunnen
vestigen, vrijwillig in met een constructie, waarin zij grote risico’s nam,
zij zichzelf vastzette en waarvoor zij vrijwel zeker een hoge prijs zou
moeten betalen.
Wat Geleen hierna in de kaart speelde, was dat in 1958 een einde was
gekomen aan de dominante combinatie van PvdA en KVP in het landsbestuur.
Onder invloed van de VVD liet het kabinet-De Quay (1959-1963)
veel van de geleide politiek los. Daardoor kreeg ook de ziekenhuisbouw
meer ruimte en lieten ministerie en provincie de teugels vieren. Begin
januari 1960 stemde Den Haag in, dat wil zeggen, minister van Sociale
Zaken en Volksgezondheid Ch.J.M.A. van Rooy bevestigde de mening van
de staatssecretaris destijds, dat de overheid Geleen niets in de weg kon
leggen. De provincie las dit nu ineens als een rijkstoestemming, sprak uit
dat zij het ziekenhuis nu niet meer kon tegenhouden en voegde zich daarmee
naar het nieuwe politieke klimaat. De Stichting St. Barbara sloot bij

172 DE HORDELOOP
Melchior een lening af van 6 miljoen gulden tegen 5¼% rente en kwam
198
met hem de bouw overeen van een ziekenhuis van 150 bedden. Eindelijk,
en nog wel zeer plotseling, kreeg Geleen dan toch groen licht voor
een eigen ziekenhuis.
Bestuursverhoudingen
De voorbereidingen van de bouw van het ziekenhuis waren eind jaren
vijftig in concreet vaarwater gekomen. De Stichting St. Barbara vergaderde
nu ten minste maandelijks en kenmerkte zich door grote continuïteit
in de bestuurssamenstelling. Van Banning, Gehlen, Bergstein en Pijls
199
namen het voortouw. Zij bezochten andere ziekenhuizen en waren
200
intensief betrokken bij het tekenwerk van Swinkels. Het bestuur liet
zich adviseren door H.A.M. Brüning van het St. Joseph Ziekenhuis in
Venlo. Deze voerde daar de directie over alle interne, niet-medische en
niet-verpleegkundige aangelegenheden, dus onder meer de financiële en
technische zaken, een functie die in de ziekenhuiswereld werd aangeduid
als ‘de econoom’. Medio 1960 trok het bestuur alvast een directeur-geneesheer
aan: F.A.K.J. Pieters.
Pieters was een 45-jarige chirurg zonder noemenswaardige ervaring als
zelfstandig werkend specialist. Hij was op 32-jarige leeftijd geneeskunde
gaan studeren. In 1959 voltooide hij in het ziekenhuis in Heerlen zijn
opleiding tot chirurg. Toen hij kort daarna door de Stichting St. Barbara
werd gevraagd, was hij daar als chef de clinique in loondienst. Hoewel hij
als chirurg nog geen staat van dienst had, was hij voor St. Barbara toch
aantrekkelijk. Pieters was van oorsprong M.T.S.-er en had een loopbaan
achter de rug als chemisch-technoloog bij ovenbouwbedrijven in Nederland,
India en Nederlands-Indië. Hem werd daarom de nodige technische
en bedrijfskundige kennis toegedicht. 201
Degenen die het initiatief tot een ziekenhuis in Geleen hadden genomen,
hadden voortdurend tegenwerking ondervonden, maar hun vastberadenheid
en doorzettingsvermogen waren erdoor vergroot. Zij waren steeds
hun eigen weg gegaan en trokken zich van de negatieve meningen van
anderen weinig aan. Met die houding kregen zij uiteindelijk succes. Het
ziekenhuis kwam er, wat anderen daar ook van mochten vinden. Nu in
1960 eindelijk met de bouw kon worden begonnen, behielden de initiatiefnemers
hun eigenzinnigheid en toonden zij zich bestuurders met een
stevige greep op de gang van zaken. Voor iemand als Pieters bleef er wei-

EEN ZIEKENHUIS IN GELEEN 173
nig invloed over. De gedachtevorming over de ziekenhuisinrichting was
bij zijn komst al afgerond. Hij kreeg geen kans de directie van de voorbereiding
naar zich toe te trekken en kon slechts een bescheiden adviserende
rol spelen. Een herhaalde oproep om zo snel mogelijk een econoom in
dienst te nemen (‘hij kan voldoende geld voor het bestuur verdienen’) vond
geen gehoor. Ook zijn oproep om zo spoedig mogelijk een technicus aan
te trekken ‘opdat deze de totstandkoming van de gehele constructie kan meemaken’,
vond geen weerklank. Zelfs het werven van specialisten werd tot
nader order uitgesteld. 202
De machtsverhoudingen binnen het ziekenhuis in Geleen waren dus al bij
de oprichting wezenlijk anders dan die binnen de omliggende ziekenhuizen
gebruikelijk was. Daar speelde het bestuur, het College van Regenten,
een bescheiden en teruggetrokken rol. In Sittard bijvoorbeeld, bepaalde
uitsluitend Van der Hoff de strategie en dicteerde hij zo nodig zelfs de
brieven van voorzitter Coenders. Het College bleef er overwegend passief,
zelfs op momenten dat de capaciteiten en de energie van de directeurgeneesheer
tekortschoten.
Het verschil in de bestuurlijke verhoudingen tussen Geleen en Sittard was
Van Kempen in 1962 al opgevallen. Toen Pieters met hem wilde overleggen,
liet hij zijn regenten weten daarvoor weinig te voelen, ‘omdat Dr.
Pieters niets te beslissen heeft’. 203
De beperkte rol van Pieters in de voorbereiding werd nog eens onderstreept
door de discussie over zijn honorering. Heerlen vond dat, zodra hij
zich voor Geleen ging inzetten, voor zijn functie van chef de clinique een
ander in aanmerking moest komen. Zijn aanstelling werd teruggebracht
naar deeltijd. St. Barbara wenste het inkomensverlies van Pieters niet te
compenseren, dus hem nog niet voor zijn directeurswerk te betalen. Pas
toen hij eind 1960, als tijdelijke oplossing, voor twee dagen in de week een
chirurg in Venlo ging vervangen, besloot het bestuur dat de volontaire
directeur-geneesheer door een honorarium voor twee dagen per week voor
de Geleense werkzaamheden moest worden vastgelegd. 204
In 1960 uitte de gemeenteraad van Geleen, anders zo positief, kritiek op
de eenzijdige bestuurssamenstelling. Men pleitte voor gemeenteraadsleden
in het bestuur van de Stichting St. Barbara. Het betrof hier kritiek die
in wezen al zeven jaar eerder had kunnen worden geuit. De belangrijkste
initiatiefnemers waren allen lid van de oude St. Adelbert-Vereeniging, de
‘standsorganisatie’ van de katholieke intellectuelen, waarin ook personen

174 DE HORDELOOP
Bisdomsecretaris P.J. van Odijk legde de eerste steen voor het ziekenhuis van Geleen. Hij had fel campagne
gevoerd voor spreiding van ziekenhuiscapaciteit. Hij slaagde daarin door de vestiging van een
ziekenhuis in Brunssum en een revalidatiekliniek in Hoensbroek. De vestiging van een ziekenhuis in
Geleen stuitte op weerstand. Als gevolg van een liberaler overheidsbeleid kreeg Geleen uiteindelijk dan
toch zijn ziekenhuis en Van Odijk dus ook in deze gemeente zijn zin.

EEN ZIEKENHUIS IN GELEEN 175
als Ruijs de Beerenbrouck en Aalberse te vinden waren geweest. De
verdiensten van de zittende bestuurders waren evenwel al zo groot, dat
de roep om een evenrediger samenstelling niet luid kon klinken. Onder
invloed van Van Banning werden in het vervolg wel de door de gemeente
te bezetten, vrijkomende posities in het bestuur in samenspraak met de
205
gemeenteraad ingevuld. De gemeenteraad trok zich hierna weer terug
en bemoeide zich verder niet meer met het ziekenhuis. 206
Op 10 februari verleende het ministerie van Volkshuisvesting en Bouwnij-
207
verheid goedkeuring aan de bouw van het ziekenhuis. Het werk werd,
zoals door de financiering reeds was vastgelegd, gegund aan Melchior. 208
Eind september 1961 mocht bisdomsecretaris Van Odijk de eerste steen
leggen. Het bestuur hoopte de ruwbouw in juni 1962 te kunnen afronden
en het ziekenhuis in de zomer van 1963 in gebruik te nemen. 209
Inmiddels vroegen uiteenlopende zaken de aandacht. Zo voerde het
bestuur een lang debat over de keuze tussen kolen- en oliestook voor het
verwarmingssysteem. De keuze viel na hoofdelijke stemming op de duurdere
en meer stof producerende kolenstook, omdat het niet aanging dat
een ziekenhuis naast de Maurits als een van de eerste in Nederland op
210
oliestook zou overgaan. Daartoe aangespoord door Melchior wilde het
bestuur ook een verpleegstersflat bouwen, op het terrein of daarbuiten
211
met winkels eronder. Eind 1961 werd besloten dat de directie van het
ziekenhuis ging bestaan uit drie personen: een directeur-geneesheer als
primus inter pares, een adjunctdirectrice ‘als hoofd van het vrouwelijk personeel’
en een administratief directeur. Hoewel de al in de jaren vijftig aangezochte
zusterorde uit Tilburg een deel van de verpleging op zich ging
nemen, wilde het bestuur de overste daarvan niet met de taak van directrice
belasten. Gemeentesecretaris Gehlen werd voor drie jaar als administratief
directeur benoemd en gaf daarvoor zijn positie in het bestuur
tijdelijk op. 212
Terwijl in het voorjaar van 1962 de besluitvorming over de inrichting van
de diverse gespecialiseerde ruimten en de aanschaf van apparatuur reeds
goeddeels waren afgerond, werd ondanks herhaald aandringen van Pieters,
213
nog steeds gewacht met het aantrekken van specialisten. Terwijl het
bestuur al dacht aan de aankoop van meer terrein met het oog op de
verpleegstersflat, parkeerplaatsen en een ‘te verwachten uitbreiding van het
ziekenhuis tot 400 à 500 bedden’, werden verzoeken van specialisten om te
worden toegelaten terzijde gelegd. Ten aanzien van de technicus kreeg

176 DE HORDELOOP
Pieters evenwel zijn zin, toen in juli 1962 J.P.J. Hans als zodanig werd
214
aangesteld. Ook werd er een ziekenhuiseconoom benoemd. Eind september
kreeg de net afgestudeerde econoom J.A.N. van Zutphen zijn aanstelling.
Eerst zou hij een aantal maanden stage gaan lopen bij Brüning in
Venlo, dan als chef de bureau bij directeur Gehlen gaan werken om deze
laatste uiteindelijk te kunnen gaan opvolgen.
Bij zijn aanstelling ontspon opnieuw een discussie over de directie van het
ziekenhuis en met name over de positie die Pieters en Van Zutphen ten
opzichte van elkaar en het bestuur zouden moeten gaan innemen. De
functie van adjunctdirectrice was uit de aandacht verdwenen. Bergstein
die in juli de voorzittershamer van Van Banning had overgenomen, was
met de burgemeester er voorstander van dat Pieters als voorzitter fungeerde
binnen een collegiale directie. Huisarts Govaert stelde voor om Pieters
een steviger positie geven door te kiezen voor een eenhoofdige directie.
Van Zutphen zou dan rechtstreeks verantwoording moeten afleggen aan
het bestuur. Pieters vond dit voorstel aanlokkelijk, omdat hij daarmee de
leiding voor zich alleen kreeg en voor de financiële zaken, waarvan hij
dacht dat ze van ondergeschikt belang waren, geen verantwoordelijkheid
hoefde te dragen. Naarmate de discussie vorderde, realiseerde Pieters zich
echter dat het werk van Van Zutphen wel eens veel meer dan een bijzaak
zou kunnen zijn en ontdekte hij het nadeel van zo’n constructie. Van
Zutphen zou zich kunnen onttrekken aan zijn leiding en het bestuur zou
zijn positie kunnen ondermijnen door rechtstreeks met de econoom zaken
te doen. Het bestuur kwam daarop tot een opmerkelijke tussenvorm
waarbij Pieters en Van Zutphen gezamenlijk de directie vormden, maar
niet waren gedwongen tot het voeren van collegiaal beleid. Ieder diende
215
afzonderlijk verantwoording af te legden aan het bestuur. Daarmee
ontstond niet alleen een situatie dat de twee directeuren zich aan elkaars
invloed konden onttrekken en tegen elkaar konden worden uitgespeeld,
ook kwam de besluitvorming, wanneer het ging om het afstemmen van
een gezamenlijke koers, bij het bestuur terecht. De constructie bracht de
directeuren al bij voorbaat in een onduidelijke en zwakke positie.
In de zomer van 1962 nam de Sittardse directeur Van Kempen het initiatief
om met Pieters en Gehlen een gesprek aan te gaan. Sittard wilde
nieuwe specialisten aannemen en achtte het daaraan voorafgaand van
belang te peilen wat Geleen van plan was. ‘Denken zij terug te vallen op
ons, dan dienen wij bij het aanstellen van nieuwe specialisten met hun wensen

EEN ZIEKENHUIS IN GELEEN 177
rekening te houden’, vond Van Kempen. Maar na een eerste gesprek concludeerde
de directeur dat Pieters en Gehlen ‘de problematiek van een ziekenhuis
niet doorzien’. Had Van Kempen erop gerekend dat het Geleense
ziekenhuis adviezen kwam inwinnen, of gebruik wilde maken van
bepaalde superspecialisten, de Geleense delegatie dacht ‘wasserij, laboratorium
en apotheek maar op ons af te schuiven’. Van Geleen werd daarna niets
meer vernomen. De Sittardse regenten hielden het erop dat ‘er gesproken is
216
met mensen die onkundig zijn’. In oktober stelde men in Sittard vast dat
Pieters niet besluitvaardig was en dat het dus geen zin had om met hem
rond de tafel te gaan zitten. 217
Binnen het Geleense bestuur werd intussen een scheiding zichtbaar
tussen onder anderen Van Banning en Gehlen die geneigd waren gematigde
standpunten in te nemen en Govaert en Bergstein die de touwtjes
stevig in handen wilden houden en van een relatie met het ziekenhuis
van Sittard niets moesten hebben. De laatsten hadden op dit punt de
overhand, waardoor een rationele werkrelatie met Sittard zich niet kon
ontwikkelen.
Strijdbaar toonden de bestuurders van St. Barbara zich ook in de vaststelling
van een standaardovereenkomst tussen ziekenhuis en specialist. Van
Banning en de in de plaats van Gehlen in het bestuur benoemde nieuwe
gemeentesecretaris C.M. Touw maakten zich, net als Van der Hoff in de
jaren vijftig, druk over de consequenties die een zelfstandige positie van
specialisten voor het ziekenhuis met zich mee zou brengen. Van Banning
en Touw vreesden dat aan het eigen arbitrage-instituut dat de specialisten
hadden ingericht de objectiviteit van een onafhankelijk rechter ontbrak en
dat in geval van conflicten deze arbitrage ‘op de stoel van het bestuur van de
stichting gaat zitten’.
De discussie spitste zich daarna toe op de zich landelijk ontwikkelende
regelingen omtrent praktijkoverdracht. Van Banning vond dat de artsengemeenschap
hierover een ‘zeer eigenaardig’ standpunt innam. De specialisten
die in Geleen zouden komen werken, kregen hun praktijk voor niets
en zouden er dan na verloop van tijd in de vorm van een overnamesom
veel geld voor mogen rekenen. ‘De patiënten worden als het ware verhandeld’,
was de opvatting van de burgemeester. ‘De vrijheid van het bestuur om naar
eigen goed-inzicht te handelen, wordt verdrongen’, voegde hij toe, en het
‘nobile officium’ dat het artsenberoep in zijn ogen was, verhield zich niet
met overnamesommen. Anders dan bij andere onderwerpen waarbij hij

178 DE HORDELOOP
een zo groot mogelijke bestuurlijke macht en vrijheid aanhing, koos huisarts
Govaert nu partij voor zijn collega’s. Hij was van mening dat artsen,
misschien die in Zuid-Limburg uitgezonderd, ‘nauwelijks droog brood kunnen
verdienen’. Hij sloot zich daarmee aan bij de mening van Pieters, die
vond dat artsen niet meer vermogend waren en het nobile officium ‘iets is
218
van vroeger’. De niet-artsen-bestuurders en de dokters wisten elkaar op
dit thema niet te vinden. Er werd een negatieve toon gezet ten aanzien
van de specialisten, nog voordat het ziekenhuis haar deuren had geopend
en nog voor dat de eerste specialist er was toegelaten.
Te klein bemeten faciliteiten
Het stichtingsbestuur was van plan het ziekenhuis in de zomer van 1963
in gebruik te nemen, desnoods deel voor deel. In een notitie van maart
1963 beargumenteerde Pieters dat dat laatste praktisch onmogelijk was. De
verpleegafdelingen zouden als eerste worden opgeleverd, maar deze
konden niet eerder in gebruik worden genomen dan wanneer de personeelsbezetting,
een medisch administratief systeem, de eerste hulp, de
entree van het ziekenhuis, het laboratorium en de bloedtransfusiedienst
op orde waren. Voor de heelkunde waren bovendien nog de röntgenkamer
en de operatiekamers nodig. Wilde men dus ‘op bescheiden schaal met het
medisch werk ( ) beginnen’, dan moest toch bijna het hele ziekenhuis klaar
219
zijn. De notitie van Pieters overtuigde voor één keer het bestuur. ‘Overhaast
zullen we niet mogen tewerk gaan’, luidde de conclusie. 220
Nu was de gedachte om maar zo snel mogelijk te beginnen om meer
redenen onverstandig. Het bestuur was nog bezig met zaken als standaardcontracten
met specialisten, het reglement voor de medische staf,
pensioenvoorzieningen, de verpleegstersopleiding en dergelijke. Er was
221
nog geen personeel en er waren nog geen specialisten. Op een bouwvergadering
in maart 1963 bracht Pieters nog andere tekortkomingen aan het
licht. In een uitgewerkt rapport betoogde hij dat zich in het ziekenhuiswezen
een verschuiving aan het voltrekken was van klinische naar
poliklinische behandeling. Hij constateerde dat de voor het ziekenhuis
bedachte polikliniek, ‘de bedrijfsruimte voor het spreekuur van de specialist’,
niet op de moderne zorg was berekend. Dit gold volgens hem ook voor de
operatie-, de röntgen- en de kinderafdeling. De poliklinieken waren in de
oorspronkelijke opzet inderdaad niet meer dan een spreekuurlokaal met
kamerschermen. De polikliniek voor de kinderarts en de psychiater was
‘goed als militair keuringslokaal’, die voor chirurgie en gynaecologie veel te

EEN ZIEKENHUIS IN GELEEN 179
klein en met slechts twee kleedcabines. ‘Als er een dame komt die nogal goed
“ingeregen” is, duurt het 20 minuten voordat de cabine weer vrij is’, schetste
Pieters het probleem. De polikliniek voor de interne geneeskunde was in
zijn oorspronkelijke opzet wel aanvaardbaar, zo was hij geïnformeerd. ‘Het
interne geneeskundig onderzoek heeft sinds Boerhave blijkbaar niet veel verandering
ondergaan’, verklaarde hij dat oordeel snerend naar het niet-chirurgenkamp
en verwees daarmee naar de kennelijk schokkende gedateerdheid
van de inrichtingsvoorstellen. De poliklinieken waren wel te verbeteren.
‘Het enige bezwaar, dat nog aanwezig is, doch waaraan helaas niets te verhelpen
valt is de kleine ruimte’, was zijn conclusie, die eveneens gold voor de
operatie- en de röntgenafdeling, waar nauwelijks nog aanpassingen mogelijk
waren. ‘Het is een euvel waaraan het gehele ziekenhuis zal blijken mank te
gaan.’ 222
Pieters maakte duidelijk dat Swinkels en Melchior in opdracht van St.
Barbara bezig waren een ‘standaardziekenhuis’ weg te zetten, waarvan al
op voorhand duidelijk was dat het niet kon voldoen aan de eisen van
moderne zorg en te klein was voor het beoogde aantal patiënten. De verklaring
hiervoor is niet moeilijk te vinden. Zelfs wanneer rekening wordt
gehouden met de zich in deze periode zeer snel voltrekkende, ingrijpende
veranderingen in de ziekenhuiszorg, dan nog verraadde de geschetste
problematiek een slechte voorbereiding. Het bestuur had zich tot de grote
lijnen en organisatorische en financiële aspecten beperkt, maar voor de
detaillering nauwelijks terzake kundigen toegelaten. Het bestuur had over
kolen, parkeerplaatsen en overnamesommen gediscussieerd, maar de
onderwerpen waarover het had moeten gaan, laten liggen. De bestuurders,
zelf niet bij uitstek op het ziekenhuisterrein kundig, bleken de zich
snel voltrekkende ontwikkelingen niet te hebben overzien. De vraag is
overigens ook of de als arts nog jonge Pieters beschikte over voldoende
ervaring om op alle medische terreinen te kunnen adviseren ten aanzien
van het ontwerp en inrichting van het ziekenhuis.
De specialisten
In januari 1963, enkele maanden voor de beoogde opening, stelde St.
Barbara vacatures voor negen specialisten, een aantal dat veel groter was
223
dan een ziekenhuis met 150 bedden toeliet. Het bestuur voelde zich
door het aantal bedden evenwel niet belemmerd, aangezien het van plan
was het ziekenhuis uit te breiden tot 400 à 500 bedden. Tot het aankopen
van extra grond voor dat doel was al besloten.

180 DE HORDELOOP
Het bestuur van de Stichting St. Barbara in 1963
Staand van links naar rechts: J.J.M. Michielsen, L.L.G. Cobben, E.J. Keulers, J.M. Eykenboom en
C.M. Touw. Zittend van links naar rechts: M.J.C. Pijls, J.F.M.A. Eyssen, M.J.A. Bergstein, A.A.J.
Govaert en J.A. Gehlen.

EEN ZIEKENHUIS IN GELEEN 181
Deze aanpak, gesteund door het argument ‘hoe meer terrein des te beter’,
224
verhield zich niet met de realiteit. Er was nog geen functionerend
ziekenhuis, zodat denken over uitbreiding voorbarig was. Bovendien liep
de stichting al tegen een gevoelig financieel tekort aan. De bouwsom
bleek in het voorjaar van 1963 drie miljoen gulden hoger uit te vallen dan
de zes miljoen waarvoor gemeentegarantie was verkregen. Een verklaring
had men daarvoor niet. Men kon slechts vaststellen dat alles duurder was
225
uitgevallen. Voor een deel was de kostenstijging inderdaad onvoorzien.
De jaren 1960 en 1961 kenden, aangewakkerd door de liberalisering van de
woningmarkt en het loslaten van het loon- en prijsbeleid, een aanzienlijke
stijging van de kosten van levensonderhoud en deze leidde in Nederland
tot een eerste loonexplosie. Dat het ziekenhuisproject anderhalf keer zo
duur uitpakte, was evenwel met deze loonstijging maar zeer ten dele te
verklaren. De stichting moest bijlenen en voor dat bedrag, in juli al
opgelopen tot 3,5 miljoen gulden, bij de gemeente om een extra garantie
226
vragen. De gemeenteraad reageerde verrast, maar stemde in. De raad
prees zich gelukkig met het nieuws dat, ‘teneinde een zo praktisch mogelijk
indeling van de (verpleeg-)afdelingen te verkrijgen’, het aantal bedden 25
stuks hoger uitkwam en dat er meer specialisten in het ziekenhuis zouden
komen, ‘ongeveer het dubbele van waarop aanvankelijk gerekend werd’. 227
Een volgende tegenslag was dat Melchior meer tijd nodig bleek te hebben.
In juli 1963, de maand dat het ziekenhuis in gebruik had moeten
worden genomen, liet Melchior weten dat hij, onder normale omstandigheden,
pas 1 december klaar kon zijn. De oplevering kon evenwel 15 oktober
plaatsvinden wanneer ook in de bouwvakvakantie en op vrije dagen
werd doorgewerkt. Daarvoor was dan wel de betaling van een premie van
10.000 gulden nodig. Sommige bestuurders vonden ‘het weliswaar verschrikkelijk
wat er gebeurt’, maar waren bereid het gevraagde bedrag op
tafel te leggen. Anderen vonden dat de aannemer misbruik maakte van de
situatie. ‘Men wil er financieel uithalen, wat er uit te persen is’. Touw concludeerde
dat Melchior zich ervan bewust was dat anderhalve maand rentelasten
en geen inkomsten de stichting meer belastte dan de gevraagde
premie. ‘Het rekensommetje (zegt) hem dat wij gedwongen zijn het te doen!’,
228
onderstreepte hij de onvermijdelijkheid van de gang van zaken. Het
bestuur stemde in en de aannemer werd beloond voor zijn vertraging.
In maart 1963 voerde het bestuur de eerste gesprekken met kandidaten
voor interne geneeskunde, gynaecologie, anesthesie, röntgenologie, kin-

182 DE HORDELOOP
dergeneeskunde, oogheelkunde en neurologie. Verder sprak hij met dermatoloog
Croughs en diens nieuwe associé F.C.J. van Neer en met de
oogarts Van der Werf. Deze artsen waren aan het ziekenhuis in Sittard
verbonden, maar zij hielden in Geleen regelmatig spreekuur. Door het
aanstellen van een eigen dermatoloog of een oogarts kon St. Barbara deze
heren en het ziekenhuis in Sittard in de wielen rijden. 229
In april was het zover dat de benoemingen voor interne geneeskunde
(P.J.W.M. Frederiks), gynaecologie (L.A.G.M. Cremers) en kindergeneeskunde
(F.A. Rive) zo goed als vaststonden. Croughs en Van Neer wilden
hun spreekuur in de gemeente voortaan wel in het ziekenhuis van Geleen
houden. Toen het bestuur aangaf ‘geen dependance van Sittard te willen
worden’, deden zij het voorstel dat Croughs in Sittard zou blijven en Van
Neer naar Geleen zou komen en dan samen te werken. Ook hiertegen had
het bestuur nog bezwaar. Het wenste op generlei wijze samenwerking
met rivaal Sittard. Toch was het bestuur in onderhandeling met patholoog-anatoom
A.Th. Ariëns. Deze had een all-in contract met Sittard,
Roermond en Horn en streefde naar een omzetting daarvan in een all-out
contract, zodat hij Geleen erbij kon nemen. In Sittard voelde Van Kempen
niets voor een contractwijziging, waardoor Geleen voorlopig moest afwachten.
Pieters was intussen tot de conclusie gekomen dat hij naast zijn
functie van directeur geen volledige chirurgenpraktijk kon draaien. Hij gaf
het bestuur derhalve in overweging een tweede chirurg te benoemen. Hij
was bereid om deze de leiding over de heelkundeafdeling te gunnen.
Govaert had reeds een kandidaat op het oog, namelijk J.J.H.M. Daniëls,
wiens vrouw bacteriologe was en ook genegen was te komen. 230
Eind mei werden de dermatologen het er onderling over eens dat Van
Neer in Geleen zou worden benoemd, Croughs in Sittard zou blijven en
de praktijk werd gesplitst in een Geleens en een Sittards deel. In deze
constructie kon het bestuur zich wel vinden. Met Ariëns werd gesproken
over het opzeggen van zijn dienstverband in Roermond en Horn en met
het aannemen van een deeltijd dienstverband in Geleen, naast dat in
Sittard. Met röntgenoloog A.C.J.M. Erens en met neuroloog P.W. de Rooij
231
waren gesprekken in een vergevorderd stadium. In juli konden met
Rive, Cremers, De Rooij en kno-arts E.P.J. Laumans contracten worden
232
getekend.
Sinds 1958 kende Nederland de Wet op de Geneesmiddelenvoorzienig, die
ondermeer bepaalde dat ziekenhuizen moesten beschikken over een
apotheek en dat deze apotheek moest worden geleid door een bevoegd

EEN ZIEKENHUIS IN GELEEN 183
233
apotheker in dienst van het ziekenhuis. Was het aanstaande ziekenhuis
aanvankelijk van plan in samenwerking met apotheker en bestuurslid Pijls
in de geneesmiddelen te voorzien, nu moest het op zoek naar een eigen
kracht. Het bestuur vond H.J.M. van Zijl bereid om voor de apotheek en
het laboratorium te komen, maar deze moest dan nog wel worden opgeleid
tot klinisch-chemicus. Apotheker Van Zijl was met een vakgenote
getrouwd en samen dreven zij een praktijk te Meerssen. Hij stond in 1954
al op de kandidatenlijst in Sittard, maar viel daar toen af omdat het
volgens het ziekenhuis ‘een permanent heen en weer reizen’ zou worden en
hij misschien ‘uiteindelijk meer belangstelling (zou gaan) hebben voor zijn
234
eigen zaak dan voor die van het ziekenhuis’. St. Barbara vond voor Van Zijl
voor halve dagen een opleidingsplaats in Sittard en nam hem aan. Vervolgens
kwam een overeenkomst met Ariëns rond, zodat de ziekenhuizen in
235
Sittard en Geleen toch nog op twee gebieden een relatie hadden. Ten
slotte werd men het ook met Frederiks, Daniëls en zijn vrouw M.S.M.
Daniëls-Bosman eens en werden de oogarts R.C.I.M. Dols en de anesthesist
M.J. Stols toegelaten. Daarmee was een maar liefst veertien koppige
medische staf gevormd. 236
Intussen was op 4 november 1963 het ziekenhuis, althans de polikliniek en
één verpleegafdeling geopend. Het was dus toch tot een gefaseerde start
gekomen, niet omdat dit zo wenselijk was, maar omdat de specialisten de
gelegenheid moest worden geboden met hun werkzaamheden te beginnen.
De Nieuwe Limburger bracht het nieuws al op 26 oktober en verwerkte
al in de eerste alinea van het artikel de uitlating van Pieters, dat hij
hoopte dat de eerste patiënt niets ernstigs mankeerde, ‘want dan zullen we
237
hem nog moeten doorsturen naar het Sittardse ziekenhuis’. Eind november
waren er 9 patiënten, begin december 27 en kort voor de kerstdagen 51.
Inmiddels konden wel meer verpleegafdelingen in gebruik worden genomen,
maar het ziekenhuis, laat begonnen met werven, kon op de allengs
krapper wordende arbeidsmarkt niet aan verplegend personeel komen,
zodat het nieuwe ziekenhuis vooralsnog volledig moest terugvallen op de
Tilburgse zusterorde. Dat had niet alleen tot gevolg dat het ziekenhuis
maar langzaam op gang kwam en het meteen gevoelige onderbezettingsverliezen
leed, het wekte ook onvrede bij de veertien specialisten, aan wie
een modern en goed geoutilleerd ziekenhuis was voorgespiegeld. Zij
liepen tegen de gezien hun aantal zeer zeker te klein bemeten faciliteiten

184 DE HORDELOOP
M.J.A. Bergstein en J.P.D. van Banning bij de opening van het St. Barbara Ziekenhuis in 1963

EEN GENERATIEW ISSELING IN SITTARD 185
aan en moesten het doen met gemiddeld nog geen handvol bedden elk en
te weinig verplegend personeel. 238
Er waren meer problemen te overwinnen. Het ontbrak het gebied waar
het ziekenhuis was gebouwd aan busverbindingen, waardoor het voor de
gemiddelde patiënt of bezoeker vrijwel onbereikbaar was. Begin februari
1964 werd voor de bewoners van Geleen een oplossing gevonden. De
Stadsautobusdienst opende een nieuwe lijn die vanaf het treinstation
Geleen-Oost, via Lindenheuvel en het centrum van de gemeente naar het
ziekenhuis liep. Vooral voor bewoners van Schinnen, Stein, Elsloo en Beek
die op het openbaar vervoer waren aangewezen, bleef het bereiken van
het ziekenhuis een hele opgave. 239
De officiële opening van het R.K. Ziekenhuis St. Barbara in Geleen kon op
10 juni 1964 plaatsvinden. Zij werd verricht door voormalig minister en
240
sinds januari gouverneur van de Provincie Limburg Van Rooy. Na een
marathon vol hindernissen had Geleen dan eindelijk haar ziekenhuis.
5. EEN GENERATIEWISSELING IN SITTARD
Het AMF was in de jaren vijftig niet gelukkig met het Sittardse ziekenhuis
De Goddelijke Voorzienigheid. Administrateur Sips klaagde in 1958:
‘Eigenlijk moet Sittard met ons overleg plegen inzake belangrijke financiële
aangelegenheden. Niettemin sluit het een lening zonder onze voorkennis, emitteert
het à 6% een obligatielening zonder onze voorkennis. Niettemin begint het
telkens opnieuw aan de volgende definitieve eindphase van de afrondende uitbouw,
waarbij slechts van het meest summiere vooroverleg sprake is, zegt het toe
in de loop van 1957 de rayonbepaling te herzien, hetgeen in 1958 nog niet is gebeurd;
belooft het de interestvergoeding van de zusters op 3½% te houden, zolang
de nieuwbouw niet ingebruik is genomen, maar verhoogt deze in 1956 tot 4%;
en in 1957 tot 5%; gedoogt elke afwijking van het rayoncontract, mits de bepaling
zelve maar blijft bestaan; lost in de tijden van lagere rente haar vervroegd
aflosbare 5% lening aan ons niet af, omdat met de leningsovereenkomst ook de
verplegingsovereenkomst zal expireren; dat doet bij de uitbreiding de vraag
rijzen of daardoor ook onze garantie voor 70% van 80% de capaciteit uitbreiding
ondergaat, welke onzekerheid door niemand wordt opgelost; en dan eindelijk
de laatste contractsovertreding: voor ruim 77.000 verpleegdagen schijnt een
hogere prijs aan ons gedeclareerd te worden dan aan anderen ( ).’ 241

186 DE HORDELOOP
Het AMF, althans de ziekenfondstak daarvan, wilde al jaren af van het
contract met het ziekenhuis in Sittard. Het had voor het fonds zijn functie
verloren. Voor Sittard trouwens ook, op een belangrijk punt na dan: het
ziekenhuis kon zich door de rayonbepaling en de afnameplicht indekken
tegen Geleen. Pogingen van het AMF om door overleg, via het weigeren
van nieuwe geldleningen, door rayonherziening, of door eenzijdig opzeggen
van het gewraakte contract af te komen, waren gestrand. Sips bleef
evenwel opletten. Eind 1959 vond hij de sleutel. Hij moest ervoor teruggrijpen
op de afrekening over 1957.
Het ziekenhuis wilde begin 1957 in verband met kosten van achterstallig
onderhoud zijn verpleegprijzen verhogen, wendde zich tot Directoraat
Generaal der Prijzen en kwam in afwachting van toestemming alvast
nieuwe prijzen met het AMF en de andere fondsen overeen. Prijsbeheersing
gaf evenwel geen toestemming voor het volledig opnemen van deze
kosten in de verpleegprijzen. Daardoor ontstond achteraf de ongelukkige
situatie dat de voor de andere fondsen geldende verpleegprijs onder de
ingewikkelde, ten behoeve van het AMF te berekenen zelfkostende prijs
uitkwam. Die uitkomst was ook uit die zelfkostende prijs, product van de
uitzonderingspositie die het AMF innam door de prijsberekening achteraf,
te verklaren. De onderhoudskosten werden daarin nu eenmaal meegeno-
242
men en die van achterstallig onderhoud dus ook. Het was een lastige
situatie. Daarom spraken de nieuwe directeuren Van der Kroft en Van
Kempen in augustus 1958 af om de kostprijs voortaan zo te berekenen dat
het AMF-tarief precies overeen kwam met dat van de anderen. Men zou
daartoe in de berekening het achterstallig onderhoud eerst uitsluiten, om
vervolgens het aldus berekende AMF-tarief op te trekken met achterstallig
onderhoud tot het niveau van de tarieven aan andere fondsen. De te
weinig berekende onderhoudskosten zouden worden gereserveerd voor
volgende jaren en als nog te ontvangen op de balans worden geacti-
243
veerd. Die constructie was aanvaardbaar, omdat de partijen verwachtten
dat de overheid eerdaags geen verschil meer wilde zien tussen de
AMF-prijs en de voor andere fondsen geldende verpleegprijzen en omdat
tegelijk de contractbepalingen er zoveel mogelijk mee in stand werden
gehouden.
Van der Kroft was ten aanzien van het contract minder uitgesproken dan
zijn voorganger Wobbe. Eind 1959 vond hij het beëindigen van het contract
met Sittard niet zo urgent. Hij beschouwde het als ‘een middel, waarmede
het tempo van de tot standkoming van een ziekenhuis in Geleen enigermate

EEN GENERATIEW ISSELING IN SITTARD 187
kan worden geremd’. Ook zijn dagelijks bestuur wilde rustig afwachten tot
244
men de ontwikkelingen in de Westelijke Mijnstreek kon overzien. Lang
duurde dat niet, want begin januari 1960 kreeg Geleen toestemming voor
de bouw van haar ziekenhuis en verviel de reden om af te wachten. Van
der Kroft ondernam ogenblikkelijk actie om van het contract af te komen
en Sips stond klaar om hem conflictstof aan te reiken.
Die conflictstof was te vinden in de afspraak die in 1958 was gemaakt om
AMF-verpleegprijs op het niveau van die van de andere fondsen te
brengen door deze aan te vullen uit de post nog van het AMF te ontvangen
kosten van achterstallig onderhoud. Daarin vond Sips nu zwakke
schakels. Ten eerste betaalde het AMF wel de kosten van achterstallig
onderhoud, terwijl het Directoraat Generaal der Prijzen de verrekening
daarvan had afgewezen. Ten tweede voorkwam de constructie nog steeds
niet dat de zelfkostende prijs te hoog zou worden berekend. Nu kon dat
laatste geen dienst doen als argument in de strijd, maar een gevolgtrekking
daarvan wel. Weliswaar werd nu een alternatieve zelfkostende prijs
zonder achterstallig onderhoud berekend en aangevuld tot aan het algemeen
geldende tarief, de werkelijke zelfkostende prijs, kon wel eens hoger
uitvallen dan dat algemene tarief. Dat de verpleegprijsstijgingen, bepaald
door het Directoraat Generaal der Prijzen, steeds iets op de kostprijsstijgingen
in de zorg achter liepen, hielp nog een handje mee. Kon Sips aantonen
dat de zelfkostende prijs te hoog was berekend, dan had hij dubbel
prijs en was er een stok gevonden om de hond mee te slaan.
Nu lijkt de redenatie van het AMF wel erg ingewikkeld. Men zou veronderstellen
dat eventueel te hoog berekende kosten eenvoudig waren vast
te stellen. Zoals al voor de oorlog gebleken, was dat echter niet het geval.
Langgeleden gemaakte afspraken sloten een dergelijke eenvoudige berekening
uit. Het beeld werd eens te meer vertroebeld, doordat het AMF
klinische behandeling nog steeds met het ziekenhuis verrekende, als
waren de specialisten in dienst van het ziekenhuis, terwijl deze intussen
vrijwel zonder uitzondering op all-out basis werkten. Voor AMF-patiënten
dienden zij de kosten per consult of ingreep in bij het ziekenhuis en dit
kreeg voor de specialisten via de verpleegprijs een ‘honorarium’ vergoed.
Dit systeem was onhelder en werkte bovendien in de hand dat er een
verschil ontstond tussen wat het ziekenhuis uiteindelijk aan de specialisten
kwijt was en wat het AMF aan ‘honoraria’ betaalde.
Na een uitzichtloze discussie in 1960, stelde Van der Kroft het ziekenhuis
een oplossing in drie fasen voor. Eerst wilde hij de kostprijsberekening van

188 DE HORDELOOP
de afgelopen jaren onder de loep nemen, dan de methode van aanvullen
met onderhoudskosten ter discussie stellen en ten slotte een gedragslijn
voor de toekomst bepalen. Hij deed al meteen de bewering dat hem van
een afspraak over het achterstallig onderhoud niets bekend was. Hij zette
in door de kostentoewijzingen en berekenmethoden over 1959 af te wijzen
en betoogde dat, wanneer zou blijken dat die afwijzing terecht was, ook
over de jaren vanaf 1948 correctie nodig was. Kortom, hij creëerde een
zaak die er op neer kwam dat Sittard aanzienlijke bedragen terug moest
gaan betalen en probeerde het ziekenhuis zo te dwingen in te stemmen
met ontbinding van het contract. 245
In de loop van 1961 stuurde het AMF aan op arbitrage. Het stelde dat het
bij ontbinding van het contract recht had op een vergoeding voor het feit
dat het afstand deed van haar voorrecht op de laagste verpleegprijs en op
een vergoeding van wat het in het verleden te veel zou hebben betaald.
Het ziekenhuis stelde daar tegenover dat bij het ontbinden van het
contract juist het AMF moest betalen, omdat door het vervallen van de
rayonbepalingen het ziekenhuis nadeel zou ondervinden. Ten aanzien van
de door het fonds betaalde tarieven, keerde het ziekenhuis de bewering
van het AMF om. De tarieven zouden lager zijn geweest dan die aan
anderen waren berekend. Er zou een post aan achterstallig onderhoud
openstaan van ruim een miljoen gulden. En er zou nog een exploitatietekort
van bijna een kwart miljoen moeten worden verrekend. Het AMF
moest dus om te beginnen maar eens het verschil in tarieven met de
anderen bijpassen. 246
Van Kempen had weliswaar flink tegenvuur gegeven, maar nam ten
aanzien van het AMF-contract geen principieel standpunt in. Het ziekenhuis
in Geleen kwam er toch en hij vond ‘dat er geen reden is het contract te
247
handhaven als ‘t ons alleen maar moeilijkheden veroorzaakt’. De nieuwe
ziekenhuisdirecteur had geen zin in uitzichtloze gevechten. Van der Kroft
was daarentegen met zware wapens de strijd aangegaan, maar hij werd
eind 1961 door zijn dagelijks bestuur teruggefloten. Hij diende te overwegen
of het niet beter was van een conflict af te zien en een compromis te
zoeken. Het enige doel was immers om van het contract af te komen. Van
der Kroft won extern juridisch advies in. De adviseur toonde zich niet erg
onder de indruk van de argumenten van de fondsdirecteur en gaf het
AMF de raad de zaak met opzegging van de overeenkomst en een kleine
betaling door het ziekenhuis af te doen. Het zou niet zo gemakkelijk zijn

EEN GENERATIEW ISSELING IN SITTARD 189
de arbiters te overtuigen dat het ziekenhuis te hoog zou hebben gecalculeerd,
de calculatiemethoden waartegen bezwaar was gemaakt waren in
het verleden geaccepteerd en ten slotte waren bepaalde berekeningsmethoden
in den lande niet zo ongebruikelijk als het AMF veronderstelde. 248
Van der Kroft zag van voortzetting van zijn strijd af en stelde het ziekenhuis
een dading voor. Het ziekenhuis wees deze af en deed een tegenbod.
Dat bleek voor de fondsdirecteur niet aanvaardbaar, waarna in overleg een
derde versie werd opgesteld. Deze werd in eind juli 1962 door beide partij-
249
en aanvaard. Het in 1929 gesloten contract tussen het ziekenhuis en het
AMF werd eind augustus 1962 formeel ontbonden. Begin september werd
burgemeester Van Banning van Geleen door het AMF van deze gebeurtenis
op de hoogte gesteld. Fondsleden ‘zullen ( ) voortaan vrij het ziekenhuis
kunnen kiezen, waarin zij wensen te worden opgenomen’. 250
De ontbinding van het contract sloot een tijdperk af. Het had een spannend
einde kunnen krijgen, maar Van Kempen ging een conflict uit de
weg en stemde vlot met ontbinding in. Het mijnwerkersfonds, eens de
dominante partij in het Zuid-Limburgse ziekenhuiswezen, had in de jaren
vijftig aan belang en invloed ingeboet. Met de ontbinding werd de positie
van het fonds dezelfde als die van andere ziekenfondsen, met een zeer
beperkte invloed op verpleegtarieven en op de expansie van de ziekenhuizen.
Voor het Ziekenhuis De Goddelijke Voorzienigheid was er een
hoofdrolspeler naar de achtergrond gedrongen.
De congregatie en het bisdom
Het verdwijnen van het AMF als belangrijke speler viel min of meer
samen met een generatiewisseling. Op 3 februari 1956 overleed Alice-
Joseph en op 3 april 1958 Claire de Jésus. Zij waren in 1905 als jonge twintigers
met de eerste Franse zusters naar Sittard gekomen en werden met
Van der Hoff de drijvende kracht achter de ontwikkeling van het ziekenhuis.
Van der Hoff trok zich in de jaren van het overlijden van de twee
oversten langzaam terug en overleed in 1961. Daarmee was het ziekenhuis
zijn eerste generatie leidinggevenden ontvallen.
Ook een aantal personen met een beduidende, maar minder invloedrijke
rol viel weg. Met architect Van der Laan ontstond in 1957 een verschil van
mening. Van Kempen ging bij de eerste volgende uitbreiding met Swinkels
in zee, zodat aan de rol van Van der Laan voor het ziekenhuis een
251
einde kwam. De voorzitter van het College van Regenten Coenders ging

190 DE HORDELOOP
in oktober 1958 als burgemeester van Sittard met pensioen, werd in 1959
ziek en overleed op 11 juni 1961, een paar maanden voor Van der Hoff. 252
Nog een verandering vormde een keerpunt in de ontwikkeling van het
Sittardse ziekenhuis. De congregatie van de Dochters van de Goddelijke
Voorzienigheid slaagde erin zich los te maken van het bisdom, waaraan
zij bij haar komst naar Nederland ondergeschikt was gemaakt. De congregatie
kwam onder het rechtstreekse gezag van Rome, zodat behalve het
AMF ook het bisdom Roermond als bepalende speler van het toneel verdween.
De verandering gaf ruimte om in te grijpen in de juridische structuur van
ziekenhuis en congregatie. Het ziekenhuis was eigendom van de congregatie
en werd beheerd in dezelfde stichting waarbinnen ook de religieuze
activiteiten plaatsvonden. Weliswaar voerde men sinds 1927 voor het
ziekenhuis een aparte financiële administratie, juridisch was van een
scheiding geen sprake. Met de groei van het ziekenhuis ontstegen de
daarmee samenhangende verplichtingen en risico’s de draagkracht van de
orde, zo was in de jaren vijftig de overtuiging gegroeid. Verder bracht de
eenheid een onduidelijke bestuurlijke en besluitvormingsstructuur met
zich mee, door de zusters aangeduid als ‘eigenaardige moeilijkheden’. Zo
moesten declaraties en facturen formeel op naam worden gesteld van de
congregatie en niet van het ziekenhuis. Specialisten solliciteerden bij de
directeur van het ziekenhuis, voerden onderhandelingen met het regen-
253
tencollege en werden vervolgens aangesteld door de congregatie. Nu het
bisdom als besluitvormer uit de structuur was verdwenen, hield het
regentencollege op een adviescollege van de bisschop te zijn en kon het
bestuur van de stichting van de congregatie gemakkelijker een herstructurering
bewerkstelligen. In september 1963 kwam het door oprichting van
de Stichting R.K. Ziekenhuis De Goddelijke Voorzienigheid, tot een
juridische splitsing tussen de congregatie en het ziekenhuis. De oorspronkelijke
stichting droeg de activa in Sittard die betrekking hadden op het
ziekenhuis over aan de nieuwe stichting en koos Posterholt als nieuwe
254
domicilie. De stichting Ziekenhuis kreeg een bestuur onder voorzitterschap
van de overste Jeanne de Chantal. De Nederlandse zuster Hubertina
werd secretaris. Ook het bestuur van de stichting Posterholt werd voorgezeten
door overste Jeanne de Chantal. Hier was Hubertina ondervoorzitter.
Deze zusters woonden vanaf begin jaren zestig ook de vergaderingen
van het College van Regenten bij. Dit bleef bestaan als adviescollege van
de stichting Ziekenhuis. De rol van het bisdom werd er in beperkt doordat

EEN GENERATIEW ISSELING IN SITTARD 191
het bestuur voortaan de nieuwe regenten ging kiezen en de bisschop
255
alleen nog om instemming werd gevraagd. In het College van Regenten
werd de nieuwe burgemeester van Sittard H.M.J. Dassen benoemd en na
256
het overlijden van Coenders in 1961 tot voorzitter gekozen. Tegelijkertijd
werd, om ‘het karakter van ‘t streekziekenhuis te benadrukken’, een lid van
257
buiten Sittard aangetrokken. Het betrof P.J.C. Lebens, gedeputeerde voor
Volksgezondheid, voorzitter van de Provinciale Raad voor de Volksgezondheid
en lid van tal van politieke en maatschappelijke organisaties.
Met Lebens haalde het College invloed in het katholieke, politieke en
volksgezondheidsnetwerk binnen. Ten slotte werd een directie gevormd.
Van der Hoff had aan G.G.Th. Honings veel van de leiding over de
financiële zaken toevertrouwd. Van Kempen maakte Honings vrij voor de
begeleiding van bouwprojecten en trok in augustus 1963 op de positie van
financieel directeur de 32-jarige bedrijfseconoom J.J.G. Derckx aan. 258
De expansie van het ziekenhuis in Sittard
Met al deze veranderingen opereerde het ziekenhuis binnen enkele jaren
in een geheel ander krachtenveld, onder een volledig nieuwe leiding. In
de nieuwe constellatie ging het Sittardse ziekenhuis een periode in van
vrijwel onbelemmerde expansie. Felle strijd met de buitenwacht bleef
achterwege. Dat had in de eerste plaats te maken met de gewijzigde
houding van de overheid, die onder invloed van liberalen het geleide
economische beleid had verlaten. Ziekenhuizen hoefden voor bouwplannen
geen bouwvolume meer aan te vragen. De minister van Sociale Zaken
hield zich ten aanzien van bouwinitiatieven meer op de achtergrond en
verleende veel makkelijker toestemming. Wanneer ziekenhuizen in staat
waren nieuwbouw te financieren, plannen hadden die de goedkeuring
van met name de provincie en de inspectie konden wegdragen en bereid
waren de bureaucratische procedures te doorlopen, kregen zij in de regel
toestemming, althans veel gemakkelijker dan voorheen. Dat leidde in
Nederland tot een ware hausse op het gebied van de ziekenhuisbouw.
Naast deze gunstige randvoorwaarden, maakte ook de strategie van Van
Kempen verschil. Deze was een verdere uitwerking van de nieuwe koers
die Van der Hoff midden jaren vijftig had beproefd. Van Kempen presenteerde
de instanties geen volledig plan, maar vroeg steeds toestemming
voor kleine uitbreidingen en verbouwingen. Dat volledige plan was er
wel, werd ook wel in globale termen aan het ministerie voorgelegd, maar
de details en dus de reikwijdte bleken pas gaande de uitvoering. Zo kreeg

192 DE HORDELOOP
Het Ziekenhuis De Goddelijke Voorzienigheid in 1969
Onder leiding van Van Kempen breidde het ziekenhuis in Sittard snel uit. De serres van de uitbreiding
van begin jaren dertig werden ingesloten door het Elisabethpaviljoen met verloskamers en poliklinieken
(rechts) en het Rosapaviljoen voor de kindergeneeskunde (links). De landerijen van de
zusters, de boerderij en de bakkerij hadden in de loop van de jaren zestig plaatsgemaakt voor diverse
voorzieningen voor het personeel, zoals een restaruant, een auditorium, een school voor verpleegkundigen
en de verpleegstersflat Homery. Toen deze foto werd gemaakt, waren het verpleeghuis Invia
(rechtsonder) en een gebouw waarin onder andere de EHBO en de intensive care zouden worden
gevestigd in aanbouw. Voor de kroon op het werk, een beddenhuis, was de fundering gelegd.
(Bron: Aviodrome)

EEN GENERATIEW ISSELING IN SITTARD 193
Van Kempen in januari 1963 ‘in principe goedkeuring ( ) voor het saneren van
het ziekenhuis’ en daarmee voor een nog nauwelijks gedefinieerd geheel, en
werd tussen 1964 en 1978 in tal van aanvragen goedkeuring gevraagd voor
deelprojecten. Een illustratief voorbeeld van zo’n deelproject, waarvoor
tussen 1971 en 1975 van de instanties toestemming werd gevraagd, betrof
de ‘eindfase’ van de bouw van ‘fase III’ van ‘verzamelgebouw II’, een ‘oorspronkelijk
laatste fase’, die weer in twee fasen was gesplitst. 259
Voor buitenstaanders werkte de uitbreidingsstrategie van Van Kempen als
een rookgordijn waarachter een nimmer eindigend bouwproject leek
schuil te gaan. Deze strategie gaf het ziekenhuis de mogelijkheid de
ambities met de tijd aan te passen door bij elke aanvrage het einddoel
steeds weer een klein stukje te verleggen. Nadat onder leiding van Van
der Hoff de zwaar bevochten nieuwe verpleegafdeling en poliklinieken, de
apotheek, werkplaatsen voor de technische dienst, dienstwoningen voor
ambulance-chauffeurs en de nieuwe operatie-afdeling gereed waren gekomen,
kwamen onder Van Kempen de bouwactiviteiten pas echt op stoom.
Van Kempen had op elk moment een handvol aanvragen in Den Haag in
behandeling en was met Honings uiteindelijk misschien wel de enige die
de verschillende projecten en projectjes nog uit elkaar kon houden. Hij
realiseerde de ene aanbouw na de andere. De consequentie van deze
werkwijze was wel dat het ziekenhuis een ratjetoe van gebouwen en
gebouwtjes werd, soms in elkaar of over elkaar heen gebouwd, soms met
elkaar verbonden door gangen of loopbruggen, waarna soms die ruimte
tussen de gebouwen weer werd gevuld met weer andere gebouwen. 260
261
In 1968 beschikte het ziekenhuis over 695 bedden. De kroon op de bouwactiviteiten
moest toen nog worden gezet. Van Kempen wilde een beddenhuis
bouwen met veertien bouwlagen en daarin een groot deel van de
klinische verzorging concentreren. Hij kreeg daarvoor in januari 1969 toestemming.
Van het gebouw dat in januari 1972 werd opgeleverd konden
de onderste drie bouwlagen al eind 1970 in gebruik worden genomen. 262
De ziekenhuisdirecteur had haast. Er gingen geruchten dat Geleen wilde
uitbreiden en men verwachtte nieuwe wetgeving die de bouwactiviteiten
263
wel eens aan banden zou kunnen gaan leggen. Maar de belangrijkste
drijfveer voor de uitbreidingen was de concurrentie met Heerlen, een
zogenaamd A-ziekenhuis. De Goddelijke Voorzienigheid moest ook Aziekenhuis
worden. Daarvoor waren, behalve erkenningen van specialistenopleidingen,
ook bedden en moderne outillage nodig. Begin 1968 werd
aan deze ambitie het beddenaantal van 770 gekoppeld, een aantal dat

194 DE HORDELOOP
Van 1969 tot 1972 bouwde Sittard aan een beddenhuis. Deze hoogbouw kreeg 14 bouwlagen. Nog
voor het hoogste punt was bereikt, werd het onderste gedeelte al in gebruik genomen.

EEN GENERATIEW ISSELING IN SITTARD 195
264
begin jaren zeventig bijna werd bereikt. Met de diverse bouwprojecten
was toen sinds 1963 47,5 miljoen gulden gemoeid geweest. Het ziekenhuis
besloeg intussen een terrein van ruim zes hectare, volgebouwd met een
doolhof van gebouwen en gebouwtjes en met gangen bij elkaar zo’n
dertien kilometer lang. 265
Naast het ziekenhuis verrees rond 1970 ook het verpleeghuis Invia. Deze
130 bedden tellende inrichting, onderdeel van de ziekenhuisorganisatie,
werd in 1972 officieel geopend. Al twee jaar eerder had Invia de medische
leiding overgenomen van de 70 bedden tellende verpleeginrichting St.
Agnetenberg. Dit oudste verpleeghuis in de provincie, opgericht door de
Congregatie van de Zusters van het Kostbaar Bloed, ging midden jaren
zeventig volledig op in de organisatie van het Sittardse ziekenhuis. 266
De specialisten
De vergaderingen van het College van Regenten waren in de jaren zestig
weinig gevarieerd. Bouwprojecten en de toelating van nieuwe specialisten
267
vormden de hoofdmoot en het hoofdthema was groei. Het ziekenhuis
verdubbelde het aantal bedden en de medische staf groeide van 21 dokters
in 1960 tot 44 in 1970. De indruk kon ontstaan dat Van Kempen successen
stapelde, maar groei op zich was in deze periode algemeen en dus geen
onderscheidende prestatie. Voor de ziekenhuisdirecteur was de vraag of
hij snel genoeg groeide en meer in het bijzonder, of hij niet achterbleef bij
de ziekenhuizen in de omgeving. Een probleem voor Sittard was de aantrekkingskracht
die Heerlen op jonge specialisten uitoefende. Het ziekenhuis
in de grootste mijnstad was Sittard al sinds de jaren twintig steeds
een stap vooruit, beschikte over meer bedden, meer specialismen, meer
faciliteiten en meer opleidingen. Orthopeed Van Haeff, de beoogde collega
van chirurg Pinckaers koos voor Heerlen, net als in 1961 Pinckaers zelf,
die er zich met vaatchirurgie en later met longchirurgie ging bezighouden.
In de regel waren grotere ziekenhuizen voor ambitieuze medici aantrekkelijker
dan kleinere, niet zozeer vanwege de omvang, maar omdat grotere
ziekenhuizen over meer faciliteiten beschikten. Wilde een ziekenhuis
hoog op de kwaliteitsladder meespelen, dan was groot zijn en beschikken
over alle mogelijke faciliteiten bovendien niet genoeg. Er waren dan ook
opleidingserkenningen nodig.

196 DE HORDELOOP
Pinckaers had in januari 1960, na een visitatie van het Concilium, uitzicht
gekregen op een A-erkenning als opleider. Voorwaarde was dat hij de
assistenten in de gelegenheid kon stellen in traumatologie ervaring op te
doen. Nu had Van der Hoff bij de opsplitsing van zijn praktijk het deelgebied
traumatologie, dat veel routinematig werk bevatte en dat, zeker in
het mijngebied, een grote omzet vertegenwoordigde, ingedeeld bij orthopedie.
Met de komst van orthopedisch chirurg W.P. van der List in plaats
van Van Haeff werd die definitief, omdat hij, overigens niet op de hoogte
van de verdeling van Van der Hoff, de toewijzing van traumatologie aan
orthopedie als voorwaarde had gesteld voor zijn komst. Begin 1960 beloofde
Van der List, in het belang van de opleiding chirurgie, steeds vijftien
patiënten op de chirurgische afdeling op te nemen en daar te behandelen,
maar een afdoende oplossing kon dat nauwelijks worden genoemd.
Pinckaers kreeg zijn erkenning, maar door de kwestie traumatologie was
het maar de vraag of die erkenning bij een volgende visitatie behouden
268
kon blijven. Al met al waren voor de chirurg de vooruitzichten in
Heerlen gunstiger en kwam hij dus tot het besluit om te vertrekken. Ook
Van der List vertrok, en wel naar het grotere katholieke ziekenhuis
Heilige Johannes de Deo in Den Haag, dat hem meer ontplooiingsmogelijkheden
bood.
Het ziekenhuis verloor twee specialisten en moest de heelkunde opnieuw
invullen. Van Kempen werd met een specifiek probleem geconfronteerd,
dat door de snelle groei van de organisatie nauwelijks opviel of aandacht
kreeg. Veelbelovende jonge medici vertrokken, niet omdat zij ontevreden
waren over het ziekenhuis, maar omdat dit niet kon bieden wat een paar
andere ziekenhuizen wel konden bieden. Het Ziekenhuis De Goddelijke
Voorzienigheid was een ziekenhuis tussen servet en tafellaken. Het was
begin jaren zestig groot genoeg om opleidingen te faciliteren, maar te
klein om de ervoor erkende specialisten vast te houden.
Anders dan Van der Hoff, maakte Van Kempen van het verzamelen van
opleidingserkenningen trouwens geen speerpunt. Hij concentreerde zich
op de bedden en dus op de bouwprojecten en maakte niet de indruk erg
hard voor de opleidingen te willen lopen. Was een erkenning eenvoudig
binnen te halen, dan toonde hij zich geïnteresseerd, dreigde een erkenning
te vervallen, dan hield hij zich op de achtergrond. Die ambivalente houding
paste bij de bestuursstijl van de directeur die, zoals hij tegenover het
AMF al had laten zien, eventuele moeilijkheden liever uit de weg ging

EEN GENERATIEW ISSELING IN SITTARD 197
dan zich in tijdverslindende conflicten met een onzekere uitkomst te
begeven. Deze houding hield ook verband met de nadelen die voor een
ziekenhuis aan ambitieuze specialisten en hun opleidingsambities waren
verbonden. Het vervolg van de geschiedenis van de heelkunde in Sittard
geeft van die nadelen een goede illustratie.
Voor de algemene chirurgie zocht Van Kempen twee artsen die in associatie
moesten gaan werken en waarvan er één de potentie had om de
opleidingserkenning te verwerven. Voor deze bijzondere positie had hij
R.J.A.M. van Dongen op het oog, voor de andere vacature J.G.A. Kort-
269
landt. Maar de associatie met Kortlandt mislukte, naar verluidt omdat
de twee chirurgen van een verschillende school waren en dus de werkmethoden
niet met elkaar in overeenstemming achtten. Van Dongen
werd niettemin toch aangesteld, omdat volgens het bestuur ‘toch wel
gebleken was dat dit dé candidaat voor ons was’. Na Kortlandt solliciteerde
Daniëls. Hij werd door het College van Regenten afgewezen en probeerde
270
het later in Geleen. De volgende kandidaat, nog in opleiding, werd goed
bevonden, beloofde als assistent te komen, deed dat uiteindelijk niet en
271
zag in april 1962 ook af van benoeming. In zijn plaats kwam er een chef
de clinique, maar deze werd in juli door zowel Van Dongen als Van
272
Kempen te licht bevonden voor een zelfstandige positie in associatie. Zo
moeilijk als het was om een geschikte tweede chirurg te vinden, zo snel
kon een nieuwe orthopeed worden benoemd. Er waren twee kandidaten
en de keuze viel op H.L.M. Bronswijk, een voormalig assistent van Van
der Hoff, die zijn opleiding had voltooid in Den Haag. 273
Bronswijk nam van Van der List ook de traumatologie over, waarmee het
probleem van het Concilium bleef bestaan. Van Dongen zag net als
Pinckaers zijn opleidingserkenning in gevaar komen. Toen hij in 1964 door
het ziekenhuis in Den Haag werd gevraagd en vervolgens door Nijmegen
werd gepolst voor de benoeming tot hoogleraar, speelde hij dan ook met
274
de gedachte om te vertrekken. Maar Van Dongen bleef.
Toen in 1967 bleek dat hij nog altijd geen associé had gevonden, raakte
het geduld van Van Kempen op. Deze had zich lang van ingrijpen laten
weerhouden, omdat hij zelf ook kandidaten afwees, omdat kandidaten
zelf andere keuzes maakten en omdat hij overtuigd was van ‘de hoge
kwaliteiten’ van Van Dongen. Maar tussen het niet kunnen vinden van een
maat en de alom geprezen kwaliteiten van de chirurg zag hij een verband.
Door zijn genialiteit kon Van Dongen met niemand samenwerken, was
zijn visie. ‘Anderen hebben nooit voldoende niveau, zijn onder de maat, hebben

198 DE HORDELOOP
nooit voldoende gepubliceerd, kunnen nooit verder initiatief ontplooien etc.’
Geniale specialisten waren lastig voor de ziekenhuisleiding en volgens de
regenten had zelfs de medische staf ‘het idee dat ze liever 3 gewone chirurgen
had dan 1 van Dongen’. De vakkundigheid van de hoe dan ook naarstig naar
een partner zoekende chirurg stond buiten kijf, maar de situatie, bepaald
door gigantische wachtlijsten, werd allengs nijpender. Van Kempen ontbood
Van Dongen bij de regenten. Tijdens de bijeenkomst, op 31 oktober,
informeerde de chirurg of er aanmerkingen op zijn werk waren. ‘Veel’, reageerde
Dassen op die vraag, ‘want hij gooit de organisatie in de war in plaats
van zich aan te passen in de organisatie van het ziekenhuis’. De voorzitter
kreeg bijval. Men vond de vraag van Van Dongen niet kies. ‘Dit is het
kenmerk van de superspecialist. De gewone man kan hier geen aanmerking op
maken, maar deze mensen kunnen de organisatie omver gooien.’ Van Kempen
vond dat Van Dongen het functioneren van het ziekenhuis in gevaar
bracht en Dassen smeet met verwijten. Maar Van Dongen was niet
onwillig. Hij deed zijn best, maar had er moeite mee om iemand te vinden
‘die bij je past’. Hij beloofde in drie maanden zijn associatie te hebben
geregeld. Tegen die tijd zou namelijk de uitslag bekend zijn van de
visitatie inzake de opleidingserkenning die had plaatsgevonden. Daarop
wilde hij en zijn beoogde partner wachten. Zo werd de kwestie teruggevoerd
op traumatologie. 275
Werd dit vakgebied overgedragen aan Van Dongen, dan was zijn opleidingsvraagstuk
opgelost. De kans echter dat Bronswijk ooit genegen zou
zijn de traumatologie los te laten, moest klein worden ingeschat. Bovendien
had Van Dongen geen interesse in het praktijkdeel en was hij dus
tevreden met de verdeling. De twee waren op het idee gekomen om op
papier een traumatologische afdeling op te richten. Van Dongen zou
daarover formeel de leiding nemen, maar in werkelijkheid zou alles blijven
bij wat het was. Het was de bedoeling om er de visiteurs mee om de tuin
te leiden. Toen deze hun visitatie hadden afgerond bleek dat te zijn
gelukt. Zij hadden de inventieve schijnoplossing ‘zo min of meer geslikt’,
stelde Van Dongen tevreden vast. Het gevaar de opleidingserkenning in
de verdere toekomst alsnog te verliezen was er volgens hem evenwel nog
niet geheel door geweken en ook voor kandidaten voor de positie van
tweede algemeen chirurg kon het ontbreken van de lucratieve traumatologie
een reden zijn om af te haken. 276

EEN GENERATIEW ISSELING IN SITTARD 199
Bronswijks praktijk groeide tot een van de grootste orthopedische in
Nederland. In 1968 associeerde hij met H.M.F.J. van Beek, die na drie jaar
assistent te zijn geweest in Sittard, bij Van der List in Den Haag zijn
277
opleiding had afgerond. Eind 1969 had Van Dongen dan eindelijk succes.
De druk vanuit de leiding had hem tot meer activiteit en een grotere
ontvankelijkheid aangespoord en dat leverde per 1 januari 1970 een associatie
op met zijn kortelings als chirurg ingeschreven assistent F.I. Jannel-
278
li. Lang mocht de associatie niet duren. Van Dongen liet zich in 1971
toch roepen voor het professoraat. Het Sittardse ziekenhuis verloor er een
kundige, maar eigenzinnige specialist door. Voor Van Dongen kwam Kortlandt
in de plaats, de eerste waarmee hij had pogen te associëren. Kortlandt
had een opleidingsbevoegdheid in Den Haag en nam die mee naar
Sittard. 279
Van Dongen leerde het ziekenhuis dat ambitieuze opleiders tot ego’s
kunnen uitgroeien, goed voor het vak, goed voor de patiënt, maar lastig
voor het ziekenhuis. De opleidingen brachten bovendien commissies in
huis, die meenden zich te moeten bemoeien met de wijze waarop in het
ziekenhuis faciliteiten waren georganiseerd en taken waren verdeeld. De
minste verandering bracht een erkenning in gevaar en een erkenning,
persoonsgebonden, was weg met de betrokken specialist.
De heelkunde was trouwens niet het enige terrein waar erkenningen het
aannamebeleid beïnvloedden. Ook de interne geneeskunde had ermee te
maken, maar hier liepen de plannen van de ziekenhuisleiding en de
ideeën van de erkenningscommissie toevallig parallel. Van Kempen wilde,
om de positie van het ziekenhuis ten opzichte van Heerlen en Maastricht
te versterken, de praktijk interne geneeskunde splitsen door een cardioloog
aan te stellen en verwachtte dat dit op verzet van Van Schoonhoven Van
Beurden zou stuiten. Deze bleek evenwel groot voorstander. De eisen aan
de opleidingserkenning waren namelijk gewijzigd en de internist kon zijn
A-status alleen behouden, wanneer er een cardioloog in het ziekenhuis
280
aanwezig was. In 1961 werden een cardioloog, H.S. Nanninga, en een
281
tweede internist, Th.W.M. van der Wiel, benoemd. De opleiding bleek
er niet mee veiliggesteld, want op 6 mei 1965 overleed Van Schoonhoven
Van Beurden en verviel de nu eenmaal met zijn persoon verbonden oplei-
282
dingsstatus. Het duurde anderhalf jaar voordat deze door Van der Wiel
weer kon worden teruggewonnen. 283

200 DE HORDELOOP
Ten aanzien van de opleidingserkenningen hinkte Van Kempen op twee
gedachten en was hij in de ogen van specialisten niet uitgesproken
ambitieus. In de laatste helft van de jaren zestig kwam de concurrentie
met de andere Zuid-Limburgse ziekenhuizen weer in beeld. De in 1961
benoemde gynaecoloog A.M.C.M. Schellen luidde, naar aanleiding van
een artikel in De Nieuwe Limburger, op 12 november 1968 de noodklok met
de vaststelling dat inzake samenwerking met de universiteit in Nijmegen
284
alleen Heerlen en Maastricht waren genoemd. Wilde Sittard aansluiting
vinden bij de grote broers in Zuid-Limburg, dan moest het A-ziekenhuis
worden, zo luidde de opvatting. Die term bestond formeel overigens niet,
maar werd gebezigd voor een volledig geoutilleerd ziekenhuis met de
beschikking over een bepaald pakket specialismen en opleidingserkenningen.
Nu konden de dokters wel menen de ziekenhuisleiding tot meer
ambitie te moeten aansporen, Van Kempen en Dassen leken niet minder
hard voor een A- ziekenhuis te lopen. Begin 1969 zochten zij naar een
neurochirurg. De aanstelling van deze specialist zou de laatste stap zijn
om het hoge doel te bereiken. In de woorden van burgemeester Dassen
zou Sittard dan een A-ziekenhuis met traumatologisch centrum zijn. 285
Dat laatste sloeg waarschijnlijk op de traumatologische afdeling die op
papier was gecreëerd om de visiteurs van Van Dongen tevreden te stellen.
Dassen gebruikte dezelfde woorden als de staf. De vraag is echter of hij en
Van Kempen uiteindelijk ook hetzelfde voor ogen hadden.
Voor het moment speelde die vraag evenwel geen belangrijke rol. Het
ging goed met het Sittardse ziekenhuis. Het was voortdurend aan het
uitbreiden en de specialisten stroomden toe. Het realiseerde zich nauwelijks
dat het Maastricht inmiddels voorbij was gestreefd. Ondanks de
bouwwerkzaamheden en de snel groeiende organisatie, was het ziekenhuis
in Sittard in de jaren zestig een toonbeeld van stabiliteit, rust en
continuïteit. Van Kempen introduceerde een gedegen bestuursstijl, conformeerde
zich geduldig aan de door de overheid en het maatschappelijk
middenveld gedomineerde structuren, nam geen stap te groot, had het tij
mee en was succesvol. Met zijn moeilijkheden vermijdende aanpak, zo
anders dan die van ondernemer en durfal Van der Hoff, bracht hij het
ziekenhuis in rustig vaarwater en een veilig en voorspelbaar ontwikkelingstraject.
De tweede generatie bestuurders waarvan hij het boegbeeld
was, bouwde aldus het ziekenhuis in hoog tempo uit en spanningen leek
dat niet teweeg te brengen. De rust waarin alles plaatsvond en de veilige

EEN GENERATIEW ISSELING IN SITTARD 201
degelijkheid van besturen was misschien wel het belangrijkste waarin het
hospitaal in dit decennium opviel. Het leverde het de bijnaam ‘Ziekenhuis
De Goddelijke Voorzichtigheid’ op.

202
Het St. Barbara Ziekenhuis in 1963

3
HET MEDISCH CENTRUM
Hoe anders verliep het in Geleen.
Op 9 december 1963 deed interimdirecteur Gehlen, op advies van gedeputeerde
Lebens, staatssecretaris A.J.H. Bartels van Volksgezondheid het
schriftelijk verzoek om een mondeling onderhoud. Het ging om een ‘zeer
belangrijke aangelegenheid’. Men was ‘in het nog niet geheel gereed gekomen St.
Barbara-ziekenhuis’ juist gestart met het opnemen van patiënten. De
stichting had goedkeuring van Volkhuisvesting gekregen voor de bouw
van een verpleegstersflat. En het ziekenhuis was, jokte Gehlen, wat de
keuken, operatiekamers, polikliniek, röntgenafdeling en dergelijke betrof,
‘opgezet voor uitbreiding van (thans) 180 tot 300 à 350 bedden’. Er hoefde voor
de gewenste uitbreiding dus slechts een beddenhuis te worden gebouwd
en het idee was nu om daarvoor voorlopig de te bouwen verpleegstersflat
te bestemmen. 1
De Stichting St. Barbara liet er geen gras over groeien. Het ziekenhuis was
nog nauwelijks begonnen, vanwege personeeltekorten was aan volle
bezetting voorlopig niet te denken en men wilde al uitbreiden. Dat was
Bartels niet ontgaan en hij had dan ook geen zin in een onderhoud. ‘(Ik)
deel ( ) u mede, dat ik tot mijn leedwezen niet op uw verzoek kan ingaan, omdat
mij nu eenmaal de tijd hiertoe ontbreekt’, reageerde hij eind januari. Het voornemen
de verpleegstersflat tot beddenhuis te bestemmen wees hij af. ‘Het
wil mij voorkomen, dat u met dit voornemen moeilijkheden zult krijgen met het
Ministerie van Volkshuisvesting en Bouwnijverheid, terwijl ik u niet wil verhelen
dat ook mijnerzijds hiertegen grote bezwaren bestaan’, waarschuwde hij.
‘Ik heb mij afgevraagd hoe een dergelijke handelwijze past in een goed opgezette
planning van de bouw’, vervolgde hij, om te concluderen ‘dat de door u gekozen
weg niet moet worden gevolgd’. 2
1. DE UITBREIDING VAN HET ST. BARBARA ZIEKENHUIS
Gehlen had Bartels een foutieve voorstelling van het ziekenhuis gegeven.
Wat vitale afdelingen als de poliklinieken en de operatiekamers betrof,

204 HET MEDISCH CENTRUM
was het ziekenhuis nu juist te klein bemeten, zo had Pieters vastgesteld.
Nu kwamen sterk tendentieuze weergaven van de werkelijkheid in de
ziekenhuiswereld wel meer voor en dit kon bij het verwerven van instemming
soms verrassend effectief zijn. Gehlens aanpak was dat bepaald niet.
Een jaar na zijn brief aan Bartels, in oktober 1964, schreef Gehlen aan de
Vereniging van Katholieke Ziekenhuizen dat ‘nog steeds’ het verlangen
bestond om uit te breiden. ‘Wij zijn nog geen jaar in exploitatie en practisch
zijn de bedden reeds drie à vier maanden volledig bezet en zouden reeds meer
3
patienten aanwezig zijn indien er plaats was’, fantaseerde hij. In november
4
probeerde hij het nog eens bij Bartels. In deze brief beweerde Gehlen dat
meteen bij opening eind 1963 het aantal patiënten al hoger was dan
geraamd. Weer stelde hij dat poliklinieken, operatie-afdeling, röntgenafdeling
en dergelijke waren gedacht voor een groter ziekenhuis. Hij wees ook
op een ruime beschikbaarheid van verplegend personeel. Er zou bovendien
een dringende behoefte bestaan aan een verpleeghuis van 100 bedden. 5
Maar Bartels liet zich niet verleiden en wees ook dit verzoek om aandacht
van de hand. 6
Gehlens handelwijze wekt verbazing en vraagt om een verklaring. Feit is
dat hij onder grote druk van zijn bestuur en de medische staf stond. Het
bestuur had zich al voor de oprichting van het ziekenhuis voorgenomen
naar een capaciteit van 400 à 500 bedden toe te werken en de omvang
van de aangestelde medische staf was op deze getallen gebaseerd. In
december 1964, nog voordat Bartels had geantwoord, wilde dermatoloog
Van Neer wel eens weten hoe het er met de uitbreiding voorstond. Deed
het bestuur daar eigenlijk wel iets aan? Het antwoord dat hij kreeg, stond
haaks op wat Gehlen de staatssecretaris probeerde wijs te maken en luidde
dat ‘de bezetting van het ziekenhuis nog niet van dien aard (is), dat als argument
naar voren kan worden gebracht dat behoefte bestaat aan meer bedden’. Er
was in Geleen geen beddennood en er waren geen wachtlijsten, aldus
Pieters. 7
De exorbitante overbezetting in ziekenhuizen zoals in de jaren vijftig,
behoorde tot het verleden. De ziekenhuiscapaciteit in de regio kwam
langzaam in overeenstemming met de behoefte. Dat Geleen geen overschotten
in het rayon aan het opvangen was, wordt duidelijk uit het
teruglopen van de bezetting in Sittard van precies die specialismen die
8
ook in Geleen vertegenwoordigd waren. Niet alleen was er geen tekort
aan bedden, Geleen kreeg ze niet vol. In de bestuursvergaderingen moest
9
bij herhaling worden vastgesteld dat de bezetting tegenviel. In februari

DE UITBREIDING VAN HET ST. BARBARA ZIEKENHUIS 205
1965 werd een maandbezetting van 85% gemeten, de hoogste tot dan toe,
10
terwijl ziekenhuizen 90% beschouwden als gewenste bezetting. Van
onderbezetting was vooral sprake op de afdeling chirurgie van Daniëls en
Pieters. De bedden van internist Frederiks en neuroloog De Rooij waren
beter bezet, maar daarbij is aan te tekenen dat de opnameduur er relatief
lang was. 11
De drie polen: bestuur, directie en medische staf
Onderbezetting was niet het enige dat de uitbreidingsplannen voorbarig
maakte. Het ziekenhuis functioneerde nog niet naar behoren. Zo bleek het
moeilijk om voor de operatiekamers voldoende gekwalificeerd en kundig
verplegend personeel te krijgen. Vanuit exploitatieoogpunt was er te veel
personeel aanwezig, terwijl toch de werkzaamheden niet naar tevredenheid
verliepen. Econoom Van Zutphen dacht dat een betere afstemming
en samenwerking tussen de chirurgen tot personeelsbesparing kon leiden
en dat daarmee de problemen konden worden opgelost, maar het boterde
niet tussen Daniëls en Pieters. Al in juli 1965 was de directie van oordeel
dat de sfeer en de onderlinge verhoudingen op de afdeling ernstig verstoord
waren. Begin 1966 kwam het tot een dissociatie van Daniëls en
12
Pieters. Naar aanleiding van deze breuk tussen de chirurgen werd gynaecoloog
C.W.J. Belder, opvolger van de reeds vertrokken Cremers, door de
13
directie benoemd tot hoofd van de operatie-afdeling. De moeilijkheden
werden er niet mee opgelost. Daniëls kwam in april 1966 in conflict met
de verpleging, vervolgens met de directie en daarna met bestuursvoorzit-
14
ter Bergstein. Het ziekenhuis was te nauwernood twee jaar in bedrijf.
In 1966 werd bekend dat ziekenhuisapotheker Van Zijl eerdaags zijn
opleiding in Sittard zou afronden en zich als zelfstandig klinisch-chemicus
zou kunnen gaan vestigen. Daarmee kwam Van Zijl ook beschikbaar voor
het laboratorium en moest tussen hem en bacteriologe Daniëls-Bosman
een taakverdeling worden gemaakt. Naar deze taakverdeling werd nog
maar net toe gewerkt of er ontstonden al problemen. In januari 1967
uitten diverse specialisten klachten over het laboratorium, waarbij vooral
Van Zijl het mikpunt was. Uitslagen kwamen te laat door, er raakten
bloedmonsters kwijt, Van Zijl werkte traag en irriteerde het personeel.
Maar het bestuur van de medische staf achtte niet alleen Van Zijl verantwoordelijk.
‘Mevr. Daniëls werkt storend op de organisatie door ongeregeld
aanwezig te zijn en dan het personeel uit hun bezigheden te commanderen’, was

206 HET MEDISCH CENTRUM
het oordeel. Het terrein van de hematologie werd door geen van tweeën
behartigd. Daniëls-Bosman liet het liggen en Van Zijl verklaarde het
Daniëls-Bosman niet te hebben willen afnemen. Op het laboratorium was
een conflict gegroeid waarbij tussen de twee ‘met het mes op tafel’ werd
15
onderhandeld. Het bestuur besloot in februari 1967 dat de oplossing
moest worden gezocht in het aantrekken van beter personeel en een volstrekte
scheiding in twee laboratoria. Een discussie over wie in het conflict
op welke punten gelijk had, wenste Bergstein niet aan te gaan. Hij
stelde vast, ‘dat beiden kennelijk verschillende opvattingen hebben met betrekking
tot de organisatie’. Het bestuur hield zich in zaken als deze altijd al
liever op de achtergrond. ‘De voorzitter komt wederom tot de conclusie, dat
deze aangelegenheid voor de directie is’, notuleerde Gehlen, die intussen zijn
directieplaats weer had ingeruild voor die van bestuurssecretaris. 16
De afzijdigheid van het bestuur bij meningsverschillen tussen specialisten
onderling en met de directie was opvallend, juist omdat het in het algemeen
de directie weinig ruimte liet en in de dagelijkse gang van zaken
gemakkelijk zelf het heft in handen nam. Het conflict op het laboratorium
kwam weliswaar binnen het bestuur aan de orde, maar werd ter oplossing
op het bord van de directie geschoven. De langlopende onderhandelingen
van Ariëns om all-out te gaan werken, liet het bestuur over aan Sittard en
17
Roermond. En zelfs ten aanzien van de dissociatie van de chirurgen,
waarin nog wel de directeur-geneesheer partij was, hield het bestuur zich
op de vlakte. Pieters moest dat probleem maar zelf oplossen. Deze was
daartoe echter niet in staat. Door zijn geringe ervaring als praktiserend
medicus had hij onvoldoende overwicht op zijn collega’s, onder wie zich
bovendien lieden bevonden tegen wie hij als persoon niet was opgewassen.
Na zijn conflict met Daniëls was zijn positie als leidinggevende, twee
jaar na de opname van de eerste patiënten, al zo goed als uitgespeeld.
In de ogen van de medici kwam het ziekenhuis maar moeizaam op gang
en bleef de uitbreiding ervan te lang uit. Er was de basis gelegd voor een
stugge relatie tussen het bestuur, de directie en de medische staf. ‘De
directie kan nog niet komen tot de suggestie om op informele wijze vorm te
geven aan het contact tussen deze drie polen’, stelde Pieters in oktober 1965
18
vast. Het jonge hospitaal ging gebukt onder een zwakke directie, hetgeen
vooral het bestuur te verwijten viel. Bovendien zaten de specialisten,
met te veel in een voor hun aantal te klein ziekenhuis, elkaar in de weg.
De werkelijkheid week nogal af van het beeld dat zij bij hun komst voor-

DE UITBREIDING VAN HET ST. BARBARA ZIEKENHUIS 207
gespiegeld hadden gekregen. Zij raakten gefrustreerd en ook dat viel vooral
het bestuur te verwijten.
De Stichting Tehuis voor Psychisch Gestoorde Bejaarden in de Westelijke
Mijnstreek
Het bestuur maakte zich over de positie van zijn directeur-geneesheer
weinig zorgen. De ernst van zijn zwakke positie en het gevaar van de
broeierige sfeer kregen weinig aandacht. Het bestuur werd namelijk in
beslag genomen door het thema onderbezetting. Eind 1966 was het Bergstein
opgevallen ‘dat de bezetting van de andere ziekenhuizen tussen de 90%
en 100% ligt, terwijl wij met moeite 85% halen’. 19
Financiële zorgen, wat men zou denken, maakten geen deel uit van die
ongerustheid. De exploitatie kon sluitend worden gemaakt door de bezettingstekorten
op te vangen met hogere verpleegprijzen, wanneer men die
tenminste met de tariefstellende instantie kon overeenkomen. Van Zutphen
bleek daarin bij het Centraal Orgaan voor Ziekenhuistarieven
(C.O.Z.), waaraan in 1965 door de overheid de tariefstelling was gedelegeerd,
steeds goed te slagen. Sinds het Ziekenfondsenbesluit hadden patienten
het recht om zelf hun ziekenhuis te kiezen. Ziekenfondsen konden
patiënten niet weigeren, zodat ziekenhuizen zich per definitie niet uit de
markt konden prijzen. Zolang het C.O.Z. hoge prijzen toestond, bracht
onderbezetting geen verliezen en dus geen zorgen met zich mee. De
kunst was om jaarlijks, op papier baten en lasten op de cent nauwkeurig
in evenwicht te brengen en liefst uit de verpleegprijzen meer te halen,
dan ter bestrijding van de onvermijdelijke kosten nodig was.
Eerder dan over verliezen, maakte het bestuur zich druk over exploitatieoverschotten,
zoals over het boekjaar 1967 dreigden te ontstaan. Nadat
weer hogere verpleegprijzen waren overeengekomen, trok in dat jaar
onverwacht de bezetting wat aan. Het bestuur vond het zich daardoor
ontwikkelende batig saldo ‘verontrustend’ en stelde voor om tegenover de
instanties ‘open kaart te spelen’ door de verpleegprijs wat te verlagen. Van
Zutphen wilde liever niet de aandacht trekken en een controle uitlokken.
Hij zag daarin het gevaar ‘dat de winst over de afgelopen jaren door het C.O.Z.
wordt teruggenomen, zodat in de komende jaren met een aanzienlijk verlies
20
gewerkt moet worden’. Verpleegprijzen pleegden te stijgen, niet te dalen.
Financieel beheer van ziekenhuizen was in ambtelijk vaarwater gekomen.
Van Zutphen moest een oplossing vinden ‘voor de wijze van verwerken van
de verkregen voordelige saldi op de afgesloten exploitatierekeningen’. Dat was

208 HET MEDISCH CENTRUM
volgens de Venlose ziekenhuis-econoom Brüning die Geleen in deze kwestie
adviseerde, ‘een uiterst moeilijke affaire’, maar kwam in praktijk neer op
het goed inschatten van de bezetting en het nauwkeurig doseren van verpleegprijsverhogingen
en uitgaven. Zolang zich niets onverwachts voordeed,
was dit niet erg moeilijk. Tekorten waren geen groot probleem,
overschotten dienden in ieder geval niet uit de financiële verslaglegging
te blijken. 21
Hoefde het bestuur vanuit financieel oogpunt de onderbezetting niet als
een groot probleem te zien, ook in algemene zin was de matige bezetting
geen reden tot zorg. Het ziekenhuis was nog niet zo lang in bedrijf dat
een volle bezetting verwacht mocht worden. Er was dus goed beschouwd
niets aan de hand. De ontwikkeling van startend bedrijf tot volwassen
organisatie had zijn tijd nodig.
Maar het bestuur gunde zich deze tijd niet. Het wilde uitbreiden, een
verpleegstersflat bouwen en zelf een verpleeghuis stichten. De onderbezetting
zat die uitbreidingsambitie in de weg en was daarom een groot
probleem. Zo creëerde het ziekenhuis zijn eigen opmerkelijke paradox van
een gevoel van beddennood en een realiteit van onderbezetting. De haast
en de voortdurende pogingen om de gebruikelijke procesgang te omzeilen,
zo sterk verbonden met de oprichtingsgeschiedenis van het ziekenhuis,
had zich stevig in de cultuur van de stichting vastgezet.
De ambitie om een verpleeghuis te stichten was een zijpad. Al rond de
opening van het ziekenhuis had het bestuur er in Den Haag plannen voor
ingediend. De stichting speelde ermee in op een nieuw fenomeen. Ziekenhuizen
ontwikkelden zich van inrichtingen voor de opvang en verpleging
van hulpbehoevende zieken tot geneeshuizen. Die verschuiving was ingegeven
door de snel toenemende medische kennis en mogelijkheden, maar
werd ook beïnvloed door de zorgbehoefte, die sneller groeide dan de ziekenhuizen
bedden konden bijzetten. Door beddennood werden de ziekenhuizen
kritischer ten aanzien van het in bed houden van patiënten.
Poliklinische behandeling bood een oplossing, want deze hield bedden
vrij, waardoor de beddennood niet groeide evenredig aan de expanderende
zorg. In de loop van jaren vijftig ontstond het besef dat de beddennood
ook aan de andere kant van de klinische zorg bestreden kon worden. Er
werden bedden bezet door patiënten bij wie de nadruk lag op verzorging.
Dit waren patiënten die langdurig ziek waren, die niet meer beter zouden
worden, die aan speciale aandacht vragende (psychische) aandoeningen

DE UITBREIDING VAN HET ST. BARBARA ZIEKENHUIS 209
leden, of voor wie het ziekenhuis simpelweg de enige opvang was. De
opvatting ontstond dat deze groep patiënten niet in het ziekenhuis
thuishoorde.
Voor de Stichting St. Barbara was niet zozeer bestrijding van een beddentekort
het oogmerk, maar zij beoogde met een verpleeghuis haar positie in
het rayon te versterken. Nu de verpleeghuisbouw een vlucht nam, wilde
de stichting daarvan profiteren. Maar St. Barbara was niet de enige.
De ontwikkelingen op het gebied van de verpleeghuiszorg hadden ook de
aandacht getrokken van Melchior. Eind 1966 was het bestuur door het
Ministerie van Sociale Zaken en Volksgezondheid telefonisch goedkeuring
voor de bouw van een verpleeghuis in het vooruitzicht gesteld. Na de
jaarwisseling trad het hierover in contact met architect Swinkels en met
de directeur van de Provinciale Raad voor de Volksgezondheid M.J.M.
Royakkers. Deze laatste bleek betrokken bij de Stichting Verpleeghuizen
Zuid-Limburg, opgericht om de regio te voorzien van verpleeghuizen en
psychiatrische inrichtingen. Daaromheen bewoog zich Melchior die met
een vast bouwconcept poogde deze vestigingen te bevorderen en er
zoveel mogelijk van neer te zetten. Van Royakkers kreeg het bestuur te
horen dat één van de door Melchior te bouwen psychiatrische inrichtingen
in Spaubeek was gepland, mogelijk zelfs grenzend aan het terrein van
het ziekenhuis. Het zag hierin reden om vaart te maken met het eigen
verpleeghuis, maar onderkende ook de mogelijkheden voor een groter of
beter te exploiteren verpleegstersflat, wanneer daarin ook Spaubeekse
verpleegsters konden worden gehuisvest. Royakkers beval Melchior aan
voor de bouw van St. Barbara’s verpleeghuis. Het bestuur toonde evenwel
weinig animo voor diens bouwconcept en besloot Swinkels opdracht te
22
geven het verpleeghuis te ontwerpen. Het ziekenhuis wilde zijn eigen
weg gaan.
Al snel werd duidelijk dat de plannen voor de inrichting in Spaubeek ver
waren gevorderd. De organisatie achter deze plannen was de Stichting
Tehuis voor Psychisch Gestoorde Bejaarden in de Westelijke Mijnstreek,
opgericht vanuit de regionale Stichting Verpleeghuizen Zuid-Limburg en
geleid door de Steinse huisarts M.H.J.G. Niël. Van het bestuur van eerstgenoemde
stichting bleken ook Royakkers en burgemeester Van Banning lid;
deze laatste had zich, naar eigen zeggen, met het oog op de onafhankelijke
uitoefening van zijn ambt in 1963 uit het bestuur van de Stichting St.
23
Barbara teruggetrokken. In een verkennende bespreking op 26 januari
betoogde Royakkers dat de inrichtingen die de stichtingen moesten gaan

210 HET MEDISCH CENTRUM
bouwen aangewezen zouden zijn op een ziekenhuis en dat in het geval
van Spaubeek en Geleen er ‘dus een samenwerking of een fusie’ moest
komen. Van Banning benadrukte ‘dat hij in het bestuur van de Stichting heeft
plaats genomen om de zaak op gang te brengen’, zoals hij dat in het ziekenhuisbestuur
ook had gedaan. Hij stelde zich ‘objectief’ op als voorstander
van een fusie. Opmerkelijk was zijn verwijzing naar de door de gemeente
Geleen aan het ziekenhuis afgegeven garanties. Hij liet zich ontvallen dat
de gemeente niet genegen zou zijn deze uit te breiden, tenzij ‘er een
medisch centrum ontstond’. Daarmee zette hij St. Barbara, verrast door de
voortvarendheid van Royakkers, Melchior en de onbekende Niël met zijn
stichting, onder druk. Bergstein realiseerde zich dat een volstrekt afwijzende
houding tegenover het standpunt van Royakkers en Van Banning
niet bevorderlijk kon zijn voor de verhoudingen met de provincie en de
gemeente, die hij nodig had voor de uitbreiding van het ziekenhuis. Maar
hij zag ook in dat hij zich niet moest laten inpalmen. Hij betoogde dat
samenwerking te overwegen was. 24
In een brief van 29 maart 1967 zette Niël de gedachten nog eens uiteen en
sprak hij, voorzitter van een stichting nog zonder activa en exploitatie,
van samenwerking tussen gelijkwaardige partners. Bergstein en Govaert
toonden zich daarvan niet erg gecharmeerd. 25
De beddenbezetting
Of nu wel of niet zou moeten worden samengewerkt met de stichting
van Niël, een psychiatrische inrichting in Spaubeek, grenzend aan het
ziekenhuis, wierp de Stichting St. Barbara ongevraagd nieuwe argumenten
in de schoot om bij de overheid uitbreiding te bepleiten. Op 4 augustus
1967 schreef zij daarom nog eens aan de minister van Sociale Zaken en
Volksgezondheid. Zij legde de nadruk op de vestiging van de psychiatrische
inrichting en betoogde dat het ziekenhuis daardoor behoefte zou
krijgen aan een speciale verpleegafdeling ten behoeve van een neuroloogpsychiater.
Dat was een sterk argument. Ook het argument dat de afdelingen
van internist Frederiks, neuroloog De Rooij en gynaecoloog Belder
volliepen, kon voor stevig doorgaan. Een zwak punt in het pleidooi was
evenwel het betoog dat diverse vitale ruimten, zoals de apotheek, de laboratoria,
de röntgenafdeling, technische diensten en poliklinieken, te klein
waren bemeten. Gehlen had nu juist steeds beweerd dat deze ruimten
26
gebouwd waren voor een ziekenhuis van 350 bedden. Desondanks wees
de minister het verzoek ditmaal niet meteen af. Het ministerie liet weten

DE UITBREIDING VAN HET ST. BARBARA ZIEKENHUIS 211
de brief in behandeling te nemen, maar waarschuwde dat deze behandeling
wel enige tijd zou vergen. 27
Eind augustus 1967 werd Bergstein als bestuursvoorzitter opgevolgd door
J.A. Janssen, chef Algemene Diensten bij Staatsmijnen. Een wijziging in
het beleid van de stichting om voorlopig ten aanzien van het verpleeghuis
een eigen weg te volgen, leverde dat niet op. Net als Bergstein hield Janssen
bij zijn aantreden het schip in het midden, maar met andere argumenten.
Janssen zag in zijn algemeenheid wel iets in een fusie met Spaubeek,
maar hij had er geen haast mee. Door de beloofde rijkstoestemming voor
de bouw van een eigen verpleeghuis voelde hij zich gesterkt in de gedachten
dat hij met het verpleeghuis sneller zou zijn dan Niël. Bovendien
kwam er ook zonder fusie wel een gesticht in Spaubeek en zou dus hoe
dan ook uitbreiding van het ziekenhuis mogelijk worden. Het ziekenhuis
had Spaubeek dus niet nodig, dacht Janssen. 28
Het bestuur had Pieters en Van Zutphen opgedragen cijfers te verzamelen
29
die de campagne voor uitbreiding konden versterken. Dat bleek lang niet
eenvoudig. Verzoeken om cijfermateriaal werden niet door alle specialisten
beantwoord. ‘Tot grote teleurstelling van velen moet geconstateerd worden,
dat Uw medewerking ( ) inzake de voorbereiding en motivering van de uitbreiding,
minimaal is’, schreef de directie aan een van de grootste voorvechters
van uitbreiding, internist Frederiks. Hem werd de keuze gelaten: of hij
30
leverde cijfers, of voor hem werd geen uitbreiding aangevraagd. Frederiks
wenste geen gegevens te verstrekken, naar verluidt omdat hij zich
31
niet in de kaarten wilde laten kijken. Volgens het bestuur van de medische
staf had Frederiks helemaal geen tekort aan bedden. Uit hun gegevens
over zijn bezetting bleek dat bij hem de verpleegduur lang en de
opnamedrempel laag was en dat dit de enige redenen waren dat hij zijn
bedden vol bezet had. De internist besloot bij nader inzien toch geen
behoefte te hebben aan meer bedden. Hij moest met de billen bloot en de
directie tekst en uitleg geven over de lange verpleegduur en het relatief
grote aantal opnames. 32
Frederiks’ onvermogen om cijfers de presenteren die voor het uitbreidingsverzoek
gunstig waren, bracht het bestuur in verlegenheid. De internist
bleek alleen met kunst- en vliegwerk in staat de bedden bezet te houden.
Het bleek, bij nadere beschouwing van de bezettingscijfers, dat de zuigkracht
van het ziekenhuis in Sittard op de bevolking van Geleen groot
was. Het werd duidelijk dat er in de regio bedden genoeg waren, dat een

212 HET MEDISCH CENTRUM
aanzienlijk deel van de Geleense bevolking voor het ziekenhuis in Sittard
koos en het ziekenhuis in Geleen niet nodig had. Er was geen overbezetting,
maar hoe het kunst- en vliegwerk van Frederiks en de zuigkracht
van Sittard ook van invloed waren, alarmerende onderbezetting was er
evenmin. Nogmaals, er was met de bezetting van het jonge ziekenhuis
niets aan de hand.
Het bestuur wilde echter dit beeld niet onder ogen zien. Het wilde het
ziekenhuis uitbreiden, greep elk signaal dat leek te wijzen op overbezetting
aan als argument en schoof alle aanwijzingen dat het aantal bedden
de behoefte dekte terzijde. Werd zij geconfronteerd met leegstaande bedden,
dan zocht het de redenen elders en neigde het ertoe om de schuld bij
de specialisten te leggen. Zo vermoedde het dat een negatieve opstelling
van de specialisten tegenover de huisartsen een belangrijke rol speelde.
Bestuurslid en tevens huisdokter Govaert kon daar uit eigen ervaring over
meepraten. ‘Wij moeten in overleg met de Staf uit de sfeer van de verwijten
blijven en gemotiveerde meningen krijgen voor verbeteringen’, suste Janssen. 33
Maar het bestuur kon niet langer volstaan met de doorverwijzing van
conflicten naar Pieters en werd in toenemende mate in de tegenstellingen
betrokken. Hier en daar was al het niveau bereikt van pesterijtjes. Zo
besloot de directie in haar vergadering van 5 september 1967 de defecte
telefoon van Daniëls-Bosman ‘slechts heel langzaam te repareren’ en haar de
34
kosten ervan in rekening te brengen. Met de specialisten werd geruzied
over het niet komen opdagen bij oproepen ‘s nachts. Het bestuur vond dat
dergelijke incidenten het ziekenhuis in opspraak brachten. De betreffende
specialisten voelden zich door de bemoeienis van het bestuur met hun
besluitvorming ten onrechte op hun medische competenties aangevallen. 35
De spanningen liepen op en daardoor ontstond vruchtbare aarde voor
steeds weer nieuwe conflicten. Bevorderlijk voor het functioneren van het
jonge ziekenhuis en dus voor de bezetting was het allemaal niet. Door de
organisatie de schuld te geven van een probleem van onderbezetting dat
niet bestond, kwam uiteindelijk de bezetting onder druk en bestond het
ten slotte toch.
De buitenwereld
In december 1967 verleende staatssecretaris R.J.H. Kruisinga van Sociale
Zaken en Volksgezondheid toestemming voor de bouw van een verpleeghuis,
onder voorwaarde van een goed geregelde samenwerking met een
36
verzorgingshuis. De bedoeling van Kruisinga was dat patiënten zonder

DE UITBREIDING VAN HET ST. BARBARA ZIEKENHUIS 213
organisatorische opstakels konden overgaan van ziekenhuis naar verpleeghuis
en van verpleeghuis naar verzorgingshuis. St. Barbara was al in onderhandeling
met het in de gemeente te vestigen bejaardencentrum, zodat
het besluit van de staatssecretaris in alle opzichten gunstig kon worden
beoordeeld. Door de toestemming voor het verpleeghuis gesterkt, meldde
het bestuur zich begin januari 1968 bij de gemeente met het verzoek zich
garant te stellen voor een lening van vijf miljoen gulden, nodig voor de
uitbreiding van het ziekenhuis. 37
In dezelfde maand nog kwam het bestuur er evenwel achter dat de kansen
voor ziekenhuisuitbreiding niet groter maar kleiner waren geworden.
Op een nieuwjaarsreceptie sprak de kersverse bestuursvoorzitter Janssen
een bestuurder van de Vereniging voor Katholieke Ziekenhuizen. Deze
vertelde hem dat er een nieuwe ziekenhuiswet werd ontworpen (de latere
Wet Ziekenhuisvoorzieningen). Deze wet zou de invloed van de overheid,
die na het loslaten van het loon- en prijsbeleid kleiner was geworden,
weer doen toenemen. Het ziekenhuis kon verwachten dat onder deze wet
uitbreiding voor lange tijd, zo niet voor altijd onmogelijk zou worden. Het
was dus zaak tempo te maken, zodat de uitbreiding gerealiseerd werd
38
voordat de wet van kracht werd. Janssen kwam ook Royakkers tegen en
deze vertelde hem dat uitbreiding nog eens kon worden bemoeilijkt door
plannen voor een medische faculteit in Maastricht. Gedeputeerde Staten
hield bovendien alle garantiebesluiten van gemeenten aan totdat de
ziekenhuiswet zou zijn aangenomen. 39
Nieuwkomer Janssen realiseerde zich dat er van alles speelde waarvan hij
niet op de hoogte was en waardoor het ziekenhuis klem kwam te zitten.
‘Wij voelden dus dat wij Royakkers op dat moment niet tegen ons in het harnas
konden jagen’, concludeerde hij. Een paar dagen later sprak hij nog eens
met Royakkers, dit keer in het bijzijn van Melchior. Deze laatste bood aan
om de bouwplannen te maken voor de uitbreiding. In drie maanden kon
hij een programma van eisen en na negen maanden bestektekeningen,
een exploitatiebegroting en een open bouwbegroting klaar hebben. De
kosten daarvan zouden vijftig- tot tweehonderdvijftigduizend gulden
bedragen. Het bouwplan zou voldoen aan de eisen van het ministerie, de
bouw zou meteen kunnen beginnen en Melchior zou ook de financiering
op zich willen nemen. Hij meende ten slotte kans te zien om voor het
verpleeghuis toestemming voor 150 in plaats van voor 120 bedden te krij-
40
gen. Weer een paar dagen later, op 11 januari 1968, verscheen een aan-

214 HET MEDISCH CENTRUM
kondiging van de Spaubeekse psychiatrische inrichting in het Limburgs
Dagblad. ‘Met de bouw wordt deze maand nog begonnen’, luidde de kop. 41
Het is opmerkelijk dat het bestuur van St. Barbara zich zo slecht informeerde
en zich zo laat bewust werd van de belangrijke ontwikkelingen
rondom het ziekenhuis en het ziekenhuiswezen en de mogelijke implicaties
daarvan. Er was een nieuwjaarsreceptie voor nodig alvorens van deze
zaken iets bij Janssen doordrong. Nu waren bestuurs- en directievergaderingen
allesbehalve een platform voor uitwisseling van kennis en discussie
over wat zich in den lande afspeelde.
De aanloop naar een medische faculteit in Maastricht begon al in 1965. In
dat jaar richtte gouverneur Van Rooy de Stichting Wetenschappelijk
Onderwijs Limburg (S.W.O.L.) op met het doel binnen de provincie een
universiteit te vestigen. Maastricht was eind jaren veertig al eens in beeld
geweest voor de vestiging van de tweede Technische Hogeschool, maar
42
moest in de jaren vijftig Eindhoven voor laten gaan. In december 1966
besloot de Tweede Kamer een Studiecommissie Achtste Medische Faculteit
te installeren, waarna de S.W.O.L. ogenblikkelijk Maastricht als
mogelijke vestigingsplaats naar voren schoof. Het ingrijpende besluit van
minister van Economische Zaken J.M. den Uyl, bekend gemaakt in
december 1965, om de mijnen te sluiten, vergrootte de kansen voor
Maastricht aanzienlijk. Aan de mijnsluiting werd de herstructurering en
versterking van de Limburgse economie verbonden, hetgeen de stichting
een uitstekend argument gaf om de provincie in tweede instantie toch
43
van een universiteit te voorzien. Aan de verschuivingen in het Zuid-
Limburgse ziekenhuislandschap die deze medische faculteit en het daaraan
verbonden academische ziekenhuis zouden teweeg brengen, heeft het
bestuur van St. Barbara in deze jaren nooit een woord vuil gemaakt. Ook
het sluiten van de mijnen, te beginnen met de Maurits in Geleen, bleef in
notulen, notities en correspondentie volledig onbesproken. Het besluit
ging als een schok door de Limburgse samenleving, maar liet de gemoederen
in het ziekenhuis schijnbaar onberoerd. Het toont hoe geïsoleerd van
de buitenwereld het ziekenhuis werd bestuurd.
Den Uyl sloot de in de jaren zestig verliesgevende mijnen op aandringen
van de Staatsmijnen-directie, die ervan overtuigd was dat de verliezen
structureel waren. De juist aangetreden minister durfde het ingrijpende
besluit aan, omdat Staatsmijnendirecteur A.J.C. Rottier en diens vriend
H.J. van Doorne hem reeds substantiële vervangende werkgelegenheid

DE UITBREIDING VAN HET ST. BARBARA ZIEKENHUIS 215
wisten te bieden. DAF-president Van Doorne zou in de gemeente Born,
tussen Nieuwstadt en Sittard een personenwagenfabriek gaan bouwen.
Hij hoopte er in Eindhoven zijn personeeltekorten mee op te lossen en de
regio zou er een zeer aanzienlijk deel van de uitstoot van arbeiders uit het
44
te sluiten mijnbedrijf in Geleen in kunnen opvangen. Voor het ziekenhuis
in Geleen had de mijnsluiting de consequentie dat de zorgbehoefte
tenminste inhoudelijk zou gaan veranderen. Door de komst van DAF zou
bovendien het zwaartepunt van de werkgelegenheid in de Westelijke
Mijnstreek naar het noorden kunnen gaan verschuiven. Dergelijke overwegingen
maakte het bestuur van St. Barbara niet. Het bleef bij zijn
uitbreidingsplannen en verwees daarbij nog eens naar de oorspronkelijke
argumenten. 45
Melchior
Staatssecretaris Kruisinga besloot niet te willen meewerken aan de uitbreiding
van het ziekenhuis in Geleen en liet het bestuur dat op 5 februari
1968 weten. Hij vond dat er in Zuid-Limburg genoeg bedden waren en
stelde zelfs vast dat ‘ter voorkoming van overbedding en gezien tegen de
achtergrond van de huidige feitelijke situatie, ( ) een temporisering van de
46
ziekenhuisbouw in Zuid-Limburg onvermijdelijk (is)’. Waaraan het ziekenhuis
geen aandacht had besteed, klonk in Den Haag als echo op het
woord Limburg. Kruisinga koppelde de voorgenomen mijnsluiting (‘de
feitelijke situatie’) onmiddellijk aan de beddenbehoefte en kwam tot de
eenvoudige slotsom dat deze zou gaan afnemen. Janssen wenste ‘niet te
berusten in deze beslissing’ en probeerde het bestuur over te halen om met
Melchior in zee te gaan, maar een aantal leden voelde daar niet voor. Zij
hadden geen vertrouwen in de methode van Melchior en zij zagen niet in
hoe bouwen met Melchior de ziekenhuisuitbreiding dichterbij kon brengen.
In zijn vergadering van 20 februari besloot het bestuur als compromis
dat Melchior maar moest bouwen volgens de plannen van Swinkels. 47
In een gesprek met Melchior en Swinkels verklaarde Melchior evenwel
dat hij er niet voor voelde om volgens het plan van de architect te bouwen.
Hij dreigde om dan maar op eigen titel een verpleeghuis te bouwen,
in combinatie met het administratiegebouw van de psychiatrische inrichting.
‘Er kan dus de situatie ontstaan dat er twee verpleegtehuizen komen’,
schreef Janssen die zijn eigen verpleeghuisbouwplannen in gevaar zag
komen in zijn gespreksverslag; ‘wij verliezen dit spel’. Melchior zou sneller
klaar zijn en zo St. Barbara het verpleeghuis uit handen spelen. Zijn in-

216 HET MEDISCH CENTRUM
druk was dat Royakkers van de situatie op de hoogte was. Zeker was dat
Niël wist welk spel er werd gespeeld.
Later tijdens het gesprek zei Melchior te weten dat uitbreiding van het
ziekenhuis door de rijksoverheid was toegestaan. Janssen wist daar niet
van. Volgens hem hadden zich sinds het schrijven van Kruisinga nog geen
nieuwe ontwikkelingen voorgedaan. Dat kon ook nauwelijks, want de
brief van Kruisinga was net twee weken oud. Melchior stelde nog eens
samenwerking voor tussen St. Barbara en de stichting in Spaubeek. Hij
haalde plotseling Niël binnen, die zich blijkbaar vlakbij beschikbaar had
gehouden. Niël stuurde aan op een volledige samensmelting van de
organisaties, ‘zelfs zover’, concludeerde Janssen in zijn verslag, ‘dat ook het
ziekenhuis onder het bestuur van de éne Stichting zou worden gebracht’. Hij liet
zich in dit geweld overhalen op 28 februari een vergadering te beleggen
tussen de besturen van de twee stichtingen. 48
Tijdens de voorbespreking van die vergadering vertelde Janssen zijn
bestuur nog eens wat hem was overkomen. Govaert constateerde ‘dat wij
in de netten van de heer Melchior zitten’, waaraan werd toegevoegd ‘dat de
heer Royakkers er evenzeer in zit’. De huisarts beschouwde het optreden van
Melchior als een kennelijk ‘gewone manier van chantage’. Touw was bij Van
Banning geweest en compliceerde het beeld nog met zijn conclusie, ‘dat
49
tegen de daar werkende machten niet valt te boxen’. Dat Melchior, en ook
Van Banning, brutaal spel speelden was wel duidelijk, maar het bestuur
van de Stichting St. Barbara gaf daartoe ook wel alle gelegenheid. Melchior
had met Royakkers een coalitie gesloten en hield deze voor dat hij snel
verpleeghuiscapaciteit kon realiseren. Royakkers richtte voor de verpleeghuizen
lokale stichtingen op. De stichting voor de Westelijke Mijnstreek
onder leiding van Niël werd door Melchior gebruikt om St. Barbara in te
palmen met als doel niet alleen de psychiatrische inrichting, maar ook het
verpleeghuis, de verpleegstersflat en zo mogelijk een uitbreiding van het
ziekenhuis te bouwen. Dat was van meet af aan duidelijk, maar het
bestuur van de Stichting St. Barbara en met name Janssen, verblind door
de ambitie om uit te breiden, zag het niet en toonde zich chantabel.
Janssen sloot niet uit dat er over de uitbreiding van het ziekenhuis
contacten waren tussen Kruisinga, Royakkers en Melchior. ‘De heer Melchior
krijgt ( ) de uitbreiding wel voorbereid’, gokte hij. Hij wilde, wanneer
daardoor toch nog een ziekenhuisuitbreiding tot stand kon komen, wel
instemmen met een fusie. Onder meer Touw en Pijls waren nu voor,
Gehlen en Govaert waren tegen, de laatste vooral omdat hij niet met Mel-

DE UITBREIDING VAN HET ST. BARBARA ZIEKENHUIS 217
chior wenste te werken. Aldus ging het bestuur verdeeld de vergadering
met de Spaubeekse stichting in. 50
De gesprekspartner van het bestuur van St. Barbara presenteerde zich in
deze vergadering als ‘Stichting St. Jans Geleen Klinieken’. Zij verwees ermee
naar het voormalige landgoed op de rand waarvan de inrichting was
gepland: naast het ziekenhuis dus. En door het meervoud versterkte de
stichting de indruk dat zij van plan was het Geleense verpleeghuisplan te
51
kapen. Royakkers betoogde dat het Sittard aan uitbreidingsmogelijkheden
ontbrak en dat ‘dus Geleen het probleem (moet) opvangen’. Door in dat
verband te spreken van ‘een centrum van 1000 bedden’, deed hij niet alleen
een slag in de lucht, maar bouwde er ook kastelen. Verder wees hij er nog
eens op dat de Provinciale Raad voor de Volksgezondheid voorstander was
van een fusie, dat ook de voorzitter daarvan, gedeputeerde Lebens, in het
bestuur van de regionale stichting en de Spaubeekse stichting zat, dat de
Ziekenhuiscommissie zou worden opgeheven en dat de nieuwe wet die in
de maak was de advisering ten aanzien van ziekenhuisbouw in handen
zou gaan leggen van de Provinciale Raad. 52
Wat opviel was dat Niël heel veel haast had. Hij wilde een psychiatrische
inrichting, een verpleeghuis en een verpleegstersflat en wel zo snel
mogelijk. Deze moesten worden gebouwd op grondgebied van Spaubeek
en liefst zo dicht mogelijk tegen het ziekenhuis aan. ‘Wie kan het plan het
snelste realiseren’, was de hoofdvraag die Niël bezighield. Janssen antwoordde
gevat dat die vraag niet tot veel discussie zou leiden. ‘Die een deel
realiseert zal ook wel de andere projecten uitvoeren’, stelde hij vast. Niël
concludeerde daarop dat ‘als de St. Barbara-stichting met de plannen van de
heer Melchior akkoord gaat, dat daarvan het meest profijt zal worden getrokken
53
en het snelst op de goedkoopste wijze gewerkt zal worden’. Het verdeelde
bestuur van de Stichting St. Barbara zwichtte onder de druk en ging
akkoord met het oprichten van een commissie ter voorbereiding van een
fusie. Niël liet zich in die commissie bijstaan door notaris A.A. Oomen en
54
ondernemer en Provinciale Statenlid E.M. Mastenbroek. Het ziekenhuis
werd erin vertegenwoordigd door Janssen, Touw en Van Zutphen. Daarmee
stonden de tegenstanders langs de zijlijn. 55
Zoals Niël in januari zijn plannen publiek maakte, deed Janssen dat begin
56
maart. Hij liet een persbericht schrijven waarin de bouw van zijn verpleeghuis
werd aangekondigd. Het werd door De Nieuwe Limburger op 6
57
maart geplaatst. Niël reageerde dezelfde dag furieus op de publicatie. Hij

218 HET MEDISCH CENTRUM
M.H.J.G. Niël en J.A. Janssen

DE UITBREIDING VAN HET ST. BARBARA ZIEKENHUIS 219
was al ontstemd geweest over het feit dat Gehlen Lebens had gebeld om
deze te vertellen dat de staatssecretaris zijn schriftelijke toestemming voor
de bouw van het verpleeghuis had gegeven en dat nu alles rond was.
Nijdig werd hij, omdat hij er vanuit was gegaan dat St. Barbara hangende
de fusie zijn verpleeghuisplan zou opschorten. Verder had Janssen hem
gebeld en gezegd dat hij, aangezien hij al vijf dagen niets had gehoord,
aannam dat Spaubeek de fusie niet meer wilde. De Stichting St. Jans
Geleen Klinieken was ‘bijzonder teleurgesteld in de houding en waardigheid’
van haar tegenspeler. ‘Deze woordbreuk heeft ons Bestuur ernstig gegriefd’,
overdreef Niël die dacht op de vergadering van 28 februari de zaak al
beklonken te hebben. 58
Janssen liet heel even zijn tanden zien, om de indruk te wekken, of
tenminste zichzelf wijs te maken dat hij zich niet aan Niël had overgeleverd.
Op 8 maart hield de fusiecommissie een eerste vergadering. Van
Zutphen deed er op 11 maart kort en neutraal verslag van. Janssen vatte
een dag daarna in een brief aan Oomen de punten nog eens samen en
nam aan daarmee te kunnen volstaan als antwoord op de boze brief van
Niël naar aanleiding van de perspublicatie. ‘Nu de verwijten over en weer ( )
zijn uitgewisseld’, leek het hem van belang zo spoedig mogelijk tot zaken
te komen en, zoals overeengekomen, in vier weken tot een bindend
besluit te komen. 59
In de loop van maart ontstond zowel overeenstemming over de fusie van
de stichtingen als over de relatie met Melchior. De Stichting St. Barbara
zag haar belang ‘in de allereerste plaats het best gediend ( ) door de uitbreiding
van het aantal ziekenhuisbedden’. Dat was ook aan Melchior medegedeeld.
Staatssecretaris Kruisinga had aangekondigd dat in september de ontwerpziekenhuiswet
aan de Tweede Kamer zou worden aangeboden en de
stichting probeerde van de fusie een middel te maken ‘om de belofte eruit te
krijgen, dat de uitbreiding verwezenlijkt zou worden’. De gedachte was dat de
stichting de Provinciale Raad (Royakkers en Lebens) gunstig zou stemmen
door de fusie aan te gaan. Zij kon er dan zeker van zijn dat deze
Raad, die na invoering van de wet de adviesfunctie zou krijgen ten aanzien
van ziekenhuisbouw, akkoord zou gaan met de uitbreiding.
Melchior toonde zich nog eens overtuigd van het kunnen verkrijgen van
de rijkstoestemming. Hij bood zich weer aan als bouwer van het verpleeghuis
en van de extra ziekenhuisbedden en stelde opnieuw voor alvast aan
de ziekenhuisuitbreiding te gaan tekenen. Zou de toestemming niet

220 HET MEDISCH CENTRUM
worden verkregen, dan nam hij de kosten van het tekenen voor zijn
60
rekening. Dit was voor het ziekenhuis een prachtig aanbod. Er kon tot
de fusie worden besloten. Om tijdrovende en kostbare wijzigingen van de
bestaande structuren uit de weg te gaan, werd ervoor gekozen een overkoepelende
stichting in het leven te roepen, waarin de dagelijks besturen
van de fuserende stichtingen het bestuur zouden vormen. Op advies van
Royakkers schreven Janssen, Niël, Gehlen en Oomen op 8 april een brief
aan Gedeputeerde Staten waarin de ziekenhuisuitbreiding nog eens werd
bepleit. De brief ging vergezeld van het rapport ‘Motieven sanering ziekenhuis’
waarin de te klein bemeten faciliteiten en andere tekortkomingen
waren opgesomd. 61
Op 16 april vergaderde het bestuur van St. Barbara zonder Janssen, Pijls en
Touw die verhinderd waren. Govaert uitte zijn ergernis over de gang van
zaken en met name over Royakkers. Hij trok zich terug uit het bestuur.
Gehlen, die evenmin te spreken was over de maalstroom waarin het
ziekenhuis werd meegenomen, gaf aan dat het voor hem ‘onmogelijk (is)
onder dergelijke omstandigheden nog langer te werken’. Hij werkte de notulen
van de vergadering nog uit en stapte daarna op. 62
Intussen kwamen de bouwvoorbereidingen op gang. Een allesomvattend
bouwprogramma en een globale begroting werden op 28 mei 1968, vlak
voor Pinksteren door Melchior beschikbaar gesteld en Van Zutphen verzocht
de bestuursleden deze, meteen na het Pinksterweekend, op 4 juni
63
goed te keuren. Op die dag namelijk vond de eerste vergadering plaats
van de gezamenlijke besturen van de fuserende stichtingen. De begroting
voor de bouw van de inrichting voor psychisch gestoorde bejaarden, de
bouw van een verpleeghuis voor somatisch zieken, de bouw van een
verpleegstersflat en de uitbreiding van het ziekenhuis tezamen beliep 28,9
miljoen gulden. Van de zijde van de Stichting St. Barbara werd nog wel
bezwaar gemaakt tegen het meteen bouwen van de verpleegstersflat.
Wanneer namelijk de toestemming voor de uitbreiding van het ziekenhuis
zou uitblijven, dan zat men met te veel zusterkamers. Royakkers zag ‘geen
problemen in de vergunning’. De provincie zou ten aanzien van de uitbreiding
positief adviseren. Daarop werden de plannen en de begroting van
Melchior goedgekeurd. 64
Tijdens de vergadering werden, in afwachting van de oprichting van de
overkoepelende stichting, de besturen van de bestaande stichtingen opnieuw
ingericht. Janssen werd voorzitter van St. Barbara en secretaris van

DE UITBREIDING VAN HET ST. BARBARA ZIEKENHUIS 221
‘St. Jans-Geleen’, Niël voorzitter van St. Jansgeleen en secretaris van St.
65 66
Barbara. Het aantal leden van de besturen werd teruggebracht. Naast
de bestuurders ging Van Zutphen een belangrijke rol spelen. Hij werd belast
met uitvoerende taken en werd lid van de bouwcommissie, waardoor
hij als enige in dienstverband, grote invloed kreeg op de fusie en de bouw.
De uitbreiding van het ziekenhuis concentreerde zich meer en meer op
een beddenafdeling voor een nieuw aan te trekken neuroloog-psychiater.
Deze zou zowel in de psychiatrische inrichting als in het ziekenhuis
67
werkzaam zijn. Ervan afgezien dat nog geen toestemming was verkregen
voor de uitbreiding van het ziekenhuis, stond het hele project op de rit.
De plannen waren klaar, een globale begroting was goedgekeurd, Melchior
zorgde voor het merendeel van de financiering en aan de gemeente
Geleen was een garantie voor een lening van maximaal 22 miljoen gevraagd.
Royakkers had met de vestiging van een psychiatrische inrichting
en een verpleeghuis bij het ziekenhuis zijn doel bereikt, Niël was bestuurder
geworden van een medisch centrum in aanbouw en Melchior mocht
alles bouwen wat er op de grens van Geleen en Spaubeek te bouwen was.
Niël en Royakkers stelden zich met hun stichting op als voertuig van
Melchior en Janssen stapte, verblind door zijn uitbreidingswens, in het
gapende gat. Dat is te meer wonderlijk, omdat de stichting van Niël nog
niets voorstelde. De psychiatrische inrichting moest nog worden gebouwd.
Het ziekenhuis had er niets mee. Toestemming voor een verpleeghuis
voor somatisch zieken had St. Barbara en niet Niël. Zijn stichting was
vooralsnog een lege huls, maar Janssen fuseerde ermee als ware het een
organisatie van formaat. Voor de ambitie om het ziekenhuis uit te breiden,
of althans die niet bij Royakkers te frustreren, een ambitie nog wel
waarvoor rationele overwegingen ontbraken, was Janssen bereid gebleken
een onvoorstelbaar hoge prijs te betalen.
Niël en zijn droom van een medisch centrum voor de Westelijke Mijnstreek
Niël, door het gebeurde op een voetstuk geplaatst, kreeg de smaak te
pakken. Hij wilde dat zijn centrum zich ook over Sittard zou uitstrekken
en in juni 1968 ging hij op bezoek bij Van Kempen. Hij koos bij deze
directeur in grote lijnen dezelfde strategie als die welke bij Janssen tot
succes had geleid. Hij confronteerde Van Kempen met de diverse plannen
en de snelheid waarmee deze ten uitvoer werden gebracht en stuurde
onmiddellijk aan op een fusie door de vorming van een overkoepelend
68
bestuur voor te stellen. Ook Van Kempen was zijn ziekenhuis aan het

222 HET MEDISCH CENTRUM
uitbreiden, ook hij was in afwachting van toestemming en ook voor hem
gold dat een toenemende invloed van de Provinciale Raad voor de Volksgezondheid
roet in het eten kon gooien. Maar Van Kempen was, anders
dan Janssen, niet chantabel. Hij onderhield geen relatie met Melchior en
wilde dat graag zo houden. Van Kempen stond bovendien zeer gereserveerd
tegenover de uitbreidingsplannen van het ziekenhuis in Geleen. Hij
liet Niël weten dat hij altijd bereid was te praten over samenwerking en
dat hij psychiatrische patiënten wel wilde doorsturen naar Niëls gesticht,
als daar tenminste een psychiater werd aangesteld. Verder hield hij zich
69
op de vlakte. Een paar weken later probeerde Niël het nog eens, maar nu
samen met Janssen. Te lezen naar zijn gespreksverslag had hij nu succes.
Niël noteerde dat ‘van beide zijden verlangens bestaan om samen te werken’ en
dat Van Kempen desgevraagd een lidmaatschap in het bestuur van St.
70
Jansgeleen in overweging wilde nemen. Sittard hield er evenwel een
andere lezing op na. Van Kempen had zich op het standpunt gesteld dat
van overkoepelen pas sprake kon zijn als er een vorm van samenwerking
was en dat een toetreding tot Niëls bestuur ‘niet juist zou zijn’. Regent
Lebens, toch ook bestuurder van de door Royakkers bestierde, verpleeghuizen
bouwende regionale stichting, hoorde tijdens de regentenvergadering
van begin juli de lezing van Van Kempen aan alsof hem iets werd
verteld dat hij nog niet wist. Hij vond ‘dat we moeten oppassen’, door zijn
woordkeuze zijn dubbelrol verbloemend. 71
Niël, tevreden over de uitkomst, wilde de benoeming van een psychiater
in gang zetten. Deze moest worden verbonden aan St. Jansgeleen en aan
de ziekenhuizen van Sittard en Geleen. In de vergadering van het fusiebestuur
van 21 juni bracht hij nog eens naar voren dat samenwerking tussen
de twee ziekenhuizen ‘dringend gewenst is’. Er moest namelijk worden
voorkomen ‘dat er een teveel aan bedden gerealiseerd gaat worden’ en er moest
worden bevorderd dat er ‘een taakverdeling komt tussen beide ziekenhuizen
72
ten aanzien van de specialismen’. Deze uitspraak laat zien dat Niël weinig
van de verhoudingen begreep. Omdat hij een psychiater en psychiatrische
patiënten nodig had, waren de andere partijen in het spel nog geen
verlengstuk van St. Jansgeleen. Bovendien kon een beddenoverschot in de
eerste plaats ook worden voorkomen door het ziekenhuis in Geleen niet
uit te breiden, hetgeen het meest recente standpunt van de staatssecretaris
was. Ook was een taakverdeling op het gebied van specialismen geen
thema. In Sittard was een groot deel van de denkbare specialismen reeds
aanwezig, Geleen had nog moeite de bedden van de basisspecialisten vol

DE UITBREIDING VAN HET ST. BARBARA ZIEKENHUIS 223
te krijgen en voor afspraken moesten ten minste de specialisten zelf in de
discussie worden betrokken. Nu hadden de Sittardse specialisten geen
enkel belang bij de ambities van Niël en de Geleense specialisten waren
van de ontwikkeling die Janssen en Niël in gang hadden gezet nauwelijks
op de hoogte. De enige officiële informatie die de medische staf van het
ziekenhuis in Geleen had gekregen, was uit februari 1968, al weer enige
maanden geleden. Het betrof de mededelingen van Pieters en Van Zutphen
dat gestreefd werd naar de bouw van een semi-permanent paviljoen
met 55 bedden voor neurologische en psychiatrische patiënten en dat er in
de bestaande bouw derhalve een paar bedden vrijkwamen. Hieraan werd
het verzoek gekoppeld voorstellen te doen voor een nieuwe beddenverdeling
en wensen naar voren te brengen voor toekomstige associatie. Over
de verpleeginrichtingen en de op handen zijnde fusie met St. Jansgeleen
73
werd in deze maanden niet gerept. Van wat zich afspeelde, konden de
artsen alleen via het geruchtencircuit globaal op de hoogte zijn. Er was
daarmee, zo kon men gegeven de toch al gespannen verhoudingen wel
stellen, een tijdbom onder het nieuwe Medisch Centrum geplaatst.
Eind juni spraken de fusiebesturen, in aanwezigheid van Van Zutphen
maar in afwezigheid van Pieters, over de gewenste managementstructuur
van de fusieorganisatie en de rol van de medische staf in het geheel.
Specialisten waren niet uitgenodigd, wel een extern adviseur. De conclusies
waren onder meer dat het goed zou zijn wanneer de artsen verbonden
aan de verpleeginrichtingen lid zouden zijn van de medische staf en dat
de leiding van het ziekenhuis niet noodzakelijk in handen van een arts
hoefde te worden gelegd. Het laatste stoelde op de gemeenplaats dat
artsen niet per definitie goede managers zijn. In de discussie werd de
redenatie zelfs omgekeerd tot de algemene stelling dat artsen slechte
managers zijn en dat de arts-directeur ook nog eens zijn medisch gezag
verspeelde doordat hij als arts niet meer praktiseerde. ‘Eigenlijk is het een
verspilling een arts na zijn langdurige en kostbare opleiding om te scholen en op
74
te leiden tot manager’, wist de adviseur. Janssen en Niël waren bezig om
Pieters de stoelpoten, of wat daarvan nog restte, weg te zagen.
Op 5 juli verscheen in De Nieuwe Limburger een artikel over de uitbreidingsplannen
van het ziekenhuis in Geleen. Het was op te vatten als een
aanklacht tegen Sittard. De gemeente Geleen had een garantie afgegeven
van 22 miljoen gulden en Gedeputeerde Staten had, zoals in afwachting
van de ziekenhuiswet het beleid was, de beoordeling van deze garantie

224 HET MEDISCH CENTRUM
even ter zijde gelegd. Volgens de redacteur had de provincie de garantie
niet goedgekeurd. Dat was naar de letter hetzelfde, maar de conclusie dat
daarmee de kous af was, was ongegrond. ‘Sittard moet ten koste van Geleen
A-ziekenhuis krijgen’, kopte de krant die ‘niet goedgekeurd’ begreep als
‘afgekeurd’, verwijzend naar het feit dat Sittard niet tegen belemmeringen
75
aanliep. ‘Een nieuw stukje retoriek uit Geleen’, noemde Van Kempen de
76
publicatie in een briefje aan Lebens. Janssen maakte zich overigens over
het besluit van de provincie niet druk. Royakkers bleef hem bevestigen
dat de provincie achter de uitbreidingsplannen stond en een positief advies
aan de minister zou sturen. Wel moest Janssen de ziekenhuiswet in
de gaten houden. Sittard en Maastricht waren al aan het bouwen. ‘Zodat
we beter niet op de Minister kunnen wachten’, adviseerde Royakkers, Geleen
uitnodigend de bouw zonder toestemming maar vast te starten. Janssen
bleef er ook op vertrouwen dat Melchior de vergunningen wel zou weten
te regelen. 77
Gedwongen samenwerking met Sittard
Op 23 september 1968 bracht het bestuur van St. Barbara een bezoek aan
de provincie met het doel nog eens te spreken over de uitbreiding van het
ziekenhuis. Het bestuur wilde zich er nog eens van verzekeren dat de
provincie bij de minister positief zou adviseren. Van de zijde van de provincie
waren onder anderen gouverneur Van Rooy, Lebens en Royakkers
aanwezig.
De laatste promootte de belangen van Geleen, maar bleek alleen te staan.
Het werd al bij het begin van het gesprek duidelijk dat de meerderheid
van de aanwezige provincievertegenwoordigers de uitbreiding van Geleen
niet steunden. Liever zagen zij, zoals De Nieuwe Limburger had opgemerkt,
Sittard uitgroeien tot een derde volwaardig ziekenhuis in Zuid-Limburg.
Die uitspraak bleek al met al dus toch geen Geleense retoriek. De gouverneur
vond dat de beddenbehoefte het uitgangspunt moest zijn. Sittard
had de toestemming voor lopende uitbreidingsplannen binnen en was aan
het bouwen. In de beddenbehoefte was er voorlopig mee voorzien en
Geleen viste achter het net. De gouverneur vond verder dat twee ziekenhuizen
zo dicht bij elkaar, ernaar dienden ‘te streven beide te verenigen onder
een en hetzelfde bestuur’. Het leek of de provincie met de stem van Niël
sprak, maar dat was absoluut niet het geval: de actie van Niël was een
vervolg op zijn Spaubeekse avontuur en in Geleen was samenwerken met
Sittard wel het laatste waaraan men dacht. Van Rooy was, net als veel

DE UITBREIDING VAN HET ST. BARBARA ZIEKENHUIS 225
andere bestuurders en beleidsmakers in die tijd, de concurrentie tussen
ziekenhuizen een doorn in het oog. De voortdurende onderlinge twist
leidde tot geldverspilling, zo was de opvatting. De ziekenhuizen van
Sittard en Geleen moesten maar met elkaar in gesprek gaan en in de richting
van een fusie ‘concrete resultaten’ boeken. De provincie ‘zal met het bepalen
van zijn standpunt met betrekking tot de uitbreiding van het St. Barbaraziekenhuis
wachten, tot dat overleg zal zijn beëindigd’, besloot Van Rooy. 78
De gouverneur gaf Janssen reden om zijn vertrouwen in te ruilen voor
grote bezorgdheid. De bespreking die de laatste plooien moest gladstrijken,
mondde uit in een deceptie. Hij moest met Sittard samengaan. Dit
zou gegeven de grootte-verhoudingen een overname kunnen betekenen.
Was het hem goed gelukt in de Sittardse organisatie op te gaan, dan zou
de provincie wel eens willen bekijken wat zij van uitbreiding vond. De
wens van de gouverneur zou kunnen leiden tot de opheffing van het zo
lang en vurig bevochten ziekenhuis in Geleen. Janssen besloot mee te
buigen met de wind. In een poging de provincie mild te stemmen en zijn
uitbreidingsplannen te redden, toonde hij zich vanaf nu officieel voorstander
van samenwerking met Sittard. Hij had geen keus. 79
Ook Melchior zag de ziekenhuisuitbreiding in gevaar komen en trok een
nieuw register open. De regering was bezig met de invoering van de
B.T.W. Zou pas later met de uitbreiding van het ziekenhuis worden
begonnen, dan werd die duurder, omdat hij B.T.W.-plichtig zou worden
en het ziekenhuis niet. Het was daarom zaak in ieder geval ‘het grond werk
en de fundering van de ziekenhuisvleugel ( ) onmiddellijk te laten starten’. St.
Barbara kon wat Melchior betreft dus maar beter gewoon beginnen zonder
toestemming, zoals ook Royakkers al had geadviseerd. Het ziekenhuis
stemde met dit waagstuk in. 80
In het najaar van 1968 bereidden Janssen en Niël de vorming van hun
nieuwe ‘Medisch Centrum Geleen’ voor. Zij stelden zich voor om voor het
ziekenhuis, de psychiatrische inrichting en het verpleeghuis samen één
directie te benoemen. In Pieters zag men niet de geschikte ziekenhuisdirecteur
en dus zeker niet de man om ook aan de twee andere instellingen
leiding te geven. Zonder hem overigens ontslag aan te zeggen, werd daar-
81
om een vacature gesteld voor een directeur-geneesheer. Van Zutphen
82
werd directeur-econoom van de nieuwe organisatie. De vacature en de
benoeming waren overigens prematuur. Er was nog geen stichting Medisch
Centrum Geleen en los daarvan was nog niet nagedacht over de

226 HET MEDISCH CENTRUM
In maart 1968 besloten de besturen van de stichtingen St. Barbara en St. Jansgeleen te fuseren tot
Medisch Centrum Geleen. De daadwerkelijke fusie, in de zin van het onderbrengen van de twee stichtingen
in een nieuwe stichting vond pas plaats in de periode na de oprichting daarvan in december
1969. Het Medisch Centrum Geleen was aanvankelijk slechts een samenwerking op bestuursniveau.
De voorzitter van het bestuur van de ene stichting werd secretaris van dat van de andere en omgekeerd.
Niettemin handelden bestuursleden en met name de voorzitters en secretarissen alsof zij het
dagelijks bestuur van een gefuseerde organisatie waren. De constructie had voor de besturen praktische
voordelen, maar leidde in de organisaties tot moeilijkheden. De directieleden van het ziekenhuis
werden geacht tevens leiding te geven aan de verpleeghuizen, maar werden door de klinieken niet als
leidinggevenden geaccepteerd. Het gevolg was dat iedereen er een stukje van het management opeiste:
de directieleden, de bestuurders, de dirigerend-medici van de klinieken en zelfs het middenkader
aldaar. Verpleeghuis St. Jansgeleen werd formeel-juridisch bestuurd door het bestuur van de gelijknamige
stichting. Wie nu eigenlijk het gezag voerde over St. Odilia was nog veel minder duidelijk. De
Stichting St. Barbara had de rijkstoestemming om deze kliniek te bouwen. De Stichting St. Jansgeleen
beschouwde St. Odilia als onderdeel van het Medisch Centrum Geleen, waarover ook zij de regie had.

DE UITBREIDING VAN HET ST. BARBARA ZIEKENHUIS 227
implicaties van een fusie. Voor Janssen en Niël was deze voorlopig echter
voldoende beklonken door de vorming van dagelijkse besturen van St.
Barbara en St. Jansgeleen met dezelfde leden. Deze waren dan tegelijk het
fusiebestuur van de nog op te richten stichting. Terwijl dit bestuur handelde
alsof er één organisatie was, was er van een fusie feitelijk dus geen
sprake.
Begin oktober vroeg de minister toelichting op het steeds verschillende
aantal bedden dat in de opeenvolgende uitbreidingsverzoeken was genoemd.
Janssen besloot hierop niet te antwoorden, maar eerst het verdere
83
overleg met Sittard en Gedeputeerde Staten af te wachten. Intussen was
Melchior aan het bouwen en dat riep eind november bij een paar kennelijk
slecht geïnformeerde bestuursleden vragen op. De aannemer bouwde
namelijk zonder dat een nauwkeurige prijsopgave was gemaakt van het
gehele bouwproject en dus zonder dat deze kon zijn goedgekeurd. Janssen
gaf als ontwijkende verklaring dat dit verband hield met ‘de mogelijkheid
dat de op stapel staande ziekenhuisbouwwet roet in het eten zou kunnen gooien’.
Hij verzekerde ‘dat de genomen beslissing juist was’. Hij zei ook dat de provincie
samenwerking met Sittard zwaar liet wegen en dat zij Sittard eerst
volledig wilde laten uitgroeien tot A-ziekenhuis. Daarom was hij blij dat
‘bij de bespreking te Sittard ( ) thans duidelijk gesteld (kon) worden dat te Geleen
met de bouw was gestart’. Niël hielp Janssen met zijn mening dat ‘niets de
verdere voortgang der werkzaamheden zal stuiten’. Na nog te hebben onderstreept
dat de vroege start van de bouw ‘in ieder geval’ ook ‘nog de voordelen
ten aanzien van de B.T.W.’ had opgeleverd, moesten de vragen afdoende
zijn beantwoord. Janssen en Niël dachten met het alvast starten met de
bouw de provincie en Sittard een duidelijk signaal te hebben gegeven dat
de uitbreiding van Geleen onvermijdelijk was. Dat ‘de heer Lebens kwaad is
vanwege het feit dat in Geleen reeds gestart was met de bouw’, was een welkome
bevestiging dat die boodschap zijn bestemming had bereikt. 84
In Sittard bekeek men de gebeurtenissen in Geleen met gemengde gevoelens.
Janssen en Niël drongen na de bespreking met de provincie op 23
september wel erg op samenwerking aan. De argumenten die daarbij werden
gebruikt waren opmerkelijk. Zo zou, volgens een brief van Janssen en
Niël van 25 september, samenwerking ‘dringende noodzaak’ zijn omdat de
twee ziekenhuizen ‘op luttele kilometers van elkaar’ lagen, het argument dus
85
van Van der Hoff destijds om in Geleen niet te bouwen. In een gesprek
met de provincie op 14 oktober 1968 waarschuwden Van Kempen en Das-

228 HET MEDISCH CENTRUM
sen dat samenwerking niet zo eenvoudig zou zijn en dat Geleen in het
verleden voor samenwerking niet erg open had gestaan. ‘Men dient zich bij
de bestudering van het voorliggend probleem af te vragen waar het in wezen om
gaat’, stelde Dassen. Volgens hem ging het er alleen maar om dat Geleen
zijn uitbreiding wilde realiseren en dat deze uitbreiding noodzakelijk was
omdat men er te veel specialisten had aangetrokken, niet omdat er be-
86
hoefte was aan meer bedden. Dassen, die van de precieze achtergronden
in Geleen niet op de hoogte kon zijn, had het goed gezien.
Een week later vroeg de staatssecretaris aan het St. Barbara Ziekenhuis of
de door de gemeente kennelijk afgegeven garantie bedoeld was voor de
87
uitbreiding van het ziekenhuis. Gedeputeerde Staten lieten daarop St.
Barbara nog maar eens weten dat het ziekenhuis van de provincie niet
eerder een advies aan het ministerie moest verwachten dan wanneer
samenwerkingspogingen met Sittard tot concrete resultaten waren geko-
88
men. Janssen en Niël schreven aan de provincie dat zij toch echt gingen
uitbreiden en hoe belangrijk zij samenwerking vonden. 89
Van Kempen zat intussen niet stil. Hij schreef in november lijvige stukken
aan Gedeputeerde Staten die neerkwamen op het verzoek Sittard eerst te
laten afbouwen en ermee akkoord te gaan dat het pas daarna zou bekijken
op welke gronden en op welke wijze samenwerking vorm kon krijgen. Hij
maakte van de gelegenheid gebruik om over nog maar eens 100 extra
90
bedden te beginnen. In grote lijnen sloot dit verzoek aan bij de mening
die in Maastricht overheerste. Niemand wilde het ziekenhuis in Geleen
zien uitbreiden, behalve Royakkers, maar deze alleen vanuit het belang
van St. Jansgeleen en de te bouwen verpleegkliniek voor somatisch
zieken. De ziekenhuiszorg zag men het liefst geconcentreerd in Sittard.
De gedachte om de ziekenhuizen te laten samenwerken, paste in een zich
ontwikkelende landelijke tendens en kon de uitbreiding van Geleen op
een zijspoor dirigeren. Wanneer de samenwerking tot stand kwam, was
men mogelijk van het kleine ziekenhuis in Geleen verlost.
Janssen en Niël zagen in samenwerking deze consequentie niet, integendeel.
Zij suggereerden in een brief van 20 november aan het provinciebestuur
dat Geleen in het samengaan van beide ziekenhuizen onder één
bestuur de ideale oplossing zag. Zij speculeerden er namelijk op dat wanneer
een vorm van samenwerking tot stand zou komen, de uitbreiding
reeds was gerealiseerd en de provincie niet anders kon doen dan deze,
vanwege de bereikte samenwerking, te accepteren.

DE UITBREIDING VAN HET ST. BARBARA ZIEKENHUIS 229
Lang kon dit spel echter niet duren. Van Kempen en Dassen hadden
Geleen door. In een volgend gesprek tussen beide ziekenhuizen liet Dassen
weten ‘het voornaamste’ te missen, namelijk ‘de vraag, waar gaat het om,
wat is de bedoeling van deze samenwerking?’ ‘Scherp gesteld’, formuleerde Dassen,
‘zou Geleen kunnen denken: laten wij nu eens gaan praten met Sittard hoe
wij in Geleen zo snel mogelijk tot volwaardig ziekenhuis kunnen uitgroeien!’. 91
De bespreking leverde niets op, maar Janssen en Niël waren tevreden. Zij
hadden Sittard nog maar eens duidelijk te verstaan gegeven dat de bouw
ten behoeve van de uitbreiding was begonnen.
Op 27 november 1968 meldde Sittard aan de provincie dat het op grond
van dit gegeven de samenwerkingsgesprekken achterhaald en overbodig
achtte. Met het oog op de uitbreiding tot volwaardig A-ziekenhuis
verzocht De Goddelijke Voorzienigheid de provincie om bij het ministerie
aan te dringen op toewijzing van de laatste 100 bedden. 92
Terwijl de bouw van de psychiatrische inrichting St. Jansgeleen zijn voltooiing
naderde en de uitbreiding van het ziekenhuis St. Barbara vorderde,
kreeg Janssen haast. Het werd hem langzaam duidelijk dat zijn strategie
heilloos was. Toestemming had hij nog steeds niet en met zijn stappen
om deze te krijgen, werkte hij zich steeds verder in de nesten. Maar hij
zag geen weg meer terug en greep werkelijk alles aan om de oplaaiende
veenbrand te blussen. Eind november schreef hij Van Kempen dat hij de
afbouw van Sittard tot A-ziekenhuis steunde, maar dat zijn bestuur ‘het
laten voortsukkelen’ van het St. Barbara Ziekenhuis ‘als onvolwaardige rompvoorziening
zonder voldoende medische, verpleegtechnische en economischfunctionele
armslag’ niet meer kon verantwoorden. Hij deed nog eens een
dringend beroep op Sittard om samen tot één A-ziekenhuis te komen. 93
Van Kempen kon hieruit concluderen dat Janssen in zijn richting opschoof
door een belangrijke blokkade op weg naar een samensmelting uit te weg
te ruimen. Maar een brief uit Geleen aan Gedeputeerde Staten van
dezelfde dag had een geheel andere toon. Janssen voerde er zijn brief aan
Van Kempen in op als bewijs van goede wil en vervolgde met zijn mening
dat door hem steeds uitdrukkelijk was gesteld dat ‘niet de uitbreiding van
ons ziekenhuis ter discussie kon worden gesteld’. Hij vond namelijk ‘dat deze
uitbreiding niet afhankelijk is van toestemming van het bestuur van Sittard’. 94
Van Kempen vatte de brief van Janssen uiteindelijk niet positief op, maar
concludeerde er juist uit dat Geleen aan de afbouw van Sittard geen
prioriteit stelde. Die conclusie werd Janssen in februari 1969 door Dassen
95
uit de doeken gedaan. Sittard was verbolgen over het feit dat Geleen al

230 HET MEDISCH CENTRUM
was gaan bouwen en ging met de hakken in het zand. Janssen toonde
zich van Dassen niet onder de indruk. Alsof hij argumenteerde, kaatste hij
hetzelfde terug, namelijk dat ‘Sittard voorbij ziet aan het feit dat men reeds
met de uitbreiding begonnen is’. Dat was, zo stelde hij vast, toch al duidelijk
gezegd. 96
Er waren in Geleen nog andere zaken die de aandacht vroegen. Men was,
vond men, ver gevorderd met de vorming van het Medisch Centrum
Geleen, de fusiestichting die de activiteiten in Geleen en Spaubeek moest
samenbrengen. Er was voor de functie van directeur-geneesheer een voorlopige
kandidaat gevonden. Het betrof de 70-jarige longarts A.V.M. Mey,
een man die, anders dan Pieters, zijn positie kon ontlenen aan een respect
afdwingend arbeidsverleden. Mey had als mijnarts van Staatsmijn Hendrik
longonderzoek verricht op het stoflaboratorium van de Geneeskundige
Dienst van de mijnen, opgericht door Vossenaar een paar jaar voordat
silicose in 1938 als beroepsziekte in de steenkoolindustrie in de Nederlandse
wetgeving werd opgenomen. In 1947 promoveerde Mey op de resultaten
van zijn onderzoek en werd hij directeur van het na de oorlog door de
Gemeenschappelijke Steenkolenmijnen in Limburg opgerichte Longinstituut.
Eind jaren veertig ontpopte Mey zich als een van de initiatiefnemers
achter het ziekenhuis in Brunssum, waarvan hij bestuursvoorzitter werd.
De aanstelling van de oudere Mey was voor Geleen een tussenoplossing,
in afwachting van een definitieve kracht. 97
Behalve de bezetting van de directie vroeg Melchior aandacht. Deze was
met zijn uitgewerkte prijsopgave gekomen en die bleek zo’n tien procent
hoger dan de voorlopige. Janssen en Niël meenden de hogere prijs te moe-
98
ten accepteren. Het bestuur sloot zich daarbij aan. Veel keuze was er
ook niet meer aangezien de bouw reeds was gevorderd.
2. BESTUUR, DIRECTIE EN SPECIALISTEN
Geleen breidde uit en opende met Spaubeek twee verpleeginrichtingen,
St. Jansgeleen voor psychisch gestoorde bejaarden en St. Odilia voor somatisch
zieken. Zo ontstond het Medisch Centrum Geleen. Maar het pad
daarheen ging niet over rozen en wie dacht dat de Geleense organisatie
nu in rustiger vaarwater zou komen, vergiste zich.

BESTUUR, DIRECTIE EN SPECIALISTEN 231
Aan de aanstelling van Mey als directeur-geneesheer van het geheel was
een onverkwikkelijk steekspel vooraf gegaan. Niël had in oktober 1968 een
van de bestuurders van zijn Spaubeekse stichting, J.H.G. Wagemans,
voorgedragen als directiesecretaris omdat aan hem een betaalde functie in
99
het vooruitzicht was gesteld. Janssen had hiermee ingestemd. Voor de
betrekking van directeur-geneesheer schoof Niël in december 1968 brutaal
Royakkers naar voren, de indruk wekkend ook deze in het verleden beloften
te hebben gedaan. De kandidatuur van Royakkers kon niet op algemene
steun rekenen. Janssen was tegen en met hem de bestuursleden van St.
Barbara. In Geleen was het besef doorgedrongen dat men door Royakkers
in een fuik was gedreven. Men had geen zin in deze man, die bovendien,
als hij op zoek naar een andere baan toch als directeur van de Provinciale
Raad voor de Volksgezondheid zou stoppen, niet meer gepaaid hoefde te
worden. Men wierp tegen zijn kandidatuur in dat hij ‘te hard van stapel zou
lopen’, eigenzinnig zou optreden en in conflict zou komen met de medi-
100
sche staf. Welke argumenten de tegenstanders ook aandroegen, Niël
stelde daar het tegendeel tegenover. Maar Niël kreeg zijn zin niet en liet
zich gaan, net als hij dat in april 1968 na de eerste samenwerkingsbespreking
tegenover Janssen had gedaan. Hij betoogde dat de Stichting St.
Jansgeleen steeds een volwassen houding had aangenomen en standpunten
had ingenomen ten dienste van de samenwerking en, de afwijzing
van Royakkers afkeurend, niet ‘ten gunste of ten ongunste van een persoon’.
Hij richtte zijn gram vervolgens op de beoogde directeur-econoom Van
Zutphen, die door het St. Barbarakamp voor een directiefunctie was voorgedragen,
en somde op wat deze allemaal fout zou hebben gedaan. ‘Als dit
alles betekent dat de heer van Zutphen het niet kan, is hij onbekwaam als econoom
het geheel te integreren, als hij het wel kan is het een bewijs van kwade bedoeling’,
beschuldigde Niël. Hij vond, wat op Van Zutphen ook van toepassing
was, diens functioneren onaanvaardbaar en een voorbeeld van ‘dilettantistisch
integreren en intrigeren en het zich niet voldoende kunnen despecialiseren’.
Hij voegde toe dat zonder de samenwerking tussen de stichtingen hij
met St. Jansgeleen veel verder zou zijn geweest en stelde voor een vacature
uit te schrijven voor een andere econoom. Uit het slot van zijn betoog
bleek dat meer een ultimatum dan een voorstel. Het moest onverkort
worden aangenomen, anders wilde Niël niet meewerken aan de bekrachtiging
van de statutenwijziging van de samenwerkende stichtingen. 101
Niël gaf een illustratie van de omgangsvormen binnen het Medisch
Centrum Geleen. Voor de functie van directeur-geneesheer vielen alle

232 HET MEDISCH CENTRUM
kandidaten af en werd, voor tijdelijk dus, de gepensioneerde Mey aangesteld.
Deze vormde voor geen van de partijen een bedreiging.
In maart 1969 nam Niël nogmaals ferme standpunten in. Van Zutphen
zou slechts als directeur-econoom van het ziekenhuis zijn aangesteld en
met St. Jansgeleen niets te maken hebben, zoals Mey ook alleen directeurgeneesheer
van het ziekenhuis mocht zijn. ‘Medisch Centrum is fictie, een
zeepbel’, vond Niël. In de meeste ziekenhuisbesturen zaten volgens de
huisdokter te weinig artsen, zodat veel te veel ‘naar de economie’ werd
gekeken. ‘Er kan niet genoeg geld worden uitgegeven aan vooruitgang van de
medische wetenschap.’ ‘Elk ziekenhuis moet, ongeacht de grootte, zoveel mogelijk
alle apparatuur aanschaffen, gebruiksfrequentie van deze apparatuur is onbelangrijk’,
beschikte Niël over het geld van anderen. Wat hem betreft moest
Geleen duizend bedden hebben. 102
Binnen de leiding van de Geleense inrichtingen groeide de weerstand
tegen Niël, die zich regelmatig bemoeide met uitvoerende zaken en daar-
103
mee de directieleden passeerde. Bijzondere belangstelling had Niël voor
de verpleegstersopleiding, waarvan St. Jansgeleen voor de voorziening van
verplegend personeel afhankelijk was. Dat leidde voortdurend tot verschillen
van inzicht met Van Zutphen en tot wrijvingen binnen de leiding van
104
de psychiatrische inrichting. Op 12 maart wees Van Zutphen Janssen
erop dat de voor de leiding van St. Jansgeleen aangestelde arts, J.L.H.
Wiertz, de titel directeur-geneesheer voerde. Janssen liet weten met het
voeren van die titel niet in te stemmen, een mededeling die Van Zutphen
105
vervolgens aan secretaris Wagemans deed. Daarop schreef Niël aan Janssen
dat, om de belangen van St. Jansgeleen niet ‘nog meer’ in gevaar te
brengen, Mey als nieuwe directeur-geneesheer er net als Van Zutphen
maar vanaf moest zien de kliniek te bezoeken. 106
Op 17 maart bond Niël onverwacht in. In aanwezigheid van Melchior
kwam hij met Janssen tot een vergelijk. De statuten zouden worden
gepasseerd, Mey en Van Zutphen gingen de directie voeren over het
Medisch Centrum, Wagemans werd als secretaris ondergeschikt aan de
directie en bestuursleden zouden niet meer aan de directie voorbij mogen
107
gaan. Melchior had ingegrepen en de energieke huisarts weer op het
gewenste spoor teruggezet.
Een oplossing van de problemen binnen de leiding bracht dit evenwel
niet. De grote onzekerheden brachten spanningen met zich mee. Die ontlaadden
zich en daarvan werden personeelsleden het slachtoffer. Nadat
Mey en Van Zutphen in mei 1969 het organisatieschema, de gewenste

BESTUUR, DIRECTIE EN SPECIALISTEN 233
onderlinge verhoudingen en de taakomschrijvingen nog eens met de
108
betrokkenen hadden afgestemd, liep het in juni weer mis. De kliniek St.
Jansgeleen was nog maar net begonnen en er werden al vraagtekens gezet
bij de leidinggevende capaciteiten van Wiertz. Er werd een tweede arts,
A.P.E. Tolk, aangesteld en deze bevestigde ogenblikkelijk de problemen. 109
110
Wiertz zou niet functioneren. Bezwaren had Tolk ook tegen Wagemans
die ruziede met Wiertz en de leiding over de kliniek naar zich toe trok. 111
Over Wagemans ontstond ook binnen het bestuur discussie. Aan hem
waren door Niël veel te mooie arbeidsvoorwaarden geboden en nu bleek
hij veel te duur. Bovendien had het Medisch Centrum in feite onvoldoende
werk voor hem, althans op het niveau dat hem door Niël in het
vooruitzicht was gesteld. Wagemans meldde zich ziek. Hoofd verpleging
van St. Jansgeleen, J.M.L. Roks, dreigde met vertrek, evenals Tolk. Mey
onthield zich van commentaar op medewerkers die pas net waren begonnen
en over wier functioneren bijgevolg bezwaarlijk een afgewogen
oordeel kon worden gegeven. Hij merkte slechts op dat het toch ‘noodzakelijk
is, dat het personeel ook voldoening heeft van het werk’. ‘Tot nog toe is dit
112
niet het geval’, was hem duidelijk geworden. Tolk voegde daad bij zijn
woord en het bestuur besloot in december 1969 om Wiertz ontslag aan te
113 114
zeggen. De kliniek St. Jansgeleen was net die maand officieel geopend.
Omdat men nu zonder arts kwam te zitten, werd besloten de leiding over
de kliniek tijdelijk in handen te geven van de vrouw van Pieters. Zij was
in een verpleegkliniek werkzaam, bezig met een promotie-onderzoek en
‘gezien haar belangstelling voor het medische vak’, leek zij de juiste persoon
om een beroep op te doen. 115
De medische staf
De komst van M.J.M. Pieters-Michels als hoofd van de kliniek St. Jansgeleen
in februari 1970 moest een einde maken aan de problemen. Aan haar
komst ging echter weer een conflict rondom Wagemans vooraf. Aan deze
zou kort na de officiële opening van de kliniek een brief worden gestuurd
waarin aanpassingen van zijn functie werden aangekondigd. Deze brief
kwam per ongeluk kort voor de opening al bij hem terecht, zodat hij op de
receptie op de hoogte was van de inhoud, terwijl de bestuursleden er van
116
uitgingen dat hij terzake nog onwetend was. Het conflict dat er uit
voortkwam gaf Niël de gelegenheid nog eens zijn woede te koelen op Van
Zutphen. Oomen wilde daaraan niet meedoen, maar vond wel dat de
econoom zich regelmatig verloor in ‘futiliteiten’. De sfeer rondom Van

234 HET MEDISCH CENTRUM
Zutphen was slecht, zo was wel duidelijk, maar Janssen en Touw namen
117
hem in bescherming. De spanning werd afgeleid naar een secretaresse.
Zij kreeg de schuld van het te vroeg informeren van Wagemans, een
118
berisping en twee maanden uitstel van haar salarisverhoging. Mastenbroek
vond in februari zelfs dat de uitspraken over Van Zutphen niet in
het vergaderverslag thuishoorden en stelde een samenvatting van twee
zinnen voor. Het bestuur besloot het uitgebreide verslag weer in te nemen
119
en te vernietigen. Het bestuur en Pieters-Michels wisten in welke verhoudingen
de laatste haar werk moest beginnen, maar wat zij niet vermoedden,
was dat de situatie nog verder kon verslechteren door tegenwerking
vanuit de medische staf.
De medici waren in 1963 met hoge verwachtingen in het St. Barbara
Ziekenhuis begonnen. Zij dachten zich te hebben verbonden aan een
instituut waarmee zij een prachtige toekomst konden opbouwen. In die
verwachtingen werden zij teleurgesteld. Er was veel aan te merken op het
ontwerp van het ziekenhuis en de beschikbare faciliteiten. Voor hun
aantal was het ziekenhuis veel te klein en dus voor het aantrekken van
associé’s zeker. Inspraak in het te voeren beleid was er naar het oordeel
van de artsen te weinig en veel zicht op wat zich in het bestuur afspeelde
hadden zij niet. De verhouding tussen de directie en de medische staf was
al van meet af aan slecht en tussen het bestuur en de medische staf werd
helemaal niet gecommuniceerd.
In februari 1969 leek voor het eerst een verbetering in deze situatie te
kunnen komen. Er waren bevredigende gesprekken gevoerd met internist
Frederiks en het stafbestuur en die gesprekken overtuigden Janssen ervan
‘dat er een groei in de goede richting gaande is’. Het bestuur had de aanschaf
van apparatuur voor functieonderzoek bespreekbaar gemaakt. Frederiks
vroeg al vanaf zijn komst om die apparatuur, maar Van Zutphen had
steeds afgehouden. Nu het bestuur zich open opstelde, verwachtte hij dat
hij te zijner tijd in staat zou zijn eindelijk ‘de meest normale routine bepaling
van orgaanfuncties’ te verrichten. Daardoor ontdooide zijn houding. 120
Maar Janssen moest zijn hoop op betere verhoudingen snel opgeven. In
juni kondigde chirurg Daniëls tijdens een stafvergadering aan dat hij uit
de bouwcommissie stapte. Op de vraag van Frederiks of de reden daarvan
ongenoegen met de bouwcommissie of de architect was, antwoordde
121
Daniëls dat het om het bestuur ging. Dat antwoord bracht meer gevoelens
van onbehagen naar boven. De specialisten hadden er wel iets in

BESTUUR, DIRECTIE EN SPECIALISTEN 235
gezien wanneer Sittardse subspecialisten in Geleen spreekuur kwamen
houden, maar het bestuur had afgehouden. Frederiks had gepoogd een
weekendregeling met Sittard op te zetten, maar dat was door de directie
geblokkeerd. Daniëls wist te vertellen dat sommige specialisten in Sittard
patiënten in Geleen wilden opnemen, maar dat het bestuur daar een
122
stokje voor had gestoken. De Geleense specialisten wilden regelingen
treffen met hun collega’s in Sittard, misschien niet om op lange termijn
samen te werken, maar ten minste om de continuïteit van de zorg van
hun (eenmans-)praktijken te waarborgen. Het bestuur hield dat tegen.
De klachten over communicatie en inspraak voerden evenwel de boventoon.
Het bestuur betrok de medische staf weinig of laat bij algemene
ziekenhuiszaken en dat leidde tot misverstanden en onenigheid. In juni
1969 was het dus de bouwcommissie ten behoeve van de uitbreiding van
het ziekenhuis waar het overleg niet vlotte. Dat was ook niet verwonderlijk.
Janssen speelde met enkele vertrouwelingen bij de uitbreiding van
het ziekenhuis hoog spel en had daarbij geen behoefte aan overleg met
medici. Toen de zaken hun dramatische wending hadden genomen, was
het verdere verloop door het bestuur niet meer te beïnvloeden en was
overleg niet meer zinvol. Wat de medische staf van de uitbreiding meekreeg,
was dat hun gevraagd werd om collega’s aan te trekken, de bedden
opnieuw te verdelen en de bouwcommissievergaderingen bij te wonen.
Nu Daniëls voor zijn lidmaatschap van deze commissie had bedankt,
dreigde elke directe betrokkenheid van de medische staf met de uitbreiding
te verdwijnen. Bij het bestuur wekte de houding van de staf overigens
alleen maar onbegrip. Het vond dat het, ondanks alle moeilijkheden,
de uitbreiding toch wist te realiseren en dat de staf zich daar weinig
dankbaar voor toonde.
In november 1969 werd een plan voor de operatiekamers gepresenteerd.
De medische staf wees dit plan af. Het was ‘zo omvattend ( ) dat er ( ) in
123
feite een nieuw ziekenhuis gebouwd zou worden’. Het bestuur besloot daarop
van sanering van deze afdeling af te zien, omdat het veronderstelde
124
dat er volgens de staf ‘niet voldoende noodzaak’ was. In december merkte
stafvoorzitter Belder op dat ‘het merkwaardige was dat de snijdende specialis-
125
ten ( ) in het geheel niet op de hoogte waren’. Het bestuur had zijn besluit
volgens Belder zonder de operateurs genomen, dus van het oordeel van de
specialisten kon het geen kennis hebben. Op deze verontwaardiging volgde
er een over de plannen voor de poliklinieken. De medische staf stelde
vast dat deze plannen niet meer inhielden dan het herinrichten van de

236 HET MEDISCH CENTRUM
bestaande ruimten. Waren deze al te krap bemeten voor het aantal specialisten
dat er was, nu het bestuur de staf had aangespoord associé’s te
126
werven zou het ruimtegebrek alleen maar nijpender worden. Het aantrekken
van collega’s, zeker die met nieuwe specialismen, werd er zo niet
eenvoudiger op. Dezen zouden, zo schatten de stafleden in, eerder kiezen
voor een ander, groter ziekenhuis. Het bestuur zag ook wel in dat het
aantrekken van nieuwe medici niet eenvoudig was, maar het zocht de
oorzaak daarvan niet in het gebrekkige ontwerp van het ziekenhuis of in
de polikliniekruimte, maar in het feit dat Geleen over minder bedden
127
beschikte dan de omliggende ziekenhuizen. Het bestuur van de medische
staf wenste over de poliklinieken niet in discussie te gaan. Het vond
dat het, na de ‘dolle plannen’ van de architect voor de operatiekamers, de
poliklinieken maar beter zelf onder handen kon nemen. 128
Met Mey leek er even verbetering in de situatie te komen. Hij hoorde de
specialisten aan en bracht hun grieven en voorstellen in het bestuur ter
sprake. Het leidde onder meer tot een kleine uitbreiding van de poliklinieken
en tot de toestemming om met Sittardse dokters te overleggen over
129
samenwerking. Maar net als Janssen moest ook Mey vaststellen dat de
‘groei in de goede richting’ slechts schijn was. Kwam de relatie met het
bestuur even in rustiger vaarwater, dan laaiden de spanningen tussen de
artsen onderling op.
Die tussen Daniëls en Pieters stamden al van de opening van het ziekenhuis.
Mey had eind 1969 een arts-assistent in algemene dienst aangesteld
en de medici gebruikten deze als speelbal door te ruziën over wie op hem
aanspraak mocht maken. De assistent hield het per 1 april 1970 voor
130
gezien. Kno-arts Laumans was opgevolgd door V.B. Veenhof en deze
had zijn vrouw meegenomen als arts-assistent. Zij toonde interesse in de
allergologie en daaruit ontstond bij de staf en met name bij dermatoloog
Van Neer de vrees, ‘dat Mevr. Veenhof zich zal gaan begeven op andermans
131
terrein’. Na Daniëls en Veenhof was Pieters het derde artsenechtpaar
binnen het Medisch Centrum Geleen. Tussen het eerste en het derde
groeide in februari 1970 een nieuwe controverse. Daniëls liet het bestuur
weten ‘geen binding met de kliniek St. Jansgeleen meer te willen hebben als
consulterend chirurg en dat hij weigert consulten te houden na de aanstelling
132
van Mevr. Pieters als dirigerend medicus in de kliniek’. Het bestuur toonde
zich ontstemd over deze mededeling van Daniëls, die meteen met vakantie
was vertrokken en dus niet voor debat bereikbaar was.

BESTUUR, DIRECTIE EN SPECIALISTEN 237
Frederiks was er in geslaagd een tweede internist naar het ziekenhuis te
krijgen. Met de komst van deze collega, P.J. Geelen, kreeg hij meer armslag.
Ook neuroloog-psychiater De Rooij wist een associé aan te trekken,
de voornamelijk in psychiatrie geïnteresseerde E.M. van den Bosch. Er
werd voorts een orthopedisch chirurg aangesteld: A.A.J.S. Mey, de zoon
van de directeur-geneesheer. Hij ging zijn toelating combineren met een
133
aanstelling in Brunssum. Bij de medische staf was de jonge Mey nog
welkom, maar het stafbestuur werd ten aanzien van verdere aanstellingen
134
zeer terughoudend. Toen het bestuur aankondigde een cardioloog te
willen gaan zoeken, verzocht het stafbestuur dringend om daarvan af te
zien. De reden daarvoor was dat de herverdeling van bedden in verband
met de uitbreiding van het ziekenhuis al tot genoeg aanvaringen tussen
de specialisten leidde.
Pieters had toen hij werd aangesteld minder bedden gekregen dan Daniels,
omdat hij als directeur-geneesheer geen volle praktijk aankon. Met de
uitbreiding wilde hij van dat verschil af. Het bestuur constateerde dat
Veenhof veel bedden nodig had en alles vulde wat hij leeg vond. Er was
dus sprake van ‘overmacht’ en dus kon Pieters er geen bedden bij krijgen.
Het zou zo zijn dat ‘enkele specialisten eruit puilden’. Anderzijds gaven de
bezettingscijfers van Geleen nog steeds geen aanleiding om te denken dat
er sprake was van een structureel beddentekort, zeker niet wanneer met
het aantal bedden na voltooiing van de uitbreiding werd gerekend. Het St.
Barbara Ziekenhuis was gepland voor 150 bedden, bouwde er 175, beschikte
er in 1967 over 220, vroeg om uitbreiding met 90 en liet Melchior er 150
bijzetten. De medici vochten over het totaal van uiteindelijk 347, niet omdat
zij die al allemaal konden vullen, maar omdat het aantal bedden een
maat was voor hun onderlinge posities. Het meest viel de bezetting van
de hardst strijdende chirurgen Pieters en Daniëls tegen. ‘Waakzaamheid is
geboden’, vond Touw. Janssen was het met hem eens. De door de afdeling
chirurgie opgeëiste bedden ‘(dienen) ook belegd ( ) te worden’. Nadrukkelijk
moet ook nu weer worden opgemerkt dat sentimenten in de discussie
over de bezetting nog steeds een voorname rol speelden. Zoals al vanaf de
opening was er geen enkele reden tot bezorgdheid. Er was geen sprake
van overbezetting, maar van flinke onderbezetting evenmin. De bezetting
maakte geen uitbreiding noodzakelijk, maar kwamen er door uitbreiding
meer bedden beschikbaar, dan raakten die successievelijk toch wel gevuld.
135

238 HET MEDISCH CENTRUM
Een cardioloog zou Frederiks de patiënten wegnemen en was dus niet
welkom. De komst van orthopeed Mey bleek in juli inmiddels ook niet
meer algemeen aanvaard. Tussen hem en de chirurgen was er aanvankelijk
overeenstemming, maar bij nadere bestudering realiseerde Daniëls
zich dat hij de behandeling van primaire fracturen aan Mey kon kwijtraken,
de tak van sport die veelal routinematig werk inhield en een flinke
136
omzet met zich meebracht. Na maanden kwam er nieuwe overeenstemming.
De fracturen zouden aan geen van beide specialismen worden
toegewezen, maar per geval in onderling overleg worden verdeeld. 137
Het gedoe over de sanering van de poliklinieken en operatiekamers en dat
over de bedden hadden alleen met het ziekenhuis te maken. Maar er
werden ook conflicten geboren doordat het bestuur verzuimde de fusie
met de verpleeghuizen behoorlijk vorm te geven. Er werd door bestuur en
directie een relatie gesuggereerd tussen het ziekenhuis en de verpleeghuizen
die in feite niet bestond.
Op 13 april 1970 bracht Pieters-Michels verslag uit van haar eerste bevindingen.
Naast algemene en bouwkundige tekortkomingen en een tekort
aan gediplomeerd personeel in de St. Janskliniek, zaken die als opstartproblemen
konden worden betiteld, was er volgens haar dringend behoefte
aan een psycholoog en een tweede arts naast haarzelf. Frederiks kwam
regelmatig in de kliniek en ook de nieuwe psychiater Van den Bosch consulteerde
er. Pieters-Michels beschouwde de bezoeken van deze specialisten
als structureel. Maar wegens het ontbreken van faciliteiten in de
verpleegkliniek moesten de patiënten deze artsen in veel gevallen in het
ziekenhuis bezoeken en dat belastte het personeel van de kliniek dat ter
begeleiding mee moest. Daarom wilde zij in de kliniek onderzoekkamers
bouwen, ‘zodat het personeelrovend polikliniekbezoek achterwege gelaten kan
worden’. Zij stuurde aan op een zekere vermenging van de kliniek met het
ziekenhuis en daar ging het mis. De specialisten, Daniëls voorop, waren
fel gekant tegen een dergelijke ontwikkeling. De leiding van het Medisch
Centrum kon dan wel aandringen en Pieters-Michels mocht verstrekkende
ideeën koesteren over het inzetten van specialisten in de verpleeghuizen,
de artsen hadden een overeenkomst met St. Barbara; met de hun opgedrongen
St. Jansgeleen en St. Odilia hadden ze niets van doen.
Pieters-Michels, op tijdelijke basis aangesteld, nam nog een volgende stap.
Terwijl de behoefte nog niet was gebleken, stelde zij zonder enige voorbereiding
voor een psycholoog aan te trekken. Zij had al iemand op het oog:

BESTUUR, DIRECTIE EN SPECIALISTEN 239
H.M.J.A. Houben, die eerdaags zijn studie in Nijmegen zou afronden. Het
bestuur moest, met hulp van zijn afstudeerhoogleraar, vrijstelling van
militaire dienst bewerkstelligen, zodat de kersverse psycholoog in of direct
na de zomer kon beginnen. Een volledige dagtaak was er voor hem in St.
Jansgeleen nog niet. Daarom werd besloten hem ook voor enkele uren als
klinisch psycholoog in St. Barbara toe te laten. Overleg met de medische
staf, die naar goed gebruik en reglement een stem had in de selectie en
aanstelling van specialisten, bleef achterwege. 138
In juni 1970 zette het bestuur de tijdelijke aanstelling van Pieters-Michels
om in een vaste. Daarop hadden De Rooij en Van den Bosch niet gerekend.
De laatste consulteerde wel in St. Jansgeleen, maar kon zich met
het voortvarende optreden van Pieters-Michels niet verenigen. De neurologen-psychiaters
vonden bovendien dat aan het hoofd van een psychiatrische
inrichting een psychiater moest staan en hadden zelf voor de functie
139
in aanmerking willen komen. Maar zij werden in de keuze van de
dirigerend medicus niet gekend en het stafbestuur en de betrokken artsen
kregen de aanstelling achteraf medegedeeld. Van deze betrokkenen maakte
Frederiks zich niet druk. ‘De zaak van Mevrouw Pieters-Michels gaat over
de St. Jans-kliniek waar wij niets mee te maken hebben’, stelde hij vast. Maar
De Rooij keek daar anders tegen aan. ‘Eerst was het de advertentie van de
cardioloog en nu deze kwestie weer’, vond hij. Zijn collega Van den Bosch
wenste geen herhaling te zien van ‘de vroegere zaak Pieters’, wijzend op de
moeilijkheden rondom de voormalige directeur-geneesheer, een geschiedenis
waar de psychiater overigens geen deelgenoot van was geweest, maar
140
waarover hij desalniettemin toch meende te kunnen oordelen. De Rooij
liet Pieters-Michels weten zich niet contractueel aan de psychiatrische
kliniek te willen verbinden, maar er alleen patiënten te zullen behandelen
die niet in staat waren naar het ziekenhuis te komen. Deze wilde hij dan
in de kliniek behandelen als ware het een huisconsult. Pieters-Michels
wenste nu juist de behandeling van haar patiënten op meer reguliere basis
in de kliniek te laten plaatsvinden en kon zich niet verenigen met de
voorwaarden die de arts stelde. Het bestuur dreigde Van den Bosch dat
het dan wel een tweede psychiater aan zou stellen, speciaal voor St. Jansgeleen.
141
De meningsverschillen stapelden zich op. Stafbestuursvoorzitter Belder
probeerde de impasse te doorbreken door voor te stellen een commissie in
het leven te roepen om de relatie tussen het Medisch Centrum en de

240 HET MEDISCH CENTRUM
Terwijl het bestuur van het St. Barbara Ziekenhuis overheidsinstanties poogde wijs te maken dat
uitbreiding dringend nodig was, creëerde het in de organisatie het beeld van een zorgwekkende
onderbezetting. In werkelijkheid bestond die er niet en overbezetting evenmin. Afgezien van de jaren
tot en met 1966, die als opstartperiode mogen worden gekarakteriseerd, was er tot 1974 sprake van
een volkomen normale beddenbezetting van gemiddeld iets meer dan 90%. De rond 1970 gerealiseerde
uitbreiding was weliswaar niet dringend nodig, maar toen de extra bedden beschikbaar
kwamen, werden zij naar verloop van tijd toch wel bezet.

BESTUUR, DIRECTIE EN SPECIALISTEN 241
142
medici te normaliseren. Het bestuur vond evenwel dat hieraan geen
behoefte was. Het wilde best een bespreking voeren, maar wees erop dat
‘de communicatie dient te verlopen volgens de normale kanalen en via de daar-
143
voor aangewezen instanties’. Het bestuur, dat de gewoonte had voortdurend
op de stoel van de directie te gaan zitten, verschuilde zich er nu
achter. In St. Jansgeleen ging het evenwel gewoon door met de directie
het werk uit handen te nemen. De assistent in algemene dienst, eind 1969
door Mey in het ziekenhuis aangesteld en al na een paar maanden weer
vertrokken, was inmiddels geassocieerd met een huisarts in Born. Deze
hielp Pieters-Michels bij tijd en wijle uit. Het bestuur besloot om deze
huisarts als tweede medicus in de kliniek aan te stellen. Stafbestuurder
Erens, die directeur-geneesheer Mey verving die ziek was, vroeg of deze
benoeming niet aan de neurologen-psychiaters moest worden voorgelegd.
Het bestuur vond dat niet nodig. 144
Intussen bleef de beddenverdeling een punt van discussie. Toen de staf in
het late najaar intern consensus bereikte en een gezamenlijk voorstel aan
het bestuur deed, wees deze dat af. Het wenste onverkort vast te houden
aan het eigen voorstel van begin augustus. Dat stimuleerde Daniëls ook
145
binnen de staf het debat opnieuw te openen. In oktober 1970 ontstond
weer een nieuwe controverse, dit keer tussen de internisten Frederiks en
Geelen over de associatievoorwaarden, zodat de associatie op het laatste
moment niet doorging.
Inmiddels was ook binnen het bestuur weer wat voorgevallen. Niël moest
voor zijn werkzaamheden als voorzitter van St. Jansgeleen nog worden
gehonoreerd. Hij regelde dat tijdens het zomerreces zelf door Van Zutphen
te vragen een bedrag aan hem over te maken. Deze weigerde omdat
een specificatie en twee handtekeningen van bestuurders ontbraken. Niël
beschuldigde nu Van Zutphen ervan voor rechter te spelen, plaatste zelf
een handtekening en dwong de econoom te betalen. De kwestie bracht
eind augustus in het bestuur de nodige beroering te weeg. Men vond dat
146
Niël zijn bevoegdheden te buiten was gegaan. Nadat het bestuur zich
ervan had overtuigd dat Niël niettemin een verdedigbare vergoeding had
ontvangen, schoof het de bezwaren aan de kant. Niël legde, zoals al
eerder gepland, het voorzitterschap van St. Jansgeleen neer en werd in die
functie opgevolgd door Janssen die daarmee de leiding over beide stichtingen
kreeg. 147

242 HET MEDISCH CENTRUM
Eind 1970 liep ook de relatie tussen de staf en de directie verder stuk. De
problemen concentreerden zich op voortdurende personeeltekorten op de
operatieafdeling. De directie had op 24 december van de betrokken artsen
geëist dat deze uiterlijk medio januari 1971 een voorstel voor een oplossing
zouden doen. De moeilijkheden op de operatieafdeling zouden voor een
groot deel te wijten zijn aan onvoldoende afstemming tussen de snijdende
specialisten, waarvan tenminste de chirurgen met elkaar overhoop lagen.
Doordat de medici de beschikbare faciliteiten niet goed verdeelden, ontstonden
‘piek-uren ( ) als gevolg van de ophoping van operaties in de morgenuren’.
Het stafbestuur had geprobeerd de snijdende specialisten, de directeur-geneesheer
en de hoofdverpleger van de afdeling in een vergadering
bijeen te krijgen en dat was met veel moeite gelukt. Maar directeur Mey
148
wilde uiteindelijk toch niet komen. Het stafbestuur had Van Zutphen
tevoren om gegevens gevraagd over de inkomsten en uitgaven van de
afdeling ‘ten einde de vergadering te kunnen overtuigen dat volgens de C.O.Z.voorwaarden
geen verruiming van het personeelsbestand mogelijk was’ en dat
het dus inderdaad op een betere organisatie aankwam. ‘Na dagenlange tijdrovende
tribulaties’ kwam Van Zutphen een paar uur voor de vergadering
met de mededeling dat de gegevens niet werden verstrekt. Het stafbestuur
moest het doen zonder gegevens en zonder directeur-geneesheer en
voelde zich door de directie ‘geboycot’. Het vermoeden ontstond dat de
bewuste gegevens wel eens fouten konden bevatten, dat Van Zutphen er
daarom niet mee over de brug wilde komen en dat het wel degelijk
mogelijk was binnen de C.O.Z.-richtlijnen personeel bij te plaatsen. Eigen
onderzoek van de staf, na de vergadering, bevestigde dat vermoeden en
wees uit dat het operatiekamerpersoneel zelfs verdubbeld kon worden.
Een terugkerende klacht van de medische staf was, ‘dat inspraak van de
Medische Staf bij bepaalde punten pas achteraf plaatsheeft of helemaal niet’.
Bestuurder Touw wilde wel eens weten of hij een en ander moest interpreteren
als ‘een motie van wantrouwen t.o.v. het directioneel beleid en de
Directie’. De staf antwoordde ‘dat dit niet met name zo bedoeld is, maar dat het
149
er inderdaad veel op gaat lijken’. Staf en bestuur spraken af om dan toch
maar regelmatig in het bijzijn van de directie rond de tafel te gaan zitten
om over zorgenpunten van gedachten te wisselen. 150
Zo sleepte het Medisch Centrum Geleen zich voort van het ene conflict
naar het andere. Daarbij valt op dat kwesties zelden werden opgelost. Verschillen
van inzicht en onbeduidende voorvallen groeiden door gebrek aan

BESTUUR, DIRECTIE EN SPECIALISTEN 243
afstemming en overleg uit tot conflicten. Pas wanneer een conflict was
geboren, kwam het overleg op gang, maar dit kwam in de regel niet verder
dan het innemen van posities. ‘Besloten wordt de verdere ontwikkelingen
af te wachten’, of ‘hierop wordt t.z.t. teruggekomen’, waren geen ongebruikelijke
conclusies in bestuursvergaderingen. Uiteindelijk was ook met de
komst van Mey in het functioneren van de directie weinig verandering
gekomen. Weliswaar werd Mey door de medische staf beter geaccepteerd,
maar de staf bleef de directeur-geneesheer beschouwen als spreekbuis van
de vijand. Zijn taak en speelruimte bleven bovendien beperkt. Het bestuur
maakte het beleid en zag de directeur-geneesheer vooral als een vertegenwoordiger
en belangenbehartiger van de medici. Dat beeld werd bevestigd
wanneer Mey afwezig was, bijvoorbeeld door ziekte of met vakantie. Dan
werd hij bij bestuursvergaderingen vervangen door een lid van het bestuur
van de medische staf, die dan in een wonderlijke dubbelrol kwam te
verkeren.
Terwijl het bestuur met Daniëls in gevecht bleef over de beddenverdeling
en met De Rooij en Van den Bosch over Pieters-Michels, diende zich
151
alweer de volgende kwestie aan.
In december 1970 vroeg het bestuur zich af of het niet wenselijk was dat
de sinds 1 september in dienst getreden psycholoog Houben lid werd van
152
de medische staf. Janssen wijdde daar op 24 december een briefje aan en
dat werkte bij de staf als een rode lap op een stier. Was het probleem tussen
de kliniek en de neurologen aanvankelijk een zaak tussen deze partijen
zelf, nu had Janssen deze een zaak van de staf gemaakt, aldus de stafvoorzitter.
‘Het gaat dus om het staflidmaatschap van medici en een psycholoog
buiten het St. Barbara-ziekenhuis en om het werk van de neurologen van het St.
153
Barbara-ziekenhuis’, zo werd de kwestie samengevat. Van een lidmaatschap
van Houben kwam dat van andere medici die aan St. Jansgeleen
waren verbonden en ten slotte dat van Pieters-Michels, zo was de ene
gedachte. Met de kliniek had het ziekenhuis en dus de medische staf niets
van doen, was de andere gedachte. Dat Houben de staf als klinisch
psycholoog was opgedrongen, doordat het bestuur aan alle procedures en
gebruiken voorbij was gegaan, was nog tot daaraan toe. Dat het bestuur
vervolgens voorstelde om hem ook nog tot staflid te benoemen, werd als
grove belediging ervaren.
Intussen had het bestuur Houben het staflidmaatschap wel toegezegd en
daarmee werd de zaak gecompliceerd. Dat bleek toen de psycholoog begin

244 HET MEDISCH CENTRUM
maart, na een half dienstjaar, ongeduldig werd en het bestuur vroeg een
aantal elementaire zaken te regelen, zoals een arbeidscontract, een werkruimte
voor de uitoefening van zijn taken in het ziekenhuis en het beloof-
154
de staflidmaatschap. Houben, die door het bestuur werd gewaardeerd
vanwege ‘de activiteiten van de psychologische dienst vanaf het tijdstip van zijn
indiensttreding’, mocht zijn wensen in een bestuursvergadering komen
155
toelichten. Die kans kreeg hij uiteindelijk pas in juni 1971. Houben zei bij
die gelegenheid dat hij een secretaresse wilde hebben. Van Zutphen
reageerde daarop dat ‘de hele kwestie van psycholoog nog niet rond is bij het
C.O.Z.’, een opmerkelijk feit, aangezien Houben al bijna een jaar aan de
kliniek en het ziekenhuis was verbonden en de haast om hem te laten
beginnen zo groot was geweest, dat men zich zelfs had ingespannen voor
diens vrijstelling van militaire dienst. Het idee van een secretaresse werd
door Van Zutphen dus als ‘praematuur’ ter zijde gelegd. Houben herinnerde
eraan dat hij nog steeds geen contract had. Dat nu werd onder meer
geweten aan het thema militaire dienstplicht. Houben wilde ook weten
welke verantwoordelijkheden, bevoegdheden en positie hij nu eigenlijk
had en ‘in hoeverre hij betrokken is in beleidskwesties’. Het antwoord daarop
was dat hij maar eens te rade moest gaan bij andere klinisch psychologen
en dan zelf een voorstel moest doen. Houben wilde een geschikte ruimte
om spreekuur te houden, omdat hij veel patiënten moest ontvangen en hij
wilde een interlokale telefoonlijn om met patiënten te kunnen bellen. In
dat laatste zag Van Zutphen het gevaar van ‘overbelasting van de telefooncen-
156
trale’. Restte de vraag om te worden opgenomen in de medische staf. In
dat verband stelde Houben het ook op prijs om bij de medici te worden
geïntroduceerd. Dat laatste vond het bestuur een goed idee.
Eind juli somde Houben in een brief aan het bestuur zijn wensen nog eens
op. Hoofd personeelszaken N.J.J.G. Leentjens schreef er ten behoeve van
het bestuur een reactie op. Hij zag voor Houben een belangrijke positie
naast de dirigerend medicus en de verplegingsdienst. ‘Met het oog op het
volledig funktioneren van alle drie de instituten’ lag het voor de hand om een
psychologische dienst te vormen, ‘waarbij de psycholoog niet meer ondergeschikt
is aan de Dirigerend-Medicus, maar rechtstreeks verantwoording verschuldigd
is aan de Directie’, liet de personeelschef zijn gedachten de vrije
loop, en passant behalve de specialisten van St. Barbara ook dirigerendmedicus
Pieters-Michels maar even passerend. Houben moest voorts maar
snel lid worden van de medische staf en zijn naam kon op het specialis-
157
tenbord bij de ingang worden bijgeschreven. De psycholoog kreeg in

BESTUUR, DIRECTIE EN SPECIALISTEN 245
deze visie een status hoger dan die van de specialisten en een bijzondere
positie: binnen de staf, maar toch daarbuiten en binnen de kliniek, maar
buiten de hiërarchie daarvan. De vraag was of Leentjens in de gaten had,
wat het Medisch Centrum zich met een dergelijke constructie op de hals
zou halen. Veel vooruitgang boekte Houben niet. Het voorstel van Leentjens
bleek een luchtballon. In september schreef Houben nog maar eens.
Janssen vond die brief ‘wat scherp ( ) en impertinent’. 158
Behalve dat de staf zich niet door het bestuur en St. Jansgeleen de les
wilde laten lezen, had het geen tijd om over Houben te praten. De medici
werden namelijk in beslag genomen door een fikse onderlinge ruzie. Deze
was geïnitieerd met een brief van gynaecoloog en stafvoorzitter Belder
van 19 april 1971. Deze gaf daarin uiting van zijn ‘uiterste verontwaardiging
over de laksheid van het stafbestuur en de houding van de Medische Staf in zijn
geheel bij de (afgelopen) klinische avond’. Klinische avonden waren bijeenkomsten
waar presentaties werden gegeven over medische onderwerpen
en waar gelegenheid was voor intercollegiaal en informeel contact tussen
specialisten. Zij werden samen met Sittard gehouden en in dit geval was
de avond namens Geleen georganiseerd door Frederiks, was de nieuwe
associé van Belder uitgenodigd om zichzelf met een lezing te introduceren
en vond de avond plaats in de St. Janskliniek. Er waren echter maar
twee specialisten uit Geleen komen opdagen en bovendien was de avond
bijna helemaal in het honderd gelopen, als niet de toevallig aanwezige
hoofd verpleging Roks was ingesprongen. Nu bleek het Belder niet zo zeer
te gaan om zijn collega of om de gebrekkige organisatie, maar om de
absentie van de Geleense staf. ‘Het heeft geen zin om, door scherpslijperijen
tegenover het Bestuur en Directie een bepaalde positie te verkrijgen, als deze
positie aan de andere kant door nalatigheid tot een farce wordt gereduceerd’,
159
vond hij. De staf had een slechte beurt gemaakt en Belder had geen zin
meer om zich voor een staf als deze te blijven inzetten. De brief van Belder
werd gevolgd door ‘een praatstuk’ van het bestuur, waarin forse kritiek
werd geuit op Frederiks die de avonden organiseerde. De zaak liep uit de
hand nadat Belder over de kwestie had gesproken met Van Zutphen, die
daar weer opmerkingen over had gemaakt op andere plekken binnen de
organisatie. Deze hadden het stafbestuur ‘in een moeilijk parket gebracht’.
Frederiks vond tijdens de stafvergadering van 18 mei 1971 dat Belder zijn
brief moest afzwakken, het stafbestuur was het daarmee eens, maar Belder
weigerde en kreeg bijval van een paar stafleden. Röntgenoloog Erens

246 HET MEDISCH CENTRUM
poogde na lange discussie het debat te doorbreken door voor te stellen om
van onderwerp te veranderen, maar ‘de vergadering is van mening, dat dit nu
niet kan gebeuren’. Plaatsvervangend voorzitter Veenhof nam de suggestie
van Erens uiteindelijk toch over en begon met een ander agendapunt. ‘Tij-
160
dens dit punt is de discussie hoog opgelopen’, vatte de notulante samen. De
vlam was in de pan geslagen en niet alleen op het punt van de klinische
avond. Frederiks en Daniëls-Bosman verschilden van inzicht, de problematiek
op de operatieafdeling kwam maar niet tot een oplossing en ook de
161
beddenverdeling bleef een discussiepunt. Terwijl de relatie met het
bestuur en de directie zeer gespannen was, had nu ook de onderlinge
conflictstof de gemoederen tot het kookpunt gebracht. Het vertrouwen
was bovendien volledig weg. In een vergadering van het stafbestuur met
het bestuur van het Medisch Centrum beklaagde Veenhof zich over de
notulen van de keer ervoor en wenste voortaan een woordelijk verslag te
zien. Er werd afgesproken om in het vervolg bandopnamen te maken. 162
Dat de spanningen binnen de staf uitgerekend door het toedoen van Belder
tot een hoogtepunt waren gekomen, is geen reden om hem in te delen
bij de ruziezoekers. De gynaecoloog was niet minder pertinent dan zijn
collega’s in zijn mening dat het bestuur onvoldoende communiceerde en
matig presteerde, maar hij streefde ernaar constructief bij te dragen aan de
ontwikkeling van St. Barbara tot goed functionerend ziekenhuis. Vanuit
die instelling had hij zijn collega’s terechtgewezen. Zijn instelling werd
ook zichtbaar in het functioneren van zijn afdeling. Belder was bezig een
gynaecologiepraktijk op te bouwen die zich onderscheidde van die in
andere ziekenhuizen, vooral op het gebied van patiëntvriendelijkheid en
kwaliteit van verzorging. Zijn afdeling was steeds goed bezet en begon
naam te maken, ook buiten Geleen. Het ziekenhuis kende dus ook successen,
maar zij vielen niet op. Zij werden volledig aan de aandacht onttrokken
door het alles overheersende geweld van problemen en conflicten.
In het voorjaar van 1971 werd directeur Mey met een lichte hartaanval in
163
het ziekenhuis van Brunssum opgenomen. Kort daarvoor hadden bestuur
en stafbestuur een regeling uitgewerkt voor de vervanging van de regel-
164
matig afwezige directeur-geneesheer. Zeker nu de medische staf en de
ziekenhuisleiding met elkaar in onmin leefden, was de regeling vanuit het
oogpunt van het onafhankelijk functioneren van de directie niet effectief.
Het resultaat was dat de directie in feite werd gevormd door Van Zutphen
alleen. Deze werd door de medische staf niet als gesprekspartner voor

BESTUUR, DIRECTIE EN SPECIALISTEN 247
medisch zaken geaccepteerd, waarbij moet worden aangetekend dat
zaken in de ogen van de artsen al snel ‘medisch’ waren.
Onder dit gesternte kwam in juni 1971 voor het eerst het punt Houben bij
het bestuur van de medische staf ter sprake. De staf was tot het inzicht
gekomen dat het bestuur van plan was het ziekenhuis, de kliniek St.Jansgeleen
en het nog te bouwen verpleeghuis voor somatisch zieken ‘St.
Odilia’ onder één stichting samen te voegen. Dat was niet zozeer nu pas
doorgedrongen, maar formeel, gezien de trage voortgang van het daadwerkelijke
fusieproces, gek genoeg redelijk actueel. De gedachte dat de staf
165
met de kliniek niets van doen had, bleek dus niet juist. Houbens staflidmaatschap
verdween daarna weer even naar de achtergrond, tot in
september, toen de psycholoog weer bij het bestuur aan de bel trok. Dit
sprak daarop af dat Janssen van de medische staf zou eisen binnen 14
dagen eventuele bezwaren tegen het staflidmaatschap van Houben in te
166
dienen. Bestuur en staf verkeerden in een fase waarin zij alleen nog met
behulp van brieven met elkaar communiceerden. Stafvoorzitter De Rooij,
de opvolger van Belder, wees het bestuur erop dat het tijd werd een
167
opvolger voor Mey te zoeken. Aan Mey schreef hij een gepeperde brief
waarin hij zijn ongenoegen uitte over de gang van zaken rond de toelating
van een anesthesist. Hij haalde er ook in uit naar Van Zutphen door
zijn ‘bevreemding kenbaar (te) maken over het feit, dat deze zuiver medischorganisatorische
kwestie in een strikt vertrouwelijk schrijven aan alle leden van
168
de Medische Staf medeondertekend werd door de Economische Directeur’. Van
Zutphen mocht van de toelating van specialisten kennelijk niet op de
hoogte zijn. Toen Janssen niet snel genoeg reageerde op de brief over de
opvolging van Mey, liet de stafvoorzitter hem weten dat de leden van het
stafbestuur de directeur-geneesheer niet meer zouden waarnemen. 169
170
Janssen en Touw toonden zich daardoor ‘onaangenaam getroffen’. Ten
aanzien van de brief over de anesthesie deelden de bestuurders De Rooij
171
mede, dat Mey was verzocht daarop niet te reageren. Op 19 oktober 1971
schreef Janssen zijn brief aan de staf over Houben waarin hij van 14 dagen
172 173
er 10 maakte. En zo correspondeerde men door. Eind oktober schreef
Janssen teleurgesteld te zijn, dat een brief van de staf ‘weer het karakter
heeft van een protest brief, zoals wij de laatste tijd in series van Uw stafbestuur
174
hebben ontvangen’. Een paar dagen later liet Niël weten de brieven van
het stafbestuur niet meer te zullen beantwoorden. Aangezien op de brief
over Houben geen antwoord was ontvangen, waren er volgens Niël geen
bezwaren en zou het bestuur in december mededeling doen over het

248 HET MEDISCH CENTRUM
175
staflidmaatschap van Houben. Bezwaren waren er echter wel. Binnen de
staf werd nog steeds geuit dat met Houben iemand moest worden geaccepteerd
over wiens benoeming de staf niet was geraadpleegd en dat er
176
een precedent werd geschapen. Aan het bestuur werd bericht dat de
visie van Niël op een misverstand berustte en dat het stafbestuur een
ballotagecommissie had ingesteld. 177
Het schriftelijke geruzie kwam langzaam tot een climax. Op 8 november
liet het stafbestuur weten dat de staf geschokt was ‘door de aanmatigende
178
en autoritaire toon’ die het bestuur in zijn laatste brief had gekozen. In
het bestuur kreeg men er genoeg van. Mastenbroek liet weten dat als het
zo door ging ‘hij niet langer de verantwoording kon dragen om in het bestuur
zitting te nemen’. De Geleense huisarts J.J.M. Michielsen vond dat ‘de medi-
179
sche ethiek in de knel komt’. Deze bestuursleden stonden op een wat grotere
afstand tot de controverses, die vooral werden uitgevochten door Janssen,
Touw, Niël en Van Zutphen.
Voor de kwesties van de anesthesie, de operatieafdeling, de beddenverdeling,
het staflidmaatschap van Houben en de onderlinge conflicten was
nog geen oplossing in zicht en voor een verdere verhitting van de gemoe-
180
deren was niet veel meer nodig. Zo verscheen in de notulen van de stafvergadering
van 2 november de zin: ‘De voorzitter merkt op dat het bedoeling
van het Stafbestuur is om gespannen situaties op te roepen’. Het kwam de stafvoorzitter
op een furieuze reactie van directeur-geneesheer Mey te staan.
Maar De Rooij had deze uitspraak natuurlijk niet gedaan. De notuliste
181
was het woordje ‘niet’ vergeten. Kleingeestig was het besluit van Van
Zutphen om het stafbestuur het maken van een paar kopieën te weigeren,
omdat deze niet voor rekening van het ziekenhuis zouden mogen komen.
Hij wees het stafbestuur op de geldende procedure, namelijk dat zijn
secretaresse aan de hand van de inhoud van het origineel over het kopieren
op rekening van het ziekenhuis oordeelde en in geval van twijfel de
182
directie raadpleegde. De staf zag dit als censuur, maar Van Zutphen kon
rekenen op steun van het bestuur. 183
In een brief van 25 februari 1972 kwam het stafbestuur nog eens op de
kopieerkwestie terug. Het was een paar keer voorgevallen dat het maken
van kopieën werd geweigerd wanneer de originelen niet eerst ter inzage
aan Van Zutphen werden gegeven. De ‘door de Directie uitgedachte censuur’,
‘gesanctioneerd’ door het bestuur, getuigde van ‘een groot wantrouwen’ en
kon worden opgevat als een ‘grove belediging’, vond het stafbestuur. ‘Wellicht
begint U zich op dit moment te realiseren’, vervolgde de brief, ‘dat het

BESTUUR, DIRECTIE EN SPECIALISTEN 249
Dagelijks Bestuur erin is geslaagd zulk een morbide sfeer te scheppen, dat Stafbestuur
en Staf niet langer doelmatig kunnen functioneren’. Dat was nog niet de
enige aantijging. Eerder in de brief had het stafbestuur gesteld dat ziekenhuisbesturen
doorgaans waren samengesteld uit niet-specialisten en dus
‘een aanzienlijke brok deskundigheid’ misten om ‘een verantwoord beleid te
voeren’. Er waren, zo verwees het stafbestuur naar het eigen ziekenhuis,
nog steeds besturen die dit ‘obsolete gezagsprincipe’ in stand hielden en niet
luisterden naar de medische staf waarin de ‘onontbeerlijke deskundigheid is
samengebundeld’. 184
Arts en bestuurslid Michielsen reageerde hoogst verontwaardigd en
dreigde met opstappen wanneer de staf de zinsnede over de morbide sfeer
185
niet terugnam. Na een ‘ronde-tafel-bespreking’ van de medische staf, het
bestuur en de directie over de grieven lieten Mey en Van Zutphen het
bestuur weten dat het er de medische staf vooral om zou gaan de directie
te passeren. De inhoud en de aard van de klachten waren ‘van onvoldoende
importantie om een motivering te kunnen vormen voor de bijzonder onaangename
verhoudingen’, vond het tweetal. Zij kregen steeds van alles de schuld
en het was intussen ‘symptomatisch’ dat de staf rechtstreeks met het
bestuur correspondeerde. Een bewijs van de wens de directie te passeren,
zou ten slotte zijn dat de medische staf zich vertegenwoordigd wilde zien
in het bestuur. 186
Het bestuur kon het over het rechtstreeks contact met de medische staf
en ‘uitwisseling van leden bij de vergaderingen’ niet eens worden en schoof
187
een beslissing voor zich uit. Dat de situatie door de brief van de staf uit
de hand was gelopen en dat de medici aan veel langslepende kwesties
zelf schuld hadden, mocht waar zijn, maar een belangrijke oorzaak van de
verstoorde verhoudingen lag in het functioneren van de directie en in de
wijze waarop het bestuur beleid voerde. Dat de medische staf aandrong
op tijdige werving van een opvolger voor Mey was op zijn plaats, maar
het bestuur stelde er weinig belang in. Van Zutphen werd, omdat hij geen
arts was, door de medici niet als volwaardig beschouwd, in ieder geval
onkundig om over ziekenhuiszaken te oordelen. Bij het bestuur en met
name bij Janssen genoot hij evenwel onvoorwaardelijke steun, ongeacht
zijn optreden. In de loop van de tijd legde hij een eigenzinnigheid en een
hooghartigheid aan de dag die zich kon meten met die van de artsen. Van
Zutphen wist door die houding te overleven en ontwikkelde zich door de
verhoudingen tot een centrale, maar onbuigzame speler in het geheel. Hij
bleek ondanks alles in staat de organisatie te laten functioneren, maar hij

250 HET MEDISCH CENTRUM
J.A.N. van Zutphen

HET OPPORTUNISM E BESTRAFT 251
zag ook kans de verhoudingen onnodig op scherp te zetten als het ging
om kleinigheden, zoals de kwestie rond de kopieën wel aantoont.
Het bestuur ten slotte onderschatte het belang van communicatie, was
steeds minder besluitvaardig en bovenal opportunistisch. En wat de
medische staf zich nauwelijks realiseerde, was dat het bestuur de ontwikkelingen
intussen allesbehalve zelf in de hand had. Het had in 1963 in
verhouding tot het aantal bedden een zeer groot aantal specialisten
aangetrokken. Het wilde al direct uitbreiden, maar kreeg daarvoor geen
toestemming van de minister. Het liet zich door zijn ongefundeerde
uitbreidingsambities inpalmen door een stichting en de daarachter schuilgaande
Melchior en Royakkers. Het startte zonder ministeriële toestemming
de bouwwerkzaamheden voor een uitbreiding die niet nodig was.
Het werd intussen door de provincie veroordeeld tot samenwerking met
zijn grootste rivaal Sittard. Het liet de medici onwetend van de reden
daarvan, van de precieze achtergrond van de fusie met St. Jansgeleen en
van het feit dat werd gebouwd zonder toestemming van de minister,
maar stimuleerde hen wel tot het vormen van maatschappen. Het bestuur
wilde koste wat het kost uitbreiden, maar klaagde bij de staf regelmatig
over een tegenvallende bezetting. Gebrekkig opnamebeleid, onduidelijkheden
rondom regelmatig door de directie afgekondigde opnamestops en
een scheefgegroeide en veel bediscussieerde beddenverdeling gaven de
indruk van een nijpend beddentekort. De medische staf ontbrak het aan
het juiste inzicht in wat zich afspeelde en in de werkelijke situatie en dat
gold uiteindelijk ook voor de meeste bestuursleden. De leidende personen
binnen de stichting lieten zich in met een opportunistisch avontuur en
sleepten de betrokkenen daarin mee. Dit opportunisme, gebrek aan communicatie,
een zwakke directie en een zichzelf gemakkelijk isolerende
medische staf vormden een explosieve cocktail.
3. HET OPPORTUNISME BESTRAFT
In beslag genomen door de bouwactiviteiten en de interne conflicten was
het bestuur haast vergeten dat nog steeds geen vergunning was verkregen
voor de ziekenhuisuitbreiding. Van Melchior was dienaangaande niets
meer vernomen. De gouverneur had besloten dat hij de uitbreiding in
overweging zou nemen zodra samenwerkingbesprekingen met Sittard tot

252 HET MEDISCH CENTRUM
concrete voorstellen hadden geleid, maar sinds 1969 was er op dat vlak
niets meer gebeurd.
Op 11 juni 1970 had de Tweede Kamer het wetsvoorstel Ziekenhuisvoorzieningen
aanvaard. Staatssecretaris Kruisinga had in juli bepaald dat in
afwachting van de behandeling van de wet in de Eerste Kamer, de bouw
van een inrichting voor gezondheidszorg verboden was, tenzij het minis-
188
terie had ingestemd met het betrokken bouwplan. Voor het Medisch
Centrum en in het bijzonder voor de Stichting St. Barbara gold derhalve
dat bouwwerkzaamheden in het kader van de uitbreiding van het ziekenhuis
gestaakt dienden te worden. Het bestuur had besloten dat samenwerking
met Sittard en het samenstellen van een uitgebreide argumentatie
ten behoeve van de provincie urgent werd, maar de bouw niet stilge-
189
legd. In oktober 1970 had Janssen een pleitbrief geschreven aan Gedeputeerde
Staten waarin hij verklaarde dat de stichting bereid was akkoord te
gaan met de vorming van een orgaan dat de ziekenhuizen in Sittard en
190
Geleen zou overkoepelen. Op 16 december had over een nieuwe gemeentegarantie
en over de goedkeuring van de uitbreiding een gesprek
191
plaatsgevonden op het gouvernement. Die bespreking ging in zijn
geheel over samenwerking met Sittard en over de wijze waarop Geleen
dacht deze vorm te geven. ‘De Gouverneur meende dat ons Bestuur niet
bevreesd hoefde te zijn voor enige aktie van overheidszijde’, was de geruststellende
vaststelling van Janssen en Mastenbroek. 192
Samenwerking
Geleen pakte de in 1969 vastgelopen samenwerkingsbesprekingen weer op
en toonde zich daarbij groot voorstander van een volledige fusie, alsof dat,
193
gezien het verleden, een logische doelstelling was. Bij de provincie
moest de indruk worden gewekt dat het niet aan Geleen lag wanneer
besprekingen op niets uit zouden lopen. Omdat behalve de besturen ook
de medische staven met elkaar in gesprek moesten komen, nodigde
Janssen via Mey de medische staf uit contact te zoeken met Sittard. De
reden die boodschapper Mey erbij gaf, was dat het nieuwe ziekenhuisbeleid
de Provinciale Raad voor de Gezondheidszorg meer stem gaf, dat de
ziekenhuizen daarin onvoldoende waren vertegenwoordigd en dat daarom
de ziekenhuizen met elkaar in gesprek moesten gaan. Mey liet ook weten
dat de besturen van de twee ziekenhuizen de mogelijkheden van een
fusie onderzochten, maar gaf de reden daarvoor niet prijs. 194

HET OPPORTUNISM E BESTRAFT 253
In een gesprek tussen vertegenwoordigers van de besturen van de ziekenhuizen
onder leiding van de provincie werd evenmin gerept over de
werkelijke achtergronden van de samenwerkingsbehoefte van Geleen. De
motieven voor samenwerking zouden zijn de ligging van de twee ziekenhuizen
op korte afstand van elkaar, de achtste medische faculteit en de
Wet Ziekenhuisvoorzieningen in algemene zin. De wet zou vergunningen
voor nieuwbouw, uitbreiding en aanschaffing van apparatuur vereisen en
daaraan konden voorwaarden met betrekking tot samenwerking worden
verbonden ‘teneinde een verantwoorde spreiding der voorzieningen te verkrijgen’.
‘Het verdient daarom aanbeveling nu reeds op vrijwillige basis naar deze
samenwerking te streven’, was het devies. Ook Sittard vond ‘dat samenwerking
in de wereld van het ziekenhuiswezen steeds meer noodzakelijk is geworden’
en dat op grond daarvan de gesprekken als zinvol moesten worden
beoordeeld. In werkelijkheid wilde Geleen natuurlijk niet samenwerken.
Dat zou ook een fundamentele breuk met het verleden en met het beleid
achter het recente uitbreidingsproject betekenen en daarvan was geen
sprake. Geleen probeerde nog steeds de provincie gunstig te stemmen in
de hoop niet in de problemen te komen met Kruisinga. Dat Sittard zich
positief uitliet over samenwerking had evenzeer tot doel niet te kijk te
komen staan als spelbreker. Maar buiten dat voelden Van Kempen,
Dassen en overste Hubertina net zomin iets voor samenwerking met
Geleen. Het ziekenhuis wilde A-ziekenhuis worden en daarvoor was een
uitbreiding nodig tot 750 bedden. Voor dit predikaat was de erkenning
van een aantal opleidingen nodig en het verkrijgen daarvan hing onder
meer samen met bedden. Nu zou men kunnen denken dat juist samenvoeging
van beide ziekenhuizen deze erkenning dichterbij zou kunnen
brengen, maar zo was het niet. De specialismen met een opleidingserkenning
moesten in één ziekenhuis zijn geconcentreerd. Het ging daarbij
voornamelijk om specialismen waarover Geleen ook beschikte, maar het
was beslist niet te verwachten dat Geleen ten behoeve van de erkenning
van Sittard als A-ziekenhuis bedden zou willen afstaan.
Door een verspreking van de Provinciaal Inspecteur voor de Volksgezondheid
kwam per ongeluk het ontbreken van de toestemming voor de
uitbreiding in Geleen in Sittard naar voren. Hij zei dat er in Limburg reeds
sprake was van ‘overbedding’ en dat het dus voor Sittard erg moeilijk zou
worden de bedden erbij te krijgen voor de A-erkenning, zoals het voor
Geleen moeilijk zou zijn om de nog noodzakelijke erkenning voor de
195
gerealiseerde uitbreiding te krijgen. Uit het verslag dat Van Kempen,

254 HET MEDISCH CENTRUM
Dassen en Hubertina van deze bespreking deden in hun bestuur, blijkt
opmerkelijk genoeg dat de informatie over het ontbreken van de toestemming,
ook al mocht Dassen door zijn vermoedens enige tijd eerder verondersteld
worden er alert op te zijn, niet tot hen was doorgedrongen. 196
Lebens, die in ieder geval van de hoed en de rand wist, vulde de lacune in
de informatie niet aan. In de uitnodiging voor een volgende bijeenkomst
in mei, opgesteld door provinciaal ambtenaar J.H. Dassen, die kortelings
was opgenomen in het bestuur van het Medisch Centrum Geleen, werd
197
het punt van de toestemming nog eens genoemd. Nieuwkomer Dassen
was er zich waarschijnlijk niet van bewust dat men zich in Sittard niet
realiseerde dat in Geleen de toestemming ontbrak.
In het bestuur van het Medisch Centrum raakten de leden door zijn opmerkingen
zonder twijfel wel goed doordrongen van wat zich afspeelde.
In de bestuursvergadering van het Medisch Centrum Geleen van 24 mei
1971 maakte Janssen namelijk onverwacht melding van overschrijdingen
van de kosten van de bouw- en investeringsprojecten met in totaal 10
miljoen tot 43 miljoen gulden. Dat was voor provinciaal ambtenaar Dassen
aanleiding om ‘een dringend beroep op de aanwezigen’ te doen ‘zich te hoeden
voor meer overschrijdingen’. Hij wees erop dat er grote financiële risico’s
werden genomen. ‘In wezen wordt er “illegaal” gewerkt’, zei hij. Geleen
moest zich realiseren dat Kruisinga nog steeds geen goedkeuring had
gegeven. Janssen verdedigde zich door erop te wijzen ‘dat tegen de hoge
198
investeringen een snelle bouwtijd staat’. Daardoor zouden bouwrente en
prijsverhogingen worden vermeden, maar dat waren drogredenen. Janssen
had om te kunnen uitbreiden alles geaccepteerd: hoge prijzen, bouwen
zonder begroting en snel beginnen zonder toestemming.
Sittard had de uitnodiging voor het overleg met Geleen van provinciaal
ambtenaar Dassen goed gelezen en nu was de kwestie doorgedrongen.
Burgemeester Dassen vroeg Geleen om opheldering. Een concreet antwoord
op de vraag wat de passage in de uitnodiging precies betekende,
199
kreeg hij echter niet. Wat Sittard ook wilde weten was wat Geleen nu
precies wilde. Janssen antwoordde ‘dat het doel van Geleen is het waarborgen
van optimale gezondheidsvoorzieningen, o.m. door de totstandkoming te bevorderen
van een A-ziekenhuis in de Westelijke Mijnstreek’. Dan moest wel ‘Geleen
( ) kunnen blijven meespelen en niet ( ) degraderen’. Maar Sittard was met dat
antwoord niet tevreden. Janssen betoogde daarop dat Geleen er wel het
specialisme urologie bij wilde hebben, maar dat Geleen ‘welbewust ( ) heeft

HET OPPORTUNISM E BESTRAFT 255
afgezien van het aantrekken van een cardioloog en van een longarts’. Erg overtuigend
werkte dit charmeoffensief van Janssen niet, vooral omdat Sittard
200
wel aanvoelde dat Janssen bezijden de waarheid sprak. Daar kwam bij
dat voor Sittard de positie met de jaren niet wezenlijk was veranderd.
Men zat niet op Geleen te wachten. ‘Was Geleen er maar niet geweest’, had
Dassen zich al eens laten ontvallen, dan was Sittard al A-ziekenhuis
geworden. Sittard had het gevoel dat het geen keuze had, hoewel daarvoor
elke aanwijzing ontbrak. ‘Als ziekenhuis staan wij ( ) voor een blok, een
stuk pressie! In zoverre heeft het zin om over samenwerking te praten’. 201
In een notitie van juni 1971 zette het ziekenhuis De Goddelijke Voorzienigheid
zijn gedachten over samenwerking met Geleen uiteen. De doelstelling
van samenwerking was het realiseren van een integrale ziekenhuiszorg
in de regio. Het opleiden van specialisten was daarvoor ‘uitgangspunt’.
Er waren al erkenningen voor chirurgie, interne geneeskunde, obstetrie-gynaecologie
en klinische chemie en er werd gestreefd naar erkenningen
voor neurologie en kindergeneeskunde. ‘De opleidingen zijn uitsluitend
in één ruimtelijke eenheid te realiseren, wegens de eisen die de S.R.C. aan
outillage en het aanwezig zijn van overige specialisten stelt.’ De opleidingserkenningen
waren dus niet toevallig het uitgangspunt. Het bestaan van
twee ziekenhuisvestigingen zat het verkrijgen van erkenningen in de
weg. Werden de opleidingen als het allerbelangrijkste beschouwd, dan
moest Geleen dicht. Dat was precies de lijn die Van Kempen en Dassen
wensten te volgen. Er moest één bestuur komen, één directie, één medische
staf, één opnamebeleid, één verpleegstersopleiding en een ‘bestem-
202
mingswijziging van bedden’. Zij zetten zich over hun weerzin tegen
samenwerking heen en kozen de aanval. Sittard ging voor een overname.
De nieuwe strategie van Van Kempen en Dassen wierp vruchten af. Wanneer
in de besprekingen met Geleen of met de provincie de zorg inhoudelijk
aan de orde kwam, beperkte de discussie zich tot de kwestie van het
A-ziekenhuis. 203
De provincie stuurde aan op het vormen van een overkoepelend bestuur,
samengesteld uit de besturen van de stichtingen in Sittard en Geleen. Dit
overkoepelend bestuur moest, bijgestaan door deskundigen, de fusie tussen
de beide organisaties voorbereiden. De centrale vraag was nu hoe dit
nieuwe bestuur moest worden samengesteld. De provincie en Sittard stelden
voor om vijf leden te benoemen uit Sittard en drie uit Geleen en de
samenwerking te beperken tot de ziekenhuizen. Het Medisch Centrum

256 HET MEDISCH CENTRUM
Geleen zag het liefst ook de verpleeghuizen in de fusie betrokken. Dat gaf
het, met St. Jansgeleen en het verpleeghuis St. Odilia in aanbouw, tegenover
Sittard met zijn verpleeghuis Invia, een sterkere positie. Janssen
dacht aan een zetelverdeling van elk vijf, plus één zetel voor een neutrale
204
voorzitter. Tijdens een bespreking op 22 juni 1971 bleken de partijen al
wat naar elkaar toe te schuiven. Voor Sittard werd het betrekken van de
verpleeghuizen bespreekbaar. Het ziekenhuisbestuur koppelde daaraan
een zetelverdeling van vijf tegen vier, dus ten opzichte van het openingsbod
één zetel meer voor Geleen. Het Medisch Centrum overwoog dezelfde
verhouding als Sittard bij aanvang voorstelde, namelijk vijf tegen drie
zonder verpleeghuizen en vijf tegen vier met, maar wilde er een neutrale
voorzitter aan toevoegen. 205
Geleen schoof met zijn standpunt wel erg snel in de richting van Sittard.
Dat bracht Dassen ertoe weer een eindje terug te bewegen. Hij schreef
zijn naamgenoot bij de provincie een briefje waarin hij stelde te willen
vasthouden aan de verdeling vijf tegen drie, ook wanneer de verpleeghuizen
meededen, en geen neutrale voorzitter te wensen. Hij beargumenteerde
de terugtrekkende beweging door te wijzen op de aanwezigheid van
het verpleeghuis St. Agnetenberg in Sittard, dat weliswaar zelfstandig
206
was, maar waarover Invia de medische leiding voerde. Daarop trok ook
207
Geleen zich terug op zijn oorspronkelijke voorstel. Zo ontstond een
patstelling en kwamen de onderhandelingen stil te liggen. 208
Op 15 november 1971 poogde gouverneur Van Rooy de impasse te doorbre-
209
ken door beide partijen in Maastricht te ontbieden. Hij herhaalde nog
eens de argumenten voor samenwerking, zoals de korte afstand tussen de
ziekenhuizen en de Wet Ziekenhuisvoorzieningen. Hij herinnerde aan de
maatregelen van Kruisinga en bracht en passant het ziekenhuis in Boxmeer
ter sprake dat kortelings door de minister op ongeoorloofde uitbreiding
was betrapt en het aantal bedden moest terugbrengen. Van Rooy
stelde voor een zetelverdeling te accepteren van vijf tegen drie plus drie
210
neutrale leden. Aan Janssen gaf hij het advies om bij Kruisinga nog eens
toestemming te vragen voor de uitbreiding, niet voor 347 bedden, maar
voor 286. Kennelijk was men bij de provincie na Boxmeer niet meer zo
zeker van een goede afloop.
Een dag na de bespreking liet Janssen een brief uitgaan aan de minister.
Daarin herinnerde hij aan de toestemmingsaanvraag en toonde hij begrip
voor de moeilijkheden waarvoor het ministerie zich geplaatst zag, die

HET OPPORTUNISM E BESTRAFT 257
voortkwamen uit de ongebreidelde bouwactiviteiten van de voorbije periode.
Hij gaf toe ‘dat wij - althans zij, die in de desbetreffende periode de beslissing
tot uitbreiding hebben genomen - in zekere mate debet zijn aan deze moeilijkheden’.
Hij vroeg daarvoor begrip. ‘De blik’ had meer gelegen ‘op de plaatselijke
situatie dan op het geheel’. Ten slotte prees hij de samenwerking aan die
211
tussen Sittard en Geleen tot stand aan het komen zou zijn. Het bestuur
van het Medisch Centrum Geleen besloot akkoord te gaan met het zetelverdelingsvoorstel
van Van Rooy. 212
De medische staf in Geleen, op de hoogte van het feit dat op bestuurlijk
niveau tussen de ziekenhuizen gesprekken gaande waren, was steeds
onkundig gebleven van de precieze achtergronden. Dat veranderde met
een brief van 16 november 1971 waarin Janssen de staf op de hoogte stelde
van zijn schrijven van die dag aan de minister. De Geleense specialisten
reageerden verbijsterd. In een brief van 29 november maakte stafvoorzitter
De Rooij het bestuur van de Stichting St. Barbara daarvan deelgenoot. Hij
herinnerde aan het te grote aantal specialisten ten opzichte van het aantal
bedden waarmee het ziekenhuis van start was gegaan, aan de toegezegde
uitbreiding, aan de door de staf gevoelde overbezetting en aan de tekortschietende
faciliteiten. Verder stelde De Rooij vast dat het bestuur sinds
1967, toen met de uitbreiding een begin was gemaakt, ‘jarenlang in de
gelegenheid (is) geweest zich te verzekeren van de vereiste vergunningen en het
verkrijgen van garanties’. Vanaf september 1968 al, had het bestuur bovendien
de mogelijkheid gehad kennis te nemen van het wetsontwerp
Ziekenhuisvoorzieningen ‘en zich kunnen beraden op de gevolgen hiervan’.
‘Nu de uitbreiding van het Sint Barbaraziekenhuis is gerealiseerd en de sanering
haar voltooiing nadert’, vervolgde de stafvoorzitter, ‘blijkt, dat het Bestuur de
vereiste vergunningen niet vermocht te verwerven’. Om ‘te elfder ure erkenning
van een deel van de uitbreiding te verkrijgen’ had het bestuur zich zonder
overleg met de staf ‘gehaast eigenmachtig en ten nadele van het ziekenhuis en
de Medische Staf concessies te doen’ aan de minister. Er was gebouwd voor
347 bedden en de staf eiste dat ook voor dat aantal toestemming werd
verkregen. 213
Zo onkundig als de medische staf in Geleen was geweest, was ook het
ziekenhuis in Sittard, dat intussen wel begreep wat er ongeveer aan de
hand was, maar de precieze achtergrond niet kende en voorts niet op de
hoogte was van deze nieuwe clash tussen staf en bestuur in Geleen. Dat
Van Kempen en Dassen nog steeds geen helder beeld hadden van wat

258 HET MEDISCH CENTRUM
zich in Geleen afspeelde, mocht intussen wel verbazing wekken. Zij
beschikten over voldoende informatie om de Geleense zaak uit te spellen
en anders schreeuwden de correspondentie en besprekingen wel om nader
onderzoek. Die moeite nam men in Sittard niet. Onvoldoende op de hoogte
en zonder dat er een voor Sittard dwingende reden voor was, ging het
ziekenhuis op 15 december 1971 akkoord met het voorstel van gouverneur
Van Rooy, met dien verstande dat effectuering pas zou plaatsvinden
nadat een uitgebreid onderzoek naar de uitvoeringsvorm zou zijn gedaan
214
door een organisatie-adviesbureau. Geleen en de provincie stemden met
215
dit onderzoek in. De vraag dringt zich op of Van Kempen, die zich
tegenover Van Rooy volgzaam opstelde, niet te lichtvaardig de samenwerking
instapte.
Illegale bedden
Bij de Geleense bestuurders raakte de samenwerkingsgedachte evenwel
weer even op de achtergrond. De kwestie van de toestemming domineerde
de agenda, vooral door de affaire Boxmeer, de brief aan de minister en
de reactie daarop van de medici. Het was Janssen nu wel echt duidelijk
geworden dat de zaken voor Geleen helemaal verkeerd liepen. Dat bleek
bijvoorbeeld uit de manier waarop hij bij de minister deed alsof niet hij,
maar anderen de nu onjuist blijkende beslissingen hadden genomen. Het
bleek ook uit de beschuldigingen door de staf waarop het moeilijk was
een weerwoord te geven. De medische staf wilde een bespreking. Het
bestuur had daar geen zin in, maar begreep dat er niet aan te ontkomen
216
viel. Het hield zichzelf voor dat ‘alle stappen (waren) genomen, welke tot
zoverre noodzakelijk en nuttig waren’, maar snapte intussen ook wel dat de
217
werkelijkheid anders was. De bespreking, gehouden op 13 december,
draaide uit op een confrontatie van drie en een half uur. Verwijten,
wederzijdse verdachtmakingen en discussies over kleinigheden tekenden
het verloop, waarbij alles wat de partijen dwars zat geuit werd. De Rooij
verklapte dat hij gesproken had met de Inspecteur voor de Volksgezondheid
die hem uitgebreid geïnformeerd had. Janssen toonde zich daar niet
blij mee en betoogde dat dit gesprek het verkrijgen van toestemming
negatief kon beïnvloeden. In zijn beleving was de staf wel degelijk op de
hoogte geweest van het feit dat ‘illegaal’ gebouwd was. De Rooij was in
het gesprek met de inspecteur veel wijzer geworden. Hij wist nu dat het
er niet zozeer om ging hoeveel extra bedden zouden worden toegestaan,
maar of de overheid in het algemeen bereid was toestemming te verlenen.

HET OPPORTUNISM E BESTRAFT 259
Ook had hij begrepen dat het gaan bouwen terwijl het ministerie afwijzend
had beschikt ‘ongetwijfeld frustrerend (had) gewerkt () op de Minister’.
Janssen somde daarop de brieven en gesprekken op waarmee in 1967 en
1968 gepoogd was Den Haag tot instemming te bewegen. De Rooij wist
evenwel dat de inspecteur ‘toch het idee heeft dat Geleen nooit veel activiteiten
heeft ontplooid’. Janssen herhaalde daarop de pogingen die in het werk
waren gesteld en zei dat door Den Haag steeds was geweigerd met de
reden dat er te veel bedden zouden komen. ‘Desondanks zie je dan in Zuid
Limburg diverse ziekenhuizen uitbreiden’, zei Janssen. ‘Je kunt dan moeilijk
blijven afwachten’. De Rooij vroeg zich af waarom andere ziekenhuizen wel
toestemming kregen. Janssen antwoordde ‘dat het ziekenhuis Geleen al bij de
start de wind behoorlijk tegen had en de reden daarvoor is niet ver te zoeken’. 218
Naar goed regionaal gebruik legde Janssen de schuld van zijn falen bij de
buurgemeente. Het punt dat De Rooij maakte, kwam dichter bij het
werkelijke probleem. Janssen had, net als zijn twee voorgangers, zich de
tijd niet gegund de formele wegen te bewandelen, veel te grote risico’s
genomen en geleefd met een te groots beeld van de werkelijkheid en van
wat haalbaar was. Overtuigd van het Geleense, zelfverleende morele
recht op toestemming, waren de bestuurders doof gebleven voor waarschuwingen
en bezwaren van instanties. De stafvoorzitter stelde het
opportunisme van het bestuur aan de kaak en Janssen kon er weinig tegen
in brengen. ‘Het Bestuur is zeer prudent en doortastend te werk gegaan bij het
overwegen van de risico’s’, probeerde Janssen nog. De Rooij raakte niet
overtuigd, terwijl hij nog niet eens het begin van een idee had hoezeer
het ziekenhuisbestuur zich door Melchior, Royakkers en Niël op glas ijs
had laten drijven. Indien Janssen werkelijk meende wat hij zei, dan gaf hij
daarmee aan de bestuurstaak waarvoor hij was gesteld en de beslissingen
die hij had genomen zelfs niet in het geringste te overzien.
Maar de bestuursvoorzitter beweerde nog wel meer. ‘Het is niet zo dat het
Bestuur onder dreiging van de beddensituatie, goedkeuring, etc. tot samenwerking
met Sittard’ moest gaan komen. Hij verhaalde over de bezoeken van
Niël aan Sittard, voordat landelijk samenwerking op de agenda werd
geplaatst. Maar hier haalde Janssen zaken door elkaar. Als geen ander wist
hij dat de gouverneur de samenwerking als voorwaarde had gesteld voor
het in behandeling nemen van de uitbreidingsaanvraag. De Rooij vroeg
naar de relatie met Melchior en bleek inmiddels op de hoogte van het
aanbod van Melchior om voor de toestemming te zorgen. Melchior had
net zijn bedrijf verkocht aan de Steenkolen Handels Vereeniging en

260 HET MEDISCH CENTRUM
speelde in de bouwonderneming geen rol meer. Maar dat ‘maakt voor ons
niet veel uit’, meende Janssen. Het bestuur stond met de rug tegen de
muur, analyseerde De Rooij, en hij achtte het zeer wel mogelijk, dat
minister van Volksgezondheid en Milieuhygiëne L.B.J. Stuyt samenwerking
met Sittard als eis aan toestemming zou verbinden. 219
Berenschot
Janssen had nog helemaal niet het idee dat de race gelopen was. Hij putte
hoop uit de voortgang van de samenwerkingsbesprekingen, die in een
concreter stadium waren komen te verkeren nu was besloten om een
organisatieadviesbureau in te schakelen. Hij vertrouwde verder op zijn
medebestuurder Dassen van de provincie. Deze had hem beloofd dat alles
goed zou komen. Begin februari 1972 liet Dassen weten ‘op 10 februari naar
Den Haag te gaan en dan misschien met positieve berichten ( ) terug (te) komen’.
Hij regelde verder een bezoek van een delegatie van het ministerie aan
220
Geleen op 22 februari. Naar aanleiding van dit bezoek schreef Janssen
nog eens een brief naar Den Haag. Hij wees op de samenwerking en op
het uit te nodigen adviesbureau. Hij beloofde, in afwachting van de erkenning,
verder geen specialisten meer toe te laten. 221
Na het bezoek aan Geleen ging de Haagse delegatie ook nog even bij Van
Kempen langs. Deze werd ervan verzekerd dat aan Geelen geen toestemming
voor de uitbreiding zou worden gegeven. Zou Geleen komen tot
samenwerking met Sittard, dan zou de overheid hier misschien nog op
terugkomen. De overheidsdienaren zeiden ten slotte te twijfelen aan het
nut van een onderzoek door een adviesbureau. 222
Van Kempen deelde intussen die twijfel, maar verzette zich niet tegen
het aantrekken een adviseur. De provincie had J.G.F. Morshuis van Raadgevend
Bureau Berenschot voorgedragen, die de samenwerking tussen de
ziekenhuizen van Venlo en Tegelen had begeleid. Hij moest nu de moge-
223
lijkheden van die tussen Sittard en Geleen gaan onderzoeken. De eerste
bespreking met Morshuis bevestigde Van Kempen ogenblikkelijk in diens
gereserveerde opstelling. ‘De medewerkers van Berenschot gaven de indruk dat
zij wel wisten waar de moeilijkheden lagen’, maar de Sittardse directeur vreesde
het tegendeel. De situatie was complex, ook omdat Geleen tegenstrijdige
signalen afgaf. In de bespreking met Berenschot verklaarde Janssen
‘tot alles bereid te zijn’, maar van de Ziekenhuiscommissie had Van Kempen
nu juist begrepen dat deze zich bij een bezoek aan Geleen had verwonderd
over ‘de ontoeschietelijkheid van Geleen m.b.t. de samenwerking met Sit-

HET OPPORTUNISM E BESTRAFT 261
tard’. Van Van Zutphen had hij weer begrepen dat deze haast had met
224
Berenschot. In Sittard bleef men naar de werkelijke opstelling van
Geleen gissen en toonde men zich terughoudend ten aanzien van Berenschot,
in plaats van zich eens diepgaand in de achtergronden te verdiepen.
In april 1972 stelde Morshuis een opdrachtvoorstel samen. Hij wilde
inventariseren, samenwerkingsmodellen opstellen, een model kiezen en
225
dit detailleren. In mei berichtten Janssen en Dassen aan Berenschot dat
Morshuis met de eerste twee punten, het inventariseren en het opstellen
226
van modellen, kon beginnen. Voor Geleen, waar al door de kleinste stap
de hoop op een positieve afloop groeide, haalde de opdracht aan Berenschot
druk van de ketel. Bij Sittard groeide de weerstand tegen samenwerking.
Het ziekenhuis De Goddelijke Voorzienigheid bleek onkundig over
de bedoelingen van de Geleense betrokkenen en fietste in de mist. Het
ministerie en de provincie stelden zich tegenover Sittard desgevraagd op
het standpunt dat Geleen de belangen van Sittard niet mocht schaden en
dus niet mocht groeien, maar hun handelen gaf een andere indruk. Geleen
wierp zich in de besprekingen over de samenwerking bijna aan de voeten
van Sittard, maar gaf derden de indruk zijn zelfstandigheid te koesteren.
Tijdens een vergadering in mei 1972 probeerde burgemeester Dassen de
provincie te verleiden tot een duidelijke opstelling ten aanzien van de
regionale ziekenhuisproblematiek. Hij protesteerde tegen het gebruik van
het woord ‘noodzaak’ wanneer het om samenwerking ging. Men kon toch
moeilijk beweren dat als de samenwerkingspogingen op niets zouden
uitlopen, de zorgverlening in de regio niet meer optimaal zou kunnen zijn.
Ook zag Dassen niet in waarom de achtste medische faculteit samenwerking
noodzakelijk zou maken. De provincie, die wel door had waar Dassen
op aanstuurde, gaf de burgemeester te verstaan dat ‘wij moeten accepteren,
dat er in de Westelijke Mijnstreek twee ziekenhuizen zijn’. ‘Natuurlijk zou de
Provincie bij de toekomstige planning kunnen zeggen: het ziekenhuis van Sittard
( ) blijft, wij ruimen het ziekenhuis van Geleen op’, werd de suggestie van Dassen
verwoord, maar ‘de Provincie gaat er ( ) van uit dat het ziekenhuis Geleen
er staat, maar te klein is om alleen te functioneren’. Daarom was samenwer-
227
king noodzakelijk. De provincie nam een merkwaardig standpunt in.
Geleen werd te klein geacht om zelfstandig te bestaan, maar moest toch
blijven. Geleen wilde zijn zelfstandigheid waarborgen door te groeien,
maar mocht dat alleen wanneer het die zelfstandigheid opgaf. Sittard

262 HET MEDISCH CENTRUM
moest meewerken aan de instandhouding van Geleen, die door de uitbreiding
de eigen positie en ambities in de weg stond.
Dat laatste werd bevestigd door de eerste rapportages van Morshuis. Deze
was zich in september ongevraagd bezig gaan houden met een beddenverdeling
tussen Sittard en Geleen. Hij kwam uit op 650 voor Sittard en
350 voor Geleen. Morshuis had het behoud van Geleen als basisziekenhuis
als uitgangspunt genomen en daaraan een beddenaantal gekoppeld dat
volgens hem nodig zou zijn wanneer de basisvakgebieden, inclusief
gynaecologie, kindergeneeskunde, kno, oogheelkunde en dermatologie, elk
met twee specialisten bezet zouden worden. ‘Het vermelden van 650 bedden
voor Sittard zou tot gevolg hebben dat beddenvermeerdering automatisch in
Geleen zou moeten geschieden’, constateerde Van Kempen die inzag dat de
samenwerking op deze manier er alleen maar toe zou leiden dat Geleen
228
ruimschoots kreeg waar het oorspronkelijk op uit was. Maar Morshuis
229
hield vast aan zijn aantallen. Het werd duidelijk dat Berenschot, anders
dan het bij aanvang had beweerd, toch niet zo goed had begrepen ‘waar de
moeilijkheden lagen’. Het bureau bewees in ieder geval Sittard een slechte
dienst. Bovendien deed Morshuis niet wat hem was opgedragen. Hij zou
samenwerkingsmodellen opstellen, maar hield zich bezig met een beddenverdeling.
Deze week af van de actuele verhoudingen en hield geen
rekening met de eisen die aan de opleidingen werden gesteld door de
instanties die erkenningen verleenden. Zijn voorstellen kwamen erop neer
dat Sittard moest inleveren in een samenwerking waarin het ongevraagd
werd betrokken ter oplossing van een probleem van Geleen. Van Kempen
had geconcludeerd ‘dat men zo niet verder komt’ en van Morshuis kon
worden gezegd dat de achtergronden van de problematiek en de bestaan-
230
de verhoudingen hem volledig moesten zijn ontgaan. Hoe ontstemd Sittard
was over het werk van Berenschot bleek nog eens tijdens een vergadering
van het College van Regenten eind oktober. Het eerste rapport van
Morshuis van 14 september werd zo onder bezwaren bedolven dat de
slotsom was dat het maar moest worden herschreven. 231
Het tweede rapport van 13 oktober bevatte wederom de beddenverdeling
in plaats dat werd volstaan met samenwerkingsvormen. ‘Het is volkomen
zinloos reeds over beddenverdeling te gaan praten zolang men het over bestuur
en directie nog niet eens is’, vond Van Kempen. Verder konden over bedden
geen besluiten worden genomen buiten de medische staf om, was men in

HET OPPORTUNISM E BESTRAFT 263
Sittard van mening. Ten slotte was het voorbarig beddenaantallen te
noemen voordat de minister zich over Geleen had uitgesproken. 232
Sittard kon tegen de rapporten van Berenschot terecht bezwaren maken
en dat kwam het ziekenhuis ook heel goed uit. Het had geen werkelijke
behoefte aan samenwerking met Geleen, laat staan haast. Van Kempen
liet Morshuis keer op keer opdraven en nieuwe versies van zijn rapporten
produceren, om zich dan vervolgens te beklagen over de manier van
werken van Berenschot. De tijd tikte intussen door. In november was
Berenschot nog niet veel verder dan in de zomer. Janssen was het intussen
met Dassen eens geworden dat Morshuis zich eerst moest concentreren op
modellen voor een bestuurlijke en directionele integratie en dat de
beddenverdeling nog niet aan de orde was. 233
Heel even had het er op geleken dat Sittard op overnamepad ging, maar al
snel had deze opstelling plaatsgemaakt voor een opmerkelijke strategie.
Van Kempen ging discussie met de overheden uit de weg door bereidwillig
mee te werken aan de voorgestelde integratie. Door het langzaamaan
te doen, dacht hij concrete stappen tot samenwerking uit de weg te gaan.
Zijn strategie stoelde op de verwachting dat door veel tijd te nemen ‘het
probleem Geleen’ zich vanzelf zou oplossen. Men kan zich afvragen of
deze strategie zo verstandig was. De Goddelijke Voorzienigheid werkte
mee aan een fusie waar het geen belang bij had, waar het niet om had
gevraagd en waarvan haar het doel niet duidelijk was. Zij begaf zich in de
onderhandelingen zonder zich eerst op de hoogte te hebben gesteld van
de benarde positie waarin het Geleense bestuur zich had gemanoeuvreerd,
van de verziekte interne verhoudingen, van de hoogoplopende ruzies, van
de financiële situatie, van het project van Melchior en van de bouwkundige
functionele kwaliteit van het ziekenhuis.
In Geleen werden aan de werkzaamheden van Morshuis in het algemeen
weinig woorden vuil gemaakt. Eind juni 1972 kondigde Janssen zijn vertrek
aan. Hij had een functie aanvaard in de voorbereidingscommissie van
de medische faculteit en had het druk bij DSM. ‘Bij mijn besluit ( ) spelen
andere dan werkbindingen uiteraard ook een grote rol’, liet hij zijn medebestuurders
wat te gissen over. 234
Het geruzie in Geleen ging intussen gewoon door. De specialisten konden
het niet eens worden over de beddenverdeling, terwijl de bezetting te
wensen overliet. Bestuur, directie en stafbestuur waren het erover eens
dat de oorzaak van de slechte bezetting gelegen was in de onderlinge

264 HET MEDISCH CENTRUM
Verpleegprijzen in Limburg in 1972 (in guldens per dag naar verpleegklasse). De prijzen werden in
november onder de kop ‘Geleen koploper' in het Limburgs Dagblad gepubliceerd. Dat was slechte
reclame voor het St. Barbara Ziekenhuis.

HET OPPORTUNISM E BESTRAFT 265
verhoudingen tussen Daniëls en Pieters. Veel chirurgisch werk ging
verloren aan Sittard. ‘De opmerkingen over elkaar in het bijzijn van de patien-
235
ten maakt de situatie er niet beter op’, was de conclusie. Verder waren de
verpleegprijzen een punt van zorg. Deze waren van de Limburgse zieken
huizen in november 1972 integraal in de krant gepubliceerd. Het tussenkopje
‘Geleen koploper’ was geen reclame voor het ziekenhuis, hoewel
verpleegprijzen er in de structuur van de gezondheidszorg in deze periode
nauwelijks toe deden. De eerste klas verpleegprijs bleek met ƒ 212,85 bijna
zestig gulden hoger dan in Sittard en bijna het dubbele van Kerkrade. Ook
met de tweede en derde klasse prijzen behoorde Geleen tot de duurste
236
ziekenhuizen. Hardnekkig waren de problemen op de operatieafdeling.
‘Door de slechte sfeer wordt er slecht en slordig gewerkt’, vond de anesthesist
237
van het ziekenhuis D. Canter. Uitzichtloos waren de diverse andere
conflicten, zoals die tussen Frederiks en Daniëls-Bosman over door het
238
laboratorium te hanteren onderzoeksmethoden. Debatten erover in
vergaderingen van de medische staf brachten geen oplossing. Was de ene
239
aanwezig, dan was de andere er niet en omgekeerd. Bovendien waren
de conflicten met elkaar verweven. Frederiks had een conflict met
Daniëls-Bosman, waarbij Daniëls partij koos voor zijn vrouw. Daniëls had
een conflict met Pieters, wiens echtgenote Pieters-Michels weer overhoop
lag met De Rooij en Van den Bosch. Zij maakten met de directie ruzie
over de aanschaf van een schedelstatief, kwamen daardoor in aanvaring
met een zuinige Van Zutphen en verkeerden daardoor in concurrentie
met Frederiks die ook nog steeds apparatuur aangeschaft wenste te zien.
Zodoende bestond er een relatie tussen de gewenste onderzoeksmethoden
op het laboratorium, de beddenverdeling, de operatie-agenda op de o.k.,
de aanschaf van apparatuur en zelfs het staflidmaatschap van Houben.
De opeenvolging van conflicten in Geleen was, zo kan men wel stellen,
om moedeloos van te worden en er kwam maar geen einde aan. Van
Zutphen bleef met de kopieën in zijn maag zitten. De kosten daarvan
liepen ‘nogal in de papieren’, vond hij. Het ging om 1.050 afdrukken en een
bedrag van driehonderd gulden. Het bestuur wenste niet ook nog eens aan
dit soort kwesties tijd te verdoen en besloot het bedrag voorlopig voor
240
rekening van het ziekenhuis te nemen. Alleen de kwestie van het
staflidmaatschap van Houben werd opgelost, dat wil zeggen, de medische
241
staf besloot de psycholoog niet toe te laten. Maar er waren intussen
belangrijkere problemen rondom Houben. Het ziekenhuis en St. Jansgeleen
hadden Houben in dienst genomen zonder hem te kunnen financie-

266 HET MEDISCH CENTRUM
ren, zo bleek eind mei 1972. Het C.O.Z. vergoedde niet en eind oktober
dreigden ook nog eens bezuinigingen. ‘De kansen voor drs. Houben zijn nu
nog ongunstiger geworden’, stelde Van Zutphen vast. 242
De brief van Stuyt
In deze weinig verheffende situatie hield het bestuur in Geleen zich met
het toestemmingsvraagstuk nog maar nauwelijks bezig. Toch kwam er ineens
schot in de afhandeling ervan door de minister. Mogelijk speelde een
interruptie tijdens een Tweede Kamerdebat begin november door PvdA-
Kamerlid D. Dolman een aanjagende rol. Hij had opmerkingen gemaakt
over ‘zwarte bedden’. In een brief kwam hij daar nog eens uitgebreid op
terug. Hij vestigde de aandacht op onvrede van de Commissie Erkenningen
van de Ziekenfondsraad. Deze vond dat de minister de illegaal gebouwde
bedden niet alsnog mocht erkennen. ‘Niet alleen de zwarte bouw op
zichzelf acht de commissie dus onjuist, maar ook de erkenning van reeds tot
243
stand gekomen “zwarte bedden”’. Dolmans actie schudde het bestuur van
het Medisch Centrum Geleen weer wakker. Het Kamerlid doorkruiste een
positief gesprek van Geleen met de minister op 24 november, zo voelde
Janssen het. Gelukkig kon provincieambtenaar Dassen geruststellen. De
minister had een positief besluit genomen en men kon binnen enkele da-
244
gen een brief verwachten. Wat daar precies in stond, wist kennelijk ook
Dassen niet, want de brief bevatte bepaald geen reden tot geruststelling.
Minister Stuyt schreef zijn brief op 4 december 1972. Hij verontschuldigde
zich voor de vertraging die de behandeling van het uitbreidingsverzoek
had ondergaan en liet weten zich een diepgaand oordeel te hebben
gevormd. Hij betreurde ‘in hoge mate’ dat er gebouwd was zonder toestemming,
maar hij had besloten zich ‘niet langer tegen deze ongewenste gang van
zaken te verzetten’. Geleen kreeg toestemming voor 286 bedden en 12 wiegen,
maar de minister stelde wel voorwaarden. Er moest ‘op korte termijn
een geformaliseerde samenwerking’ tot stand komen tussen de ziekenhuizen
in Geleen en Sittard, ‘die uiteindelijk zal resulteren in een samenvoeging van
beide besturen’. Het bestuur van het ziekenhuis in Geleen diende ook alles
in het werk te stellen om te komen tot de integratie van de medische
staven. Dit impliceerde volgens de minister ‘uiteraard dat het aantrekken
van nieuwe specialismen, en de toelating van nieuwe specialisten in Uw ziekenhuis
uitsluitend zal plaatsvinden na overleg met en met instemming van het
bestuur van het ziekenhuis “De Goddelijke Voorzienigheid” te Sittard’. Ten slotte
wilde Stuyt regelmatig worden ingelicht over het verloop van het over-

HET OPPORTUNISM E BESTRAFT 267
leg over de bestuurlijke integratie en elk half jaar worden geïnformeerd
over de bezetting en de exploitatie van het ziekenhuis. Een afschrift van
de brief stuurde hij aan de provincie, het C.O.Z., de Inspectie en het
bestuur van het ziekenhuis in Sittard. 245
‘Betreffende het “vieren van de erkenning” wordt besloten dat na de a.s. A.B.vergadering
de erkenning gevierd zal worden met champagne en hapjes’, besloot
het bestuur. ‘Aan de erkenning zal verder niet te veel ruchtbaarheid worden
gegeven’, werd daaraan toegevoegd. Dat was verstandig ook, want veel
viel er niet te vieren. De erkenning was dan wel verkregen, maar ‘Geleen
zit nu in een moeilijke onderhandelingspositie met Sittard, daar deze laatste een
kopie van de brief gekregen hebben’, stelde Touw vast. 246
Het College van Regenten van het ziekenhuis in Sittard maakte in zijn
vergadering van 13 december een snelle analyse. ‘De brief van Minister
247
Stuyt houdt in dat Geleen praktisch onder curatele wordt gesteld.’ Onder één
bestuur met een Sittardse meerderheid en in de omstandigheid dat specialisten
niet zonder toestemming van Sittard konden worden aangesteld,
was er van de handelingsvrijheid van Geleen inderdaad weinig over. Van
Kempen vond de brief van Stuyt wel ‘merkwaardig’, ‘omdat hierin aan
Geleen een samenwerkingsplicht wordt opgelegd zonder dat hierover door de
248
Minister met de andere partner overleg is gepleegd’. Van Kempen informeerde
de medische staf in Sittard. Deze vormde daarop een commissie voor
de aanstelling van specialisten in Geleen. Verder legde Van Kempen de
staf het samenwerkingsvraagstuk voor. De staf sprak zich in grote meerderheid
uit voor de vorming van een overkoepelend bestuur. Wel adviseerden
de medici Van Kempen om ‘in verband met de vele juridische problemen
die zich zullen voordoen bij het formeren van de samenwerking’ een jurist
in dienst te nemen. Van Kempen dacht voor deze echter geen volle dagtaak
te hebben en nam in overweging om in het bestuur een jurist aan te
trekken. 249
De medische staf in Geleen werd in beslag genomen door de crises in
eigen gelederen en ontving de brief van de minister gelaten. ‘Voor de staf
is het belangrijkste dat Sittard mede beslissingsrecht krijgt in ons ziekenhuis,
terwijl het omgekeerde in dit schrijven niet vermeld is’, stelde men vast.
Psychiater Van den Bosch dacht ‘dat Sittard ons aan de hand van dit schrijven
aardig in moeilijkheden zou kunnen brengen’. Patholoog-anatoom Ariëns,
tevens staflid in Sittard en door de meer open verhoudingen daar beter op
de hoogte dan zijn Geleense collega’s, liet weten dat Sittard opteerde voor

268 HET MEDISCH CENTRUM
een samenwerking op bestuursniveau ‘met een groeiproces naar beneden’. Hij
begreep ook dat samenwerking tussen de staven met deze brief niet dwingend
kon worden opgelegd. Directeur-geneesheer Mey legde de staf uit
dat de vertrekkende Janssen een afwachtende houding aannam. ‘Mocht de
situatie zich onprettig ontwikkelen dan werkt de tijd in ons voordeel’, verklaarde
hij. ‘In een langzaam verlopende integratie zal ons ziekenhuis zijn bestaansrecht
bewijzen’. 250
Het duurde tot april 1973 voordat het publiek op de hoogte kwam van de
inhoud van de brief van Stuyt. De Ziekenfondsraad verklaarde in de pers
gepasseerd te zijn door de minister en het overigens niet eens te zijn met
de erkenning van ‘zwarte bedden’. In het bewuste artikel werd ook de
samenwerkingsplicht vermeld. 251
De brief van Stuyt was, zoals Van Kempen opmerkte, inderdaad merkwaardig.
Wat was de consequentie wanneer Sittard samenwerking zou
weigeren? Hoe verhield de plicht om met het bestuur van Sittard over
nieuwe specialisten in Geleen te overleggen zich met de tussen de specialisten
en het ziekenhuis in Geleen overeengekomen toelatingsvoorwaarden?
De minister stelde eisen aan het Geleense ziekenhuis waar
vanuit juridisch oogpunt nogal wat vraagtekens bij waren te zetten. De
belangrijkste daarvan was dat Stuyt Sittard partij in zijn afspraken met
Geleen maakte, terwijl die geen betrokkene was. Voorts is uit de brief niet
duidelijk wat met de integratie van de besturen precies werd beoogd. Het
St. Barbara Ziekenhuis kreeg erkenning voor 286 bedden, maar mochten er
daarvan in de samenwerking worden overgeheveld naar Sittard? Van
Kempen vertaalde de brief in een onder curatelestelling van Geleen, maar
evengoed kon hij worden opgevat als redding van Geleen waarvoor Sittard
mocht opdraaien. De reactie van Sittardse zijde op het schrijven van Stuyt
was beslissend voor het verloop van zaken in de jaren erna. Het viel Van
Kempen op dat de brief ‘merkwaardig’ was, maar hij kwam er niet tegen in
het geweer. Hij vroeg zich af hoe de minister eisen kon stellen waar zoveel
vraagtekens bij waren te plaatsen, maar niet of deze er misschien
juist de bedoeling mee had om een afwijzing door Sittard uit te lokken en
zichzelf daarmee een argument in handen te spelen om Geleen een halt
toe te roepen. Van Kempen protesteerde niet. Hij verzuimde zelfs uit te
vinden of de minister wellicht dergelijke beweegredenen had en liet zich
bijgevolg voor de Geleense kar spannen.

DE SAMENW ERKENDE ZIEKENHUIZEN EN VERPLEEGHUIZEN IN DE WESTELIJKE MIJNSTREEK 269
In Geleen werd het beeld anders ingekleurd. Met de brief van minister
Stuyt had het Geleense avontuur zijn grenzen bereikt. Royakkers, Dassen
en Melchior hadden gelijk gekregen, de toestemming was verleend, maar
de prijs was hoog. Het ziekenhuis leverde er zijn zelfstandigheid voor in
en het zo bevochten eigen ziekenhuis voor Geleen dreigde nu een dependance
van rivaal Sittard te worden. Toen in mei 1975 aannemers mochten
inschrijven op wat saneringswerkzaamheden in St. Odilia, merkte Niël op
dat Melchior niet was uitgenodigd. Hij vond ‘het toch jammer, dat na jarenlange
samenwerking die tot volle tevredenheid heeft geleid, een keuzeverandering
plaatsvindt’. Zijn medebestuurders besloten hier maar niet op te reageren. 252
4. DE SAMENWERKENDE ZIEKENHUIZEN EN VERPLEEGHUIZEN IN DE
WESTELIJKE MIJNSTREEK
De samenwerkingsonderhandelingen tussen Sittard en Geleen verliepen
moeizaam. Dat had niet alleen te maken met de opstelling van de ziekenhuisbesturen,
maar ook met de taakopvatting van Berenschot. Morshuis
was begonnen met een sociografische analyse, een opsomming van demografische
gegevens, rayonindelingen, bedden en bezetting. Daaraan koppelde
hij algemeenheden met betrekking tot de kwaliteit van de zorgverlening,
zoals een minimaal beddenaantal voor een basisvoorziening, geografische
bereikbaarheid en doelmatig gebruik van middelen. Vervolgens
weidde hij uit over theoretische modellen voor samenwerking. Hij accepteerde
de bestaande situatie van twee ziekenhuizen op geringe afstand als
gegeven. ‘Er ZIJN twee ziekenhuizen’, aldus Morshuis in september 1972. Uit
zijn voorstudie construeerde hij met dit als uitgangspunt een ‘echelonnering’,
een beddenverdeling tussen Sittard en Geleen, waarbij hij uitkwam
op de verdeling van 650 tegen 350. ‘Bij een dergelijke benaderingswijze is een
oneindige reeks van samenwerkingsvormen mogelijk’, spreidde hij ten slotte
zijn deskundigheid ten toon. Morshuis ging volledig voorbij aan de
controverse tussen Sittard en Geleen, aan de achtergronden van de oprichting
en uitbreiding van het Ziekenhuis St. Barbara en aan de oriëntatie
van het Ziekenhuis De Goddelijke Voorzienigheid op de concurrentie met
Heerlen en Maastricht. Verder leek het wel of Morshuis het erg jammer
vond dat bij zijn berekende totale beddenbehoefte van 1.000 het ‘niet
mogelijk (is) om ( ) te verdelen over twee ziekenhuizen met elk 500 bedden’. 253
Het had de uitwerking van zijn echelonnering een stuk eenvoudiger

270 HET MEDISCH CENTRUM
gemaakt. Door zijn merkwaardige methode maakte Morshuis een onnozele
indruk. De samenwerkingsbesprekingen dreigden er onderhandelingen
over de herverdeling van bedden, faciliteiten en functies door te worden
en kwamen dus op een dood spoor. Sittard zag niets in het echelonneren,
schoot de hele paragraaf erover af en stelde dat de taakopvatting van
Morshuis veel verder ging dan zijn opdracht. Dassen en Van Kempen
wilden dat Berenschot zich bezighield met bestuurlijke integratie. 254
Het overkoepelend bestuur en de blauwdruk
Dassen en Van Kempen wilden een overkoepelend bestuur dat moest
gaan ‘concretiseren dat er één ziekenhuisorganisatie ontstaat, verdeeld over twee
ziekenhuispanden’. Dit mocht de integratie naar eigen inzicht vormgeven.
Het enige dat nu moest gebeuren was het aanstellen van dat bestuur.
Geleen stemde in met het overkoepelend bestuur, maar wilde dit ‘wel
255
duidelijk een blauwdruk’ meegeven. Het wilde voorkomen dat door de
minderheidspositie in dat bestuur het voortbestaan van het St. Barbara
Ziekenhuis in gevaar kwam. Nu Geleen in de voorbereiding nog een
gelijke stem had, wilde het nauwkeurig vastleggen dat het als basisziekenhuis
zou blijven bestaan.
In Sittard trok men de conclusie dat met de vorming van een overkoepelend
bestuur wijzigingen noodzakelijk waren in de leiding van het eigen
ziekenhuis. Geleen kende een zeer groot bestuur en een tweekoppige
directie. Van Kempen wilde daarom zijn bestuur versterken en staffunctionarissen
tot collegadirecteur promoveren. Dat leidde op 11 december 1972
tot de benoeming van Derckx tot directeur-econoom, Honings tot directeur
algemene zaken, W.L. Promes tot medisch adjunct-directeur van het
256
ziekenhuis en J.M.J. Scheepers tot geneesheer-directeur van Invia. Voor
de vorming van het beoogde overkoepelend bestuur wilden de zusters
zich niet beschikbaar stellen en bleven er met Dassen en B. Koolhaas te
weinig kandidaten over. De structuur met een bestuur én een College van
Regenten resulteerde daarnaast in herhalingen en doublures. Eind 1973
werd daarom besloten het College van Regenten op te heffen en de
regenten te laten toetreden tot het bestuur, met uitzondering overigens
van de deken van Sittard. Deze mocht als adviseur de bestuursvergaderingen
bijwonen, maar werd niet toegelaten als lid. Met het opheffen van
het College van Regenten kwam automatisch een einde aan het (sinds
enkele jaren symbolische) benoemingsrecht van de bisschop. Het besluit
werd hem per brief medegedeeld. 257

DE SAMENW ERKENDE ZIEKENHUIZEN EN VERPLEEGHUIZEN IN DE WESTELIJKE MIJNSTREEK 271
Op 21 december 1972 scheidde Berenschot een nieuw rapport af, dit keer,
258
zoals gezegd, handelend over de bestuurlijke integratie. Het rapport stelde
drie mogelijke samenwerkingsmodellen voor: alles laten zoals het was
en alleen afspraken maken, het instellen van een overkoepelend bestuur
en het behoud van de bestaande structuren, en volledige integratie.
Sittard bleek in de bestuursvergadering van 15 januari 1973 voor het
tweede model, maar vond de bevoegdheden die Berenschot aan het overkoepelend
bestuur had gegeven veel te ruim. ‘De taakverdeling geeft eigenlijk
reeds de toestand aan van een integraal bestuur’, was het oordeel. Ook
had Berenschot op het niveau van de directie een voorschotje genomen op
de integratie. Het bureau stelde voor met gelijke vertegenwoordigingen
uit de directies een directieberaad te vormen onder voorzitterschap van de
voorzitter van het overkoepelend bestuur. Sittard zag daar niets in, vooral
omdat het ook op directieniveau een meerderheidspositie wilde hebben.
Van Kempen had niet voor niets een directie van vijf leden gevormd. In
zo’n beraad zouden dus de totale directies betrokken moeten worden. De
voorzitter zou een directielid moeten zijn. De aanstelling van de voorzitter
uit het overkoepelend bestuur zou tot belangenverstrengeling leiden. 259
Geleen toonde zich voorstander van het derde model, de volledige integratie
en constateerde dat de modellen nog nauwelijks waren uitgewerkt.
Bovendien was de integratie beperkt tot de ziekenhuizen en wilde Geleen
de verpleeghuizen ook in de samenwerking betrekken. 260
Dat over ‘de gewenste vorm van samenwerking geen eenheid van visie blijkt te
261
bestaan’, vond Sittard niet erg. Sittard had geen haast en ging voortdurend
op de rem staan. Toen Berenschot delegaties van beide besturen
uitnodigde voor een bespreking over de verschillende standpunten, begon
het bestuur van Sittard over procedures. Het klaagde dat het de stukken
niet tijdig had ontvangen en dat niet bestuursvertegenwoordigingen maar
de vaste begeleidingscommissie de bespreking moest voeren. Van Kempen
262
hield overleg af. Op 2 maart 1973 vond dan eindelijk een vergadering
plaats van de voor het advieswerk samengestelde begeleidingscommissie
met Berenschot. Touw vond het een ‘moeilijke bespreking’. ‘De zaak werd
afgevlakt en het stadium van de impasse bereikt’, was zijn indruk. 263
Overleg en instemming
Veel tijd om zich druk te maken over het haperen van de samenwerking
had het bestuur van het Medisch Centrum niet. Het werd nog steeds in
beslag genomen door de voortdurende ruzies, zoals die tussen specialisten

272 HET MEDISCH CENTRUM
G.H. Bruintjens met zijn vrouw en A.V.M. Mey met zijn dochter bij het afscheid van Mey, januari
1974

DE SAMENW ERKENDE ZIEKENHUIZEN EN VERPLEEGHUIZEN IN DE WESTELIJKE MIJNSTREEK 273
die hun meningsverschillen in het bijzijn van het personeel uitvochten en
zoals tussen staf en bestuur over het niet willen samenwerken van de
264
specialisten met de medici van St. Jansgeleen en St. Odilia. Onderlinge
tegenstellingen hadden begin februari tot een stafbestuurscrisis geleid. In
het nieuwe bestuur was Van Zijl tot voorzitter gekozen. 265
Per 1 januari 1973 was Janssen uit het bestuur van het Medisch Centrum
vertrokken. Aangezien het niet meteen lukte een opvolger te vinden nam
Mastenbroek het voorzitterschap waar. Met het aantrekken van een nieuwe
directeur-geneesheer werd gewacht tot de samenwerking met Sittard
concrete resultaten zou opleveren, zodat Mey, inmiddels 73 jaar oud, nog
steeds in functie was. Toen in maart duidelijk werd dat de samenwerking
met Sittard op de lange baan was geschoven, besloot het bestuur toch een
266
advertentie te plaatsen. Als opvolger van Mey werd in augustus 1973
G.H. Bruintjes gevonden, die per 1 januari 1974 kon beginnen. In augustus
werd uit DSM-gelederen een kandidaat voor het bestuursvoorzitterschap
gevonden. J.Ph. Ilmer wilde een half jaar als kandidaatvoorzitter de zaak
aankijken en dan beslissen of hij het voorzitterschap wilde overnemen. 267
In juli 1973 werd een nieuwe chirurg gevonden, J. de Vries. Daarmee leek
er een oplossing te zijn bereikt voor de chirurgenkwestie. Er was tussen
Daniëls en Pieters eindeloos gevochten over waarneming en bedden en
luwde de storm heel even, dan wakkerden bestuur en directie deze wel
weer aan. Met De Vries, die in september werd benoemd, kon de situatie
in Geleen verbeteren. Maar niemand had erop gerekend dat zijn aanstel-
268
ling aanleiding was voor het eerste dispuut met Sittard. Op 5 oktober
liet burgemeester Dassen het bestuur van het Medisch Centrum Geleen
per brief weten uit de krant te hebben moeten vernemen dat er in Geleen
een nieuwe chirurg was aangesteld. Hij herinnerde aan de brief van Stuyt
en stelde vast dat er met Sittard over deze benoeming geen overleg was
geweest en dat geen instemming was gevraagd. Hij waarschuwde dat dit
269
niet bevorderlijk was voor de samenwerking. Touw verdedigde zich in
Geleen en stelde dat Dassen ongelijk had. Hij had er tijdens een vergadering
van de begeleidingscommissie met Sittard over gesproken en Van
Zutphen had Van Kempen ‘volledig op de hoogte gesteld toen de kontrakten
270
met dr. de Vries waren getekend’. Het eerste argument van Touw was
opmerkelijk, aangezien er sinds april geen vergadering van de commissie
271
was geweest en De Vries pas in juli was gevonden. Ook de reactie van
Mastenbroek aan Dassen van 10 oktober had tot strekking dat de Sittardse
directie van de benoeming op de hoogte was gesteld, waaruit blijkt dat

274 HET MEDISCH CENTRUM
Geleen onder ‘overleg’ en ‘instemming’ kennelijk het op de hoogte stellen
272
achteraf verstond. Op 15 oktober werd Van Zijl nog bestookt met een
vermanend schrijven van zijn Sittardse collega-stafvoorzitter I.F.R. van
273
Erp. De brief kwam tijdens de Geleense stafvergadering van 6 november
ter sprake. De Rooij vond dat de Geleense staf op het matje werd geroepen,
terwijl Sittard overleg over nieuwe specialisten ook achterwege liet.
De hoop dat ‘nu rust in de chirurgie in dit ziekenhuis verwacht zal kunnen
worden’ vervloog, ook omdat Pieters even verontwaardigd bleek als
274
Sittard. ‘Ook mij notabene was niets bekend betreffende een benoeming van de
nieuwe chirurg’, beweerde hij, ‘ook ik heb het uit de krantenpublicatie moeten
vernemen’. 275
Wat Houben betreft, kwam de staf plotseling terug op de eerdere afwijzing.
Houben was in november 1973 als klinisch psycholoog ingeschreven
en kon op die grond, als parttimer in het ziekenhuis, worden benoemd tot
276
buitengewoon staflid. Maar toen de geplaagde psycholoog in januari
277
1974 in de staf werd opgenomen, hoefde het al niet meer. Houben had
besloten te vertrekken. Geschrokken van dit besluit overwoog de directie
om Houben aan te bieden hem in de directie op te nemen en hem daarin
de leiding over de beide verpleeghuizen te geven. Zonder Houben voorzag
Bruintjes grote problemen, vooral omdat hij Pieters-Michels onvoldoende
leidinggevende capaciteiten toedichtte en Houben zich als capabel had
278
bewezen. Het voorstel van Bruintjes ontmoette in het bestuur echter
grote verdeeldheid. De conclusie was dat men de tijd wilde nemen om in
de klinieken eerst orde op zaken te stellen. ‘Als hij de kans wil geven om
deze procedure in redelijke tijd af te laten werken en alle hiermee samenhangende
problemen op te lossen (Mevr. Pieters - dhr Roks - Dr. Gijsen), dan is de
mogelijkheid aanwezig om voor dhr Houben een adekwate oplossing te vinden.’ 279
Daarop en op nog meer had Houben evenwel lang genoeg gewacht. Hij
vertrok op 1 juni 1974 naar het St. Annadal Ziekenhuis in Maastricht. 280
Mastenbroek en Dassen
Bij het stuklopen van de onderhandelingen met Sittard had Mastenbroek
de indruk gekregen dat Sittard niet verder wilde met Berenschot ‘omdat zij
281
Berenschot verdenken van partijdigheid’. Vanuit het perspectief van Van
Kempen was dat voorstelbaar. Morshuis leed nog steeds aan ongeremde
prestatiedrang en kwam tot uitwerkingen die verder gingen dan Sittard
wilde en leken op de blauwdruk die Geleen voorstond. Maar Van Kempen

DE SAMENW ERKENDE ZIEKENHUIZEN EN VERPLEEGHUIZEN IN DE WESTELIJKE MIJNSTREEK 275
bleek niet van plan zich terug te trekken. Hij probeerde Morshuis te beïnvloeden
en uit een nieuw rapport van Berenschot van 23 augustus 1973
282
zou men kunnen afleiden dat hij daarmee succes had. Volgens dat rapport
zou een bestuurlijke integratie met behoud van de bestaande structuren
worden nagestreefd, bleef de integratie voorlopig beperkt tot de ziekenhuizen,
moest de integratie worden gezien als een zeer geleidelijk proces
in fasen, moest eerst en op korte termijn een overkoepelend bestuur
worden geformeerd en was de ‘blauwdruk’ ‘wenselijk noch mogelijk’. 283
Nu had het bestuur van het Medisch Centrum weer reden om met Morshuis’
resultaten ongelukkig te zijn. In plaats van een blauwdruk moest het
overkoepelend bestuur nu van start met een aantal richtlijnen, die provinciaal
ambtenaar Dassen betitelde als ‘niet meer dan overbekende slogans’, die
‘bezwaarlijk als richtingwijzers voor het concrete geval Sittard-Geleen (kunnen)
worden beschouwd’. ‘Vanuit dit vacuum nu en vanuit de stelling, dat een gedetailleerde
blauwdruk niet kan worden meegegeven’, redeneerde het bestuur,
‘wordt dan - mirabile dictu - een stoot bevoegdheden aan het overkoepelend bestuur
toegekend, waar men van achterover slaat’. Zinspelend op het dan maar
weer inleveren van de bijgebouwde bedden voegde Oomen daar aan toe
‘dat hij het preferabeler vindt te opteren voor een klein ziekenhuis, dan een
samenwerking aan te gaan op deze mistige basis’. 284
Maar na een informeel gesprek van interim-voorzitter Mastenbroek met
burgemeester Dassen was de lucht geklaard en werd Berenschot slechts
285
gevraagd een aantal kleine aanpassingen in het rapport te maken. Het
was een gesprek tussen twee heren, waarbij voor Geleen de mening van
Mastenbroek telde en niet die van Touw en Janssen, welke laatste weliswaar
geen bestuurder meer was, maar wonderlijk genoeg Geleen nog wel
vertegenwoordigde in de begeleidingscommissie. Het bleek dat Mastenbroek
helemaal niet zulke bezwaren koesterde tegen een geleidelijke
integratie en net als Sittard voor een blauwdruk weinig voelde. Van de
blauwdruk vond hij dat zo’n uitgewerkt plan op het moment dat aan
implementatie kon worden gedacht al achterhaald zou zijn door de elkaar
286
snel opvolgende overheidsmaatregelen. Op 5 december 1973 kwam een
nieuw rapport gereed. Het sloot aan op de gedachten van de bestuursvoorzitters,
was een sterk uitgeklede versie van de vorige rapporten en omschreef
de samenstelling, taken en bevoegdheden van het overkoepelend
bestuur. 287
De twee voorzitters hadden in februari nog bedacht dat de eerste vijf jaar
een daadwerkelijke fusie niet aan de orde was en dat met het overkoepe-

276 HET MEDISCH CENTRUM
lend bestuur ‘een soort interimbestuur zou worden gevormd waarbij jaarlijks
288
een ontkoppelingsmogelijkheid zou bestaan’. Het laatste was op aandrang
van Hubertina geïntroduceerd. De zusters wensten namelijk niet zich met
de samenwerking in een wespennest te steken. ‘Mocht blijken dat men toch
langs elkaar heen blijft werken, dan moet stoppen mogelijk zijn’, was het standpunt
van de congregatie. 289
Van de oorspronkelijke ideeën van Morshuis was maar weinig over. Met
het overkoepelend bestuur, het behoud van de bestaande structuren, een
directieberaad als weinig meer dan een informeel overleg en de mogelijkheid
de samenwerking per jaar op te zeggen, werd wel zeer minimaal aan
de wensen van Stuyt voldaan. Van Kempen was tevreden. Zijn strategie
was eenvoudig geweest en had gewerkt. Hij had de samenwerking niet
tegengewerkt en de instanties daardoor te vriend gehouden en hij had een
route weten te bedingen die mogelijk zo langzaam tot integratie zou
leiden, dat de kans aanwezig bleef dat ‘het probleem Geleen’ zich in de
tussentijd vanzelf zou oplossen. In Sittard leek niemand zich ervan
bewust dat deze route niet bepaald vrij was van opportunisme.
Geleen, dat er alles aan was gelegen de eigen positie veilig te stellen en
niet van plan was het met zoveel moeite gerealiseerde Medisch Centrum
af te geven, zat met zijn samenwerkingsplicht. De Geleense bestuurder
Dassen waarschuwde dat als het Medisch Centrum nu geen concrete
samenwerkingsstappen nam, de overheid dat zou gaan doen en schaarde
zich nu achter Mastenbroek. Ook de invloedrijke bestuurders Oomen en
Ilmer, welke laatste kort daarna Mastenbroek als voorzitter opvolgde,
sloten zich aan. Alleen Touw hield nog even aan de oude lijn van een
290
blauwdruk vast. Aan het rapport van Berenschot werd in maart nog de
termijn van vijf jaar en de jaarlijkse evaluatie toegevoegd, waarna het door
Dassen, Hubertina, Ilmer en Touw van een handtekening werd voorzien.
Daarmee waren de werkzaamheden van het adviesbureau afgerond en
daarmee was de uitbreiding van Geleen definitief gered. 291
De medische staf in Geleen
De medische staf in Geleen was niet te spreken over de gang van zaken.
Het stafbestuur had via de medische staf van Sittard moeten vernemen dat
292
er een eindrapport was verschenen. Het was verontwaardigd dat het,
anders dan Sittard, niet was geïnformeerd en betrokken. Nadat de staf het
rapport uiteindelijk bemachtigd en gelezen had, sprak zij zich in haar vergadering
van begin februari 1974 uit over de kant die het met de samen-

DE SAMENW ERKENDE ZIEKENHUIZEN EN VERPLEEGHUIZEN IN DE WESTELIJKE MIJNSTREEK 277
werkingsplannen uitging. ‘De algemene indruk over het eindrapport Berenschot
is vaagheid, die zeer gevaarlijk kan zijn wanneer het tegelijkertijd een tot
beslissen bevoegd overkoepelend bestuur adviseert’. Vaag vond de staf bijvoorbeeld
‘het motto’ van samenwerking: ‘in het belang van de patiënt’. De staf
constateerde dat de spreidingsgedachte op de vleugels waarvan het kleine
ziekenhuis was ontstaan, had plaatsgemaakt voor een regionaliseringsgedachte.
Zelfs de Landelijke Specialisten Vereniging zag daar het belang
van in en een fusie met Sittard zou op termijn helaas onvermijdelijk zijn.
In een samenwerking ‘van onderop’, waar gegeven de vrijblijvendheid nu
kennelijk naar werd gestreefd, zag de staf niets, ‘immers dat bewijzen de
afgelopen tien jaar waarbij eigenlijk geen enkele samenwerking op gang gekomen
is’. 293
Absoluut hoogtepunt in het debat van de medische staf naar aanleiding
294
van het eindrapport van Berenschot was een notitie van Frederiks. De
internist maakte er in een schotschrift van veertien bladzijden korte metten
mee. Het niveau van het inhoudelijk zwakke rapport maakte de internist
het schieten eenvoudig. Het feit dat voorstudie en uitwerking niet
meer op elkaar aansloten als gevolg van herzieningen en koerswijzigingen,
maakte geen sterke indruk. Het was logisch dat Frederiks, die de rapporten
alle voor het eerst ter inzage had gekregen, bijvoorbeeld het verband
niet begreep tussen de cijferstudie en het uiteindelijk overeengekomen samenwerkingsmodel.
Maar hoe volledig het hak- en breekwerk van Frederiks
ook was, hij ging voorbij aan het feit dat het natuurlijk om de inhoud
van het geschrift niet ging. Het model was aan het bureau gedicteerd.
Al begin maart reageerden de ondernemingsraad en de hoofden van dienst
295
in Geleen positief op het rapport. De staf in Sittard, veel eerder en meer
betrokken dan die in Geleen, wilde zich niet tegen het plan verzetten.
‘Het Sittard’s Stafbestuur heeft een blind vertrouwen ( ) in haar Medisch Directeur,
die in het Directieberaad bij alle vergaderingen van het overkoepelend Bestuur
aanwezig zal zijn’, reageerde de Geleense staf verbijsterd op de positie
van de Sittardse collega’s, die deze beschouwde als een houding van
296
grenzeloze naïviteit. Hoe naïef Geleen het vertrouwen van de Sittardse
artsen in Van Kempen vond, bleek nog eens uit de kanttekeningen van
Van Zijl: ‘Sittards Directeur wordt hier “Medisch” Directeur genoemd, maar hij
297
is apotheker’. De staf in Geleen, voor het eerst gedetailleerd op de hoogte,
moest zich gaan beraden, maar het stond al vast dat zij tegen was.

278 HET MEDISCH CENTRUM
De nieuwe bestuursvoorzitter Ilmer probeerde onmiskenbare invloed uit
te oefenen. Hij benaderde het Medisch Centrum als een bedrijf en stuurde
aan op het inventariseren van problemen, om deze daarna op te lossen.
Eind maart kwam van de hand van de directie een rapport gereed met
zeventien pijnpunten. In het rapport werden de zwakke plekken in de
organisatie aangewezen, waarbij kritiek op personen niet werd geschuwd.
Het functioneren van Pieters-Michels, het gedoe tussen de chirurgen en
de conflicten van Daniëls-Bosman met Van Zijl en met Frederiks werden
gedeeltelijk geweten aan de situatie dat ‘twee echtgenoten in eenzelfde instituut
werken’. Het bestuur besloot daarom dat er in het vervolg geen echtparen
meer mochten worden aangenomen. De problemen met de positie
van Van Zijl als niet ingeschreven klinisch chemicus zou worden opgelost
door de leiding van het klinisch-chemisch laboratorium in handen te stellen
van Sittard en Van Zijl daarin een ondergeschikte functie te geven.
Ilmer hield ook de bestuursstructuur kritisch tegen het licht. Hij constateerde
dat er een directie was aangetreden die voltallig en tot volledig
functioneren in staat was. Het werd tijd om taken van de directie naar de
diensthoofden te delegeren en van het bestuur naar de directie. Kortom,
de directie diende zich minder te gaan bezighouden met detailzaken en
moest een ruimere inbreng worden toevertrouwd op het gebied van
beleidsvorming. Daarnaast wilde Ilmer meer ‘duidelijkheid en openheid’. 298
Ilmer kon veel willen, maar wat hij vanuit zijn bedrijfsperspectief kennelijk
volkomen normaal vond, was dat in de verhoudingen van het Medisch
Centrum Geleen nog niet. Bovendien paste zijn betoog niet bij zijn handelen.
Al in maart, toen de medische staf, de hoofden van dienst en de
ondernemingsraad zich nog over de samenwerking moesten buigen, stelde
hij via Bruintjes Van Kempen voor om het directieberaad vast in te stellen
door een maandelijks overleg tussen de beide directies. Van Kempen zag
hierin, met het oog op een aantal concrete samenwerkingsinitiatieven,
299
onder meer op het niveau van facilitaire diensten, geen bezwaar. De
eerste vergadering van het directieberaad vond plaats op 27 maart 1974.
Onderwerp van overleg was onder andere de voorbereiding van een
300
persconferentie en het inlichten van vakbonden en overheden. Ilmer
maakte dus de beloofde openheid niet waar. Terwijl de staf steen en been
klaagde over een gebrek aan inspraak, ontkende hij dat het nog ontbrak
aan informatie en overleg. Tekenend was dat Ilmer pas in september, een
jaar na zijn aantreden als bestuurslid en een half jaar nadat hij Masten-

DE SAMENW ERKENDE ZIEKENHUIZEN EN VERPLEEGHUIZEN IN DE WESTELIJKE MIJNSTREEK 279
broek als voorzitter was opgevolgd, persoonlijk kennis maakte met de
staf. 301
Op 14 mei 1974 besloot de medische staf in Geleen dat ‘de constructie, zoals
voorgesteld in het eindrapport Berenschot ( ) onaanvaardbaar voor Geleen moet
zijn’. ‘Beter ware het tevoren een blauwdruk van concrete beleidspunten en
scherp en concreet omschreven doelstellingen, via de medewerkers, op te stellen’,
adviseerde de staf. De medici realiseerden zich dat dit advies overeenkwam
met het aanvankelijke standpunt van bestuur en directie dat in de
eindfase was verlaten. ‘Wat de inhoud van het herschreven eindrapport
aangaat, blijkt Geleen overstag gegaan te zijn, lijnrecht tegen haar vroegere als
zwaarwegend naar voren gebrachte argumenten in’. Het stafbestuur was
daarvan ‘zoals zo vaak’ pas op de hoogte gesteld toen het plan klaar was en
‘reeds door Bestuur en Directie gefiatteerd was’. De staf voelde zich genegeerd
en wilde alleen een model accepteren waarin een overkoepelend
bestuur geen bevoegdheden had en waarbij ‘garanties voor een adviseurschap,
toehoorderschap, of iets dergelijks bij alle plannenmakerij’ voor het stafbestuur
waren vastgelegd. Veenhof merkte op dat de staf ‘door de houding
van Directie en Bestuur vroeger, ook in de nabije toekomst geen vertrouwen in
302
hen zal kunnen hebben’. Ilmer verzekerde Van Zijl dat het overkoepelend
bestuur juridisch geen bevoegdheden had. Het was immers geen bestuur
van een stichting. Van Zijl bracht deze informatie in de staf, maar raakte
door deze theoretische benadering niet overtuigd. Het overkoepelend
bestuur zou natuurlijk wel degelijk een rol gaan spelen, anders had het
geen zin om het op te richten. 303
Op 6 juni vond een bijeenkomst plaats van de beide directies met de
beide stafbesturen. Daar werd met name het verschil in opstelling tussen
de staven duidelijk. Nadat Van Zijl en Van Neer hun loopgraaf hadden
betrokken, pleitte Van Erp voor een open opstelling tussen directie en staf.
De delegatie uit Sittard was verbaasd over de benaderingswijze van de
Geleense staf. Deze begreep op haar beurt de opvatting van Sittard niet
dat het laatste rapport van Berenschot niet naar de letter zou moeten
worden gelezen. Er bleek bij deze bijeenkomst vooral sprake van grote
cultuurverschillen. De stafsecretaris van Sittard, E.J.M. Raven, notuleerde
een paar van de uitspraken en besloot uiterst vriendelijk, dat ‘na aldus over
en weer gediscussieerd te hebben en vooral genoten te hebben van de voortreffelij-
304
ke wijn en hapjes ( ) ieder zijns weegs (ging)’. Met de belofte dat geregeld
overleg zou plaatsvinden tussen de directies en de stafbesturen, dachten

280 HET MEDISCH CENTRUM
de directies en het stafbestuur van Sittard Van Zijl en Van Neer zover te
hebben gekregen dat zij het voorliggende plan accepteerden. Uit een brief
van het Geleense stafbestuur van 30 juni bleek dat toch niet het geval te
zijn. ‘Kennelijk heeft men het niet kunnen verkopen aan de voltallige staf’,
concludeerde Van Kempen. 305
Op 22 mei 1974 gingen de Sittardse geledingen officieel akkoord. Op 27
mei volgde de ondernemingsraad van Geleen, zij het onder verwijzing
naar een aantal in de wet voorziene voorwaarden ten aanzien van de
306
rechtspositie van werknemers. De diensthoofden hadden al ingestemd,
zodat de eerste integratiestap hing op het oordeel van de medische staf
van Geleen. Het probleem daarbij was dat de argumenten die zij aanvoerde
zeer verdedigbaar waren.
De Geleense medische staf overstag
De tegenstand van de staf concentreerde zich in het najaar van 1974 meer
en meer op het terrein van inspraak. De staf wilde ‘bindende adviezen’
kunnen geven, zoals de ondernemingsraad dat ook had gevraagd. Ilmer
stelde vast dat een bindend advies een contradictie is en wees erop dat de
ondernemingsraad niet om bindend adviesrecht gevraagd had, maar alleen
herinnerde aan het adviesrecht zoals dat in de Wet op de Ondernemingsraden
was vastgelegd. Sittard distantieerde zich intussen van de uitspra-
307
ken en brieven van de Geleense staf. Hier bleek nogmaals het cultuurverschil.
De staf in Sittard vond het meer dan voldoende wanneer zij werd
geraadpleegd in medische aangelegenheden, de staf in Geleen wilde
inspraak en daarvoor een schriftelijk vastgelegde regeling. In Sittard was
het normaal dat het stafbestuur geïnformeerd werd door Van Kempen, die
bij de medici over het algemeen groot vertrouwen genoot. In Geleen sleep
men voor ieder overleg de messen, voorzover men al tot overleg kwam.
Het vertrouwen was er ver te zoeken. De sfeer was er na tien jaar vechten
volstrekt verziekt.
Ilmer wees de eis van een bindend advies van de hand en deelde de staf
mee dat het overleg op bestuursniveau zou worden gestart. Dat kwam
erop neer dat het overkoepelend bestuur werd ingesteld en men niet wil-
308
de wachten tot de Geleense staf haar verzet opgaf. Op 31 oktober 1974
spraken de besturen van Sittard en Geleen af om elk een delegatie van
drie personen af te vaardigen voor het werven van drie neutrale leden. 309
Eind november werd deze kiescommissie uitgebreid tot vijf Sittardse
leden, namelijk Dassen, inmiddels oud-burgemeester, gedeputeerde Le-

DE SAMENW ERKENDE ZIEKENHUIZEN EN VERPLEEGHUIZEN IN DE WESTELIJKE MIJNSTREEK 281
bens, H.J.J. van Sambeek, huisarts in Geleen, W.F.A. van Heemskerk, burgemeester
van Echt en P.W.A. Niessen, voormalig directeur van DAF in
Born, nu directeur van het LIOF. Voor Geleen waren DSM-directeur Ilmer,
gemeentesecretaris Touw en huisarts Michielsen afgevaardigd. 310
In december 1974 verzocht Van Neer de Geleense medische staf om als
311
secretaris te mogen worden vervangen door Daniëls. Met hem kwam er
begin 1975 beweging in de opstelling van de staf. In een brief van 9 januari
verklaarde het stafbestuur van de staf de opdracht te hebben gekregen de
knelpunten aangaande de bevoegdheden van het overkoepelend bestuur
en het bindend advies uit de weg te ruimen, om zo het overleg nieuwe
312
stimulansen te geven. In een bespreking met het bestuur en de directie
eind januari verklaarde Van Zijl zich namens de staf akkoord met de
voorgenomen samenwerking. 313
De reden voor de koerswijziging was eenvoudig. Alle geledingen waren
voor. Het directieberaad functioneerde. De installatie van het overkoepelend
bestuur zou niet lang meer op zich laten wachten. Er waren al
aankondigingsbrieven uit naar de provincie en de gemeenten. De besturen
en directies gingen voort, zonder zich iets gelegen te laten liggen aan de
Geleense staf en met instemming van de staf in Sittard. Daniëls telde zijn
knopen en stimuleerde de staf om ‘de impasse te doorbreken en te verhinderen
dat wij buiten spel komen te staan en verder spreken onmogelijk wordt’. De staf
moest accepteren dat de wensen ten aanzien van de bevoegdheden en het
bindend advies niet haalbaar waren, was zijn pragmatische benadering.
Het stafbestuur concludeerde met hem dat ‘het gaat om inbinden of buiten
spel staan’ en dat dit niet hoefde in te houden dat men het er ook mee
eens was. ‘We praten niet en staan al buiten spel’, probeerde Frederiks nog,
maar daar tegenover stond volgens anderen dat er wel degelijk gepraat
werd, namelijk zonder de staf. De medici staakten hun verzet. Zij realiseerden
zich dat zij machteloos stonden en dat de integratie ook wel door
ging zonder hun instemming. 314
De staf verklaarde zich akkoord en ging vervolgens over tot de orde van
de dag. In juni trok Daniëls zich vanwege een meningsverschil met Canter,
terug als secretaris. Bij die gelegenheid uitte hij beschuldigingen aan
het adres van Van Zutphen, die daarop verklaarde niet meer met Daniëls
te willen praten. Van Zijl steunde Van Zutphen. Bruintjes en Van Neer
hadden begrip voor het besluit van de econoom, maar wensten Daniëls
niet te laten vallen. 315

282 HET MEDISCH CENTRUM
Eind juni kon de definitieve samenstelling van het overkoepelend bestuur
worden bekendgemaakt. Als neutrale leden waren bereid gevonden P.M.
Kierkels, directeur van de Stichting voor Samenwerkingsopbouw Oostelijk
Mijngebied, M.G.M. Schutgens, burgemeester van Elsloo en A.N.A.M.
316
Smits, directeur financiering van DSM. Het overkoepelend bestuur
317
kwam op 13 augustus voor het eerst bijeen. In november 1975 kon, na
het tekenen van de overeenkomst, de samenwerking publiek worden gemaakt
en waren de Samenwerkende Ziekenhuizen en Verpleeghuizen Westelij-
318
ke Mijnstreek een feit. De eerste stap in de integratie van de besturen,
door minister Stuyt van St. Barbara in december 1972 geëist, was na drie
jaar onderhandelen gezet.

4
MODEL ‘77
De verplichte samenwerking tussen de ziekenhuizen van Sittard en
Geleen hield verband met de Wet Ziekenhuisvoorzieningen van 1971,
maar niet zozeer met de wet zelf, als wel met maatregelen rondom de
aankondiging ervan. Door de wet zou de provincie een belangrijke stem
krijgen. Daarop vooruitlopend verlangde de gouverneur van het Medisch
Centrum Geleen dat het, in ruil voor behandeling van zijn uitbreidingswens,
samenwerking met Sittard voorbereidde. Staatssecretaris Kruisinga
had toen de wet door de Tweede Kamer was aangenomen, in afwachting
van behandeling in de Eerste Kamer, gewaarschuwd met sancties tegen
niet door hem goedgekeurde bouwactiviteiten. Minister Stuyt, die constateerde
dat Geleen toch had gebouwd, maakte in december 1972 van de
samenwerkingswens van de gouverneur een eis tot bestuurlijke integratie
en legde bovendien de besluitvorming over specialismen en specialisten in
Geleen in handen van Sittard. Deze aan Geleen opgelegde maatregelen
raakten ook Sittard en waren van grote betekenis voor de verdere ontwikkeling
van de gezondheidszorg in de Westelijke Mijnstreek. Zo markeerde
de Wet Ziekenhuisvoorzieningen een breekpunt in de geschiedenis van de
twee ziekenhuizen, terwijl met de uitvoering van wet zelf nog een begin
moest worden gemaakt.
1. IN EEN NIEUWE CONTEXT
De Wet Ziekenhuisvoorzieningen gaf invulling aan een lang gekoesterde
wens in overheidskringen om de gezondheidszorg te structureren en was
tegelijk een reactie op de ongebreidelde expansie van ziekenhuizen en
verpleeghuizen in de jaren zestig. In die expansie had de overheid meer
de hand gehad dan zij zichzelf bewust was.
De structureringsbehoefte was oud, maar leidde pas na de Tweede
Wereldoorlog tot eerste concrete stappen. Mede door de noodzakelijk geachte
maatregelen in het kader van het wederopbouwbeleid, werd kort na
de oorlog een einde gemaakt aan het ongereguleerde karakter van de zorg

284 MODEL ‘77
Het Medisch Centrum Geleen
Links op de voorgrond, langs de weg naar Spaubeek, is gebouw A te zien, het oorspronkelijke St.
Barbara Ziekenhuis, en daarachter de uitbreiding (gebouw B) en verpleeghuis St. Odilia. Midden
achteraan, rechts van het spoor ligt de kasteelhoeve Jansgeleen, die met de aanleg van een goederenspoorlijn
en later de snelweg A76 van het dorp Spaubeek is afgesneden. Anders dan de hoeve, werd in
1982 het terrein waarop verpleeghuis St. Jansgeleen werd gevestigd overgebracht van Spaubeek naar
de gemeente Geleen. Tussen de gebouwen van het ziekenhuis en verpleeghuis St. Odilia en de uitgestrekte
laagbouw van verpleeghuis St. Jansgeleen is de verpleegstersflat te zien.

IN EEN NIEUWE CONTEXT 285
die een kruising was tussen caritas en kapitalistisch ondernemen. De zorg
werd daardoor voor iedereen toegankelijk, maar de vooroorlogse zelfregulerende
mechanismen werden uitgeschakeld en de kosten namen explosief
toe. Aanvankelijk, in de jaren vijftig, was er wel sprake van een zekere
balans in het overheidsingrijpen. De exploitatie werd door het centraal
vastleggen van verpleegprijzen, ziekenfondspremies en vergoedingsdefinities
aan het vrije spel van de markt onttrokken en kapitaalinvesteringen
kwamen door beperkende regulering van woning- en utiliteitsbouw onder
staatstoezicht. Toen begin jaren zestig dit stringente bouwbeleid werd losgelaten,
verstoorde de overheid de zelf gecreëerde balans en bouwden de
ziekenhuizen tegen de klippen op. De centrale tariefstelling bleek de rol
van het marktmechanisme niet over te nemen, waardoor het de uitgaven
aan een natuurlijke rem ontbrak. De instellingen bouwden bedden en de
centrale tariefbepaler, vanaf 1965 de sector zelf, paste de tarieven aan de
geldbehoefte aan. De expansie viel in een periode van flinke economische
groei en een snelle modernisering van de samenleving. Zij leek daaruit
voort te vloeien, maar de belangrijkste aanjager was de overheid die de
balans verstoorde.
Bij een toename van de bevolking in Zuid-Limburg van 451.231 in 1948 tot
628.284 in 1973, groeide in vijfentwintig jaar het aantal ziekenhuisbedden
in dit gebied van 1.726 naar 3.379, ofwel van 3,8 naar 5,4 per duizend
inwoners. Daarnaast werden in de jaren zestig in Zuid-Limburg 1.939 verpleeghuisbedden
gebouwd. Bovendien vond een significante verschuiving
plaats van klinische naar poliklinische zorg. De gemiddelde verpleegduur
in bijvoorbeeld het ziekenhuis in Sittard nam af van 20 naar 16 dagen. De
derde klasse verpleegprijzen in Sittard, een van de goedkopere ziekenhuizen,
stegen van vier tot meer dan honderd gulden, de kosten aan specialis-
1
ten hierin niet meegenomen. Hoewel de cijfers nauwelijks vergelijkbaar
zijn, ook al vanwege de in deze periode sterk veranderde structuur van
zorg en samenleving, is een expansie er niet moeilijk in te zien. De oncontroleerbaarheid
daarvan begon de overheid in de laatste helft van de jaren
zestig zorgen te baren. Zij besloot in te grijpen, niet door de zelfregulerende
mechanismen te herstellen, maar door weer de capaciteit te gaan bepalen.
De Wet Ziekenhuisvoorzieningen bood de minister daartoe de mogelijkheden.
De wet stoelde op de gedachte dat de zorgomvang kon worden beheerst
door investeringen in bedden en apparatuur en het uitvoeren van nieuwe
of andere medische verrichtingen aan staatstoestemming te onderwerpen.

286 MODEL ‘77
Het werd aldus instellingen verboden zonder toestemming van de minister
te bouwen, te verbouwen, apparatuur aan te schaffen, nieuwe specialismen
in huis te halen, of nieuwe behandelmethoden in te voeren. Bouwplannen,
investeringen en zorginitiatieven dienden te passen in een door
de minister vast te stellen Landelijk Ziekenhuisplan en een door Gedeputeerde
Staten vast te stellen Provinciaal Ziekenhuisplan. De provincie
kreeg dus grote invloed, maar was bij het opstellen van haar Ziekenhuis-
2
plan gebonden aan richtlijnen van de minister. De belangrijkste daarvan
werd de beddennorm, die bepaalde hoeveel bedden er per duizend inwoners
in een bepaalde regio mochten zijn.
De AWBZ
Even ingrijpend op de structuur van de gezondheidszorg als de Wet
Ziekenhuisvoorzieningen was de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten
van eind 1967. Deze wet riep een volksverzekering in het leven voor een
categorie ziektekosten die als niet verzekerbaar werd beschouwd. Voor de
initiatiefnemers was de wet een maatregel van solidariteit. Voor de
gezondheidszorg betekende de wet dat een deel van de zorg, met name
die op het terrein van verpleeghuizen, via de staat werd gefinancierd.
Opmerkelijk was de invoering van de wet. Deze had een verloop dat zich
in de gezondheidszorg in latere jaren vaker zou voordoen. De Eerste
Kamer had de wet in december 1967 goedgekeurd en de regering had zich
voorgenomen haar al per 1 januari 1968 van kracht te laten zijn. De Ziekenfondsraad
schreef hierover aan de ‘toekomstige uitvoeringsorganen’, dat
in dit verband de nodige inlichtingen moesten worden verstrekt betreffende
de inhoud en de uitvoering van de wet. ‘Nu doet zich hierbij de moeilijkheid
voor, dat de algemene maatregelen van bestuur en de overige voorschriften
tot uitvoering van de wet nog niet zijn vastgesteld. Voorts is nog niet bekend,
welke ziektenkostenverzekeraars aan de uitvoering van de wet zullen deelnemen
( ). Evenmin zijn reeds inrichtingen erkend voor het verlenen van de verstrek-
3
king.’ Kortom, de regering wilde de AWBZ invoeren, maar had nog niets
voorbereid. De Ziekenfondsraad poogde de invoering in goede banen te
leiden door in circulaires, op basis van giswerk naar de inhoud van definitieve
richtlijnen, voorlopige regelingen te publiceren. De Vereniging van
Nederlandse Gemeenten gaf haar leden, die de overgang van ‘lopende
gevallen’ van de Algemene Bijstandswet naar de AWBZ moesten gaan
regelen, op basis van de circulaires van de Ziekenfondsraad, adviezen over
de uitvoering daarvan, maar tevens over de wijze waarop zaken weer

IN EEN NIEUWE CONTEXT 287
konden worden teruggedraaid, wanneer mocht blijken dat alles toch
4
anders zou zijn. Het Centraal Bureau voor het Katholieke Ziekenhuiswezen
informeerde zijn leden in de loop van januari dat de Ziekenfondsraad
een berekening van voorlopige voorschotbetalingen had gemaakt en dat
het Centraal Orgaan voor Ziekenhuistarieven eerdaags met de Nationale
Ziekenhuis Raad rond te tafel zou gaan zitten om de tariefstelling voor te
5
bereiden. Overigens waren er formeel nog helemaal geen ziekenhuizen of
verpleeghuizen aangewezen die AWBZ-patiënten, wie dat ook precies
waren, mochten behandelen. De Ziekenfondsraad had de minister geadviseerd
voorlopig elke voor de Ziekenfondswet erkende instelling een voorlopige
erkenning voor de AWBZ te verlenen. Voor deze instellingen had
de Ziekenfondsraad in maart 1968 nog een aantal nuttige adviezen. ‘Het is
wenselijk bij de voorbereidende werkzaamheden voorshands slechts uit te gaan
van de gevallen, waarin het met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid
vaststaat, dat verstrekkingen zullen worden verleend krachtens de A.W.B.Z.’ De
raad vond het ‘wellicht dienstig nu reeds op te merken, dat er naar zal worden
gestreefd aanspraken krachtens de Ziekenfondswet en krachtens de A.W.B.Z. tot
een sluitend geheel te maken’, maar het was nog niet mogelijk, om ‘een
definitieve mededeling te doen ten aanzien van de wijze waarop dit zal worden
6
bereikt’. In de loop van de tijd werden meer en meer zogenaamde verstrekkingen
aan de AWBZ toegevoegd. In mei kregen de ziekenhuizen en
verpleeghuizen nog te maken met de invoering van een stelsel van eigen
bijdragen waartoe de minister in april had besloten, die het toepassen van
de meer of minder voorlopige regelingen verder compliceerde. Ook hier
waren onduidelijkheden troef. ‘De vraag hoe de invordering van bijdragen zal
worden geregeld voor de tijd waarin een geconsolideerde toestand zal zijn
ontstaan - op basis van de te verwachten wettelijke voorschriften - is nog geheel
open’, schreef de Ziekenfondsraad. Dat liet onverlet dat ‘reeds thans echter
( ) het nodige (dient) te worden gedaan om moeilijkheden met het invorderen van
bijdragen voor de overgangstijd - met terugwerkende kracht - te voorkomen’. 7
Voelden de ambtenaren en de diverse overlegorganen zich in deze warwinkel
thuis, de instellingen, vaak nog erg bedrijfsmatig werkend en maar
beperkt voorzien van kantoorpersoneel, moesten nog nieuwe wegen vinden
om onder het zich steeds nadrukkelijker manifesterende overheidsregime
de exploitatie te voeren. De AWBZ en de invoering ervan legden op
hen een groot beslag.
De overheid had een beslissende stem in het kapittel, maar tegelijkertijd
veelal geen idee van wat zij wilde. Den Haag trok de zaken naar zich toe,

288 MODEL ‘77
Naoorlogse expansie resulteerde in Nederland in een verdrievoudiging van het aantal ziekenhuisverpleegdagen.
De kosten van de ziekenhuiszorg als percentage van het Bruto Binnenlands Product hielden
tot begin jaren zestig gelijke tred met de groei van het aantal verpleegdagen. Met de eerste
oliecrisis in 1973 bereikte de ontwikkeling van het aantal verpleegdagen een maximum. De kosten als
percentage van het BBP namen daarentegen explosief toe. De verschuiving van klinische naar poliklinische
zorg kan daarvoor slechts gedeeltelijk een verklaring zijn. Poliklinische behandeling is goedkoper
dan klinische. Zou slechts sprake zijn geweest van vervanging van klinische door poliklinische
zorg, dan zouden zonder trendbreuk in de groei van de zorg de kosten als percentage van het BBP
zijn gedaald. (Bron: CBS)

IN EEN NIEUWE CONTEXT 289
maar er was geen consistent plan, waardoor de besluiten een willekeurig
effect hadden.
De 4‰-norm
De Structuurnota Gezondheidszorg van 1974 van staatssecretaris van
Volksgezondheid en Milieuhygiëne J.P.M. Hendriks beloofde daarin veran-
8
dering te brengen. De nota wees op de enorme toename van de kosten
van de gezondheidszorg: driekwart miljard gulden in 1953 en bijna tien
miljard in 1972, ofwel een verdubbeling tot 6,7% van het Bruto Nationaal
Inkomen. Er werd een poging gedaan de expansie te verklaren en veel
belangrijker, er werd een plan opgesteld om de gezondheidszorg te herstructureren.
Dit moest ertoe leiden, dat in ieder geval wat teveel was
werd weggenomen en onnodige kostenstijgingen in de toekomst werden
voorkomen. De Structuurnota omvatte vijf voor de zieken- en verpleeghuiszorg
opvallende herstructureringselementen. De nota betekende, na
de Wet Ziekenhuisvoorzieningen, een volgende stap in de decentralisatie
van uitvoerende verantwoordelijkheden door aankondiging van regionalisering
van beleid. De zorg moest voortaan per regio worden ingericht en
afgestemd. Sittard en Geleen kwamen te vallen binnen de regio Zuid-
Limburg, die net boven Susteren zijn noordgrens had. Een volgend element
was de zogenoemde echelonnering van de zorg, later bekend als het
onderscheid tussen eerste en tweede lijnszorg, waarbij Hendriks bepaalde
dat het tweede echelon voortaan slechts via het eerste bereikbaar was.
Het betrof hier een hoopvol wapen in de strijd tegen de toenemende
kosten, waarbij het de taak van de goedkopere eerste lijn was om de
patiënten zoveel mogelijk uit de dure tweede lijn weg te houden. In het
kader van kostenbewaking werd ook budgettering als mogelijk toekomstig
instrument voorgesteld. Verder wilde Hendriks de Wet Ziekenhuisvoorzieningen
zo aanpassen, dat het ook mogelijk werd om van overheidswege
instellingen te sluiten. Ten slotte werd met het oog op kostenbeheersing
een beddennorm vastgesteld van 4 per duizend inwoners. 9
De Structuurnota van Hendriks stuitte op kritiek, maar felle protesten ble-
10
ven uit. Enerzijds leek het of de strekking van de nota niet tot de betrokken
instellingen doordrong, anderzijds werd Hendriks geholpen door de
economische situatie die met de oliecrisis in 1973 ingrijpend was veranderd.
Wat verder nauwelijks opviel was dat Hendriks met zijn herstructurering
de gezondheidszorg nog verder in het domein van de overheid trok.
De nota bezag de gezondheidszorg in zijn geheel en stelde een planmati-

290 MODEL ‘77
ge en integrale ordening voor. De overheid kreeg daarin automatisch het
primaat. 11
De achtste faculteit
In februari 1970 had minister G.H. Veringa van Onderwijs en Wetenschappen
Maastricht aangewezen als vestigingsplaats voor de achtste
medische faculteit. Over een academisch ziekenhuis, dat in de regel aan
zo’n faculteit werd gekoppeld, werd nog geen besluit genomen. De drie
grote Zuid-Limburgse ziekenhuizen, De Wever (voorheen St. Joseph) in
Heerlen, St. Annadal in Maastricht en De Goddelijke Voorzienigheid in
Sittard, hadden aan een academisch ziekenhuis als vierde grote ziekenhuis
weinig behoefte. Vanuit de bestaande situatie bezien, had het bovendien
niet voor de hand gelegen om de faculteit in Maastricht te vestigen. Het
ziekenhuis in Heerlen was, gemeten naar bedden, specialisten en opleidingen,
grofweg even groot als de ziekenhuizen van Maastricht en Sittard
samen en had steeds een voortrekkende en centrale rol gehad in de
ziekenhuisvoorziening in de regio. Het Maastrichtse ziekenhuis werd niet
als toonaangevend beschouwd en leek dus niet geschikt om zonder meer
de rol van academisch ziekenhuis op zich te nemen. Bovendien groeide
intussen het ziekenhuis in Sittard dat in Maastricht voorbij. De vestiging
van de faculteit maakte deel uit van de sociaal-economische herstructurering
van de regio en ook in dat kader lag plaatsing in de door de mijnsluitingen
getroffen Oostelijke en Westelijke Mijnstreek voor de hand.
De grote drie, Heerlen voorop, onderzochten derhalve de mogelijkheid om
het academisch ziekenhuis ‘hoofdzakelijk te bepalen door een overkoepelende
federatieve organisatorische bestuursstructuur van de drie ziekenhuizen’. Heerlen,
Maastricht en Sittard zouden de taken van het faculteitsziekenhuis
onderling kunnen verdelen, ofwel het academische ziekenhuis zou kun-
12
nen worden gespreid over de drie bestaande grote instellingen. Om dit
plan uit te werken werd een commissie gevormd van negen leden, van elk
van de drie ziekenhuizen een bestuurslid, een directielid en een staflid.
Veringa richtte, na zijn keuze voor Maastricht, de Commissie Voorbereiding
Medische Faculteit Maastricht op. De commissie van de drie ziekenhuizen
zag graag dat hij uit hun midden de voorzitter van zijn voorbereidingscommissie
aanwees. Vooral wilden de ziekenhuizen niet dat de voorbereidingscommissie
de oren al te veel zou laten hangen naar de medische
commissie van de Maastrichtse lobbygroep Stichting Wetenschappelijk
13
Onderwijs in Limburg (S.W.O.L.). Zo mooi als de ideeën klonken, zo was

IN EEN NIEUWE CONTEXT 291
de situatie niet, althans niet voor Sittard en Heerlen. Veringa wees als
voorzitter de Maastrichtenaar J.G.H. Tans aan, bestuurder van St. Annadal,
Kamerlid én initiatiefnemer van de S.W.O.L. Daarmee kreeg Maastricht
de positie waarin zij de zaken naar haar hand kon zetten, al voordat
de commissie van de drie ziekenhuizen met de uitwerking van hun overkoepelende
federatieve organisatorische bestuursstructuur waren begonnen.
Heerlen voelde zich gepasseerd. Weliswaar mocht het twee vertegenwoordigers
in de voorbereidingscommissie afvaardigen, waaronder de
gerespecteerde Staatsmijnendirecteur Rottier, met Tans was de blik van
14
Den Haag gericht op de Limburgse hoofdstad. Sittard was niet eens uit-
15
genodigd. Dassen en Van Kempen hadden de boot volledig gemist.
De kaarten waren verdeeld en voor de commissie van de drie grote ziekenhuizen
was geen rol meer weggelegd. St. Annadal zag immers de kans
schoon om met hulp van een academische status zijn achterstand ten opzichte
van de andere ziekenhuizen om te buigen in een voorsprong. Tans
liet zich aan de meningen van de andere belanghebbenden weinig gelegen
liggen, maakte ruzie met Rottier en poogde de bouw van een traditioneel
universiteitsziekenhuis naast de faculteit door te drukken. Rottier en
andere critici werden door het benoemen van nieuwe leden en het vormen
van werkgroepen in de loop van 1971 en 1972 naar de zijlijn gedirigeerd.
Hoewel menigeen vond dat de rapporten van de voorbereidingscommissie
van een lage kwaliteit waren, besloot Den Haag al na een jaar
16
dat in Maastricht een universiteitsziekenhuis moest worden gebouwd .
Van Kempen, die niet aan het spel deelnam, concludeerde dat daarmee
‘nauwe samenwerking tussen de drie ziekenhuizen geen vereiste meer (is)’. ‘De
problematiek speelt zich thans hoofdzakelijk af te Maastricht met name m.b.t. de
17
toekomstige situatie van Annadal.’ Tans verklaarde in mei 1971 dat St.
Annadal naast het te bouwen academisch ziekenhuis zou blijven bestaan.
Men kreeg er dus een speler bij, maar ook daarover maakte Van Kempen
zich niet druk. Hij vreesde slechts dat Sittard en Heerlen ‘taken en functies
moeten gaan overnemen van het academisch ziekenhuis’, namelijk die taken,
die beter pasten bij een algemeen dan bij een academisch ziekenhuis. 18
Van Kempen was bang dat hij meer te doen kreeg. Dat is opmerkelijk en
hoe hij erbij kwam is bovendien onduidelijk. St. Annadal zou terug
moeten naar 400 bedden, het academisch ziekenhuis zou er 600 krijgen,
zodat er in de regio per saldo 400 bij kwamen en in bedden voor de
‘gewone patiëntenzorg’ in Maastricht toereikend was voorzien.

292 MODEL ‘77
De belangrijke gevolgen voor Van Kempen waren dat hij niet meer kon
deelnemen aan het academisch-medisch gebeuren en dat hij verdere
uitbreiding met het oog op zijn ambitie om A-ziekenhuis te worden wel
op zijn buik kon schrijven. Zijn streven naar meer bedden, meer specialismen
en opleidingen had een doel minder. Maar daarover hoorde men
hem in Limburg niet. In Sittard overheerste apathie.
Heerlen had intussen geen zin meer in overleg. Toen door Maastricht in
september 1971 een Contactgroep Limburgse Ziekenhuizen in het leven
werd geroepen, bedankte het grootste ziekenhuis voor de eer. Het gaf
onder andere als reden op dat het geen belang had bij een commissie
waarin door pariteit in de samenstelling de kleine ziekenhuizen de grote
19
hun mening konden opdringen. Veel animo was er van de kant van de
kleinere ziekenhuizen trouwens ook niet. Kerkrade wilde niet meedoen en
Geleen had in het gebeuren rondom de medische faculteit nog helemaal
20
geen interesse getoond. In dat licht was het niet vreemd dat de Maastrichtenaren
het academische project geheel naar zich toe wisten te trekken.
Met het besluit om in Maastricht een universiteitsziekenhuis te bouwen,
was voor Tans de betrokkenheid van Sittard echter nog niet overbodig
geworden. Het beoogde academische ziekenhuis stond er immers nog niet
en het plan was om op korte termijn wel met de faculteit te beginnen. De
ziekenhuizen in de regio moesten daarom voorlopig de benodigde academische
ziekenhuisfaciliteiten bieden. Van Kempen zag hierin een kans
zijn bouwambities weer nieuw leven in te blazen en nodigde Tans en de
provincie uit om naar Sittard te komen. 21
De gedachte om de ziekenhuizen in Limburg bijeen te brengen, bleek nog
niet te zijn losgelaten. De Voorbereidingscommissie Medische Faculteit
Maastricht had het adviesbureau GITP opdracht gegeven de vorming van
22
een Medisch Regionaal Centrum voor te bereiden. Dit MRC moest als
een bestuurlijke laag naast de medische faculteit de regionale gezondheidszorginstellingen
overkoepelen. De Voorbereidingscommissie Medische
Faculteit Maastricht wilde namelijk een aanspreekbaar regionaal
orgaan hebben, waarmee het afspraken kon maken over taakverdeling en
gemeenschappelijkheden. ‘Fundamenteel voor een effectieve samenwerking
tussen MFM (Medische Faculteit Maastricht) en de regionale gezondheidszorg
is dat deze laatste een veel duidelijker struktuur krijgt dan thans het geval

IN EEN NIEUWE CONTEXT 293
23
is’, legde GITP de doelstelling van het MRC uit. Interessant in dit verband
is dat Rottier in de oprichting van het MRC de leiding naar zich toe
had getrokken en Tans dus een geduchte opponent tegenover zich kreeg,
in plaats van een volgzaam uitvoeringsorgaan.
Het MRC kwam, anders dan de Contactgroep, wel van de grond en dat
had veel te maken met het loslaten van het pariteitsbeginsel. Het gremium
beperkte zich bovendien tot Zuid-Limburg en het kreeg een bredere
taak dan alleen de ziekenhuiszorg. Het MRC ging de gehele gezondheids-
24
zorg in de regio vertegenwoordigen. Een grote rol in de samenwerking
met de te vestigen universiteit ging het echter niet spelen. Daarvoor bleven
de aangesloten instellingen te verdeeld. Het MRC kon in de ogen van
GITP, de Voorbereidingscommissie Medische Faculteit Maastricht en de
provincie, alleen succes hebben wanneer de instellingen ‘bereid ( ) zijn
autonomie prijs te geven ten gunste van het MRC’. Van Kempen zag daar weinig
reden voor en bemoeide zich er verder niet al te veel mee. 25
In Geleen verwachtte de directie dat het de medische staven zouden zijn
26
die ‘de grootste weerstanden’ tegen het MRC hadden. Van Zutphen meende
daarvan bij de eigen staf de tekenen te kunnen zien. Voor regionale
samenwerking, de medische faculteit en zelfs voor een oriënterende
gedachtewisseling van het genootschap van medici toonde er ‘niemand ( )
27
animo’. De oprichting van het MRC veroorzaakte in Geleen slechts een
nieuwe ruzie, maar daarvan was niet de staf maar de vooringenomen Van
Zutphen de aanstichter. Het bestuur had Bruintjes, Ilmer en stafvoorzitter
Van Zijl bij Rottier voorgedragen in de hoop dat een van deze kandidaten
een van twee plaatsen voor de kleine ziekenhuizen Kerkrade, Brunssum
en Geleen mocht bezetten. Enige tijd later bleek Rottier plotseling Van
Zutphen te hebben gekozen. Deze had zichzelf in de positie van meest
geschikte kandidaat gemanoeuvreerd. De staf sprak er schande van en
toonde zich in een brief aan het bestuur zeer ontstemd. 28
Het MRC zorgde in Geleen voor nog meer commotie. In het najaar van
1974 verzocht GITP de specialisten voor een uitgebreide inventarisatie van
de Zuid-Limburgse gezondheidszorg gegevens aan te leveren, zoals productiecijfers
en dergelijke. Maar de specialisten hadden daar geen trek in.
Het informatieverzoek was volgens Frederiks ‘niet op de zaak, maar tegen de
man (specialist) gericht’, ‘onnozel van opzet’ en miste ‘een duidelijk omschreven
doelstelling’. Die opinie kreeg veel bijval. Daniëls vond echter dat de mening
van de staf er niet veel toe deed. Zou Geleen niet meewerken, dan
haalde GITP de gevraagde gegevens wel bij de directie vandaan. Zou de

294 MODEL ‘77
directie leveren, dan wilde Daniëls die directiegegevens, ‘die vroeger nooit
ter inzage zijn geweest’, ook wel hebben. ‘Indien instanties buiten het ziekenhuis
deze gegevens mogen inzien, dan toch zeker ook eigen Stafleden’, vond
29
hij. De leiding van het Medisch Centrum Geleen deelde de meningen
van de twee medici. Zij wilde eigenlijk ook niet aan de inventarisatie
meewerken, maar dacht ook dat wanneer Geleen niet leverde, de cijfers
wel ergens anders vandaan kwamen. Geleen was dus eensgezind tegen,
maar vulde de GITP-vragenlijst toch maar in. 30
De gezamenlijke besturen en directies in Geleen en Sittard hadden
overigens wel een belangrijker probleem met het MRC. GITP had de grens
van de regio juist boven Susteren en Roosteren getrokken en daarmee
vervielen de gemeenten Echt, Stevensweert en Ohé en Laak, waar tachtig
procent van de bevolking was georiënteerd op het ziekenhuis De Goddelijke
Voorzienigheid, aan Midden-Limburg. Deze regioafbakening zou op
termijn wel eens onevenredig bedden kunnen gaan kosten. In december
1974 tekenden Dassen, Ilmer, Van Kempen en Bruintjes eendrachtig pro-
31
test aan. Het betrof het eerste concrete gezamenlijke externe optreden
van de rivaliserende ziekenhuizen. De Structuurnota Gezondheidszorg
was verschenen. Er dreigde een beddenreductie. Er kwam een academisch
ziekenhuis dat wel eens functies uit de regionale ziekenhuizen kon gaan
wegnemen. Kortom, er waren voor Sittard en Geleen redenen genoeg om
de krachten te bundelen. Het bleef in deze periode echter bij één protestbriefje
aan het MRC. Van Kempen, die met de geweldige uitbreiding van
zijn ziekenhuis het beeld van een sterke en actieve leider van zichzelf had
gevestigd, toonde zich in de discussie rondom de achtste faculteit opvallend
passief. In Geleen bleef het onderwerp, afgezien van wat gekrakeel,
onbesproken.
2. DE EVALUATIE VAN DE SAMENWERKING IN 1976
Ilmer, die in zijn bedenktijd het Medisch Centrum Geleen en in het
bijzonder het functioneren van het bestuur had aangezien, maakte zich
bij zijn aantreden als voorzitter op om de organisatie eens flink onder
handen te nemen. Hij wilde de bemoeienis van het bestuur terugdringen
en meer aan de directie overlaten en stelde daarom in april 1974 voor het
aantal bestuursvergaderingen terug te brengen. Er moest ook naar de
samenstelling van het bestuur worden gekeken en, om de directie de

DE EVALUATIE VAN DE SAM ENWERKING IN 1976 295
ruimte te geven voor meer verantwoordelijkheden, dacht hij aan het
versterken van de positie van de hoofden van dienst. Met het functioneren
van het bestuur was Ilmer snel klaar. Het aantal vergaderingen was in
de loop van de jaren sterk opgelopen en behalve dat Ilmer vele daarvan
overbodig vond, had hij gewoonweg geen tijd om ze allemaal bij te
wonen. De vergadercultuur waartegen de nieuwe bestuursvoorzitter in
het geweer kwam, was voor een deel een erfenis van de fusie tussen de
Geleense en Spaubeekse stichting. De besturen ervan waren vermengd en
later opgegaan in een groot algemeen bestuur. Omdat dit niet werkbaar
was, had men een dagelijks bestuur gevormd dat ging fungeren als enig
bestuur. De bestuursleden die erbuiten vielen, werd gevraagd zich in te
zetten voor ‘secties’, organen met een specifiek deelterrein als aandachtsgebied.
Toen later het aantal bestuursleden was teruggebracht, bleven de
sectievergaderingen bestaan. Ilmer schafte ze in juni 1974 allemaal af.
De operatieafdeling in Geleen
Het belangrijkste voorstel van Ilmer betrof het functioneren van de
afdelingen. Hij had al een aantal keren een voorzetje gegeven. Nu hij
voorzitter was, besloot hij tot het systematisch doorlichten van alle
afdelingen door het maken van sterkte-zwakteanalyses. 32
Ilmer begon voorzichtig met St. Odilia en concentreerde zich daarbij op
33
minder gevoelige zaken, zoals ‘het opvrolijken van het interieur’. Deze
vriendelijke warming up in een instelling waarvan het functioneren anders
bepaald negatief werd beoordeeld, werd in de nazomer gevolgd door
een sterkte-zwakteanalyse van de operatieafdeling van het ziekenhuis,
meteen het heetste hangijzer. De specialisten waren van de analyse hele-
34
maal niet gediend en wilden er niet aan meewerken. In november, wat
later dan Ilmer zich had voorgesteld, kwam er over het functioneren van
de operatieafdeling een rapport op tafel van de hand van de directie. Het
bestuur vond dat het wenselijk was om dit, alvorens het te bespreken, ter
becommentariëring aan de snijdende specialisten en het stafbestuur voor
te leggen. Dat moest op een manier gebeuren, aldus de voorzitter, ‘dat het
gevoel van meedoen wordt geschapen, hetgeen ( ) ontbreekt bij de specialisten’. 35
De reacties van de specialisten waren negatief en daarover uitten Ilmer,
Bruintjes en Van Zutphen tegenover het stafbestuur bij herhaling hun
36
grote teleurstelling. In januari 1975 gaf stafvoorzitter Van Zijl toe dat de
negatieve reacties een ‘geprikkelde sfeer’ hadden veroorzaakt. Ilmer legde
nog eens uit dat sterkte-zwakteanalyses in het bedrijfsleven heel gebruike-

296 MODEL ‘77
Het Medsich Centrum Geleen had zonder toestemming van de rijksoverheid het ziekenhuis uitgebreid.
Op 4 december 1972 liet minister L.B.J. Stuyt het Medisch Centrum weten dat hij alsnog met deze
uitbreiding wilde instemmen, op voorwaarde dat de ziekenhuizen in Geleen en Sittard fuseerden. In
november 1975 kwam het tot de Samenwerkende Ziekenhuizen en Verpleeghuizen Westelijke Mijnstreek.
Dit samenwerkingsverband kreeg vorm door de oprichting van een overkoepelend bestuur
zonder formele bevoegdheden en door een directieberaad waarin de directies van de twee organisatie
overleg pleegden.

DE EVALUATIE VAN DE SAM ENWERKING IN 1976 297
lijk waren en dat deze hielpen bij het objectiveren van zwakke plekken in
een organisatie. Maar de staf was boos over het feit dat de analyse buiten
haar om was gemaakt. Ilmer stelde voor om de ‘misverstanden en lichte
geïrriteerdheid te vergeten’ en de analyse opnieuw te maken, nu wel met
medewerking van de betrokken specialisten. Daarmee ging het stafbe-
37
stuur akkoord. Het duurde tot eind september 1975 voordat de nieuwe
analyse klaar was. De aandachtspunten waren toen inmiddels verschoven.
Het functioneren van de specialisten was geen onderwerp meer. De analyse
concentreerde zich geheel op de voorzieningen en leverde als resul-
38
taat een knelpuntenlijst op. Die lijst was lang en gaf het nodige te denken
over de oorspronkelijke bouw begin jaren zestig en de verbouwing die
door Melchior rond 1970 was uitgevoerd. 39
Terwijl er in een heel jaar nauwelijks vooruitgang was geboekt, waren in
de laatste twee maanden van 1975 de analyse en de knelpuntenlijst onverwacht
snel gereed gekomen. In die plotselinge doorbraak speelde een
ingrijpende gebeurtenis een rol. Op 7 november explodeerde op de locatie
Zuid van DSM in Geleen een naftakraker. Bij deze ramp kwamen veertien
mensen om het leven en raakten er 109 gewond. De ziekenhuizen van
Sittard en Geleen moesten de slachtoffers opvangen. De onbevredigende
inrichting van het St. Barbaraziekenhuis leidde, vond men daar zelf, niet
tot grote problemen. Wel werd de conclusie getrokken dat de accommo-
40
datie ‘onvoldoende’ was. De schrik zat er goed in. Overheden haastten
zich om rampenplannen te ontwikkelen. De provincie beijverde zich om
een rampenplan, waartoe zij toevallig twee maanden eerder opdracht had
41
gegeven, te voltooien. De ziekenhuizen drongen er bij DSM op aan de
toxische risico’s te inventariseren, zodat zij zich, bijvoorbeeld door het in
voorraad nemen van specifieke medicijnen en anti-stoffen, op mogelijke
42
volgende ongelukken konden voorbereiden. Intern ontstond er bij het
Medisch Centrum Geleen kortstondig een gevoel van urgentie ten aanzien
van de operatieafdeling en de EHBO. Bestuur en directie maakten er
gebruik van en drukten de knelpuntenanalyse er bij de hoofden van dienst
door. De medische staf was nog steeds ontevreden over de gang van
43
zaken en ook de knelpuntenanalyse keurde zij af. De mening van de staf
deed voor het verdere verloop echter niet meer ter zake.
De samenwerking met Sittard vorderde en via het reeds ingestelde directieberaad
en de vergaderingen van het overkoepelend bestuur in oprichting
nam Sittard kennis van de analyse. Van Kempen en economisch

298 MODEL ‘77
directeur Derckx, lichtvaardig de samenwerking ingestapt en nog nauwelijks
op de hoogte van de langslepende problematiek in Geleen, schrokken
44
zich wild. Daar was ook alle reden voor. Logistiek klopte er van de
operatieafdeling weinig. Zo zat er nogal wat afstand tussen de centrale
sterilisatie in het souterrain en de operatiekamer op de tweede verdieping.
Het ontbrak aan voldoende kleed- en opslagruimten. De verbinding naar
de EHBO was slecht. Bedden voor af te halen patiënten werden in de
lifthal en de gangen van de operatieafdeling opgeslagen. Het transport van
schoon en dat van gebruikt, besmet materiaal liep over dezelfde gang.
Maar er waren ook andersoortige manco’s. Zo was de recovery niet dag en
nacht beschikbaar. Volgens de knelpuntenopsomming was dit gemis op te
lossen ‘door kombinatie met intensive care en coronary care ruimte’. Dat was
een opmerkelijke oplossing, aangezien een aantal knelpunten verder werd
vastgesteld dat er helemaal geen intensive care en coronary care ruimte
bestond. De lijst die betrekking had op de EHBO bevatte evenveel en
soortgelijke knelpunten. Over de hartbewaking was niet meer te melden
45
dan dat deze nauwelijks was georganiseerd. De analyse ging dus weliswaar
niet in op de problemen tussen collega’s op de operatieafdeling,
maar maakte wel een deel van de oorzaak daarvan duidelijk. Op het
gebrekkige ontwerp van de afdeling had Pieters al voor de opening van
het ziekenhuis gewezen. Bij de sanering eind jaren zestig, begin jaren
zeventig werd duidelijk tot welke ingrijpende verbouwing de meest
noodzakelijke verbetering zou moeten leiden. Dat was toen reden om van
sanering af te zien. Nu kwamen de onvolkomenheden opnieuw in al hun
facetten boven en kwam weer een saneringsplan op tafel. De geschrokken
Van Kempen haalde de Geleense directie over om zijn bouwspecialist
46
Honings op de zaak te zetten. Hij werd in april 1976 als adviseur aan de
in Geleen opgerichte bouwcommissie toegevoegd.
Het ziekenhuis wilde de operatieafdeling en de EHBO saneren en een
intensive-careafdeling bouwen. Maar de wijze waarop Geleen deze ambities
probeerde te verwezenlijken wekte verbazing bij Honings. In plaats
van eerst te inventariseren wat precies gewenst was, begon de directie
met het aanstellen van een architect. Deze kreeg de knelpuntenlijst mee
met de opdracht op basis daarvan een structuurplan te maken. ‘Pas
achteraf werden de eisen geformuleerd en moest worden bekeken of deze konden
worden gerealiseerd binnen het getekende struktuurplan, alsmede of een funktionele
eenheid met de bestaande bouw tot stand kon worden gebracht’, analyseerde

DE EVALUATIE VAN DE SAM ENWERKING IN 1976 299
men in Sittard de werkwijze. Het was wat Honings betrof de omgekeerde
volgorde. De methode maakte het vrijwel onmogelijk om rekening te
houden met de behoeften van betrokkenen. De architect had de keuzes al
gemaakt, terwijl de inventarisatie van eisen en wensen nog moest starten.
De architect toonde zich vervolgens ‘weinig gevoelig voor opmerkingen over
zijn plannen’. Hij leefde immers in de veronderstelling dat de knelpuntenlijst
door moest gaan voor programma van eisen en dat dus de fase van
inventariseren achter de rug was. Honings stelde regelmatig vast dat de
plannen niet goed waren, maar de architect toonde zich voor zijn wijzigingsvoorstellen
dus niet ontvankelijk. De Sittardse directeur werd
geregeld maar half betrokken en te laat om advies gevraagd. De Geleense
directie had zich dan al goedkeurend uitgelaten, waardoor hij voor de
architect vooral een lastpak was. Het bestuur van Geleen compliceerde de
situatie door geregeld op eigen titel de architect opdrachten te geven,
zonder overleg met de directie of met Honings. Het bestuur dreef de
verstandhouding tussen Honings en de architect in steeds moeilijker
vaarwater door de twee in vergaderingen tegenover elkaar hun ideeën te
laten bediscussiëren. Honings was voorts een bedreiging voor het hoofd
technische dienst Hans, reden voor bestuur en directie in Geleen om
regelmatig te benadrukken dat de Sittardse adviseur geen enkele officiële
status of bevoegdheden had. In het najaar van 1976 besloot Honings, met
instemming van Van Kempen, er de brui aan te geven. 47
Honings liep stuk op de merkwaardige werkwijze van de Geleense leiding,
maar was in dit opzicht zeker niet de eerste. Zijn ervaringen pasten
geheel in het patroon van ongestructureerd werken, onvoldoende communicatie
en slecht afgebakende competenties die al van het begin af aan
typerend waren voor de leiding van het Ziekenhuis St. Barbara. Deze
manier van werken bracht haar keer op keer in conflict met betrokkenen,
vooral met de medische staf, en leidde tot onwerkbare situaties.
Kleine incidenten, grote conflicten
Lagen de medici voortdurend met de leiding overhoop, nog steeds kwam
ook aan de onderlinge conflicten geen einde.
Er was een tweede anesthesist geworven, aanbevolen door Sittard, maar
na de sfeer te hebben geproefd, trok zij zich snel weer terug. De orthopeed
Mey was in aanvaring gekomen met de chirurgen Daniëls en De
Vries. Het betrof hier een uit de hand gelopen dispuut over de fractuurbe-

300 MODEL ‘77
handeling, over de vraag aan wie de patiënten werden toegewezen en
over daaruit voortvloeiende klachten van huisartsen. 48
Stafvoorzitter Van Zijl en patholoog Ariëns die Daniëls als secretaris was
opgevolgd, stelden het onderling gekift onder de titel intercollegiale
samenwerking op 13 april 1976 bij de staf aan de orde. Van Zijl vond
namelijk ‘dat het hoog tijd wordt om over de slechte verhoudingen binnen de staf
te praten, aangezien de patiënt in gevaar dreigt te komen en dus ook het ziekenhuis’.
De in Geleen consulterende Sittardse neuroloog L.A.H. Hogenhuis
stelde voor eerst een aantal kleine problemen bij de kop te pakken, maar
daarmee vergat hij, zo werd hem door de Geleense medici duidelijk
gemaakt, de grote problemen die daarachter schuil gingen. De nieuwe
gynaecoloog J.A. Zandvoort constateerde dat ‘er ( ) bij de huisartsen soms
erg vreemde ideeën over het ziekenhuis (bestaan)’: ‘men schijnt te denken dat er
hier toch alleen maar ruzie gemaakt wordt’. Hij stelde voor om het verleden
te vergeten en opnieuw te beginnen, maar ook dit vond geen weerklank.
Mey, die eveneens uit was op oplossingen, beklaagde zich na enige tijd
‘dat er al een uur gepraat wordt zonder de kern van de zaak te raken’. Hij verklaarde
al in geen twee jaar contact te hebben gehad met het duo Daniëls
en De Vries. Frederiks en Pieters hadden ook problemen met de twee
chirurgen, voegde hij er nog wat oud nieuws aan toe. Mey was het gedoe
zat en vond dat wanneer niet kon worden samengewerkt, men op zijn
minst elkaar kon respecteren, ‘al is het maar om de schijn voor de buitenwereld
op te houden’. Hogenhuis en Zandvoort, verbaasd over de non-communicatie,
bleven oplossingen aandragen. Een over de verziekte verhoudingen
even verbaasde andere nieuweling, Houbens opvolger, psycholoog
Th.H.M. Mintjens probeerde ook een bijdrage te leveren. Hij zag het begin
van een oplossing in bereidheid tot praten, maar zijn inzicht was buiten
de orde. De sfeer was bedorven. Oplossingen werden door de ruziënde
specialisten niet meer gezocht, laat staan gevonden en praten over
oplossingen deed een aantal al lang niet meer. 49
Maar door de onderlinge verhoudingen weer eens onderwerp van discussie
te maken, kreeg men gelegenheid tot stoom afblazen en namen de
spanningen wat af. Een onhandige actie van Van Zutphen gooide echter
meteen weer roet in het eten. In april 1976 had de directie een voorlichtingsbijeenkomst
georganiseerd voor secretaressen van specialisten en bij
die gelegenheid had Van Zutphen zich laten ontvallen ‘dat de secretaressen
slechts een statussymbool voor de specialisten zijn en dat bepaalde specialisten
meer aandacht hebben voor hun secretaressen dan voor hun vrouw’. Het zou

DE EVALUATIE VAN DE SAM ENWERKING IN 1976 301
‘een grapje’ zijn geweest, maar de specialisten voelden zich ‘onsterfelijk
50
beledigd’. Hun vrouwen trouwens ook. Zij schreven in mei een brief aan
het bestuur. Ook van voorzitter Van Zijl ontving dit een schriftelijk
protest. Verder was er, en dat was pikant, nog een anonieme brief terzake
binnengekomen bij Van Kempen, zodat het voorval ook in Sittard bekend
was geworden. Het bestuur hield de blunderende Van Zutphen buiten
schot en richtte de aandacht op de anonieme brief. Men vond anoniem
schrijven laakbaar en besloot om op de brieven van de specialistenvrou-
51
wen en het stafbestuur niet te reageren. Daardoor groeide het incident
uit tot een conflict. Wat ook meespeelde, was dat Van Zutphen zich op
het standpunt stelde niet meer te willen praten met de specialisten wiens
vrouw de brief hadden ondertekend en al helemaal niet met het stafbestuur,
aangezien ook de vrouw van stafbestuurslid Zandvoort medeonder-
52
tekenaar was. Toch kwam het tot een gesprek, maar dat kon de schade
53
niet meer herstellen. In augustus ten slotte liet het bestuur een van de
vrouwen desgevraagd weten niet te zullen reageren op de door haar mede
ondertekende brief omdat het dat niet nodig vond. Het wilde aan de zaak
verder geen aandacht meer besteden. 54
Bruintjes maakte dit nieuwe conflict niet mee. Hem waren de spanningen
55
te veel geworden en hij had zich in april ziek gemeld. In juni wilde
Bruintjes weer aan het werk, maar het bestuur besloot dat hij ‘alleen de
56
vergaderingen bijwoont en zich distantieert van opwindende zaken’. Per 1 september
hervatte Bruintjes zijn werk voor halve dagen. Maar ‘stress-opleverende
zaken zullen zoveel mogelijk (moeten) worden vermeden, zoals o.a. de
vergaderingen met de Medische Staf’, zo was hem geadviseerd. 57
Daardoor kon Bruintjes ook nauwelijks deelgenoot zijn van een conflict
tussen Dassen en de directiesecretaresse van Geleen. Deze episode, die
met ziekenhuiszaken ook weer weinig van doen had en ernstig te denken
gaf over het bestuurlijk functioneren, begon bij het afscheid van de
secretaresse van Derckx. Deze had de algemene administratieve zaken ten
behoeve van de Sittardse directie voor haar rekening genomen. Er ontstond
in Sittard dus behoefte aan een nieuwe kracht en de directie dacht
in dat verband over het aantrekken van een econoom of een jurist als
directiesecretaris. Van Kempen stelde Geleen daarvan in februari op de
58
hoogte. De directie in Geleen was er niet gelukkig mee. Het aannemen
van zo’n zware kracht zou in verband met de bestuurlijke en directionele
integratie Geleen de mogelijkheid ontnemen om zelf in de eigen behoefte

302 MODEL ‘77
59
aan zo’n kracht te voorzien. Bovendien speelde de taakverdeling tussen
Sittard en Geleen mee. Dassen was voorzitter van het overkoepelend
bestuur geworden en in ruil was Touw benoemd tot secretaris en was het
60
secretariaat in Geleen gevestigd. Wanneer Sittard een jurist als directiesecretaris
ging aantrekken, kon dat de positie van het secretariaat in
Geleen bedreigen. Die positie werd ingenomen door L.J.M. Klaasse-Van
Remortel, secretaresse. Zij was op de Geleense burelen baken voor de zich
door de conflicten heen worstelende, moedeloos geworden functionarissen.
Omdat het management zwak was en veel afwezig, legde zij als
goed geïnformeerde directiesecretaresse in de loop van de tijd veel meer
gewicht in de schaal dan men van iemand in die positie zou verwachten.
Dassen was daarvoor evenwel niet gevoelig. Hij vond dat de directieleden
te veel waren belast met zaken die beter aan een directiesecretaris konden
worden overgelaten en ondersteunde die visie met kritiek op het functioneren
van het secretariaat in Geleen. Op 10 maart 1976 merkte hij in het
overkoepelend bestuur op ‘dat hij niet kan aksepteren dat de samenwerking
wordt vertraagd door overbelasting van de direkties of door een slecht funktione-
61
rend sekretariaat’. Klaasse was als notuliste van deze uitspraak getuige en
uitte een dag later in een brief aan het overkoepelend bestuur haar
onvrede erover. Zij maakte bezwaar tegen de kritiek op haar functioneren
en toonde zich gekwetst door de karakterisering van Dassen van haar
werk ‘als eenvoudig typewerk en een beetje notuleren’. Zij vond de beschuldigingen
aan haar adres ongemotiveerd en beledigend en besloot daarom
62
haar werkzaamheden voor het overkoepelend bestuur te staken. De
reactie van Klaasse leidde tot de nodige commotie. Het bestuur van
Geleen wijdde er begin april veel aandacht aan en vond, in aanwezigheid
63
van de ook hier notulerende Klaasse, haar reactie begrijpelijk. Touw
64
vroeg Dassen schriftelijk om opheldering. In zijn antwoord van 27 april
bleek Dassen vooral verbaasd over de commotie en over de wijze hoe in
Geleen met het voorval werd omgegaan. Hij legde uit dat de overbelasting
van de directieleden niet was te wijten aan het tekortschieten van de
secretaressen, maar van het secretariaat en wel door het ontbreken van
een juridische geschoolde directiesecretaris. Het ging wat hem betreft om
taken van een andere aard dan van directiesecretaressen konden worden
gevraagd. ‘Wellicht is enig misverstand hierbij begrijpelijk, omdat dezelfde naam
gebezigd wordt voor een verschillende functie’, verklaarde Dassen. Hij was
overigens niet van plan om zich door Klaasse, gesteund door bestuur en
directie in Geleen, de les te laten lezen. De opmerkingen van Klaasse

DE EVALUATIE VAN DE SAM ENWERKING IN 1976 303
vond hij overtrokken en met zijn brief hoopte hij de zaak ‘in zijn juiste
65
proporties’ weer te geven. Hij dreef er de kwestie echter alleen maar verder
mee op de spits. 66
Het incident speelde Sittard en Geleen ten aanzien van de aanstelling van
een secretaris uit elkaar. Zij besloten om de functie van secretaris maar
ieder voor zich in te vullen. Dat leidde tot de aanstelling van J.H.S. van
Herten in Sittard per 1 juli 1976 en van C. Eikenboom in Geleen per 1
oktober. De laatste werd ook secretaris van het overkoepelend bestuur. 67
Klaase bleef intussen, ook al beschouwde het overkoepelend bestuur de
zaak als afgedaan, volharden in haar standpunt en notuleerde niet meer. 68
In februari 1977 moest Eikenboom een operatie ondergaan, waarvan hij tot
69
in mei herstellende was. In de zomermaanden wist hij zijn plek in de
moeizaam functionerende organisatie niet goed te vinden. Op 15 augustus
besloot het bestuur zijn contract niet te verlengen. Klaasse werd daarop
de lachende derde. Met het oog op de aanstaande integratie werd het
aantrekken van een nieuwe secretaris namelijk niet meer wenselijk geacht
en daarom werd zij in plaats daarvan gepromoveerd tot directie-assi-
70
stent. Zij woonde met deze promotie op zak de vergaderingen van het
overkoepelend bestuur weer bij, niet als notuliste, maar als assistent van
de directie Geleen. Het notuleren bleef zij overlaten aan N. Gilissen. Pas
op 1 januari 1978 toen Dassen afscheid nam, pakte ze de klus weer op en
kon de toen al twee jaar vervangende Gilissen haar taak neerleggen. In
een vriendelijke brief bedankte deze de bestuursleden en wees met een
knipoog op de soms ongestructureerde vergaderingen en gespannen sfeer.
Veelzeggend besloot zij met een extra woord van dank voor de genoten
gastvrijheid in Sittard en Geleen, ‘waartussen ik geen onderscheid kan ma-
71
ken’. Bedoeld of onbedoeld, drukte Gilissen de kemphanen met de neus
op de feiten dat de controverse tussen de twee ziekenhuizen alleen tussen
de oren van de bestuurders bestond en niet tussen die van de gewone
ziekenhuismedewerker.
De evaluatie van Derckx
Honings had zich in september 1976 uit Geleen teruggetrokken. Tezelfdertijd
liet de medische staf in Geleen haar afkeuring blijken over de saneringsplannen.
De brief waarin zij dat deed, kwam toevallig als ingezonden
stuk aan de orde aan het begin van de vergadering waarvoor het bestuur
het stafbestuur had uitgenodigd om over de plannen te praten. De bestuursleden
toonden hun grote teleurstelling over de houding van de staf

304 MODEL ‘77

DE EVALUATIE VAN DE SAM ENWERKING IN 1976 305
en gaven elkaar gelijk in hun afkeer. Ilmer verklaarde geen zin meer te
hebben in het gesprek. Toch werden de stafbestuurders verwelkomd. Het
gesprek leidde tot niets. Men speelde welles nietes en maakte elkaar
verwijten. 72
Sittard was ten aanzien van de verhoudingen in Geleen tamelijk naïef de
samenwerking ingestapt, maar kwam er gaandeweg achter wat er zich
afspeelde. Honings nam kennis van de wijze van werken en communiceren.
Dassen ontdekte de manco’s in het functioneren van de directie. Specialisten
die Geleen bezochten, zoals Hogenhuis, kwamen niets vermoedend
op een slagveld terecht. Derckx bezag de situatie en zette zich
alvast aan het schrijven van een evaluatie van de samenwerking in het
eerste jaar. In januari 1977 stond immers de jaarlijkse terugblik op de
agenda en in Sittard wilde men nauwkeurig weten wat er wel en niet was
bereikt. Op 29 oktober 1976 kwam een eerste proeve klaar. Deze was
vernietigend.
Derckx begon zijn rapport met de achtergrond van de samenwerking,
namelijk dat deze door de minister was afgedwongen. Hij gaf aan dat
Sittard er zeer gereserveerd tegenover stond. Hij schreef ook dat Sittard de
indruk had dat het enthousiasme van Geleen voor samenwerking slechts
was ingegeven door de druk van de overheden. Sittard zou het Medisch
Centrum uiteindelijk ‘de gunst van de twijfel’ hebben gegeven, zich daarbij
wel realiserende dat de samenwerking ‘praktisch uitsluitend’ voordelen zou
opleveren voor Geleen. Derckx vervolgde deze zelfgenoegzame toonzetting
met een verhaal over de moeizame vorming van het overkoepelend
bestuur. Daarna lichtte hij de samenwerkingsinitiatieven toe. De conclusie
die de lezer uit dat overzicht moest trekken, was dat er maar weinig
tot stand was gebracht.
Eigenlijk telde Derckx maar twee successen. Het eerste betrof de neurologie.
In Geleen hadden De Rooij en Van den Bosch eind 1973 verklaard
overbelast te zijn en een derde associé aan te willen trekken. In deze tijd
ontstond een scheiding tussen neurologie en psychiatrie. Er was een
ontwikkeling op gang gekomen waarbij psychiatrie in ziekenhuizen in
aparte afdelingen werd ondergebracht en de overheid was bezig voor deze
afdelingen erkenningen te verlenen onder de titel Psychiatrische Afdeling
Algemeen Ziekenhuis (P.A.A.Z.). De Rooij en Van den Bosch wilden ook
zo’n afdeling opzetten en daarvoor erkenning krijgen. Mede met het oog
73
daarop was de derde kracht nodig. Het ziekenhuis dacht er anders over.

306 MODEL ‘77
Het wilde voor de P.A.A.Z. liever een psychiater in loondienst hebben en
74
zag zich daarin gesteund door de Inspectie voor de Volksgezondheid. De
Rooij, die langzamerhand genoeg had gekregen van de vruchteloze discussies
met de leiding van het Medisch Centrum, kondigde in september
zijn afscheid aan. Hij vertrok op 1 januari 1975 naar de nog te openen
75
inrichting Welterhof in Heerlen. Bruintjes was boos op De Rooij over zijn
76
vertrek en Van den Bosch op de directie. De achterblijver stond met lege
handen. Hij kon de praktijk alleen niet aan en zag in deze situatie van de
P.A.A.Z. weinig meer terechtkomen. In het voorjaar werd hem een uitweg
geboden. Sittard zou in Geleen de neurologie overnemen, zodat hij zich
volledig kon gaan toeleggen op psychiatrie en de P.A.A.Z. Hij wilde deze
oplossing wel aanvaarden wanneer een P.A.A.Z.-erkenning was verkregen,
maar liet die eis later vallen. De neurologie werd in 1975 overgedragen aan
de maatschap in Sittard, die er een vierde neuroloog, E.M.G. Joosten, voor
aanstelde. Die overdracht gaf ook ruimte aan de Sittardse neurofysioloog
77
B. Kemp om zijn praktijk naar Geleen uit te breiden. Uit nood geboren
was er dus tussen Geleen en Sittard een samenwerking tot stand gekomen.
Van den Bosch beleefde daar voorlopig echter nog geen plezier van.
De P.A.A.Z.-erkenning bleef uit, omdat hij niet in loondienst was. De
directie wilde Van den Bosch wel uitkopen, maar het Centraal Orgaan
voor Ziekenhuistarieven stond dat alleen toe indien dat ten laste van het
78
eigen vermogen van de stichting kwam. Daarvoor voelde het bestuur
weer niet. Opnieuw was een slepende kwestie geboren, bron van spanningen
en conflicten. Aan de tussen Sittard en Geleen bereikte samenwerking
op het gebied van de neurologie deed dat echter niets af.
Het tweede succes betrof de apotheek. Van Zijl had aangekondigd zich te
willen concentreren op zijn functie van klinisch chemicus, waardoor er
voor de apotheek in Geleen een deeltijdvacature ontstond. In Sittard werd
de apotheek geleid door de hoogleraar F.W.H.M. Merkus. Deze werd
bijgestaan door assistent A. Duchateau, die op 1 maart 1974 werd geregistreerd
als ziekenhuisapotheker. Duchateau wilde graag als geregistreerd
apotheker aan het ziekenhuis Sittard verbonden blijven, maar twee apothekers
vond Merkus te veel. De vacature in Geleen gaf uitkomst. De
ziekenhuizen besloten de apotheken te combineren, zodat Merkus kon
79
instemmen met de toelating van Duchateau. Zijn nieuwe rol speelde de
jonge apotheker maar kort. Hij kon in 1976 een interessante aanstelling
krijgen in Den Bosch. Voor de samenwerking had het geen consequenties.
De apotheken bleven één. 80

DE EVALUATIE VAN DE SAM ENWERKING IN 1976 307
Er waren dus twee geslaagde samenwerkingspogingen op te tekenen, door
de rekenkunde van Derckx zelfs drie omdat hij de met elkaar gekoppelde
neurologie en neurofysiologie als twee successen telde. Op vijftig initiatieven
was dit een magere score. De assistentieverlening van Honings aan de
bouwplannen in Geleen was stukgelopen. De chirurgen, de medische staf
en de directie van Sittard hadden voor het idee om Pieters in de Sittardse
maatschap te halen, ogenblikkelijk bedankt. Zij hadden geen zin om in de
chirurgencontroverse in Geleen betrokken te raken met het risico dat deze
81
ook nog eens zou worden verhevigd. De kno-artsen kwamen in gesprek,
82
maar niet tot een overeenkomst. Een poging om Van Zijl te laten samen-
83
werken met zijn Sittardse collega F.P. Stapert mislukte ook. Overleg
tussen de internisten, naar aanleiding van de aanstelling van een vierde
84
internist in Sittard, strandde meteen op misverstanden. In Geleen vertrok
op 1 april 1975 gynaecoloog De Groot na een dissociatie met Belder. De
directies poogden Belder met de Sittardse vrouwenartsen samen te brengen,
maar daarvoor bleken de tegenstellingen te groot. 85
De resultaten van de samenwerking waren dus weinig hoopgevend.
Derckx probeerde het beeld nog wat op te fleuren door het grote aantal
initiatieven zelf als positief resultaat aan te duiden. Maar dit aantal was
alleen maar groot door zijn ruimhartige manier van tellen. In alle eerlijkheid
moest ook hij vaststellen dat het weliswaar gelukt was de neurologie
en de apotheek te integreren, maar dat dit alleen ‘kon worden bereikt omdat
deze specialismen in Geleen niet meer bezet waren’. Die vaststelling bracht de
successcore op nul.
Derckx had nog meer negatiefs te melden. Hij beschouwde de samenwerking
als een ‘drainage van Geleen op Sittard’. Hij wilde dan nog wel geloven
dat het tot een volledige fusie zou kunnen komen, maar ‘men blijft zitten
met de lokatie van de instellingen op twee plaatsen’. Kijkend naar de situatie
elders, beoordeelde hij de bilocatie als een ‘belangrijke contra-indicatie die
desintegrerend zal werken’. Derckx wees op de medische staf in Geleen die
zich naar zijn mening ‘vanuit een gevoel van bedreiging alsook uit puur eigenbelang
zal blijven afzetten tegen Sittard’. ‘Zonder op ons ziekenhuis de loftrompet
te willen steken’, om het vervolgens toch te doen, betoogde Derckx dat ‘er
op vrijwel alle niveau’s meer of minder omvangrijke kwaliteitsverschillen bestaan’.
Daardoor was de samenwerking waar het ging om het inbrengen
van kennis en ervaring volgens hem voornamelijk eenrichtingsverkeer.
Alleen Geleen had dus profijt gehad van het afgelopen jaar. Zolang de
patiënt er baat bij had, vond Derckx dat niet erg, maar ‘de wet van behoud

308 MODEL ‘77
van energie’ dicteerde wel dat vroeg of laat Sittard beloond zou moeten
worden. De inspanningen van de Sittardse directie voor Geleen begonnen
namelijk hun sporen te trekken. ‘De vooral de laatste tijd vaker geuite klacht
dat de directie zo moeilijk bereikbaar is geworden is in deze een duidelijk signaal’,
verklaarde hij.
Derckx kwam tot de slotsom dat het alles of niets en nu of nooit was. De
betrokkenen dienden ‘( ) op korte termijn (hun autonomie) prijs te geven’. Er
moest één bestuur en één directie komen, waarbij het ziekenhuis in
Geleen de relatie met de gemeente en de provincie op bestuursniveau
diende te verbreken. De in 1975 afgesproken proefperiode van vijf jaar
vond hij veel te lang, zeker omdat Bruintjes maar halve dagen beschikbaar
was en Van Kempen over drie jaar met pensioen ging. Hij wilde voor die
tijd een werkelijk geïntegreerde bestuurs- en directiestructuur op poten
hebben. Nog vier jaar doormodderen was voor Derckx geen optie. 86
Het was de bedoeling over de evaluatie eerst in het directieberaad overeenstemming
te krijgen en deze daarna in het overkoepelend bestuur te
brengen. Vervolgens zou het rapport in de onderliggende besturen worden
besproken, waarna het zou worden voorgelegd aan de hoofden van dienst,
de medische staven en de ondernemingsraden. Van Kempen presenteerde
het rapport echter eerst aan het Sittardse bestuur, waar het met algemene
87
instemming werd ontvangen. De medische staf in Geleen verzette zich
al bij voorbaat tegen de procedure en eiste inspraak voordat het rapport
naar het overkoepelend bestuur ging. De medische staf in Sittard, reeds op
de hoogte van de inhoud van Derckx’ rapport, was met de route tevreden.
88
Overleg in het directieberaad leidde in november 1976 tot een flink
afgezwakte tweede versie. De felle bewoordingen waren geschrapt. In de
conclusies werd nu nadrukkelijk gesteld dat ook de ‘vrij apathische houding’
van de Sittardse staf een remmende factor voor de integratie was. De
slotconclusie werd wat meer uitgewerkt, maar bleef qua strekking dezelfde.
Men kon betogen dat het rapport erop vooruit was gegaan. Het miste
wel de scherpte van de eerste versie, maar de tekst werd er, vooral voor
Geleen, een stuk acceptabeler door. Eén wijziging die met het oog op de
acceptatie was aangebracht, was van grote betekenis. Het betrof het
schrappen van de reden van de samenwerking, namelijk de brief van
Stuyt. Daardoor ontstond de indruk dat de samenwerking op grond van algemene,
aan de kwaliteit van de gezondheidszorg bijdragende redenen en

DE EVALUATIE VAN DE SAM ENWERKING IN 1976 309
vanuit een wederzijdse behoefte was begonnen. Zo werd de tijdgenoten
een belangrijk inzicht in de geschiedenis van de instellingen ontnomen. 89
De nieuwe versie werd eind december 1976 in het overkoepelend bestuur
goed ontvangen en stuitte bij de Geleense afgevaardigden niet op grote
weerstand. Dat kon ook haast niet anders, omdat uit de analyses en de
conclusie de angels wel waren getrokken. Het toekomstplan om versneld
tot één bestuur en één directie te komen vond ook instemming en de
discussie concentreerde zich dan ook op de procedure om deze integratie
handen en voeten te geven. Dassen, Derckx en Mastenbroek, die de plaats
van Ilmer in het overkoepelend bestuur had overgenomen, deden elk
voorstellen hiertoe. Die weken onderling wel wat af, maar kwamen op
hetzelfde neer: er moest een beleidsplan worden geschreven om, wanneer
dit instemming had van alle geledingen, per 1 januari 1978 tot een volledige
fusie te komen. Het directieberaad kreeg de opdracht de drie procedu-
90
revoorstellen tot één plan te comprimeren. Al op 5 januari 1977 was het
hiermee klaar. Het idee was dat de besturen eerst een principe-uitspraak
over volledige integratie moesten doen. Er zouden dan een organisatieschema
en een medisch beleidsplan worden opgesteld. Na toetsing door
drie leden van het overkoepelend bestuur, zouden deze daarna moeten
worden besproken in dat bestuur en vervolgens in de onderliggende
besturen. Voor het einde van het jaar moesten de plannen bij de ondernemingsraden,
hoofden van dienst en medische staven liggen. Wanneer
deze instemden zou ten slotte een datum voor de effectuering van de
fusie worden bepaald. 91
Het is opmerkelijk hoe snel ineens stappen in de richting van daadwerkelijke
samenwerking werden genomen. De directies waren het vlot eens en
ook binnen het overkoepelend bestuur was de eensgezindheid groter dan
men op grond van het verleden kon verwachten. Zelfs in de afzonderlijke
besturen was er geen weerstand. 92
Van Kempen maakte in de Sittardse bestuursvergadering van 11 januari
1977 nog wel een voorbehoud ten aanzien van de positieve houding van
Geleen. Men zou er vast en zeker terughoudend zijn, hoezeer men zich
ook positief had uitgelaten. ‘In vaagheid gaat men ( ) in Geleen wel mee, doch
de rem op dit meegaan begint bij de concretisering’, wist hij. Van Kempen, die
de eerste versie van het rapport van Derckx goed had gelezen, was zich er
zeer van bewust waar bij de fusie de problemen zouden gaan ontstaan.
Geleen wilde zijn ziekenhuis niet kwijt en op dat punt lag de grootste

310 MODEL ‘77
angst. Van Kempen voorzag dat door een beddenreductie in de toekomst
het ziekenhuis in Geleen in gevaar zou komen. Hij wilde zich dan ook
niet vastleggen op het handhaven van de bilocatie. 93
Wat Geleen betreft was de inzet van de samenwerking steeds het behoud
van het St. Barbara Ziekenhuis en zelfs het behoud van autonomie geweest.
Dat was nog niet veranderd, ook al werd nu over volledige integratie
gesproken. Zou Geleen immers de autonomie opgeven, dan verloor het
alle invloed en uiteindelijk het ziekenhuis. Geleen werkte samen om niet
te hoeven samenwerken. Bruintjes en Van Zutphen waren op rationele
gronden wel voor een volledige fusie, maar konden zich de onvermijdelijke
consequentie daarvan niet permitteren. De opstelling van Geleen was
een noodgedwongen contradictie: integreren met behoud van autonomie.
Veelzeggend ten slotte is de in de tweede versie van het evaluatierapport
toegevoegde opmerking dat de medische staf in Sittard zich apathisch
gedroeg. Dat was een juiste constatering. De staf in Sittard wachtte af,
omdat het geen reden had om anders te doen. Het had immers bij de fusie
niets te winnen en niets te verliezen. Het maakte voor de Sittardse medici
domweg niet uit of er wel of geen integratie tot stand kwam, zolang, en
dat dachten zij met een afwachtende houding te kunnen afdwingen, zij
maar de dienst uitmaakten.
3. HARMONIEMODEL EN CONFLICTMODEL
In februari werd van het evaluatierapport een verkorte versie gemaakt ten
behoeve van de ondernemingsraden, hoofden van dienst en de medische
94
staven. Daaruit was ook het restant van wat aanstoot kon geven weggelaten,
zodat een vrij algemeen, inhoudarm verhaal overbleef. De hoofden
van dienst in Geleen waren de eersten met een reactie, die zij inleverden
bij de Geleense directie. Zij vonden dat de directies wel erg hun best
hadden gedaan de positieve kanten te benadrukken. Zij wezen op het
ontbreken van een beschrijving van de ‘individuele en kollektieve problemen’
die zich bij integratie zouden voordoen. De hoofden hadden zich gebogen
over externe factoren zoals de ontwikkeling van de gezondheidszorg en
de verwachte beddenreductie. Op grond daarvan kwamen zij tot de vraag
of het niet ‘reëler’ was om ‘te streven naar een andere opzet, b.v. met koncentratie
van de verpleeghuisbedden te Geleen en de ziekenhuisbedden te Sittard’. 95
Na Derckx predikten nu dus ook de Geleense hoofden van dienst revolu-

HARM ONIEMODEL EN CONFLICTMODEL 311
tie, niet op de hoogte van de oorspronkelijke rapporttekst en toch op
grond van dezelfde overwegingen. Zij gingen voorbij aan de controverse
tussen Sittard en Geleen en kwamen tot een helder plan: Invia en St.
Agnetenberg naar Geleen en de ziekenhuisactiviteiten concentreren op
het terrein in Sittard. De directie in Geleen was er niet gelukkig mee.
Dergelijke gedachtespinsels zouden onrust veroorzaken en de onderhandelingspositie
ten opzichte van Sittard in gevaar brengen. Beleidsvoornemens
zoals de beddenreductie waren nog veel te onzeker en pasten dus
niet in een toekomstbeeld, aldus de directie, de oplossingsgerichte en
ruimdenkende gedachten van de diensthoofden van tafel vegend. 96
De medische staf in Geleen oordeelde dat het evaluatierapport mager en
onvolledig was. Gezien de twee uitkleedacties die het oorspronkelijke rapport
had ondergaan, was dit niet verwonderlijk. Bruintjes koos een constructieve
benadering en stelde dat het voorgestelde medisch beleidsplan
de staf de kans bood naar voren te brengen wat zij in het rapport miste.
Frederiks, die Van Zijl was opgevolgd als stafvoorzitter, draaide het om.
Hij herinnerde er fijntjes aan dat de staf ‘bij de opstelling van het evaluatierapport
betrokken diende te worden’. ‘Nu moet achteraf blijken dat het rapport
97
onvolledig is en dat de inbreng van de staf alsnog noodzakelijk is’. Er ging een
stafverklaring uit waarin het rapport werd afgewezen. Belder schreef op 13
maart 1977 dat hij zich voornam alle schade die hij door een fusie zou
98
leiden op het bestuur te gaan verhalen. Van het echtpaar Daniëls ontving
het bestuur die dag een brief met dezelfde strekking. Het had het
veelzeggend over ‘fusie c.q. opheffing van het St Barbara Ziekenhuis’. 99
In een bespreking met het bestuur op 21 maart nam Frederiks de stafverklaring
plotseling terug en betitelde deze als een ‘regiefout’. Enkele stafleden
hadden zich ervan gedistantieerd en inmiddels zou de staf in meerderheid
voorstander van nauwe samenwerking met Sittard zijn. Er kwam
een nieuwe verklaring die luidde dat de staf het rapport afwees, maar niet
de samenwerking, en waarin garanties voor het voortbestaan van het
100
ziekenhuis werden gevraagd. De staf bleek dus niet zo eensgezind als
de radicalen, zoals Frederiks, wensten. Dat begon het stafbestuur parten
te spelen. In zijn strijdlust rende het te ver voor de troepen uit. Daardoor
raakte het verwijderd van een deel van zijn achterban en door zijn negatieve
houding bovendien van de andere gremia.
Van Kempen en Derckx wilden met één trein de toekomst in. Die trein
zou hoe dan ook vertrekken en wel op 1 januari 1978. Het overkoepelend

312 MODEL ‘77
bestuur wilde mee, evenals de onderliggende besturen. Ook de directie
van Geleen stapte in. De diensthoofden van beide vestigingen aarzelden
wat, maar gingen mee, net als de ondernemingsraad in Geleen. De ondernemingsraad
in Sittard vond de zaken veel te complex voor een snelle
101
reactie maar sloot zich toch bij de rest aan. De medische staf van Sittard
zat al in de trein, liet niets van zich horen en wachtte vanuit haar rijtuig
de gebeurtenissen af. De medische staf van Geleen bleef alleen achter.
Begin april had het Geleense stafbestuur zijn reactie op de evaluatie klaar.
De inhoud van het rapport was meer uitgewerkt, maar niet anders dat de
oorspronkelijke mededeling dat men tegen was en eventuele schade zou
verhalen op de stichting. Het stafbestuur riep de collega’s in Sittard op
eindelijk eens hun reactie kenbaar te maken. Zouden zij dat nalaten, dan
zou Geleen dat als een negatief samenwerkingsresultaat aan de evaluatie
102
toegevoegd willen zien. In een mondelinge toelichting gaf Frederiks de
directie in overweging om een forumdiscussie te organiseren, maar hij had
niet in de gaten dat het perron al leeg was en het dus aan deelnemers zou
ontbreken. 103
104
Bij de Geleense leiding kreeg de reactie van de staf een kil onthaal. In
Sittard was het niet anders. Van Kempen vond de reactie ‘moedbenemend’.
Hij vond de overtuiging die eruit sprak onjuist. Maar zijn analyse van de
situatie gaf wel blijk van inzicht in de Geleense problematiek. Volgens
hem lag aan de houding van de staf in Geleen ‘een fundamenteel gebrek aan
informatie ten grondslag, welk gebrek terug kan worden gevoerd tot de kennelijk
duidelijk scheefliggende verhoudingen tussen de direktie en de medische staf te
105
Geleen’. De directie in Geleen had met de medische staf moeten overleggen
en deze meer moeten betrekken. Van wat de medici in Geleen steeds
maar opnieuw riepen was dus kennelijk ook Van Kempen overtuigd. De
verhouding tussen het bestuur en de directie, de zwakke positie van de
directie en het gebrek aan communicatie in Geleen waren bepalend voor
de houding van de medische staf. In alle conflicten met de staf draaide de
discussie steeds weer om inspraak, informatie en communicatie. Natuurlijk
was de Geleense medische staf tegen de samenwerking. De fusie was
tenslotte een bedreiging voor het voortbestaan van het St. Barbara Ziekenhuis.
De medische staf in Geleen stond eenzaam op het perron. Daaraan had zij
zelf schuld. Maar Van Kempen zat in een trein met Geleense bestuurders
en directeuren die aan deze situatie ten minste evenveel schuld hadden.

HARM ONIEMODEL EN CONFLICTMODEL 313
Wat door de houding van de medische staf in Geleen niet opviel, was dat
weliswaar alle andere geledingen op de trein waren gesprongen, maar dat
zij elk in hun eigen rijtuig zaten en niemand wist waarheen de trein zou
rijden. Dat scheen er ook niet toe te doen. Er heerste een gevoel dat het
belangrijk was in de trein te zitten, niet of deze ergens heen ging.
Frederiks en zijn collega’s waren in afwachting van het antwoord van de
medische staf in Sittard, niet op de evaluatie want daarvan was al bekend
dat dit positief was, maar op de reactie die de staf in Geleen daarop had
geschreven. De Sittards specialisten namen daarvoor de tijd. Zij kwamen
uiteindelijk pas in oktober 1977 met een rapport. Dit rapport, van de hand
van stafvoorzitter G.E.A.E. de Gier, was een regelrechte aanval op de staf
van Frederiks en zette dezelfde zelfgenoegzame toon als Derckx aan de
eerste versie van zijn evaluatierapport had meegegeven. De samenwerking
en de stappen die waren genomen waren juist geweest, maar de
integratie van de medische staven en van activiteiten waren door toedoen
van Geleen op grote moeilijkheden gestuit. Persoonlijke verschillen waren
daarnaast ook een ‘bron van moeilijkheden’ geweest en dat was ‘van het
eerste uur duidelijk’, oordeelde De Gier. ‘Voor de langerzittende stafleden te
Sittard was de oprichting van het ziekenhuis te Geleen zonder duidelijke noodzaak,
maar eerder op negatieve gronden t.o.v. Sittard, moeilijk te accepteren
geweest’, haalde hij oude koeien uit de sloot. De jongeren stonden daar verder
vanaf, schreef hij, ‘maar voor hen bleef het bezwaar van de versnippering
van het potentieel gelden, waardoor een nog beter uitgegroeid centrum-ziekenhuis
voor de Westelijke Mijnstreek onmogelijk gemaakt was’. Sittard was niet
vrij van wroeging. De door de Geleense staf ‘openlijk beleden zeer matige
verstandhouding met hun direktie en bestuur conform het waarschijnlijk wat
overtrokken karakteristiek van repressieve tolerantie en de niet zeldzame persoonlijke
controverses’ maakten het volgens De Gier begrijpelijk dat de
Sittardse medici er weinig zin in hadden. Zij wilden immers niet de eigen
goedlopende zaak verstoren door de moeilijkheden van anderen in huis te
halen. Na deze tirade sprak De Gier vol lof over de evaluatie van Derckx
en de door het overkoepelend bestuur voorgestelde vervroegde en zijns inziens
vergaande integratie. Hij had nog wel een verrassing in petto. Hoewel
de staf in Sittard groot voorstander was van de plannen van het overkoepelend
bestuur, kon zij er nog niet mee instemmen. De reden was de
reactie van de staf in Geleen op het evaluatierapport. Als namelijk de staf
aldaar zich zo negatief opstelde, er zoveel achterdocht en wantrouwen

314 MODEL ‘77
was, er zoveel interne problemen waren en er ten slotte sprake was van
grote interne verdeeldheid, dan mocht men niet verbaasd zijn dat de staf
in Sittard grote vraagtekens zette bij de haalbaarheid van de integratie. 106
De medische staf in Sittard opereerde geslepen maar niet constructief. Als
voorstander werd zij tegenstander: niet vanwege de plannen maar vanwege
de houding van de staf in Geleen weigerde het zijn instemming te
betuigen. Met de bekendmaking daarvan had De Gier bovendien gewacht
tot oktober. Hij liet Frederiks denken nog in de fase van debat te zijn,
maar hij wist heel goed dat de trein al was vertrokken.
Eén vraag bleef onbeantwoord. Waarom was het ziekenhuis in Sittard, dat
steeds betoogde dat het tegen de samenwerking was geweest en de
indruk gaf dat het altijd al had geweten dat deze nergens toe zou leiden,
dan toch met Geleen in zee gegaan? In deze vraag lag materiaal voor
Geleen voor het grijpen om eens tegengas te geven. Maar dit materiaal
bleef onberoerd. Op hoge toon mat Sittard zich een positie aan van
superieure fusiepartner die alles uitstekend op orde had, de zaken tot in
detail overzag en in alle opzichten opviel door kennis en kunde, zodanig
dat het ziekenhuis daar zelf in geloofde ook. Die houding onttrok de eigen
beperkingen, de lichtvaardigheid van handelen en de meer dan alleen in
fusieaspecten passieve houding aan het zicht. Sittard duwde er Geleen
mee in de omgekeerde positie: die van de zwakke partij, nergens zelfstandig
toe in staat. Geleen hielp een handje mee om de tegenstelling te
versterken doordat het steeds negatieve aandacht op zich vestigde. Wat
er goed ging in Geleen, de kwaliteit van de verzorging, de afdeling van
gynaecoloog Belder en zo meer, bleef volledig onopgemerkt.
De reactie van de medische staf in Sittard op het rapport van de staf in
Geleen was ‘heel koel’ geweest, liet Van Kempen zijn bestuur weten, om
enkele minuten later mee te delen dat ‘de Integratiecommissie inmiddels ver
gevorderd is met de samenstelling van het beleidsplan’. 107
Het model organisatie-, bestuurs- en direktiestruktuur, met beleidsplannen
Het overkoepelend bestuur had in januari Smit, Touw en Lebens aangewezen
om als integratiecommissie het directieberaad te begeleiden bij het
108
voorbereiden van de integratie. Al in april stond een nieuwe bestuurs-
109
en directiestructuur in de steigers. In mei en juni rijpten de ideeën over
110
de integratie van de diensten. Toen Van Kempen eind oktober 1977 de
reactie van De Gier als koel omschreef en sprak van een vergevorderd

HARM ONIEMODEL EN CONFLICTMODEL 315
beleidsplan, hoefde dit laatste alleen nog maar door de integratiecommissie
te worden vrijgegeven voor behandeling in het overkoepelend bestuur.
In afwachting daarvan zou door Van Kempen, geheel in Sittardse stijl, ‘bij
de diverse geledingen intern de mening van de Integratiecommissie geventileerd
111
worden, opdat men de gedachten die bij deze geledingen leven kan proeven’. In
Geleen werd dit voorbeeld gevolgd, behalve dan dat de medische staf niet
werd geconsulteerd. Het bestuur van Geleen gebruikte hiervoor een merkwaardig
argument, namelijk ‘dat het plan als zodanig nauwelijks alarmerend
kan werken en ( ) dat bovendien een zodanige globale formulering is nagestreefd,
dat de Staf alle mogelijkheden heeft om in te vullen’. Het echte argument was
dat de staf en de leiding weer eens in een verhitte strijd waren verwikkeld
en het inbrengen van de integratievoorstellen in die situatie niet verstandig
werd geacht. 112
In november besloot de Geleense directie plotseling toch anders. Zij
startte een ‘vier-partijen-overleg’, waarbij tegelijk gesproken werd met de
hoofden van dienst, de ondernemingsraad en het stafbestuur. De bedoeling
was dat de partijen in dit verkennend overleg hun opvattingen konden
uitwisselen, maar waarschijnlijk hoopte de directie steun te vinden in
haar benarde positie wanneer de diensthoofden en ondernemingsraadsleden
deelgenoot werden van het negatieve optreden van de medische staf.
Maar een slimme Frederiks gaf Bruintjes en Van Zutphen die kans niet.
Hij ontpopte zich als groot voorstander van de integratie. De staf in
Geleen had nooit anders dan innige samenwerking met de staf in Sittard
gewenst, maar het probleem was dat Sittard aan integratie geen behoefte
had. De directie, de hoofden van dienst en de ondernemingsraad waren
verbaasd en zeiden dat zij het steeds anders begrepen hadden, maar
Frederiks hield voet bij stuk. 113
Welk standpunt Frederiks ten overstaan van de hoofden van dienst en de
ondernemingsraad nu ook wilde voorwenden, bestuur en directie van
Geleen hadden zich reeds opgemaakt voor een nieuw gevecht met de staf
tegen de tijd dat het beleidsplan gepresenteerd zou worden. De hoofden
van dienst en de ondernemingsraad zouden het de leiding niet moeilijk
maken. De ogen waren gericht op de medische staf. 114
In december 1977 presenteerde de integratiecommissie het ‘Model organisatie-,
bestuurs- en direktiestruktuur met beleidsplannen voor de Samenwerkende
Ziekenhuizen en Verpleeghuizen Westelijke Mijnstreek’, kortweg Model ‘77. 115
Het was de weerslag van bijna een jaar werk, maar die inspanning had

316 MODEL ‘77
geen noemenswaardige nieuwe of andere gedachten opgeleverd. Het was
ook nauwelijks op te vatten als een compromis tussen twee fusiepartners.
De tekst en de voorstellen hadden veel gemeen met de door Sittard dat
jaar en in de jaren ervoor ingenomen standpunten. Van beleidsplannen
was geen sprake, hoogstens werden wat algemeenheden genoteerd. Niettemin
werden de voorstellen gepresenteerd als ware zij een forse integratiestap.
De reden dat het model weinig spannends te bieden had, was
natuurlijk dat het anders onaanvaardbaar zou zijn geweest. De directies
en de integratiecommissie kozen voor de weg van de geleidelijkheid.
De Sittardse klank in de voorstellen was het gevolg van de machtsverhoudingen.
Bruintjes en Van Zutphen waren geen partij voor Van Kempen en
Derckx. Bruintjes vond nauwelijks steun in zijn achterban. Nog steeds
vatte het bestuur van Geleen zijn taak ruim op en liep daar geregeld de
directie voor de voeten. Van Kempen daarentegen, genoot in Sittard groot
respect en nam er een machtige positie in. Een vergelijking tussen Van
Zutphen en Derckx leverde een gelijkluidende uitkomst op. In het directieberaad
speelde Van Kempen de hoofdrol, daarna Derckx, dan Van Zutphen
en ten slotte de regelmatig afwezige Bruintjes. Ook in de integratiecommissie
domineerde Sittard, maar dat kwam omdat Geleen in korte tijd
door ziektegevallen tweemaal van vertegenwoordiger had moeten wisselen.
De belangrijkste integratiestap van Model ‘77 was de oprichting van een
overkoepelende stichting waaraan de besturen van Sittard en Geleen hun
taken moesten overdragen. De onderliggende stichtingen zouden wel
blijven bestaan, maar alleen om het herzien van talloze overeenkomsten
en erkenningen te vermijden. Het voorstel hield in dat het overkoepelend
bestuur nu ook in juridische zin ergens bestuurder van werd. Sittard had
dit al in de eerste fase voorgestaan.
De doelstelling van de te vormen stichting was een gemeenplaats. Zij was
primair om ‘vanuit de geest van medemenselijkheid patiënten zo goed mogelijk
te onderzoeken, behandelen, verplegen, verzorgen en begeleiden’. Secundaire
doelstellingen waren onder andere het streven naar toegankelijkheid en
het optimaal gebruik maken van de beschikbare materiële middelen,
doelstellingen die men afgaande op de uitwerking in het beleidsplan
moest lezen als het behoud van de bestaande instellingen. De beleidsplannen
hadden dan ook sterk het karakter van ‘alles laten zoals het is’ en
bevatten geen andere overwegingen dan die in eerdere rapporten al waren
116
opgesomd. Het was tegen die achtergrond dan ook logisch dat de

HARM ONIEMODEL EN CONFLICTMODEL 317
directie van de nieuwe stichting eigenlijk bestond uit twee directies, één
voor Sittard en één voor Geleen. Die afzonderlijke directies gingen elk
bestaan uit een directeur beheer, een directeur patiëntenzorg ziekenhuis
en een directeur patiëntenzorg verpleeghuizen. Omdat de beheerstaken in
Sittard uitgebreider waren dan in Geleen, kwamen er voor Sittard twee
directeuren beheer. Daarmee was voor de grotere fusiepartner meteen de
gewenste meerderheidspositie geregeld.
Veel tekst was er nodig om voor de nieuwe stichting een taakverdeling
tussen bestuur en directie vast te leggen naar het voorbeeld van Sittard. In
Geleen kende het bestuur vanouds een zeer ruime taakopvatting, waardoor
de positie van de directie zwak was en de leiding in de praktijk
rommelig. In Sittard had het bestuur weinig in te brengen. Van Kempen
voerde het bewind, op de achtergrond in samenspraak met de congregatie.
Die situatie bestond al onder Van der Hoff die met een paar zusters het
beleid bepaalde. In de jaren zestig en zeventig had de congregatie zich
langzaam wat teruggetrokken, waartegenover stond dat de energieke
Dassen zich wat meer in de zaken mengde. Model ‘77 presenteerde de
Sittardse structuur als ‘Raad van Kommissarissen-model’, een begrip ontleend
117
aan circulaires van de landelijke overlegorganen. Een laatste onderwerp
betrof nog de signatuur van de stichting, die volgens de samenstellers
katholiek diende te zijn. 118
De vergissing van Bruintjes
Tijdens de bespreking in het bestuur van het Medisch Centrum Geleen
kwalificeerde Ilmer Model ‘77 als mager. ‘Eigenlijk is het model niet meer dan
een uitgewerkte samenwerkingsvorm, die bescherming biedt aan diegenen die
weinig voelen voor verdere integratie’, stelde hij vast. Veel commentaar hadden
de Geleense bestuurders verder niet. Opmerkelijk was wel het standpunt
van deken H.M. Frissen ten aanzien van de in het model voorgestelde
katholieke signatuur. ‘Het lijkt Deken Frissen opportuun om te kiezen voor
een christelijke signatuur omdat bij de keuze van een katholieke signatuur
tevens een keuze wordt gedaan voor het beleid van Bisschop Gijsen’. 119
Op 22 december 1977 werd Model ‘77 opgestuurd aan de hoofden van
120
dienst, de medische staven en de ondernemingsraden. Voor de Sittardse
geledingen hoefde de inhoud geen verrassing meer te zijn. Van Kempen
had de voorstellen al besproken en de indruk was dat de Sittardse betrokkenen
wel positief zouden reageren. Een positieve reactie mag vanwege
de argwaan tegenover Geleen wel verwonderlijk worden genoemd, maar

318 MODEL ‘77
kennelijk hechtten de Sittardenaren er meer waarde aan om hun harmonieuze
verhouding met hun directeur te demonstreren. Bruintjes had
hetzelfde gedaan als Van Kempen en meende uit zijn gesprekken te
mogen concluderen dat de hoofden van dienst en de ondernemingsraad in
Geleen positief gestemd waren. Dat vertrouwen had hij bij de presentatie
van het model in het bestuur nog eens uitgesproken. Van de medische
staf in Geleen werd een volstrekt negatief oordeel verwacht, maar dat was
door iedereen al ingecalculeerd. 121
In het voorjaar van 1978 bleek Bruintjes zich evenwel ontzettend te
hebben vergist. De reactie van de hoofden van dienst, de eerste die
binnen kwam, was ronduit negatief. Zij vonden het rapport veel te globaal
en wensten de inschakeling van een adviesbureau. ‘De nu gekozen pragmatische
benadering heeft geleid tot het in vorm gieten van een optelsommetje van
bestaande situaties’, vonden de diensthoofden. De directiesamenstelling was
onwerkbaar en ‘wekt de indruk meer op het verleden dan op de toekomst gericht
te zijn’ en zo waren er tal van aanmerkingen. Voordat de geledingen
gevraagd werden met integratiestappen in te stemmen, moest het werk
eerst maar eens goed worden gedaan, was de strekking van hun oordeel.
Zij maakten het overkoepelend bestuur punt voor punt duidelijk dat de
integratiecommissie een onvoldragen stuk met nauwelijks uitgewerkte
voorstellen had geproduceerd. Uit de pagina’s lange reactie kon zowel een
oproep worden gelezen om nu eens echt aan te pakken met de integratie,
als een oproep om het maar even rustig aan te doen. Dat laatste bleek het
advies. De diensthoofden wilden samenwerking op onderdelen, zonder de
122
vorming van een fusieorganisatie. Het advies leek vooral bedoeld als
verstandige route, noodzakelijk nu bleek dat de leiding niet in staat was
een deugdelijk beargumenteerd en uitgewerkt plan op te stellen.
De reactie van de ondernemingsraad van Geleen was niet veel anders.
Ook zij maakte bezwaar tegen het globale karakter van het rapport, miste
argumentatie en uitwerking en viel over het feit dat het model weinig
nieuws bracht. ‘Wij hebben ( ) de indruk dat U de voorgestelde organisatiestructuur
heeft aangepast aan de huidige aanwezige directieleden in beide
lokaties, met andere woorden dat U volgens ons een verkeerd uitgangspunt heeft
gehanteerd’. De ondernemingsraad wilde een nieuw rapport hebben, met
alle aanmerkingen daarin verwerkt. Wanneer dit afdoende was gebeurd,
zou de raad een advies willen geven. 123

HARM ONIEMODEL EN CONFLICTMODEL 319
De oogst was twee negatieve reacties en die van de medische staf moest
124
nog komen. Frederiks had in december 1977 meteen uitstel gevraagd. Na
wat correspondentie over diverse passages in het rapport, liet Smits eind
125
maart 1978 weten geen uitstel te zullen verlenen. Frederiks toonde zich
daarover ‘nogal gepikeerd’ en in overleg met de medische staf in Sittard
besloot het stafbestuur in Geleen de Landelijke Specialisten Vereniging
om advies te vragen. Dat advies kwam er begin maart en was eisend en
wrang van toon. De vereniging huldigde het opmerkelijke standpunt dat
‘in een ziekenhuis geen wezenlijke veranderingen tot stand gebracht kunnen
worden zonder dat deze de instemming van de medische specialisten hebben’. De
fusie moest niet onder dwang tot stand komen, maar in overleg met de
medici. Een medisch beleidsplan kon alleen maar worden geschreven in
overleg met de medische staf. Bij een fusie moest rekening worden
gehouden met de belangen van de doktoren. De doelstelling van de op te
richten stichting, die over het behandelen van patiënten, was onjuist. ‘De
stichting kan immers niet zelf onderzoeken, behandelen etc.’, dit was namelijk
‘duidelijk een taak van de medische specialisten’. Het moest dus zijn: ‘te doen’
behandelen. Het advies was ten slotte om een verklaring af te geven met
126
een aantal eisen in verband met de positie van de specialisten. De
strijdlust die uit de brief sprak, paste in de stijl van de staf in Geleen.
Het stafbestuur in Sittard was niet erg te spreken over de brief. Het idee
dat de ziekenhuizen niet zomaar en zonder instemming van de medici
mochten gaan samenwerken verwees het naar de prullenbak. Er waren, zo
formuleerde stafsecretaris S.P.M. van der Zee het, de specialistenvereniging
‘blijkbaar enkele essentialia ontgaan’, zoals het feit dat de samenwerking
was opgelegd door de overheid. Bovendien beoordeelde de secretaris
de wijze waarop de integratie was voorgesteld als ‘een goed zakelijk inzicht
127
in de bestaande mogelijkheden’. Wat de medische staf in Sittard dwars zat
was de ruziezoekerij. ‘De Sittardse staf hecht nogal aan het harmoniemodel
zoals in Sittard momenteel bestaat; men voelt er niets voor om dit model te
ruilen voor het Geleense conflictmodel’. De diensthoofden en de onderne-
128
mingsraad in Sittard dachten er precies zo over. Alle drie stonden zij
positief tegenover Model ‘77. 129
De directies waren op 5 april 1978 teleurgesteld door de reacties uit
Geleen. Het ergste was nog wel dat de diensthoofden en de ondernemingsraad
hun mening op papier hadden gezet. Nu het zwart op wit
stond, werd het moeilijk om ‘zaken weer recht te praten’. Bruintjes en Van

320 MODEL ‘77
Zutphen voelden zich genomen. Zij hadden de negatieve reacties niet
zien aankomen. Verbijsterd over het gebrek aan inzicht van Bruintjes en
Van Zutphen in wat leefde bij de achterban, vond men in Sittard dat ‘het
130
werk van vele jaren vergeefs is geweest’. Maar de Geleense directeuren
trokken uit de commentaren een conclusie die er niet in te vinden was.
Immers, de kritiek richtte zich op de vage aanpak, niet op de samenwerking.
Nergens was te lezen dat men de integratie afwees. Wel gaf men
het plan om tot die integratie te komen een onvoldoende. Dat de leiding
verkeerd las was opmerkelijk, maar nog opmerkelijker was dat nader overleg
met de geledingen niet leidde tot een correctie van haar conclusie.
131
Op 6 april kwam de medische staf in Geleen met zijn reactie. De dag
132
daarna reageerde de staf in Sittard. De reactie van de laatste werd ontvangen
als positief en constructief, die van de staf in Geleen als negatief,
‘doch de toon van de reactie is gematigder dan verwacht werd’. 133
Op 17 april kwam het bestuur van Sittard in spoedvergadering bijeen. De
verschillende reacties passeerden de revue. Een door Dassen en Van
Kempen op schrift gesteld overzicht van de samenwerking tot dan toe,
eindigend met het besluit dat het bestuur van Sittard, gegeven de reacties
uit Geleen, voorlopig afzag van de integratie, kreeg instemming van de
bestuursleden. Ook ging het bestuur akkoord met een verklaring waarin
gesproken werd van een gebrek aan verlangen tot samenwerking en
vertrouwen in resultaten aan Geleense zijde. Samenwerking kon pas weer
134
aan de orde zijn, wanneer verlangen en vertrouwen er wel waren. De
stukken werden nog dezelfde dag voorgelezen in de vergadering van het
overkoepelend bestuur. Dassen legde daarna nog eens uit dat het afgelopen
was. Met het oog op binnenkort te stellen directievacatures conform
het integratieplan was het misschien nog zinvol een benoemingscommissie
samen te stellen uit twee vertegenwoordigers van Geleen, twee van
Sittard en twee neutralen. Het overkoepelend bestuur kon wat hem
betreft ad hoc vergaderen. De aanwezigen vonden de koers van Sittard
drastisch en achtten het geen goed idee om de samenwerking te staken.
Van Kempen wees nog maar eens op het gebrek aan vertrouwen in
Geleen en gaf aan dat het op basis daarvan geen zin had om de integratie
door te zetten. Hij vond dat ‘nu néé gezegd moet worden’.
Het overkoepelend bestuur kwam tot een voorstel. Het zou een slapend
bestaan gaan leiden en er zou een Commissie van Zes worden gevormd.
Deze commissie zou zich gaan bezighouden met de directievacatures en

HARM ONIEMODEL EN CONFLICTMODEL 321
samen met directies en besturen de weerstanden uit de weg proberen te
135
ruimen. Deze nieuwe koers was warrig. Dassen had de samenwerking
tussen de ziekenhuizen en verpleeghuizen in de Westelijke Mijnstreek
opgeblazen, dus deze was van de baan, maar intussen wilde men blijkbaar
toch gewoon verder werken aan de integratie.
In de Westelijke Mijnstreek botsten twee culturen en leek het voorgenomen
huwelijk afgeblazen. Model ‘77 was geschreven vanuit de cultuur
van het Ziekenhuis De Goddelijke Voorzienigheid, terwijl het vooral het
Medische Centrum Geleen moest overtuigen. Daar waren door een
bewogen verleden de messen voortdurend geslepen. Voorstellen waarin
niet met al het denkbare rekening was gehouden en oplossingen werden
aangeboden voor alle potentiële vraagstukken, maakten er weinig kans.
Model ‘77 was vanuit dit perspectief een zeer mager rapport en volstrekt
ontoereikend. Het gaf op hoofdlijnen de richting aan, met het idee dat
gaandeweg een invulling gevonden zou worden, precies de wijze waarop
men in het Sittardse ziekenhuis gewend was te werken. De ideeën,
gedachten, overwegingen en strategieën waren daar bovendien al in brede
kring besproken. Er was consensus al ruim voordat het rapport verscheen.
Ook in Geleen had de directie de meningen vooraf gepeild, maar effectief
was dat niet gebleken. De directie had maar weinig vrijgegeven, bang dat
de plannen al op voorhand werden afgeschoten. De geledingen hadden
zich op de vlakte gehouden, in afwachting van wat werkelijk op papier
zou verschijnen. De directie had hieruit opgemaakt dat de achterban de
ideeën steunde, maar toen Model ‘77 de organisatie in werd gestuurd,
bleef gejuich uit. De directie in Geleen moest die in Sittard vertellen zich
in de heersende opinie te hebben vergist. Bestuur, directie, diensthoofden,
medische staf en ondernemingsraad in Sittard reageerden scherp. De
afwijzing door de Geleense geledingen werd vooral ervaren als de zoveelste
uiting van het zo verfoeide conflictmodel.
Een andere reactie had evenwel meer voor de hand gelegen. De werkelijkheid
was dat de opvattingen van de medische staven in Sittard en Geleen
niet van elkaar verschilden. Ook in Sittard werden garanties gevraagd en
voorwaarden gesteld die, net als in Geleen, bovendien voornamelijk aan
de brief van de Landelijke Specialisten Vereniging waren ontleend. De
geledingen in Geleen vonden het rapport Model ‘77 te mager en dat kon
moeilijk als dwarsliggen worden betiteld. Ilmer was immers precies
dezelfde mening toegedaan. De ondernemingsraad en de hoofden van

322 MODEL ‘77
dienst in Geleen keurden het rapport af, niet de samenwerking. De
hoofdgedachte was, dat als dit de wijze was waarop de fusie tot stand
moest komen, het niet hoefde. En dat was, vanuit een andere invalshoek,
ook de visie in Sittard. In Geleen heerste de mening dat de directies en de
integratiecommissie hun huiswerk over moesten doen. In Sittard heerste
de mening dat de directie in Geleen orde op zaken moest stellen. Goed
beschouwd kwam dat op hetzelfde neer: de leiding verzuimde uit te
leggen waar de fusie voor nodig was en welk paradijs er achter de horizon
lag. De werkelijke reden van de fusie was uit de rapporten geschrapt,
maar er was geen perspectief voor in de plaats gekomen. De fusie bleef
zonder doel en zonder beleid en dat stoorde de betrokkenen.
De staf in Geleen reageerde voor het eerst gematigd positief. De hoofden
van dienst en de ondernemingsraad wilden een stap verder gaan dan de
bestuurlijke integratie. Het afketsen van de fusie is in dat licht bezien
uiterst opmerkelijk.
4. EEN NIEUWE TIJD
De vraag is waarom Dassen en Van Kempen zo ritueel de samenwerking
opzegden. Vonden zij in de Geleense reacties eindelijk een aangrijpingspunt?
Geleen kon de schuld in de schoenen worden geschoven. Sittard
zou alles hebben gedaan om de integratie tot stand te brengen, maar
Geleen wilde niet meewerken. Dat was een verklaring die men in Sittard
wel verkopen kon. Dassen en Van Kempen hadden zich bij het aangaan
van de fusieonderhandelingen slecht geïnformeerd, waren er zich gaandeweg
van bewust geworden in welke situatie zij zich hadden begeven en
vonden nu een goede aanleiding om zich uit de voeten te maken. Maar
men kan twijfelen aan deze lezing. Waarom werd niet de vernietigende
evaluatie van Derckx gebruikt om de Geleense geledingen mee om de
oren te slaan, maar in plaats daarvan een onmiddellijke volledige fusie
voorgesteld? Dat voorstel was bovendien moeilijk te rijmen met de
opmerking in het evaluatierapport dat Sittard zeer gereserveerd stond
tegenover de samenwerking. Als dat zo was, waarom werkten zij er dan
aan mee? Op de fusieopdracht van Stuyt volgde geen protest, terwijl
denkbaar is dat de minister dit nu juist nodig had om het Geleense
avontuur te kunnen beëindigen. Maar dat dit protest er nu in de vorm van
het opblazen van de samenwerking wel kwam, kan niet worden vastge-

EEN NIEUW E TIJD 323
steld. Men ging in de Commissie van Zes gewoon door, zodat de opzegging
als niet anders dan als een rituele dans moet worden beschouwd.
Dassen en Van Kempen waren veel minder consistent en daadkrachtig
dan hun optreden tegenover Geleen deed vermoeden. Dassen volgde Van
Kempen en deze had eigenlijk helemaal geen uitgesproken ideeën over
het integratievraagstuk en behandelde het slechts omdat het op zijn weg
kwam. Dat speelde in het traject van samenwerking tot het besluit om
ervan af te zien een grote rol. De ontwikkelingen rondom de medische
faculteit gingen aan Sittard voorbij en de ambitie om A-ziekenhuis te
worden verdween. Hoeveel respect Van Kempen als directeur ook had
afgedwongen, hoe algemeen ook zijn kwaliteiten werden erkend, ook in
Sittard ontbraken koers en plan. Hoewel er een aanzienlijk verschil tussen
Sittard en Geleen was, werd dit door de eerste wel sterk uitvergroot.
Zo mocht het Medisch Centrum Geleen bekend staan om zijn conflicten,
in het Ziekenhuis De Goddelijke Voorzienigheid was van harmonieuze
verhoudingen ook lang niet altijd sprake, hoeveel aanwijzingen er daarvoor
ook leken te zijn. Ook Sittard kende conflicten met en tussen
specialisten en ook in Sittard legden deze de tekortkomingen van de
leiding bloot.
De kwestie van de kunstmatige inseminatie
Een voorbeeld betreft het optreden van de Sittardse gynaecologen, met
name dat van Schellen. Deze was in 1961, in afwachting van een aanstelling
in Boxtel, tijdelijk aangenomen als chef de clinique in de plaats
van een eerdere kandidaat die plotseling was afgehaakt. Schellen was door
zijn specifieke kennis voor Van Kempens ambitieuze ziekenhuis interessant.
Hij gold als de op dat moment enige katholiek in Nederland die
gespecialiseerd was in fertiliteitsonderzoek. Dit was een nieuw vakgebied,
waarvan het de regenten en Van Kempen nog niet geheel duidelijk was of
het nu bij gynaecologie, psychiatrie, of misschien toch meer bij endocrinologie
thuishoorde. Duidelijk was wel dat het ziekenhuis er oren naar had
om zich op dit nieuwe terrein te begeven. Schellen liet zich in oktober
1961 overhalen om in Sittard te blijven. 136
Het kostte Schellen even moeite om naast Madlener een zelfstandige
positie te vinden, maar toen deze laatste vanwege persoonlijke omstandigheden
zijn praktijk had opgegeven, begon de jonge gynaecoloog met het
137
opbouwen van een grote en vakinhoudelijk moderne praktijk. Schellen

324 MODEL ‘77
koerste aan op een affiliatie met de Katholieke Universiteit Nijmegen met
het doel co-assistenten te kunnen opleiden en er Heerlen mee af te
138
troeven. In augustus 1969 ontstond binnen het College van Regenten
wat wrevel over het voortvarend en eigenzinnig optreden van Schellen.
Hij zou zich te veel richten op particuliere patiënten. Hij bemoeide zich
met de organisatie van het ziekenhuis en hij ‘bemint de publiciteit rond zijn
persoon’, wat schadelijk voor het ziekenhuis zou zijn. Ten slotte begon de
verpleging zich aan Schellen te storen. Het bestuur vond dat er maar eens
een waarschuwing uit moest gaan. 139
Twee jaar later, in de zomer 1971, kreeg de maatschap van Schellen een
visitatie van twee hoogleraren. Schellen had een A-opleidingserkenning
aangevraagd en de maatschap en de afdeling beschikten over alle faciliteiten
en kennis om deze te krijgen. De visiteurs wilden echter de intussen
als recalcitrant bekend staande Schellen de opleiding niet geven en adviseerden
zijn collega P.M. Moormann om de opleidingserkenning aan te
vragen. Bestuur en directie, die graag erkenningen voor het rijtje chirurgie,
interne geneeskunde, kindergeneeskunde, neurologie en gynaecologie
wilden verwerven, stimuleerden Moormann om dit ook daadwerkelijk te
140
doen. Maar Moormann was niet gepromoveerd en kon daarom geen
erkenning krijgen. Dat hadden de visiteurs natuurlijk ook wel kunnen
bedenken. Intussen werd in december 1972 een assistent van Schellen, J.P.
141
Schepers als derde gynaecoloog aangesteld. Het ziekenhuis verwierf
uiteindelijk een B-opleidingserkenning op naam van Schellen.
Op 15 juni 1974 publiceerde het Limburgs Dagblad een paginagroot artikel
over Schellens activiteiten op het gebied van de kunstmatige inseminatie.
Schellen en zijn maten hadden op dit gebied een flinke praktijk opgebouwd.
Er werden per week tien vrouwen behandeld. Men had plaats
voor tachtig, maar door gebrek aan spermadonoren was er een wachtlijst
van driehonderd. De Sittardse gynaecologen waren van plan een spermabank
op te zetten en deze Vaders voor Vaders te noemen, analoog aan het
project Moeders voor Moeders waarbij urine van zwangere vrouwen werd
verzameld ten behoeve van de behandeling onvruchtbare vrouwen. In het
donorschap geïnteresseerde mannen konden zich bij Schellen melden. De
krant vroeg zich af ‘hoe dit allemaal zomaar (kan) in het ziekenhuis De Goddelijke
Voorzienigheid’. Schellen verdedigde de kunstmatige inseminatie door
te stellen dat hij in de praktijk stond en daar geconfronteerd werd met de
142
problemen van kinderloze echtparen. ‘Als je ons tien jaar geleden gezegd
zou hebben, dat wij in het ziekenhuis De Goddelijke Voorzienigheid in Sittard

EEN NIEUW E TIJD 325
wekelijks tientallen kunstmatige inseminaties zouden doen en sterilisaties en als
het nodig is ook zouden aborteren, dan hadden we dat verontwaardigd als iets
143
onmogelijks van de hand gewezen’, verklaarde Moormann. Maar intussen
waren de tijden veranderd en achtten de gynaecologen de ingrepen verantwoord
en zelfs noodzakelijk.
Voor Van Kempen waren de tijden echter allerminst veranderd. Hij reageerde
verrast en verontwaardigd en met hem het bestuur, het stafbestuur
en omstanders die meenden zich met de kwestie te moeten bemoeien. 144
Die verontwaardiging had een dubbele zijde. Men had Schellen zelf in
huis gehaald. Zijn proefschrift van 1957 ging nota bene over kunstmatige
inseminatie. Weliswaar stond de gynaecoloog er toen niet onverdeeld
positief tegenover, maar in de jaren zestig en zeventig veranderde de
mening van Schellen met die van velen in de samenleving en ging hij dat
145
doen waar hij zich als jonge medicus in had verdiept. Bovendien is het
moeilijk voorstelbaar dat Van Kempen in het geheel niet op de hoogte
was van wat zich op de afdeling gynaecologie afspeelde.
Van Kempen vroeg twee moraaltheologen om hun mening, maar de uitkomst
stond voor hem al vast. Toen een van de twee de kunstmatige inseminatie
in bijzondere gevallen als toelaatbaar beschouwde, schoof hij die
opinie terzijde. Kunstmatige inseminatie hoorde niet in een katholiek ziekenhuis
thuis en diende de gynaecologen dus te worden verboden. Derckx
vond dat wat te snel gaan en vroeg zich af of de vrouwenartsen niet eerst
gehoord moesten worden, maar met Van Kempen vond ook Dassen dat
146
niet nodig. Er werd een briefje geconcipieerd en in de bestuursvergadering
van 21 augustus besproken. Daar ontstond discussie over de laatste
alinea, waarin met zoveel woorden werd gesteld dat het bestuur maatregelen
zou nemen wanneer Schellen zich niet aan een verbod op kunstmatige
inseminatie zou conformeren. De Echtse burgemeester Van Heemskerk
vond dit, zoals Derckx in de vergadering ervoor, wat ver gaan zolang
de betrokkenen niet waren gehoord. Men baseerde zich immers alleen
147
maar op een krantenartikel. Het briefje werd wat afgezwakt en op 23
augustus, ondertekend door Dassen en Hubertina verstuurd. 148
Eind september vond er op initiatief van de gynaecologen met het bestuur
toch een gesprek plaats over de kwestie. Dat gesprek concentreerde zich
op de vraag wat onder de katholieke moraal moest worden verstaan waarmee
de kunstmatige inseminatie zou botsen. Men kwam er niet uit. De
gynaecologen vroegen om het inschakelen van moraaltheologen. Het

326 MODEL ‘77
bestuur en Van Kempen verwezen naar het kerkelijk leergezag. Zij besloten
om vast te houden aan het eerder ingenomen standpunt. 149
Van Kempen ging de gynaecologen weer in het gareel brengen. En dat
lukte. Een voor een conformeerden zij zich aan het standpunt van de
150
leiding. Schellen stopte met de behandelingen, maar wilde dat het debat
doorging. De maatschappij veranderde en een verwijzing naar de katholieke
moraal was in zijn spreekkamer als argumentatie niet erg bruikbaar.
Bestuurders als Van Heemskerk en Niessen voelden wel voor informatie
en discussie, maar Van Kempen en Dassen hadden er geen behoefte aan. 151
Van Kempens strategie de zaak op te lossen door de discussie uit de weg
te gaan en zich krampachtig aan de kerkelijke leer vast te klampen was
niet effectief. Zijn kruistocht richtte zich op Schellen. Deze zocht het
debat, desnoods buiten het ziekenhuis. Burgemeester Dassen, die ferme
standpunten had ingenomen, trok zich uit de discussie terug. Schellen
was lid van de Sittardse gemeenteraad, vestigde er nadrukkelijk de aandacht
op zich, grossierde er in deze arena ongewone stellingnamen en
kwam er met onder andere de burgemeester in aanvaring. 152
Na een periode van absentie door ziekte kwam hij in april 1976 in conflict
met Schepers en Moormann over de financiële afrekening binnen de
maatschap en dit conflict leidde tot het besluit per 1 januari 1978 te
153
dissociëren. Van Kempen achtte een volledige terugkeer van Schellen
gezien diens gezondheid onwaarschijnlijk en zag de B-opleiding in gevaar
komen. Hij besloot zich in het meningsverschil te mengen, ook al ging het
154
het ziekenhuis niet aan. Van april tot en met oktober 1977 werd onder
zijn leiding aan een oplossing gewerkt. Deze was dat Schellen zijn
klinische praktijk inleverde en afzag van de poliklinische behandeling van
patiënten woonachtig binnen een straal van twintig kilometer rondom
het ziekenhuis. In ruil daarvoor zou hij door de staf worden benoemd tot
155
onderwijscoördinator. Intussen hadden de gynaecologen, het stafbestuur
en Van Kempen in het geheim een overeenkomst gesloten met twee
gynaecologen uit Maastricht met wie de opleiding kon worden voortgezet.
156
Het in het geheim aantrekken van nieuwe specialisten was onwaardig en
onverstandig. Het kwam Van Kempen op een reprimande te staan van
Geleen, waarmee was afgesproken specialistenvacatures in overleg te
vullen. Het schaadde een eventuele associatie van de Sittardse gynaecologen
met die van Geleen, die zich gepasseerd voelden. Van Kempen lokte
ten slotte een woedende reactie uit van de medische staf in Geleen, die

EEN NIEUW E TIJD 327
vond dat hij al net zo weinig belang hechtte aan overleg als de directie in
Geleen. 157
In januari 1978 kwam er bij het ziekenhuis een klacht binnen, nog wel van
een Tweede Kamerlid, P.R.H.M. van der Linden. Hij wilde van Van Kempen
tekst en uitleg over het feit dat met de regeling tussen de gynaecolo-
158
gen aan de vrije-artsenkeuze voorbij was gegaan. Men kon, wonende in
de Westelijke Mijnstreek, immers niet meer voor Schellen kiezen. Op de
brief van Van der Linden volgde een protestbrief van een groep patiënten
159
van Schellen. Die brief haalde in maart de pers, waarna Schellen ten
overstaan van journalisten desgevraagd de hele kwestie uit de doeken
deed. De beschuldigende vinger ging daarbij naar Van Kempen. De uitlatingen
van Schellen brachten de ondernemingsraad in beweging en kort
daarna ook de medische staf. Zij vonden dat het ziekenhuis ernstig in
160
diskrediet was gebracht en schaarden zich achter hun directeur. Er ging
een boze brief naar Schellen, geschreven door Van Kempen en ondertekend
door Dassen en Hubertina. Daarin werd besloten met de mededeling
dat het ziekenhuis in het geval dat Schellen zich niet zou conformeren
aan de gemaakte afspraken ‘alsdan de geëigende maatregelen (zou) nemen’. 161
De gynaecoloog met zijn moderne opvattingen over vrouw en kind dolf
andermaal het onderspit. Schellen aanvaardde zonder daarvan aan Sittard
mededeling te doen een aanstelling in Horst, waarin het ziekenhuis de
162
mogelijkheid zag zijn toelatingsovereenkomst te ontbinden. Het R.K.
Ziekenhuis De Goddelijke Voorzienigheid had er een even vooruitstrevende
als eigenzinnige arts mee de deur uitgewerkt.
De kwestie van de opleidingen en het groeibeleid
Op 25 oktober 1970, kort voordat chirurg Van Dongen inging op zijn
benoeming tot hoogleraar, schreef hij Van Kempen een brief waarin hij
zijn zorgen uitte over de opleiding chirurgie. De erkenning ervoor zou niet
worden verlengd wanneer niet een oplossing werd gevonden voor het
deelgebied traumatologie. Het betrof hier het probleem dat de verlener
van erkenningen voor de A-opleiding vond dat traumatologie onderdeel
was van chirurgie, terwijl deze in Sittard bij orthopedie was ondergebracht.
Het gevaar van het verlies van de opleidingserkenning speelde een
grote rol in het besluit van Van Dongen om te vertrekken. Hij beoordeelde
de kwestie als onoplosbaar en uitzichtloos, aangezien de erkenningscommissie
niet te overtuigen scheen van een oplossing waarbij de Sittardse
verdeling tussen chirurgie en orthopedie werd gerespecteerd. 163

328 MODEL ‘77
Het vakgebied traumatologie was, anders dan in andere ziekenhuizen,
geen strijdpunt tussen de chirurgen en de orthopeden. De verdeling was
ontstaan door toedoen van Van der Hoff die zijn praktijk moest splitsen en
dat naar eigen inzicht deed en Van der List die het vakgebied voor zich
opeiste. Van Dongen was geïnteresseerd in vaatchirurgie en had vrede
met de verdeling. Van der List verkocht zijn praktijk inclusief traumatologie
aan Bronswijk en ging naar Den Haag waar dezelfde verdeling van
kracht werd. Van Dongen associeerde met zijn assistent Jannelli, die nooit
een andere verdeling had meegemaakt. Hetzelfde gold voor Van Dongens
opvolger Kortlandt en de derde chirurg Th.J.P. Kouwenhoven, beiden uit
Den Haag. 164
Waar wel discussie over ontstond, was het kunnen handhaven van de
opleidingserkenning chirurgie. Maakte eerst chirurg Van Dongen zich daar
druk over, in 1971 werd dit stokje overgenomen door orthopeed Bronswijk.
In overleg met de chirurgen besloot deze in het najaar om ook een
opleidingserkenning aan te vragen. Zijn gedachte was dat wanneer
orthopedie een opleidingserkenning kreeg, het specialisme kon voorzien in
de opleiding traumatologie van assistenten chirurgie en dat daardoor de
165
opleiding chirurgie werd veiliggesteld. Om zijn aanvraag kracht bij te
zetten haalde hij de jaarvergadering van de orthopedenvereniging naar het
ziekenhuis. Hij poogde er de uitspraak van de visitatiecommissie mee te
bespoedigen, in de hoop de opleidingserkenning te verkrijgen voordat de
166
afdeling chirurgie zou worden gevisiteerd. De opzet slaagde. De visitatie
167
bij Bronswijk vond plaats op 19 februari 1972. Op 26 mei 1972 kreeg hij
een A-opleidingserkenning voor vijf jaar. De visitatie van de afdeling
chirurgie vond plaats op 3 juni. Kortlandt kreeg daarop een A-erkenning
voor twee jaar. 168
Er was nog wel een onzekerheid. De erkenning van chirurgie was een
voorlopige. Kortlandt werd de kans gegeven een paar gerezen bezwaren
weg te nemen, waaronder die over traumatologie. Hem werd in overwe-
169
ging gegeven een chirurg op te leiden in dit vakgebied. Wat de commissie
nu precies bedoelde was niet erg duidelijk. Kennelijk suggereerde de
commissie om traumatologie over te hevelen naar chirurgie. Het Johannes
de Deo in Den Haag was tegen dezelfde uitspraak aangelopen en besloot
ertegen te protesteren. 170
Eind juli 1973 concludeerde Van Kempen dat de kwestie onoplosbaar was.
171
Men kwam er met de commissie niet uit. In januari 1974 leek evenwel
toch een oplossing mogelijk. Kortlandt had de visitatiecommissie voorge-

EEN NIEUW E TIJD 329
steld dat hij een chef de clinique zou aannemen, die dan wat traumatologie
ging doen bij Bronswijk, maar formeel deel zou worden van de afdeling
chirurgie. De visitatiecommissie leek hier niet afwijzend tegenover te
staan en ook Bronswijk achtte dit een haalbare oplossing. Van Kempen
kreeg er weer wat moed door en toonde weer warme belangstelling voor
172
de opleiding. In december 1974 werd de afdeling chirurgie opnieuw door
173
de commissie bezocht, maar een beslissing bleef uit. De kwestie werd
slepend. Uit een discussie van Kortlandt met de commissie in januari 1976
moest worden opgemaakt dat deze vasthield aan het onderbrengen van
het vakgebied traumatologie in de chirurgenpraktijk. 174
Er werd dus geen vooruitgang geboekt en opnieuw sprak Van Kempen uit
175
dat hij geen oplossing meer zag. Op 20 november 1976 kwamen de visi-
176
tatiecommissies van zowel chirurgie als orthopedie op bezoek. In juni
1977 liet die voor orthopedie weten de opleidingserkenning van Bronswijk
met vijf jaar te verlengen. De chirurgencommissie verlengde de erkenning
van Kortlandt met twee jaar onder voorwaarde dat er een vierde associé
177
werd aangetrokken voor verse fracturen. De twee specialisten kregen
weliswaar een verlenging, maar het verschil van inzicht met de visitatiecommissie
voor chirurgie werd er niet mee uit de weg geruimd. Kortlandt
was bovendien allerminst gelukkig met de voorwaarde van een vierde
associé en vroeg zich af of de commissie dit wel kon voorschrijven. 178
De opleidingen waren weer voor enige tijd veiliggesteld. Maar deze
geruststellende gedachte ging voorbij aan een toenemende onvrede, met
name bij Bronswijk. Deze onvrede groeide uit tot een gevoelig conflict,
dat misschien wel het meest in het oog springende, maar zeker het langst
lopende in de geschiedenis van het R.K. Ziekenhuis De Goddelijke Voorzienigheid
werd.
Van Kempen hield zich, in vergelijking met Van der Hoff, op een vrij
grote afstand van de specialisten. Dit verschil was te verklaren uit de
groei van het aantal specialismen en specialisten en uit het feit dat de
meeste van hen niet meer in loondienst waren. Van der Hoff stelde zich
op als belangenbehartiger van het ziekenhuis en zijn specialisten en wist
ervoor te zorgen dat de belangen van de twee steeds parallel liepen. Met
de groei van het ziekenhuis kwam er een splitsing in de belangenbehartiging.
Van Kempen ging voor het ziekenhuis en de specialistenzaken
werden door de specialisten zelf behartigd, in de meeste gevallen door het
bestuur van de medische staf. Een overeenkomst tussen Van der Hoff en

330 MODEL ‘77
H.L.M. Bronswijk

EEN NIEUW E TIJD 331
Van Kempen was dat beiden, voorzover zij de kans kregen en dachten te
kunnen slagen, alleen genoegen wilden nemen met het beste. Van Kempen
die dat steeds moeilijker voor elkaar kreeg naarmate de organisatie
groeide, liep ook tegen de nadelen aan van het in huis nemen van grootheden.
Een voorbeeld was Van Dongen, voor wie de medische wetenschap
boven alles ging en met wie men het moeilijk werken vond. Een
ander voorbeeld was Schellen, als promovendus veelbelovend pionier op
het gebied van vruchtbaarheidsonderzoek, maar te vooruitstrevend voor
het vrij conservatieve katholieke ziekenhuis. In het rijtje paste ook Bronswijk
die, al jong behorend tot de gerespecteerde orthopeden, in zeer korte
tijd een van de grootste orthopedische praktijken wist op te bouwen en
die zonder veel omhaal een A-erkenning als opleider verwierf. Bronswijk
was net als Van Dongen geconcentreerd op zijn vak, hield er een hoog
werktempo in en verwachtte dat het ziekenhuis hem voor de optimale
uitoefening van zijn vak in alle opzichten en met alle middelen ondersteunde.
Van Kempen nam een voorbeeld aan Heerlen, wilde Maastricht voorbij
groeien en streefde naar erkenning van Sittard als A-ziekenhuis. Daarvoor
waren bedden, moderne faciliteiten en opleidingen nodig. Opmerkelijk is
evenwel dat hij deze en andere aspecten niet steeds in onderling verband
zag. Daar begon de onvrede bij Bronswijk. Van Kempen streefde naar
groei, ook die van de afdeling orthopedie. Maar waar deze redeneerde dat
de aanstelling van een derde associé voor de orthopediepraktijk de weg
was om dit doel te bereiken, wees Bronswijk op de problemen van beperkte
faciliteiten en een tekort aan personeel. Hij liet weten dat een derde
associé deze problemen alleen maar groter zou maken. Van Kempen
concludeerde daaruit dat Bronswijk de uitbreiding van de afdeling ortho-
179
pedie tegenhield. De twee spraken vanaf midden jaren zeventig enige
tijd aldus langs elkaar heen. Bronswijk redeneerde dat als de faciliteiten
onvoldoende bleven, de uitbreiding met een derde orthopeed geen zin
had, dat daardoor zijn opleidingserkenning in gevaar kwam en in het
verlengde daarvan die van chirurgie. Hij vond namelijk dat de visitatiecommissie
chirurgie steeds net over de streep kon worden getrokken,
omdat hij als erkend opleider voor het terrein van de traumatologie een
vangnet was voor de chirurgenopleiding. Zou zijn erkenning vervallen,
dan kwam ook de erkenning van Kortlandt op de tocht te staan. Van
Kempen wilde groeien. Zijn interesse in opleidingen was daaraan ondergeschikt.
De opleidingen waren niet meer dan een middel om A-ziekenhuis

332 MODEL ‘77
te worden en geen doel op zich. Maar naarmate als gevolg van de verwachte
beddenreductie, de achtste faculteit en de samenwerking met
Geleen de kansen op de status van A-ziekenhuis werden verkleind, bleek
Van Kempen minder hard voor de opleidingen te willen lopen. Van Kempen
bleef wel het belang van de opleidingen onderstrepen, maar wanneer
de kansen op een erkenning klein werden ingeschat, berustte hij daarin,
eerder dan dat hij er voor de barricaden op ging. Daar zat het verschil met
Bronswijk.
De situatie werd ingewikkeld doordat Bronswijks collega Van Beek in 1976
door ziekte werd getroffen. Deze viel voor enige tijd weg en was, toen hij
zijn werkzaamheden weer hervatte, in de woorden van zijn raadsman, ‘in
180
mindere mate in staat chirurgische ingrepen te verrichten’. Over wat dit
laatste voor zijn totale functioneren in de maatschap precies inhield,
liepen de meningen sterk uiteen. Hoe het ook zij, voor het moment was er
geen sprake meer van een maatschap van twee voltijds en volledig
functionerende orthopedisch chirurgen en omdat dit wel door de erkenningsverleners
werd geëist, kwam de opleiding in gevaar. Van Kempen
riep daarom weer op om een derde orthopeed te zoeken, maar Bronswijk
wilde eerst de faciliteiten op orde hebben.
In oktober 1976 werd bekend dat de Geleense collega Mey mogelijkheden
van associatie zocht om zijn praktijk in Geleen en Brunssum uit te breiden
en ook in Kerkrade te gaan werken. De directies roken een kans op een
integratiesuccesje en probeerden de samenvoeging van de maatschappen
orthopedie in de Westelijke Mijnstreek te bereiken. Zij arrangeerden een
181
gesprek tussen Bronswijk, Van Beek en Mey. Bronswijk zat er evenwel
niet op te wachten om zich ook nog eens met de integratieambities van
de twee ziekenhuizen te gaan bezig houden. Ilmer en Touw concludeerden
dat een samenwerking tussen de orthopeden ‘vanwege de wederzijdse
karaktertegenstellingen’ niet haalbaar was, maar de directies gaven zich niet
182
gewonnen. Zij gaven Mey drie mogelijkheden in overweging. Of hij
zocht een collega primair voor een aanstelling in Brunssum en Kerkrade,
of er werd een derde orthopeed aangesteld in Sittard om in Geleen te
komen werken, of hij associeerde met Sittard. De directieleden, waaronder
Van Kempen, spraken daarbij steeds van ‘de orthopeed van Sittard’, wat de
183
suggestie wekte dat zij Van Beek hadden afgeschreven. Het werd niets
184
met de samenwerking. De poging van de directies kwam ongelegen.
Mey had interesse in Kerkrade en Bronswijk had liever dat Van Kempen

EEN NIEUW E TIJD 333
zaken niet vermengde en zich op de oplossing van zijn problemen concentreerde.
In juni 1978 verloor Bronswijk zijn geduld en schreef Van Kempen uitvoerig
over zijn problemen, met name die op de operatiekamers. Er was
gebrek aan personeel en daarmee te weinig gelegenheid om te kunnen
opereren, terwijl er operatiekamers leegstonden. Zijn wachtlijst groeide en
zijn assistenten kregen nauwelijks de kans om ervaring op te doen. Derckx
en Honings hadden Bronswijk toezeggingen gedaan. Nu wilde hij deze op
schrift hebben. Er moest echt wat gaan veranderen, want als de situatie
zo bleef, ‘kan de Directie van het Ziekenhuis “de Goddelijke Voorzienigheid” een
185
A- of B-opleiding met zekerheid afschrijven’. Op 19 juni stuurde hij, omdat
186
hij maar niets hoorde, nog eens een herinnering. Eind juni reageerde
Van Kempen. Hij legde uit dat zes advertenties voor operatiekamerpersoneel
in een half jaar nauwelijks reacties hadden opgeleverd, dat van de
eigen verpleegstersopleiding het merendeel van de gediplomeerden naar
elders was vertrokken en dat door de c.a.o. voor 1977 overuren niet meer
uitsluitend in geld mochten worden vergoed, maar ook in uren moesten
187
worden teruggegeven. Van Kempen werd door externe omstandigheden
belemmerd in de oplossing van Bronswijks problemen. Dat nam overigens
niet weg dat hij een tweede plastisch chirurg en een vierde kaakchirurg
aanstelde en toeliet dat de algemene chirurgie een chef de clinique aan-
188
trok. Het personeelsgebrek op de operatiekamers was algemeen bekend
en speelde niet alleen Bronswijk parten. De ernst van het personeelstekort
was Van Kempen wel duidelijk, maar de blokkade die dit opwierp voor
verdere groei drong onvoldoende tot hem door.
In september 1978 luidde uroloog L.H.R.I. Cuypers, voorzitter van de O.K.commissie,
de noodklok. Het personeelsbestand was ‘tot een dramatisch
dieptepunt ( ) gedaald’. Hij riep de operateurs op om in gezamenlijk overleg
189
de operatiecapaciteit opnieuw te plannen. Verder kwam er weinig van
de grond en bleef de problematische situatie bestaan. In januari 1979
schreef Bronswijk weer aan Van Kempen. Zijn toon was scherper dan in
juni en hij trok conclusies, bijvoorbeeld dat Van Kempen ‘een A-opleiding
in de orthopaedische en een in de algemene chirurgie niet waardevol genoeg
190
vindt om (er) zich voor in te spannen’. In mei 1979 stuurden de plastisch
chirurgen aan Van Kempen een afschrift van hun brief aan het stafbestuur,
waarin zij zich over de directeur ‘in hoge mate grievend’ uitlieten. De
twee chirurgen wilden in Sittard een regionaal centrum voor plastische
chirurgie opzetten, maar de beperkte operatiemogelijkheden stonden dat

334 MODEL ‘77
in de weg. Zij waren hoogst ontstemd over de problematiek, omdat deze
door Van Kempen als bekend en structureel was aangemerkt, terwijl dat
in de advertentie voor de tweede plastisch chirurg niet naar voren was
191
gebracht. Van Kempen vertelde de algemeen, plastisch en orthopedisch
chirurgen dat hij er niets aan kon doen, omdat hij tegenover de personeelsproblematiek
machteloos stond, maar de kern van de zaak was
natuurlijk dat het in de benarde situatie niet verantwoord was om de
192
organisatie met nieuwe operateurs uit te breiden. Anders dan wat Van
Kempen verwachtte en ermee beoogde, drukten de extra specialisten in
de overspannen personeelssituatie de productie, in plaats van dat zij deze
konden laten groeien. 193
De kwestie kwam vooralsnog niet tot een oplossing. Het leek de leiding te
ontbreken aan inzicht in het ziekenhuisproces. Dat het geen zin had om
de capaciteit van het ene productiemiddel te vergroten zolang het totale
systeem gebukt ging onder tekorten elders, drong onvoldoende door. Voor
goed ziekenhuisbestuur bleek meer nodig dan bedden plaatsen, specialisten
aantrekken en opleidingen verwerven. Van Kempens beleid, bijvoorbeeld
ten aanzien van het streven naar een A-ziekenhuis, behelsde veel
minder dan zijn streven deed vermoeden. Het bouwen aan een ziekenhuis
langs de weg van de ontwikkeling van medisch inhoudelijke competenties,
vaatchirurgie met Van Dongen, Schellens moderne gynaecologie, de
deelname aan de medische faculteit, een ‘orthopedisch centrum’, een
regionaal centrum voor plastische chirurgie, maakte geen onderdeel uit
van Van Kempens agenda. Weer bleek passiviteit troef.
De maatschap neurologie
Van Kempen werd ook met personele ontwikkelingen binnen maatschappen
geconfronteerd. Een voorbeeld is de maatschap neurologie. Daar had
in de laatste helft van de jaren zeventig een bizarre opeenvolging van
gebeurtenissen plaats.
De maatschap maakte midden jaren zeventig een stormachtige ontwikkeling
door. Bestond deze in 1974 nog uit Van Pelt en Hogenhuis, per 1
januari 1975 werd J.J. Korten aangesteld en vanwege de overname van de
194
praktijk in Geleen nog in hetzelfde jaar Joosten. Korten was gekomen op
voorwaarde dat met het ziekenhuis zou worden gestreefd naar een
195
erkenning voor een A-opleiding. Samenvallend met de komst van Joosten
werd Van Pelt ziek. Toen deze zijn werk in deeltijd weer zou gaan
hervatten, moesten er nieuwe afspraken worden gemaakt over taken,

EEN NIEUW E TIJD 335
diensten en vergoedingen, maar in plaats van voorstellen kreeg Van Pelt
van zijn maten een brief met eisen. De directie en stafvoorzitter De Gier
bemiddelden, maar de toon was gezet. 196
Op 27 maart bezocht de visitatiecommissie voor neurologie de maatschap.
Deze stelde aan een opleidingserkenning de voorwaarde dat er een ‘chef de
kliniek en een chef de polikliniek’ werd aangesteld, twee nieuwe neurologen
in dienstverband dus. De maatschap voelde hier niets voor. 197
Terwijl de interne problemen in de maatschap rondom de beperkte
beschikbaarheid van Van Pelt nog niet waren opgelost, werd in april 1976
duidelijk dat Heerlen zich opmaakte om ten behoeve van de medische
faculteit een van hun neurologen voor de positie van hoogleraar naar
voren te schuiven. In mei gaf Joosten aan de Sittardse maatschap alweer
te willen verlaten. Hij bleek door de terugkeer van Van Pelt onvoldoende
werk te hebben en die situatie zou nog worden verergerd wanneer deze
weer voltijds zou gaan werken. De aankondiging van het vertrek van
Joosten was voor Korten en Hogenhuis gek genoeg aanleiding om toch uit
te zien naar een chef de clinique of een associé. Dit zou dan tevens de
hindernissen om een opleidingserkenning te krijgen uit de weg kunnen
ruimen. 198
Het werd duidelijk dat het de maatschap ontbrak aan inzicht in het
werkaanbod. Derckx werd gevraagd om te helpen met het opzetten van
een administratief systeem dat ‘inzicht in de financiële stand van zaken’ kon
geven, maar tot meer weloverwogen beleid leidde dat niet. Er was een
chef de clinique gevonden en aangesteld en eind juni kwam er hoopvol
199
nieuws. De achtste faculteit zou niet op het aanbod van Heerlen willen
ingaan en de leerstoel neurologie in Maastricht willen onderbrengen. Dat
zou in Sittard de kansen op een opleidingserkenning vergroten. 200
Toch waren de problemen niet opgelost en dreigde het eerste Sittard-
Geleense integratiesuccesje in een teleurstelling te eindigen. Joosten
kondigde nu weer aan dat zijn vertrek niet zeker was waardoor de chef de
clinique, H.W.M. Anten, overtollig dreigde te worden. Deze werd daarom
201
voorlopig toegevoegd aan neurofysioloog Kemp. In november maakte
202
Joosten bekend toch te vertrekken. Hij wilde al per 1 januari 1977 weg,
maar dat vonden de directie en de maatschap niet goed. Anten, aangenomen
om Joosten op te volgen, kon namelijk niet op zo’n korte termijn
weer bij Kemp worden weggehaald. In februari 1977 werd met Joosten een
compromis bereikt. Hij mocht 15 maart vertrekken. 203

336 MODEL ‘77
De bedoeling was nu dat Anten na verloop van tijd geheel zou overgaan
naar de neurologenmaatschap en daarin zou worden toegelaten als
associé. Kemp zou een vacature stellen voor een tweede neurofysioloog.
In mei werd Korten erkend als opleider, maar intussen kon hij door het
vertrek van Joosten niet meer aan de daarmee verbonden eis van een
maatschap van vier neurologen voldoen. Dat kon niet worden opgelost
door toelating van Anten aangezien deze op dat moment nog steeds aan
Kemp was uitgeleend. 204
In het najaar ontstond opnieuw discussie rondom de nog niet genezen
Van Pelt. De twee andere neurologen vroegen advies aan een arbiter en
ook het bestuur van het ziekenhuis in Sittard nam stelling door van Van
205
Pelt een onafhankelijke gezondheidsverklaring te eisen. Ziekenhuis en
artsen stelden patiënt en ziekenhuis boven door ziekte getroffen specialist.
Daar was veel voor te zeggen, maar de wijze waarop dit gebeurde
was rigoureus en toonde weinig compassie met de getroffen persoon.
Al met al bleef er van de maatschap niet veel meer over. Van Pelt mocht
zijn werk niet hervatten wanneer hij het bestuur van Sittard geen onafhankelijke
gezondheidsverklaring kon overleggen. Anten wachtte nog
steeds op toetreding tot de maatschap en dreigde te vertrekken als het
nog lang zou duren. Er waren dus feitelijk maar twee zelfstandige neurologen.
Daarbij zat Korten vanwege de opleiding vast aan Sittard, zodat er
206
voor Geleen zelfs maar één beschikbaar was. In de loop van 1977 raakte
de situatie in een patstelling. De toelating van Anten wachtte op de
oplossing van de problemen met Van Pelt, zo hadden Korten en Hogenhuis
besloten, maar in de kwestie rond de ziekte van Van Pelt kwam geen
207 208
verandering. Bestuur en directie vonden dat zij machteloos stonden.
Het overwicht van Van Kempen, in het verleden in andere zaken zeer
nadrukkelijk voelbaar, leek te zijn uitgewerkt en ook het stafbestuur in
Sittard kreeg geen beweging in de zaak. Ook de collega’s in Geleen
maakte zich druk over de Sittardse neurologen, maar niet over de problemen
binnen de maatschap. Zij verdedigden de Geleense kinderarts Rive,
die protesteerde tegen het eenzijdige besluit van de neurologen om zich
met kinderneurologie bezig te gaan houden en die had verklaard zich niet
met excuses te laten afschepen. 209
In maart 1978 werd Korten in het ziekenhuis opgenomen, waarmee de
problemen in de neurologenmaatschap onbeheersbare vormen aannamen.
Korten zou zes weken absent blijven en omdat in de zaak Van Pelt maar
geen schot kwam, besloten de directies om Anten maar gewoon te benoe-

EEN NIEUW E TIJD 337
men als zelfstandig neuroloog en daarnaast nog een vacature te stellen. 210
Het bestuur van Sittard nam daartoe op 3 april een besluit, het bestuur
van Geleen volgde een paar weken later. 211
Op 11 mei kwamen de neurologen eindelijk tot overeenstemming. Korten
en Hogenhuis wilden hun relatie met Van Pelt handhaven. Deze zou een
dag in de week komen werken op de polikliniek. Anten kon toetreden. 212
Met een oplossing in zicht, vroegen de directies en stafbesturen zich nu af
of de eis aan Van Pelt van een onafhankelijke gezondheidsverklaring nog
wel moest worden gehandhaafd. Zij schoven een beslissing hierover voor
zich uit, zodat de eis betekenisloos werd. 213
Hadden de besturen en directies het gevoel weinig macht te hebben over
wat zich op het terrein van de specialisten en dus van de medische zorg
afspeelde, het ontbrak hen ook aan daadkracht. Toen het er in mei naar
uitzag dat enkele problemen werden opgelost, lieten zij de teugels vieren,
om er vervolgens een maand later al achter te komen dat het weer misliep.
De overeenstemming die was bereikt, loste de capaciteitsproblemen
niet op. Er waren in bezetting uitgedrukt maar 3,2 neurologen, dus geen
vier, laat staan de oorspronkelijk nodig gevonden vijf. Daarmee kwam de
voorziening voor Geleen in het gedrang. Er kwam nog bij dat Korten,
Hogenhuis en Anten de nieuwe maatschapsovereenkomst toch niet wilden
tekenen. 214
‘Gewacht wordt op verdere reacties van de maatschap’, luidde het krachteloze
devies van Van Kempen tijdens een directievergadering in Sittard. In Geleen
stelde de directie zonder ook maar een spoor van schaamte vast ‘nau-
215
welijks de achtergronden van de hele problematiek te kennen’. Men had zich
kennelijk, sinds de neurologie er in 1975 door de Sittardse maatschap was
overgenomen, niet de moeite getroost zich ervan op de hoogte te stellen.
In oktober 1978 kwam het tot nieuwe overeenstemming, waarna het
216
akkoord in januari 1979 weer stukliep. De directie van Sittard besloot
zich nu maar terug te trekken als bemiddelaar in het conflict tussen de
neurologen. 217
Overigens waren in Geleen de problemen met psychiater Van den Bosch,
waarmee de komst van de Sittardse neurologen in Geleen in verband
stond, ook nog niet in de buurt van een oplossing. Dat hield Geleen meer
bezig dan de problemen van de neurologen in Sittard. De P.A.A.Z. waarop
Van den Bosch werkzaam was, functioneerde niet en een poging om deze

338 MODEL ‘77
situatie ten goede te keren door gedurende drie maanden psycholoog
Mintjens naast de psychiater te plaatsen, was ‘zeer negatief uitgevallen’.
Ook de samenwerking met psychiater P.J.M. van Alphen van de P.A.AZ.
in Sittard liep op niets uit. ‘Aangezien de Direktie voor het moment geen
oplossing in deze ziet, wordt besloten af te wachten’, zo toonde eveneens het
bestuur van het Medisch Centrum Geleen zich in november 1978 machteloos
in de situatie. 218
In maart 1979 lag er bij de neurologen weer een voorstel voor een associatiecontract.
Hierin konden alle betrokkenen behalve Hogenhuis zich vinden.
Het conflict bleek zich te hebben verschoven. ‘De problematiek speelt
zich intussen niet meer af rond de positie van de heer van Pelt, eerder gaat het
thans om de verhoudingen tussen de heren Korten en Hogenhuis’, vertelde Van
219
Kempen het bestuur in Sittard. Toch kwam het in mei 1979, onder druk
van de visitatie van de opleiding die kort daarna zou plaatsvinden, einde-
220
lijk tot een ondertekend maatschapscontract. Van Kempen werd door
221
het bestuur in Sittard bedankt voor zijn inspanningen. Men vond dat hij
het goed gedaan had.
Een nieuwe generatie voor een nieuwe tijd
Van Kempen stond vlak voor zijn pensionering. Hij had het ziekenhuis
groot had gemaakt en werd daarom gewaardeerd. Bij zijn komst had hij
veel voor elkaar gekregen waar Van der Hoff op was vastgelopen. Bij zijn
afscheid nam Van Kempen de beurt om voor problemen geen oplossing te
kunnen vinden. Zowel bij zijn komst, als kort voor zijn afscheid, speelde
een veranderde omgeving een doorslaggevende rol. Schijnbaar onbegrensde
vooruitgang en een volgzame en overzichtelijke samenleving hadden
in de jaren zeventig plaatsgemaakt voor economische crisis en een nieuwe
maatschappelijke orde. Wat eerst vanzelf ging, vergde nu een actieve rol.
Een ziekenhuis was bovendien nauwelijks nog als een bedrijfsorganisatie
te leiden, maar vereiste talent voor het omgaan met toenemende bureaucratie.
Hiërarchische verhoudingen en daadkracht maakten plaats voor
overleg, inspraak en het zoeken naar consensus, zonder oplossingen te
forceren en zonder al te nadrukkelijk doelen na te streven. Wie in de
nieuwe tijd een ziekenhuis wilde leiden, moest in staat zijn om met veel
geduld, kleine stappen en weinig machtsmiddelen, een complex samenspel
van vaak tegenstrijdige krachten te controleren om zo een enigszins
werkbare situatie in stand te houden. Van Kempen paste niet in deze
nieuwe tijd.

EEN NIEUW E TIJD 339
De samenwerking tussen Sittard en Geleen was stukgelopen. Er was een
Commissie van Zes opgericht om een oplossing te vinden. De besturen en
directies in Sittard en Geleen wekten intussen de indruk alsof er niets was
voorgevallen. Er was afgesproken dat er geen nieuwe pogingen meer
werden ondernomen om op de werkvloer samenwerking tussen de twee
organisaties tot stand te brengen, maar men liet geen kans onbenut om
maatschappen tot elkaar te brengen. Geleen wilde een nieuwe directiestructuur
en de zittende directie nam zonder aarzeling de opzet van de
driekoppige leiding uit Model ‘77 als uitgangspunt. Er werd in dat verband
een directeur verpleeghuizen geïntroduceerd. Dat bood de directie voor
drie problemen een oplossing. 222
Het eerste probleem was dat van de dirigerende medici van de verpleeghuizen
en in het bijzonder van Pieters-Michels. Een onafzienbare rij
meningsverschillen had de directie er begin 1978 toegebracht haar buiten
spel te zetten door geen directievergaderingen van het Medisch Centrum
Geleen meer te houden, maar alleen nog van het ziekenhuis. De communicatielijnen
liepen daardoor via hoofd verpleging Roks die bij de zieken-
223
huisvergaderingen betrokken was. De introductie van de functie van
directeur verpleeghuizen was een prima oplossing om van de leiding door
Pieters-Michels af te komen. In mei 1978 werd haar medegedeeld, ‘dat zij
in de toekomst niet op een direktiefunctie kon rekenen’. Dat was afdoende. Zij
224
kondigde haar vertrek aan. Het tweede probleem hield met het eerste
verband. De dirigerende medici accepteerden de tot de verpleegklinieken
uitgebreide algemene leiding van de directeur-geneesheer niet. De introductie
van een directeur verpleeghuizen kon ook dat probleem oplossen.
Het laatste probleem betrof de geplaagde directeur-geneesheer Bruintjes.
Voor hem werd een werkplek in de luwte gezocht. De eerste stap in de
richting van de nieuwe directiestructuur was dan ook de benoeming van
Bruintjes tot directeur verpleeghuizen in juni 1978. 225
Met die benoeming werd Roks gepasseerd, die sinds mei officieel, maar
goed beschouwd al sinds langere tijd, de taken die bij de nieuwe directiefunctie
hoorden op zich had genomen. Aan Roks werd duidelijk gemaakt
dat de functie niet voor hem was bedoeld, maar tegelijkertijd werd hem
wel gevraagd om de nog maar beperkt functionerende Bruintjes te ondersteunen.
Dat Roks daarop liet weten ‘niet de bereidheid te hebben om waterdrager
te worden’, mocht geen verrassing zijn. 226
De directie in Geleen passeerde ook het nog zogenaamd slapende overkoepelend
bestuur en de nog te vormen Commissie van Zes. Smits vond het

340 MODEL ‘77
C.W.J. Belder

EEN NIEUW E TIJD 341
niet zo verstandig om de directie uit te breiden volgens Model ‘77, omdat
nu juist de geledingen in Geleen ernstig bezwaar hadden gemaakt tegen
de zevenhoofdige fusiedirectie. Bruintjes en Van Zutphen beweerden
evenwel dat de geledingen waren geraadpleegd en geen enkel bezwaar
hadden. Smits geloofde daar niets van en vond de directiesamenstelling
227
een taak van de Commissie van Zes. De directie trok zich daar niets van
aan en ging voort op de ingeslagen weg.
Door de benoeming van Bruintjes tot directeur verpleeghuizen kwam de
plek van directeur-geneesheer vrij. Bestuur en directie besloten dat deze
228
tijdelijk moest worden ingevuld door iemand uit de medische staf. Eind
augustus 1978 waren er twee kandidaten, namelijk röntgenoloog J.F.M.
Panhuysen, door het stafbestuur genoemd en orthopeed Mey, die zich zelf
229
had voorgedragen. De directie gaf, omdat Mey door zijn gedeelde aanstelling
in Geleen en Brunssum niet steeds beschikbaar zou zijn, de voorkeur
aan Panhuysen. Deze bleek zich echter niet te kunnen vrijmaken. De
kandidatuur van Mey, niet bepaald de havik binnen de staf, stuitte ook op
bezwaren van de chirurgen. Daarop werd door de staf de gerespecteerde
gynaecoloog Belder naar voren geschoven, een kandidaat met wie bestuur
en directie konden instemmen. 230
In oktober 1978 moest Van Zutphen vaststellen dat hij, in afwachting van
het moment dat Belder de directeursfunctie ter hand kon nemen, weer
eens alleen stond. Bruintjes had zich weer ziek gemeld en zou ten minste
een paar maanden afwezig zijn. Er werd opnieuw een beroep gedaan op
231
Roks. Toen begin november directeur Belder in het bestuur werd verwelkomd,
was zojuist een ontslagverzoek van Bruintjes binnengekomen.
Hij kwam niet meer terug. 232
Het afhaken van Bruintjes hield mede verband met ‘zeer beledigende uitlatingen’
van stafvoorzitter Frederiks aan zijn adres. Er was, niet voor het
eerst, onenigheid tussen stafbestuur en directie ontstaan en deze ontwikkelde
zich in het najaar tot een fikse ruzie tussen Frederiks en Van Zut-
233
phen. De spanningen liepen daarbij zo hoog op dat de internist van plan
was met een delegatie de bestuursvergadering van 6 november 1978 te
bezoeken om aldaar te protesteren. Belder kon dit plan verijdelen. Door
het nieuwe conflict was voor Belder wel een onwerkbare situatie ont-
234
staan. Frederiks constateerde op 7 november dat er tussen hem en Van
Zutphen geen contact meer was, zodat de communicatie met bestuur en
directie alleen nog via Belder kon lopen. 235

342 MODEL ‘77
De situatie in Geleen was nu wel erg nijpend geworden. Bestuur en directie
hadden de oude verpleeghuisleiding opzij geduwd door een directeursfunctie
voor de verpleeghuizen te creëren, maar deze werd vacant. Van
Zutphen moest zich voor de medische ziekenhuiszaken behelpen met een
vervanger uit de medische staf waarmee hij overhoop lag. De vervanger
stond voor een onmogelijke taak, zelfs wanneer hij zich beperkte tot de
dagelijkse gang van zaken. Maar Van Zutphen bleef strijdbaar. Hij ging
voort met de integratie volgens Model ‘77, trok zich daarbij niet te veel
aan van de Commissie van Zes en zocht met zijn bestuur een nieuwe
directeur-geneesheer.
Dat laatste ging niet eenvoudig, vond hij. Net als in Sittard, waar Van
Kempen moest worden opgevolgd, meldden zich wel kandidaten, maar
deze werden allemaal te licht bevonden. Men wilde directeuren jonger
dan vijftig jaar, met een medische achtergrond en met managementerva-
236
ring en deze combinatie bleek zeldzaam. Toch had Geleen al in november
1978, de maand van de benoeming van Belder, beet. Sollicitant P.J.M.
Chorus, arts te Maastricht, werd voldoende gekwalificeerd bevonden en
237
begin december benoemd. In februari meldde zich W.G.C. Kok als kandidaat
voor Sittard. Hij praktiseerde in een huisartsenmaatschap en was
bestuurslid geweest van een ziekenhuis, een school voor verpleegkundigen
en een bejaardenhuis. Ook Kok werd geschikt bevonden en hij kon op
1 juni 1979 aan de slag. 238
Toen de directie in Geleen voor de functie van directeur verpleeghuizen
een advertentie plaatste, concludeerde Roks dat hij weer geen kans kreeg,
solliciteerde elders en vertrok op 1 mei 1979 om directeur te worden van
239
de St. Maartensklinieken in Nijmegen. De vacature directeur verpleeghuizen
was toen al ingevuld. De opvolger van Bruintjes werd Houben, de
psycholoog die het vijf jaar eerder voor gezien had gehouden en naar
240
Maastricht was vertrokken. Houben, die begin jaren zeventig zo’n
moeite had gehad een arbeidscontract en een staflidmaatschap te krijgen,
241
kwam in Geleen terug als lid van de directie. Chorus, Kok en Houben
werden op bijzondere wijze welkom geheten in de twee organisaties. Ter
ere van de nieuwe directeuren was ‘op 29 juni j.l. ( ) op “neutraal terrein” in
Munstergeleen een receptie gehouden’. 242
Wat begon als het invullen van twee directiefuncties, mondde uit in een
opeenvolging van mutaties en deze bleven niet beperkt tot directieleden
en hoofden van dienst. Zij waren er ook in de besturen.

EEN NIEUW E TIJD 343
Het vertrek van twee zusters uit het bestuur van Sittard trok de minste
aandacht. In augustus 1977 vertrok overste Jeanne de Chantal na zich
243
bijna vijftig jaar voor het ziekenhuis te hebben ingezet. In juni 1978 kondigde
Margriet haar vertrek aan. Zij aanvaardde voor de congregatie een
244
functie in Deventer. Daarmee bleef alleen Hubertina over. Volgens de
statuten kon de congregatie in het bestuur drie zetels bezetten, maar zij
maakte van dat recht geen gebruik meer. De veranderende ziekenhuisorganisatie
en de fusie met Geleen, waarvan de stellige overtuiging was dat
deze er gewoon zou komen, waren argumenten voor de congregatie om
langzaam maar zeker afscheid te nemen van hun levenswerk. Zij deden
dat in stilte. 245
Onverwacht viel ook voorzitter Dassen weg. Hij overleed op 21 augustus
246
1978. Dassen had op 1 januari 1978 zijn functie van voorzitter van het
toen nog functionerende overkoepelend bestuur al neergelegd. Met Geleen
was namelijk de afspraak gemaakt dat voorzitterschap en secretariaat
periodiek gewisseld zouden worden. Geleen droeg het neutrale bestuurslid
Smits voor en Sittard stemde in met het handhaven van het secretariaat in
247
Geleen. In het bestuur van Sittard nam Lebens het voorzitterschap
waar, maar op 31 maart 1979 liet hij weten op de uitoefening van deze
248
functie, tijdelijk of niet, geen prijs meer te stellen. Hij trok zich terug en
werd opgevolgd door LIOF-directeur Niessen. 249
Er was sinds het opbreken van de samenwerking tussen Sittard en Geleen
sprake van een rommelige, verwarrende situatie, vooral in Geleen. Dat
had te maken met de directiewisselingen, maar niet minder speelde het
gevoel een rol dat er met de bespreking van Model ‘77 iets mis was
gegaan.
De Geleense hoofden van dienst verklaarden in mei 1978 tegenover de
Commissie van Zes dat zij helemaal niet tegen de samenwerking met
Sittard waren, herinnerden aan hun voorstel om de verpleeghuiszorg in
Geleen en de ziekenhuiszorg in Sittard te concentreren en wezen erop dat
zij dus wel verdergaande plannen dan Model ‘77 wilden accepteren. Uit
hun commentaar op het rapport was de verkeerde conclusie getrokken. Zij
beoordeelden het als te mager en vonden dat het bijeenvegen en nog eens
uitbreiden van de bestaande directies niet door kon gaan voor het integreren
daarvan. Dat was iets anders dan het afkeuren van de samenwer-
250
king. De directie in Geleen was niet in staat geweest deze lezing van de
hoofden van dienst uit hun schriftelijke commentaar of uit een toelichting

344 MODEL ‘77
daarop te destilleren. Behalve door een zwak beargumenteerd en summier
uitgewerkt integratieplan en de weerzin van Sittard tegen het geruzie in
Geleen, bleek de samenwerking dus inderdaad te zijn gestruikeld over een
verkeerde interpretatie van de Geleense reacties.
Veel aandacht werd er aan dit inzicht niet gegeven. Bestuur en directie in
Geleen waren op de weg van Model ‘77 voortgegaan alsof er helemaal
geen reacties van de geledingen bestonden. Men zag bijvoorbeeld in de
taak van de Commissie van Zes om nieuwe directieleden te werven een
aanknopingspunt om door te gaan en passeerde deze commissie door die
taak van haar over te nemen. Vond Smits dat de directie met haar bezigheden
voorbij ging aan de opinies die tot de breuk hadden geleid, al heel
snel volgde de Commissie van Zes het voorbeeld van Geleen. Dat leidde
al op 6 december 1978 tot de vaststelling van de fusiedirectie. Derckx zou
algemeen directeur worden, Van Zutphen financieel directeur, Honings
technisch directeur, Chorus directeur van het ziekenhuis Geleen en Scheepers
directeur verpleeghuizen Sittard. De functies van Kok en Houben
251
waren toen nog vacant. Het was een opmerkelijke marsroute. De instellingen
vulden de vacatures in een fusiedirectie van een integratie die was
afgeblazen. Zou het tot een nieuwe fusiepoging komen, dan was de vraag
wat een consultatie van de geledingen voorstelde, nu de vacatures al
waren vervuld.
De medische staf in Geleen, mutaties, conflicten en kansen
De conflicten tussen de medische staf en de directie in Geleen, lees tussen
Frederiks en Van Zutphen, liepen na de zomer van 1978 volledig uit te
hand. Het bestuur overwoog om de aanstelling van Frederiks af te keuren,
indien deze bij de eerstvolgende bestuursverkiezingen zou worden herko-
252
zen tot voorzitter. Welke verschillen van mening de spanningen veroorzaakten,
werd met de jaren steeds minder interessant. In de regel betrof
het besluiten van de directie waarbij de staf betrokken had willen zijn. De
conflicten ontstonden doordat de partijen elkaar niet vertrouwden en niet
accepteerden. Bestuur en directie traden eigenzinnig op. De specialisten
hinkten op twee gedachten: net hoe het uitkwam, wilden zij als zelfstandigen
niets met het ziekenhuisbedrijf te maken hebben, of wensten
zij, als waren zij voorkeurswerknemers, meer inspraak in het beleid te
hebben dan bij wijze van spreken de directie zelf. Die houding was onder
medici vrij algemeen. De leiding in Sittard wist er evenwel wat beter mee
om te gaan dan die in Geleen.

EEN NIEUW E TIJD 345
Net als in het verleden, werd de strijd die door het stafbestuur met de
leiding werd gevoerd en de toon die werd gekozen, niet door alle stafleden
gedeeld. Hoezeer het conflictmodel zich ook in de cultuur van de
Geleense staf had genesteld, het aantal medici dat liever de dialoog zocht
groeide harder dan de felheid van de grootste strijders. Binnen de staf was
eenheid dus ver te zoeken. Dat bleek in het najaar van 1978 ook uit de
zeer lage opkomst bij de stafvergaderingen. 253
Op 16 mei 1978 deed patholoog-anatoom Ariëns, die zowel in Geleen als in
Sittard staflid was, een poging om een dialoog op gang te brengen. Er toen
nog niet van op de hoogte dat het doek voor de fusie was gevallen, stelde
hij de vorming van een integratiebegeleidingscommissie voor. Daarin
zouden alle geledingen één vertegenwoordiger mogen afvaardigen om
samen door het overkoepelend bestuur geaccepteerde integratievoorstellen
254
te begeleiden. Zijn brief viel tussen wal en schip, maar de patholoog gaf
niet op. Na een gesprek met Van Kempen schreef hij in september een
brief aan het overkoepelend bestuur met het voorstel een medische staf op
te richten van specialisten die in beide ziekenhuizen werkten. Hij verzocht
het bestuur om die staf een adviesrecht te verlenen zodat deze wat
gewicht kreeg. Specialisten die reeds een vorm van samenwerking hadden
gevonden konden ook toetreden. Ariëns hoopte langs deze weg de samen-
255
werkingsgedachte vruchtbare grond te geven. De Commissie van Zes,
die de brief voor het slapende overkoepelend bestuur behandelde, vond de
oprichting van een dergelijke staf niet op haar weg liggen en achtte
256
bovendien een ‘derde staf organisatie ( ) minder wenselijk’. Ariëns stelde
daarop vast dat hij kansloos was en gaf op.
Er kwam beweging in de standpunten van de Geleense staf. Van wezenlijke
betekenis waren de komst van Chorus en wisselingen in de medische
staf. Daniëls-Bosman vertrok op 1 april 1979 na nieuwe onenigheid met de
directie. Pieters ging medio 1980 met pensioen, hetgeen De Vries ertoe
bracht aan te kondigen om in overleg met Sittard een associé te zoeken en
te breken met Daniëls. Deze functioneerde in onmin met De Vries,
Pieters, de directie en intussen ook met het stafbestuur. Daniëls dacht in
februari 1979 ook aan pensioen en kondigde in juli aan per 1 januari 1980 te
257
vertrekken. De mutaties veegden in één keer een aanzienlijk deel van
de conflictstof aan de kant, zo was de gedachte, en boden perspectief voor
samenwerking met Sittard. ‘Beide direkties zijn van mening dat zich nu een
unieke kans voordoet’, oordeelde het directieberaad over het vertrek van de

346 MODEL ‘77
twee chirurgen op 25 juli tevreden. Ook op het niveau van de medische
258
staf was het dus een generatiewisseling die hoop gaf.
Chorus, deel van de nieuwe generatie in de directie, was begonnen met
het voeren van individuele gesprekken met medici en bleek daarmee in
augustus 1979 in staat binnen de staf een discussie op gang te brengen
over de samenwerking met Sittard. Tijdens die discussie bleek er ineens
ruimte voor anderen dan die tot dan toe de stafmening bepaalden. Misschien
hielp het dat de vertrekkende chirurgen en bacteriologe niet meer
deelnamen, misschien had de aanwezigheid van Chorus een positieve
uitwerking. Opmerkelijk was wel dat het juist relatieve buitenstaanders
waren die de nieuwe geluiden lieten horen. Het waren Mey die ook in
Brunssum werkte en wiens vader directeur was geweest, Ariëns die ook in
Sittard werkte en een jaar eerder al een dialoog op gang had proberen te
brengen, en Mintjens die geen arts was en die de door zijn voorganger
Houben bevochten plaats in de staf innam. Deze drie vormden sinds
maart 1979 met Frederiks het stafbestuur. 259
De aanzet voor de discussie gaf een rapport van Frederiks met een evaluatie
van de samenwerking en een aantal vragen daarover voor de toekomst.
De stafvoorzitter was bezorgd over de ideeën van Chorus en Kok. Deze
hielden in dat de samenwerking vooral via de maatschappen tot stand
moest komen en dat het door conflicten en klachten omgeven ziekenhuis
in Geleen een sterkere en volwaardiger functie kon worden geboden door
er subspecialismen uit Sittard een polikliniek te laten vestigen. Die vestiging
vormde bij uitstek voor de interne geneeskunde en dus voor Frederiks
een bedreiging en dat bepaalde de toon van zijn rapport. 260
Zijn medebestuurders zagen die bedreiging niet. Mintjens opende de
discussie door te stellen dat er twee samenwerkingsvormen denkbaar
waren, namelijk die van centrum- en basisziekenhuis en die van volledige
integratie. ‘Een basisziekenhuis kan nooit zo snel meeontwikkelen als een
centrumziekenhuis’, wist hij en ‘dus kom je vanzelf bij het tweede punt, algehele
integratie’. Het was, Mintjens beluisterend, erg simpel. Bij de keuze voor
de tweede optie was het namelijk ‘verder een kwestie van functies en niet
meer van “waar liggen die functies” en “elk ziekenhuis van alles wat”’. Hij leek
voorstander te zijn van het concentreren van de ziekenhuiszorg op één
locatie. Het was vloeken in de kerk geweest, ware het niet dat er steun
was voor zijn gedachtegang, of tenminste voor de overtuiging dat er iets
moest gebeuren. Chorus onderstreepte de noodzaak hiertoe met de constatering
dat in de afgelopen jaren ‘Sittard zich fors ontwikkeld heeft en dat

EEN NIEUW E TIJD 347
Geleen praktisch stil is blijven staan’. Hij voegde nog toe dat cijfers uitwezen
dat het ziekenhuis in Geleen ‘zichzelf ( ) niet kan bedruipen’. Ariëns ondersteunde
de visie van Mintjens door nog eens te laten vallen ‘dat een basisziekenhuis
vlak bij een centrumziekenhuis ( ) weinig toekomst (heeft)’. Frederiks
groef zich in in oude standpunten. Mintjens waagde het daarop te zeggen
‘dat we hier geen ideologieën moeten gaan zitten verdedigen maar praktisch
moeten bekijken wat er aan de problematiek te doen valt’. 261
Een discussienota van september 1979 van het stafbestuur, ten behoeve
van een volgende discussiebijeenkomst met de ziekenhuisleiding, verwoordde
de twee visies, die van Ariëns, Mey en Mintjens en die van Frederiks.
In de eerste werd zelfs gesproken van een oplossing van de problematiek
‘door een nieuw ziekenhuis te bouwen in plaats van de beide bestaande
of door het opheffen van het ziekenhuis Geleen en de functie onder te brengen in
Sittard’. De in de samenwerkingsbesprekingen de laatste jaren gebruikte
doelstelling ‘één ziekenhuis op twee locaties’ werd afgedaan als een ‘lichtvaardig
gebruikte slogan’. De andere visie luidde onder meer dat ‘de zelfstandigheid
en identiteit van het ziekenhuis Geleen vooralsnog zo veel mogelijk (dient) te
worden gehandhaafd en te worden benadrukt’. De staf was het onderling niet
eens en de nota van het stafbestuur vormde hiervan een treffende illustratie.
262
Tijdens de bespreking met de ziekenhuisleiding bleek het verschil in visie
tussen de stafbestuursleden op een wel heel bijzondere manier. Voorheen
sprak het stafbestuur, hoe groot meningsverschillen ook mochten zijn,
altijd met één stem en gaf het één mening, vaak die van wie op dat
moment stafvoorzitter was. Nu ontspon zich ten overstaan van bestuur en
directie een open discussie tussen Frederiks, Mey, Ariëns en Mintjens,
waarbij de ziekenhuisleiding zich terugtrok in de rol van toehoorder.
Chorus had de discussie geopend met een toekomstplan over het uitbouwen
van de polikliniekfunctie in Geleen met subspecialismen uit Sittard,
zijn zogenaamde Poliplan. Frederiks vond dit plan simplistisch. Mey vond
het ‘vijf voor twaalf’ en zag in het plan een kans om de organisatie te
versterken. Gezien het overheidsbeleid dat op krimp was gericht, vond hij
het Poliplan bovendien de enige openstaande weg. Frederiks wilde liever
eerst de basisspecialismen versterken. Mey, Ariëns en Mintjens redeneerden
tegen hem in, maar de internist zag niets in Chorus’ plan en bleef
erbij ‘dat subspecialisten op de poli ten koste zullen gaan van de algemene basisspecialismen’.
263

348 MODEL ‘77
Chorus ging zijn Poliplan verder uitwerken. Frederiks zag intussen zijn
visie bevestigd doordat de bedreigingen voor zijn praktijk wel erg concreet
werden. Sittard wilde een vijfde internist aantrekken met speciale belangstelling
voor de gastro-enterologie, Frederiks zag een gastro-enteroloog
komen die als subspecialist zijn praktijk kwam verkleinen. 264
Dat Sittard groeide en Geleen niet, was onvermijdelijk. Sittard was in
grootte een kritische grens gepasseerd waar Geleen niet bij in de buurt
had weten te komen. Het ziekenhuis in Sittard was groot genoeg om
artsen met afgeleide specialismen voldoende bestaansgrond te geven en
de toestroom van patiënten was zo groot dat de komst van de nieuwe
specialismen geen bedreiging hoefde te vormen voor de basisspecialismen.
Het is niet verwonderlijk dat Frederiks eerst zijn basisvak in het ziekenhuis
Geleen een steviger positie wilde geven. Verloor hij het werk dat in
Sittard door anderen dan internisten werd gedaan, dan hielden hij en zijn
collega geen volle praktijk over. 265
Aan de kortstondige positieve en constructieve discussie in de medische
staf kwam rap een einde. Tijdens de stafvergadering van 9 oktober 1979
kwam Frederiks terug op de discussie van 7 augustus. Hij zei zich toen als
gespreksleider terughoudend te hebben opgesteld, maar nu zijn eigen
mening kwijt te willen. Hij beloofde met die mededeling de verhoudingen
266
weer op scherp te zullen stellen. Pieters zag de opbrengst van zijn praktijk,
zo kort nadat Daniëls zijn praktijk had verkocht, bedreigd en verzette
zich daarom tegen de werving van een voltijdse chirurg door De Vries.
Daniëls kondigde in de dagbladen aan dat hij zijn praktijk ging neerleggen,
maar door daarbij niet naar De Vries of naar een opvolger te verwij-
267
zen, suggereerde hij dat de praktijk werd afgesloten. Op initiatief van
Chorus en Kok waren diverse maatschappen met elkaar in overleg getreden
over samenwerking, maar het ene na het andere liep al in het begin-
268
stadium vast. Het officieel slapende, maar ondertussen zeer actieve
overkoepelend bestuur zou met een nieuw rapport gaan komen en Frede-
269
riks adviseerde de staf alvast om ‘hier negatief op (te) reageren’. Intussen
liep de bezetting in Geleen terug, eerst van St. Odilia, daarna ook van St.
Jansgeleen en het ziekenhuis. Voor de oorzaken werd gewezen naar de
afdelingen chirurgie en psychiatrie. De directie voerde nog steeds strijd
met psychiater Van den Bosch. Hij zou al enige jaren een dienstverband
aangaan, maar de afkoop van zijn vroegere praktijk was nog niet rond. De
onderhandelingen daarover tussen hem en Van Zutphen zaten muurvast.

EEN NIEUW E TIJD 349
Het Medisch Centrum was bovendien van mening dat hij niet goed
functioneerde. Mintjens was aan de P.A.A.Z. verbonden om daarin verbetering
aan te brengen, maar ook deze wist die niet te forceren. Bestuur
en directie wilden de psychiater uiteindelijk gewoon kwijt, maar deze
wilde niet gaan zolang er geen overeenstemming was over de afkoopsom
van zijn praktijk. Geleen had, terwijl de randvoorwaarden lange tijd
gunstig waren, steeds verzuimd om van de psychiatrie een speerpunt te
maken en kansen laten liggen. Intussen waren elders de psychiatrische
afdelingen gevormd en was men te laat. Mintjens had er in het najaar van
270
1979 genoeg van en solliciteerde in Maastricht. Hij vond er een nieuwe
werkkring, kondigde per 1 februari 1980 zijn vertrek aan en volgde daar-
271
mee het voorbeeld van Houben. In de vergadering van de medische staf
wilde hij wel kwijt ‘dat zijn vertrek nauw samenhangt met de kwalitatieve en
kwantitatieve zorg van de psychiatrie in dit ziekenhuis en met het ontbreken van
enig perspectief daarin’. 272
Met het vertrek van Mintjens werd in de Geleense staf de stem van de
voorstanders van vergaande integratie met Sittard gedempt. Toen de
directie in 1980 Mey tegen zich in het harnas joeg, door na het afscheid
van zijn chef de clinique het aantrekken van een associé ineens hoogst
urgent te verklaren en hem met dwingende maatregelen te dreigen, ging
een volgende voorvechter verloren. 273
De leiding miste, na de reactie van de hoofden van dienst, opnieuw een
kans. Er was in Geleen, hoe pril ook, draagvlak te vinden voor vergaande
integratie, maar het hield de leiding niet bezig. Dat hoefde ook niet.
Geleen en Sittard streefden naar een integratie volgens het weinig ambitieuze
Model ‘77. Zij hadden daarvoor, door een voor hen gelukkig voorval,
de medische staf intussen al niet meer nodig.
De Stichting Samenwerkende Ziekenhuizen en Verpleeghuizen in de Westelijke
Mijnstreek
Terwijl de medische staf in Geleen zich opmaakte om het zwaard weer op
te nemen, presenteerde het overkoepelend bestuur in december 1979 een
nieuw rapport met beleidsoverwegingen, conceptstatuten voor een overkoepelende
stichting en voorstellen voor de invulling van het bestuur en
de directie van die stichting. Uit de nota bleek nog eens dat de integratiepogingen
geen moment gestaakt waren. De bestuursvoorzitters en secretarissen
van Sittard en Geleen betoogden in de openingsbrief in het rapport
zelfs dat de Commissie van Zes ‘de taak had de integratie verder gestalte

350 MODEL ‘77
te geven’ en dat deze daarin was geslaagd, ‘met name in die zin dat de in het
“Model” vastgelegde structuren thans konkreet ingevuld kunnen worden’. 274
Frederiks, die zich meer en meer profileerde als het boegbeeld van de
tegenstand, merkte begin februari 1980 op dat ‘de indruk bestond dat het
werk van de Commissie van Zes stilstond’. ‘Toch komen nu de ontwerp-statuten,
gebaseerd op Model ‘77, ter tafel ondanks de kritiek die er op dat Model ‘77 is ge-
275
weest.’ De zaak was formeel ook stilgelegd en de taak van de Commissie
van Zes was niet meer dan de ‘begeleiding bij de voorziening in direktievakatu-
276
res’ en de ‘bevordering van de integratiegedachte’. Dat was inderdaad niet
hetzelfde als het concreet invullen van Model ‘77. Frederiks had gelijk.
Toen, vlak voordat de Commissie van Zes in juni 1978 officieel was aangekondigd,
in gesprekken met de hoofden van dienst en de ondernemingsraad
in Geleen duidelijk werd dat de directie aldaar een interpretatiefout
had gemaakt, had het overkoepelend bestuur gekozen voor een poging de
integratie alsnog tot stand te brengen. Het had daarbij de betrokkenen,
Smits en Niessen voorop, zinvoller geleken de fusie erdoor te drukken, dan
zich verder nog te verdiepen in de precieze doelstellingen en vormgeving.
Aan de bespreking met de hoofden van dienst van Geleen van mei 1978
277
was dan ook geen vervolg gegeven. Er was geen energie gestoken in
nieuwe nota’s. Nadat Bruintjes en Van Zutphen, zich niet bekommerend
om de meningen van de achterban, de directie hadden omgebouwd naar
het voorbeeld van Model ‘77, hadden Smits en de Commissie van Zes zich
nog wel afgevraagd of dit verstandig was, maar daarna ogenblikkelijk het
voorbeeld gevolgd.
De commissie was zich verder bezig gaan houden met het opstellen van
statuten voor de toekomstige overkoepelende stichting. Zij concentreerde
zich op zaken als de signatuur van de stichting, die in Sittard en vooral
door Lebens weer even onderwerp van discussie was geworden, en de
kwestie van kwaliteitszetels, de voor de provincie, de gemeentes, het
278
bisdom en de congregatie gereserveerde bestuurszetels. In Sittard had de
congregatie, zoals al werd verwacht, aangegeven van deze zetels te zullen
afzien, en bleef alleen nog de gemeente over. In Geleen hadden de provincie
en de gemeente via de Stichting St. Jansgeleen en de gemeente en
het bisdom via de Stichting St. Barbara kwaliteitszetels in het bestuur van
het Medisch Centrum. Deze zetels stonden in verband met ooit verleende
garanties op leningen. Sittard wilde van deze invloed af en het lukte de
Commissie van Zes om de kwaliteitszetels te beperken tot elk één voor de

EEN NIEUW E TIJD 351
gemeenten Sittard en Geleen. De gemeente Geleen nam daarbij de garanties
over van de provincie 279
Om in de besturen en de directies consensus te krijgen, hielp het dat zich
daar intussen een generatiewisseling voltrok. De rommelige situatie, vooral
in Geleen waar managementfuncties langere tijd vacant bleven, resulteerde
erin dat de werkzaamheden van de commissie nauwelijks werden
opgemerkt. Zo kon het gebeuren dat er in december een plan op tafel
kwam, dat al volledig was ingevuld. De beoogde directie was al in functie.
Statuten en bestuurssamenstelling waren met de gemeenten kortgesloten.
Het overkoepelend bestuur en de Commissie van Zes stonden klaar
om de integratie aan de organisaties op te leggen. De mogelijkheden om
de fusie af te wijzen, waren nog slechts uiterst beperkt. De Stichting
Samenwerkende Ziekenhuizen en Verpleeghuizen in de Westelijke Mijnstreek
zou weldra een feit zijn.
Intussen wilde het met de samenwerking op de werkvloer niet vlotten en
groeide er nu ook in Sittard, onvrede. De bezetting liep in beide ziekenhuizen
terug. In Sittard hadden problemen op de operatieafdeling het Van
Kempen in de laatste fase van zijn bewind moeilijk gemaakt. Bronswijk
stond allesbehalve alleen met zijn verwijten. De plastisch chirurgen
hadden in mei 1979 geschreven dat hun vertrouwen in Van Kempen ‘tot
een minimum was gedaald’ en kwamen met diverse aantijgingen. Het
bestuur maakte zich op om met ‘geëigende maatregelen’ terug te slaan, maar
dat kon de personeelsproblematiek op de operatieafdeling niet oplossen. 280
Chorus en Kok waren voortvarend aan de slag gegaan met hun Poliplan,
maar in de praktijk kon er van dit plan bitter weinig terechtkomen.
Op 5 april 1980 lieten de Sittardse longartsen L. Westerhof en R.J. van
Bever weten dat zij stopten met hun consulentschap longziekten in het
St. Barbara Ziekenhuis. De patiënten bleven welkom, maar dan wel in
Sittard. Het probleem waar de longartsen tegenaan liepen was dat de
Geleense internisten zonder overleg bepaalde diagnostiek verrichtten en
dat zij pas bij de behandeling werden betrokken, wanneer ‘de problemen
ofwel zijn opgelost, ofwel vastgelopen zijn’. In het laatste geval moest dan
vaak het onderzoek worden herhaald, ‘hetgeen onaangenaam is voor de
281
patient en tot onnodige verlenging van de opnameduur leidt’. De problemen
van de longartsen, door hen in voorbeelden uit de dagelijkse praktijk
gegoten, hadden als oorzaak dat de internisten Frederiks en Geelen de
longartsen niet accepteerden en hen het werk niet afstonden. De onvrede

352 MODEL ‘77
was niet nieuw. Het consulentschap was om dezelfde redenen al een paar
keer gestrand, maar steeds waren de longartsen, na aandringen, bereid
gevonden het nog eens te proberen. Nu leek het consulentschap definitief
282 283
te zijn mislukt. Chorus hoopte dat zijn Poliplan een oplossing zou zijn.
Zoals eerder gesteld was het de vraag of dit plan wel kans van slagen had,
zeker wanneer een enkel consulentschap al strandde. De internisten in
Geleen ontkenden de problemen, gaven Chorus er de schuld van dat het
consulentschap niet meer op gang kwam en lieten Westerhof weten dat
de bal in Sittard lag. ‘Als de longartsen nog iets willen moeten zij het maar
laten weten’, luidde het standpunt. Frederiks en Geelen maakten verder
wel gebruik van de diensten van de longartsen in Heerlen. 284
Het afhaken van Westerhof en Van Bever stond niet op zich zelf. Alle
pogingen om Sittardse artsen in Geleen een vorm van poliklinisch werk te
laten doen mislukten. Of de Sittardse specialisten hadden er geen zin in,
of in Geleen trok men verdedigingswerken op. Zo functioneerde ook de
neurologie in Geleen matig. De problemen in de maatschap hadden enige
tijd een onbevredigende praktijkvoering in Geleen met zich meegebracht
en bijgevolg tot onvrede van de staf en de directie in Geleen geleid. Toen
de problemen in de maatschap waren opgelost nam deze de beurt om
ontevreden te zijn.
Het meest in het oog sprong wel de kwestie die tussen de twee maatschappen
interne geneeskunde ontstond rond de aanstelling van een
gastro-enteroloog. In Sittard was per 1 april 1980 gastro-enteroloog L.P. Bos
aangesteld. Hij toonde belangstelling voor samenwerking met de internistenmaatschap
in Geleen, maar Frederiks en Geelen gingen, gesteund door
de staf in Geleen, ineens zelf op zoek naar een gastro-enteroloog. ‘De gang
van zaken in Geleen is ons allerminst duidelijk’ schreef de Sittardse stafsecretaris
Van der Zee eind april 1980 aan zijn Geleense collega Panhuysen en
285
eiste een uitleg. De duidelijkheid kwam er voor de Sittardse internisten
binnen het jaar. Frederiks en Geelen trokken internist/gastro-enteroloog
H.M.J.M. Verhoeven aan, volgden daarmee nadrukkelijk een eigen koers
en zetten samenwerking op een dood spoor. 286
Frederiks was begin 1980 weer in conflict gekomen met Van Zutphen. De
vertrekkende stafsecretaris Mintjens had de dialoog nog wel even gaande
gehouden, maar toen hij weg was, bond Frederiks weer de strijd aan en
startte een felle campagne tegen het rapport van de Commissie van Zes.
Hij haalde zelfs een advocaat in huis. 287

EEN NIEUW E TIJD 353
Het rapport van de Commissie van Zes dat het overkoepelend bestuur in
december de organisatie in had gestuurd was niet meer dan een herhaling
van Model ‘77 en een globale uitwerking van de daarin gedane voorstellen.
De nieuwe directie functioneerde al. Het begrip ‘democratie’, in deze
periode in overheidskringen in zwang, was gebruikt als smeermiddel; de
werkwijze van het overkoepelend bestuur was eraan tegengesteld. Men
was eigenzinnig maar gewoon doorgegaan met Model ‘77, alsof er in 1978
niets was gebeurd, predikte overleg maar trok zich van de uitkomsten
288
daarvan niets aan. Precies hierop richtte Frederiks zijn kritiek.
Lang kreeg Frederiks geen vrij spel. De staf was verdeeld en Frederiks had
er tegenstanders, met name Mey en Belder, die de relatie met de directie
zo snel mogelijk weer op orde wilden hebben. Op 1 april besloot de staf
om Frederiks aan de kant te zetten en Van Zijl, Panhuysen en Ariëns tot
interim-bestuur te benoemen. Dit zou in afwachting van bestuursverkiezingen
de lopende zaken afhandelen. 289
Wat de achtergrond en de betekenis van deze bestuurscrisis was, bleek op
4 april wel uit een kort briefje van het interim-bestuur aan het overkoepelend
bestuur. Frederiks was met zijn reactie eind februari op het rapport
van de Commissie van Zes zijn bevoegdheden als stafvoorzitter te buiten
gegaan. De reactie moest worden beschouwd als geschreven op persoonlijke
titel. 290
Behalve de felle reactie van Frederiks leverde de inspraakcarrousel niets
spannends op. Alle geledingen, behalve de medische staf in Geleen
stemden met het rapport van de Commissie van Zes in. Er waren wel wat
aanmerkingen, maar deze werden door Smits tot volle tevredenheid
opgelost. De discussie ging, zoals in een fusieprocedure als normaal kan
worden beschouwd, over garanties ten aanzien van arbeidsvoorwaarden
291
en functies. Wat eerst zoveel moeite kostte, was nu zo gebeurd.
Het overkoepelend bestuur had veel tegenwerking verwacht van de
medische staf in Geleen, maar de crisis in het stafbestuur bracht juist op
tijd redding. De medische staf kwam pas weer in vergadering bijeen op 2
september 1980, toen het overkoepelend bestuur met Van Zijl, Panhuysen
292
en Ariëns goeddeels tot overeenstemming was gekomen. Het stafoverleg
concentreerde zich nog slechts op een artikel in de statuten waarin de
staf een garantieregeling wilde bij besluiten tot vermindering van bedden,
afstoting van specialismen of sluiting van instellingen. De door Frederiks
aangetrokken advocaat bleek daarbij de rol van bemiddelaar te kunnen

354 MODEL ‘77
De directie van de Stichting Samenwerkende Ziekenhuizen en Verpleeghuizen Westelijke Mijnstreek.
Van links naar rechts: G.G.Th. Honings (portefeuille algemene zaken locatie Sittard), J.J.G. Derckx
(voorzitter, portefeuille beheer locatie Sittard), P.J.M. Chorus (portefeuille patiëntenzorg ziekenhuis
Geleen), W.G.C. Kok (portefeuille patiëntenzorg ziekenhuis Sittard) en H.M.J.A. Houben (portefeuille
verpleeghuizen Geleen). J.A.N. van Zutphen (vice-voorzitter, portefeuille beheer locatie Geleen) en
J.M.J. Scheepers (portefeuille verpleeghuizen Sittard) ontbreken.

EEN NIEUW E TIJD 355
vervullen. Met hem kwam Smits in september overeen dat voor dergelijke
besluiten de Inspecteur voor de Volksgezondheid zou worden gevraagd ‘bij
wege van bindend advies ( ) marginaal (te) toetsen, dat wil zeggen, (te) beoordelen
of het voorgenomen besluit uit het oogpunt van de doelstellingen van de stichting
293
naar algemene opvattingen onaanvaardbaar is’. Daarmee waren alle blokkades
voor de bestuurlijke integratie en de oprichting van de Stichting
Samenwerkende Ziekenhuizen en Verpleeghuizen in de Westelijke Mijnstreek
uit de weg geruimd. Het overkoepelend bestuur had zijn werk
gedaan en Van Zijl, Panhuysen en Ariëns hadden, geholpen door een
garantiebepaling, maar vooral door hun keuze om geen stafvergaderingen
te houden, de fusie handig langs de tegenstanders in de staf geloodst. 294
Opluchting mocht zich van velen meester maken. De nieuwe structuur
ging op 1 januari 1981 in. Macintosh-bestuurder Smits werd voorzitter van
het bestuur, Derckx werd directievoorzitter. Het bestuur bestond verder
uit LIOF-voorzitter Niessen, burgemeester van Echt Van Heemskerk,
gedeputeerde Mastenbroek, het Geleense raadslid J.W. Schepers en de
295
Sittardse wethouder G. Simons. Hubertina, die al in de zomer aan Van
Sambeek een volmacht had gegeven, en Ilmer namen afscheid. Niël,
Touw en provincieambtenaar Dassen hadden dat al eerder gedaan. 296
De vorming van de nieuwe stichting werd beschouwd zowel als een ‘lichte
297
fusie’ als een ingrijpende stap. Dat laatste was het emotioneel gezien
zeker, maar feitelijk veranderde er niet veel. In de praktijk was er geen
sprake van een fusie en zeker niet van integratie. De instellingen behielden
hun functie, hun positie en zelfs hun directie en van samenwerking
was niet meer sprake dan vijf jaar eerder, toen Derckx concludeerde dat
deze nauwelijks van de grond was gekomen. In juli 1980 reageerden Smits,
Ilmer en Niessen enthousiast op de eerste reacties van de geledingen met
de vaststelling dat ‘de wil tot samenwerking ( ) onmiskenbaar naar voren is
298
gekomen’. Of die wil er werkelijk was, viel nog te bezien. Sinds gouverneur
Van Rooy de samenwerking op de agenda had geplaatst hadden de
zorginstellingen in Sittard en Geleen ruim twaalf jaar nodig gehad om de
meest bescheiden denkbare vorm van integratie te bereiken.
Het sterke Sittard
De integratie was door Van Rooy als oplossing aangedragen en door Stuyt
bekrachtigd met een fusieplicht. De indruk in de jaren zestig en zeventig
was dat het ziekenhuis in Sittard de sterke zelfbewuste partij was die de

356 MODEL ‘77
touwtjes in handen had en waaraan het ziekenhuis in Geleen werd
overgeleverd. Maar onderweg naar de in 1981 bereikte lichte fusie riep het
Sittardse ziekenhuis een heel ander beeld van zijn positie en capaciteiten
op. Het was tegen de integratie met Geleen. Maar in plaats van zich te
weer te stellen en Stuyt te helpen met dat waar hij mogelijk op uit was,
nam het een afwachtende houding aan, in de veronderstelling dat de tijd
het probleem zou oplossen. Het handelen van de leiding was als in het
debat rond de medische faculteit, in het opleidingsvraagstuk, in de operatiekamerproblematiek
en in conflicten met en tussen specialisten. Het
ontbrak aan een visie en een aantal keren zelfs aan inzicht in de materie.
Bestuur en directie verzuimden om te kiezen en gingen mee in de ontwikkelingen
zoals deze zich aandienden. Maar afwachten was een tactiek en
geen strategie. Het resulteerde erin dat het ziekenhuis in Sittard, in plaats
van ‘het probleem Geleen’ op te lossen er deelgenoot van werd. In plaats
van het ziekenhuis Geleen ten onder te laten gaan, wat de opzet van de
afwachtende houding was, stapte Sittard naast Geleen in het drijfzand.
Terwijl het Medisch Centrum Geleen er alles aan leek te doen zichzelf
ten gronde te richten, hield het ziekenhuis van Van Kempen het overeind.

1. #A15602@.
2. #1590@.
3. #2251@; #2253@; #2254@; #2252@.
4. #2251@; #2253@.
5. J.G.H. Boissevain, De Limburgsche kwestie, 1848.
6. Jhr. J.E.P.E. Gericke van Herwijnen aan F.A. baron van Hall,
3-3-1843.
7. #2251@; #2254@; #2252@.
8. #2247@.
9. #1270@; #1590@.
10. #2247@; #1590@.
11. Ibid 8.
12. #A15262@.
13. #1644@; #2249@.
14. Lit. onderwijswetten Fr.
15. Ibid.
16. #2248@.
17. Ibid 14.
18. Ibid 16.
19. Ibid; #1572@.
20. #2250@.
21. #A15260@.

22. #A15261@.
23. Ibid 16
24. Ibid.
25. #A15262@; #2248@; #2250@.
26. #A15262@.
27. #2248@; #2250@.
28. Ibid; #1572@; #1590@; #2251@; #2247@.
29. #2251@.
30. #A15577@.
31. #A15578@.
32. #A15582@.
33. #A15583@.
34. #A15575@.
35. #A15586@; #A15576@.
36. #1590@; #1572@.
37. #A15588@.
38. #A15589@.
39. #A15603@.
40. #A15599@.
41. #A15600@; #A15598@; #A15593@.
42. #A15601@.
43. #A5797@.

44. #A15596@.
1. #1937@.
2. E.J.G. van Royen, ‘Beheersaspecten in het huisvestingsbeleid van
mijnondernemingen en roomkatholieken in Zuid-Limburg, 1900-
1940', in: P.P.M. Klep e.a. (red.), Wonen in het verleden,
Amsterdam, 1987.
3. #1588@.
4. Riolering: 1914, Waterleiding: 1915, Elektriciteit: 1917.
#2251@.
5. SSG: F.L. Sassen en F. Smeets aan B&W Maastricht, 14-3-1908.
6. Ibid 3; #2246@.
7. SSG: Vergadering van de gemeenteraad van Sittard, 10-11-1919.
8. Boekje Geleen.
9. Ibid 3.
10. Ibid 1.
11. #A15606@.
12. #A15607@.
13. #A15257@; #A15259@.
14. #A14703@.
15. #A15271@.
16. #A15347@.
17. #A15255@.
18. #A15610@.
19. #A15611@.

20. #A15639@.
21. #A15638@; #A15643@.
22. #A15637@.
23. #A15638@.
24. #A15256@; #A14672@.
25. #A15645@.
26. #A15613@.
27. Ibid.
28. #A15676@; #A15647@.
29. #A15272@.
30. #A15648@.
31. #A15649@; #A15647@; #A15655@.
32. #A15654@; #1588@.
33. #A15656@.
34. #A15657@
35. #A15658@; Inventarisomschrijving Archief van de Afdeling
Arbeidersverzekering, inv. nr. 493, Instituut voor Nederlandse
Geschiedenis; #A15624@.
36. #A15659@.
37. #A15672#; #A15251@; #A15673@; #A15674@
38. Inventarisomschrijving Archief van de Afdeling
Arbeidersverzekering, inv. nr. 493, Instituut voor Nederlandse
Geschiedenis.
39. #A15677@.

40. #A15678@.
41. #A15681@.
42. #A15682@.
43. #A15699@.
44. #A15702@.
45. #A15704@; #A15703@.
46. #A15615@; #A15252@.
47. #A14675@; #A15254@.
48. #A15616@.
49. #A15267@.
50. #A15268@.
51. #A15685@.
52. #A15688@.
53. #A15689@.
54. #A15692@.
55. #A15618@
56. #A15695@.
57. #A15619@; #A15705@; #A15707@.
58. #A15710@.
59. #A15718@.
60. #A15620@.
61. #A15634@.

62. Ibid 3.
63. Limburger Koerier, 20-3-1928.
64. #A15721@.
65. #A17723@.
66. #A14913@.
67. Ibid 18.
68. R. Wolf, 2004.
69. #A15077@.
70. #A14704@.
71. De Limburger, 14-9-1932.
72. #A15094@.
73. #A14869@.
74. Ibid 71.
75. #A15085@.
76. #A15088@; #A15089@; #A15090@.
77. #A15095@; #A15096@; #A15098@; #A15099@; #A14922@.
78. #A14872@.
79. #A15097@.
80. Ibid 68.
81. #A15288@.
82. #A15263@; #A15264@.
83. Ibid 68.

84. Ibid 82.
85. #A15111@.
86. #A15113@.
87. #A15108@.
88. #A15109@.
89. #A15118@.
90. #A15114@.
91. #A15115@.
92. #A14877@.
93. #A15119@; #A15120@.
94. #A14878@; #A14879@; #A14880@.
95. #A15190@.
96. #A14705@; #A14706@; #A15112@.
97. #2251@.
98. #A15110@.
99. #A15128@.
100. #A15015@.
101. #A15127@.
102. #A15135@.
103. #A15130@.
104. #A15136@; #A15132@.
105. #A15143@.

106. Zie ook: #A5922@.
107. #A15131@.
108. #A15144@.
109. #A15149@.
110. #A15137@.
111. #A15141@.
112. #A15142@.
113. #A15146@.
114. Ibid.
115. #A15159@.
116. SHCL: DOC 28 J.E. Schulte.
117. Ibid 97.
118. #A15005@.
119. #A15004@; #A15019@; #A14712@; #A14713@.
120. Zie #A14710@; #A14711@; #A5987@.
121. #A15006@; #A15007@.
122. #A5987@.
123. #A15008@.
124. Ibid.
125. Ibid.
126. #A5922@.
127. Ibid.

128. Ibid.
129. Ibid; #A5987@.
130. Zie bijv.: #A14796@.
131. #A7814@; #A7816@.
132. #A7813@.
133. Ibid 126.
134. #A7814@.
135. #A7816@; #A7819@; #A7821@; #A7822@; #A7823@;
#A7815@; #A7820@; #A14715@.
#A7824@; #A7825@; #A7826@.
136. #A14677@.
137. #A14681@.
138. #A15023@.
139. #A15024@.
140. #A15025@.
141. #A14682@.
142. #A15026@.
143. #A15027@.
144. #A15357@.
145. #A15028@.
146. #A15029@.
147. #A15030@.
148. #A15031@.

149. #A15032@.
150. #A15033@.
151. #A15356@.
#A15034@; #A14717@; #A15035@.
152. #A5993@; #A6465@; #A14718@.
153. #A14881@; #A14885@; #A15305@; #A15303@; #A15306@;
#A14886@.
154. #A14721@.
155. #A7831@; #A7832@.
156. #A7833@; #A7834@.
157. Zie #A15038@; #A14722@; #A14724@; #A7917@.
158. #A7791@.
159. #A7933@.
160. #A7932@; #A7930@.
161. #A7790@.
162. #A7929@.
163. #A7928@.
164. #A14684@.
165. Ibid; #A7789@.
166. #A14685@.
167. #A14728@; #A14730@; #A14731@; #A14732@; #A14733@;
#A14734@; #A14735@; #A14737@; #A14738@.
168. #A14736@.
169. #A14689@.

170. #A14690@.
171. #A14887@.
172. #A15361@.
173. #A14691@.
174. #A15362@; #A14693@; #A14694@.
175. #A8110@; #A14989@; #A14743@; #A14991@; #A14992@;
#A7808@.
176. #A8148@.
177. #1768@; #1770@; #1767@; #1771@; #1772@; #1769@;
#A7026@; #A7027@; #A7028@; #A7029@; #A7034@;
#A7036@; #A7037@; #A7038@; #A7060@; #A7863@;
#A7864@; #A7865@; #A7866@; #A15310@; #A7063@;
#A7067@; #A7064@; #A7065@; #A7066@; #A7062@;
#A5985@; #A7031@; #A7068@; #A7894@.
178. #A5931@; #A5932@.
179. Zie bijvoorbeeld: #A14796@; #1572@.
180. #A5931@; #A5932@.
181. #A14681@.
182. #A7893@; #A5931@; #A5938@.
183. #A7899@; #A7988@; #A7987@.
184. #A7899@; #A5937@.
185. #A5940@.
186. #A8026@.
187. #A8106@.
188. #A14890@.

189. #A14891@.
190. #A14892@.
191. #A14893@.
192. #A8105@.
193. #1254@.
194. #A14925@.
195. #A14744@.
196. #A8104@.
197. #A14894@.
198. #A14895@.
199. #A14896@.
200. #A14926@.
201. #A14927@.
202. #A14897@.
203. #A14898@.
204. #A15042@.
205. #A14927@; #A14929@; #A14930@.
206. #A14751@, #A14752@; #A14931@.
207. #A14900@.
208. #A9097@.
209. #A14900@; #A14901@.
210. #A8107@; #A14741@; #A14742@.

211. ORB: Jaarrekeningen H.C. van Wijk.
Het Centraal Ziekenfonds: #A7794@; #A7800@; #A7955@;
#A7802@; #A7803@; #A7801@; #A7798@; #A7799@;
#A7805@.
De Rijksverzekeringsbank: #A7916@; #A7912@; #A7911@;
#A7876@.
De Nedelrandsche Spoorwegen: #A7960@; #A7961.
212. ORB: Jaarrekeningen H.C. van Wijk.
213. #A14920@.
214. Zie #A8097@.
215. #A14753@; #A14754@; #A14755@.
216. #A14757@.
217. #A14902@.
218. #A14903@.
219. #A15758@.
220. #A14759@; #A14760@.
221. #A14761@.
222. #A14762@.
223. #A8092@; #A14763@.
224. #A14764@.
225. #A14905@; #A14906@; #A14907.
226. #A8084@.
227. #A14767@
228. #A14765@; #A14909@.
229. #A15313@; #A14910@; #A14769@.

230. #A14770@.
231. #A14771@.
232. #A8080@; #A8081@; #A8098@.
233. #A8081@.
234. #A14772@.
235. #A14774@; #A14912@.
236. Ibid 68.
237. #A14775@.
238. ORB: Jaarrekening over 1936
239. #A5957@.
240. #A14776@.
241. #A14870@.
242. #A14936@.
243. #A8064@.
244. #A14935@.
245. #A8057@; #A14938@.
246. #A15367@.
247. #A15317@.
248. #A14818@.
249. #A14786@; #A14784@; #A14788@; #A14785@.
250. #A14789@.
251. #A14790@.

252. #A8055@; #A8053@; #A8050@; #A8048@; #A8049@.
253. #A15047@; #A8046@; #A15049@; #A15054@; #A14823@;
#A14826@; #A15056@; #A14827@; #A15373@; #A8029@.
254. #A8045@; #A8040@; #A8039@; #A8038@.
255. #A14793@.
256. #A7970@.
257. #A14846@.
258. Ibid 97.
259. H. Klemann, 2002.
260. #A14797@.
261. #A7975@.
262. #A7976@.
263. #A14846@.
264. #A14797@.
265. #A14842@; #A14846@; #A7975@; #A7970@.
266. #A5724@.
267. #A7970@.
268. #A14867@.
269. #1271@, deel 4, 349 e.v.; #170@.
270. #A1147@.
271. #A7970@.
272. #A14851@.

273. #A14845@.
274. Ibid.
275. #A14846@.
276. #A14847@.
277. #A8015@; #A14850@.
278. #A14851@.
279. #A15376@.
280. #A14858@; #A14859@; #A14863@; #A14860@.
281. #A7972@.
282. #A14796@.
283. #A7985@.
284. #A7937@.
285. #A14862@.
286. #A7966@; #A7967@.
287. #A8173@.
288. #A7962@.
289. #A15378@; #A14867@.
1. #A13451@.
2. Ibid.
3. Biografisch Woordenboek van het Socialisme en de
Arbeidersbeweging in Nederland; #A6396@.
4. #A6396@.

5. #A8189@; #A6199@; #A8190@..
Zie ook: #A15403@.
6. #A8188@.
7. Ziekenfondsenbesluit, verordeningsbladen 1941, nr. 160, 201 en
217.
8. #A8176@; #A8177@.
9. P.B. van der Heiden, Volksgezondheid: particulier initiatief versus
overheidsdirigisme (1948-1952), Politieke Opstellen 15-16,
Radboud Universiteit, Nijmegen, 1995-1996.
10. #A8013@.
11. #A14794@.
12. #A8011@; #A8012@
13. #A8007@.
14. #A14700@.
15. #A14700@.
16. #A15329@.
17. #A15329@.
18. #A15291@; #A14819@.
19. #A14820@.
20. #A8178@.
21. #A8178@.
22. #A8201@.
23. #A8202@.
24. #A8200@.

25. #A8181@.
26. #A15411@.
27. #A8181@.
28. #A5725@; #A5726@; #A5727@; #A6416@; #A6404@.
29. #A5729@.
30. #A5729@; #A4610@.
31. #A6198@; #A5969@; #A5731@; #A14697@.
32. #A6198@.
33. #A5730@.
34. H. Veldman, De Geschiedenis van DAF (manuscript), 2005, 182-
183.
35. #A5733@.
36. #A5734@; #A5735@; #A5741@; #A5738@; #A5740@;
#A6399@.
37. #A5742@.
38. #A14699@; #A6397@; #A15382@; #A15332@; #A15381@;
#A6394@.
39. #A15414@; #A15415@.
40. #A5743@.
41. #A14700@.
42. #A6421@; #A14972@; #A14974@.
43. #A6418@.
44. #A6413@; #A6412@.
45. #A6407@; #A6406@; #A6402@; #A6398@.

46. #A8164@; #A8163@; #A6405@; #A8162@.
47. #A6385@.
48. #A6386@.
49. #A15416@.
50. #A5744@.
51. #A5745@.
52. #A5747@.
53. #A5748@.
54. #A5749@.
55. #A5750@.
56. #A5751@.
57. #A5754@; #A5758@.
58. #A14840@.
59. #A5756@; #A5760@.
60. #A5757@; #A5764@; #A14834@; #A14833@.
61. #A5768@.
62. #A14836@.
63. #A5772@.
64. #A6199@.
65. In het rapport staat per abuis 620 bedden voor ca. 185.500
inwoners = 3,9.
66. #A6199@.

67. #A5803@.
68. #A15736@.
69. #A15726@; boekje Geleen 1815-2000
70. #A15726@.
71. #A15727@; #A15732@; #A15733@; #A15734@; #A15735@.
72. #A15736@.
73. #A6401@.
74. #A15753@.
75. #A15754@.
76. #A15729@.
77. #1588@.
78. #A15726@; #A15727@; #A15732@; #A15733@; #A15734@;
#A15735@.
#A15740@; #A15741@.
79. #A8185@
80. #A15731@.
81. #A15730@.
82. #A15833@.
83. #A10703@.
84. #A15742@.
85. ORB: Tweede Rapport van de Regionale Ziekenhuiscommissie
voor Zuids-Limburg, 11-2-1953.
Zie ook: #1802@.
86. ORB: Oprichtingsacte R.K. Stichting St. Barbara, 18-2-1953.

87. NIDI.
88. #A15832@.
89. NIDI.
90. #A15757@.
91. #A15758@.
92. #A15759@.
93. Zie ook: #A15431@.
94. Zie bijvoorbeeld #A15292@.
95. #A14835@; #A14837@.
96. #A5771@; #A6380@; #A15277@;#A6382@.
97. #A15293@.
98. #A15386@; #A15387@.
99. #A15387@.
100. #A15333@.
101. #A15388@.
102. #A15335@; #A14838@; #A14800@.
103. #A15419@.
104. Deze beide zusters wisselden in de periode 1932-1958 elkaar af
als overste. Claire de Jésus werd in 1932 overste, Alice-Joseph
volgde haar in 1945 op. In 1948 werd Claire de Jésus weer
overste, waarna in 1954 Alice-Joseph deze rol weer vervulde tot
haar overlijden in 1956. Claire de Jésus was daarna ten slotte
overste tot haar dood in 1958.
105. #A15418@.
106. #A15419@.

107. #A15420@.
108. #A8276@; #A8278@; #A8284@; #A8280@; #A8281@;
#A8383@; #A8285@.
#A15421@; #A15422@.
109. #A6379@.
110. #A5855@.
111. #A5858@.
112. #A5803@.
113. #A5856@.
114. #A5861@; #A8231@.
115. #A5862@.
116. #A8295@; #A8283@; #A8285@; #A8286@; #A8287@;
#A8288@; #A8290@; #A8293@; #A8294@.
117. #A15787@.
118. #A15761@.
119. #A15763@; #A15765@.
120. #A6352@.
121. #A15767@.
122. #A15743@.
123. #A15745@.
124. #A15746@.
125. #A15744@.
126. #A15749@.
127. #A15744@.

128. #1804@; #1805@.
129. #A14786@.
130. #A15770@.
131. Zie #A15783@; #A15785@.
132. #A15775@.
133. #A15779@.
134. #A15785@.
135. #A15782@; #A15784@.
136. #A15796@.
Dossier: #A15772@; #A15773@; #A15791@; #A15800@;
#A15749@; #A15783@; #A15776@; #A15785@; #A15777@;
#A15778@; #A15779@; #A15780@; #A15781@; #A15782@;
#A15784@; #A15788@; #A15790@; #A15789@; #A15792@;
#A15794@; #A15793@; #A15795@; #A15797@; #A15799@.
137. #A15799@.
138. #A15752@; #A15798@.
139. #A15802@.
140. #A5863@.
141. #A5863@.
Zie ook: #A6352@.
142. #A13446@.
143. #A6419@.
Een bistouri is een type operatiemes.
144. #A14942@; #A6427@; #A14817@..
145. #A8175@.
146. #A15434@; #A5867@.

147. #A8230@.
148. #A8237@.
149. #A6343@.
150. #A5872@.
151. #A5874@.
152. #A15442@.
153. #A5911@.
154. #A8224@.
155. #A5781@.
156. #A5779@.
157. #A5774@.
#A8126@.
158. #A5843@.
159. #A8300@; #A8297@; #A8298@.
#A15454@.
160. #A8298; #A5881@; #A5899@; #A8203@; #A15334@;
#A5892@; #A15336@; #A15284@; #A15342@.
161. #A15445@.
162. #1806@.
163. #A6332@.
164. #A6613@.
165. #A5828@.
166. #A6320@.
167. #A5837@; #A6312@; #A6311@; #A6313@; #A6309@.

168. #A6310@
169. #A6307@.
170. #A15073@.
171. #A5836@.
172. #A6310@; #A6306@.
173. Opsommen.... (A6308@).
174. Men sprak in deze jaren van een O.N.K.-arts.
175. Zie ook: #A6342@.
176. #A5817@.
177. #A6337@; #A6310@.
178. Zie: #A6425@; #A5825@; #A5865@; #A8124@; #A6330@;
#A5816@.
179. #1801@.
180. #A8252@.
181. #A6425@.
182. #A5816@.
183. #A5817@.
184. #A8252@.
185. #A5817@.
186. ORB: Mededelingen van H.L.M. van der Hoff voor de staf,
diverse volgnrs., 1955-1959.
187. #A8124@.
188. #A6467@; #A6273@.

189. #A14816@.
190. #A15076@.
191. #A15802@.
192. #A15804@.
193. #A15806@; #A15805@; #A15807@.
194. #A15834@.
195. #A15834@.
196. #A13400@.
197. #A13400@.
198. #A15812@; #A15813@
De Stichting betaalde 4¼% rente en per drie maanden ¼%
bereidstellingsprovisie.
199. Initiatiefnemer In ‘t Ven was op 12 juli 1959 overleden.
(#A5930@).
200. #A10276@; #A10278@.
201. #A10277@; #A10276@, #A10274@; #1838@.
202. #A10276@; #A10274@; #A10273@.
203. #A6449@.
204. #A10273@.
205. #A15814@.
206. #A15816@; #A15819@; #A15823@; #A15824@.
207. #A5930@.
208. #A10271@.
209. #A10283@; #A5930@.

210. #A10283@; #A10282@.
211. #A10279@; #A10289@; #A10284@.
212. #A10289@.
213. #A10284@.
Zie ook: #A10291@.
214. #A10296@.
215. #A10299@.
216. #A6073@,
217. #A6449@.
218. #A10298@.
219. #A10705@.
220. #A10294@.
221. #A10294@.
222. #A10292@
223. Zie #A6448@; #A10295@.
224. #A10287@.
225. #A10295@; #A10297@.
226. #A15839@; #A10307@; #A15818@.
227. #A15818@; #A15817@.
228. #A10307@
229. #A10294@; #A6448@; #A6076@.
230. #A6448@; #A10304@.

231. #A10331@; #A10305@; #A6443@
232. #A10307@.
233. Staatsblad 28-07-1958, 408, Wet van 28 juli 1958, houdende
nieuwe regelen nopens de geneesmiddelenvoorziening en de
uitoefening der artsenijbereidkunst.
234. #A6344@.
235. #A6063@; #A7018@.
236. #A7018@.
237. #1838@.
238. #A10709@.
239. #1837@.
240. #1834@.
241. #A14952@.
242. #A14953@.
243. #A14955@.
244. #A15345@.
245. #A14955@; #A14817@; #A14957@; #A14959@; #A14960@.
246. #A14868@.
247. #A6076@.
248. #A15393@.
249. #A6073@.
250. #A15396@; #A15397@.
251. #A13400@; #A6082@; #A6080@; #A6079@; #A6078@.

252. #A6467@; #A6082@; #2251@.
253. #A15461@.
254. #A6273@; #A6274@; #A13470@; #A13468@; #A13469@;
#A13467@; #A13466@; #A15462@; #A13465@; #A13464@;
#A13463@; #A13462@; #A13460@; #A15467@.
255. #A5992@.
256. #A6076@.
257. #A6076@.
258. #A6067@.
259. #A10952@.
260. #A7772@; #A7771@; #A7783@; #A7767@; #A6082@;
#A6078@; #A6449@; #A6065@; #A6063@; #A6436@;
#A12783@; #A6430@; #A6429@;#A6043@; #A6288@;
#A6034@; #A6018@; #A6025@; #A6022@.
261. #A6038@.
262. #A7205@; #A6023@; #A10771@; #A6013@; #A6157@;
#A6157@.
263. #A6035@.
264. #A6207@.
265. #A10771@.
266. #A12783@; #A6075@; #A6237@; #A6237@; #A5783@;
#5784@;#A7859@; #A7840@; #A6237@; #A6036@;
#A6172@; #A6020@; #A7842@; #A8536@; #A6158@;
#A7857@; #A10770@; #A10768@; #A10804@; #A7842@;
#A8509@; #A7840@; #A7859@.
267. ORB; Vergaderingen College van Regenten, 1960-1970.
268. #A7771@.

269. #A6079@; #A6291@.
270. #A6078@.
271. #A6074@.
272. #A6073@.
273. #A6078@; #A6077@.
274. #A6436@; #A6290@.
275. #A6288@.
276. #A6041@.
277. #A6028@; #A6025@.
278. #A6038@; #A6037@.
#A6024@.
279. #A12751@.
280. #A6082@.
Zie ook: #A7162@.
281. #A6078@.
282. #A15084@.
283. #A6300@.
284. #A7210@.
285. #A6029@.
1. #A12293@.
2. #A12294@.
3. #A12298@.
4. #A12295@.

5. #A12296@.
6. #A12297@.
7. #A12299@.
8. #A6057@.
9. ORB: Bestuursvergaderingen Geleen, 1965-1966.
10. #A10360@.
11. #A10364@; #A10368@; #A10393@; #A10395@.
12. #A10380@; #A10382@; #A10396@; #A10397@.
13. #A10398@; #A10399@.
14. #A10402@; #A10403@.
15. #A10356@.
16. #A10353@.
17. #A10405@; #A6302@; #A6301@; #A6300@.
18. #A10382@.
19. #A10385@.
20. #A10348@.
21. #A10346@.
22. #A10354@.
23. #A10355@; #A10295@
24. #A10355@.
25. #A10626@; #A10351@.
26. #A12300@.

27. #A12301@.
28. #A10348@; #A10346@.
29. #A12303@.
30. #A12307@.
31. #A10345@.
32. #A10344@.
33. #A10344@.
34. #A10428@.
35. Zie #A10341@.
36. #A10628@.
37. #A12308@.
38. Boot/Knapen; #A10341@.
39. #A10341@.
40. #A10341@.
41. #1833@.
42. #1278@; #A13425@.
43. #1597@; J. Derix, 1990.
44. H. Veldman, 2004.
45. #A10341@.
46. #A12309@.
47. #A10340#.
48. #A10629@.

49. #A10629@.
50. #A10629@.
51. #A10339@.
Zie ook: #A10350@; #A10627@; #A10349@.
52. #A10339@.
53. #A10339@.
54. #A10635@.
55. #A10339@.
56. #A10631@.
57. #1823@.
58. #A10632@.
59. #A10634@.
60. #A10338@.
61. #A10638@; #A12313@.
62. #A10337@.
63. #A7069@.
64. #A10074@.
65. Voor St. Jansgeleen werden uiteenlopende schrijfwijzen
gehanteerd. Bovendien wordt voor de in Spaubeek gevestigde
stichting niet steeds dezelfde naam gebruikt.
66. #A10074@.
67. #A7070@.
68. #A6035@.
69. #A6035@.

70. #A12655@.
71. #A6035@.
72. #A7070@.
73. #A12529@.
74. #A7071@.
75. #1634@.
76. #A6230@.
77. #A7072@.
78. #A6499@.
79. #A7078@.
80. #A7078@; #A10076@.
81. #A6211@; #A7079@.
82. #A10663@.
83. #A10076@.
84. #A10077@.
85. #A6224@.
86. #A13370@.
87. #A12317@.
88. #A6501@.
89. #A13373@.
90. #A6255@; #A6214@.
91. #A6260@.

92. #A6253@.
93. #A6252@.
94. #A6505@.
95. #A6029@; #A6249@.
96. #A10079@.
97. #A10640@; #A10079@.
98. #A10079@.
99. #A10663@.
100. #A10078@.
101. #A10656@.
102. #A10641@.
103. #A10644@.
104. #A7096@.
105. #A10645@.
106. #A10647@.
107. #A10666@.
108. #A10665@.
109. #A10082@.
110. #A10652@.
111. #A10651@.
112. #A7149@; #A7130@.
113. #A7154@.

114. #A10085@.
115. #A10085@; #A7159@; #A10087@.
116. #A7154@.
117. #A10670@.
118. #A7154@.
119. #A10088@.
Hetgeen niet is gebeurd.
120. #A10079@.
121. #A7236@.
122. #A7236@.
123. #A7238@.
124. #A7150@.
125. #A7238@.
126. #A7239@.
127. #A7139@.
128. #A7241@.
129. #A10086@.
130. #A10126@.
131. #A7237@; #A7132@; #A7133@; #A7238@.
132. #A10125@.
133. #A10127@; #A10095@.
134. #A7244@.
135. #A10128@; #A7246@; #A10094@; #A10127@.

136. #A10130@; #A10096@; #A7247@.
137. #A12530@.
138. #A10090@; #A10091@; #A10127@.
139. #A6940@.
140. #A7245@.
141. #A10097@; #A7261@.
142. #A6930@.
143. #A6931@.
144. #A10131@.
145. #A7258@; #A10131@.
146. #A10671@.
147. #A10098@; #A10100@; #A10101@.
148. #A6937@; #A7260@; #A7259@.
149. #A6937@; #A6936@; #A6933@.
150. #A6938@.
151. Zie #A10103@.
152. #A10138@.
153. #A7161@.
154. #A10143@.
155. #A10106@.
156. #A10146@.
157. #A7414@.

158. #A10152@.
159. #A12525@.
160. #A7276@.
161. #A7276@; #A7266@.
162. #A6940@.
163. #A6940@.
164. #A6941@; #A6939@; #A6943@.
165. #A6940@.
166. #A10152@.
167. #A6944@.
168. #A7400@.
169. #A6945@.
170. #A7379@.
171. #A7399@.
172. #A7407@.
173. #A7396@; #A7417@; #A6947@; #A7403@; #A7408@;
#A7416@.
174. #A6952@.
175. #A6948@.
176. #A7276@.
177. #A6950@.
178. #A6951@.
179. #A7419@.

180. Zie #A7413@; #A6954@; #A7270@; #A7388@; #A7392@;
#A6962@; #A7390@.
181. #A7267@; #A6954@.
182. #A6964@.
183. #A7389@.
184. #A7385@.
185. #A7409@.
186. #A7412@.
187. #A10160@.
188. #A12325@.
189. #A10133@.
190. #A12326@.
191. #A10102@.
192. #A6508@.
193. #A10142@.
194. #A7264@.
195. #A6510@.
196. #A6167@.
197. #A6509@.
198. #A10107@.
199. #A6513@.
200. #A6513@.

201. #A10790@.
202. #A12647@.
203. Zie #A10787@.
204. #A8578@; #A10145@; #A12648@.
205. #A10787@.
206. #A10789@.
207. #A10147@; #A6515@.
208. #A6014@; #A12751@; #A8570@.
209. #A6516@; #A13379@; #A12645@.
210. #A13381@.
211. #A12643@.
212. #A7419@; #A12644@; #A13016@; #A6517@.
213. #A6953@.
214. #A6519@; #A6005@.
215. #A12641@; #A12642@; #A10158@; #A10156@.
216. #A7355@.
217. #A6957@.
218. #A6979@.
219. #A6979@
220. #A10158@; #A10114@.
221. #A12290@.
222. #A8532@.

223. #A6007@; #A10157@; #A12642@; #A10799@.
224. #A10717@.
225. #A12679@.
226. #A12681@.
227. #A13375@.
228. #A8512@; #A13383@.
229. #A13384@.
230. #A8510@.
231. #A12684@.
232. #A6001@; #A12685@; #A8510@.
233. #A13385@; #A8502@; #A12686@.
Zie ook: #A7580@.
234. #A7371@; #A8512@.
235. #A6971@.
236. #1913@.
237. #A10549@.
238. #A7280@; #A13291@.
239. Zie #A7280@; #A7286@
240. #A10156@; #A10157@.
241. #A10157@; #A6967@.
242. #A6973@.
243. #A12341@.

244. #A10120@; #A12289@.
245. #A9942@.
246. #A10170@.
247. #A6000@.
248. #A8500@.
249. #A6000@; #A8489@.
250. #A7288@.
251. #A1875@; #1876@.
252. #A10210@
253. #A13382@.
254. #A8510@; #A6001@.
Zie ook: #A7578@.
255. #A12687@; #A13387@.
256. #A6153@; #A8500@; #A6151@.
257. #A15573@; #A15538@; #A6143@; #A5995@; #A10807@.
258. #A7577@.
259. #A6152@; #A13391@; #A12690@.
260. #A10176@; #A12689@; #A7569@.
261. #A6978@.
262. #A5999@; #A8495@.
263. #A10181@; #A12693@.
264. #A10179@; #A10180@; #A7295@.
265. #A7289@; #A10185@; #A10190@.

266. #A10181@.
267. #A10189@.
268. #A13299@; #A10187@; #A6985@; #A10188@; #A10189@;
#A13300@.
269. #A12343@.
270. #A6986@.
271. Zie #A7562@.
272. #A7564@.
Zie ook: #A8493@.
273. #A7565@.
274. #A7294@.
275. #A7295@.
276. #A7296@; #A6987@.
277. #A7300@.
278. #A6992@.
279. #A10194@.
280. #A13304@.
281. #A10182@.
282. #A8552@; #A6145@.
Zie #A12694@; #A13395@; #A12695@; #A12696@;
#A12638@; #A8491@; #A10183@; #A6149@.
283. ORB: Nota betreffende doelstellingen en uitgangspunten voor
samenwerking tussen de ziekenhuizen te Sittard en
Geleen,Berenschot, 23-8-1973.
Zie ook: #A10808@.
284. #A10190@; #A10809@.

285. Zie #A6144@; #A12640@; #A10173@; #A8340@.
286. #A6991@; #A12639@.
287. #A7575@.
288. #A10191@.
289. #A6142@.
290. #A10193@.
291. #A6495@.
292. #A6988@.
293. #A7301@.
294. #A12671@.
295. #A10194@.
296. #A7302@.
297. #A7304@.
298. #A10195@.
299. #A6140@.
300. #A12700@.
301. #A6999@.
302. #A7303@.
303. Zie #A7307@.
304. #A12673@.
305. #A12676@; #A6137@.
306. #A6138@; #A12675@; #A12630@.

307. #A6999@.
308. #A12629@, #A12705@; #A6135@.
309. #A12627@.
310. #A12626@.
311. #A7312@.
312. #A6989@.
313. #A7005@.
314. #A7313@.
315. #A10603@.
316. #A10982@.
317. #A10926@.
318. #A12054@.
1. #A6199@; #A6877@; #A7846@; #A1916@; #A14945@;
#A1913@.
2. #1911@.
3. #A12795@.
4. #A12794@.
5. #A12792@.
6. #A12825@.
7. #A12797@.
8. #A1918@.
9. #A1918@.

10. Zie o.m.: #A13042@; #A13041@; #A13040@; #A13039@;
#A13037@; #A7843@.
11. Zie ook: Boot/Knapen.
12. #A6246@; #A6028@; #A6024@.
13. #A6023@.
14. Mijnziekenhuis; boek Tans
15. #A10766@.
16. perspectievennota, mijnziekenhuis, #1597@.
17. #A6016@; #1598@.
18. #A8578@.
19. #A7266@.
20. #A7242@; #A7243@.
21. #A8528@.
22. #A10810@.
23. #A7583@.
24. #A6995@.
25. #A6138@.
26. #A7004@.
27. #A7242@.
28. #A6996@.
29. #A7309@.
30. #A7000@.
31. #A12707@.

32. #A10196@.
33. #A10198@.
34. #A7306@.
35. #A10201@.
36. #A7000@.
37. #A7005@.
38. #A10207@.
39. Zie #A10949@.
40. #A12622@; #A10205@.
Zie ook: #A7007@.
41. B.J.M. Ale, Risico's en Veiligheid, Een historische schets, Delft
2003.
42. #A12042@; #A10922@; #A12072@; #A7341@.
43. #A6990@.
44. #A10946@.
45. #A10949@.
46. #A10946@.
47. #A10762@.
Zie ook: #A10223@; #A13320@; #A10222@.
48. #A10205@; #A7332@; #A7007@; #A10223@; #A10222@;
#A7335@; #A7341@.
49. #A7340@.
50. #A13320@; #A7342@.
51. #A10221@.

52. #A7344@.
53. #A13322@.
54. #A10219@.
55. #A7342@; #A10928@; #A10221@; #A7343@.
56. #A10220@.
57. #A10217@.
58. #A10948@; #A10946@.
59. #A10223@.
60. #A12049@; #A12055@.
61. #A12072@.
62. #A12073@.
63. #A10222@.
64. #A10920@.
65. #A10921@.
66. #A10221@.
67. #A8433@; #A12070@; #A10989@; #A6117@; #A10215@
68. #A12066@.
69. #A10234@; #A13210@.
70. #A10231@; #A10230@.
71. #A12123@.
72. #A10216@; #A10216@.
73. #A10175@.

74. #A6992@; #A10197@.
75. #A7307@; #A10221@.
76. #A13313@; #A7308@.
77. #A12706@; #A12626@; #A12625@; #A6129@; #A6127@;
#A12623@.
78. #A10205@; #A7008@; #A10223@; #A10222@; #A10217@;
#A13361@; #A10234@.
79. #A6140@; #A12706@; #A7316@.
80. #A6129@; #A12622@.
81. #A10947@.
82. #A6133@; #A12706@; #A10970@.
83. #A12700@; #A7000@.
84. #A10944@; #A10929@; #A10928@; #A13367@.
85. #A7000@; #A12625@; #A10762@.
86. #A10762@.
87. #A10719@.
88. #A13365@.
89. #A13280@.
90. #A12062@; #A12061@.
91. #A13278@.
92. #A6111@; #A10235@.
93. #A10757@.
94. #A10234@; #A10743@; #A10737@.

95. #A13277@.
96. #A12609@.
97. #A12510@.
98. #A13274@.
99. #A13275@.
100. #A7010@.
101. #A13272@; #A10233@; #A12101@; #A6110@; #A6109@.
102. #A5788@; #A13271@.
103. #A13353@.
104. Zie #A13269@; #A13268@.
105. #A6109@.
106. #A5790@.
107. #A106@.
108. #A12103@; #A13216@.
109. #A12251@.
110. #A13211@; #A9089@; #A13201@; #A13202@.
111. #A6106@.
112. #A10229@; #13340@.
113. #A10624@.
114. Zie #A7013@.
115. #A13195@.
116. #A7555@.

117. Zie bijv.: #1867@.
118. #A7555@.
119. #A10226@.
120. #A12090@.
121. #A10226@.
122. #A13263@.
123. #A7581@.
124. #A13265@.
125. #A13262@.
126. #A13246@.
127. #A13245@.
128. #A6103@.
129. #A13260@; #A13261@.
130. #A13194@.
131. #A13244@.
132. #A13257@.
133. #A6102@.
134. #A6102@.
135. #A12121@; #A12118@; #A12116@.
136. #A6075@.
137. #A6446@; #A6231@.
138. #A7210@.

139. #A6026@; #A8637@.
140. #A6014@.
141. #A6003@; #A8515@; #A6000@.
142. #1845@.
143. #1845@.
144. #A11022@; #A11018@.
145. Zie A.M.C.M. Schellen, Artificial insemination in the human,
proefschrift Utrecht, 1957.
146. #A6137@.
147. #A11017@; #A6136@.
148. #A11016@.
149. #A11014@.
150. #A11009@; #A6133@; #A11007@.
151. #A6132@.
152. #2252@.
153. #A10723@.
154. #A6117@; #A10720@; #A6110@.
155. #A6109@; #A8461@; #A6106@.
156. #A10729@.
157. #A12092@; #A7014@; #A12714@.
158. #A6698@.
159. #A6700@.
160. #A8404@; #A6103@.

161. #A6686@.
162. #A6677@; #A6098@; #A6669@
163. #A10772@.
164. #A6016@.
165. #A10815@.
166. #A6005@.
167. #A6161@; #A10717@.
168. #A6158@; #A10794@; #A6153@.
169. #A6153@.
170. #A6000@; #A5999@.
171. #A6148@.
172. #A6142@.
173. #A6131@.
174. #A6120@.
175. #A6120@.
176. #A6113@.
177. #A8470@.
178. #A8469@.
179. #A6623@.
180. ORB: Dagvaarding in kort geding van H.L.M. Bronswijk
doorJ.E.F.F.M. Duynstee advocaat en procureur van H.M.F.J. van
Beek, 7-12-1981.
181. #A6111@

182. #A12064@.
#A10214@.
183. #A12062@.
184. #A6110@.
185. #A6623@.
186. #A6624@.
187. ORB: H.G.J. van Kempen aan H.L.M. Bronswijk, 30-6-1978.
188. #A10729@.
189. #A6622@.
190. #A6625@; ORB: H.L.M. Bronswijk aan H.G.J. van Kempen en
J.J.G. Derckx, 5-2-1979 (waaruit citaat).
191. #A6092@.
192. #A6091@.
193. Zie rayonstatistieken.
194. #A8314@; #A6134@; #A6129@; #A6126@.
195. #A6133@.
196. #A6120@; #A10922@.
197. #A10724@.
198. #A10929@; #A10928@; #A10723@; #A12071@.
199. #A6117@.
200. #A8430@.
201. #A10721@.
202. #A8421@; #A10719@; #A12063@; #A6113@.

203. #A12062@; #A6111@; #A8486@; #A10234@.
204. #A8471@; #A12094@.
205. #A6106@.
206. #A12093@.
207. #A12092@.
208. #A7013@.
209. #A7014@.
210. #A8403@; #A10245@; #A12712@.
211. #A6103@; #A10244@.
212. #A6694@; #A12115@.
213. #A12115@; #A7012@; #A6668@.
214. #A7012@; #A6667@; #A6100@; #A6676@.
215. #A10241@.
216. #A10239@; #A10258@.
217. #A11368@.
218. #A10239@; #A7011@.
219. #A6094@.
220. #A6618@.
221. #A6093@.
222. #A13234@.
223. #A13473@.
224. #A10243@.

225. #A7012@.
226. #A10242@.
227. #A12115@.
228. #A7012@.
229. #A10241@.
230. #A10241@; #A6668@; #A10240@.
231. #A12593@.
232. #A10239@.
233. #A10240@.
234. #A10239@.
235. #A12497@.
236. #A13227@; #A13224@; #A13223@; #A6099@.
237. #A10239@; #A13220@; #A10238@; #A10237@.
238. #A6637@; #A6094@; #A13239@; #A10255@.
239. #A10258@; #A12496@.
240. #A11365@.
241. #A13237@.
242. #A10251@.
243. #A6107@; #A6106@.
244. #A6101#.
245. #A6107@; #A6106@.
246. #A6680@.

247. #1859@.
248. #A6635@.
249. #A6091@.
250. #A13248@.
251. #A6490@.
252. #A10258@.
253. #A12497@; #A12496@.
254. #A13363@.
Zie ook: #A13229@.
255. #A13225@.
256. #A13223@.
257. #A10258@; #A11368@; #A7011@; #A10257@; #A11366@;
#A10253@; #A12585@; #A10251@.
258. #A11362@.
259. Mintjens: zie #A12495@.
260. #A12243@.
261. #A12492@.
262. #A12242@.
263. #A7016@.
264. #A11353@; #A11362@.
265. Zie #A12492@.
266. #A12489@.
267. #A10249@; #A10248@; #A9449@; #A9534@.

268. #A12108@; #A10248@; #A9449@
269. #A9449@.
270. #A10248@.
271. #A11345@.
272. #A9449@.
273. #A9488@; #A9484@; #A9497@; #A9480@; #A10265@;
#A9467@.
274. #A7556@.
275. #A9443@.
276. #A13229@; #A13230@.
277. #A6562@.
278. #A6567@; #A12104@; #A6566@.
279. #A12213@; #A13192@; #A12212@; #A13188@; #A13187@;
#A13189@.
280. #A6562@.
281. #A9500@.
282. #A9486@.
283. #A9484@.
284. #A9455@.
285. #A9499@.
286. #A9439@; #A9560@; #A9561@; #A9541@; #A9522@.
287. #A9445@; #A9446@; #A12237@; #A12234@; #A6564@.
288. #A9444@.

289. #A9439@.
290. #A12229@.
291. #A9508@; #A9507@; #A12238@; #A6562@; #A12231@;
#A9505@; #A12230@; #A9494@; #A8949@; #A9492@;
#A9493@; #A9496@; #A12275@; #A12264@; #A6535@;
#A12281@; #A12282@.
292. #A9436@.
293. #A12269@.
#A9441@; #A12226@; #A6534@; #A9438@; #A12132@;
#A11382@; #A12268@; #A12266@; #A11380@.
294. #A11380@; #A12274@.
295. #A12166@
296. #A6548@; #A10241@.
297. #A6523@; #A12263@.
#A1868@.
#A1872@; #A1870@.
298. #A12264@.