Activiteitenverslag 2011 van het directoraat-generaal Penitentiaire ...

Activiteitenverslag 2011
Directoraat-generaal Penitentiaire Inrichtingen

MInIster
Mij uitspreken over de realisaties van het DG EPI in 2011
vind ik moeilijk aangezien ik mijn mandaat als Minister van
Justitie pas in december van dat jaar heb opgenomen.
Tijdens de afgelopen maanden heb ik mij echter kunnen
verdiepen in de strafuitvoering en dus ook in de wereld van
de gevangenissen. De gevangenissen vormen al jaren een
belangrijke schakel in de strafuitvoeringsketen. Overbevolking
en een gebrekkige infrastructuur zijn steeds terugkerende
woorden. Ook de uitvoering van de straffen onder de drie
jaar, vooral onder de vorm van elektronisch toezicht, is een
zorgenkind.
Om de problemen gericht aan te pakken zal het beleid
dus moeten worden aangepast. Het aantal plaatsen in de
Belgische gevangenissen en de kwaliteit van die plaatsen
zijn vaak onvoldoende. We moeten dus verder werken
aan de uitvoering van het Masterplan, waarvan de
eerste realisaties stilaan zichtbaar worden. De contracten
voor de vier nieuwe gevangenissen in Beveren,
Dendermonde, Marche-en-Famenne en Leuze-en-
Hainaut zijn ondertussen ondertekend. De andere
dossiers, zoals het Forensisch Psychiatrisch Centrum
in Antwerpen, de gevangenis in Haren, de nieuwe
gevangenis in Wilrijk en de inrichting in Achène,
werden voorbereid. Bovendien ging de bouw van start
van het Forensisch Psychiatrisch Centrum in Gent en
van de gevangenis in Marche-en-Famenne.
De uitbreiding van het elektronisch toezicht is een
belangrijk punt, zowel op het vlak van de strafuitvoering
als op het vlak van de voorlopige hechtenis. Ik ben ervan
overtuigd dat een betere werking van de diensten en een
aanpassing van de wetgeving terzake van het elektronisch
toezicht een succesverhaal kunnen maken in de strijd tegen
de overbevolking en tegen de perceptie dat straffen onder
de drie jaar niet worden uitgevoerd. Ook de situatie rond de
voorlopige hechtenis zal verbeteren.
Op veiligheidsvlak was 2011 helaas geen modeljaar. De
gevangenisadministratie werd geconfronteerd met een golf
van ontsnappingen die gepaard gingen met onaanvaardbaar
geweld, waaronder gijzelingen. Deze incidenten tonen des
te meer aan hoe ingewikkeld de veiligheidsproblematiek
binnen de gevangenissen is. Maar ik weet dat het DG EPI
hier dagelijks mee bezig is en alle mogelijke inspanningen
levert om de situatie te verbeteren. De verhoging van
het aantal gsm-sweepings, de veiligheidsaudits in een
twintigtal gevangenissen, de start van de opleidingen
van de interventieteams en de levering van het nodige
interventiemateriaal zijn voorbeelden van initiatieven die op
termijn de veiligheid in de gevangenissen zullen verbeteren.
Ik wil het DG EPI bedanken voor al haar realisaties van
het afgelopen jaar en voor haar blijvende inzet om een
dynamische organisatie te zijn.
Annemie Turtelboom
1

2
voorzItter van het dIrectIecoMIte
Omwille van de politieke en budgettaire situatie in ons
land was 2011 zeker geen gemakkelijk jaar voor de FOD
Justitie. Het was een lange periode van lopende zaken die
gelukkig tot een einde kwam toen Annemie Turtelboom
Minister van Justitie werd in december. Net als de andere
entiteiten van de organisatie, heeft het DG EPI duidelijk
ook een moeilijke periode gekend. Daar komen dan nog
de terugkerende thema’s bij die specifiek zijn voor een
gevangenisadministratie. Het beheer van een organisatie als
het DG EPI vraagt met andere woorden een dagelijkse inzet.
Ik ben dan ook tevreden als ik de resultaten bekijk die het DG
EPI jaar na jaar bereikt en die u in dit activiteitenverslag kunt
lezen.
De realisaties van het DG EPI zijn opmerkelijk, vooral omdat
de werkomstandigheden verre van ideaal zijn. De problemen
van de overbevolking of van de soms slechte staat van de
gebouwen worden vaak besproken tijdens het directiecomité
van de FOD Justitie om naar constructieve en geïntegreerde
oplossingen te zoeken. Ook veiligheid is een blijvend
aandachtspunt: de verontrustende stijging van het aantal
ontsnappingen met gijzeling in 2011 toont aan hoe belangrijk
het is om te blijven werken aan de veiligheid van
het personeel, de gedetineerden en de
maatschappij.
Als voorzitter van het directiecomité ben ik blij dat het DG
EPI zich volledig inschrijft in de logica van het geïntegreerd
management. Ik ben ook tevreden over het beheer van
de financiële processen en het optimaal gebruik van de
budgettaire middelen. Daarnaast trad in 2011 een groot deel
van de basiswet in werking. Ook al moet deze wet hier en
daar nog worden verbeterd, toch draagt de uitvoering ervan
integraal bij tot de modernisering van de gevangenissen en
van Justitie.
De publicatie van een aanvullend activiteitenverslag bij het
jaarverslag van de FOD Justitie, en dit voor het vijfde jaar op
rij, past perfect binnen de logica om zich in te schrijven in
de processen van de FOD Justitie. Ik vind het dan ook een
goed initiatief dat een belangrijke organisatie als het DG
EPI haar activiteiten aan de buitenwereld voorstelt en dat
deze activiteiten kunnen blijven plaatsvinden ondanks de
dagelijkse moeilijkheden waaraan de gevangenisadministratie
het hoofd moet bieden. Ik twijfel er niet aan dat de lezer
van dit activiteitenverslag zal merken hoe het DG EPI steeds
moderner en meer resultaatgericht te werk gaat en zo
bijdraagt tot de uitvoering van de doelstellingen van de FOD
Justitie.
Alain Bourlet

dIrecteur-generaal
Dit vijfde activiteitenverslag verschijnt tijdens het laatste jaar van
mijn eerste mandaat als directeur-generaal van de Penitentiaire
Inrichtingen. Het is dus tijd om even terug te blikken naar de
voorbije jaren.
In 2007 besloten we om jaarlijks een activiteitenverslag te
publiceren. Dat was een enorme uitdaging. De laatste jaarverslagen
van de gevangenisadministratie dateerden immers van eind jaren
’90. De vorm, de inhoud en de presentatie waren achterhaald.
De communicatiedienst moest dus het concept van het
activiteitenverslag bijna volledig heruitvinden en dit in bijzonder
moeilijke omstandigheden. De middelen waren immers zeer
beperkt, de expertise bijna onbestaande en de termijnen zeer kort.
Toch slaagde de communicatiedienst erin. Op 12 juni 2008 werd
het activiteitenverslag 2007 in het opleidingscentrum in Marneffe
voorgesteld.
Tijdens de volgende jaren werd het basisconcept behouden
en verder verfijnd: de nadruk lag op de belangrijke
activiteiten, er kwam een focusartikel bij,
gespecialiseerde software werd gebruikt en
de equipe die aan het activiteitenverslag
werkt, werd versterkt. Dankzij de inzet van
de communicatiedienst, de gevangenissen
en de centrale diensten, maar ook van
het Belgisch Staatsblad, de drukkerij
in het penitentiair schoolcentrum van
Hoogstraten en de vertaaldienst van de
FOD justitie, publiceert het DG EPI nu haar
vijfde activiteitenverslag.
Dit verslag valt dus samen met mijn
zesde jaar als directeur-generaal.
Het is erg belangrijk dat een
gevangenisadministratie zo open mogelijk
met de samenleving communiceert. Wij moeten niet wachten
op anderen om zelf onze realisaties voor te stellen. Zij zijn
misschien minder spectaculair en sensationeel dan zware
incidenten, stakingen of ontsnappingen. Maar zij zijn wel veel
belangrijker, want zij staan symbool voor alle inspanningen
die het personeel van het DG EPI elke dag levert om van onze
organisatie een modern en goedwerkend geheel te maken.
Dat zal voor mij een prioriteit blijven.
In 2011 werkten wij uiteraard verder aan de modernisering
van onze organisatie. Het was nochtans een van de moeilijkste
jaren uit mijn mandaat. Een aantal ontsnappingen met
extreem geweld, de sluiting van het grootste deel van de
gevangenis van Verviers, de zware budgettaire inspanningen
voor de administratie en het management, de maandenlange
periode van lopende zaken op het vlak van beleid en de
soms zware sociale conflicten hebben hun tol geëist. Toch
zijn er ook positieve berichten: de verdere uitwerking van
de basiswet, het begin van de werkzaamheden van het
Forensisch Psychiatrisch Centrum in Gent en de gevangenis
in Marche-en Famenne, de verdere voorbereidingen van
de bouw van nieuwe gevangenissen in Beveren, Haren, het
Forensisch Psychiatrisch Centrum in Antwerpen en Leuzeen-Hainaut,
de ophoging van de gevangeniscapaciteit in
de penitentiaire inrichting in Tilburg, de start van ons eigen
intranet, de veiligheidsaudits, de verdere ICT-modernisering,
de gsm-sweepings en de implementatie van de mesoniveaus
bij de CDRGA zijn daar maar een paar voorbeelden van.
Ook het feit dat de opvulling van de posten voor het
bewakingspersoneel nu al een aantal jaren op een hoge
realisatiegraad blijft, is een prestatie op zich.
Hans Meurisse
3

4
Inhoud
Missie en visie ...........................................5
organogram ..............................................5
centrale diensten ....................................6
opleidingscentra .....................................28
gevangenissen .........................................40
ePI in cijfers ................................................184

MIssIe
Het directoraat-generaal EPI:
> is verantwoordelijk voor een rechtsconforme, veilige en
humane uitvoering van vrijheidsberovende straffen en
maatregelen,
> heeft, vanuit haar expertise, een adviserende rol op
penitentiair vlak,
> verzekert een doelgericht beheer van elke entiteit binnen
haar bevoegdheid.
En dit alles binnen een herstelgerichte Justitie.
vIsIe
Het directoraat-generaal EPI wil:
> op basis van het professionalisme van haar medewerkers,
een organisatiebrede resultaatgerichtheid en integrale
kwaliteitszorg, een toonaangevende dienstleverancier zijn,
> een innoverende organisatie zijn door alert in te spelen op
relevante ontwikkelingen en gericht te investeren in de
ontplooiing van haar medewerkers,
> optimaal intern en extern communiceren.
Directie Strategische
Ondersteuning
Juridische Ondersteuning
Conceptuele Voorbereiding
R&D + Documentatie
DGZG
PSD
Antwerpen
Dendermonde
Hasselt
Ieper
Leuven Hulp
Merksplas
Ruiselede
Turnhout
GFC Everberg
GFC Tongeren
Regionale Directie Noord
Management-
ondersteuning
PMO & Strategische
Planning
OCPP - Merksplas
Directeur-generaal
Coördinatie &
Kwaliteitsbewaking
Brugge
Gent
Hoogstraten
Leuven Centraal
Mechelen
Oudenaarde
St-Gillis
Wortel
Tilburg
OCPP Brugge
Directie
Detentiebeheer
Directie P&O
Directie ICT
Directie BB & L
Andenne
Dinant
Huy
Jamioulx
Marneffe
Namur
Paifve
Tournai
CFPP Marneffe
Regionale Directie Zuid
Arlon
Forest
Ittre
Lantin
Mons
Nivelles
St-Hubert
Verviers
CFF St-Hubert
Financiële
Ondersteuning
BAB
Logistieke
Ondersteuning
DOGV
CDRGA
Veiligheidskorps
Centrale Garage
Mobiele Equipe
NCET
5

6
centrale dIensten
Het DG EPI is een van de grootste entiteiten binnen de FOD
Justitie. De organisatie bestaat uit een centraal bestuur
en buitendiensten die alle penitentiaire inrichtingen en
opleidingscentra omvatten. Voor de uitvoering van zijn
opdrachten beschikt de directeur-generaal over verschillende
centrale diensten en directies die rechtstreeks onder zijn
bevoegdheid vallen.
Door hun sturende en ondersteunende rol houden zij toezicht
op en monitoren zij de buitendiensten. Zij behandelen ook de
individuele dossiers van gedetineerden en beheren zowel het
personeel als het materieel. De Regie voor Gevangenisarbeid
en het Veiligheidskorps, dat instaat voor de overbrenging van
de gedetineerden, behoren ook tot het directoraat-generaal.

8
oPeratIoneel en
strategIsch
Managementplan
De doelstellingen en projecten uit het managementplan
vormen de leidraad voor de ganse organisatie. Via dat
dynamisch beleidsinstrument draagt het DG EPI ook bij tot
realisatie van het geïntegreerde managementplan van de FOD
Justitie en het beleidsplan van de minister. Het DG EPI legde
sinds de opmaak van het managementplan in 2006 reeds
een hele weg af. Dat is duidelijk zichtbaar in het schematisch
overzicht waar de taartdiagrammen de voortgang per
strategische doelstelling weergeven. Deze voortgang werd
zowel door de centrale diensten als de gevangenissen
gerealiseerd. In 2011 lag de nadruk vooral op veiligheid,
infrastructuur en kwaliteitsbeheer. De evolutie van de
realisaties verliep trager gedurende de periode van lopende
zaken. Met het aantreden van de nieuwe regering kwam eind
2011 een nieuwe golf van initiatieven.
In 2012-2013 wordt de voltooiing van de organisatiestructuur
voortgezet op het niveau van de Centrale Dienst van de
Regie voor Gevangenisarbeid (CDRGA), de psychosociale
dienst (PSD), het Veiligheidskorps en de regionale directie.
Daarnaast zullen de vier basisprocessen ‘veiligheid’,
‘hotelfunctie’, ‘uitvoering van het detentietraject’ en
‘beheer van de activiteiten tijdens de detentie’ beschreven
worden op metaniveau. De veiligheidsprocedures zullen in
detail uitgewerkt worden (actieve en passieve veiligheid,
technologische middelen, rollen en verantwoordelijkheden).
Tot slot zijn ook de projecten SIDIS-suite en de uitvoering van
het Masterplan prioritair.
dienst Interne rechtspositie
De Dienst Interne Rechtspositie (DIRP) is operationeel
sinds begin 2011 en vormt samen met de Dienst Externe
Rechtspositie (DERP) de Directie Detentiebeheer.
Terwijl de DERP beslist over de toekenning van
strafuitvoeringsmodaliteiten (uitgaansvergunning, penitentiair
verlof, voorlopige invrijheidstelling, enz.) aan veroordeelden,
beslist de DIRP over de plaatsing en overplaatsing van
gedetineerden.
De DIRP neemt in haar dagelijkse werking individuele
beslissingen over de overbrenging van gedetineerden
aan de hand van criteria rond veiligheid, infrastructuur en
capaciteit. De dienst houdt hierbij rekening met de straf en
het sociaal en familiaal vangnet van de gedetineerden. Bij elke
beslissing wordt alle informatie bekeken die op dat moment
beschikbaar is in het dossier van de betrokken persoon: zijn
strafcategorie en gedrag, de verslagen van de psychosociale
dienst, eventuele incidenten, bezoekmomenten, opleiding,
personen van wie hij of zij moet gescheiden worden,
vluchtgevaarlijkheid, reclasseringsplan, enz.
Omdat de gevangenissen met overbevolking kampen, waakt
de DIRP ook over de optimale benutting van de schaarse
gevangeniscapaciteit en dit in samenspraak met de regionale
directie. Bij de verdere inwerkingtreding van de basiswet voor
het gevangeniswezen zullen de bevoegdheden van de DIRP
vermoedelijk nog uitbreiden.

veiligheid in de gevangenissen onder
de loep
Na enkele incidenten in de zomer van 2011 gaf de directeurgeneraal
de opdracht om extra aandacht te besteden aan
veiligheid. Het garanderen van de veiligheid, zowel intern
als extern, is immers een van de belangrijkste opdrachten
van het DG EPI. Verschillende diensten sloegen de handen
in elkaar. De regionale directie is verantwoordelijk voor het
algemene beleid rond veiligheid, de dienst Ondersteuning,
Gebouwen en Veiligheid (DOGV) staat in voor het beleid rond
infrastructuur en gebouwen en de dienst Kwaliteitsbewaking
voor de evaluatie van het risicobeheer omtrent veiligheid in
de gevangenissen.
De DOGV startte met de doorlichting van de
veiligheidsprocedures in de gevangenissen. Die moet
duidelijk maken wat per gevangenis de sterke en zwakke
Interventieteams
De oprichting van de interventieteams in de gevangenissen
ging in november 2011 van start. Het is een grootschalig
project binnen het DG EPI waarbij per gevangenis enkele
personeelsleden deel uitmaken van een interventieteam. Zij
worden opgeleid om bij conflicten professioneel tussen te
komen.
De opleiding in conflict- en agressiebeheersing wordt
gegeven door medewerkers van het Veiligheidskorps en
duurt tien dagen. Naast het gebruik van interventiekledij en
-materiaal, staat ook teamwork tijdens de opleiding centraal.
Het is immers belangrijk dat de leden van het interventieteam
in team kunnen werken en kunnen rekenen op hun collega’s.
De personeelsleden in de gevangenissen van Vorst en
punten op vlak van veiligheid zijn. De dienst onderzocht hoe
veilig de verplaatsingen van de gedetineerden verlopen van
en naar de wandeling, de bezoekzaal en de werkplaatsen
alsook de veiligheid tijdens deze activiteiten zelf. Zij hield
daarbij rekening met menselijke factoren, procedures en
technische hulpmiddelen. Andere aspecten die tijdens het
onderzoek aan bod kwamen, waren sleutelbeheer, controles,
interventieplanning, fouillering, personeelstekorten, interne
oefeningen, enz. Na de doorlichting bracht de regionale
directie een bezoek aan de gevangenissen om samen met
de lokale directie de veiligheidsbevindingen te bespreken
en actieplannen uit te werken. Daarnaast startte de dienst
Kwaliteitsbewaking met een evaluatie van de risico’s binnen
belangrijke veiligheidsprocessen in de eerste gevangenissen.
De dienst valt bovendien sinds eind 2011 rechtstreeks onder
de bevoegdheid en de aansturing van de directeur-generaal.
Deze reorganisatie benadrukt de onafhankelijkheid van de
dienst en haar specifieke opdracht.
Sint-Gillis volgden als eerste de opleiding en vormen hier
gestructureerde interventieteams.
In 2011 werden in totaal tien gevangenissen uitgerust
met interventiepakken, interventieschoenen, handboeien,
wapenstokken, enz. Het contract voor het materiaal loopt over
een periode van drie jaar waardoor de volgende bestellingen
zullen volgen in 2012 en 2013.
evacuatie vleugels a en B in
verviers in goede banen geleid
Op 7 september 2011 vaardigde de burgemeester van
Verviers een administratieve politieverordening uit waarin
om veiligheidsredenen werd bevolen de vleugels A en B
Op basis van deze resultaten kan het DG EPI de
gevangenissen beter beveiligen en een zo veilig mogelijke
werkomgeving creëren voor het personeel. Tot nog toe
werden al 23 gevangenissen doorgelicht. De overige
gevangenissen volgen. De doorlichtingen zullen regelmatig
herhaald worden.
Er werden in het kader van de veiligheid ook diverse
projecten opgestart. De projectgroepen worden
samengesteld met vertegenwoordigers van de centrale
diensten en de gevangenissen. Zo werd een visie rond
integrale veiligheid voor de Belgische gevangenissen
geformuleerd. Ook werden werkgroepen opgestart rond de
identificatie van risicogedetineerden en rond het beheer van
crisissituaties
en de centrale ronde hal van de gevangenis van Verviers te
evacueren. De regionale directie Zuid werkte daarop een
actieplan uit en leidde alles in goede banen. Op 31 oktober
waren in totaal 130 gedetineerden overgebracht naar de
gevangenissen in Andenne, Huy, Lantin en Sint-Gillis. De
volledige evacuatie nam slechts een maand in beslag. De
gevangenis van Verviers is voortaan enkel een arresthuis voor
58 personen.
Ook de personeelsleden moesten naar andere gevangenissen
worden overgeplaatst. Zij gingen aan de slag in de
gevangenissen van Andenne, Huy, Lantin en Sint-Gillis.
Ongeveer 77 voltijdse personeelsleden zijn in Verviers
gebleven voor de werking van het arresthuis. Het overschot
aan materiaal in de gevangenis van Verviers werd over de
gevangenissen verdeeld, met voorrang aan de gevangenissen
die de gedetineerden en het personeel van Verviers opvingen.
9

10
tilburg +
In afwachting van de bouw van nieuwe gevangenissen
werd op 31 oktober 2009 een verdrag afgesloten tussen
België en Nederland over de overbrenging van Belgische
gedetineerden naar een penitentiaire inrichting in Nederland.
De eerste 500 mannelijke gedetineerden die definitief werden
veroordeeld door een Belgische rechtbank, werden in het
voorjaar van 2010 ondergebracht in de penitentiaire inrichting
in Tilburg. Na een eerste positieve evaluatie werd de capaciteit
verhoogd. In het voorjaar van 2011 werden onder de noemer
‘Tilburg+’ nog eens 150 personen overgebracht.
Momenteel verblijven een 650-tal Belgische gedetineerden
in deze Nederlandse gevangenis. Iets meer dan 500 van hen
werden veroordeeld door een Nederlandstalige rechtbank.
Het overige deel komt uit het Franstalige landsgedeelte.
Hoewel deze gedetineerden opgesloten zitten op Nederlands
grondgebied, zijn de Belgische penitentiaire regelgeving
en de basiswet voor het gevangeniswezen op hen van
toepassing.
Mesoteams van start in Brugge en
Marneffe
Sinds april 2011 zijn de mesoteams in Brugge en Marneffe
operationeel. Deze teams zijn de schakel tussen de centrale
dienst in Brussel en de gevangenisateliers. Zij focussen zich
op commerciële activiteiten en de aanwerving van klanten
om zoveel mogelijk gedetineerden te werk te stellen.
Het team in Brugge beheert en coördineert het werk van
de gedetineerden in de ateliers van de gevangenissen in
Brugge, Gent, Oudenaarde, Dendermonde, Ruiselede en Ieper.
Het team in Marneffe houdt zich bezig met de ateliers in de
gevangenissen in Marneffe, Andenne, Namur, Huy, Dinant en
Jamioulx. In totaal moeten in de toekomst zes mesoteams
over het ganse land de tewerstelling van de gedetineerden
in telkens vier tot zeven gevangenissen coördineren op
technisch, commercieel en administratief vlak. De volgende
mesoteams die van start zullen gaan zijn dat van Hasselt (met
als mesozone de gevangenissen Hasselt, Leuven-Centraal,
Leuven-Hulp en Mechelen) en dat van Lantin (met als
mesozone de gevangenissen Lantin, Saint-Hubert, Verviers,
Paifve en Arlon).
de eerste contacten met de klanten
Ieder mesoteam bestaat uit een teamleider, twee technisch
commerciële medewerkers en een administratief team.
De beide mesoteams werden in april voorgesteld aan
de gevangenisdirecties en het technisch personeel van
de ateliers van de gevangenissen uit de mesozone. De
technisch commerciële medewerkers ontmoetten de privéondernemers
van deze ateliers. Onder toezicht van de
coördinatiecel van de CDRGA contacteerden de mesoteams
honderden ondernemingen. Uit de prospectie blijkt dat
de CDRGA niet erg gekend is bij de privé-ondernemers.
Bovendien zijn die ondernemers en de huidige klanten
niet op de hoogte van de diensten van de CDRGA. De
ondernemers zijn ook niet meteen geneigd om hun werk aan
gedetineerden aan te bieden, vooral omdat zij vrezen voor
een gebrek aan kwaliteit en productiviteit, de niet-naleving
van termijnen en personeelsproblemen.
Kennismaking met de gevangeniswereld
De CDRGA besloot om deze ondernemingen een bezoek
te laten brengen aan enkele gevangenisateliers. Dankzij de
commerciële prospecties werden werden eind november 27
nieuwe werkovereenkomsten afgesloten, zodat zeventig extra
gedetineerden aan het werk kunnen worden gesteld.
so far, so good...
Sinds de start van de twee mesoteams werd bekeken hoe
zij omgaan met crisismomenten, zoals de sluiting van
de ateliers in de gevangenis van Huy als gevolg van een
ontsnappingspoging uit de ateliers, of de staking in Andenne.
De mesoteams verhuisden toen de productielijnen naar
andere gevangenissen, zelfs tot buiten hun eigen mesozone.
Zij verhuisden soms ook het werk van de ene gevangenis
naar de andere om aan de vraag van de klanten tegemoet
te komen. Naast de commerciële activiteiten werkten de
teamleiders en de technisch commerciële medewerkers
aan uniforme en betere werkwijzen in de ateliers om de
tevredenheid van de bedrijven te verhogen. Zij keken naar de
productieprocessen en de processen voor kwaliteitscontrole
van de productie.

Bezinningsdag voor de zorgequipes
De gijzeling in de gevangenis van Namur op 3 februari was
een van de meest traumatische gebeurtenissen van 2011. Een
geïnterneerde van de psychiatrische annex van de gevangenis
gijzelde toen vier leden van de zorgequipe en een andere
gedetineerde die daarbij om het leven kwam.
Om het trauma te helpen verwerken en om duidelijkheid
te scheppen over wat er precies is gebeurd, organiseerde
de dienst Gezondheidszorg van de Gevangenissen een
bezinningsdag voor de zorgequipes in de gevangenissen.
De deelnemers kregen de kans om met elkaar te praten over
de gewelddadige gijzeling en konden hun emoties delen.
De dienst gebruikte de opmerkingen van de zorgequipes
om denkpistes en mogelijke acties naar de toekomst toe uit
te stippelen. Een commandant van Landsverdediging gaf
bovendien een uiteenzetting over omgaan met emotionele
shock na een crisissituatie. Deze bezinningsdag was een
eerste aanzet om op het terrein tot concrete acties te komen
die aan iedereen toelaten om in optimale omstandigheden
bij te dragen tot de missie van het DG EPI. De dienst werkte al
enkele actievoorstellen uit.
Naast steun aan de gijzelaars en aan personeelsleden die
een gijzeling hebben meegemaakt zonder zelf gijzelaar te
zijn, is voor de leden van de zorgequipes ook een specifieke
opleiding voorzien over het verwerken van traumatische
gebeurtenissen en omgaan met geweld en psychopathie.
crM-programma en marketingplan
voor cdrga
De CDRGA wil via Customer Relationship Management (CRM)
de technisch commerciële medewerkers van de mesoteams
toelaten hun initiatieven naar potentiële klanten toe en
hun klantenportefeuille beter te beheren. Het programma
registreert de verkoopsmogelijkheden, de klanten en
hun contacten, de uit te voeren taken, de afspraken en
verslagen, de betalingen en de oproepen. Daarnaast kunnen
de contracten via het programma worden opgevolgd. Zo
hebben de technisch commerciële medewerkers van de
mesoniveaus een volledige gegevensbank van bestaande
en potentiële klanten en een volledige historiek van de
uitgevoerde stappen. Zij kunnen hun dagelijks stappenplan
uitprinten op één pagina.
CRM laat ook toe om gestructureerde commerciële
campagnes uit te tekenen. De potentiële klanten worden
geselecteerd volgens een welbepaald thema. Hun gegevens
worden in de CRM-databank ingevoerd en zij kunnen worden
opgevolgd via e-mail en telefoon. De geïnteresseerde
potentiële klanten die een afspraak willen, kunnen dan
worden gecontacteerd door de technisch commerciële
medewerkers. In het CRM-programma kunnen ook alle
nuttige documenten, zoals het contract en een kostenraming,
bij de gegevens worden gevoegd.
De invoering van de mesoniveaus, hun lokale commerciële
acties, de invoering van CRM en de commerciële acties van de
CDRGA, maken deel uit van een marketingplan. Momenteel
start de CDRGA haar commerciële campagnes via CRM op.
Het is de bedoeling dat de mesoniveaus in de toekomst hun
eigen campagnes kunnen voeren. Zij kunnen zelf initiatieven
nemen naar potentiële klanten toe, deelnemen aan lokale
jobbeurzen en hun eigen netwerken uitbouwen.
De CDRGA wil uiteindelijk al haar commerciële acties en
die van de mesoteams opnemen in een jaaragenda en
een geïntegreerd marketingplan. Zo krijgt iedereen in een
oogopslag een overzicht van de belangrijke geplande
commerciële acties van alle actoren over een volledig jaar.
operationeel plan van de cdrga
Sinds eind september 2011 heeft de CDRGA haar eigen
operationeel plan 2011-2013. De dienst wil voldoende
vacatures aanbieden om meer gedetineerden te werk te
stellen. Enkele leidinggevenden kregen al een opleiding om
de doelstellingen uit het operationeel plan op te volgen.
De CDRGA wil een dienstencatalogus ontwikkelen
met standaardprijzen en een klant-, resultaat- en
kwaliteitsgerichte organisatiecultuur invoeren via
een nieuwe samenwerkingsovereenkomst. Zij wil
bovendien gestructureerd overleg organiseren en
samenwerkingsovereenkomsten afsluiten, vooral met de
beschutte werkplaatsen.
De dienst wil daarnaast haar processen beter beheren via de
nieuwe mesoteams die de budgettaire ramingen van hun
zones zullen maken. De dienst wil ook de BPR-processen
gefaseerd invoeren. Zo moeten de vergoedingen dagelijks
worden ingegeven en commerciële procedures worden
uitgewerkt om hun klantenbestand te vergroten. De CDRGA
wil bovendien een interne audit doorvoeren en dankzij het
SAS-platform haar activiteiten beter controleren en opvolgen.
De CDRGA wil ook haar organisatiestructuur aanpassen
door alvast twee mesoteams en een centrale coördinatiecel
op te richten, die al operationeel zijn. Aan de hand van een
financieel plan zal de CDRGA haar budgettaire ramingen
kunnen controleren, een gegrond personeelsbeleid voeren en
de vergoedingen voor gedetineerden uniformiseren.
Innovatie staat centraal bij de CDRGA. Zij zal een wetsontwerp
opstellen om het huidige wettelijke kader te vervangen en
jaarlijks deelnemen aan twee industriële jaarbeurzen. De
dienst zal ook haar aanbod van diensten, betrekkingen en
stages diversifiëren.
11

12
Business Process Management
In juni 2010 besliste het directiecomité van de FOD Justitie om
een Business Process Management (BPM) te implementeren.
Een BPM is een continu proces om de werkprocessen te
beheren en te verbeteren. Om de uitvoering van dat project
te begeleiden en te sturen, werden een BPM-platform en een
stuurgroep opgericht.
Elk directoraat-generaal en elke stafdienst kreeg de opdracht
om een specifieke ondersteuningsstructuur op te richten
en een projectfiche en actieplan op te stellen. Prioritair was
de opmaak van een inventaris van de werkprocessen en het
bepalen van de processen die kritiek zijn voor de organisatie.
De omschrijving van deze laatste processen krijgt voorrang.
common assessment Framework
In 2008 introduceerde het DG EPI in verschillende
gevangenissen het Common Assessment Framework
(CAF). Het gaat om een model van zelfevaluatie voor
overheidsdiensten waarmee de organisatie een analyse kan
maken van haar sterke en verbeterpunten. Op basis van die
analyse kunnen de gevangenissen voor hun toekomstig
operationeel plan projecten opstarten en doelstellingen
vastleggen om de kwaliteit van hun dienstverlening te
optimaliseren.
De ondersteuning van eigen CAF-deskundigen binnen
het DG EPI zorgde voor enkele vernieuwingen om het
instrument aan te passen aan de behoeften van de
gevangenissen. Belangrijke verwezenlijkingen zijn de
opmaak van een model op maat bestemd voor de Belgische
gevangenissen, geconcretiseerd aan de hand van een
Iedere entiteit duidde een BPM-correspondent aan, meestal
ook de BPM-projectleider, om haar te vertegenwoordigen in
het BPM-platform. Sinds maart 2011 komt het BPM-platform
één à twee keer per maand samen. Zij begeleidt de invoering
van het totaalproject en denkt na over de methodologie
die nodig is om het project in de FOD Justitie tot een
goed einde te brengen (communicatie, organisatie van de
structuur, definitie van de rollen, enz.). Daarnaast bestudeert
het platform de functionaliteiten van de BPM-tools voor
modelvorming, analyse en automatisering van de processen.
Ten slotte analyseert zij de moeilijkheden die opduiken bij de
omschrijving van de processen op het terrein.
De medewerkers van de FOD Justitie konden een opleiding
volgen over de methodologie van de omschrijving van
processen in BPMN en over BPM in het algemeen. Veertig
gepersonaliseerde brochure, een nieuw schema met
actieprioriteiten, een affichecampagne en de opleiding van
nieuwe CAF-begeleiders voor de ondersteuning van nieuwe
gevangenissen bij de implementatie van CAF.
De gevangenissen van Arlon, Marneffe, Ieper en Tongeren
voerden in 2011 voor het eerst een CAF-oefening
uit. In totaal gebruiken nu 13 gevangenissen de CAFmethodologie
voor de opmaak van hun operationeel plan.
Een evaluatievergadering met de CAF-deskundigen en
-begeleiders staat op het programma om een balans op te
maken van 2011 en toekomstige initiatieven voor te bereiden.
personeelsleden van het DG EPI namen deel. Zij zullen voor
hun dienst de ‘procescoördinatoren’ zijn. De opleiding maakte
hen vertrouwd met alle begrippen rond BPM en in het
bijzonder met de methodologie van de omschrijving van de
processen in BPMN, de symbolische taal die de FOD Justitie
heeft gekozen voor procesomschrijving.
Het actieplan loopt over vier jaar. De opstelling van dit
plan vergde veel analyse- en coördinatiewerk, rekening
houdend met het aantal diensten binnen het DG EPI, het
aantal verschillende processen dat door die diensten wordt
beheerd en ook het aantal lopende verbeterprojecten. Het
DG EPI ging de uitdaging aan om het grootste deel van haar
sleutelprocessen te omschrijven tegen 2015.

samen nadenken over
meerwaarde van
gevangenisactiviteiten
De Service Education à la Santé van Huy organiseert in
enkele gevangenissen activiteiten met gedetineerden en
personeelsleden van het gezondheidsnetwerk. Eind 2011
konden de verschillende actoren deelnemen aan een
studiedag met als thema ‘A la recherche du sens... Approches
et réflexions pluridisciplinaires sur le sens et la plus-value
des actions en milieu carcéral’. De regionale directie Zuid
gaf uitleg over de meerwaarde van de activiteiten die in
de gevangenissen worden georganiseerd. De aanwezigen
konden hun standpunt en mening geven over het thema, zo
ook de vertegenwoordigers van het DG EPI en de diensten
waarmee het departement samenwerkt. Mensen van de
universiteit leidden de discussies in goede banen. Daaruit
bleek dat iedereen met dezelfde problemen en moeilijkheden
kampt. Hun opdracht is verschillend, maar daarom niet
minder complementair.
Personeel
gewijzigde regelgeving
In 2011 veranderden enkele specifieke regels in het
personeelsbeleid van het DG EPI in uitvoering van het globaal
eisendossier 2008-2009. Zo werd de regeling rond het verlof
voorafgaand aan het pensioen lichtjes gewijzigd. Voortaan
hoeven ambtenaren die voldoen aan de voorwaarden na
de leeftijd van 55 jaar niet meer voltijds te werken om een
jaarlijkse premie te krijgen. De premie wordt berekend op
basis van hun deeltijds stelsel. Ook de regelgeving rond
de specificiteitstoelage voor personeelsleden die niet tot
het bewakings- of technisch kader behoren, ziet er anders
uit. De competentietoelage is nu cumuleerbaar met de
specificiteitstoelage voor deze beroepscategorie, wat vroeger
niet het geval was.
rekruteringsproces beter beheerd
De directie P&O startte een project op om het
gegevensbeheer binnen de directie P&O via één tool te
laten verlopen: IF-Pipe. De rekruteringscel volgt via IF-Pipe de
weg van de rekruteringsdossiers die verstuurd zijn naar de
Inspecteur van Financiën (IF) tot het moment dat de dossiers
zijn getekend. Bovendien kan via IF-Pipe ook de impact van
de lopende aanwervingen op het budget op de voet worden
gevolgd. Wanneer er vacatures zijn, plaatst de directie P&O
een ‘order’ in IF-Pipe met de daaraan verbonden goedkeuring.
Alle stappen verlopen via automatische e-mails. De
aangeworven kandidaten worden vervolgens geregistreerd,
hun dossier wordt opgevolgd en de rapporten worden
opgemaakt.
Begin 2011 werd de tool in gebruik genomen en ondertussen
geüpgradet op basis van de bevindingen van de gebruikers.
IF-Pipe voorziet ook een link naar de personeelsdatabank
zodat de gegevens in de tool dagelijks up-to-date zijn. Ook
is het mogelijk om vanuit IF-Pipe gegevens van Selor, het
wervingsbureau van de federale overheid, te matchen met de
gegevens in de personeelsdatabank.
In de toekomst wil de directie P&O de tool verder
verbeteren. Via IF-Pipe zou de directie P&O ten eerste de
lopende wervingen kwantitatief kunnen evalueren en
zo een duidelijker zicht hebben op het nog beschikbare
budget. Daarnaast zal alle informatie over verloven,
afwezigheden en wedden in IF-Pipe worden geïntegreerd
om vervangingscontracten beter te beheren. De tool zal
bovendien ook een uitwisseling van gegevens mogelijk
maken tussen Empreva (de dienst die instaat voor het
welzijn van alle federale personeelsleden van de aangesloten
federale overheidsinstellingen) en de opleidingscentra
voor penitentiair personeel. Zo kunnen de stages van het
beginnend bewakings- en technisch personeel beter worden
opgevolgd wat ook een beter zicht geeft op de invulling van
het personeelsplan en de lopende wervingen. De directie
P&O wil ten slotte ook het technisch platform van IF-Pipe
verbeteren. De tool is ontwikkeld via MS Access maar in de
toekomst zal de dienst waarschijnlijk overstappen naar een
andere omgeving. Vooral de rapportfunctie in IF-Pipe zal
zeker en vast worden gekoppeld aan de SAS-software die de
bedrijfsprocessen en -gegevens in kaart brengt.
nieuwe kentekens op uniformen
In 2009 voerde het DG EPI een nieuw loopbaantraject in. Veel
bewakings- en technisch personeel van het vroegere niveau
D in de gevangenissen volgt nu het loopbaanpad in niveau C.
Met een nieuw loopbaantraject horen ook nieuwe kentekens
op de uniformen. Voor de nieuwe graden van bijvoorbeeld
technisch deskundige en penitentiair technisch assistent
bestonden bovendien nog geen kentekens. Mensen van het
terrein en de opleidingscentra werkten de ontwerpen van
de nieuwe kentekens uit. Belangrijk daarbij was dat er een
analogie was tussen de kentekens van het bewakings- en
technisch kader.
13

14
Welzijn op het werk in de gevangenis
De gouverneur van de provincie Luik toont reeds lange
tijd interesse in het gevangeniswezen. Hij organiseerde
daarom een colloquium rond het thema ‘welzijn op het
werk in de gevangenis’ met als titel ‘Travailler en prison:
et si on parlait bien-être?’. De regionale directie Zuid gaf
een presentatie over ‘architectuur en stress op het werk in
de gevangenisomgeving’ en ‘een geïntegreerd beleid van
conflictbeheer in de gevangenissen’. Door de verschillende
toespraken kon de moeilijke thematiek vanuit verschillende
benaderingen worden behandeld en konden de deelnemers,
die voornamelijk in de gevangenis werken, constructieve en
verrijkende discussies voeren.
opleiding criminogenese
In 2011 konden de Franstalige medewerkers van de
psychosociale diensten deelnemen aan een opleiding
criminogenese. Het was al een aantal jaren geleden dat de
psychosociale analyse van gepleegde feiten aan bod kwam
in het opleidingspakket. Gedurende twee dagen gaven
drie professoren van verschillende universiteiten cursus. De
opleiding bestond uit theorie en praktijk.
Tijdens de eerste voormiddag leerden de deelnemers over
de theoretische aspecten van de criminogenese en over
de verschillende stromingen die deze leer beïnvloeden.
De biologische, psychologische en sociologische aspecten
die een rol kunnen spelen bij het plegen van een misdrijf
werden besproken. De rest van de opleiding focuste zich
op praktijk. Verschillende ‘cases’, gekozen uit de voorstellen
van de deelnemers, werden in groep geanalyseerd. Bij deze
praktische gevalstudie kregen de deelnemers de kans om op
basis van concrete situaties theorie om te zetten in praktijk.
De pedagogische kwaliteiten van de professoren en de
verscheidenheid van de psychosociale beroepen die zij
vertegenwoordigen, zorgden ervoor dat deze opleiding
criminogenese een meerwaarde was voor het dagelijks werk
van het gevangenispersoneel.
opleiding forensisch psychosociaal
onderzoek
De centrale psychosociale dienst (PSD) organiseerde in 2011
een tweedaagse opleiding voor de medewerkers van de
directie Detentiebeheer om hen te laten kennismaken met de
onderzoeksmethodologie van de PSD. Ook de PSD-directeurs
in de gevangenissen konden op een later moment de
opleiding volgen.
Tijdens de opleiding kaartte de centrale PSD
verschillende onderwerpen aan, zoals de basisprincipes
voor adviesverlening en rapportage en de meest
voorkomende psychiatrische ziektebeelden en
persoonlijkheidsstoornissen binnen de gevangeniscontext.
Tijdens het persoonlijkheidsonderzoek ging specifieke
aandacht uit naar het testdiagnostisch onderzoek. Ook
de merites, de beperkingen van risicotaxatie en mogelijke
reclasseringstrajecten kwamen aan bod. De deelnemers
leerden de onderzoeksmethodologieën kennen aan de hand
van casusmateriaal.
De PSD-directeurs vonden de opleiding leerrijk en een
vervolgopleiding zal dan ook in 2012 plaatsvinden om dieper
in te gaan op de theoretische en methodologische modellen.
Op die manier sluit de opleiding perfect aan op de dagelijkse
werking van de PSD-directies.

cursus managementtechnieken voor
bewakingspersoneel
Sinds juni 2011 kunnen de penitentiair
bewakingsassistenten tijdens hun basisopleiding een
cursus managementtechnieken volgen. De opleiding geeft
hen informatie over de verschillende managementtools
en leert hen dat zij zelf ook bijdragen tot de realisatie van
de doelstellingen van de organisatie. Aan de hand van de
omschrijving van de managementcontext toont de cursus het
belang van de definitie van een doelstelling en de uitwerking
van een actie om het gewenste resultaat te behalen. Termen
als missie, visie, strategische kaart, SWOT-analyse, CAFoefeningen,
operationeel plan, projecten en ontwikkelcirkels
worden op een praktische en interactieve manier uitgelegd.
De penitentiair bewakingsassistent begrijpt na deze opleiding
de lokale bijdrage van de gevangenis aan de realisatie van de
prioriteiten van de FOD Justitie.
nieuwe administratieve standplaatsen
voor veiligheidskorps
Hoewel de veiligheidsbeambten van het Veiligheidskorps
vaak op de baan zijn, is het toch belangrijk dat zij een vaste
centrale werkplaats hebben. Een van de doelstellingen van
het samenwerkingsakkoord van 2010 over de herstructurering
van de dienst was dan ook om hen een administratieve
standplaats te geven in de justitiepaleizen of in de
leegstaande ambtswoningen van de gevangenissen.
In 2011 waren de eerste verhuizingen een feit. De
veiligheidsbeambten van de zone Brugge, Brussel-Zuid en
Mons namen hun intrek in een ambtswoning en die van
Gent en Verviers installeerden zich in de lokalen binnen
het justitiepaleis. De dienst Ondersteuning, Gebouwen en
Veiligheid werkte samen met twee lokale chefs van het
Veiligheidskorps om de lokalen op vlak van infrastructuur en
informatica in orde te brengen. De lokale chefs beschikken
nu over een rechtstreekse fax- en telefoonlijn en toegang
tot het intranet zodat zij de dagelijkse opdrachten van het
Veiligheidskorps beter kunnen coördineren.
Boekhouders op de schoolbanken
In het opleidingscentrum in Marneffe vonden eind 2011
drie opleidingssessies plaats over het beheer van de massa
van de gedetineerden en over het programma Justix. De
opleiding duurde twee dagen. De eerste dag was gewijd
aan boekhouding, de tweede aan ‘Justix’. Met deze opleiding
wilde de dienst Begroting, Aankopen en Boekhouding de
boekhouders in de gevangenissen ondersteunen bij hun
dagelijkse taken en hen de verschillende functionaliteiten van
het programma Justix uitleggen. De opleiding werd op een
interactieve manier gegeven en kreeg positieve reacties.
opleiding tot lesgever in conflict- en
agressiebeheersing
In juni 2011 organiseerde het Veiligheidskorps een opleiding
tot interne trainer in conflict- en agressiebeheersing.
Zes Franstalige en negen Nederlandstalige kandidaten
behaalden hun diploma. Zij sloten zich aan bij de bestaande
groep van lesgevers om de veiligheidsbeambten van het
Veiligheidskorps en het gevangenispersoneel op te leiden.
Omwille van hun expertise werkt deze equipe nu samen
met de opleidingscentra om de interventieteams in de
gevangenissen op te leiden. Deze opleiding is voornamelijk
praktijkgericht met concrete oefeningen in de simulatiecel en
training in de dojo.
gedetIneerden
centraal aanmeldingspunt voor druggebruikers
in de gevangenissen
Naar het succes van proefprojecten in enkele Nederlandstalige
gevangenissen werd in 2011 in elke gevangenis een Centraal
Aanmeldingspunt voor druggebruikers (CAP) opgericht.
Het CAP zorgt ervoor dat gedetineerden die hun vrijlating
voorbereiden, de toegang naar de hulpverlening in de vrije
samenleving gemakkelijker kunnen vinden. Het CAP bestaat
uit externe drughulpverleners die, dankzij hun expertise en
contacten met de bestaande drughulpverlening, het best
geplaatst zijn om gedetineerden door te verwijzen naar
drughulpverleningsorganisaties.
In elke gevangenis komt een CAP-medewerker op
vaste tijdstippen ter plaatse. Gedetineerden kunnen
een vertrouwelijk gesprek aangaan op eigen initiatief of
op doorverwijzing van een dienst binnen of buiten de
gevangenismuren. Zij krijgen informatie over de bestaande
hulpverleningsmogelijkheden en samen wordt gezocht naar
een gepast drugprogramma. Het CAP legt de contacten met
de hulpverleningsorganisatie zodat de gedetineerden na hun
detentie hier een behandeling kunnen volgen.
15

16
evaluatie strategisch plan voor hulp-
en dienstverlening in
vlaamse gevangenissen
De Vlaamse Gemeenschap staat in voor de sociale hulpverlening
aan gedetineerden om hen te ondersteunen in hun
voorbereiding op een terugkeer naar de maatschappij. De
activiteiten van de Vlaamse gevangenissen zijn opgenomen in
het strategisch plan voor hulp- en dienstverlening aan gedetineerden.
Samen met het bijkomend implementatieplan van
2007 vormt dat plan de basis om hulp- en dienstverlening te
organiseren in de gevangenissen in Vlaanderen en Brussel. Gedetineerden
verliezen door hun detentie hun recht op vrijheid
maar blijven hun andere grondrechten behouden waaronder
ook het recht op maatschappelijke hulp- en dienstverlening,
zoals onderwijs, cultuur, tewerkstelling, sport, gezondheid,
welzijn, enz.
In alle gevangenissen in Vlaanderen en Brussel slaan het DG
EPI en externe partners de handen in elkaar om het aanbod
aan hulp- en dienstverlening te organiseren. Deze externe
partners zijn bijvoorbeeld de VDAB, vzw De Rode Antraciet,
het Centrum Geestelijke Gezondheidszorg, het Steunpunt
Algemeen Welzijnswerk, het Vlaams ondersteuningscentrum
voor volwassenenonderwijs, Justitieel Welzijnswerk, enz.
Een werkgroep van personeelsleden uit de afdeling Welzijn
en Samenleving van de Vlaamse Gemeenschap, een lid
van de regionale directie en enkele leden van de centrale
psychosociale dienst volgen de implementatie op van het
strategisch plan en voeren, samen met de lokale partners,
regelmatig een evaluatie uit. In 2011 bezochten zij, op twee
inrichtingen na, alle Vlaamse gevangenissen en bekeken
samen met de lokale partners wat de stand van zaken was
in de verschillende werkvelden van het strategisch plan.
Uit deze bezoeken blijkt dat de diensten die instaan voor
de hulp- en dienstverlening de laatste jaren geleidelijk
aan hun plek gevonden hebben in de gevangenissen
en hun bevoegdheden opnemen. Binnen verschillende
domeinen zijn er gunstige evoluties. Zo is er de invoering
van e-learning in tal van inrichtingen, een uitgebreid maar
vooral aangepast aanbod op vlak van onderwijs, bijkomende
mogelijkheden voor psychosociale begeleiding, projecten
gericht op de voorbereiding van de invrijheidstelling, betere
bibliotheekwerking, enz. De belangrijkste aandachtspunten
voor de toekomst zijn de precaire en complexe situatie van de
geïnterneerden, de problematiek van de anderstaligen en de
overbevolking.
Modernisering van detentiebeheer
Het DG EPI startte een project op om het administratief
detentiebeheer in de gevangenissen te moderniseren
en daarbij ook een nieuwe informaticatoepassing te
voorzien. Deze nieuwe toepassing voor het beheer van de
gedetineerden in de Belgische gevangenissen zal het huidige
Sidis-griffie programma vervangen.
De nieuwe informaticatoepassing moet beantwoorden aan
de technische en functionele behoeften van een modern
en geïntegreerd beheer van de detentiedossiers. Dankzij
deze toepassing kan ook de uitvoering van de nieuwe
reglementering rond de interne en externe rechtspositie
van gedetineerden worden gegarandeerd. Daarnaast zal de
informatie die in de toepassing is opgeslagen ook kunnen
gelinkt worden aan andere toepassingen binnen Justitie.
In 2011 werd een overheidsopdracht uitgeschreven waarbij
de geselecteerde bedrijven een voorstel konden indienen
volgens de vereisten van het lastenboek. Sinds augustus
analyseert een selectiecommissie de voorstellen en een
onderhandelingsprocedure is opgestart. De selectieprocedure
voor het beste voorstel loopt op haar einde. In september
2012 wil het DG EPI starten met de productie van het
programma en met de nodige aanpassingen op lokaal en
centraal niveau om het te implementeren.

automatische verwerking van
kantinebestellingen
In de gevangenissen van Gent, Lantin en Vorst verlopen
kantinebestellingen van de gedetineerden voortaan
efficiënter. Waar de bestellingen voordien manueel
moesten worden ingevoerd, verwerkt een nieuw
informaticaprogramma ze nu automatisch. De gedetineerde
maakt zijn keuze uit de kantinecatalogus en vult daarna
een speciale bestelbon in waarop hij de code, de prijs, het
aantal en een beschrijving van zijn gewenste artikelen
noteert. Op de bestelbon staat ook een streepjescode met
zijn identificatiegegevens. Tijdens de scanning van deze bon
worden de gegevens van de gedetineerde gecontroleerd
en de bestelling gevalideerd. Als de gegevens onleesbaar
of ongeldig zijn of als de gedetineerde niet langer in de
gevangenis aanwezig is, meldt het systeem dat aan de
gebruiker. Zodra hij eventuele wijzigingen doorvoert, worden
de gegevens gestuurd naar het programma Justix. De
boekhouder valideert de bestelling en betaalt het bedrag met
de rekening van de gedetineerde. Dankzij de link met Justix
kan de gedetineerde dus niet meer artikelen bestellen dan zijn
budget toelaat.
Het nieuwe programma encodeert de bestellingen tot
driemaal sneller dan het vroegere manuele systeem met als
resultaat een grote tijdswinst. Bovendien maakt het gebruik
van streepjescodes de bestelbonnen bijna anoniem, alleen het
SIDIS-nummer verschijnt. De scanning van de bestelbonnen
kan dan ook zonder enig vertrouwelijkheidsprobleem door
gedetineerden worden uitgevoerd. Een boekhoudkundig
medewerker blijft bovendien de touwtjes in handen hebben.
Na een laatste controle voert hij de financiële verrichting uit
met de rekening van de gedetineerden.
samenwerking rond hulpverlening
aan geïnterneerden in antwerpen
Naar analogie met de samenwerkingsverbanden voor
geïnterneerden met een verstandelijke beperking met het
dienstverleningscentrum Obra in de gevangenis van Gent en
het dienstverleningscentrum ‘t Zwart Goor in de gevangenis
van Merksplas werd in juni 2011 het startschot gegeven voor
het samenwerkingsproject tussen de dienst Gezondheidszorg
van de Gevangenissen, de gevangenis Antwerpen en het
diensten- en begeleidingscentrum Openluchtopvoeding vzw
(OLO).
OLO engageerde zich om haar expertise in
ontwikkelingsstoornissen en motorische en verstandelijke
beperkingen te delen met de gevangenis. Twee medewerkers
van OLO brachten de gedetineerdebevolking met een
verstandelijke beperking in de gevangenis van Antwerpen
in kaart. Samen met de zorgequipe werkten ze voor hen
een zorgaanbod op maat uit. Het aanbod bestaat zowel
uit individuele ondersteuning (sociaal-administratieve
ondersteuning bij aanvragen tot erkenning door het
Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap
(VAPH), persoonlijke begeleiding, enz.) als specifieke
groepsactiviteiten (koken, ontbijt, werken aan hygiëne, enz.)
worden aangeboden. Het samenwerkingsproject richt zich
niet enkel op geïnterneerden, maar ook op veroordeelden
en beklaagden met een verstandelijke beperking (en een
erkenning bij het VAPH).
17

18
InFrastructuur en
MaterIaal
vier nieuwe gevangenissen gepland
Om de overbevolking in de Belgische gevangenissen
aan te pakken en het welzijn van de gedetineerden te
verbeteren, voorziet het Masterplan in een aanzienlijke
capaciteitsuitbreiding van 2500 extra cellen tegen 2016. Zo
worden de oudere gevangenissen gerenoveerd, worden
extra cellen voorzien in bestaande gevangenissen en zullen
twee Forensisch Psychiatrische centra onderdak bieden
aan geïnterneerden. Het gespreksonderwerp van 2011 is
echter de bouw van de nieuwe gevangenissen in Beveren,
Dendermonde, Leuze-en-Hainaut en Marche-en-Famenne.
Marche-en-Famenne
> EIFFAGE BENELUX - EIFFAGE - DG
INFRA+
> 312 plaatsen
Leuze-en-Hainaut
> FUTURE PRISONS
> 312 plaatsen
Publiek-private samenwerking
Het DG EPI koos voor de bouw van deze gevangenissen voor
een DBFM-formule. Deze beslissing was een mijlpaal in de
geschiedenis van het Belgische gevangeniswezen. DBFM staat
voor ‘Design, Build, Finance & Maintain’ en is een vorm van
publiek-private samenwerking waarbij een private partner
instaat voor het ontwerp, de bouw, de financiering en het
onderhoud van een infrastructuurproject.
Mens en milieu
Consortia konden zich kandidaat stellen om de
gevangenissen te bouwen. De DOGV stelde samen met de
Regie der Gebouwen een performantiebestek op waaraan
de nieuwe gevangenissen moesten beantwoorden. Zowel
bij het ontwerp en de bouw als bij het gebruik staan mens
en milieu centraal. De gevangenissen moeten meer zijn
dan veilige strafinrichtingen. Het moeten plaatsen zijn waar
gedetineerden een menswaardig bestaan hebben. Dat heeft
immers een positieve invloed op hun gedrag, wat bijdraagt
Beveren
> BAM PPP
> 300 plaatsen
tot de veiligheid. De gevangenissen moeten daarnaast zo
energiezuinig mogelijk zijn.
ondertekening contracten
Op 16 juni 2011 besliste de Ministerraad welke consortia
als winnaars uit de bus kwamen. Twee weken later
ondertekenden toenmalig Vice-Eerste Minister en Minister
van Financiën Reynders en toenmalig Minister van Justitie
De Clerck het contract met het consortium EIFFAGE
BENELUX - EIFFAGE - DG INFRA+ voor de bouw van de
nieuwe gevangenis in Marche-en-Famenne en het contract
met het consortium BAM PPP voor de bouw van de nieuwe
gevangenissen in Beveren en Dendermonde. Na een extra
onderhandelingsronde voor de bouw van de gevangenis
in Leuze-en-Hainaut werd in september 2011 het contract
gesloten met het consortium FUTURE PRISONS.
Dendermonde
> BAM PPP
> 444 plaatsen
Copyright Regie der Gebouwen

gsm-sweepings
In de gevangenissen mogen gedetineerden geen gsm’s
bezitten of gebruiken. Het gevangenispersoneel voert dan
ook regelmatig celfouilles uit ter controle. Sinds 2010 bestaat
binnen de dienst Ondersteuning, Gebouwen en Veiligheid
een team dat het gevangenispersoneel hierbij ondersteunt
door gsm-sweepings uit te voeren. Dat team beschikt over
gespecialiseerde apparatuur waarmee zij gsm-toestellen
kunnen opsporen. Dat maakt het voor het personeel
gemakkelijker om deze terug te vinden tijdens celfouilles.
Jaarlijks voert het team twee tot vier sweepings uit in elke
inrichting. In de grotere inrichtingen kan dat aantal hoger
liggen.
In 2011 voerde het team 65 sweepings uit in de Belgische
gevangenissen en één in de penitentiaire inrichting van
Tilburg waar 650 Belgische gedetineerden verblijven.
Er werden 169 gsm’s gevonden en 60 andere verboden
voorwerpen, zoals USB-sticks, modems, oplaadsystemen en
andere gsm-toebehoren.
Regio Aantal sweepings Aantal vondsten
Belgische
gevangenissen 65 sweepings
PIT Tilburg
(Nederland)
227 vondsten
waarvan 167
GSM’s
1 sweeping 2 GSM’s
Forensisch Psychiatrisch centrum in
gent
Vanaf 2014 zal in Gent het Forensisch Psychiatrisch Centrum
(FPC) opvang bieden aan 272 mannelijke geïnterneerden.
Verschillende partners uit de justitiële en de ziekenhuissector
werkten intensief samen om in deze psychiatrische instelling
een volledig zorgcircuit en een beveiligd centrum voor
de behandeling van geïnterneerde misdaadplegers uit te
bouwen. Op donderdag 13 oktober 2011 werd de werf van
het FPC officieel ingehuldigd en vond een persconferentie
plaats. Het is de bedoeling dat het FPC voor een periode
van 25 jaar wordt uitgebaat door een externe partner
die verantwoordelijk is voor de behandeling van de
geïnterneerden en voor de bewaking.
In het FPC zullen de geïnterneerde patiënten behandeld
worden volgens de kwaliteitsnormen van een psychiatrische
instelling en volgens de veiligheidsnormen van het
DG EPI. Het centrum is opgedeeld in verschillende
behandelafdelingen die de geïnterneerden gradueel
doorlopen. De patiënten starten hun behandeltraject
in de ‘observatie- en oriëntatieafdeling’. Daarna gaan
zij naar de afdeling ‘intensieve behandeling’ om via de
‘verpleegafdeling’ op de ‘resocialisatieafdeling’ terecht te
komen. Van daaruit worden de patiënten ofwel in vrijheid
gesteld, ofwel in een ander psychiatrisch ziekenhuis of
zorgvoorziening opgenomen. Geïnterneerden met een hoog
of middelhoog veiligheidsrisico blijven in het FPC Gent.
19

20
Personeelskledij elektronisch
bestellen
Sinds oktober 2011 werken de kledijverantwoordelijken
van het DG EPI met een programma om de uniformkledij
van haar 8000 penitentiaire personeelsleden elektronisch
te bestellen. De bestellingen en leveringen van de kledij
zijn gelinkt aan het personeelslid en niet meer aan de
gevangenis. Als een personeelslid in een andere gevangenis
gaat werken, wordt de kledij automatisch geleverd in deze
gevangenis. Het programma zal worden geëvalueerd en
verbeterd. De bedoeling is dat alle personeelsleden in het
najaar van 2012 zelf hun kledij kunnen bestellen en dat de
personeelsgegevens vanuit de databank van de directie P&O
automatisch worden geïmporteerd.
e-learning
Online cursussen zijn al een tijdje ingeburgerd in de
onderwijs- en opleidingswereld. Nu hebben zij ook hun
weg gevonden naar de gevangenissen. Gedetineerden van
vijf Nederlandstalige gevangenissen kunnen zich voortaan
dankzij het project e-learning in 133 digitale VDAB-cursussen
bijscholen. Een geslaagd voorbeeld van werken aan
reïntegratie.
Het DG EPI werkte samen met de Vlaamse Gemeenschap
om deze interactieve manier van leren in de gevangenissen
te lanceren.De gedetineerden hebben de keuze uit een
resem opleidingen zoals boekhouden, automechanica,
lassen, solliciteren, een eigen zaak starten en Nederlands of
Frans leren. Dankzij een dialoogmodule kunnen ze zelfs op
bepaalde momenten beroep doen op een leraar.
Werkkledij voor verpleegkundigen en
keukenpersoneel
Werkgevers zijn verplicht om hun werknemers werkkledij te
geven en moeten voldoen aan de specifieke aanbevelingen
van de Hoge Gezondheidsraad van de FOD Volksgezondheid,
Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu in het kader van
infectiebeheersing. Daarom werd besloten om de verpleegkundigen
en het keukenpersoneel in de gevangenissen aangepaste
en professionele werkkledij te geven. Eind 2011 werd
een contract afgesloten met een externe gespecialiseerde
firma zodat de verpleegkundigen en het keukenpersoneel
in alle gevangenissen aangepaste werkkledij ontvingen. Het
contract omvat de levering, het onderhoud, de herstelling en
de vervanging van de werkkledij.
Aangezien elke deelnemer ook bij de VDAB wordt aangemeld,
is deelname aan het project ook al een eerste stap naar een
tewerkstellingsreclassering.
De gedetineerden van het penitentiair landbouwcentrum
van Ruiselede beten eind 2009 de spits af, gevolgd door de
gevangenissen van Hoogstraten, Brugge en Ieper. Sinds 16
september is ook het Gesloten Federaal Centrum (GFC) voor
jongeren in Tongeren met e-learning gestart. Binnenkort
zijn de gevangenissen van Antwerpen, Hasselt en Wortel
aan de beurt. In de Franstalige gevangenissen kunnen de
gedetineerden voorlopig nog geen gebruik maken van
e-learning. Het DG EPI onderzoekt verschillende pistes om het
project ook hier uit te werken. Besprekingen met FOREM zijn
volop aan de gang.
snijwerende handschoenen
Eind 2011 werden voor alle penitentiaire inrichtingen
snijwerende handschoenen aangekocht om te gebruiken bij
de fouille van gedetineerden. Deze handschoenen bieden een
bescherming tegen scherpe voorwerpen (bv. injectienaalden)
en vervangen de medische wegwerphandschoenen die
enkel een hygiënische bescherming boden. Daarnaast
werden ook persoonlijke beschermingsmiddelen aangekocht
voor het personeel en de gedetineerden die werken in de
gevangeniskeuken.

veiligere transfers dankzij astrId
Om de veiligheid van het personeel tijdens de transfers
van gedetineerden beter te kunnen garanderen, sloot het
Veiligheidskorps zich aan op het ASTRID-netwerk. ASTRID is de
operator van het nationale netwerk van radiocommunicatie
voor hulp- en veiligheidsdiensten. Via ASTRID kunnen
politiediensten, brandweer, medische hulpdiensten en andere
organisaties die een rol spelen in de openbare veiligheid beter
communiceren, zowel binnen hun eigen organisatie als met
andere organisaties.
Tijdens transfers zal het Veiligheidskorps het ASTRID-netwerk
gebruiken om te communiceren met de politiediensten
en met haar eigen personeelsleden. Na meer dan een jaar
van overleg met de politie was hierover een akkoord. Het
Veiligheidskorps mag beroep doen op hun ervaring en
op hun dispatching. De eerste radio’s zijn aangekocht en
geprogrammeerd met verschillende communicatiegroepen
van de politie en met eigen communicatiegroepen van het
Veiligheidskorps. In de toekomst zal elke eenheid van het
korps en elk justitiepaleis haar eigen communicatiegroepen
hebben en zal elke transfer via de radio opgevolgd worden.
Het personeel van de pilooteenheden in Brugge en Basse-
Meuse is momenteel uitgerust en opgeleid om de radio’s te
hanteren. Gebruikstesten met de politie volgen.
Pc@work: een modernere e-mailomgeving
Van september 2011 tot 2013 schakelt de FOD Justitie over
naar Windows 7 en MS Office 2010. De overschakeling naar
een nieuw e-mailsysteem is afgerond en binnen het DG EPI
heeft elk personeelslid nu een persoonlijke e-mailaccount.
Vanaf eind 2012 zullen alle medewerkers geleidelijk aan
gebruik kunnen maken van het besturingssysteem Windows
7. Het ganse proces zal ongeveer anderhalf jaar in beslag
nemen. Bovendien kan ieder personeelslid via het Home Use
Program (HUP) tegen een voordeeltarief een licentie van MS
Office 2010 kopen voor privé-gebruik.
coMMunIcatIe
ePIsite: een eigen intranet voor het dg ePI
Sinds 29 maart 2011 heeft het DG EPI een eigen intranet:
EPIsite. Met dat centraal communicatiekanaal wil het
departement de personeelsleden van haar centrale diensten,
de gevangenissen en de opleidingscentra op de hoogte
houden van wat reilt en zeilt binnen het gevangeniswezen.
EPIsite draagt bij tot een transparante en doeltreffende interne
communicatie en een efficiënt kennisbeheer. Het intranet is
bovendien ook toegankelijk voor alle personeelsleden van de
FOD Justitie zodat zij op de hoogte kunnen blijven van wat er
binnen het DG EPI gebeurt.
Op EPIsite vinden gebruikers heel wat nuttige informatie. Zo
lezen zij hier onder andere de laatste nieuwsberichten van het
departement, de geplande evenementen, de nieuwsbrieven
en de persberichten. Daarnaast kunnen zij ook nuttige
formulieren of documenten downloaden, de reglementering
en dienstnota’s raadplegen, de antwoorden op parlementaire
vragen bekijken, enz.
Iedere centrale dienst, gevangenis en opleidingscentrum
alsook de CDRGA en het Veiligheidskorps krijgen binnen
EPIsite een eigen stek waar zij informatie kunnen delen met
hun personeelsleden. Op die pagina’s vindt de gebruiker
lokale en specifieke informatie, zoals interne dienstnota’s,
lokale formulieren, nieuwsberichten, een overzicht van
projecten, het menu van de week, enz.
21

22
dg ePI profileert zich op nieuwe
website Fod Justitie
De FOD Justitie vernieuwde in 2011 haar website. De burger
vindt hier voortaan veel meer informatie over het DG EPI dan
op de oude website. Via het thema ‘Gevangenissen’ op de
startpagina komt de burger alles te weten over het leven in
de gevangenis (contact met de buitenwereld, het regime,
enz.), de bezoekuren en -modaliteiten van iedere gevangenis,
de bouw en renovatie van de gevangenissen, bezoeken en
stages van studenten, gevangenisarbeid en nog veel meer.
Meer weten? Surf naar http://justitie.belgium.be
contactdagen met directeur-zaakvoerders
In juni vonden informatiesessies plaats voor de
personeelsleden van de diensten BAB en P&O, de regionale
directie en de lokale gevangenisdirecties. De directeurzaakvoerders
haalden toen enkele onderwerpen aan over het
dagelijks beheer van een gevangenis waarover zij met hun
collega’s van de andere gevangenissen wilden debatteren.
Daarom organiseerden de regionale directies en de dienst
BAB in oktober contactdagen voor alle directeur-zaakvoerders.
Zij wisselden ideeën en best practices uit over verschillende
thema’s, zoals aankopen, boekhouding, begroting, techniek,
logistiek en opleidingstrajecten. De aanwezigen waren
tevreden dat zij andere manieren van werken en oplossingen
voor bepaalde problemen hadden leren kennen. Het
initiatief zal voortaan een- tot tweemaal per jaar worden
georganiseerd.
Periodiek overleg tussen centrale Psd
en lokale Psd-directeurs
Sinds begin 2011 vindt om de twee maanden een
vergadering plaats tussen de centrale psychosociale dienst
(PSD) en de Nederlandstalige of Franstalige PSD-directeurs in
de gevangenissen. Jaarlijks nemen ook de regionale directie
en het intermediair kader van de PSD aan een vergadering
deel. Voordien was er enkel overleg tussen de centrale dienst
en de individuele directeurs bij problemen in een gevangenis
of als er specifieke vragen waren.
Deze periodieke vergaderingen brengen het centrale
en lokale niveau en ook de verschillende gevangenissen
onderling met elkaar in contact rond thema’s die relevant
zijn voor de werking van de PSD. Als volwaardig lid van de
lokale PSD-equipe is de PSD-directeur immers een belangrijke
partner bij de integratie, ondersteuning en organisatie van de
dienst in de gevangenis. Samen met de adviseur-psycholoog
en de inspecteur maatschappelijk werk waakt hij op lokaal
niveau over de correcte toepassing van de methodologische
instructies die door de centrale PSD zijn opgesteld. Om
de werking van de dienst te verbeteren wordt tijdens de
vergaderingen besproken hoe deze zo uniform mogelijk
kunnen worden toegepast in de verschillende gevangenissen.
Het overlegplatform is een ideaal forum om ‘best practices’ in
kaart te brengen en onderling uit te wisselen. Zowel lokale
als bovenlokale thema’s komen aan bod. De centrale dienst
licht het uitgestippelde psychosociaal beleid toe en de PSDdirecteurs
bespreken punten die voor hen belangrijk zijn.
Infodagen over begroting, aankopen
en boekhouding
In maart 2012 organiseerde de dienst Begroting, Aankopen en
Boekhouding (BAB) twee informatiedagen om het personeel
in de gevangenissen te informeren over haar activiteiten en
projecten. De dienst beantwoordde de vragen van de aanwezigen
en maakte van de gelegenheid gebruik om de functie
en taken en ook de te volgen procedures van de dienst BAB in
herinnering te brengen.
Daarnaast nodigde zij samen met de regionale directie
de zaakvoerders van de gevangenissen uit voor twee
ontmoetingsdagen in oktober. De deelnemers wisselden
werkmethodes en ervaringen uit en bespraken moeilijkheden
die zij tijdens hun dagelijks werk ondervinden. Deze
ontmoetingsdagen dragen bij tot een doeltreffende
communicatie tussen de centrale administratie en de lokale
zaakvoerders over begroting en boekhouding.

nieuwe brochures voor open
inrichtingen
Een werkgroep stelde samen met de open
inrichtingen van Ruiselede, Hoogstraten,
Marneffe en Saint-Hubert voor iedere
inrichting twee brochures op, één voor
personeelsleden en één voor gedetineerden.
De bedoeling van de brochures is om zowel
het personeel als de gedetineerden en hun
familie zo goed mogelijk te informeren over
het regime, de activiteiten, de opleidingen,
de toelatingsvoorwaarden en de
bezoekmogelijkheden in deze inrichtingen.
statistieken over tewerkstelling
gedetineerden via sas-platform
De CDRGA beschikt over heel wat cijfermateriaal over
de tewerkstelling van de gedetineerden, zoals de
vergoedingen, de facturatiegegevens van de verkoop en
alle andere boekhoudkundige gegevens, zoals de omzet,
de samenvatting van de vergoedingen, de aankopen,
investeringen, afschrijvingen van investeringen, de opvolging
en het beheer van de budgetten. Geen enkel programma kan
echter al deze gegevens verwerken tot statistieken.
Het SAS-platform biedt hier soelaas. De software laat toe om
gegevens te analyseren waarmee statistieken en grafieken
kunnen worden gemaakt. De CDRGA voerde samen met de
directie ICT de gegevens over de vergoedingen in voor de
periode van 1 januari 2008 tot 31 december 2011. Statistieken
over het aantal gedetineerden dat sinds januari 2008 in iedere
gevangenis zijn tewerkgesteld in de verschillende soorten
ateliers, zijn binnenkort beschikbaar.
Betere interne communicatie binnen het
veiligheidskorps
Sinds begin 2011 organiseert de directie van het
Veiligheidskorps maandelijks een vergadering met de
lokale chefs van elke eenheid. Deze chefs werden eind
2010 aangeduid als hiërarchische verantwoordelijken
van hun eenheid bij de herstructurering van het korps.
Tijdens deze vergaderingen staat de implementatie
van het samenwerkingsakkoord van april 2010 over de
herstructurering van de dienst centraal. Het akkoord bevat
een reeks voorstellen die moeten zorgen voor een betere
rendabiliteit en een meer uniforme werking en die ook een
intern administratief beheer en een bredere dienstverlening
mogelijk maken. De directie bespreekt samen met de chefs
hoe zij het akkoord verder kunnen implementeren aan de
hand van een boordtabel die de vooruitgang tot nog toe
aantoont. Daarnaast werden een aantal thema’s gedefinieerd
die in kleine werkgroepen verder werden uitgewerkt tot
procedures of processen. De lokale chefs communiceren
hierover op hun beurt aan de veiligheidsbeambten binnen
hun team en aan de lokale partners van het Veiligheidskorps.
Tijdens de vergaderingen wordt belangrijk nieuws gedeeld en
wordt een stand van zaken gegeven van projecten binnen de
dienst en binnen het DG EPI.
Budget
elektronische treinbiljetten
In 2011 besliste de FOD Justitie om aan het personeel niet
langer papieren treinbiljetten te geven, maar over te stappen
naar het elektronisch CTOL-systeem (Contractual Ticket
Online). In april kregen de gevangenissen voor een laatste
keer een aantal papieren bulkbiljetten toegestuurd.
23

24
MIlIeu en duurzaMe
ontWIKKelIng
dg ePI denkt groen en zuinig
Het DG EPI zette zich in 2011 verder in voor het milieu en voor
duurzame ontwikkeling. Het departement nam initiatieven
om energie te besparen, archieven op te ruimen en
personeelsleden beter te informeren over de milieuwetgeving.
energiebesparingen
Om het energieverbruik van de gevangenissen te
verminderen, voerde de dienst Milieu en Duurzame
Ontwikkeling samen met Fedesco, die zich inzet om
overheidsgebouwen meer energie-efficiënt te maken, en de
Regie der Gebouwen belangrijke energiebesparende werken
uit. In de gevangenissen van Andenne, Huy, Ittre en Jamioulx
werd een warmtekrachtkoppeling (WKK) geïnstalleerd.
Dat is een installatie die naast warmte ook elektriciteit
produceert. De opgewekte elektriciteit kan in de gevangenis
zelf worden verbruikt of bij overschot worden verkocht aan
een elektriciteitsdistributeur met een lagere energiefactuur
als resultaat. Behalve de installatie van WKK’s, werden het dak
van de gevangenis van Jamioulx en de zolders van die van
Andenne, Arlon en Mons beter geïsoleerd.
Omdat ook het personeel zelf een belangrijke rol
speelt op vlak van duurzame ontwikkeling, ging een
sensibilisatiecampagne van start in het opleidingscentrum
voor penitentiair personeel van Merksplas en in de
gevangenissen van Dinant, Jamioulx, Mechelen en Merksplas.
De campagne informeert de personeelsleden over onze
natuurlijke rijkdommen en leert hen kleine, dagelijkse
gewoontes aan om energie te besparen. In de inrichtingen
werd een ‘green team’ (of ‘ecoteam’) samengesteld met
aan het hoofd een energiewaker om gedurende twee jaar
de campagne te leiden. Onder begeleiding van Fedesco
en de milieuorganisatie Ecolife zet dat team zich in om de
energiedoelstellingen te realiseren die aan het begin van de
campagne werden geformuleerd. Als het project succesvol
blijkt, zal het ook in de andere gevangenissen van start gaan.
Beter archiefbeheer
Het archief van de directie
Detentiebeheer werd
opgeruimd. Ook verschillende
gevangenissen doken
in hun archieven om orde
te scheppen. Resultaat van
deze opruimacties zijn een
beter archiefbeheer en meer
beschikbare opslagruimte.
Informatiedag over
milieu
Alle Nederlandstalige contactpersonen
voor milieu en de milieuverantwoordelijken in
de gevangenissen konden deelnemen aan een informatiedag
over de milieuwetgeving en meer specifiek over de toepassing
ervan binnen de gevangenissen.

InternatIonaal
Betere samenwerking tussen
europese gevangenisadministraties
In 2011 beslisten een aantal directeurs-generaal van het
gevangeniswezen in Europa om zich te verenigen in The
European Organisation of Prison and Correctional Services,
kortweg EuroPris. Deze organisatie brengt praktijkbeoefenaars
binnen het gevangeniswezen samen, die een expertisegroep
vormen binnen Europa. Directeur-generaal Hans Meurisse is
de voorzitter ad interim van deze organisatie.
EuroPris wil de samenwerking tussen de Europese
penitentiaire organisaties bevorderen om de publieke
veiligheid te verhogen, recidive te verminderen en het
professionalisme binnen de gevangenissen te vergroten. De
formele launch van EuroPris vond plaats op 25 en 26 oktober
2011 in Edinburgh.
Meer info? www.europris.org
twee stagedoende directeurs van het
sPIP op bezoek
De regionale directie Zuid ontving gedurende een week twee
stagiair-directeurs van de Franse diensten voor integratie en
probatie. Zij kregen informatie over het Belgische systeem met
bijzondere aandacht voor ‘de regels voor de evaluatie van de
gevaarlijkheid van personen in handen van Justitie’, het thema
van hun stage. Zij ontmoetten mensen uit de gevangenissen,
justitiehuizen, strafuitvoeringsrechtbanken, de directie
Detentiebeheer, de psychosociale dienst, het Nationaal
Centrum voor Elektronisch Toezicht en het opleidingscentrum.
Na afloop vonden zij hun kennismaking met de Belgische
gevangenisadministratie boeiend en verrijkend.
veiligheidskorps krijgt bezoek van
nederlandse collega’s
De personeelsleden van het Veiligheidskorps bouwden
doorheen de jaren een goede relatie met hun collega’s van de
dienst Vervoer en Ondersteuning (DV&O) van de Nederlandse
Dienst Justitiële Inrichtingen. Zij ontmoeten elkaar regelmatig
om ‘best practices’ uit te wisselen, ervaringen te delen en
elkaar te ondersteunen.
Eind september 2011 kreeg de cel Opleiding van het
Veiligheidskorps bezoek van haar Nederlandse collega’s
om hun werkmethoden te bespreken. Daarnaast zakten de
directeur van de DV&O en zijn adjunct op 19 oktober af naar
België om hun dienst voor te stellen aan de lokale chefs
en zijn organisatie en opdrachten te verduidelijken. Een
eenheidschef en twee transportbegeleiders waren aanwezig
om de dagelijkse taken van de Nederlandse agenten toe
te lichten. Tijdens het bezoek konden beide diensten hun
materiaal vergelijken. De Belgische veiligheidsassistenten
stelden vast dat hun collega’s van over de grens handboeien,
een korte wapenstok, pepperspray en een vuurwapen
bij zich dragen. De Nederlandse groep gaf ten slotte een
demonstratie met een gecompartimenteerde celwagen met
zeven plaatsen.
25

26
Focus
Inwerkingtreding van het tweede luik van de basiswet
Op 8 april 2011 werden een aantal koninklijke besluiten
ondertekend over de inwerkingtreding en uitvoering
van de basiswet van 12 januari 2005 betreffende het
gevangeniswezen en de rechtspositie van de gedetineerden.
Op 1 september 2011 traden deze artikelen effectief in
werking. Het gaat om een tweede belangrijk luik na een
eerdere inwerkingtreding van een beperkt deel van de
basiswet in 2006.
Heel wat punten, die in de basiswet zijn bepaald, waren al
‘de facto’ van toepassing op het terrein. De meeste regels
waren opgenomen in het Algemeen Reglement of in
ministeriële omzendbrieven. Het gaat bijvoorbeeld over de
bezoekregeling, de kantine en de tuchtprocedure. Met de
inwerkingtreding van de basiswet zijn deze regels voortaan
wettelijk verankerd. Zij zijn duidelijker en worden toegepast
in alle gevangenissen. Gedetineerden, personeelsleden
en externen zijn voortaan precies op de hoogte van wat
toegelaten is en wat niet. Zo neemt de rechtszekerheid voor
alle partijen toe.
De veranderingen sinds 1 september gaan over de volgende
zaken:
> het huishoudelijk reglement en het onthaal: iedere
gevangenis heeft voortaan een huishoudelijk reglement
met de concrete richtlijnen over het dagelijks leven in de
gevangenis.
> de materiële levensvoorwaarden: de regels rond het
verblijf en de toegelaten voorwerpen op cel zijn duidelijk
omschreven. Ook de kantine, de persoonlijke ‘financiële’
vergoedingen van de gedetineerden, voeding en hygiëne
worden bepaald.
> de contacten met de buitenwereld: de bezoekregeling,
briefwisseling, telefoon, contacten met de advocaat of de
media komen hierin aan bod.
> de opleidingsactiviteiten en vrijetijdsbesteding zoals de
wandeling, sportactiviteiten, enz.
> de sociale hulp- en dienstverlening en rechtshulpverlening
> het tuchtregime en tuchtrecht: de wet beschrijft duidelijk
wat de inbreuken zijn, welke sancties kunnen worden
opgelegd, hoe zij bepaald worden en wat de te volgen
procedure inhoudt.
Materiële levensvoorwaarden
De huidige regels blijven grotendeels behouden met enkele
kleine aanpassingen. De toegelaten en verboden voorwerpen
voor gedetineerden op cel zijn opgenomen in een lijst die
dezelfde is voor alle gevangenissen, uiteraard met ruimte voor
de verschillen tussen de gevangenissen. Een open inrichting
werkt bijvoorbeeld anders dan een
gesloten inrichting. Daarom is er een zekere, hetzij
beperkte, flexibiliteit in de toepassing van de regels.
contacten met de buitenwereld
Ook hier blijven de meeste bestaande regels van toepassing,
maar met een aantal verduidelijkingen. De regels zijn
coherenter en bepaalde punten worden in herinnering
gebracht. Zo hebben verdachten altijd recht op dagelijks
bezoek. Het basisprincipe van de bezoekregeling is bezoek
aan tafel, behalve bij een tucht- of veiligheidsmaatregel.
Het probleem van de identificatie van bezoekers wordt ook
bepaald. In de basiswet staat duidelijk vermeld hoe een
bezoeker zich kan en moet identificeren. De basiswet regelt
ook of ex-gedetineerden op bezoek mogen komen en welke
regels van toepassing zijn op bezoekers met een pacemaker.

tuchtmaatregelen
Deze richtlijnen veranderen grondig. De tuchtprocedure in
de wet werd in 2010 aangepast om de werkbaarheid ervan
te verbeteren. Zo zijn de termijnen aangepast en zijn meer
mogelijkheden voorzien om een voorlopige maatregel op
te leggen. Voor de rest blijft de bestaande procedure van
toepassing.
De tuchtinbreuken en -sancties zijn voortaan wettelijk
bepaald. Dat heeft als voordeel dat het duidelijk is wanneer
een gedetineerde een tuchtinbreuk pleegt en wat de sanctie
is. De basiswet geeft dus rechtszekerheid aan gedetineerden
en aan personeel en zorgt ook voor meer uniformiteit. Een
ICT-toepassing is in ontwikkeling om het beheer van de
tuchtprocedure te vergemakkelijken.
een werk van lange adem
Op 1 september 2011 trad een groot deel van de basiswet
in werking. Dat vroeg een grondige voorbereiding van
de centrale diensten van het DG EPI en van de beleidscel
van de minister. Bovendien moesten deze bepalingen van
de basiswet worden toegelicht in collectieve brieven die
aan de gevangenissen werden overgemaakt. Het DG EPI
voorzag ook bijkomende voortgezette opleidingen voor het
personeel zodat zij die het wensen en nodig hebben, grondig
geïnformeerd worden over de inhoudelijke aspecten van de
bepalingen en over de impact ervan op de werkvloer.
Het DG EPI zal verder werken aan de invoering van de
laatste delen van de basiswet die nog niet in werking zijn
getreden. De voorbije jaren werd de nadruk gelegd op
de middelen (budget, personeel en ICT) en op een aantal
beheersinstrumenten (implementatie ontwikkelcirkels,
arbeidsreglement). Nu kan het DG EPI focussen op
de gedetineerde, zijn levensomstandigheden en zijn
toekomstige reïntegratie. Dat maakt immers deel uit van haar
dienstverlening naar de maatschappij toe.
27

28
oPleIdIngscentra
Het DG EPI telt drie opleidingscentra: de Opleidingscentra
voor Penitentiair Personeel (OCPP) in Brugge en Merksplas
voor de Nederlandstalige opleidingen en het Centre de
Formation du Personnel pénitentiaire (CFPP) in Marneffe voor
de Franstalige opleidingen.
Het OCPP in Brugge voorziet een basisopleiding voor het
beginnende Nederlandstalige penitentiair personeel. Het
CFPP in Marneffe neemt deze taak op zich voor de Franstalige
personeelsleden. De basisopleiding duurt een jaar en bereidt
de personeelsleden voor om hun taak op een professionele
en gecontroleerde manier uit te voeren. Bovendien leren
zij ook hoe zij gedetineerden kunnen helpen tijdens hun
voorbereiding op de reïntegratie. Tijdens de opleiding volgen
de penitentiair bewakingsassistenten afwisselend opleiding
in het opleidingscentrum en in verschillende penitentiaire
inrichtingen. Tijdens hun ‘terreinweken’ worden zij begeleid
door een mentor. Na deze stage treden de penitentiair
bewakingsassistenten in dienst.
Om de competenties van haar personeel permanent te
ontwikkelen, biedt het DG EPI uiteraard ook voortgezette
opleidingen aan. In het OCPP Merksplas en het CFPP
Marneffe kunnen personeelsleden van de gevangenissen zich
bijscholen.

30
Radicalisering
Radicalisering maakt deel uit van de maatschappij. De
gevangenissen zijn een onderdeel van die maatschappij en
blijven hier dan ook niet van gespaard. Het is echter moeilijk
om een objectieve definitie van ‘radicalisering’ te geven. In de
loop van 2007 liep daarom een sensibiliseringscampagne bij
de inrichtingshoofden van de gevangenissen. De campagne
moest het thema ‘radicalisme’ onder de aandacht brengen
en de samenwerking tussen de Veiligheid van de Staat en de
gevangenissen verbeteren. Belangrijk hierbij is een goede
doorstroming van informatie tussen de verschillende diensten.
De campagne mondde uit in een samenwerkingsakkoord
tussen het DG EPI en de Veiligheid van de Staat. De
bedoeling is onder meer om de personeelsleden van het
DG EPI te sensibiliseren over en bewust te maken van de
verschillende vormen van radicalisme. Daarom volgden
enkele medewerkers van de OCPP’s in Brugge en Merksplas
en van het CFPP in Marneffe een tweedaagse opleiding
bij de Veiligheid van de Staat. De informatie die zij hier
kregen, wordt geïntegreerd in de basisopleidingen voor
de personeelsleden van het DG EPI. De opleidingscentra
organiseren ook, in samenwerking met de Veiligheid van de
Staat, een specifieke opleiding van één dag voor directeurs
en penitentiair assistenten. Het OCPP biedt op haar beurt nog
een flitstraining rond radicalisering aan voor personeelsleden
die hun kennis over het thema willen opfrissen.
De opleidingen die de opleidingscentra in samenwerking
met de Veiligheid van de Staat organiseren, bestaan uit
verschillende modules zoals ‘sektarische organisaties’,
‘islamitisch extremisme’, ‘rechts extremisme’ en ‘extreemlinks’.
De deelnemers krijgen een overzicht van de geschiedenis, de
verschillende vormen of groeperingen, de typische symbolen
en de middelen waarmee de ideologie wordt verspreid.
Daarnaast wordt ook dieper ingegaan op radicalisering in de
gevangenissen en dit via zogenaamde ‘hotspots’, de vormen
en de zichtbaarheid ervan, wie de kwetsbare gedetineerden
zijn, de omgevingsfactoren en ten slotte het belang van de
consulenten en van het personeel in de gevangenis.
Interventieteams
Om het gevangenispersoneel de middelen en expertise te
geven om doeltreffend en veilig op te treden bij ernstige
incidenten, besliste het DG EPI om interventieteams op te
richten en hen professioneel op te leiden. Ernstige en soms
gewelddadige incidenten teisteren het gevangeniswezen
immers al jaren. Ook 2011 kende enkele gijzelnemingen en
soms gewelddadige ontsnappingen.
De opleiding duurt tien dagen en legt de nadruk op
praktijk. De regionale directie coördineert het project en
het Veiligheidskorps en de interne trainers staan in voor de
opleiding van de leden van het team. De opleiding vindt
plaats in de opleidingscentra van het DG EPI.
Het Centre de Formation du Personnel pénitentiaire van
Marneffe en het Opleidingscentrum voor Penitentiair
Personeel in Brugge stelden een opleidingszaal, hun dojo en
een oefencel ter beschikking. Omdat in Marneffe nog geen
aangepaste oefencel voor deze opleiding bestond, bracht
het CFPP een bezoek aan het opleidingscentrum in Brugge
om inspiratie op te doen. De oefencel werd geïnstalleerd op
de simulatievleugel van het CFPP. Net zoals in het OCPP heeft
de cel de afmetingen van een eenpersoonscel en is volledig
bekleed met tatami’s om verwondingen te voorkomen. De
schrijnwerkerij van het centre pénitentiaire école van Marneffe
maakte meubels om de cel in te richten en de realiteit
zo goed mogelijk na te bootsen. Om de deelnemers te
beschermen, werden de hoeken van de meubels voorzien van
schuimrubberen randen. Een hek gemaakt door de smidse in
Marneffe doet dienst als celdeur. Dat hek bevat twee luiken
om hand- en voetboeien te kunnen aanbrengen. De oefencel
is bovendien uitgerust met een stelling zodat de deelnemers
de handelingen van hun collega’s kunnen observeren.
De DOGV zorgde voor een volledige interventieuitrusting
zodat de deelnemers in een reële situatie het
materiaal konden uitproberen dat zij in de gevangenis ter
beschikking hebben. Het gaat over helmen, been-, knie- en
elleboogbeschermers, handschoenen, veiligheidsschoenen,
borstbescherming, wapenstokken, schilden en hand- en
voetboeien. Dankzij een ‘red man’-pak kan de persoon die
de rol van gedetineerde speelt zich beschermen tegen
slagen en verwondingen. Op deze manier vinden realistische
simulatieoefeningen plaats.
In november 2011 gingen de eerste opleidingssessies
van start in het OCPP in Brugge en het CFPP in Marneffe.
De kandidaat-leden voor de interventieteams van de
gevangenissen van Sint-Gillis en Vorst beten de spits af.
Hoewel er uiteraard ruimte is voor verbetering, waren de
deelnemers enthousiast en evalueerden zij de installaties, het
materiaal, de uitrusting en de inhoud van de cursus positief. In
2012 zijn tien sessies voor 120 personeelsleden gepland in het
CFPP in Marneffe en 12 sessies in het OCPP in Brugge.

Opleidingscentra voor Penitentiair
Personeel in Brugge en Merksplas
Een job als PBA?
Op woensdag 19 oktober organiseerde de VDAB en Actiris
in het Brusselse Tour & Taxis de jobbeurs ‘Job Contact’. In de
Brabanthal in Leuven ging op woensdag 23 november de
jobbeurs ‘Career Launch’ door. Personeelsleden van de centrale
diensten van de FOD Justitie, het DG EPI, de justitiehuizen,
de rechterlijke organisatie en Selor, het wervingsbureau
van de federale overheid, gaven de
geïnteresseerden uitleg over een job
bij Justitie. Zo was ook Serge Lukacs,
penitentiair assistent bij het OCPP,
op beide jobbeurzen aanwezig. Zijn
opdracht was om zoveel mogelijk
mensen warm te maken voor een
job als penitentiair bewakingsassistent door hen informatie te
geven over de jobinhoud en de opleiding:
“In het najaar van 2011 stonden in mijn agenda twee data
in het rood aangestipt: 19 oktober in Tour en Taxis, Brussel
en 23 november in de Brabanthal, Leuven. Het was geen
“Op het einde van het gesprek merk je
meestal verbazing op bij de bezoeker
en krijg je als antwoord: Ik wist niet
dat jullie dat allemaal deden. Dat
spreekt mij absoluut aan.”
toeval dat op beide plaatsen op dat moment een jobbeurs
was gepland. Mijn opdracht: verkoop de job van penitentiair
bewakingsassistent.
In Brussel werden zo’n 2000 bezoekers verwacht. Het
werden er uiteindelijk 8000. Ik mocht van geluk spreken dat
we met een team vertegenwoordigd waren. Samen met
afgevaardigden van de gevangenis van Vorst, het CFPP en de
centrale diensten kregen de bezoekers de nodige informatie.
Ik was de dag nadien blij te horen dat via het e-mailadres
infojob.Epi.NL@just.fgov.be heel wat e-mails waren
binnengekomen.
Tijdens de jobbeurs in Leuven werden
we bijgestaan door de mensen
van Selor. De bezoekers die hun
toekomstige job niet bij Justitie wilden
uitbouwen, stuurden we door naar deze
collega’s. Samen met mijn teamgenoten
van de rechterlijke organisatie en de centrale diensten
deelden we promomateriaal en informatie uit.
Hoe dan ook merk je dat onze job aanspreekt, ondanks het
onbekende. Dat onbekende probeer je in een paar minuten
te ontdoen van alle sensatie. Op het einde van het gesprek
merk je meestal verbazing op bij de bezoeker en krijg je
als antwoord: “Ik wist niet dat jullie dat allemaal deden. Dat
spreekt mij absoluut aan.” Of in onze termen uitgedrukt: een
boeiend beroep.”
Opleiding leidinggeven voor technisch
assistenten
In het voorjaar van 2011 organiseerde het OCPP in Merksplas
twee sessies ‘leidinggeven voor technisch assistenten’. Tijdens
deze vijfdaagse opleiding kregen de technisch assistenten
een aantal handvaten aangereikt die zij kunnen gebruiken in
hun rol als leidinggevende. De deelnemers werkten interactief
aan hun leidinggevende vaardigheden en kregen zo inzicht
in hun eigen leiderschapsstijl. Op die manier konden zij hun
communicatievaardigheden verder ontwikkelen, leerden zij
hoe zij hun team beter kunnen motiveren en hoe zij moeten
omgaan met conflicten en weerstand.
31

32
Basisopleiding niet-geüniformeerd
personeel onder de loep
Het OCPP evalueerde in 2011 haar basisopleiding voor het
niet-geüniformeerd personeel. Elk nieuw personeelslid dat
geen uniform moet dragen, neemt zo snel mogelijk na de
indiensttreding deel aan de zesdaagse basismodule ‘Werken
in penitentiaire context’. Het OCPP organiseert ook specifieke
modules voor de verschillende personeelsgroepen die zich
toespitsen op hun concrete taken, en dit in samenwerking
met de expertdiensten.
Het OCPP bevroeg de 65 deelnemers (psychologen,
administratief assistenten, griffiemedewerkers, enz.) die
in 2010 en 2011 de algemene basismodule ‘Werken in
penitentiaire context’ hebben gevolgd. Twaalf van hen vulden
de enquête in. In tegenstelling tot het evaluatieformulier
dat iedere deelnemer na een opleiding moet invullen,
geeft deze enquête een beter beeld van de kwaliteit van
de opleiding. De deelnemers hadden nu immers de tijd om
alles te laten bezinken. In de enquête vroeg het OCPP aan de
deelnemers hoe relevant de module is voor hun functie, of
het cursusmateriaal voldoende is en wat zij met de opgedane
kennis doen.
Uit de resultaten blijkt dat de deelnemers tevreden zijn
over de opleiding. De modules ‘strafrecht’, ‘strafprocesrecht’,
‘externe rechtspositie’ en ‘deontologie’ werden unaniem als
relevant aangeduid. Heel interessant blijken ook de modules
‘organisatie van de FOD en DG EPI’, ‘basiswet’, ‘drugbeleid
en productherkenning’ en ‘Conflict- en agressiebeheersing’
aangeduid. Het cursusmateriaal over strafrecht en de basiswet
blijkt het meest te worden gebruikt na de opleiding.
Het OCPP heeft deze resultaten besproken met de juridische
dienst en de lesgevers zodat zij hiermee rekening kunnen
houden als zij het nieuwe cursusmateriaal samenstellen.
Samen met de lesgevers en expertdiensten, stelde het
OCPP ook de lesdoelen van de modules verder op punt.
De basismodule werd verder uitgebouwd van zes tot tien
opleidingsdagen. In maart 2012 wordt de tiendaagse
opleiding voor het eerst georganiseerd.
Flitstrainingen over basiswet
Op 1 september 2011 traden heel wat artikelen van de
basiswet in werking. Het OCPP besloot om hierover een
aangepaste opleiding te organiseren. In samenwerking met
de juridische dienst en enkele ‘interne trainers basiswet’
werkte het OCPP een tweedaagse flitstraining over de
basiswet uit. Tijdens de training wordt stilgestaan bij het
‘waarom’ van de verschillende regels die in de basiswet zijn
opgenomen. De lesgevers, telkens een vliegende jurist en
een interne trainer basiswet, tonen aan de hand van concrete
voorbeelden aan hoe deze regels in de praktijk worden
toegepast. De opleiding wil misverstanden op de werkvloer
wegwerken.
In 2011 organiseerde het OCPP vier sessies van deze
flitstraining. De evaluaties zijn unaniem positief. De
deelnemers appreciëren vooral de ruimte voor onderlinge
discussie en verschillende mensen vinden dat deze opleiding
een verplichting zou moeten zijn voor iedereen die in een
gevangenisomgeving werkt. Vooral het bewakingspersoneel
toonde interesse. Het OCPP wil in 2012 ook andere
personeelsgroepen bereiken met deze flitstraining.

Lessen in welzijn en preventie
Alle personeelsleden die werken uitvoeren met ladders, (rol)
stellingen, steigers en/of hoogtewerkers kregen in 2011
de kans om zich bij te scholen tot ‘vakbekwaam persoon’.
De opleiding is bij wet verplicht en kwam tot stand dankzij
de samenwerking tussen het OCPP en de preventiedienst.
De opgeleide medewerkers mogen voortaan deze
arbeidsmiddelen gebruiken, onderhouden en keuren. De
opleiding bestaat uit een module ‘stellingbouw’ en een
module ‘veilig werken met een hoogtewerker’. In totaal kregen
44 personeelsleden uit verschillende gevangenissen een
attest ‘veilig werken met hoogwerker’ en 62 personeelsleden
een attest ‘stellingbouw’.
Daarnaast verleende het OCPP in 2011 haar logistieke
ondersteuning bij de sensibiliseringsactie BA4/BA5 die
personeelsleden aanspoort om veilig te werken op elektrische
installaties. Volgens het Algemeen reglement op Elektrische
Installaties moet de werkgever ervoor zorgen dat iedereen die
op een elektrische installatie werkt, een aangepaste opleiding
krijgt. Deze opleiding is speciaal gericht op de werkpost
of functie en de risico’s die verbonden zijn aan dat soort
werk. Tijdens informatiesessies voor de inrichtingshoofden,
zaakvoerders en technisch verantwoordelijken van de
gevangenis gaven de vertegenwoordigers van de interne
preventiedienst en van de Algemene Directie Humanisering
van de Arbeid (FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal
Overleg) uitleg over de organisatiemodaliteiten van de
toekomstige opleidingen en toekenningsprocedures van de
codes BA4/BA5.
In het najaar organiseerde het OCPP in samenwerking met
de preventiedienst de opleiding ‘machineveiligheid’. De
bedoeling is de preventieadviseurs inzicht te geven in het
web van richtlijnen en normen rond machineveiligheid.
Het OCPP zet de constructieve samenwerking met de
preventiedienst verder om ook in de toekomst opleidingen
over welzijn en preventie te voorzien.
33

34
Scholen op bezoek
Enkele jaren geleden startten een aantal Vlaamse scholen met
de secundair na secundair opleiding ‘Integrale Veiligheid’. In
West-Vlaanderen wordt deze opleiding gegeven in Roeselare
en in Torhout. De bedoeling van de opleiding is om, zowel op
BSO- als op TSO-niveau, mensen klaar te stomen voor een job
in de veiligheidssector, zoals die van politieagent, penitentiair
bewakingsassistent (PBA), brandweerman, steward,
bewakingsagent bij private firma’s en aanverwante jobs.
Het lessenpakket is praktijkgericht. De leerlingen moeten
zoveel mogelijk ‘proeven’ van de realiteit. Daarom werd aan
het OCPP enkele jaren geleden gevraagd om deze jongeren
een blik op de gevangeniswereld te geven. De twee scholen
brengen sindsdien jaarlijks een bezoek aan het penitentiair
complex en het OCPP in Brugge. Tijdens de algemene
rondleiding krijgen zij een sectie, een gevangeniscel en
enkele gemeenschappelijke ruimtes van de gedetineerden
te zien. In het opleidingscentrum krijgen zij informatie over
de selectieprocedure voor de job van PBA, de jobinhoud, het
loon, de werkuren en de basisopleiding voor de nieuwe PBA’s.
Steve Poppe, hoofd penitentiair assistent in het OCPP, was van
bij het begin bij de bezoeken betrokken en vertelt over zijn
ervaringen:
“Bij de start van het eerste bezoek vroegen we wie effectief
interesse had in een job als PBA. Dat was toch even een
teleurstelling. Al snel bleek dat nagenoeg alle cursisten een job
ambieerden bij de politie. Toch gingen we verder vanuit het
principe ‘onbekend is onbemind’ en wat bleek? Naarmate het
bezoek vorderde, steeg de interesse, kwamen er gerichte vragen
en stelden we vast dat mensen toch even stilstonden bij ‘de wereld
achter de muren’. Aan het einde van het bezoek durfden we de
vraag nogmaals stellen. Tot onze grote verbazing zag zowat de
helft van de groep een job als PBA wel zitten. Na een bezoek van
drie uur in een omgeving die ze totaal niet kenden en die hen om
die reden ook niet aantrok, waren wij erin geslaagd om mensen
te motiveren voor het beroep van PBA. Missie geslaagd, zou ik dus
durven zeggen.
Ondertussen zijn we drie jaar verder en elk jaar kwamen beide
scholen op bezoek. Dit jaar mochten we zelfs drie groepen van de
school uit Roeselare en twee groepen van de school uit Torhout
verwelkomen. In totaal ging het om een 150-tal leerlingen.
Telkens beginnen we met dezelfde vraag en stellen we vast dat de
interesse beperkt is. Telkens eindigen we ook met dezelfde vraag
en zien we dat een aanzienlijk groter aantal cursisten rekening
houdt met een job als PBA aan het einde van het bezoek. Dat
motiveert ons om er keer op keer voor te gaan. De eerste mensen
die dit zevende jaar ‘Integrale Veiligheid’ hebben gevolgd, zijn
ondertussen werkzaam op onze werkvloer. Enkele anderen zijn
ingeschreven bij Selor.”
“Na een bezoek van drie
uur in een omgeving die ze
totaal niet kenden en die
hen om die reden ook niet
aantrok, waren wij erin
geslaagd om mensen te
motiveren voor het beroep
van PBA.”

Opleidingscentrum voor
Penitentiair Personeel in Marneffe
Al doende leren
Om het gevangenispersoneel beter op te leiden wil het CFPP
gebruik maken van andere methoden dan het klassieke
onderwijs, zoals simulatieoefeningen in aangepaste lokalen.
Simulatielokalen
Het CFPP bouwde een deel van de lokalen om tot
simulatieruimte. Lokalen werden ingericht als portierzone
met detectiepoort en metaaldetector, een spreekkamer
voor de advocaat en een individuele spreekkamer, een
bezoekerszaal en polyvalente zaal en ook een naakte
cel om interventietechnieken te oefenen. Er is ook een
bewakingscentrum, een lokaal voor het rapport, een
medische dienst, een keukentje, een technische ruimte, een
eenpersoons-, driepersoonscel en naakte cel en ook drie
fictieve cellen. De verschillende lokalen zijn uitgerust met een
camerasysteem dat de simulatieoefeningen van de stagiairs
registreert. De simulatielokalen zijn sinds maart 2011 in
gebruik. Een eerste oefendag vond plaats op 16 maart.
Oefenen in de ‘mini-gevangenis’
Tijdens de basisopleiding trainen de stagiairs in deze simulatielokalen
en worden zij op basis van de simulaties geëvalueerd.
Ook de oefeningen tijdens de terugkomdag op het einde van de
basisopleiding vinden hier plaats. Op basis daarvan wordt voor
elke stagiair een evaluatieverslag opgesteld. De nieuwe infrastructuur
wordt ook gebruikt tijdens voortgezette opleidingen van
personeelsleden die al in dienst zijn. Daarnaast gaan ook andere
opleidingen voortaan door in deze ‘mini-gevangenis’, zoals de
praktijkdagen rond crisissituaties, de cursussen fouillering en het
beheer van de bewegingen.
Tijdens simulatieoefeningen krijgt iedere stagiair
specifieke begeleiding, met vier acteurs die de rol van de
gedetineerden in gevangeniskledij vertolken, een penitentiair
bewakingsassistent-ploegchef van het CFPP die de rol van de
penitentiair bewakingsassistent-ploegchef van het kwartier op
zich neemt, een penitentiair assistent van een gevangenis die
advies geeft over de oefeningen en een penitentiair assistent
van het CFPP die de oefeningen stuurt en de stagiairs ook
evalueert.
De terugkomdagen verlopen ongeveer op dezelfde manier,
maar dan met versterking van directieleden van het CFPP.
Na de simulatieoefeningen vinden interviews plaats waarbij
twee jury’s, samengesteld uit een directeur en een penitentiair
assistent van het CFPP, de prestaties van de stagiairs
beoordelen.
Op termijn
Hoewel de simulaties gepaard gaan met een zekere
stress, angst en soms een flinke dosis adrenaline, is deze
pedagogische methode zeer populair bij de deelnemers.
Het CFPP wil in de toekomst nog meer gebruik maken
van de simulatieruimte en de oefeningen verbeteren. Het
opleidingscentrum werkt aan testscenario’s om te evalueren
hoe goed de deelnemers kunnen samenwerken met hun
collega’s.
35

36
Hoe correct omgaan met
gedetineerden?
Werken in een gevangenis is niet zonder risico’s.
Personeelsleden worden vaak blootgesteld aan verbale en
fysieke agressie of krijgen soms te maken met opstanden,
gijzelingen, enz. Daarnaast moeten zij ook leren hoe zij een
correcte relatie met de gedetineerden opbouwen en wat
de valkuilen zijn: psychologisch en fysiek machtsmisbruik,
angst voor de gedetineerde, moeite met ‘nee’ zeggen,
te sterke betrokkenheid, enz. Daarom besloot het CFPP
om een opleiding te organiseren voor de penitentiair
bewakingsassistenten (PBA’s) die hen inzicht geeft in het
relationele aspect van hun functie.
De opleiding is interactief en zet aan tot nadenken. De
PBA’s krijgen eerst een aantal fragmenten te zien uit films
zoals ‘Le Boulet’ en de serie ‘Prison Break’ om samen met
de lesgever ongepast gedrag te analyseren en fragmenten
te bekijken waarbij iemand een verkeerde keuze maakt.
De personeelsleden vertellen ook vanuit hun eigen
ervaringen. De lesgever maakt daarnaast de link met
andere cursussen zoals de cursus deontologie, psychologie
en de opdrachten van een PBA. De nadruk ligt op het
verantwoordelijkheidsgevoel van de PBA’s ten opzichte
van zichzelf en hun collega’s. Grensoverschrijdend gedrag,
machtsmisbruik en een relatie met een gedetineerde zijn
immers onverenigbaar met hun functie als PBA en houden
bovendien een veiligheidsrisico in.
Na de cursus, die in twee delen wordt gegeven, geven
de PBA’s een voorbeeld uit hun werkervaring waarin zij
te maken kregen met een risicovolle relatie. Die stap is
verrijkend, zet de deelnemers aan het denken en maakt
duidelijk dat het noodzakelijk is om steeds weer de nadruk
te leggen op aspecten zoals respect, ethiek, deontologie en
verantwoordelijkheidszin van iedereen, ongeacht de functie.
“De cursus geeft ons de
gelegenheid tot nadenken,
om onszelf voortdurend in
vraag te stellen en wijst ons
erop waakzaam te zijn ten
aanzien van gedetineerden
en collega’s.”

Kwaliteit basisopleiding onder de loep
Een van de grootste uitdagingen voor een opleidingscentrum
op kruissnelheid is om een up-to-date opleidingsprogramma
aan te bieden dat perfect beantwoordt aan de behoeften van
de personeelsleden en waaraan enthousiaste en bereidwillige
lesgevers meewerken. Het CFPP wilde in 2011 haar
opleidingsaanbod dan ook kwalitatief evalueren om zowel
de basisopleiding van de PBA’s als de opleidingsmethode te
verbeteren.
Syllabi op punt gesteld
Als eerste actiepunt stond een systematische herziening
van de syllabi op de agenda. Opmerkingen, wijzigingen en
nieuwe voorstellen worden besproken. De mondelinge cursus
wordt hieraan aangepast. Daarnaast komen de titularissen
regelmatig samen met hun plaatsvervangers om ervoor te
zorgen dat alle neuzen in dezelfde richting wijzen en dat de
lesgevers de nodige aandacht besteden aan de belangrijkste
punten van de leerstof. Deze titularissen wonen samen
met de directie van het opleidingscentrum regelmatig de
cursussen bij. Met de opening van de toekomstige nieuwe
gevangenissen zal het CFPP immers meer stagiairs over
de vloer krijgen en een beroep moeten doen op interne
lesgevers. Daarom besloot het CFPP om nieuwe interne
lesgevers te selecteren en op te leiden.
Cursussen ‘recht’ bijgewerkt
Het CFPP besloot om ook de cursussen ‘recht’ te actualiseren
met de medewerking van de directie Strategische
Ondersteuning. De leerstof werd geherstructureerd. Er
werd rekening gehouden met de leerdoelstellingen
van de basisopleiding met als doel om deze complexe
materie toegankelijker te maken zonder aan precisie in te
boeten. Zo werden de cursussen ‘algemeen strafrecht’ en
‘strafrechtspleging’ in één module gegroepeerd. Daarnaast
werden de Europese penitentiaire regels, het algemeen
reglement en de basiswet in de cursus ‘interne rechtspositie’
gegoten. De cursus ‘strafuitvoering’ werd ten slotte verder
uitgewerkt en heet voortaan ‘strafuitvoeringsmodaliteiten’.
Het CFPP besloot om ook nieuwe cursussen te organiseren.
Drie werkgroepen werkten hieraan mee, aangestuurd door
een vliegende juriste, een directrice van het CFPP en enkele
vrijwilligers waaronder gevangenisdirecteurs, psychologen
en penitentiair assistenten. Hun uitgangspunt waren de
opleidingsdoelstellingen van het CFPP. Drie vliegende
juristen stelden in hun stageverhandeling de nieuwe syllabi
samen voor de lesgevers. Na enkele vergaderingen werden
de cursussen voor de PBA’s herschreven en werden nieuwe
pedagogische hulpmiddelen uitgewerkt, met de bedoeling
deze in 2012 te testen.
In de toekomst
Het CFPP wil op termijn meer personen betrekken bij
de evaluatie van de kwaliteit van de opleidingen. Het
opleidingscentrum wil bijvoorbeeld gevangenisdirecteurs en
penitentiair assistenten bepaalde cursussen laten bijwonen
(vooral de simulatieoefeningen) en de syllabi laten nalezen
door opleidingsprofessionals. Daarnaast wil het CFPP ook
bekijken in hoeverre zij multimedia kunnen gebruiken in hun
opleidingen en een heuse ‘opleidingsraad’ kunnen oprichten.
37

38
Focus
De vernieuwde basisopleiding voor PBA’s: één jaar later
Op 3 november 2010 startten de eerste penitentiair
bewakingsassistenten met de nieuwe basisopleiding in het
OCPP en het CFPP. Sindsdien volgt iedere nieuwe PBA een
opleiding van een jaar waarin theorielessen en praktijkervaring
elkaar afwisselen. De nieuwe basisopleiding biedt ruimte
voor nieuwe vakken, waaronder zelfmoordpreventie en
risicorelaties. Sommige vakken krijgen meer aandacht, zoals
sport en deontologie. Een jaar na de start van de nieuwe
basisopleiding is het tijd voor een korte evaluatie.
Enkele cijfers
Sinds november 2010 volgden 259 Nederlandstalige en
215 Franstalige nieuwe PBA’s de vernieuwde opleiding. Hun
gemiddelde leeftijd is 33 jaar. Meer dan 60% van de nieuwe
PBA’s zijn mannen. Zo’n 66% van de nieuwe Vlaamse PBA’s
werkt in de gevangenissen in de regio Kempen en Antwerpen.
Een vijfde van hen werkt in de gevangenis van Merksplas.
Van de Franstalige nieuwe PBA’s is 42% hun loopbaan gestart
in een Brusselse gevangenis. De gevangenis in Arlon is de
nieuwe werkplek van 16% van deze PBA’s.
Theorie en praktijk
De stagiairs volgen een opleiding van 12 maanden. Tijdens
het eerste semester wisselen 12 theoretische lesweken zich af
met 14 terreinweken in verschillende gevangenissen. Tijdens
het tweede semester doen de stagiairs praktijkervaring op in
de gevangenis waar zij uiteindelijk zullen werken.
Mentoren
De nieuwe basisopleiding van één jaar betekent niet
enkel een zware investering voor de stagiairs en de
opleidingscentra, maar ook voor de gevangenissen. Zij krijgen
immers heel wat nieuwe PBA’s over de vloer. De mentoren,
ervaren medewerkers die speciaal voor deze opdracht
werden geselecteerd en opgeleid, begeleiden de stagiairs,
leren hen hoe de gevangenis werkt, maken hen wegwijs
in hun takenpakket en slaan bruggen met andere collega’s.
De ervaringen van stagiairs tonen aan dat deze mentoren
duidelijk worden geapprecieerd. Ondertussen hebben nog
eens 67 nieuwe mentoren een vierdaagse opleiding gevolgd
om de stagiairs te begeleiden.
Keuzevakken
De stagedoende PBA’s krijgen ook de kans om hun horizon
te verruimen. Het OCPP biedt twee ‘specialisatiedagen’ aan
waaruit de Nederlandstalige stagiairs kunnen kiezen. Tijdens
de ‘criminologische dag’ kan de PBA kennismaken met
criminologie als wetenschap en een bezoek brengen aan het
justitiehuis in Brugge. PBA’s die kiezen om de ‘islamitische dag’
te volgen, krijgen informatie over de dagelijkse gebruiken
en rituelen van de islam en over bepaalde vooroordelen
en stereotypen. Daarna brengen zij een bezoek aan een
moskee in Brugge. Het CFPP organiseert voor de Franstalige
stagiairs ook een islamitische dag om kennis te maken met
de islamcultuur. Hun tweede optie is een dag die in het teken
staat van het thema ‘victimologie’, de wetenschappelijke
studie van slachtoffers en slachtofferschap. Zij krijgen ook
de kans om te debatteren met penitentiair assistenten
en gevangenisdirecteurs over hoe zij de aangeleerde en
ontwikkelde competenties zullen vertalen in de praktijk.

Even wennen...
De opleiding is voor de toekomstige PBA’s op verschillende vlakken
een heuse investering. Een van de stagedoende PBA’s vertelt hoe
hij dit zelf ervaart:
“Na geruime tijd te hebben uitgekeken naar de opleiding, ging
alles plots heel snel. Ik kreeg een telefoontje van het OCPP en
vooraleer ik het me goed realiseerde, deed ik mijn laatste dagen
op mijn vorig werk en stond ik voor de gevangenispoort van het
PC Brugge. Het was met een klein hartje. Het gebouw leek op een
grote reus. Ik had op de televisie wel al eens een gevangenis gezien
maar in het echt zag het er zo groots uit en… de deuren zijn er zo
enorm zwaar!
Al kort na het binnenkomen was het ijs snel gebroken. De
begeleiders van het OCPP verrichtten fantastisch werk! Zij hebben
mij echt op mijn gemak gesteld. Ook al zijn het je hiërarchische
oversten, toch had ik niet het gevoel door hen als ‘mindere’ te
worden behandeld. Integendeel, ik werd met enorm veel respect
ontvangen.
Tijdens de eerste twee weken kon ik een bepaalde routine
opbouwen. Daarna was het tijd voor de eerste terreinweek in de
gevangenis van Gent. Ook daar werd ik heel goed opgevangen
en werd ik snel gerust gesteld. We kregen ook een uitgebreide
rondleiding. De twee eerste terreinweken zijn letterlijk voorbij
gevlogen en ik voel me elke dag meer en meer gedreven in mijn
job.
Het was wel zwaar om van het terrein terug naar het leslokaal
te keren. Het is inmiddels zestien jaar geleden dat ik nog op
de schoolbanken zat. Ook al worden de lessen op een zeer
aangename manier gegeven, toch is het terug even wennen. De
ene les is al zwaarder dan de andere maar mijn gedrevenheid
en de goede begeleiding zorgen ervoor dat ook deze berg kan
worden beklommen!”
Bijsturen waar nodig
De nieuwe basisopleiding wordt voortdurend geëvalueerd en,
waar nodig, bijgestuurd. De module ‘regelgevend kader’ werd
in samenwerking met de dienst Juridische en Conceptuele
Ondersteuning grondig herbekeken en omgedoopt tot een
module ‘interne rechtspositie’. Het gevangenispersoneel is ook
duidelijk geïnteresseerd in bepaalde nieuwe modules uit de
basisopleiding. Dankzij flitstrainingen over ‘zelfmoordpreventie’
en ‘procedure en verslaggeving’ krijgen zij de kans om hun
kennis over deze onderwerpen bij te schaven.
De basisopleiding is een verhaal in volle ontwikkeling.
Verschillende partners werken mee aan dit verhaal en
dit vanuit een gemeenschappelijke bekommernis: een
opleiding aanbieden die bijdraagt tot een hoog niveau
van professionalisme en deskundigheid van de penitentiair
bewakingsassistenten.
39

40
gevangenIssen
De Belgische gevangenissen bestaan uit twee groepen: de
arresthuizen en de strafhuizen. In een arresthuis worden
personen in hechtenis opgesloten in toepassing van de wet
op de voorlopige hechtenis, de zogenaamde beklaagden. In
een strafhuis verblijven personen die veroordeeld zijn tot een
vrijheidsberovende straf of maatregel.
De inrichtingen zijn onderverdeeld in drie categorieën:
> open inrichtingen met beperkte veiligheids-voorzieningen.
Gedetineerden die hier verblijven aanvaarden vrijwillig een
opvoedingsregime met minieme dwangmiddelen.
> halfopen inrichtingen met een cellulair regime ’s nachts
en met tewerkstelling overdag in open lucht of in
werkplaatsen.
> gesloten inrichtingen met alle nodige bewakingsmiddelen
en versterkte veiligheidsvoorzieningen (zoals een
omheiningsmuur, tralies en veiligheidsdetectie). Hier
verblijven gedetineerden die niet in aanmerking komen om te
worden doorverwezen naar een open of halfopen
inrichting.
In 2011 telde België 31 gevangenissen, waarvan 15 in
Vlaanderen, 14 in Wallonië en 2 in Brussel.
Jongeren die als minderjarige een ‘als misdrijf omschreven feit’
hebben gepleegd en die niet in een gemeenschapsinstelling
kunnen worden geplaatst, kunnen onder bepaalde
voorwaarden worden ondergebracht in een van de gesloten
federale centra voor jongeren in Everberg, Tongeren en Saint-
Hubert. In Tongeren en Saint-Hubert kunnen ook jongeren
geplaatst worden die als minderjarigen werden ‘uit handen
gegeven’ door de jeugdrechter.
In Paifve bevindt zich een inrichting tot bescherming van de
maatschappij waar geïnterneerden door de Commissie tot
Bescherming van de Maatschappij worden geplaatst om een
aangepaste psychiatrische behandeling te volgen.
Om de overbevolking in de Belgische gevangenissen op korte
termijn aan te pakken, huurt het DG EPI 650 detentieplaatsen
in de penitentiaire inrichting van Tilburg.

42
andenne
In 1997 werd de gevangenis van
Andenne geopend als strafhuis met
een gesloten regime. De meeste
veroordeelden die hier verblijven,
ondergaan lange straffen.
gemiddelde bevolking 387,8
Mannen 387,8
Vrouwen 0
Beklaagden 6,4
Veroordeelden 381,4
Geïnterneerden 0
Andere 0,3
Gewoon regime 387,8
Halve vrijheid (veroordeelden) 0
Beperkte detentie 0
Beperkte vrijheid (geïnterneerden) 0
gemiddelde capaciteit 402,5
Personeel voltijds equivalent
Totaal Directie 6,00
Totaal Attachés 4,00
Totaal Administratief 21,90
Totaal Medisch 6,70
Totaal PSD 18,96
Totaal Bewaking / Techniek 321,75
Totaal Erediensten 1,80
Totaal Buiten kader 0
totaal 381,11

Overlegorgaan voor gedetineerden
De gevangenis van Andenne beschikt sinds 2011 over een
eigen overlegorgaan voor de gedetineerden. Zij kunnen hier
hun ervaringen, opmerkingen en ideeën kwijt. In 2011 zijn
twee projecten goedgekeurd die tijdens het overlegorgaan
werden besproken: de renovatie van de wandelingen en het
opknappen en aanpassen van de lokalen voor ongestoord
bezoek.
De gedetineerden die deel uitmaken van het overlegorgaan
kunnen de informatie die wordt besproken, doorgeven aan
hun medegedetineerden zodat ook zij op de hoogte blijven
van wat voor hen belangrijk is. De gevangenisdirectie kan
via het overlegorgaan de gedetineerden ook op de hoogte
houden van de stand van zaken van projecten en de reden
van een eventuele vertraging.
Het overlegorgaan is een belangrijke schakel in de
gevangenis. Buiten de formele vergaderingen van het
overlegorgaan organiseerden zowel de gedetineerden als de
directie- of personeelsleden individuele ontmoetingen om
projecten uit te werken die vooral met de invoering van het
nieuwe regime te maken hadden.
Collectieve wandelingen
De gedetineerden in de gevangenis van Andenne hechten
veel belang aan de collectieve wandelingen omdat zij hier
met hun medegedetineerden kunnen praten of samen
sporten. Tijdens het overlegorgaan stelden zij voor om deze
wandelingen te renoveren. Nadat de directie akkoord was om
hier budget voor vrij te maken, maakten de gedetineerden
een ontwerp voor de vloermarkering van het voetbalspel en
werden de wandelingen gerenoveerd.
Fitnesszaal in een nieuw jasje
Gedetineerden stellen fitnessactiviteiten erg op prijs. De gevangenis van Andenne vormt hierop geen uitzondering. Omdat veel
gedetineerden vaak aan krachttraining doen, stelden zij tijdens het overlegorgaan voor om de fitnesszaal te vernieuwen. De
gevangenisdirectie keurde hun voorstel goed en de zaal werd in een nieuw jasje gestoken. De muren werden opnieuw geverfd
en de nieuwe vloer is nu perfect geschikt voor de fitnessactiviteiten. Dankzij nieuw professioneel materiaal kunnen gedetineerden
voortaan fitnessen in een aangenamere omgeving. De oefeningen kunnen op muziek gebeuren dankzij de aankoop van een
nieuwe radio.
De gedetineerden zijn erg tevreden over de vernieuwde fitnesszaal. Zij vinden de ondersteuning en de hulp van enkele
sportmonitoren een duidelijke meerwaarde. Die monitoren sturen hen immers bij en leggen hen uit hoe zij de oefeningen correct
moeten uitvoeren om de beste resultaten te behalen.
43

44
Marionettenvoorstelling
De vzw Relais Enfants-Parents organiseert in de gevangenis
van Andenne speciale bezoeken om de band tussen kinderen
en hun gedetineerde vader te versterken. In het kader van
deze ontmoetingen konden gedetineerde vaders en hun
kinderen genieten van een marionettententoonstelling
die werd georganiseerd in nauwe samenwerking met de
gedetineerden van verschillende ateliers.
De gedetineerden van het theateratelier schreven een
scenario naar de novelles van Tim Burton, terwijl de
gedetineerden van het atelier plastische kunsten de
marionetten maakten. De kastelen werden gebouwd
door de gedetineerden die de opleiding ‘lassen’ volgen.
Een gedetineerde maakte ook zelf het doek voor de
marionettententoonstelling met een naaimachine dat
een gevangenisatelier staat. Het is de eerste keer dat
gedetineerden van de ateliers voor culturele activiteiten en
enkelen die een opleiding volgen, samenwerken aan een
project.

Focus
Opleiding conflictbeheersing
De psychosociale dienst van de gevangenis organiseerde een
opleiding over conflictbeheersing om de personeelsleden
beter te wapenen tegen agressie, om een serene en veilige
werkomgeving te verzekeren en zo hun welzijnsgevoel
te verhogen. De opleiding duurde drie dagen waarvan
twee halve dagen theorie en vier halve dagen praktische
oefeningen, waaronder enkele simulatieoefeningen.
De personeelsleden leerden zich tijdens de opleiding
verweren in verschillende situaties van fysieke agressie. Zo
leerden zij bijvoorbeeld wat zij moeten doen als zij bij de
keel worden gegrepen, als hun handen en polsen worden
geïmmobiliseerd of als zij bedreigd worden met een mes.
Zij leerden enkele nuttige technieken om zich te redden uit
risicovolle situaties. De praktische oefeningen tonen aan dat
eenvoudige bewegingen voor zowel mannen als vrouwen
hun nut bewijzen.
Op vraag van het gevangenispersoneel zal de gevangenis
de opleiding een- of tweemaal per jaar organiseren.
Door de juiste reacties regelmatig te oefenen, kunnen de
personeelsleden zeker zijn van zichzelf en van hun eigen
vaardigheden.
45

46
antWerPen
De gevangenis van Antwerpen werd
in 1855 in gebruik genomen en werd
ondertussen grondig gerenoveerd.
De inrichting fungeert grotendeels
als een arresthuis en beschikt
over een vrouwenafdeling en een
psychiatrische annex.
gemiddelde bevolking 703,6
Mannen 653,6
Vrouwen 49,9
Beklaagden 526,5
Veroordeelden 97,8
Geïnterneerden 74,2
Andere 5,1
Gewoon regime 688,5
Halve vrijheid (veroordeelden) 0,4
Beperkte detentie 10,9
Beperkte vrijheid (geïnterneerden) 3,8
gemiddelde capaciteit 439,0
Personeel voltijds equivalent
Totaal Directie 6,00
Totaal Attachés 3,00
Totaal Administratief 26,65
Totaal Medisch 14,05
Totaal PSD 11,20
Totaal Bewaking / Techniek 274,35
Totaal Erediensten 4,40
Totaal Buiten kader 0
totaal 339,65

Terug Op Pad met TOP-coach
Het project Terug Op Pad (TOP) coaching ging in oktober 2008
van start. Het is een samenwerking tussen de gevangenis
van Antwerpen, het Antwerpse Minderhedencentrum de8,
Samen Leven - Stad Antwerpen, het CAW Metropool en
het departement Welzijn van de Vlaamse Gemeenschap. Zij
stelden vast dat jonge gedetineerden na hun invrijheidstelling
vaak opnieuw in de gevangenis terecht komen. Het project
wil hen dan ook op maat ondersteunen in hun reïntegratie en
een brug vormen naar de samenleving.
De doelgroep bestaat uit jongvolwassenen van 18 tot 25
jaar uit Groot-Antwerpen die voor de eerste keer in de
gevangenis zitten en van wie verwacht wordt dat ze binnen
de drie maanden vrijkomen. Het gaat om gedetineerden
zonder ernstige problemen. In het arresthuis van Antwerpen
verblijven de gedetineerden meestal voor een korte periode.
Het is dan ook moeilijk om een heus detentietraject op te
starten. De bestaande hulpdiensten slaan momenteel nog
geen brug tussen detentie en vrijlating en zijn vaak onbekend
bij of moeilijk bereikbaar voor deze gedetineerden. Daarnaast
gaan zij er dikwijls van uit dat de gedetineerden hun vraag om
hulp duidelijk kunnen formuleren, maar dit is voor velen niet
vanzelfsprekend.
Justitieel Welzijnswerk Antwerpen en de psychosociale dienst
van de gevangenis informeren jonge gedetineerden door
hen een flyer over TOP-coaching te geven en proberen zo
hun vertrouwen te winnen om aan het project deel te nemen.
De jongere kan bij zijn TOP-coach terecht met vragen als:
‘Waar vind ik een studio en kan het OCMW tussenkomen bij
het betalen van mijn huurwaarborg? Welke documenten
heb ik nodig om mijn SIS-kaart aan te vragen? Hoe kan ik
de relatie met mijn ouders verbeteren? Hoe leg ik nieuwe
contacten, enz.?’ Aangezien de jongere zelf kiest voor een
TOP-begeleiding, zijn de kansen op succes groter.
Een jongere en zijn coach beschrijven hun ervaring:
TOP Coach : “Vaak kijken onze jongeren op tegen een woeste
berg. Ze geloven niet meer in zichzelf en in de maatschappij. Ze
missen de vaardigheden om die berg te beklimmen. Door die
berg overzichtelijker en kleiner te maken, bied ik hen weer hoop
en zelfvertrouwen.”
Jongere : “Ik kan niet praten met mijn familie. Thuis wordt
er alleen geroepen. Ik moet naar school. Ik moet werken.
Ik moet opstaan. Maar mijn hoofd zit vol. Ik kan niet meer
functioneren. Sliman luistert wel naar mij. Hij gaat met mij
papieren in orde brengen. Hij is er gewoon, zoals een grote
broer.”
TOP-coaching startte als een kleinschalig project met grote
ambities. In 2011 maakten de TOP-coaches een uitgebreide
brochure over hun werking, hun specifieke methodiek en
reacties van partners. Deze brochure werd voorgesteld
tijdens een persmoment en kreeg veel luister bij andere
gevangenissen.
Reorganisatie team penitentiaire
assistenten
De laatste jaren kwam er heel wat nieuw en jong personeel
bij. Om zo goed mogelijk tegemoet te komen aan hun
specifieke behoeften nam de gevangenis de organisatie
en werking van het PA-team (het team van penitentiair
assistenten) onder de loep. Het PA-team moest duidelijker
aanwezig en aanspreekbaar zijn op de werkvloer. Daarom
werd het team opgesplitst in een ‘operationele PA’ (OPERA)
die de coachende maar ook controlerende rol consequenter
kan opnemen en de ‘PA Personeel en Organisatie’ die het
personeelsbeleid, de werkorganisatie en de planning van de
dienstlijsten verder uitwerkt. Deze reorganisatie zorgde
voor een efficiëntere werking van het PA-team.
47

48
Integriteit op het werk
Werken aan integriteit betekent duidelijkheid bieden over
welk gedrag wenselijk is en welk gedrag niet tolereerbaar
is binnen een organisatie. Daarom ontwikkelde de
gevangenis van Antwerpen een gedragscode die officieel
aan het personeel werd voorgesteld op 23 juni 2011. Via
verschillende teammomenten en individuele notificatie
kregen alle medewerkers deze code. De gedragscode
omschrijft welke houding en gedrag gepast zijn binnen
de gevangeniscontext. De kernwaarden respect, loyaliteit,
beroepsernst en onpartijdigheid komen uitgebreid aan
bod en zijn geïntegreerd in het personeelsbeleid van de
gevangenis via de ontwikkelcirkels van de personeelsleden en
in de onthaalprocedure van de nieuwe medewerkers.
Om het belang van dit thema extra kracht bij te zetten,
voerde de gevangenis een promotiecampagne via posters,
een vitrinekast met informatie en een speciale banner in
de gevangenis met daarop de slagzin ‘Integriteit. Daar sta ik
voor.’ Iedere medewerker kreeg een agenda 2012 waarin de
gevangenis uitlegt hoe belangrijk zij integriteit vindt.
In 2012 zal de gevangenis het thema ‘integriteit’ verder
verankeren bij haar personeelsleden door ankerpunten
voor integriteit te voorzien, een checklist op te stellen over
op te volgen gedrag en het spanningsveld tussen medisch
beroepsgeheim en orde en veiligheid verder te verkennen.

Focus
Inkomende gedetineerden voortaan op één sectie
Sinds 1 augustus 2011 verblijven inkomende gedetineerden
op een gecentraliseerde plaats: de vierde sectie. Zo kan de
gevangenis de dienstverlening naar hen toe verbeteren en
kwaliteitsvol invullen. Gedetineerden zijn op die manier beter
bereikbaar voor de verschillende diensten waar zij tijdens hun
eerste dagen moeten langsgaan. Uit een eerste evaluatie blijkt
dat er duidelijk minder bewegingen zijn naar andere secties
en dat de gedetineerden beter geïnformeerd zijn over de
huisregels.
Personeelsleden konden zich kandidaat stellen om op deze
sectie de nieuwkomers te onthalen. Pascalle Van der Elst,
penitentiair bewakingsassistent (PBA), zag werken op de
vierde sectie als een uitdaging: “Ik spreek graag en oefen graag
verschillende talen en dat is toch wel noodzakelijk op de vierde
sectie. Veel inkomende gedetineerden zijn immers van vreemde
origine, wat communicatie niet altijd makkelijk maakt. Bovendien
ben ik echt een bezige bij. Ik kan zeer moeilijk stilzitten. De nodige
uitleg geef ik er voor alle gedetineerden gratis bij! In dat opzicht
is het werken op de vierde sectie volledig mijn ‘dada’. Ik heb nog
geen minuut spijt gehad van mijn engagement.”
Waar zit voor jou de meerwaarde van deze
sectie?
“Je kan beginnen bij het begin. De gedetineerde voorzien van alle
nodige informatie. Niet alleen de informatie uit het huishoudelijk
reglement, maar ook over het reilen en zeilen op ‘onze afdeling’
zoals het gebruik van het licht en tv, niet kloppen op winketten,
iedereen haalt zijn eigen eten, enz. Wij stomen hen eigenlijk klaar
voor de andere secties.”
De veranderingen op de vierde sectie
stelden ook een efficiëntere werking voor de
organisatie voorop. Wat zijn jouw bevindingen
over het werken op deze afdeling?
“Er heerst toch wel wat drukte en er zijn veel bewegingen. De
gedetineerden komen ‘nieuw’ binnen en moeten alle diensten
nog doorlopen. De eerste ochtend blijven ze dan ook in hun cel
en kunnen ze niet deelnemen aan de wandeling. Ze komen op
gesprek bij de directie, de medische dienst en de psychosociale
dienst. Los daarvan kunnen ze dan nog eens opgeroepen worden
om hun advocaat te spreken. Dat zijn een pak bewegingen
die zeer geconcentreerd verlopen op onze sectie. Dat brengt
ook tijdsdruk met zich mee. Met een nieuwe gevangenis in
het vooruitzicht lijkt het me dan ook een goed idee om voor
de inkomende gedetineerden een aparte vleugel te voorzien
waarbinnen alle bewegingen kunnen plaatsvinden.”
Over welke capaciteiten moet een PBA op de
vierde sectie beschikken?
“Je moet toch wel over wat engelengeduld beschikken. Ik vind het
persoonlijk niet erg om altijd hetzelfde uit te leggen. Maar dat is
niet iedereen gegeven. Ook de directe collega’s op de sectie zijn
heel belangrijk. Ik denk wel dat wij allemaal over een goede portie
geduld beschikken. Bij de teamsamenstelling werd hier ook echt
wel naar gekeken. En daar zijn wij wel heel blij om. Anders kan een
dergelijke aanpak niet blijven werken. Wij werken ook steeds onder
hoge tijdsdruk, aangezien het aantal bewegingen op onze sectie
heel hoog ligt. Ook daar moet je tegen bestand zijn.»
Merk je ook een effect op de gedetineerden?
“Ik heb het gevoel dat deze gedetineerden rustiger zijn. Zij ervaren
misschien meer dat je de tijd voor hen neemt. Vooral ‘s nachts
vind ik dit merkbaar. Maar of dit nu allemaal te danken is aan de
werking van de vierde sectie, dat wil ik niet zo gezegd hebben. Ik
ervaar wel dat ze dankbaar zijn voor de tijd en de informatie die
wij hen bieden.”
Zie jij nog grote verbeterpunten of
uitdagingen?
“Op het eerste zicht draait onze sectie zoals wij hadden
vooropgesteld. Na zes dagen zijn de gedetineerden vrij rustig. Ze
hebben heel wat uitleg gekregen en zijn klaar om te verhuizen
naar een andere sectie. De mix met geïnterneerden blijft echter
moeilijk. Ook zij komen op deze sectie terecht. Zij vragen echter
vaak die extra aandacht en dat is een zeer moeilijk evenwicht.”
49

50
a a r l e n
arlon
Sinds 1867 fungeert de gevangenis
van Arlon als arresthuis en strafhuis.
Vooral gedetineerden uit Brussel,
Luik, Charleroi en omgeving worden
hier ondergebracht. Omdat vele
vreemdelingen niet over een geldige
verblijfsvergunning beschikken, is de
in- en uitstroom van deze inrichting
erg groot.
gemiddelde bevolking 131,3
Mannen 131,3
Vrouwen 0
Beklaagden 48,4
Veroordeelden 82,9
Geïnterneerden 0
Andere 0
Gewoon regime 130,9
Halve vrijheid (veroordeelden) 0
Beperkte detentie 0,4
Beperkte vrijheid (geïnterneerden) 0
gemiddelde capaciteit 111,0
Personeel voltijds equivalent
Totaal Directie 1,00
Totaal Attachés 1,00
Totaal Administratief 8,80
Totaal Medisch 2,40
Totaal PSD 4,00
Totaal Bewaking / Techniek 103,80
Totaal Erediensten 1,00
Totaal Buiten kader 0
totaal 122,00

Betere organisatie van opleidingen voor
gedetineerden
Gedetineerden kunnen in de gevangenis van Arlon
opleidingen volgen om zich bij te scholen of om een
beroep aan te leren. Tijdens de vergaderingen van het
overlegorgaan kunnen zij aangeven in welke opleidingen zij
interesse hebben. Omdat zij inspraak hebben, zijn zij ook erg
gemotiveerd om aan de opleidingen deel te nemen en haken
zij minder snel af. Bovendien kunnen zij ook gemakkelijker
worden opgevolgd. De gevangenis bekijkt eerst of de
voorgestelde opleidingen kunnen worden georganiseerd
en neemt daarna contact op met de organisaties die de
opleidingen geven.
De voorgestelde opleidingsprogramma’s werden omgevormd
tot intensieve modules van maximum zes maanden. Niet alle
gedetineerden zijn gemotiveerd om een lange opleiding te
volgen of kunnen niet aan de ganse opleiding deelnemen
omdat zij worden vrijgelaten of overgeplaatst naar een andere
gevangenis. Een kortere opleiding houdt hen gemotiveerd en
is gemakkelijker te volgen tot het einde.
vangenis besloot daarom om een intern televisiekanaal
voor de gedetineerden te voorzien. Sinds oktober
kunnen de gedetineerden het kanaal raadplegen. De
diensten van de gevangenis en de externe partners
leveren zelf hun informatie aan. Maar ook de informatie
die tijdens het overlegorgaan werd besproken, wordt
via het televisiekanaal verspreid. gedetineerden kunnen
via het televisiekanaal berichten lezen die voor hen zijn
bestemd,
maar ook informatie die iedere nieuwe gedetineerde
krijgt of informatie over de werking van de verschillende
diensten, de contactpersonen, de georganiseerde
opleidingen, de sport- en culturele activiteiten, de
nieuwe kantineproducten, de prijswijzigingen, het
weekmenu, enz. tijdens vergaderingen van het
Deelname aan de jobbeurs in Arlon
Forem, de Waalse tegenhanger van de VDAB, organiseerde in 2011 de ‘Week van het Werk’ in heel Wallonië. In de gevangenis van
Arlon vond voor het ruime publiek een jobbeurs plaats in de polyvalente zaal. Een administratief assistent en een penitentiair
assistent stonden aan de stand van het DG EPI de geïnteresseerden te woord om hen een antwoord te geven op hun vragen. De
aanwezigen waren vooral geïnteresseerd in de wervingsprocedures voor het bewakingspersoneel en over de vacante functies
binnen de administratieve en psychosociale diensten van de gevangenissen. Heel wat mensen stuurden na de jobbeurs hun
kandidatuurstelling op.
51

52
Familieleden van personeel op bezoek
De penitentiaire bewakingsassistenten waren al lang
vragende partij om hun familieleden een bezoek te laten
brengen aan hun werkplek. De gevangenis besloot dan ook
om in maart voor hen geleide bezoeken te organiseren op
twee zondagen. Dat waren twee momenten met weinig
activiteiten voor de gedetineerden zodat de familieleden
niet met hen in contact kwamen. Zo’n honderd personen,
verdeeld over vier groepen, konden een blik werpen achter de
gevangenismuren en kregen zo een realistisch beeld van het
gevangenisleven.
intern televisiekanaal
tijdens de vergaderingen van het overlegorgaan was
duidelijk dat de gedetineerden nood hebben aan meer
informatie over wat reilt en zeilt in de gevangenis.
De gevangenis besloot daarom om een intern
televisiekanaal voor de gedetineerden te voorzien.
Sinds oktober kunnen de gedetineerden het kanaal
raadplegen. De diensten van de gevangenis en de
externe partners leveren zelf hun informatie aan. Maar
ook de informatie die tijdens het overlegorgaan werd
besproken, wordt via het televisiekanaal verspreid.
gedetineerden kunnen via het televisiekanaal berichten
lezen die voor hen zijn bestemd, maar ook informatie
die iedere nieuwe gedetineerde krijgt of informatie
over de werking van de verschillende diensten, de
contactpersonen, de georganiseerde opleidingen,
de sport- en culturele activiteiten, de nieuwe
kantineproducten, de prijswijzigingen, het weekmenu,
enz. tijdens vergaderingen van het overlegorgaan was
duidelijk dat de gedetineerden het informatiekanaal vaak
raadplegen.

Focus
Teambuilding voor PBA-ploegchefs
De afgelopen jaren kende de gevangenis van Arlon een groot
personeelsverloop. In 2010 was de helft van het personeel
nieuw. Dat kwam vooral door de opening van het gesloten
federaal centrum voor jongeren in Saint-Hubert waar heel wat
personeelsleden van de gevangenis van Arlon gingen werken.
Ook heel wat penitentiair bewakingsassistenten-ploegchefs
(PBA ploegchefs) verlieten de gevangenis van Arlon voor een
nieuwe uitdaging.
Taak van de PBA-ploegchefs
De impact van die veranderingen is duidelijk merkbaar,
vooral in het team van de PBA-ploegchefs. Dat team bestaat
immers uit ‘nieuwe’ en ‘dienstdoende’ PBA-ploegchefs die een
opleidings- en begeleidingsopdracht hebben. Hun opdracht
is erg belangrijk voor de goede werking van het cellulaire
gedeelte in de gevangenis. De PBA-ploegchefs leiden immers
de nieuwe PBA’s op, die soms hun basisopleiding in het CFPP
nog niet zijn gestart, en zij begeleiden hen tijdens hun eerste
maanden. Het was dan ook belangrijk dat zij tijd kregen om
elkaar te leren kennen en zo een hecht team te vormen.
Programma
De gevangenis werkte samen met het CFPP een programma
uit dat was afgestemd op de behoeften en het specifieke
karakter van het team van PBA-ploegchefs. Zij volgden een
tweedaagse opleiding in het CFPP. Dankzij het ontspannen
karakter en het enthousiasme van de opleider van de
firma JIGAM viel het onderscheid tussen de ‘gewone’ en
‘dienstdoende’ PBA-ploegchefs volledig weg.
Opdracht volbracht
De dag na de opleiding was het effect meteen voelbaar. De
PBA-ploegchefs waren zich meer bewust van hun taken en
bevoegdheden, van wat van hen wordt verwacht en van het
belang van een hecht team. Dankzij individuele coaching
door een penitentiair assistent worden zij van nabij opgevolgd
en begeleid.
53

54
Brugge
Het penitentiair complex in Brugge
(PCB) is sinds 1991 een van de grootste
gevangenissen van België en biedt plaats
aan beklaagden en veroordeelden. Op de
afdeling voor vrouwelijke gedetineerden
kunnen moeders hun kind tot de leeftijd
van drie jaar bij zich houden. Het
complex beschikt ook over een medisch
centrum, een drugsvrije afdeling en een
Afdeling Individuele Bijzondere Veiligheid
(AIBV).
gemiddelde bevolking 771,7
Mannen 668,9
Vrouwen 102,8
Beklaagden 253,6
Veroordeelden 462,1
Geïnterneerden 34,8
Andere 21,2
Gewoon regime 755,9
Halve vrijheid (veroordeelden) 0,5
Beperkte detentie 15,1
Beperkte vrijheid (geïnterneerden) 0,1
gemiddelde capaciteit 608,0
Personeel voltijds equivalent
Totaal Directie 6,00
Totaal Attachés 7,80
Totaal Administratief 35,35
Totaal Medisch 28,75
Totaal PSD 25,51
Totaal Bewaking / Techniek 560,55
Totaal Erediensten 2,20
Totaal Buiten kader 1,45
totaal 667,61

Wandelingen beveiligd tegen
helikopterontsnappingen
Na de helikopterontsnapping uit het penitentiair complex
in juli 2009 besloot het DG EPI in samenspraak met de
Regie der Gebouwen om de wandelingen in Brugge te
beveiligen tegen dit soort ontsnappingen. In 2010 werden
de kleinere wandelbakken al beveiligd met netten die aan
opgehangen kabels werden vastgemaakt of met palen die in
de wandelbakken werden geplaatst.
In 2011 werden de vijf grote wandelingen aangepakt.
Sindsdien zijn de wandeling van de Afdeling Individuele
Bijzondere Veiligheid (AIBV) en de grote wandelingen van de
twee mannenafdelingen beveiligd tegen helikopterlandingen.
Aan beide zijden van de omheining van de wandelingen
staan palen op een afstand van ongeveer zes meter. Tussen de
palen zijn metalen kabels gespannen.
Dankzij deze beveiliging moeten de vluchtgevaarlijke
gedetineerden die een interne veiligheidsmaatregel zijn
opgelegd, niet langer in de beveiligde wandelbakken
wandelen. In 2012 staan nog een aantal kleinere
aanplantingen op het programma en wordt de voorziene
helikopterlandingsplaats uitgerust met een transporteerbare
beveiliging.
Prijs voor strafste Music for Life-actie ooit
De deelname van het penitentiair complex van Brugge aan Music for Life was de laatste jaren een traditie. De actie eind 2011 was
nog meer bijzonder omdat dit de laatste editie was. Weer bleven de gedetineerden niet bij de pakken zitten. Naast de drugsvrije
afdeling was ook de vrouwenafdeling bijzonder actief. De drugsvrije afdeling liep en fietste kilometers. Daarnaast bakten de
gedetineerden pannenkoeken voor bezoekers en personeel. De vrouwenafdeling verkocht zelfgemaakte taarten en belegde
broodjes. Op 21 december werd 2000 euro overhandigd aan de Studio Brussel-presentatoren in het Glazen Huis. Het Rode Kruis
Vlaanderen zal met dit geld mee kunnen werken aan de bouw en onderhoud van waterinstallaties in Nepal om de plaatselijke
bevolking veilig drinkwater te geven.
Focus Knack organiseerde in 2011 een wedstrijd voor de beste actie ooit voor Music for Life. Uit alle acties die tijdens de vijf edities
van Music for life werden georganiseerd, werd ‘Gevangen for life’ editie 2010 door de Knack-lezers gekozen als de opmerkelijkste
actie ooit. De gedetineerden van de drugsvrije afdeling fietsten tijdens die editie 2013 km, liepen 93,5 km en bakten maar liefst 2500
pannenkoeken. De gedetineerden kregen in januari 2012 een kunstwerk van Serge Baeken overhandigd, dat een ereplaats kreeg op
de afdeling en dat een blijvende herinnering is aan hun inzet voor Music for Life.
55

56
E-learning
Sinds 2011 kunnen Brugse gedetineerden van de
mannenafdeling 2, waar de beklaagden en de kortgestraften
verblijven, kiezen uit meer dan 100 elektronische cursussen
die de VDAB aanbiedt en zo op hun eigen tempo studeren.
Hoewel zij voor deze cursus geen officieel diploma krijgen,
kunnen zij toch bepaalde vaardigheden en competenties
ontwikkelen.
De directie, de ICT-dienst, trajectbegeleiding, de
psychosociale dienst, de beleidsmedewerker en de
onderwijscoördinator werkten de procedures uit rond
toeleiding, screening en evaluatie. In een leslokaal in het
educatief centrum werden een 16-tal pc’s geïnstalleerd, die
niet enkel voor e-learning worden gebruikt maar ook voor
andere lessen. Wekelijks kunnen de gedetineerden van de
mannenafdeling 2 gedurende vier uur een cursus volgen
op de computer met de ondersteuning van vrijwilligers van
Justitieel Welzijnswerk. Ook op de drugvrije afdeling en de
AIBV kunnen gedetineerden een cursus op de computer
volgen. Het zorgteam is hier een belangrijke partner voor
de opvolging van het project. In 2012 volgen de andere
afdelingen.
“E-learning is een schermcommunicatie die van de gedetineerde
aandacht en actie vraagt. Het is een leergang die aanzet tot
inbreng, inzicht en inzet. Het brengt de begrensde denkwereld
van de gedetineerde tot openheid en als vrijwilliger dit mogen
beleven en begeleiden, is een voorrecht. Vanuit een opgebrachte
ontvankelijkheid, worden nu verwachtingen geboren en wordt
de toekomst bevrijd uit haar geslotenheid.” (Louis Desmedt,
vrijwilliger Justitieel Welzijnswerk)
Start-to-run
Het penitentiair complex organiseerde van april tot eind juni
het project Start-to-run op de mannenafdeling 2.
Dertig gedetineerden startten een looptraining onder
begeleiding van een team penitentiair bewakingsassistenten
die in het PCB sportmonitor zijn. Het doel was om een half uur
ononderbroken te kunnen lopen. De gedetineerden trainden
drie keer per week en dit tien weken lang.
Tijdens de slotloop op 29 juni bereikten 19 gedetineerden
hun doel. De lokale pers was aanwezig en de sportmonitoren,
topatlete Veerle Dejaeghere en de Brugse schepen van
sport liepen mee. De gedetineerden kregen een brevet
overhandigd en mochten de loopschoenen houden die zij
voor het project hadden gebruikt.
“Mijn beleving van gans dit gebeuren is intens omdat ik
toch van begin tot het einde alles doorlopen heb gaande
van inschrijvingen (administratieve zaken) tot de contacten
met notabelen en pers toe voor de organisatie van het
slotevent. Ik kan wel zeggen trots te zijn op het uiteindelijke
resultaat die we met een gans team verwezenlijkt hebben
en denk eraan om in 2012 een nieuwe editie te maken.”
(Koen Logghe, penitentiair bewakingsassistent)
“Start-to-run helpt om ons te verlossen van negatieve
gevoelens zoals stress en angst. Het laat ons toe om
ons vrij te voelen, om vooruit te kijken met een positief
doel voor ogen. Het helpt ons even onze problemen
vergeten. Het programma kan dienen als therapie om
afkickverschijnselen, slechte nachtrust en negatieve
gevoelens zoals agressie en frustratie te bestrijden. Startto-run
is meer dan alleen kilometers lopen. Het betekent uit
een stilstand ontwaken en vooruit kijken met veel kracht
en hoop. De gevangenen bedanken hiermee met heel
hun hart de organisatoren en verantwoordelijken van het
programma.“ (C.S., gedetineerde)

Focus
Betere personeelswerking op afdeling voor langgestraften
Werken in teamverband op gesloten secties
Het penitentiair complex werkt steeds met vaste
bewakingsassistenten per sectie. Dat heeft voor- en nadelen.
Zo kennen deze personeelsleden het karakter en de
voorgeschiedenis van de gedetineerden maar werken zij wel
geïsoleerd en is het voor hen niet steeds gemakkelijk om niet
te persoonlijk te worden met deze gedetineerden.
Daarom werken sinds 2011 vaste bewakingsassistenten
op de gesloten secties van de mannenafdeling 1 waar
langgestraften verblijven, maar wel via een rotatiesysteem.
Deze personeelsleden werken immers afwisselend op de vier
gesloten secties. De voordelen zijn legio. Zo kennen zij de
gedetineerden goed maar kunnen toch een professionele
afstand bewaren. Bovendien is er meer uniformiteit in het
regime dat op deze secties wordt toegepast en kunnen de
personeelsleden onderling beter met elkaar communiceren.
Het regime werd op voorhand met het personeel uitgewerkt
en duidelijke richtlijnen over de werking en het regime
werden uitgeschreven. Een uniforme manier van werken
is daarbij erg belangrijk. Daarom werken deze secties met
‘maandelijkse aandachtspunten’ voor de gedetineerden. Rond
elk aandachtspunt wordt dan maandelijks gewerkt tijdens de
activiteiten.
De personeelsleden binnen de teamwerking op de
mannenafdeling 1 communiceren met elkaar via ‘logboeken’.
Hierin noteren de sectiebeambten de maandelijkse
aandachtspunten, houden zij bij of de gedetineerde heeft
gedoucht, gewandeld, zijn medicatie heeft gekregen, enz.
Zij schrijven hier ook in wat de gemoedstoestand van een
gedetineerde is, of er conflicten zijn tussen gedetineerden, of
er een gedetineerde is die extra aandacht nodig heeft, enz. De
penitentiair bewakingsassistent-ploegchef noteert dagelijks
de belangrijkste informatie in de individuele observatiefiches
van de gedetineerden. Deze observatiefiches worden
elektronisch bijgehouden en zijn ook consulteerbaar door de
psychosociale dienst en de directie.
Vaste penitentiair bewakingsassistenten ploegchef volgen de
groep personeelsleden binnen deze teamwerking van nabij
op en geven hen de nodige structuur en ondersteuning.
Bovendien waken zij over een uniforme werking en zijn
zij het aanspreekpunt in geval van problemen. In april
2012 organiseert het penitentiair complex na één jaar
teamwerking op de mannenafdeling 1 een teamdag voor de
personeelsleden van de gesloten secties.
Efficiëntere personeelswerking
Eind 2010 werd de mannenafdeling 1 gereorganiseerd met
als doel het personeel zo efficiënt mogelijk in te zetten, een
groter veiligheidsgevoel te creëren en de organisatie van
activiteiten voor gedetineerden te verzekeren. Aan de hand
van een werklastschema werd in kaart gebracht welke posten
eventueel in aanmerking kwamen voor een flexibelere inzet
van het personeel.
De reorganisatie werd in januari 2011 met succes ingevoerd.
Zo werden een aantal dagactiviteiten voor gedetineerden
herschikt en werden een aantal personeelsposten op de
afdeling niet meer bezet na 19u00. Op die manier zijn
alle personeelsposten overdag bezet en verlopen de
dagactiviteiten voor gedetineerden veiliger. De penitentiair
bewakingsassistenten die hun vele overuren willen opnemen,
kunnen dat nu ook zonder problemen. Deze verbetering had
een positief effect op het ziekteverzuim.
57

58
denderMonde
Sinds 1863 fungeert de gevangenis
van Dendermonde als arresthuis en
strafhuis. Zij is gebouwd volgens het
klassieke Ducpétiaux-model.
gemiddelde bevolking 221,9
Mannen 221,9
Vrouwen 0
Beklaagden 146,1
Veroordeelden 71,8
Geïnterneerden 1,6
Andere 2,4
Gewoon regime 214,5
Halve vrijheid (veroordeelden) 0,6
Beperkte detentie 5,3
Beperkte vrijheid (geïnterneerden) 1,4
gemiddelde capaciteit 168,0
Personeel voltijds equivalent
Totaal Directie 3,00
Totaal Attachés 1,00
Totaal Administratief 15,10
Totaal Medisch 2,95
Totaal PSD 7,60
Totaal Bewaking / Techniek 108,85
Totaal Erediensten 2,00
Totaal Buiten kader 0
totaal 140,50

Schildersopleiding
De gevangenis ging in het najaar van start met de
beroepsopleiding ‘schilder’ voor gedetineerden. In groepjes
van zes leren de gedetineerden tijdens 40 lestijden alle
aspecten van het echte schilderwerk: schilderen en
reinigen van ondergronden, plamuren, afplakken, enz. De
gedetineerden kunnen kiezen uit een basismodule en
vervolgmodules. Zo krijgen de ‘starters’ de basisbeginselen
van schilderen onder de knie en kunnen de gevorderden zich
verder specialiseren.
Het project biedt de gedetineerden de kans om werk
en opleiding te combineren en binnen een relatief korte
periode deelcertificaten te behalen die leiden tot het
bekwaamheidsbewijs ‘schilder’. In samenwerking met de
technische diensten werden enkele cellen opgeknapt tot leer-
en oefenterrein.
Gerenoveerde buitenmuur
De gevangenis van Dendermonde werd in gebruik genomen
in 1863 en bestaat dus bijna 150 jaar. Dat laat zijn sporen
na. De buitenmuur aan de voorkant van de gevangenis
was op sommige plaatsen niet meer voldoende stabiel. De
muur werd op sommige plaatsen volledig afgebroken en
heropgebouwd en op andere plaatsen hersteld en gereinigd.
De onderstructuur werd ook verstevigd. De hele muur werd
opnieuw ingevoegd en van een nieuwe deksteen en nieuwe
mesjesdraad voorzien.
Justitie en burger dichter bij elkaar
In maart 2011 organiseerde Vormingplus Waas-en-Dender
samen met het parket, de gevangenis, het Centrum Algemeen
Welzijnswerk, de beleidsmedewerker, vzw Suggnomè en het
justitiehuis een driedaagse informatie- en werksessie voor
burgers over herstelgerichte detentie. Binnen het huidige
strafbeleid staat herstelgericht werken met slachtoffers, daders
en de samenleving immers voorop. Tijdens drie avonden
kregen burgers uitleg over de gerechtsprocedure en de
aandacht en zorg die besteed worden aan het herstel van de
schade.
Yves Van Den Berge, substituut Procureur Des Konings, gaf
tijdens de eerste avond een uiteenzetting over de taken
en de rol van het parket, de link met de strafuitvoering en
de begeleiding nadien. Heidi Suykens, werkzaam in de
gevangenis van Dendermonde, vertelde over herstelgericht
werken en hoe dit in de praktijk verloopt. Aan de hand van
voorbeelden uit het dagelijkse gevangenisleven kregen de
deelnemers een duidelijk beeld van wat herstelgerichte
detentie precies inhoudt.
Een filmvertoning over herstelgericht werken in de
gevangenis leidde de tweede avond in. Een panel met
vertegenwoordigers van het werkveld stelden kort hun
werking voor en gaven hun eigen visie op herstelgericht
werken. Daarna konden de burgers debatteren over de manier
waarop herstelgericht werken concreet kan worden ingevuld
binnen en buiten de gevangenis.
De laatste avond brachten zij een bezoek aan de
gevangenis. Na de rondleiding konden zij met penitentiaire
bewakingsassistenten en gedetineerden praten over hun
ervaringen met herstelgerichte detentie. Zowel het personeel,
de burgers als de gedetineerden vonden deze ontmoeting
ingrijpend en verrijkend.
59

60
Onderwijs- en gezondheidsbeurs
Op vrijdag 2 september startte de gevangenis met een heuse
‘zomerbeurs’ voor de gedetineerden en het personeel. De
beurs stond in het teken van onderwijs en gezondheid. De
wandelingen in de voor- en namiddag waren volledig gewijd
aan het thema.
De aftrap was het project ‘10 000 stappen’. Dankzij affiches en
ander promotiemateriaal werden gedetineerden en personeel
warm gemaakt voor het project. De gevangenis voorzag ook
een ‘gezond kraam’ waar geïnteresseerden informatie kregen
over gezond leven en waar zij hun BMI konden berekenen,
de calorieën van voedingswaren vergelijken en vragen
stellen aan een diëtiste. Gedetineerden konden zich bij de
sportfunctionaris aanmelden om aan de sportactiviteiten deel
te nemen.
Het startschot van het nieuwe schooljaar in de buitenwereld
werd ook in de gevangenis gegeven. De gedetineerden
kregen inlichtingen over het onderwijsaanbod van de
gevangenis en konden voor meer informatie terecht bij
de leerkrachten en de onderwijscoördinator. Heel wat
gedetineerden schreven zich in voor een opleiding. Een
dj zorgde tijdens het evenement voor de nodige sfeer en
ambiance.

Focus
10 000 stappen naar een gezonder leven
Om zowel de gedetineerden als het personeel te motiveren
om meer te bewegen, startte de gevangenis in het najaar
met het project ’10 000 stappen’, een initiatief van de Vlaamse
overheid. De bedoeling is dat mensen in hun dagelijks leven
meer bewegen via kleine en eenvoudige activiteiten, zoals
met de fiets of te voet naar het werk gaan of de auto iets
verder parkeren. De gevangenis werkte hiervoor nauw samen
met vzw Logo Dender, CAW Regio Dendermonde, vzw De
Rode Antraciet en de Vlaamse Gemeenschap.
Aan de slag voor meer energie
Via affiches in de gevangenis weten personeelsleden en
gedetineerden hoeveel stappen een activiteit vergt. De
slagzinnen op de affiches zijn bijvoorbeeld ‘van hier naar
de bezoekzaal = 28 stappen’ of ‘een rondje stappen op
de wandeling = 165 stappen’. In de gevangenis zijn ook
voetjes op de grond geplakt richting de wandeling, de
personeelsrefter, het centrum, enz. Tijdens infosessies kregen
gedetineerden en personeel informatie over het project en
het gebruik van een stappenteller.
De gevangenis wilde nog een stapje verder gaan. Om het
project nog aantrekkelijker te maken, organiseerde zij een
wedstrijd. De personen die gedurende minstens zes weken
de stappenteller droegen en hun stappen noteerden in een
boekje, maakten kans op een mooie prijs. De gedetineerden
konden een kantinebon winnen voor gezonde voeding. De
winnende personeelsleden kregen een boek ‘start 2 run’ of
‘start 2 bike’ en waardebons van een lokale sportwinkel. De
vzw Logo Dender zorgde voor extra sportmateriaal zodat
voortaan meer gedetineerden tegelijkertijd kunnen sporten.
Succesverhaal
Een veertigtal gedetineerden kwam opdagen tijdens de
infosessies, waarvan een twintigtal (voornamelijk werkende
gedetineerden) effectief aan de activiteiten deelnam. De
meesten van hen hielden het minimum zes weken vol en
waren enthousiast over het project.
In totaal droegen een zeventigtal gedetineerden de
stappenteller. Het project kreeg dan ook veel positieve
reacties op de werkvloer. De zin ‘aan hoeveel stappen zit
jij vandaag?’ behoorde tot een van de standaardzinnen. Er
namen iets meer mannen dan vrouwen deel van verschillende
leeftijdsgroepen.
Meer info? www.1000stappen.be
De deelnemers geven aan dat zij zich nu bewuster zijn van
hun dagelijkse portie beweging en van het belang hiervan op
hun gezondheid:
“Mijn voornemens zijn
veranderd: meer bewegen,
minder roken, …”
“Iedereen zou dit moeten doen.
Het motiveert echt!”
“Leuke uitdaging, maar niet
altijd evident om je aantal
stappen op te bouwen.”
61

62
dInant
Met plaats voor 33 gedetineerden
is Dinant de kleinste gevangenis
van het land. In theorie is dit een
arresthuis maar zij fungeert vaak ook
als strafhuis. Zij is gebouwd volgens
het Ducpétiaux-model en er heerst
een gesloten regime.
gemiddelde bevolking 52,6
Mannen 52,6
Vrouwen 0
Beklaagden 32,0
Veroordeelden 20,7
Geïnterneerden 0
Andere 0
Gewoon regime 52,6
Halve vrijheid (veroordeelden) 0
Beperkte detentie 0
Beperkte vrijheid (geïnterneerden) 0
gemiddelde capaciteit 32,0
Personeel voltijds equivalent
Totaal Directie 2,00
Totaal Attachés 0
Totaal Administratief 7,55
Totaal Medisch 0
Totaal PSD 1,95
Totaal Bewaking / Techniek 41,40
Totaal Erediensten 0
Totaal Buiten kader 0
totaal 52,90

Competentiepas voor het personeel
In een kleine gevangenis is het belangrijk dat personeelsleden
veelzijdig zijn, gelet op hun uiteenlopende taken en opdrachten.
De directie stelde daarom de competentiepas voor, een boekje
bestemd voor alle personeelsleden en voor de externe actoren
die regelmatig in de gevangenis werken. De personeelsleden
worden tijdens een functioneringsgesprek met hun functionele
chef gevraagd om zich aan te melden bij de verschillende
diensten van de gevangenis. Iedere bladzijde in het boekje
is opgedeeld in drie vakken met een beschrijving, algemene
informatie die de contactpersoon binnen de dienst geeft aan
elk personeelslid, de vereiste basiscompetenties wanneer een
personeelslid moet inspringen en de vereiste competenties en
kennis om de post naar behoren in te vullen. De functionele chef
geeft het boekje aan zijn medewerker en duidt het kennisniveau
aan dat de medewerker moet verwerven. Ieder personeelslid
krijgt twee jaar de tijd, het equivalent van een ontwikkelcirkel,
om zijn boekje aan te vullen.
Een heer in het verkeer
Waardencharter
Een van de operationele doelstellingen van de gevangenis
was de opmaak van een waardencharter om een
gemoedelijke werksfeer te creëren binnen de gevangenis
zodat alle personeelsleden en externe actoren naar behoren
kunnen werken. Het waardencharter werd verspreid onder het
personeel en onder de aandacht gebracht van iedereen die
de gevangenis betreedt.
Het charter legt de nadruk op professionalisme op de
werkvloer en de kernwaarden die de personeelsleden moeten
respecteren in hun contact met gedetineerden: respect,
onpartijdigheid, beroepsernst en loyaliteit.
Twee opleiders van de vzw ‘10 de conduite’ gaven in september 2011 een opleiding van twee uur aan twee groepen van zes
gedetineerden rond milieuvriendelijk, verantwoord en defensief rijgedrag. De gedetineerden wisselden ervaringen uit en vertelden
hun persoonlijke verhalen. Specifieke thema’s kwamen aan bod, zoals de risico’s achter het stuur, de kostprijs van het autogebruik en
de impact van de verplaatsingen op het milieu.
Een van de gedetineerden, een veelpleger op het vlak van verkeersovertredingen, was bijzonder actief in een van de groepen. Aan
het einde van de opleiding vroeg hij om een opleiding voor het theoretisch rijbewijs te volgen. Hij behaalde zijn theoretisch rijbewijs
tijdens zijn eerste penitentiair verlof en het praktisch rijbewijs tijdens een volgend verlof.
63

64
Praatcafé
Tijdens het praatcafé, dat van start ging in mei 2011, kunnen
gedetineerden praten over een thema dat zij zelf kiezen. Zij
kunnen hun gevoelens uitdrukken en met elkaar discussiëren
over hun ideeën, overtuigingen en waarden in het leven. Het
praatcafé komt tot stand dankzij de samenwerking met de
Fondation pour l’Assistance Morale aux Détenus en het Centre
d’Action Laïque van de provincie Namen. Maximum tien
gedetineerden kunnen deelnemen. De sessies gaan tweemaal
per maand door in de bezoekzaal en duren telkens twee uur.
Tijdens het praatcafé praten de gedetineerden met elkaar
over verschillende thema’s en maatschappelijke onderwerpen,
zoals solidariteit, autonomie, eigen wil, waarheid, gelijkheid,
tijd, diversiteit en geweten. De deelnemers praten vrijuit,
luisteren, stellen vragen en vormen zo hun eigen mening over
het thema.
Partnergeweld en geweld binnen het
gezin onder de aandacht
In februari en maart 2011 organiseerde het Centre de Planning
Familial des Femmes Prévoyantes Socialistes van de provincie
Namen een vertoning van de Canadese televisieserie ‘Un
gars, une fille’, waarbij de personeelsleden en gedetineerden
bewust gemaakt werden van partnergeweld en geweld
binnen het gezin. De bedoeling was dat zij hun vooroordelen
in vraag stelden, in groep nadachten over stereotypen en
dieper ingingen op de relaties in hun dagelijkse leven. Het
beeld van de man als een sterk, dominant, actief, zelfzeker
en strijdlustig figuur tegenover de vrouw als een zwak,
zachtaardig, affectief en vooral moederfiguur is nog steeds
aanwezig in de opvoeding van meisjes en jongens.
Dankzij de samenwerking tussen de gevangenis en de vzw
Praxis kregen acht gedetineerden in mei en juni tijdens enkele
sessies de gelegenheid om te discussiëren over de eigenlijke
betekenis van partnergeweld en geweld binnen het gezin.
Iedereen kreeg de kans om over zichzelf te praten, na te
denken over hun eigen gevoelens van agressie en respectvol
en aandachtig te luisteren naar het standpunt van anderen.

Focus
Zelfexpressie via kunst
Sinds april 2011 begeleiden twee animatoren in beeldende
kunsten van Miroir Vagabond een tiental gedetineerden
gedurende een halve dag per week tijdens een artistieke
workshop. Miroir Vagabond is een socioculturele organisatie
uit Bourdon in de provincie Luxemburg.
Tijdens de workshops kunnen de gedetineerden zich
uitdrukken en hun creativiteit de vrije loop laten door kunst
te maken. De gedetineerden voelen zich beter in hun vel en
leren de mogelijkheden kennen van beeldende kunst. Enkele
deelnemers bleken echt talent te hebben. Zij probeerden
rond het thema ‘zelfbeeld’ verschillende technieken uit,
zoals boetseren, schilderen, tekenen en (zelf )portretten
maken. Zij kregen ook les over de basisprincipes uit de
kunstgeschiedenis.
Op 27 juni konden de lokale gerechtelijke autoriteiten en de
personeelsleden van het justitiehuis van Dinant de werken
bewonderen in de bezoekzaal van de gevangenis. De
tentoonstelling was ook toegankelijk voor de familieleden
en vrienden van de gedetineerden die deelnamen aan de
artistieke workshop, voor het personeel en voor de externe
actoren die meewerken aan de projecten voor de reïntegratie
van de gedetineerden.
De gedetineerden waren blij dat zij de ruimte kregen om
creatief te zijn, zich te ontspannen en te werken aan hun
zelfbeeld. Uit de schilderijen bleek dat zij hun emoties en hun
levensverhaal kwijt konden. Op vraag van de gedetineerden
vond de artistieke workshop opnieuw plaats in september.
Het thema van die workshop was ‘droom en verbeelding’.
65

66
gFc everBerg
De wet van 1 maart 2002 richtte het
gesloten federaal centrum (GFC) De
Grubbe in Everberg in als centrum
voor voorlopige plaatsing van
minderjarigen die een als misdrijf
omschreven feit hebben gepleegd.
Hier verblijven jongens tussen 14
en 18 jaar voor een periode van
maximum twee maanden en vijf
dagen.
gemiddelde bevolking 22,5
Mannen 22,5
Vrouwen 0
Beklaagden 0
Veroordeelden 0
Geïnterneerden 0
Andere 22,5
Gewoon regime 22,5
Halve vrijheid (veroordeelden) 0
Beperkte detentie 0
Beperkte vrijheid (geïnterneerden) 0
gemiddelde capaciteit 35,0
Personeel voltijds equivalent
Totaal Directie 2,00
Totaal Attachés 1,00
Totaal Administratief 6,90
Totaal Medisch 0
Totaal PSD 0
Totaal Bewaking / Techniek 70,30
Totaal Erediensten 0
Totaal Buiten kader 0
totaal 80,20

Maaltijden, lekker en warm
Net zoals in 2010 spande het GFC zich ook in 2011 in om
betere maaltijden voor de jongeren en het personeel te
voorzien en hierbij de normen op vlak van voedselveiligheid
te respecteren. Het is niet het jongerencentrum zelf, maar de
centrale gevangenis van Leuven die deze maaltijden bereidt
en aanlevert. Het proces bestaat uit verschillende stappen:
bereiding en opslag in de centrale Leuvense gevangenis,
transport van Leuven naar Everberg, onderweg warm houden,
verdeling over de secties en bedeling in de refter van het GFC.
Nadat een HACCP-audit in 2009 enkele tekortkomingen op
vlak van voedselveiligheid vaststelde in dit proces, richtte het
jongerencentrum in samenspraak met de preventieadviseur
een werkgroep op om de kwaliteit van de maaltijden te
verbeteren. Het eerste actiepunt was een HACCP-opleiding
in het OCPP in Merksplas waaraan alle werkgroepleden,
zowel gevangenispersoneel als medewerkers van de Vlaamse
Gemeenschap, deelnamen.
Een nieuw dienstvoertuig en nieuwe Thermoport
transportboxen zorgden in 2010 al voor een hygiënischer
transport van de maaltijden. In 2011 werden isothermische
transportboxen aangekocht om warme en koude etenswaren
nog beter te kunnen bewaren.
De maaltijden kunnen voortaan op een hygiënische
manier in de koelkast worden gehouden dankzij afsluitbare
schotels. Voor het personeel werden dan weer individuele
maaltijdschotels aangeschaft. Om ongedierte te bestrijden,
sloot het GFC bovendien een nieuw onderhoudscontract met
een externe firma.
Naast deze materiële verbeteringen, is het vooral een
nauwgezettere opvolging die een verschil maakt. Zowel
bij vertrek in de centrale gevangenis van Leuven als bij
aankomst in het GFC wordt dagelijks de temperatuur van
het eten gecontroleerd. Deze opvolging is cruciaal om een
goede kwaliteit te garanderen. Bovendien organiseren de
HACCP-werkgroepen van beide gevangenissen regelmatig
vergaderingen om hun samenwerking verder op punt te
stellen. Momenteel bereiden zij richtlijnen voor over de
distributie van voeding met duidelijke taakomschrijvingen
voor de betrokken personeelsleden. Op enkele werkpuntjes
na, was het resultaat van een recente HACCP-audit dankzij
deze inspanningen positief.
Jongeren aan het werk
Sinds 2011 nemen de jongeren een aantal huishoudelijke
taken en onderhoudswerken binnen het GFC voor hun
rekening. Waar binnen de gevangenissen veel aandacht
gaat naar het werkaanbod voor gedetineerden, kan
het centrum de jongeren niet op dezelfde manier
tewerkstellen. Enerzijds verbiedt de regelgeving de
tewerkstelling van minderjarigen en anderzijds heeft de
Vlaamse Gemeenschap een gestructureerde dagindeling
voor de jongeren uitgewerkt waarin school, sport en
recreatie centraal staan.
In het GFC moeten de jongeren om de twee dagen hun
kamer poetsen. Binnen de dagindeling krijgen zij hiervoor
vijftig minuten de tijd. Als zij sneller klaar zijn, helpen zij mee
met het schoonmaken van de gangen en de polyvalente
ruimten. Zij dragen zo bij tot de orde en de netheid en zijn
mee verantwoordelijk voor een goede werking van het
centrum.
67

68
‘Het Strafblad’
Het jongerencentrum beschikt voortaan over haar eigen
nieuwsbrief, ‘Het Strafblad’. Voor de redactie slaat het
gevangenispersoneel de handen in elkaar met haar
collega’s van de Vlaamse Gemeenschap. Zij informeren
elkaar over hun werking en lichten nieuwe projecten toe.
Op deze manier willen beide groepen hun samenwerking
versterken. In het GFC staat het DG EPI in voor de orde en
veiligheid, terwijl de Vlaamse Gemeenschap (opvoeders,
leerkrachten, pedagogen, psychologen, maatschappelijk
werkers, enz.) psychosociale begeleiding aanbiedt en
onderwijs voorziet.
‘Het Strafblad’ verscheen tweemaal in 2011. In de eerste
nieuwsbrief kwam de bouw van het nieuwe polyvalente
gebouw aan bod en vond de redactie het interessant
om in de geschiedenis te duiken en op zoek te gaan
naar de betekenis van de naam van het centrum, ‘De
Grubbe’. Belangrijke gebeurtenissen uit de regio en
het penitentiaire werkveld kregen ook een plaatsje. De
renovatie van de kamers van de jongeren, de voorstelling
van het opvangteam, de Bijzondere Jeugdzorg en de
jeugdcriminaliteit in Antwerpen waren de belangrijkste
artikels in de tweede nieuwsbrief. Uiteraard kunnen ook
personeelsleden ideeën aanreiken via de ideeënbus.
Kindvriendelijke bezoekzaal
Sinds november 2011 kunnen de jongeren van het GFC hun familie ontvangen in een gerenoveerde en vooral kindvriendelijke
bezoekzaal. Enkele administratieve medewerkers vormden samen met enkele collega’s van het bewakingspersoneel het toch wat
kille containerlokaal om tot een warme en uitnodigende plek voor groot en klein.
Om het lokaal op te fleuren, kregen de muren een nieuw kleurtje en werden tekeningen en kaders opgehangen. Het
jongerencentrum kocht nieuw meubilair aan en voorzag voor de allerkleinsten een verzorgingstafel, een kinderstoel en een Maxi-
Cosi. De kers op de taart is de speelhoek waar de broertjes en zusjes van de jongeren zich tijdens het bezoek kunnen amuseren.

Focus
Inschrijving van jongeren voortaan elektronisch
Sinds november 2011 verloopt de inschrijving van
de jongeren in het GFC Everberg elektronisch. De
informatisering van administratieve processen is een
aspect waar het jongerencentrum zich al enkele jaren voor
inzet en heel wat personeelsprocessen zijn dan ook al
geïnformatiseerd. Met de lancering en ingebruikname van
het elektronische inschrijvingsprogramma achter de rug,
wil het GFC nu ook de uitschrijvingsprocedure elektronisch
laten verlopen.
Tijdsbesparend en efficiënt
Het inschrijvingsproces start bij de griffie waarna het
bewakingspersoneel de persoonlijke en verboden
voorwerpen van de jongere in bewaring neemt en hem
kledij geeft. De samenwerking tussen beide groepen was
in dit project dus zeer belangrijk. Bij de inschrijving van
een jongere moet het personeel heel wat documenten
invullen, zoals de inlichtingenfiche, het klasseringsbriefje en
de verklaringen rond levensbeschouwing, telefoongebruik
en het al dan niet beschikken over een advocaat. Dankzij
het elektronische inschrijvingsprogramma is het handmatig
invullen van deze papieren documenten verleden tijd.
On-the-job trainingen
Om alle medewerkers die betrokken zijn bij de
inschrijvingsprocedure wegwijs te maken in het nieuwe
programma organiseert de gevangenis on-the-job
trainingen. De personeelsleden krijgen op rustige
momenten uitleg over hoe zij met het programma moeten
werken.
Hoe verloopt de inschrijving nu?
Het programma loodst de personeelsleden stap voor stap
door de verschillende documenten en toont duidelijk welke
velden zij verplicht moeten invullen. Waar zij voordien op
elk document de identificatiegegevens van de jongere
en de inschrijvingsdatum moesten schrijven, moeten zij
deze gegevens nu slechts eenmaal invoeren omdat de
documenten aan elkaar gekoppeld zijn. Deze werkwijze is
tijdsbesparend en voorkomt fouten.
Het programma drukt de ingevulde documenten bovendien
automatisch af in het vereiste aantal exemplaren. Daarna
moeten de medewerkers enkel alle documenten met de
jongere overlopen en hem deze laten handtekenen. In de
voetnoot van elk document staat ook duidelijk aan wie het
moet worden bezorgd.
69

70
v o r s t
Forest
De gevangenis van Vorst dateert
van 1910 en is hoofdzakelijk een
arresthuis. Er is een psychiatrische
afdeling aanwezig voor
geïnterneerden. De inrichting
is op twee locaties gelegen: de
vrouwengevangenis, ook wel
‘Berkendael’ genoemd, is fysiek
gescheiden van de gevangenis van
Vorst.
gemiddelde bevolking 740,2
Mannen 652,3
Vrouwen 87,9
Beklaagden 521,7
Veroordeelden 115,3
Geïnterneerden 100,6
Andere 2,6
Gewoon regime 739,7
Halve vrijheid (veroordeelden) 0
Beperkte detentie 0,5
Beperkte vrijheid (geïnterneerden) 0
gemiddelde capaciteit 469,0
Personeel voltijds equivalent
Totaal Directie 5,00
Totaal Attachés 3,00
Totaal Administratief 39,60
Totaal Medisch 15,70
Totaal PSD 16,00
Totaal Bewaking / Techniek 343,30
Totaal Erediensten 6,50
Totaal Buiten kader 0
totaal 429,10

Fitnesstoestellen op de wandeling
De huidige infrastructuur van de gevangenis van Vorst biedt
weinig ruimte om moderniseringsprojecten te plannen en uit
te voeren. De bescheiden sportzalen op vleugels A en B, waar
iets meer dan honderd gedetineerden verblijven, voldeden
niet langer aan de behoeften van de gevangenisbevolking.
400 à 500 gedetineerden konden dus amper sporten.
Met de steun van de CDRGA plaatste de gevangenis in 2011
drie fitnesstoestellen op de twee grootste wandelingen. Een
bedrijf gespecialiseerd in stadsmeubilair leverde het materiaal.
Hoewel op het eerste zicht eerder bescheiden, betekende dit
initiatief een verbetering van de detentievoorwaarden. Met
deze fitnesstoestellen biedt de gevangenis de gedetineerden
een extra mogelijkheid om aan sport te doen. De
gedetineerden maken er alvast dagelijks gebruik van. In 2012
zullen nog extra fitnesstoestellen worden aangekocht.
Betere medische zorgen voor
gedetineerden
De gevangenis werkte in 2011 samen met de gevangenis
van Sint-Gillis, het Veiligheidskorps en de artsen om de
medische zorgen voor gedetineerden te verbeteren. Dankzij
een systeem van eendaagse overbrengingen kunnen de
gedetineerden sneller naar het genees- en heelkundig
centrum (GHC) van Sint-Gillis voor gespecialiseerde
behandelingen.
De gevangenis van Vorst telt meer dan 3500 opsluitingen per
jaar. Wanneer een gedetineerde in de gevangenis belandt,
moet hij een medisch onderzoek ondergaan. Voor vele
gedetineerden is het vaak al een hele tijd geleden dat zij
nog op consultatie zijn geweest. Bij het onderzoek stellen
de artsen dan soms ziektes vast die een gespecialiseerde
behandeling in het GHC vereisen. De organisatie van de
consultaties in dit medisch centrum is echter niet gemakkelijk.
Het aantal opsluitingen, de begeleiding die noodzakelijk is om
gedetineerden naar het GHC over te brengen en de strikte
uurregeling van de artsen gecombineerd met het hectische
gevangenisleven maakten dat gedetineerden soms heel lang
moesten wachten alvorens zij een behandeling kregen.
Reorganisatie van vleugels A en B
Naar aanleiding van de inwerkingtreding van de artikelen van
de basiswet over de tewerkstelling van de gedetineerden,
moesten de vleugels A en B worden gereorganiseerd. Op deze
vleugels verblijven een honderdtal werkende gedetineerden
in een gemeenschapsregime. Omdat in de cellen geen
stromend water is, eten de gedetineerden in groep buiten
hun cel.
De gedetineerden werken voortaan slechts vijf dagen per
week en maximaal acht uur per dag. Door deze aanpassing
moesten de ploegen van gedetineerden die werkzaam zijn
in de verschillende diensten van de gevangenis worden
uitgebreid. De cellen werden herverdeeld en iedere cel kreeg
een werkpost toegewezen. Dat automatiseert niet alleen de
tewerkstelling van de gedetineerden op de vleugels A en B,
maar vergemakkelijkt ook de organisatie van de bewegingen
en zorgt ervoor dat geen enkele cel leeg blijft. Wegens
overbevolking is het immers noodzakelijk om alle cellen te
benutten. De gevangenis paste ook de uurroosters aan.
Dankzij een goede samenwerking tussen de directie en het
personeel van de vleugels A en B en de leidinggevende voor
gevangenisarbeid verliep alles probleemloos. Gedetineerden
konden nog steeds snel aan de slag en het werk werd beter
verdeeld. Hoewel de gedetineerden niet tevreden waren
met het loonverlies, konden ze dankzij de reorganisatie wel
aangenaam blijven samenleven op de vleugels A en B.
71

72
Opleiding schoonheidsspecialiste in
Berkendael
In samenwerking met de kappersschool van Elsene en
de Service Laïc d’Aide aux Justiciables organiseerde de
gevangenis voor de vrouwelijke gedetineerden een opleiding
van 60 uur tot schoonheidsspecialiste. De geslaagden kregen
tijdens een speciale uitreiking hun diploma in handen.
Een tiental gedetineerden schreven zich in. Drie van hen
slaagden met glans en behaalden een score van meer
dan 70%. Het eerder lage slaagpercentage is te wijten aan
de complexiteit van de gevangenisrealiteit en een aantal
invrijheidstellingen.
De gedetineerden zelf waren enthousiast en leerden veel bij:
“Ik vond het vooral erg fijn om een opleiding te volgen waar
ik al doende kon leren. Ik ben niet echt aangelegd voor al wat
schriftelijk is.”
“Ik heb veel geleerd over de huid en de verschillende huidtypes.
Nu ken ik de eigenschappen van de verschillende types en weet ik
welke producten ik moet gebruiken.”
In 2012 wordt de opleiding herhaald, aangevuld met
twee sessies informatica. Met deze opleiding(en) komt de
gevangenis tegemoet aan de vraag van de gedetineerden
zelf. Meer opleiding was immers een van de prioriteiten die
naar voren kwam tijdens een peiling bij 50 gedetineerden
georganiseerd door de Vlaamse Gemeenschap samen
met de Franstalige Gemeenschap en de diensten van de
Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie.

Focus
Beter optreden bij conflicten
Door de overbevolking in de gevangenis van Vorst
hebben de gedetineerden weinig persoonlijke ruimte
en zijn de detentievoorwaarden moeilijk. Dat leidt soms
tot gewelddadige conflicten tussen de gedetineerden
onderling en tussen de gedetineerden en het personeel. Om
interventies in goede banen te leiden, beschikt de gevangenis
sinds 2011 over een interventieteam dat professioneel
optreedt bij conflicten met respect voor de veiligheid
van allen. Dat team bestaat uit 40 bewakingsassistenten
die professioneel zijn opgeleid en met aangepast
interventiemateriaal zijn uitgerust. De gevangenis van Vorst is
de eerste Franstalige gevangenis met een interventieteam.
Samenwerking met gevangenis Sint-Gillis
De oprichting van een interventieteam in de gevangenis
van Vorst verliep parallel met de oprichting van eenzelfde
team in de nabijgelegen gevangenis van Sint-Gillis. Omdat
beide gevangenissen in Brussel liggen en dus tweetalig zijn,
werd voor de organisatie van de opleiding van het personeel
samengewerkt. Dankzij deze samenwerking konden beide
gevangenissen hun ervaring en best practices met elkaar
delen.
Opleiding conflict- en agressiebeheersing
Personeelsleden die geselecteerd waren als lid van het
interventieteam, volgden een opleiding conflict- en
agressiebeheersing. De opleiding duurde tien dagen en
werd gegeven door lesgevers van het Veiligheidskorps. De
opleiding werd aangepast aan de tweetalige werkrealiteit van
beide gevangenissen. Tijdens een bijkomende opleidingsdag
kregen collega’s van eenzelfde gevangenis bovendien de kans
om de theorie in een tweetalige werkcontext in de praktijk om
te zetten. De deelnemers waren tevreden over de inhoud en
de kwaliteit van de opleiding.
Toezicht en debriefing
Naast het interventieteam zelf, zijn ook de penitentiair
assistenten actief betrokken bij het project. Zij spelen een
belangrijke rol in het toezicht op het interventieteam en bij de
debriefing na een interventie.
73

74
gent
Sinds 1862 doet de gevangenis van
Gent dienst als arrest- en strafhuis. Zij
is gebouwd volgens het Ducpétiauxmodel
en is ondertussen grondig
gerenoveerd. Zij beschikt ook
over een vrouwenafdeling en een
psychiatrische annex. Hier heerst een
gesloten regime.
gemiddelde bevolking 392,6
Mannen 346,3
Vrouwen 46,3
Beklaagden 162,6
Veroordeelden 119,8
Geïnterneerden 105,6
Andere 4,6
Gewoon regime 386,0
Halve vrijheid (veroordeelden) 0,2
Beperkte detentie 5,6
Beperkte vrijheid (geïnterneerden) 0,7
gemiddelde capaciteit 286,6
Personeel voltijds equivalent
Totaal Directie 4,00
Totaal Attachés 1,80
Totaal Administratief 21,80
Totaal Medisch 8,00
Totaal PSD 11,62
Totaal Bewaking / Techniek 198,05
Totaal Erediensten 3,20
Totaal Buiten kader 0
totaal 248,47

Renovatie van de douches
De gevangenis startte met de renovatie van de douches voor
gedetineerden op de vier vleugels en dit in samenwerking
met de Regie der Gebouwen. Daarbij werden ook de
sanitaire leidingen in de kelders vernieuwd. De verouderde
doucheruimtes worden vleugel per vleugel gemoderniseerd
in overeenstemming met de hedendaagse hygiënenormen
en vereisten op vlak van legionellapreventie.
De computergestuurde werking van de douches zal een
praktischer en vlotter gebruik van de douches toelaten en
het waterverbruik aanzienlijk verminderen. De doucheunits
op het einde van iedere vleugel, worden opnieuw
betegeld en een nieuwe vloer wordt gelegd. De cabines
zijn stevig, afwasbaar en praktisch uitgerust. Er zullen
zeven douchecellen per unit komen. In de douche-unit
van vleugel C komt ook een zitbad voor mindervaliden
en hulpbehoevenden. In de vrouwenafdeling zullen
binnenkomende gedetineerden bovendien gebruik kunnen
maken van een kleedruimte. Het einde van de werken is
voorzien voor april 2012. Een gedetineerde geeft zijn reactie
over de vernieuwde douche-installatie op zijn vleugel: “De
nieuwe douches zijn super. Het is nu ook veel hygiënischer en
netter.”
Bijzondere bezoeken voor
geïnterneerden
De gevangenis stelde vast dat de bezoekfaciliteiten
voor personen met een psychotische stoornis,
autismespectrumstoornis of met een zwaardere verstandelijke
beperking niet zijn aangepast aan hun behoeften. Het
gewone bezoek aan tafel gaat door in een grote zaal met veel
mensen tegelijkertijd. Sommige van deze geïnterneerden
ervaren te veel prikkels en het vraagt te veel inspanning van
hen om 50 minuten te blijven zitten en zich te concentreren
op een gesprek. Toch zijn de contacten met hun familie erg
belangrijk.
Daarom organiseert de gevangenis voor hen een speciaal
bezoekmoment op zondagvoormiddag en dit drie keer
per jaar. Het bezoek wordt begeleid door mensen van het
zorgteam, het centrum Obra en Justitieel Welzijnswerk. Op
die manier trachten zij de interactie en het contact tussen
de geïnterneerden en hun familieleden te stimuleren. Het
bezoek gaat door in de zorgzaal die mogelijkheden biedt
tot ongedwongen contact. De geïnterneerden kunnen
samen met hun familie koffie zetten, een gezelschapspel
spelen of samen knutselen terwijl er wordt gezorgd voor een
hapje en een drankje. De eerste bezoekmomenten waren
alvast een succes. Een penitentiair bewakingsassistent die
verantwoordelijk is voor de bezoekzaal getuigt:
“Ik heb tijdens dit bezoek gedetineerden zien
lachen die ik daarvoor nog nooit had zien
lachen.”
Informatiesessies Basiswet
In september 2011 gingen heel wat artikelen van de basiswet
in uitvoering. Een penitentiair assistent van de Gentse
gevangenis gaf daarom informatiesessies voor het personeel
om de wijzigingen uit te leggen in het regime, het dagelijkse
leven en de bewegingen van gedetineerden, enz. 93%
van de personeelsleden volgden een informatiesessie. Een
personeelslid zei hierover: “Deze sessie was echt in orde, heel
informatief en begrijpelijk. Op onze vragen werd een duidelijk
antwoord gegeven.”
Sportwandeling heraangelegd
De laatste originele ‘leeuwenkooien’ van de
wandelkoer B werden in 2009 gesloopt en vervangen
door een wandelplaats met veilige draadomheining.
De gevangenis voorzag op deze wandelplaats
sportvoorzieningen en doopte de wandeling om
tot sportwandeling. De gevangenis kon sindsdien
dan ook meer sportactiviteiten organiseren. in
samenwerking met de regie der gebouwen is een
multifunctioneel sportveld aangelegd voor volleybal,
basketbal, minivoetbal en badminton. De gevangenis
plaatste in eigen beheer een sportpoint op de
wandeling met negen outdoor fitnesstoestellen. twee
petanquepleinen en een looppad rond de wandeling
zorgen voor nog meer sportvariatie. Vijf platanen
fleuren de wandeling op. Sinds 2011 wordt deze
nieuwe sportwandeling dagelijks gebruikt door de
geïnterneerden, meer specifiek door de zorgdoelgroep
en de doelgroep die begeleid wordt door het centrum
Obra voor personen met een handicap. in 2012 zullen
bovendien alle gedetineerden er ’s avonds gebruik van
kunnen maken.
75

76
Nieuw verflaagje voor celvleugels
De celvleugels die begin jaren ‘80 werden gerenoveerd,
waren na dertig jaar aan een opfrisbeurt toe. Het
team ‘celrenovatie’ van de technische dienst van de
gevangenis gaf in 2010 en 2011 de celvleugels een
nieuwe verflaag met een andere kleur voor iedere
vleugel op de ribben van het plafondgewelf. Het
team bestaat uit een zestal gedetineerden onder
leiding van een penitentiair bewakingsassistent. Een
ganse uitdaging, want het team moest een heuse
oppervlakte onder handen nemen en soms op grote
hoogte werken. In 2012 wordt de koepel boven het
centrum opnieuw geverfd.

Focus
Boek ‘150 jaar Nieuwewandeling, gevangenis Gent 1862-2012’
In de stad Gent zijn in de loop der tijden verschillende
gevangenissen geweest, waaronder het tuchthuis van Vilain
XIV met zijn internationale uitstraling. Vandaag blijft alleen de
gevangenis aan de Nieuwewandeling over. In 2012 bestaat
deze gevangenis 150 jaar en is daarmee één van de oudste
penitentiaire inrichtingen van België. Dankzij een grondige
renovatie kan het monumentale gebouw tot het culturele
erfgoed van de stad worden gerekend.
Redactieteam
De gevangenis stelde een redactieteam samen om over haar
150-jarige geschiedenis een boek te schrijven. In 2010 is een
team van acht mensen aan de slag gegaan. Professoren,
archivarissen, historici, een student-architectuur en
gevangenisdirecteuren bepaalden de inhoud en de indeling
van het boek. Tijdens de redactievergaderingen volgden zij de
voortgang op.
Geschiedenis van de gevangenis
Het boek geeft op een toegankelijke manier een historisch
overzicht van de rijke geschiedenis van de gevangenis. In
chronologische volgorde komen de gevangenissen in Gent
aan bod die vóór 1862 bestonden, maar ook het ontstaan
van de gevangenis aan de Nieuwewandeling en ten slotte
het leven in deze gevangenis voor, tijdens en na de Tweede
Wereldoorlog. Het boek sluit af met een hoofdstuk over
het hedendaagse leven in de Nieuwewandeling en schetst
een uitgebreid beeldverhaal over het detentietraject van
een gedetineerde. Het boek geeft een beeld van het leven
in de gevangenis en de manier waarop de veranderende
penitentiaire opvattingen doorheen vijftien decennia in de
praktijk werden geconcretiseerd. Het boek vertelt een boeiend
verhaal dat zowel de penitentiaire insider als de modale lezer
zal interesseren.
In het boek staan ook getuigenissen van gedetineerden en
medewerkers te lezen en via een heuse fotoreportage kan de
lezer zich een beeld vormen van het leven in de gevangenis
vandaag.
Officiële boekvoorstelling
De gevangenis stelde het boek voor aan de buitenwereld op
7 januari 2012. Het hele jaar door biedt de gevangenis ook
een programma aan dat in het teken staat van haar 150e
verjaardag met activiteiten voor gedetineerden, personeel,
bezoekers, partners én het grote publiek. Zo organiseert zij
een overzichtstentoonstelling, een voetbaltornooi met de
veiligheidsdiensten van de Stad Gent en een studiedag over
zelfmoordpreventie. De gevangenis neemt ook deel aan
openmonumentendag en geeft het ganse jaar door een extra
dimensie aan de familiale activiteiten.
77

78
hasselt
De gevangenis van Hasselt, die werd
geopend in 2005, is de nieuwste
inrichting in België. Zij doet dienst
als arrest- en strafhuis. Er is een
vrouwenafdeling voorzien waar
gedetineerde moeders met hun kind
(tot drie jaar) kunnen verblijven.
gemiddelde bevolking 545,2
Mannen 508,7
Vrouwen 36,5
Beklaagden 170,9
Veroordeelden 364,4
Geïnterneerden 2,1
Andere 7,8
Gewoon regime 537,9
Halve vrijheid (veroordeelden) 0,3
Beperkte detentie 6,8
Beperkte vrijheid (geïnterneerden) 0,2
gemiddelde capaciteit 450
Personeel voltijds equivalent
Totaal Directie 4,00
Totaal Attachés 3,80
Totaal Administratief 20,75
Totaal Medisch 2,25
Totaal PSD 18,30
Totaal Bewaking / Techniek 344,40
Totaal Erediensten 2,40
Totaal Buiten kader 0
totaal 395,90

Ontbijtsessies voor werkgevers
Het leernetwerk Ba(c)k@work organiseerde in de
gevangenis van Hasselt twee informatiesessies voor
werkgevers van knelpuntberoepen. Het Erkend Regionaal
Samenwerkingsverband en de VDAB zochten naar
geïnteresseerde werkgevers. Het programma werd aangepast
aan de sector. Zo brachten de werkgevers van grootkeukens
een bezoek aan de keuken voor gedetineerden en kregen
zij informatie over de opleiding in de gevangeniskeuken. De
werkgevers uit de bouwsector kregen de werkhuizen en de
technische diensten te zien. Zij zagen ook de gedetineerden
aan het werk en konden zich een beeld vormen van de
kwaliteit van het werk.
Tijdens een ontbijt kregen de werkgevers bijkomende
informatie over de tewerkstelling van (ex-)gedetineerden,
het project Ba(c)k@work en de strafuitvoeringsmodaliteiten.
Het werkaanbod in de gevangenis en nieuwe manieren om
samen te werken, werden besproken tijdens het debat. Een
brochure van Ba(c)k@work werd ontwikkeld om werkgevers
verder te ondersteunen in het werken met
(ex-)gedetineerden.
Een job in uniform
De gevangenis van Hasselt en het gesloten federaal centrum
voor jongeren in Tongeren werkten in 2011 mee aan het
project ‘Een job in uniform, ook voor jou?’ van de provincie
Limburg. De bedoeling was om enkele beroepen in uniform,
waaronder dat van penitentiair bewakingsassistent, in
de kijker te zetten. De focus lag op beroepen binnen
overheidsdiensten met lage diplomavereisten die herkenbaar
zijn door het dragen van een uniform.
De actie richtte zich tot alle burgers en specifiek tot
allochtonen, kortgeschoolden en vrouwen. Tijdens de
promotiecampagne in september en oktober werden flyers
en affiches verspreid. Geïnteresseerden werden aangesproken
via nieuwe wervingskanalen. Zij konden terecht bij een
centraal contactpunt voor meer informatie. Daarnaast
konden zij informatie- en oriëntatiesessies bijwonen over
de jobinhoud van een penitentiair bewakingsassistent
en de selectievoorwaarden. Zij konden via een gratis test
hun vaardigheden laten meten en kijken hoe groot hun
slaagkans zou zijn als zij deelnamen aan een selectieproef.
Zij konden ook drie korte deeltijdse opleidingsmodules
volgen: de cognitieve module, de taalgerichte module en de
persoonlijkheidsmodule.
In totaal namen 132 personen deel aan de testsessies,
waarvan 25% vrouwen en 36% allochtonen. 34% van
hen had interesse in een job in het gevangeniswezen. 72
personen werden doorverwezen naar één of meerdere
opleidingsmodules.
Een job in uniform?
Ook voor jou!
Michael, brandweerman in Genk
Lutgarde, penitentiair bewakingsassistente
in de gevangenis
van Hasselt Fatima, politie-inspecteur bij de
grenscontrole op de luchthaven
van Zaventem
Dris, eerste soldaat fuseliers van de
landmacht in Leopoldsburg
Een initiatief van de
Provincie Limburg
Universiteitslaan 1, B-3500 Hasselt
Bereid je
voor in
stappen
stap 1
informeer en
test jezelf
stap 2
oriënteer jezelf
en volg
eventueel een
vooropleiding
stap 3
ga ervoor!
Provinciaal Integratiecentrum
011 30 57 00
www.limburg.be/jobinuniform
limburg.be/jobinuniform
79

80
Persoonlijk ontwikkelingsplan voor
gedetineerden
De organisatie Wonen en Werken startte in vier
gevangenissen, waaronder de gevangenis van Hasselt,
het project ‘De Werkpuzzel’ op. De bedoeling is dat de
organisatie samen met de gedetineerden een persoonlijk
ontwikkelingsplan opstelt en hen zo bewuster maakt van hun
eigen werkcapaciteiten. Aan de hand van verbeterpunten
weten de gedetineerden waar zij aan moeten werken om hun
kansen op de arbeidsmarkt te verhogen.
De organisatie Wonen en Werken werkt hiervoor nauw samen
met de VDAB, Justitieel Welzijnswerk en de psychosociale
dienst van de gevangenis. De gedetineerde wordt begeleid
op de werkvloer. Het bewakingspersoneel werd hierover
geïnformeerd en opgeleid zodat zij ook de competenties
en gedragingen van de gedetineerden kunnen volgen. Het
project focust zich vooral op mannelijke gedetineerden die
in de werkhuizen werken en vrouwelijke gedetineerden die
werkzaam zijn in de personeelskeuken.
Nieuwe individuele wandeling
Naast de vier bestaande individuele wandelingen, beschikt
de gevangenis sinds eind 2011 over een bijkomende nieuwe
individuele wandeling. Een van de vijf ‘leeuwenkooien’ wordt
immers voortaan gebruikt als grotere, overdekte individuele
wandeling.
In deze afgesloten ruimte kunnen enkele gedetineerden
relatief comfortabel samen wandelen. Het gaat om
gedetineerden die niet naar de gewone wandeling willen of
durven gaan of die een tuchtsanctie, veiligheidsmaatregel
of veiligheidsregime zijn opgelegd en niet op de gewone
wandeling mogen lopen.

Focus
De weg naar Compostela begint in Hasselt
De organisatie Oikoten organiseert al bijna dertig jaar
voettochten voor jeugddelinquenten naar het Spaanse
Santiago de Compostela. Met de positieve ervaringen
van deze jongeren in het achterhoofd, stelde de nu
overkoepelende vzw Alba aan de gevangenis van Hasselt eind
2010 de vraag om ook veroordeelde meerderjarigen deze
kans te bieden. De gevangenis was hier al snel voor te vinden.
In september zouden 1 à 3 langgestrafte gedetineerden
die voorwaardelijk in vrijheid werden gesteld, de beroemde
tocht aanvatten onder begeleiding van een begeleider van
de vzw. Deze tocht zou een van de voorwaarden zijn tot
voorwaardelijke invrijheidstelling.
Eén gemotiveerde (ondertussen ex-)gedetineerde was bereid
om te voet naar Compostela te gaan. Op 7 september 2011
vertrok hij met tent en rugzak en samen met een begeleider
van vzw Alba vanuit Waals-Brabant naar Santiago de
Compostela voor een tocht van 2464 km die ongeveer vier
maanden zou duren. Onderweg werd hij af en toe vergezeld
door familieleden of mensen die sympathie hadden voor zijn
uitdaging. De gedetineerden uit de Hasseltse gevangenis
volgden zijn avonturen op de voet via zijn brieven en een
uitgeprinte versie van zijn blog. Zij stuurden ook regelmatig
aanmoedigingsbrieven en -kaartjes naar de stappende man.
Op maandag 26 december 2011 kwam hij moe maar voldaan
in Santiago de Compostela aan.
Om nooit te vergeten
Achteraf zei de ex-gedetineerde dat hij beseft dat hij meer kan dan hij zelf dacht. Het was voor hem een succeservaring,
iets wat hem al lange tijd niet meer overkomen was. De tocht zorgde er ook voor dat de band tussen de ex-gedetineerden
en zijn rechtstreekse familie (zijn kinderen, zijn moeder, zijn grootmoeder en zijn vader die in Spanje woont) opnieuw werd
opgebouwd. Werken aan de uitbouw van een sociaal netwerk en opvangnet was immers een belangrijke doelstelling van het
project. Onrechtstreeks wordt zo ook de kans op hervallen verkleind. De gedetineerde die naar Compostela wandelde, had al
een lang gevangenisparcours achter de rug en zijn reïntegratie in de maatschappij was niet vanzelfsprekend. Met herwonnen
zelfvertrouwen en een sociaal vangnet heeft hij meer kans op een geslaagde nieuwe start buiten de gevangenismuren. De
gevangenis van Hasselt wil daarom in 2012 meer gedetineerden motiveren voor deze voettocht.
81

82
hoogstraten
Het penitentiair schoolcentrum
(PSC) in Hoogstraten is gevestigd
in het Gelmelslot en is een open
inrichting die enkel bedoeld is
voor veroordeelden. Zij werken in
ateliers en kunnen een gevarieerd
opleidingsaanbod volgen. Er heerst
een sterk gemeenschapsregime.
gemiddelde bevolking 165,5
Mannen 165,5
Vrouwen 0
Beklaagden 1,3
Veroordeelden 163,2
Geïnterneerden 0
Andere 1,0
Gewoon regime 165,4
Halve vrijheid (veroordeelden) 0
Beperkte detentie 0,1
Beperkte vrijheid (geïnterneerden) 0
gemiddelde capaciteit 170
Personeel voltijds equivalent
Totaal Directie 2,00
Totaal Attachés 2,00
Totaal Administratief 11,00
Totaal Medisch 1,00
Totaal PSD 7,70
Totaal Bewaking / Techniek 119,30
Totaal Erediensten 1,00
Totaal Buiten kader 0
totaal 144,00

Vrijwilligerswerk door gedetineerden
In 2011 zetten zes gedetineerden zich als vrijwilliger in
voor organisaties zoals de kringloopwinkel, het rusthuis,
het dierenasiel, enz. Een van de gedetineerden die niet in
aanmerking kwam voor een uitgaansvergunning, kon zijn
vrijwilligerswerk via de computer vanuit zijn cel uitvoeren.
Dankzij hun engagement konden deze gedetineerden via
het herstelfonds een deel van de schadevergoeding aan hun
slachtoffer afbetalen.
Het herstelfonds bestaat sinds 2002 en is momenteel
operationeel in zeven gevangenissen. Het laat gedetineerden
toe om via vrijwilligerswerk aan hun herstel te werken en
tegelijkertijd hun slachtoffers te vergoeden. Het principe is
simpel: als compensatie voor hun inzet en arbeidsuren wordt
via het fonds een deel van de schadevergoeding rechtstreeks
aan het slachtoffer uitbetaald. Een van de doelstellingen van
het PSC is om meer gedetineerden aan te sporen om zich
hiervoor in te zetten.
Hart voor het milieu
Het PSC nam in 2011 het initiatief om het afval van gedetineerden gescheiden op te halen. Voordien werd het afval niet gesorteerd
en werd enkel restafval opgehaald. Met haar afvalplan 2011-2012 bewijst het PSC dat zij zich ook het komende jaar verder zal
inzetten voor duurzame ontwikkeling.
Fase 1 van het afvalplan ging in 2011 van start. Sinds oktober sorteren 170 gedetineerden hun afval in vier groepen: papier, PMD,
restafval en groenafval. Het PSC stelde een gedetineerde aan als afvalverantwoordelijke en paste het lokale containerpark aan zodat
het afval gescheiden kan worden opgehaald. Een week na de opstart waren de resultaten al duidelijk voelbaar. Waar voordien
wekelijks twaalf containers van 1100 liter restafval werden opgehaald, zijn het er nu slechts acht. In 2012 gaat fase 2 van het plan van
start en zal ook het afval van de administratieve diensten in het PSC gescheiden worden opgehaald.
Aandacht voor persoonlijke relaties van gedetineerden
Voortbouwend op de initiatieven van 2010, besteedde het PSC ook in 2011 veel aandacht aan de relatie tussen de gedetineerden
en hun gezin. Naast het bestaande aanbod vonden in 2011 vijf bijkomende activiteiten plaats die de persoonlijke relaties van de
gedetineerden ondersteunen. In 2010 had de werkgroep ‘affectieve relaties’ al een jaarkalender voor 2011 opgemaakt waarin deze
activiteiten werden voorgesteld. Deze kalender kreeg toen een positief advies van de kinderrechtencommissaris.
Voor de gedetineerden in het PSC was 14 februari een feestelijke aangelegenheid. Wie in aanmerking kwam voor ongestoord
bezoek, kon zijn partner uitnodigen voor een Valentijnsdiner in intieme sfeer. In de sfeervol versierde bezoekzaal genoten zij van een
aangepast menu en met een romantisch muziekje op de achtergrond waagden sommige koppels zich zelfs aan een slowdans.
Ook 6 april was een ‘feestdag’ in het PSC. Het schoolcentrum nam immers deel aan de vierde editie van de Buitenspeeldag. De
kinderen van de gedetineerden konden naar hartenlust spelen in de buitenspeeltuin, een ritje maken op een pony of zich laten
grimeren. Een ballonnenartiest zorgde voor animatie en wie honger had, kon terecht in een hotdogkraam.
Daarnaast zorgde het PSC ervoor dat gedetineerden onder begeleiding van een professional een verhaal of een boodschap op
bandrecorder konden inspreken voor hun kinderen. Zij konden deze opgenomen verhalen dan thuis beluisteren. Ten slotte konden
de gedetineerden in 2011 met hun partner genieten van een theatervoorstelling of deelnemen aan een infosessie over opvoeding.
83

84
Gedetineerden leren online
Zoals in verschillende andere gevangenissen, deed e-learning
in 2011 haar intrede in het PSC. Het schoolcentrum werkte
samen met de directie ICT en de Vlaamse Gemeenschap
om het project op te starten en aan gedetineerden de
mogelijkheid te bieden online te leren.
Om ervoor te zorgen dat de gedetineerden de nodige
vaardigheden hebben om via e-learning een opleiding te
kunnen volgen, moeten zij een intake gesprek doorlopen
voor zij aan de slag kunnen. Het aanbod aan opleidingen is
ruim en gevarieerd. Gedetineerden kunnen kiezen uit alle
beschikbare VDAB-cursussen, maar kunnen er wel maar één
tegelijkertijd volgen. Ook verschillende modules van de
beroepsopleidingen zijn in het online aanbod opgenomen.
Voor de start van een opleiding kunnen gedetineerden
zich via e-learning voorbereiden. Wie al bezig is met een
beroepsopleiding, kan zich online verder in de materie
verdiepen.
De gedetineerden krijgen educatieve ondersteuning
van de onderwijspartners van het PSC, het Centrum
voor Basiseducatie Kempen en het Centrum voor
volwassenenonderwijs LBC. Zij zorgen ervoor dat eenmaal
per week een coach aanwezig is tijdens het gezamenlijke
e-learningmoment in het computerlokaal.

Focus
Renovatie van de theaterzaal
Mooi decor voor grote evenementen
Dankzij de renovatie van de theaterzaal in 2011 kan het PSC
voortaan film- en theatervoorstellingen, muziekoptredens,
proclamaties en lezingen in een aangepaste omgeving
organiseren. Hoewel activiteiten centraal staan in het
open regime van het schoolcentrum, was er jarenlang
geen polyvalente zaal om grotere evenementen te laten
plaatsvinden. De theaterzaal voldeed niet aan de normen op
vlak van brandveiligheid en kon dus niet worden gebruikt.
Het PSC behielp zich met de bezoekzaal en liet optredens en
voorstellingen zoveel mogelijk in open lucht doorgaan.
Samen met enkele gedetineerden die de VDABberoepsopleiding
‘schilder en stukadoor’ volgen, renoveerde
de technische dienst van het PSC de volledige theaterzaal.
Zij herschilderden de zaal en konden zo praktijkervaring
opdoen. Het schoolcentrum kocht projectiemateriaal aan om
in de zaal films op een groot doek te kunnen vertonen en
plaatste zonnewering om de zaal te verduisteren. Ook werden
nieuwe stoelen aangekocht. Eind 2011 kon het PSC haar
gerenoveerde theaterzaal in gebruik nemen.
Benefietconcert ‘The Folsom Brothers’
Het schoolcentrum had budget van de CDRGA ter
beschikking om de renovatie te bekostigen. Omdat het totale
kostenplaatje hoger bleek dan oorspronkelijk geschat, vond
op 1 oktober een benefietconcert van The Folsom Brothers
plaats. In de kapel van het PSC speelde de groep nummers
van Johnny Cash, die zelf ook vaak in gevangenissen heeft
gespeeld. Het schoolcentrum organiseerde het concert
in samenwerking met Lions Markland Hoogstraten en
Unizo Hoogstraten. Tegen een kleine inkomprijs konden
de deelnemers niet alleen van de muziek genieten, maar
kregen zij ook een rondleiding in het schoolcentrum. De 300
tickets waren snel uitverkocht en in totaal werd 4000 euro
ingezameld.
85

86
h o e i
huY
De gevangenis van Huy behoort tot
de kleinste inrichtingen van het land
en werd gebouwd in 1871. Zij deed
oorspronkelijk dienst als arresthuis
maar er worden vandaag ook
veroordeelden ondergebracht.
gemiddelde bevolking 79,6
Mannen 79,6
Vrouwen 0
Beklaagden 24,1
Veroordeelden 55,2
Geïnterneerden 0
Andere 0,3
Gewoon regime 78,9
Halve vrijheid (veroordeelden) 0
Beperkte detentie 0,7
Beperkte vrijheid (geïnterneerden) 0
gemiddelde capaciteit 64,0
Personeel voltijds equivalent
Totaal Directie 2,00
Totaal Attachés 0
Totaal Administratief 10
Totaal Medisch 0
Totaal PSD 1,80
Totaal Bewaking / Techniek 79,55
Totaal Erediensten 0
Totaal Buiten kader 0
totaal 93,35

Overlegorgaan voor gedetineerden
De opstart van een overlegorgaan voor gedetineerden was
een van de operationele doelstellingen van de gevangenis.
De directie tekende samen met het bewakingspersoneel het
algemene werkkader uit en bepaalde hoe zij dit op poten
gingen zetten. Het ging om een grote, maar noodzakelijke
uitdaging omdat het overlegorgaan een van de rechten
van de gedetineerden is, zoals bepaald in de basiswet. Dat
overleg moet de relaties tussen de directie, het personeel
en de gedetineerden verbeteren wat zo de werking van de
inrichting ten goede komt.
Er werd een informatiecampagne voor de gedetineerden op
touw gezet, gevolgd door een oproep voor kandidaten. Na
een kiescampagne via het infokanaal volgde de verkiezing
en was het overlegorgaan een feit. Om specifieke vragen
te beantwoorden, nodigen de gedetineerden bepaalde
technische personeelsleden uit voor de vergaderingen.
Tijdens het eerste semester vindt om de twee maanden een
vergadering plaats. Daarna zal het om de drie maanden zijn.
Indien nodig, kunnen ook buitengewone vergaderingen
worden gepland. Reeds twee vergaderingen vonden plaats.
De materiële problemen en de nieuwe bezoekregeling
werden toen besproken.
Aan de slag met slaginstrumenten
Om de gedetineerden kennis te laten maken met nieuwe
muziekinstrumenten organiseerde de gevangenis samen met
de vzw Adeppi een slagwerkopleiding. Onder begeleiding
van een specialist in slagwerk gingen verschillende
gedetineerden tijdens tien sessies van twee uur aan de slag
met slaginstrumenten.
Van de zeven deelnemers doorliepen er vier de volledige
opleiding. De organisatie van de inrichting en het ruime
activiteitenaanbod maken dat de gedetineerden soms keuzes
moeten maken. De vier gedetineerden die de opleiding tot
een goed einde brachten, waren zeer enthousiast. Zij denken
er dan ook aan om hun werk te bekronen met een concert.
‘Marcel’ op de planken
Het théâtre de la communauté van Seraing bracht
in de gevangenis van Huy een voorstelling van het
stuk ‘Marcel’. Ongeveer twintig gedetineerden waren
aanwezig, net als personeelsleden, medewerkers van de
opleidingscentra en twee journalisten van de lokale pers.
‘Marcel’ gaat over het leven met zijn ups en downs en
over momenten die je naar de keel grijpen. Het is een
harde en indringende voorstelling die haar publiek
confronteert met een realiteit die niet altijd gemakkelijk
te verdragen is. Het is een collectieve creatie. Het gaat
over kruisende blikken langsheen een weg in het park en
over het verhaal van twee mannen die op straat belanden
met slechts een stuk karton boven hun hoofd. ‘Marcel’
is ook de terugblik van een man op zijn grootvader, zijn
vader, zijn zoon en het verhaal van iemand pootje lappen,
tegen de grond smakken en van alcohol die warm houdt.
87

88
Betere kansen op de arbeidsmarkt
De gevangenis organiseerde in 2011 het conferentiedebat
“Où trouver du travail? (“Waar vind ik werk?”) in samenwerking
met de vzw Aide et Reclassement, Forem en het Comité
Subrégional de l’Emploi et de la Formation”. Het doel was de
gedetineerden te informeren over de beste manieren om
werk te zoeken.
Achttien gedetineerden woonden het debat bij en kregen
de gelegenheid om medewerkers van de verschillende
organisaties te ontmoeten. Vooraf moesten zij een vragenlijst
invullen en hun verwachtingen en vragen op papier zetten.
Op basis van deze lijsten werd een synthese gemaakt zodat
tijdens het debat op ieders vragen kon worden geantwoord.
De basisvragen werden nog aangevuld met vragen over
diploma’s, opleidingen, stages en vereiste competenties en
voorwaarden.
De gedetineerden waren alvast overtuigd en vroegen om
regelmatig zulke sessies te organiseren. Deze zijn immers
nuttig bij de voorbereiding of uitbreiding van penitentiair
verlof, uitgaansvergunning, voorwaardelijke invrijheidstelling,
elektronisch toezicht of beperkte detentie.
Verfborstel in de hand
Op 20 november 2011 ging in de gevangenis van Huy
een schildersopleiding van start. De inrichting werkte
hiervoor samen met de vzw Aide et Reclassement van Huy
en met het Institut de Promotion Sociale van Seraing, dat
voor een lesgever zorgde. Elke donderdag nemen twaalf
gedetineerden deel aan deze beroepsopleiding die in de
bezoekzaal doorgaat. Gedurende drie maanden leren zij over
schilderproducten en –technieken en ook over stukadoors- en
behangwerken.
Deze beroepsopleiding is een win-winsituatie voor zowel de
gedetineerden als de gevangenis. De gedetineerden kunnen
niet alleen hun detentie nuttig besteden door zich verder te
ontwikkelen en te werken, maar verhogen met deze opleiding
als schilder ook hun kansen op de arbeidsmarkt na vrijlating.
De gevangenis langs haar kant krijgt een mooie opknapbeurt
dankzij het schilderswerk.

Focus
Groenten kweken in de moestuin
Voor een kleine gevangenis als Huy is het niet gemakkelijk om gedetineerden tewerk te stellen. Er zijn maar een beperkt aantal
huishoudelijke taken, technische klusjes en keukenwerk. Het werkaanbod is dus beperkt, goed voor in totaal 25 betrekkingen.
Tewerkstelling van gedetineerden
Al meer dan tien jaar lang bleef de moestuin, gelegen langs de ommuring aan de buitenkant van de inrichting, braakliggend terrein.
De gevangenis besliste in 2011 om de moestuin terug aan te leggen en in gebruik te nemen. Deze herexploitatie bood meteen ook
tewerkstellingsmogelijkheden voor de gedetineerden. In de tuin kunnen twee gedetineerden voortaan aan de slag. De bebouwde
oppervlakte bedraagt 60 m², waarvan 20 m² in broeikassen.
Eigen groenten op de menukaart
In de moestuin worden tal van groenten verbouwd: radijzen, krulsla en blonde sla, uien, platte en gekrulde peterselie, groene
en rode eikenbladsla, raketsla, kropsla, enz. Ook tal van tuinkruiden, zoals dragon, tijm, munt, venkel, enz. worden gekweekt. Het
keukenpersoneel gebruikt deze bij de bereiding van de menu’s voor zowel personeel als gedetineerden. Door eigen groenten en
kruiden te gebruiken, kan de gevangenis flink besparen op de aankoop van voedingsmiddelen, wat een grote impact heeft op de
begroting. In de toekomst zal de gevangenis zich ook toespitsen op biologische teelt.
89

90
IePer
De gevangenis van Ieper is een
kleine gevangenis. Zij werd in
1876 in gebruik genomen als
arresthuis maar doet ondertussen
ook dienst als strafhuis. Tijdens de
Tweede Wereldoorlog werd de
gevangenis volledig vernield en in
1919 weer opgebouwd. In de jaren
’70 werd een vleugel bijgebouwd
en eind jaren ’90 werd zij grondig
gerenoveerd.
gemiddelde bevolking 91,1
Mannen 91,1
Vrouwen 0
Beklaagden 66,2
Veroordeelden 23,8
Geïnterneerden 0,2
Andere 0,9
Gewoon regime 87,7
Halve vrijheid (veroordeelden) 0
Beperkte detentie 3,4
Beperkte vrijheid (geïnterneerden) 0
gemiddelde capaciteit 67,0
Personeel voltijds equivalent
Totaal Directie 1,00
Totaal Attachés 1,80
Totaal Administratief 8,05
Totaal Medisch 0,50
Totaal PSD 2,75
Totaal Bewaking / Techniek 65,00
Totaal Erediensten 0
Totaal Buiten kader 0
totaal 79,10

E-learning voor gedetineerden
Sinds november 2011 kunnen gedetineerden in de
gevangenis van Ieper via e-learning cursussen volgen. Zij
kunnen zo talen leren maar ook aan computerlessen of
technische cursussen deelnemen. In de gevangenis is een
coach aanwezig die eventuele vragen beantwoordt maar de
gedetineerden kunnen ook een beroep doen op specialisten
van de VDAB. Nadat zij een cursus volledig hebben gevolgd,
krijgen de gedetineerden een deelnameattest.
Na een eerste evaluatie blijkt dat e-learning in de Ieperse
gevangenis een succes is. Er zijn steeds minimum twee
gedetineerden die een cursus volgen. Op de eerste
evaluatievergadering bleek dat een vijftal gedetineerden
elf cursussen hadden aangevraagd. De evaluatie leert dat
e-learning vooral een goed initiatief blijkt te zijn voor de hoger
geschoolde gedetineerden.
Common Assessment Framework
Ook de gevangenis van Ieper werkt sinds 2011 met de CAFtool
ter voorbereiding van haar operationeel plan. Hierin
neemt iedere gevangenis de projecten en doelstellingen op
die zij het komende jaar wil realiseren. Met de CAF-tool kan de
gevangenis steeds bekijken hoe het met de realisatie van haar
doelstellingen staat.
Na een aantal informatiesessies nam een vijftiental
personeelsleden deel aan zogenaamde ZEG-vergaderingen.
Tijdens deze vergaderingen stonden zij stil bij de sterke
punten en de verbeterpunten van de gevangenis en dit op
verschillende domeinen zoals personeel, leiderschap, strategie
en planning, resultaten bij gedetineerden, enz. Daarna stelden
zij een honderdtal verbeteracties en zo’n 50 quick wins voor.
De gevangenis zal haar volgende operationeel plan uitvoeren
in 2012 en 2013. In dat plan geeft de gevangenis vooral
aandacht aan zes verbeterpunten.
Uit de ZEG-vergadering bleek dat de communicatie binnen de
gevangenis via formeel en informeel overleg verloopt en via
de officiële procedures zoals dienstorders en mededelingen.
De CAF-oefening maakte duidelijk dat de personeelsleden
dit vaak niet voldoende vinden. De organisatie van een
personeelsvergadering, en dit minstens tweemaal per jaar,
is dan ook een must. Op de agenda moet onder andere
een stand van zaken van het operationeel plan en de
verbouwingswerken staan. Daarnaast kan elk personeelslid
ook zelf agendapunten indienen. De vergadering met de
penitentiair bewakingsassistenten ploegchef (PBAP) moet
vaker worden georganiseerd. Elke PBAP zal ook een aantal
verantwoordelijkheden krijgen over de werking van de
gevangenis.
Een volgend actiepunt is dat de dienstnota’s van de
gevangenis voor iedereen duidelijk en verstaanbaar moeten
zijn zodat iedereen ook op dezelfde manier kan werken. Elk
document zal door een personeelslid worden geëvalueerd en,
indien nodig, worden aangepast. De inzet van het personeel
verloopt bovendien niet optimaal. De gevangenis zal dan
ook een nieuwe ploegverdeling opmaken. Zij gaat hiervoor
op zoek naar knelpunten en schetst een ideale situatie om
zo een realistische personeelsbezetting uit te werken. Ten
slotte wil de gevangenis ook een enquête houden om de
personeelstevredenheid te meten en ieder personeelslid
de kans te geven om zijn leidinggevende te evalueren.
Een andere enquête moet polsen naar de reden waarom
personeelsleden met elkaar van shift wisselen en welke shift
de voorkeur krijgt.
91

92
Zomeractiviteiten
De gevangenis werkte in de zomer van 2011 opnieuw een
heus programma uit voor de gedetineerden. Zo organiseerde
zij, naast het jaarlijkse minivoetbaltornooi en een barbecue,
een crea-workshop. Gedetineerden konden grote panelen
beschilderen die werden tentoongesteld op de wandeling
tijdens het festival ‘Dranouter achter Tralies’. De workshop
stond in het teken van het thema ‘vrijheid’. Tijdens het
festival ‘Dranouter achter Tralies’ kwamen een bekende DJ,
een Puertoricaanse en een Britse muziekgroep langs. Aan
het einde van de zomervakantie konden de gedetineerden
met hun kinderen genieten van een speciaal kinderbezoek.
De kinderen konden circusacts leren, zich laten grimeren en
samen met hun ouders genieten van een circusoptreden.

Focus
Laatste fase van verbouwingswerken
De gevangenis van Ieper onderging sinds de jaren ’70 al
heel wat verbouwingswerken. Zo kwam er een nieuwe
cellenvleugel bij en werden eind jaren ’90 de cellen van de
oudste vleugel gerenoveerd. De rest van de gevangenis
wordt in drie fasen vernieuwd. In een eerste fase werd al een
nieuwe wandeling gebouwd en de tweede fase zorgde voor
een modern accesgebouw. In de derde fase worden alle
bijgebouwen afgebroken en zullen twee nieuwe vleugels
worden gebouwd waar onder andere een bezoekzaal, een
bibliotheek, sportruimtes en burelen worden voorzien.
Afbraakwerken
In 2011 stonden de afbraakwerken op het programma.
De griffie, de boekhouding, de keuken, de strafcel, het
tandartslokaal, de ruimte voor ongestoord bezoek, de
kleedruimte voor gedetineerden en de polyvalente zaal
werden afgebroken. In de kelder waren eveneens enkele
lokalen onbruikbaar. De gevangenis moest een goede
organisatie aan de dag leggen om al deze diensten
een tijdelijk nieuw onderkomen te geven. Tijdens de
graafwerken werd trouwens een bom gevonden uit de Eerste
Wereldoorlog die door DOVO onschadelijk werd gemaakt.
Puzzelwerk
Tijdens de afbraak- en bouwwerken moet de gevangenis
voor heel wat diensten andere lokalen voorzien en kunnen
er minder gedetineerden in de gevangenis verblijven.
De directeurswoning werd in de mate van het mogelijke
aangepast. De woonkamer doet nu dienst als griffie en
boekhouding. In de slaapkamers zijn burelen ingericht
voor de directie, de psychosociale dienst en de diensten
van de Vlaamse Gemeenschap. Waar de gevangenis maar
plaats biedt aan 65 gedetineerden, verblijven hier in
tijden van overbevolking meestal zo’n 110 gedetineerden.
Tijdens de werken wordt dit aantal teruggebracht naar 75
gedetineerden. De gevangenis bouwde ook een tijdelijke
keuken.
De gevangenis wil de activiteiten voor gedetineerden zo goed
mogelijk blijven organiseren. Het atelier blijft behouden maar
in dezelfde ruimte vinden ook heel wat andere activiteiten
plaats, zoals het kinderbezoek, ontspanningsavonden,
vormingsactiviteiten, sportgebeurtenissen en vergaderingen.
Het ongestoord bezoek gaat voorlopig door in een cel die de
gevangenis hiervoor heeft aangepast.
De meeste diensten zijn verhuisd naar een tijdelijk
onderkomen. De werkzaamheden zullen jaren in beslag
nemen. In 2011 vonden al de afbraakwerken plaats. 2012 is de
start van de bouw van de twee nieuwe vleugels.
93

94
I t t e r
Ittre
De gevangenis van Ittre is een
van de recentste gevangenissen
in België. In 2002 werd zij in
gebruik genomen als strafhuis. Zij
is ook een van de hoogbeveiligde
gevangenissen in het land.
gemiddelde bevolking 434,4
Mannen 434,4
Vrouwen 0
Beklaagden 7,5
Veroordeelden 426,8
Geïnterneerden 0
Andere 0,1
Gewoon regime 434,4
Halve vrijheid (veroordeelden) 0
Beperkte detentie 0
Beperkte vrijheid (geïnterneerden) 0
gemiddelde capaciteit 444,0
Personeel voltijds equivalent
Totaal Directie
Totaal Attachés
Totaal Administratief
Totaal Medisch
Totaal PSD
Totaal Bewaking / Techniek
Totaal Erediensten
Totaal Buiten kader
5,00
4,00
22,45
6,55
17,81
334,60
0,50
totaal 390,91
0

Werkgroep rond tuchtprocedures
De gevangenisdirectie richtte een werkgroep op die zich
toelegde op de tuchtaspecten. Deze werkgroep bestond
uit penitentiair assistenten, directeurs, een jurist, penitentiair
assistenten-ploegchefs en penitentiair bewakingsassistenten.
Zij zijn immers een belangrijke schakel in het informatie- en
beslissingsproces van een tuchtprocedure. De werkgroep
stelde ook een balans op van de geldende praktijken in
de gevangenis. Er werden statistieken opgemaakt over de
frequentie van de misdrijven en de zwaarte van de straffen.
De werkgroep maakte vervolgens een nauwkeurige analyse
van de wetsartikelen die in werking gingen treden. Daarna
werden de straffen die tot dan toe werden opgelegd,
ondergebracht in verschillende categorieën. Ten slotte bekeek
de werkgroep welke straf werd opgelegd aan ieder misdrijf.
Op basis van de bevindingen van de werkgroep zullen
de verschillende actoren hun eigen ervaringen over
de tuchtprocedures onder de loep nemen, zullen de
tuchtprocedures waar nodig worden aangepast en zal
beter over het strafbeleid worden gecommuniceerd. Het
gevangenispersoneel zal ook duidelijk worden geïnformeerd
over de nieuwe procedures.
Workshop rapmuziek
Een groep gedetineerden richtte in 2011 een workshop ‘rapmuziek’ op. Zij komen iedere zondagochtend samen. De gevangenis
investeerde hiervoor in het nodige materiaal, waaronder een mengpaneel en microfoons, en organiseerde zelfs een concert.
Omwille van het grote succes, besloot de gevangenis om nog een tweede concert te geven.
Twee gedetineerden getuigen over de impact van deze activiteit op hun dagelijks leven:
“Waarom maak ik rap? Ik ben blijkbaar geboren voor muziek, ook al heb ik mij hier in mijn jeugd nooit mee bezig gehouden. Het maakt
weinig uit waar ik ben. Ik zing en schrijf de woorden die in mij opkomen. Ik doe mijn best om met opgeheven hoofd door het leven te
gaan, zelfs in de gevangenis. Ik kan mij in mijn teksten uitdrukken. Dat verzacht de zeden en biedt mij een ‘geestelijke uitweg’. Onze
workshop verschilt van andere activiteiten. Dat geeft een zekere houvast tijdens mijn opsluiting. Ik heb een bladzijde kunnen omslaan en
ik kan mij richten op de toekomst! “
“De workshop ‘rapmuziek’ is een zeer verrijkende activiteit omdat ik mijn verlegenheid kon overwinnen, de blik van de ander kon
trotseren en mij kon uitdrukken zonder risico op vooroordelen. Muziek heeft steeds een kalmerende werking op mij gehad in mijn jeugd
en puberteit, en ook nu nog. Muziek is het enige dat me voor een ogenblik laat zweven en dat gevoel heeft mij de moed gegeven om die
aangename kunstvorm te beoefenen. (...) Dat geeft ons in de gevangenis een zekere vrijheid. “
95

96
Een blik achter de gevangenismuren
De gevangenis wilde in 2011 naar buiten treden. Zij
werkte mee aan de reportage over voorwaardelijke
invrijheidstelling en ontving studenten die op bezoek
kwamen of stage liepen in de gevangenis. Daarnaast
nam de gevangenis deel aan verschillende projecten van
vzw’s, zoals aan het project ‘Cicatrices’ waarbij littekens
van gedetineerden werden gefotografeerd. Tijdens het
project ‘Caravane’ kwamen levensverhalen aan bod
over de relatie tussen gedetineerden en personeel. Vzw
Autrement werkte ten slotte samen met de gevangenis
aan een pedagogische kit voor gedetineerden. Een blik van
buitenaf kan immers de levensomstandigheden binnen
de gevangenismuren verbeteren en het publiek een beter
beeld geven van het leven in de gevangenis van Ittre.
Gedetineerden als contactpersoon voor
gezondheid
Sinds 2009 fungeert een groep gedetineerden als
contactpersoon voor gezondheid. De groep bestaat uit
verschillende gedetineerden die op vrijwillige basis een
opleiding rond algemene gezondheid volgden die binnen
de gevangenismuren werd gegeven door de vzw Service
Education pour la Santé. Zij willen in alle vertrouwen aan
hun medegedetineerden een antwoord geven op vragen
rond overdraagbare aandoeningen, zoals aids, hepatitis of
tuberculose, maar ook over hygiëne, drugs en veilig vrijen.
In 2011 maakten vijf gedetineerden deel uit van die groep.
Zij vergaderden elke maandagnamiddag. Twee keer per
maand waren een of meer begeleidsters van de SES
aanwezig om de groepsprojecten op te volgen, vragen te
beantwoorden van de gedetineerden die contactpersoon zijn
voor gezondheid en hen zowel materiële als pedagogische
ondersteuning te bieden. De gedetineerden van deze
groep brengen driemaandelijks het krantje ‘L’alchimiste’ uit
met algemene gezondheidsinformatie bestemd voor hun
medegedetineerden.
De vergaderingen verlopen erg vlot. De bewustmaking rond
gezondheid blijft als opdracht erg belangrijk in de gevangenis.
Begin 2012 was de werkgroep al aan haar 24e vergadering
toe. De laatste vergadering had als thema ‘geestelijke
gezondheid’.

Focus
Betere familiale banden
Elke verdachte of veroordeelde gedetineerde heeft volgens de
basiswet minstens eenmaal per maand recht op ongestoord
familiebezoek gedurende minimum twee uur. Voortaan is het
ongestoord bezoek niet langer beperkt tot één bezoeker. Er
zijn nu meerdere personen tegelijk toegelaten tot dat bezoek,
waaronder ook minderjarigen. De gevangenis startte daarom
een denkoefening over de manier waarop de procedures rond
ongestoord bezoek moesten worden aangepast.
Een werkgroep binnen de gevangenis voerde een onderzoek
naar de bestaande praktijken in andere landen zoals
Frankrijk, Duitsland, Canada, Engeland, Denemarken, Spanje
en Italië. Daaruit bleek dat ongestoord bezoek heel wat
voordelen biedt voor de gedetineerden en hun familie. De
familiebanden blijven sterk en gedetineerden kijken anders
naar hun opsluiting en hun terugkeer naar de maatschappij.
De gevangenis onderzocht verschillende aspecten
van het ongestoord bezoek: plaats, duur, doelpubliek,
toegangsvoorwaarden, veiligheid, welzijn, noodzakelijke
herinrichting, de statistieken over het gebruik van de
bestaande lokalen, budget, enz. De gevangenis voerde daarna
de nodige materiële en technische aanpassingen door. Sinds
1 september 2011 vindt in Ittre dan ook het ongestoord
familiebezoek plaats, conform de basiswet.
Een gedetineerde getuigt over de nieuwe bezoekregeling:
“Ik waardeer vooral het intieme karakter van het ongestoord
bezoek. Ik voel mij minder gespannen dan in de bezoekzaal
omdat ik mezelf kan zijn. Tijdens die twee uur kan ik volledig
opgaan in mijn vaderrol. Ik kan opnieuw voeling krijgen met hoe
ik dagdagelijks omga met mijn baby, zodat ik kan ‘ontsnappen’ en
de dagelijkse beslommeringen in de gevangenis kan relativeren. Ik
kijk vooral naar de toekomst, want zo’n intens moment geeft mij
de kracht om verder te gaan. Ik vertrek met een glimlach en met
hernieuwde energie. Het zou voor mij de ergste straf zijn als ze dat
bezoek zouden afschaffen.”
97

98
JaMIoulX
In 1975 werd de gevangenis van
Jamioulx in gebruik genomen als
arrest- en strafhuis. De inrichting is
niet gebouwd volgens het bekende
Ducpétiaux-model maar in een
vierkant. Alle cellen hebben uitzicht
op een wandeling van één hectare.
De gevangenis heeft ook een
psychiatrische annex. Op drie van
de negen secties heerst een open
regime.
gemiddelde bevolking 319,8
Mannen 319,8
Vrouwen 0
Beklaagden 198,6
Veroordeelden 91,9
Geïnterneerden 28,7
Andere 0,7
Gewoon regime 318,3
Halve vrijheid (veroordeelden) 0
Beperkte detentie 1,5
Beperkte vrijheid (geïnterneerden) 0
gemiddelde capaciteit 232,0
Personeel voltijds equivalent
Totaal Directie 4,80
Totaal Attachés 1,00
Totaal Administratief 21,90
Totaal Medisch 9,00
Totaal PSD 11,30
Totaal Bewaking / Techniek 218,95
Totaal Erediensten 2,00
Totaal Buiten kader 0
totaal 268,95

De violen gelijk gestemd
Een van de operationele doelstellingen van de gevangenis
is om een tevredenheidsenquête te organiseren bij het
bewakingspersoneel en dit om de arbeidskwaliteit te
evalueren. Begin 2011 startte de gevangenis dan ook
een project op om de operationele begeleiding door
de penitentiair bewakingsassistenten ploegchefs en de
penitentiair assistenten te verbeteren. Op die manier kan
iedereen op dezelfde manier werken en wordt de kloof
tussen even en oneven teams opgeheven. De gevangenis
organiseerde daarom een tweedaagse opleiding om
ploegchefs en penitentiair assistenten te helpen het personeel
optimaal te begeleiden en bij te staan.
In de zomer vond een dramatisch incident plaats in de
gevangenis waaruit bleek dat niet alle hiërarchische
niveaus op dezelfde manier werken. De gevangenis
besloot dan ook om de focus niet zozeer op het individueel
en interpersoonlijk niveau te leggen maar eerder op
samenwerken en teamverband. De gevangenis verving
daarom de oorspronkelijke opleiding door een seminarie
met als doel de verschillende werkwijzen binnen het bureau
van de penitentiair assistenten zo goed mogelijk op elkaar
afstemmen. Het directieteam en de penitentiair assistenten
ploegchefs hadden hun eigen werking al doorgelicht
vooraleer aan het seminarie deel te nemen.
In 2012 vindt een teambuilding plaats voor de
gevangenisdirectie en de penitentiair assistenten en daarna
zullen zij op vaste tijdstippen met elkaar vergaderen. Een
ander project zal ook worden ontwikkeld voor de ploegchefs.
Een streepje klassieke muziek
Op 20 december 2011 bereikte het culturele
activiteitenprogramma voor de gedetineerden zijn
hoogtepunt met een concert van het Koninklijk Kamerorkest
van Wallonië. De gevangenis wilde zo een tipje van de sluier
oplichten van een cultuurdomein dat in de gevangenis
zelden aan bod komt: klassieke muziek. Meer dan 73
gedetineerden woonden het concert bij en genoten van de
muziek van grootmeesters zoals Brahms, Massenet, Mozart
en Suk. Het orkest werd onthaald op een warm applaus en
de musici konden tijdens een kleine receptie zelfs even met
enkele gedetineerden praten. Het evenement kon rekenen
op heel wat media-aandacht en werd beschreven als “een
verrijkende ervaring voor zowel de externe actoren als
gedetineerden. Een initiatief dat voor herhaling vatbaar is.” De
RTBF, Télésambre en de kranten Le Soir en La Nouvelle Gazette
brachten verslag uit over het evenement.
Bron: Sudpresse
De RTBF publiceerde onderstaand artikel op haar website:
Musique classique à la prison de Jamioulx
Les détenus du pénitencier de Jamioulx, près de Charleroi, ont
pu assister ce mardi soir à un concert de musique classique. Il
s’agissait d’un rendez-vous exceptionnel avec l’Orchestre Royal
de Chambre de Wallonie.
La formation musicale a livré son concert devant une centaine
de détenus. Il s’agissait d’une première en Belgique. Jamais,
à ce jour, la musique classique n’avait franchi les portes
d’une prison. L’accueil a été au-delà des espérances des
organisateurs. A tel point que rendez-vous a déjà été pris pour
l’année prochaine.
Durant une heure, les 12 musiciens ont joué des extraits de
leur répertoire. Parmi eux figurait Ronald Van Spaendonck,
clarinettiste mondialement reconnu. Avant le concert, ce
dernier avouait s’interroger sur la réaction de ce public
particulier. Mais, après la prestation, il était conquis par
la réaction de l’assistance. Ses propos ainsi que ceux de
Christine Oliosi, directrice de l’établissement pénitentiaire et
ceux de Laurent Facq, directeur général de l’Orchestre Royal
de Chambre de Wallonie, sont à écouter ci-contre dans
les reportages de Christine Borowiak et Nicolas Poloczek.
Augustin Dumay, violoniste de renommée internationale, et le
procureur du roi de Charleroi, Christian De Valkeneer ont aussi
livré leurs impressions à nos envoyés spéciaux.
Daniel Barbieux, Nicolas Poloczek et Christine Borowiak
Bron : www.rtbf.be, 21 december 2011
99

100
Duurzame ontwikkeling
In het kader van een Europees project ondertekende de cel
Duurzame Ontwikkeling van de FOD Justitie in 2010 een
partnerschap met Fedesco, een onderneming die zich inzet
om overheidsgebouwen meer energie-efficiënt te maken.
Verschillende projecten werden op touw gezet, onder andere
in de gevangenis van Jamioulx. De bedoeling van dat project
was om het energieverbruik te verminderen dat goed was
voor een van de hoogste peilen van alle overheidsgebouwen.
Het elektriciteitsverbruik was niet extreem hoog in vergelijking
met de andere gevangenissen, maar het gasverbruik rees wel
de pan uit in verhouding tot de oppervlakte van het gebouw.
Er werden drie pijlers ontwikkeld om het energieprobleem aan
te pakken. Ten eerste moesten de daken en de buitenmuren
worden geïsoleerd en moesten de ventilatiesystemen worden
aangepast. Vervolgens zou een warmtekrachtkoppeling
tegelijkertijd elektriciteit en warmte kunnen opwekken en ten
slotte werd beslist om zonnepanelen te plaatsen.
Tijdens de laatste maanden van 2011 werd gestart met de
dakisolatie en de installatie van de warmtekrachtkoppeling.
Deze investering kan op zes jaar worden afgeschreven. De
dakisolatie, met een totale oppervlakte 5 800 m², is ideaal
om te combineren met zonnepanelen met een isolerende
laag, die warm water voor het sanitair produceren. Een
dakoppervlakte van 900 m² is naar het zuiden gericht en
wordt nooit overschaduwd, wat meteen een buitenkans is
voor energiebesparing.

Focus
Brandveiligheid voorop
Voor de gevangenis in Jamioulx is preventie van incidenten
bij brand een van de pijlers van het beleid rond veiligheid
en welzijn op het werk. Het gebouw dateert van 1975 en de
normen voor brandveiligheid zijn sindsdien erg geëvolueerd.
De gevangenis deed de voorbije twee jaar dan ook de nodige
inspanningen om de brandveiligheid in het gebouw te
verbeteren.
Interventieteams bij brand
In 2010 werd het eerstelijns interventieteam gereorganiseerd
en versterkt. 24 personeelsleden volgden hiervoor een
opleiding in het opleidingscentrum in Marneffe. Die opleiding
werd in 2011 aangevuld met een specifieke module waarin de
thema’s ‘interventie bij brand en bij sterke rookontwikkeling’
en ‘het gebruik van zuurstofflessen’ aan bod kwamen. Deze
opleidingen werden gegeven door brandweerlui. Het
interventieteam kon hun kennis al twee keer toepassen bij
interventies in cellen waarin gedetineerden brand hadden
gesticht. Door hun snelle reactie en professionele optreden
konden zij tijdens de laatste interventie een leven redden.
Evacuatieoefeningen
Daarnaast startte de gevangenis in 2010 en 2011 een
denkoefening met de regionale brandweer en de
federale en gemeentelijke overheden over een algemene
evacuatieoefening van het gebouw. De betrokken partijen
sloten een akkoord over de interventiescenario’s bij rampen.
Brandveilige infrastructuur
Dankzij de steun van de gemeentelijke overheden kregen
de brandbeveiligingswerken aan het gebouw groen licht.
De eerste werken in het cellulair gedeelte zijn bijna klaar. De
vleugels werden in compartimenten onderverdeeld en er zijn
overal brandwerende deuren geplaatst.
Niet minder dan 450 rookdetectoren werden ‘s nachts door
werkploegen in het gebouw geplaatst, buiten het zicht
van de gedetineerden. Deze installaties zullen op korte
termijn elektronisch kunnen worden bediend vanuit het
controlecentrum. Via dat paneel kunnen incidenten met
warmte- en/of rookontwikkeling snel worden geïdentificeerd
en gelokaliseerd. Het tweede deel van het project, de
beveiliging van het administratieve gebouw, bevindt zich in
de planningfase.
Betere interventieprocedures
Sinds september 2011 houdt een werkgroep zich bezig
met de verbetering van de interne interventieprocedures
bij incidenten en met de evacuatie van gedetineerden en
personeel bij brand. Er wordt een scenario uitgetekend
waarin niet op de interventie van de brandweer kan worden
gewacht. De werkgroep analyseert elk type incident op
basis van de plaats in de gevangenis waar het incident zich
voordoet en de eventuele aanwezigheid van personeelsleden
en gedetineerden. In 2012 zal de werkgroep simulaties
uitwerken.
101

102
lantIn
De penitentiaire inrichting van
Lantin is gebouwd naar Amerikaans
en Duits model. Zij is de grootste
inrichting van het land en daarom
opgesplitst in afzonderlijke
entiteiten: een arresthuis, een
strafhuis, een vrouwenafdeling,
een psychiatrische annex en een
polikliniek.
gemiddelde bevolking 971,0
Mannen 891,6
Vrouwen 79,4
Beklaagden 390,6
Veroordeelden 535,8
Geïnterneerden 40,8
Andere 3,8
Gewoon regime 970,9
Halve vrijheid (veroordeelden) 0
Beperkte detentie 0,1
Beperkte vrijheid (geïnterneerden) 0
gemiddelde capaciteit 694,0
Personeel voltijds equivalent
Totaal Directie 9,00
Totaal Attachés 4,00
Totaal Administratief 52,20
Totaal Medisch 19,95
Totaal PSD 26,25
Totaal Bewaking / Techniek 688,66
Totaal Erediensten 4,80
Totaal Buiten kader 0
totaal 804,86

Nieuwe vleugel met gemeenschapsregime
in strafhuis
In het strafhuis van de gevangenis is een nieuwe vleugel
met gemeenschapsregime geopend waar gedetineerden
een groot deel van de tijd samenleven. Het gedrag van
de gedetineerde tegenover het personeel vormt het
hoofdcriterium om op deze vleugel te mogen verblijven. Het
personeel was nauw betrokken bij de uitwerking van het
project en analyseerde het profiel van mogelijke kandidaten.
Het gaat om een halfopen vleugel waar de celdeuren op
verschillende tijdstippen van de dag open blijven. In een
gemeenschappelijke zaal kunnen de gedetineerden samen
eten, televisie kijken, aan sport doen, enz. Op deze vleugel
sorteren de gedetineerden ook hun afval.
Hassan vertelt: “Het is een voordeel omdat je op deze vleugel
voor een groot deel zelf je dag kan inplannen. Het verzacht de
spanningen en bevordert de relaties met het personeel. (…) Het
is niet altijd gemakkelijk want je kan natuurlijk niet met iedereen
even goed overweg. Je moet hiermee leren omgaan en je moet
respect hebben voor elkaar. Het is een goed systeem want je inzet
wordt beloond.”
Een penitentiair bewakingsassistent-ploegchef vertelt waarom
het project een succes is: “Het personeel, van bewakingsassistent
tot directie, week niet af van de opzet. Geen enkele gedetineerde
kreeg zomaar een plaats op de vleugel. Zij hebben allen hun
plaats moeten verdienen en moeten bewijzen dat zij in staat zijn
die te behouden. De personeelsleden hebben onderling overlegd
om een gestroomlijnd, efficiënt en vooral autonoom beheer te
realiseren en de tucht te handhaven. De gedetineerden voelen
zich betrokken bij het leven op de vleugel omdat zij kunnen praten
met het personeel en zelf dagelijkse taken in handen nemen.”
Op de catwalk
tijdens het schooljaar 2010-2011 volgden enkele
vrouwelijke gedetineerden een opleiding ‘snit en naad’.
uit oude kledij maakten zij nieuwe kledingstukken
die aan een goed doel werden geschonken. in juni
organiseerden acht van hen een modeshow. Zij
maakten kleding voor hun familie en voor zichzelf en
defileerden ermee op de catwalk. in aanwezigheid van
medegedetineerden, directies van de scholen voor
sociale promotie, leden van de psychosociale dienst en
van Justitieel Welzijnswerk toonden zij hun creaties. De
modeshow was een ware boost voor hun zelfvertrouwen.
Cel Personeelsbegeleiding
twee gedetineerden vertellen:
“Het is goed om te kunnen tonen wat wij hebben
gerealiseerd. De schoonheidsspecialisten zorgden ervoor
dat de make-up en het kapsel bij onze gelaatskleur,
onze kleren en de kleur van onze ogen en haar pasten
en daardoor voelden wij ons mooier. Het geeft ons een
ander zelfbeeld en maakt ons vreugdevol. Wij voelen ons
gewaardeerd en dat doet goed. Bovendien kan het ook
anderen aanmoedigen.”
Ook de leerkracht snit-en-naad weet hoe belangrijk de
opleiding voor hen was: “Het geeft elke gedetineerde,
ongeacht haar oorspronkelijke vakkennis, de
gelegenheid om haar creaties te tonen die ze volledig zelf
heeft gemaakt. Bij het maken van de kledij zijn ze immers
vrij om de stof en de snit te bepalen.”
Sinds maart 2011 is de cel Personeelsbegeleiding operationeel in de gevangenis van Lantin. Het personeel kan hier terecht voor
psychologische begeleiding en informatie over sociale zaken. Maandelijks wordt de permanentie van deze cel vastgelegd. Alle
personeelsleden kregen via e-mail informatie over de praktische regeling en over de permanentiedata. Zij vinden de informatie ook
terug op het intranet van de gevangenis en in de brochure ‘Des psychologues à votre écoute’.
103

104
Gloednieuwe keuken
Sinds 11 april 2011 kan het keukenpersoneel van de
gevangenis van Lantin aan de slag in een gloednieuwe
keuken. De vroegere keuken was verouderd en renovatie
was dan ook broodnodig. In augustus 2010 startte de Regie
der Gebouwen met de werken. Tijdens de renovatie nam het
keukenpersoneel hun intrek in containers met een uitgeruste
maar kleine keuken. Hoewel op vlak van menu’s en werkwijze
soms improvisatie nodig was, leidde de situatie op geen enkel
moment tot incidenten.
Dankzij het advies van het Federaal Agentschap voor
Voedselveiligheid en het lokale brandweerkorps voldoet de
nieuwe keuken volledig aan de veiligheidsnormen. In de
keuken is er voortaan een ‘koude zone’ voor de bereiding van
koude gerechten, een ‘warme zone’ met bak- en braadplaten,
ovens, frituurpannen, enz. en een ‘vuile zone’. Dankzij de
nieuwe infrastructuur en de betere werkomstandigheden
kunnen de personeelsleden en de gedetineerden die in de
keuken aan de slag zijn op een professionelere manier de
maaltijden voor de zowat 1000 gedetineerden bereiden.
Filmclub Cinévasion
In samenwerking met de Stichting voor Morele Bijstand
aan Gevangen en de vzw’s ‘Artatouille’ en ‘CTV Médias’
organiseerde de gevangenis maandelijks de filmclub
‘Cinévasion’ voor gedetineerden in het arresthuis. Een moreel
consulente van de gevangenis, een mediapedagoge en een
filmexpert zorgden voor begeleiding.
Aan de hand van verschillende thema’s konden de
deelnemers van gedachten wisselen, hun kritische zin
ontwikkelen en filmkennis opdoen. Enkele onder hen kregen
bovendien de kans om hun kennis toe te passen als juryleden
van het Vrijheidsfestival, een kunst- en filmfestival over rechten
en vrijheden.
Een gedetineerde reageerde alvast enthousiast:
“Ik heb ‘Cinévasion’ gevolgd vanaf de eerste sessie. Ik ben erg
tevreden over de discussies en de thema’s uit de reportages.
Dankzij deze activiteit kon ik het gevangenisleven en vooral
de negatieve discussies op de wandeling een beetje vergeten.
De meeste discussies met de andere gedetineerden waren
hoogstaand.”
Rapmuziek met Kaer
In het kader van een alfabetiseringscursus in het strafhuis
maakten elf gedetineerden rapmuziek samen met Kaer,
zanger van de groep ‘Starflam’. Zij schreven de teksten en de
artiest zette ze op muziek. Daarna werd de muziek op een
cd opgenomen. Tijdens La Fête de la Music in juni konden
de medegedetineerden de muziek beluisteren. Dit artistiek
project is een samenwerking tussen de gevangenis, een
kunstenaar en een organisatie die alfabetiseringscursussen
geeft. De gedetineerden waren enthousiast. Zij kregen de
kans om via muziek uitdrukking te geven aan hun belevingen,
hun ervaringen, hun opstandigheid en hun hoop.
“Ik kon mijn gedachten de vrije loop laten. Ik
wist niet dat ik in staat was tot zulke resultaten.
Wat ik onthoud uit dit mooie avontuur is dat
men zichzelf kan verbazen wanneer men zich
ergens echt op toelegt.”

Focus
Kantinebestellingen beter beheerd
Dankzij een nieuwe leverancier en een elektronische
werkwijze kan de gevangenis van Lantin de kantinebestellingen
efficiënter beheren. Sinds 1993 werkte de
gevangenis samen met een zelfstandige leverancier die in
de kantine zijn stock bewaarde en de bestellingen beheerde
volgens een eigen systeem waarvan de gevangenis
volledig afhankelijk was. Hij deed daarvoor een beroep op
gedetineerden. Het pensioen van deze leverancier was dan
ook voor de gevangenis de perfecte gelegenheid om een
nieuwe leverancier te zoeken en haar kantinesysteem te
verbeteren. Resultaat is een betere dienstverlening aan de
gedetineerden en tijdswinst voor het personeel.
Nieuwe leverancier
Om een nieuwe leverancier te vinden, schreef de centrale
dienst Begroting, Aankopen en Boekhouding een
overheidsopdracht uit. Op 18 mei tekende de gevangenis een
overeenkomst met een bedrijf dat een GB Partner beheert.
Efficiënt beheer van kantinebestellingen
In de kantine van Lantin bestellen de gedetineerden wekelijks
voor 12 000 tot 20 000 euro aan artikelen. In het oude
systeem moesten drie gedetineerden de bestelde artikelen
encoderen in het programma van de leverancier. Om de
bestellingen efficiënter te beheren, besliste de gevangenis
in samenwerking met de directie ICT om de bestelbons
te digitaliseren. De digitale bons worden ingevoerd in het
programma Justix en het geld gaat automatisch van de
rekening van de gedetineerden af. Vervolgens worden de
bestelbonnen elektronisch aangemaakt. De gevangenis maakt
sinds juni 2011 gebruik van dit nieuwe efficiëntere systeem.
De overgang van het oude naar het nieuwe systeem verliep
probleemloos. Het personeel leerde ermee werken en paste
haar werkgewoontes aan.
Het scansysteem betekende bovendien een grote tijdswinst
voor de dienst van de lopende rekeningen in de gevangenis.
Deze werd gereorganiseerd met als resultaat een vlottere en
meer overzichtelijke behandeling van de bestellingen.
Eén bestelbon voor vier kantines
Het systeem voldoet volledig aan de verwachtingen. Naast
gewone en verse artikelen, zorgde de gevangenis er ook
voor dat de gedetineerden via hetzelfde systeem telefoontijd
kunnen aankopen en tijdschriften kunnen bestellen. In plaats
van vier bestelbonnen, moeten de gedetineerden er nu nog
maar één invullen. Met het nieuwe systeem is het noodzakelijk
dat zij dit correct doen en dat zij hier dus de nodige aandacht
aan besteden.
105

106
leuven-centraal
De Leuvense centrale gevangenis
is sinds 1860 een van de weinige
Belgische gevangenissen waar een
uitsluitend gesloten regime heerst
dat aangepast is aan een langdurig
verblijf. De gevangenis is bedoeld
voor strafuitvoering.
gemiddelde bevolking 344,2
Mannen 344,2
Vrouwen 0
Beklaagden 38,2
Veroordeelden 294,3
Geïnterneerden 1,9
Andere 9,7
Gewoon regime 342,5
Halve vrijheid (veroordeelden) 0
Beperkte detentie 1,7
Beperkte vrijheid (geïnterneerden) 0
gemiddelde capaciteit 350
Personeel voltijds equivalent
Totaal Directie 2,60
Totaal Attachés 2,00
Totaal Administratief 14,35
Totaal Medisch 1,90
Totaal PSD 10,75
Totaal Bewaking / Techniek 198,25
Totaal Erediensten 2,60
Totaal Buiten kader 0
totaal 232,45

Theatervoorstelling
De toneelgroep ‘Leven-Centraal’ gaf eind april weer het
beste van zichzelf tijdens enkele voorstellingen van hun
43e toneelproductie ‘Met volle goesting’ in de Leuvense
gevangenis. Zij traden op voor gedetineerden én voor
personeel en hun familie. Het publiek was na een avondje
humor op de planken laaiend enthousiast. Tijdens de zes
avonden dat zij het toneelstuk speelden, kwamen telkens
meer dan 130 personen kijken.
2011 was een speciale editie. Marijke Bollen, een van de
externe actrices speelde voor de 20ste keer mee: “Niet alleen
voor de genodigden zijn dit speciale avonden, ook voor mij zijn
de voorbije jaren zeer speciaal geweest. Ik werd vanaf het eerste
ogenblik aanvaard, nergens of op geen enkel ogenblik heb ik
me hier onveilig gevoeld of is iemand niet correct tegenover me
geweest. Het doet wat met een mens als je ziet wat de toneelgroep
‘Leven Centraal’ voor de mannen betekent, hoe ze er zich voor
inzetten, hoe je ze erdoor ziet veranderen. Het is een hechte groep
die er veel voor over heeft. Kijk maar eens naar de prestatie van
verleden jaar gekoppeld aan een goed doel. Ik zou het voor geen
geld hebben willen missen.”
Een vleugje klassieke muziek
De gevangenis betreedt in haar cultuuraanbod ook de
minder voor de hand liggende paden. Naast popconcerten
organiseert zij ook regelmatig klassieke concerten. In 2011
genoten telkens een dertigtal gedetineerden van een
klavecimbelconcert van een internationaal vermaarde
virtuoze, van een concert door het 80-koppige Universitair
Harmonieorkest van de KU Leuven en van een concert van
een blazersensemble van de Munt.
Bibliotheek voor beklaagden
De centrale gevangenis van Leuven is in de eerste plaats
een inrichting voor veroordeelden. Toch verblijven hier
ook een vijftigtal beklaagden. De gevangenis bouwde in
2011 het regime voor de beklaagden verder uit door onder
andere een betere onthaalprocedure te voorzien, meer
sport- en ontspanningsactiviteiten aan te bieden en de
bibliotheekwerking te verbeteren.
De beklaagdenafdeling beschikte al over een eigen
bibliotheek, maar de infrastructuur, het materiaal en het
beheer moesten dringend worden verbeterd. Een klein en
rommelig lokaal met een beperkt en verouderd aanbod
werd uitgebreid en omgevormd tot een aangename ruimte,
verdubbeld in oppervlakte, waar gedetineerden de keuze
hebben uit een ruime collectie boeken, tijdschriften, kranten,
strips, cd’s, gezelschapspellen, enz. Gedetineerden kunnen
hier niet enkel boeken lenen maar zich ook ontspannen
en hun sociale contacten onderhouden. Een veroordeelde
gedetineerde werkt als bibliothecaris met de ondersteuning
van een vrijwilliger, die de bibliotheek de jaren voordien
beheerde.
107

108
KURT, ZEVEN JAAR
IN DE GEVANGENIS
LEVENSLANG PAPA
Wie achter tralies voelt dat hij nog toekomst
heeft, hervalt minder na vrijlating.
Kijk op bzn.be wat jij kan doen.
We worden er allemaal beter van.
Within-Without-Walls
gevangenisactieBZN_A3-affiche_dd.26.10.2011-finaal.indd 1 26-10-2011 09:55:11
V.U.: Bond zonder Naam vzw, Sint-Jacobsmarkt 39, B-2000 Antwerpen
Gevangenenactie Bond zonder Naam
De Bond zonder Naam organiseerde in 2011 een actie waarin
zij aandacht vroeg voor de situatie van gedetineerden. De
centrale gevangenis van Leuven droeg haar steentje bij om
van deze actie een succes te maken. Zo was de gevangenis de
setting voor het campagnespotje en de persconferentie. De
campagne ging van start onder ruime mediabelangstelling
en in aanwezigheid van bekende Vlamingen, die als
campagneambassadeurs fungeerden, en verschillende politici.
De Bond zonder Naam maakte de campagne bij het grote
publiek bekend in het Radio2-programma ‘En nu serieus’ dat
rechtstreeks werd uitgezonden vanuit de bezoekzaal van
de gevangenis. Een twintigtal gedetineerden volgden de
uitzending, samen met hun familieleden en een vijftiental
personeelsleden. Zo kon de buitenwereld zien dat de
gevangenissen een open geest hebben en betrokken zijn met
wat leeft in de buitenwereld.
Paasbrunch
Op paasdag organiseerde de werkgroep affectieve relaties
van de Leuvense centrale gevangenis voor het eerst een
paasbrunch voor de gedetineerden en hun familie. De
kosten van dit initiatief werden volledig gedragen door de
deelnemende gedetineerden die samen met hun familie
konden genieten van een uitgebreid ontbijtbuffet. De leden
van de werkgroep affectieve relaties namen de bediening
voor hun rekening.
De reacties tijdens en na de brunch waren zeer positief.
Voor sommige familieleden was het leuk om nog eens met
het hele gezin te ontbijten. Voor de allerkleinsten waren
een bezoek van de paashaas en lekkere chocolade-eieren
voorzien. Om iedereen de kans te geven werd in twee shiften
gewerkt en om alles tussendoor klaar te zetten moest van
elk bezoekmoment wat tijd worden ingeleverd. Maar de
gedetineerden hadden dit er zeker voor over. Ook het gewone
bezoek ging door in een aparte bezoekruimte zodat niemand
een bezoekmoment moest inleveren. Twee groepen van
22 gedetineerden en hun familie, goed voor 160 personen,
namen deel aan deze eerste paasbrunch.
Opendeurdag voor potentiële
werkgevers
De gevangenis startte in 2010 met een project om de
tewerkstelling van gedetineerden te verbeteren. In mei 2011
brachten enkele potentiële werkgevers een bezoek aan
de gevangenis. In totaal namen 21 bedrijven uit specifieke
sectoren een kijkje achter de gevangenismuren en maakten zij
kennis met gevangenisarbeid.
Vooral bedrijven uit de bouw- en horecasector en
verschillende wasserijen namen deel. Gedetineerden en
werkhuisbegeleiders lieten hen zien hoe zij werken. Aan
de hand van de competentieprofielen en de ervaringspas
konden de werkgevers zien over welke competenties
gedetineerden beschikken. Zo kunnen zij zich een realistischer
beeld vormen over de vaardigheden die een ex-gedetineerde
opgedaan heeft in de gevangenis als hij in de toekomst bij
hen komt solliciteren.

Focus
Rampoefening
Op 22 november 2011 organiseerde de veiligheidscel
van de stad Leuven voor het eerst een multidisciplinaire,
grootschalige rampoefening in de centrale gevangenis
van Leuven. De gevangenis was nauw betrokken bij de
voorbereidingen, de organisatie en de uitwerking van
deze oefening. De bedoeling was om de werking van
het Bijzonder Nood- en Interventieplan te evalueren.
De hulpverleningsinstanties en de gevangenis oefenen
regelmatig elk hun eigen nood- en interventieprocedures.
De gevangeniscontext heeft echter een grote invloed op
de manier waarop de verschillende hulpverleningsdiensten
tussenkomen. Een multidisciplinaire rampoefening is nuttig
om de violen gelijk te stemmen.
Brandveiligheid als prioriteit
De brandstuurgroep van de gevangenis bereidde deze
rampoefening voor binnen de gevangenis. Zij ondernamen
samen met de preventieadviseur allerlei acties op vlak van
brandveiligheid. De rampenoefening maakt zo deel uit van
een heleboel initiatieven rond nood- en interventieplanning.
Scenario
Een realistisch scenario van de oefening met voldoende
uitdagingen en evaluatiemogelijkheden voor de verschillende
disciplines was een absolute must. Er werd beslist dat de
oefening enkel het niveau van de gemeentelijke fase van het
rampenplan zou activeren. Als scenario werd gekozen voor
een vecht- en steekpartij in de nieuwe gevangeniskeuken
met brand en rookontwikkeling als gevolg. De brandweer zou
de slachtoffers evacueren uit een met rook gevuld gebouw
en een vooruitgeschoven medische interventiepost zou de
slachtoffers opvangen en verzorgen. In het scenario stond
dat negen gedetineerden en drie personeelsleden tijdens het
incident verwondingen hadden opgelopen zoals breuken,
brand- en steekwonden. Om alles zo realistisch mogelijk te
maken, werden vrijwilligers van het Rode Kruis ingeschakeld
als figuranten.
Ready, set... go!
De oefening startte met een briefing van de observatoren en
figuranten. De observatoren moesten op strategische locaties
de gebeurtenissen observeren. De figuranten namen hun
positie in de keuken en het personeelsrestaurant in waar de
steek- en vechtpartij zou plaatsvinden. De locatie werd in een
dikke rook gezet. Het alarm ging af. De eerste interventieploeg
van penitentiair personeel onder leiding van de penitentiair
assistent kwam ter plaatse maar kon niets doen door de
rookontwikkeling.
Het gevangeniscentrum waarschuwde daarna via het
noodnummer de externe hulpdiensten en vroeg de interne
brandweerploeg en medische dienst om zich voor te bereiden
op de komst van de hulpdiensten. Het sas en de cyclist, de
PBA die met de fiets het binnenkomende verkeer binnen de
gevangenismuren begeleidt, werden door de centrumoverste
verwittigd dat de hulpdiensten eraan kwamen zodat zij de
ringweg konden evacueren en vrijhouden. Het centrum gaf
vervolgens instructies om alle bewegingen te staken.
De politie was binnen de vijf minuten ter plaatse met twee
politieploegen. Eén politieploeg werd begeleid naar de
plaats van onheil en de andere ploeg nam de bewaking en
toegangscontrole over ter hoogte van de saspoort. Daarna
kwamen de eerste ziekenwagen, het Medisch Urgentieteam
en de brandweerwagens toe. Alle hulpverleningsdiensten
kregen bij aankomst relevante informatie en plannen van de
gevangenis.
De kapitein van de brandweer nam het commando van
de interventie voor zijn rekening. De leidinggevenden
van de verschillende disciplines kwamen samen voor
‘motorkapoverleg’ bij het voertuig van de brandweer om de
interventies te coördineren en aan te sturen. De oefening was
afgelopen toen alle slachtoffers geëvacueerd, opgevangen
en opgelijst waren in de vooruitgeschoven medische
interventiepost en klaar waren om overgebracht te worden
naar verschillende ziekenhuizen.
Lessen voor de toekomst
Elke discipline stelde een eigen evaluatierapport op met de
belangrijkste leermomenten en aanbevelingen. De hulp- en
stadsdiensten zullen actiepunten uittekenen om het Bijzonder
Nood- en Interventieplan verder te verbeteren. De oefening
werd gefilmd zodat ze ook in andere leeromgevingen kan
worden gebruikt.
109

110
leuven-hulP
Sinds 1869 fungeert de Leuvense
Hulpgevangenis als arresthuis,
maar zij herbergt ook een aantal
veroordeelden. Bovendien beschikt
zij over een psychiatrische annex.
gemiddelde bevolking 184,9
Mannen 184,9
Vrouwen 0
Beklaagden 77,7
Veroordeelden 63,9
Geïnterneerden 41,2
Andere 2,2
Gewoon regime 182,3
Halve vrijheid (veroordeelden) 0,5
Beperkte detentie 1,2
Beperkte vrijheid (geïnterneerden) 0,8
gemiddelde capaciteit 149,0
Personeel voltijds equivalent
Totaal Directie 2,00
Totaal Attachés 1,00
Totaal Administratief 14,20
Totaal Medisch 8,60
Totaal PSD 6,45
Totaal Bewaking / Techniek 103,50
Totaal Erediensten 0,50
Totaal Buiten kader 0
totaal 136,25

‘Eeuwige passie’: Vrouwen met vaart
Op 21 mei 2011 stond de stad Leuven in het teken van de
honderdste verjaardag van de vzw Katholieke Vereniging van
Landelijke Vrouwen (KVLV). Onder het thema ‘Eeuwige passie’
konden ook gedetineerden deelnemen aan workshops uit het
KVLV-aanbod, onder begeleiding van vrijwilligers van de vzw.
Buitenstaanders konden de resultaten van deze workshops
bewonderen in een oud gedeelte van de gevangenis.
In een kookworkshop maakten de gedetineerden eenvoudige
hapjes uit ‘Ons Kookboek’ en tijdens de workshop ‘Schalen
in natuurlijke materialen’ maakten zij kommetjes en schalen.
Houten doosjes en kadertjes werden onder handen genomen
met zilververf. Rond Pasen maakten de gedetineerden
leuke paasdecoraties voor de bezoekzaal en zelfgemaakte
wenskaarten met shadowpainting. In de workshop kalligrafie
leerden zij deze wenskaarten mooi beschrijven. Enkele
gedetineerden volgden ook de workshop poëzie.
Niet enkel de gedetineerden waren erg positief over deze
workshops. Ook voor de begeleidsters van KVLV was dit
een unieke ervaring. Ongeveer 600 vrouwen met vaart en
toevallige passanten bezochten de tentoonstelling met een
hapje en een drankje, gemaakt door de geïnterneerden op de
psychiatrische annex.
Kaffee Detinee Ciné
Van 24 tot en met 27 oktober was de gevangenis opnieuw gastheer van de vierde editie van Kaffee Detinee Ciné. Een vierhonderdtal
burgers uit de vrije samenleving kregen binnen het unieke decor van de gevangenis de kans om films te bekijken over
gevangenissen of reïntegratie. Aansluitend was er een nabespreking. De films ‘12 Angry men’, ‘A somewhat gentle man’, ‘The Reader’
en de documentaire ‘Prison Island Bastoy’ stonden op het programma. De gedetineerden konden deze films ook bekijken in de
cinemazaal van de gevangenis. Als afsluiter van het filmfestival vond een panelgesprek plaats waarbij een ex-gedetineerde, een
slachtoffer en een familielid van een gedetineerde kwamen getuigen.
De bezoekers waren duidelijk onder de indruk:
“Na het zien van deze film wens ik iedereen hier moed en geduld. De
film maakte een hele indruk op mij.”
“Beklijvende film. In iedereen schuilt licht en schaduw, goed en kwaad.
Het toont op een pakkende wijze hoe moeilijk het is om een tweede
kans te krijgen.”
111

112
Beroepsopleiding metselen
Sinds november 2011 geeft het Centrum voor
Volwassenenonderwijs Leuven-Landen een opleiding
metselen in de Leuvense hulpgevangenis. De gedetineerden
leren in 80 lesuren de basis van eenvoudig metselwerk. Na
deze cursus zijn zij nog geen volwaardige metselaar, maar
kunnen al mortel maken, bakstenen en muren metselen,
cement plaatsen en voegen. Wie interesse heeft, kan na de
detentie de volledige opleiding verder zetten. En wie direct
aan de slag wil gaan, heeft toch al een attest in handen, wat
meer kansen biedt op de arbeidsmarkt. In de regio Leuven
worden immers de meeste vacatures uitgeschreven voor
ruwbouw.
Dankzij een samenwerking tussen de gevangenis en de
Vlaamse Gemeenschap werd het atelier gebruiksklaar
gemaakt. Van de 27 gedetineerden die zich inschreven,
startten er 11 na een grondige screening. Vanaf dag 1 gingen
zij aan de slag met mortel en stenen. Eind januari 2012
studeerden negen cursisten met succes af en kregen hun
attest ‘basis metselen’. Het enthousiasme en de motivatie is
groot. De aanwezigheidsgraad in de les ligt opvallend hoog.
De eerste stappen zijn dus gezet om van ‘de metsersschool’ in
de hulpgevangenis een vaste waarde te maken.
(Veel) meer sport
De gevangenis ging in 2011 de uitdaging aan om het
georganiseerd sportaanbod met minstens 10% te
verhogen. Zij zijn hier met succes in geslaagd dankzij
een goede samenwerking met de externe partners. Zo
werd het voetbalveld heraangelegd op de wandelplaats.
Op die manier kan de gevangenis zich concentreren op
buitensportactiviteiten en organiseert zij één à twee keer
per week bewaakte en begeleide sportwandelingen waar
gedetineerden kunnen voetballen, lopen, badmintonnen, enz.
Ook doet de gevangenis haar best om alle gedetineerden
twee uur per week te laten fitnessen. Heel wat toestellen
werden vernieuwd. Op weekdagen biedt de gevangenis
groepslessen aan in Fitbal, Tai Chi en Total Body Impact.

Focus
Familie en vrienden op bezoek: bruggen naar de toekomst
Gedetineerden die na hun vrijlating op een sociaal vangnet
kunnen rekenen, zijn minder geneigd om te hervallen.
Daarom is het belangrijk dat gedetineerden tijdens hun
detentie contact houden met het thuisfront. Het bezoek
speelt daarin een grote rol. Studenten van de VUB deden
in de hulpgevangenis een onderzoek naar de wensen
en verwachtingen van gedetineerden en bezoekers over
de bezoekmogelijkheden. Op basis van deze resultaten
ondernam de gevangenis enkele initiatieven om beter aan de
wensen tegemoet te komen.
Resultaten
De meeste mensen waren tevreden over de kwaliteit van
het onthaal en de infrastructuur van de gemeenschappelijke
bezoekzaal. Zij zouden wel graag nog meer algemene
informatie krijgen, vooral tijdens de eerste bezoeken
zodat zij weten wat hen te wachten staat. Ook de meeste
gedetineerden waren tevreden met het bestaande aanbod
van bezoekmogelijkheden en met de infrastructuur. Zowel
bezoekers als gedetineerden vroegen wel naar meer privacy
tijdens het bezoek.
Ook de bezoekfrequentie werd onderzocht. Een opvolgstudie
van de voorbije jaren toont aan dat de bezoekfrequenties
stabiel zijn. Een derde van de gedetineerden krijgt
wekelijks meer dan drie keer bezoek. Vooral personen
die relatief veel bezoek krijgen, vroegen naar nog meer
bezoekmogelijkheden. Een derde krijgt een- tot driemaal per
week bezoek, maar 35 à 40% van de gedetineerden krijgt
nooit bezoek. Deze groep bestaat voornamelijk uit Vlaamse
jongeren uit de regio.
De gevangenis organiseert ook ‘speciale’ bezoeken ter
gelegenheid van Kerstmis, Sinterklaas, het Suikerfeest,
Moederdag, Valentijn, enz. De gedetineerden die nooit
of zelden bezoek ontvangen, krijgen rond Kerstmis
een kerstmaaltijd dankzij de inzet van vrijwilligers van
de Gemeenschap van Sant’ Egidio. Bovendien is het
veertiendaags kinderbezoek met monitoren van de Vlaamse
jeugddienst Crefi al aan zijn veertiende jaargang toe.
Acties
Zowel beklaagde als veroordeelde gedetineerden kunnen
voortaan dagelijks bezoek ontvangen. Ook het middag- en
zondagbezoek zijn ingelast. Het maximum aantal toegelaten
personen per gedetineerde tijdens het bezoek is verhoogd
van drie naar vier volwassenen.
Ongestoord bezoek kan elke twee weken plaatsvinden,
wat voordien maar maandelijks kon. De gevangenis richtte
daarom een tweede lokaal voor ongestoord bezoek in. Het
familiaal bezoek vindt voortaan ook in een apart lokaal plaats.
De bezoekuren en -regels van de gevangenissen zijn terug
te vinden op de website van de Federale Overheidsdienst
Justitie (justitie.belgium.be). De Leuvense hulpgevangenis
heeft daarnaast nog een eigen website www.leuvenhulp.be
waar hierover ook informatie te vinden is.
113

114
MarneFFe
Het Centre pénitentiaire école (CPE)
in Marneffe is omgeven door een
domein van 40 hectare met een
park, een bos en landbouwgrond.
Er heerst een open regime voor
veroordeelden die zich kunnen
aanpassen aan een leven in
gemeenschap. De gedetineerden
kunnen hier opleiding volgen en
werken en zich zo voorbereiden op
hun vrijlating.
gemiddelde bevolking 126,8
Mannen 126,8
Vrouwen 0
Beklaagden 0,5
Veroordeelden 126,3
Geïnterneerden 0
Andere 0,1
Gewoon regime 126,8
Halve vrijheid (veroordeelden) 0
Beperkte detentie 0
Beperkte vrijheid (geïnterneerden) 0
gemiddelde capaciteit 131,0
Personeel voltijds equivalent
Totaal Directie 2,00
Totaal Attachés 1,00
Totaal Administratief 14,30
Totaal Medisch 0
Totaal PSD 7,75
Totaal Bewaking / Techniek 92,36
Totaal Erediensten 1,50
Totaal Buiten kader 0
totaal 118,91

Herstel van seksueel delinquenten
Sinds november 2011 schreven tien seksueel delinquenten
zich in voor de groep ‘Antigone’ van de Service de Psychologie
Clinique van de universiteit van Luik. Onder begeleiding
van drie medewerkers van deze diensten leren zij hier hun
psychologisch functioneren beter begrijpen en leren zij
beter omgaan met triggers tot seksueel misbruik. Door meer
wilskracht en verantwoordelijkheidszin te ontwikkelen en hun
sociale vaardigheden te verbeteren, werken zij aan hun herstel
en reïntegratie. Dat is niet alleen belangrijk voor het slachtoffer
en de samenleving, maar ook voor de gedetineerden zelf. Er
zijn vier modules gepland, gespreid over 32 sessies. De groep
komt één keer per week samen, na de werk- of opleidingsdag.
Renovatie van douches op sectie
Samen met de Regie der Gebouwen startte het CPE in het
laatste trimester van 2011 met de renovatie van de douches
op sectie. Om te beantwoorden aan de vraag van de
gedetineerden om zich dagelijks te douchen, komen er ook
vier nieuwe bij. In de loop van het eerste trimester van 2012
zullen de douches gebruiksklaar zijn. Tijdens de renovatie
kunnen de gedetineerden zich douchen op het gelijkvloers.
Het is de bedoeling om het verouderde douchecomplex
na de werken te sluiten en om te bouwen tot een nieuwe
fitnesszaal met douches.
De gevangenis werkte voor het douchegebruik een
regeling uit en nam die op in het huishoudelijk reglement.
Gedetineerden die voor de rechtbank moeten verschijnen of
een uitgaansvergunning hebben, kunnen een douche nemen
voorr hun vertrek. Niet-werkende gedetineerden kunnen
zich ‘s ochtends douchen en de werkers bij voorkeur in de
namiddag na hun werk. Zij kunnen er ook gebruik van maken
tijdens de avondactiviteiten wanneer zij vrij op hun sectie
kunnen rondlopen. De regeling is bovendien zo uitgewerkt
dat gedetineerden zich steeds na het sporten kunnen
douchen.
115

116
Beroepsopleiding schilder en
bouwvakker
Samen met het Institut de Promotion Sociale van Seraing
organiseerde het CPE van november 2011 tot maart 2012 een
opleiding tot schilder en bouwvakker. De opleiding bestond
zowel uit theorie als praktijk. Twaalf gedetineerden namen
deel. Samen met hun lesgever gaven zij verschillende lokalen
in de gevangenis een nieuw laagje verf.
Met deze opleiding kwam het CPE tegemoet aan de
behoeften van gedetineerden die slechts enkele maanden
in detentie verblijven. De beroepsopleidingen tuinbouw,
betegeling en beheer die de inrichting samen met het
Institut de Promotion Sociale van Huy-Waremme aanbiedt
zijn immers gespreid over een volledig schooljaar en dus niet
afgestemd op de vaak kortere duur van detentie in een open
inrichting.
Noten leren en muziek maken
In het CPE kunnen gedetineerden zich aansluiten bij een
muziekgroep om onder begeleiding van een PBA muziek
te maken. Sinds november 2011 kunnen zij ook deelnemen
aan een cursus notenleer. Het gaat om een initiatief van een
gedetineerde met kennis van zaken, of liever ‘noten’, die zijn
medegedetineerden de basisbeginselen van muziek wilde
aanleren. De cursus duurt anderhalf uur en vindt tweemaal
per week plaats. Om ervoor te zorgen dat iedereen iets kan
bijleren, werd de groep deelnemers opgesplitst in een groep
voor gevorderden en een groep voor beginners.
Om hun muzikale kennis te verruimen en hun speelstijl
te verbeteren, volgen alle leden van de muziekgroep
deze opleiding notenleer. De inrichting kocht ook nieuwe
muziekinstrumenten aan. Tijdens een concert in de
bezoekzaal kon de groep haar muzikaal talent tonen. Wordt
volgend jaar zeker vervolgd!
Gezond koken
In 2011 leerden verschillende gedetineerden van het CPE
gezond koken. De idee om een opleiding te organiseren
om gedetineerden bewust te maken voor gezonde voeding
kwam er tijdens de Dag van de Diabetespreventie die de
inrichting samen met de Service Education à la Santé van Huy
in 2010 organiseerde.
De workshop vond wekelijks plaats en bestond uit tien
sessies van anderhalf uur. De deelnemers kregen niet alleen
informatie over gezonde voeding en gezond koken, maar
leerden ook technieken om zelf aan de slag te gaan. De
opleiding vond plaats in een van de keukentjes op sectie. Ook
in 2012 zullen gedetineerden met de gezonde keuken kunnen
kennismaken.

Focus
Onder de motorkap
Hoe het begon
Onder toezicht van de centrale garage van het DG EPI werd in
1989 een garage als werkplaats opgericht in het CPE Marneffe.
Twee tot zeven gedetineerden konden hier sleutelen aan
voertuigen van de inrichting zelf en later ook aan die van de
gevangenis van Huy en Namur. Hun taken varieerden van
kleine mechanische werkzaamheden tot het strippen en
herassembleren van voertuigen en bestelwagens. Omdat het
lokaal te klein was, vond een deel van de activiteiten erbuiten
plaats.
De toenmalige technicus hield zorgvuldig een fotoalbum bij
met foto’s van hun meest spectaculaire herstellingen. Ook
het eerste personeelslid dat in de garage werkte, herinnert
zich zijn tijd in het werkhuis nog goed: “Ik ben gestart in een
te klein lokaal voor fietsen en zonder enige uitrusting. Ik had
slechts zes schroevendraaiers en een persoonlijke schuurmachine.”
Gelet op het succes en op de toenemende werklast, werden
in 1991 meer ruimtes ter beschikking gesteld en werd ook
gereedschap aangekocht. De garage kreeg ook haar eigen
spuitcabine.
Tweede adem
In 2011 vond de garage een tweede adem met de aanstelling
van een nieuwe, gedreven penitentiair bewakingsassistent
als verantwoordelijke. Celwagens, bestelwagens, lichte
voertuigen voor transfers, minibussen en andere voertuigen
die ter beschikking staan van het personeel van het DG EPI
komen hier voor herstellings-werken en onderhoud terecht.
Het gaat om voertuigen
die deel uitmaken van het wagenpark van de centrale garage,
die ze ter beschikking van de gevangenissen stelt.
De gedetineerden houden zich in de eerste plaats bezig
met koetswerk. Zij knippen de beschadigde staalplaten weg,
maken de voertuigen roestvrij, maken nieuwe platen die niet
in de handel zijn, solderen en plaatsen de mastiek, enz. Daarna
geven zij de wagens een fris kleurtje met de spuitcabine. De
werkende gedetineerden voeren daarnaast ook verschillende
mechanische klussen uit. Zij staan in voor het onderhoud van
de voertuigen, verversen olie, vervangen schokdempers en
remmen, herstellen zetels en lekke banden, enz.
Verschillende voertuigen van de gevangenissen zijn
verouderd of vertonen gebreken. Zonder het handige werk
van zowel de gedetineerden als het personeel zouden
deze wagens niet meer rijden. Dankzij de garage in het CPE
beschikken vele gevangenissen dus nog over een voertuig.
Opleiding van de gedetineerden
In de garage staan vier gedetineerden met wat kennis
van zake de technicus bij. Via opleiding, begeleiding en
ondersteuning leren zij beetje bij beetje de knepen van het
vak. Zij hebben zo een streepje voor in hun zoektocht naar
werk na hun vrijlating.
117

118
Mechelen
Sinds 1874 fungeert de gevangenis
van Mechelen als arresthuis met
een gesloten regime, maar ook als
een inrichting voor recidivisten met
middellange straffen. De gevangenis
heeft een stervormige structuur.
gemiddelde bevolking 109,2
Mannen 109,2
Vrouwen 0
Beklaagden 87,4
Veroordeelden 20,6
Geïnterneerden 0,8
Andere 0,4
Gewoon regime 109,2
Halve vrijheid (veroordeelden) 0
Beperkte detentie 0
Beperkte vrijheid (geïnterneerden) 0
gemiddelde capaciteit 84,0
Personeel voltijds equivalent
Totaal Directie 1,00
Totaal Attachés 2,00
Totaal Administratief 10
Totaal Medisch 0
Totaal PSD 4,55
Totaal Bewaking / Techniek 78,30
Totaal Erediensten 3,40
Totaal Buiten kader 0
totaal 99,25

Reis doorheen de Balkan
De gevangenis van Mechelen nam in 2011 deel aan het
Balkanfestival. Het was de uitgelezen kans voor het personeel
om iets bij te leren over het land van herkomst van de vele
Oost- en Zuid-Europeanen die in de gevangenis verblijven.
Het festival was een initiatief van de provincie Antwerpen
en zette gedurende vier maanden de rijke cultuur en
geschiedenis van de Balkan in de kijker. Het publiek werd
meegenomen op een verkenningstocht langs muziek, dans,
film, literatuur, tentoonstellingen, gesprekken met experts en
culinaire specialiteiten.
In samenwerking met Vorming Plus en de Stedelijke
Bibliotheek organiseerde de gevangenis in november
2011 twee lezingen voor mensen van buiten en binnen de
gevangenis. De eerste lezing vond plaats in de ambtswoning
van de gevangenis zelf, de tweede in de Stedelijke Bibliotheek.
Tijdens de lezing ‘Balkan voor dummies’ in de gevangenis gaf
Marijan Bilic, een Belg met Kroatische ouders, een introductie
over de diversiteit van de regio en ging hij dieper in op
de oorzaken van het conflict in de Balkan. De aanwezigen
leerden ook veel bij over de nieuwe onafhankelijke landen
ontstaan uit het voormalige Joegoslavië en dan vooral over
wat deze landen gemeen hebben en hoe ze onderling op
cultureel en historisch vlak verschillen. Na de lezing konden de
deelnemers proeven van een typische Balkanese lekkernij.
Proactief personeelsbeheer
Om het personeelsbeheer te verbeteren, bouwde de
gevangenis de poolwerking verder uit voor de veilige
inkom, het centrum, de centrale, de wasserij, het werkhuis
en de keuken. Hoewel van het personeel in een kleinere
inrichting met een eerder beperkt bewakingskader wordt
verwacht multi-inzetbaar te zijn, legde de gevangenis
voor deze posten een vaste pool van personeelsleden aan
omdat ze specifieke vaardigheden nodig hebben.
Alle medewerkers binnen het bewakingskader konden
zich kandidaat stellen. De geselecteerde medewerkers
werden op maat opgeleid door een ervaren collega. Bij
de ingebruikname van de vernieuwde centrale in 2012
zullen de medewerkers van deze pool nog een extra
terreinopleiding krijgen.
119

120
Theaterproject ‘Zinloos Geweld’
In het kader van de actie tegen ‘Zinloos Geweld’ organiseerde
de gevangenis een theatervoorstelling voor gedetineerden,
bezoekers en het grote publiek. Onder leiding van een
regisseur en een begeleider gingen vijf gedetineerden samen
met vijf gelegenheidsacteurs en twee personeelsleden aan
de slag om een theaterstuk rond het thema ‘geweld’ op poten
te zetten. De groep maakte gebruik van dans, beeld, muziek
en poëzie om zowel de dader- als de slachtofferaspecten van
geweld te belichten. Aansluitend op de voorstellingen vond
een nabespreking plaats waaraan zowel de gedetineerden als
enkele van hun familieleden deelnamen.
Verdere renovatie
Net zoals de voorbije jaren werd de Mechelse gevangenis
in 2011 verder gerenoveerd. Alle cellen kregen nieuwe
sloten, verlichting en interfonie en op de secties werden
nieuwe balustrades geplaatst. De cellen op vleugel A werden
heringericht met nieuw meubilair en de onderhoudsdienst
van de gevangenis gaf ze ook een nieuw laagje verf.
Daarnaast ging de bouw van een volledig nieuwe centrale
en een nieuw toezichtslokaal voor de wandeling van start.
Beide zullen in 2012 in gebruik worden genomen. Dankzij
bijkomende overklimbeveiliging langs de tuinzijde en de
binnenkoer is de volledige perimeter voortaan afgedekt.

Focus
Naar een integraal drugsbeleid
De gevangenis van Mechelen maakte in 2011 werk van
een integraal en geïntegreerd drugsbeleid. Samen met
de Lokale Stuurgroep Drugs en de Centrale Stuurgroep
Drugsbeleid werkte de gevangenis concrete initiatieven
uit op vlak van preventie en voorlichting, vorming van het
gevangenispersoneel, hulpverlening en controle en veiligheid.
Lokaal drugsbeleidplan
De gevangenis stelde een lokaal drugsbeleidsplan op met
een gedetailleerde en schematische beschrijving van de
verschillende stappen die het personeel moet nemen bij een
drugsgerelateerd incident. Dankzij dat plan worden deze
inbreuken voortaan uniform afgehandeld en consequent
opgevolgd. Het uitgangspunt is dat geen enkele inbreuk
onbeantwoord mag blijven. Om de verschillende incidenten
in kaart te brengen, introduceerde de gevangenis ook
een tuchtregister. Op basis van dat register kan zij in
samenwerking met de politiediensten en de gerechtelijke
overheden specifieke en gerichte acties ondernemen.
Overleg met lokale politie en parket
Naar aanleiding van de ministeriële omzendbrief van februari
2009 organiseerde de gevangenis ook een structureel overleg
met de lokale politie en het parket. De omzendbrief geeft
duidelijke richtlijnen over hoe gevangenisdirecties moeten
omgaan met inbreuken op de drugswetgeving.
Meer drugscontroles
Om de drugscriminaliteit in de gevangenis zelf aan te
pakken, besliste de gevangenis om meer drugscontroles te
organiseren. Om de drie maanden vindt een controle van de
bezoekers plaats en twee keer per jaar van de gedetineerden
in de gevangenis. Om deze controles uit te voeren, werkt de
gevangenis samen met de lokale politie van Mechelen die
een eigen drugshond heeft. In 2011 deed de gevangenis
bovendien dienst als oefenterrein om deze hond te trainen in
drugsopsporing.
Centraal Aanmeldingspunt voor
druggebruikers
Sinds april bestaat in de gevangenis van Mechelen een
Centraal Aanmeldingspunt (CAP) voor druggebruikende
gedetineerden. Het CAP maakt deel uit van een netwerk
van zorgvoorzieningen en zorgt ervoor dat alle vragen over
gespecialiseerde drughulpverlening voortaan gecentraliseerd
zijn. Gedetineerden die ter voorbereiding op hun vrijlating
hun drugsprobleem willen aanpakken, kunnen hier om de
twee weken terecht bij een externe hulpverlener met hun
vragen over het hulpaanbod buiten de gevangenismuren.
Deze medewerker voert intakegesprekken en werkt
samen met hen een plan uit voor begeleiding buiten de
gevangenismuren.
121

122
Merksplas
De strafinrichting van Merksplas
fungeerde vroeger als
landbouwkolonie, maar is nu een
strafhuis met een halfopen regime.
Zij bestaat uit acht paviljoenen. ‘De
Haven’, een afdeling voor 60 mentaal
gehandicapte geïnterneerden, werd
in 2009 in gebruik genomen.
gemiddelde bevolking 664,9
Mannen 664,9
Vrouwen 0
Beklaagden 22,6
Veroordeelden 299,7
Geïnterneerden 332,5
Andere 10,2
Gewoon regime 663,1
Halve vrijheid (veroordeelden) 0
Beperkte detentie 0,1
Beperkte vrijheid (geïnterneerden) 1,8
gemiddelde capaciteit 694,0
Personeel voltijds equivalent
Totaal Directie 5,00
Totaal Attachés 5,00
Totaal Administratief 24,45
Totaal Medisch 36,61
Totaal PSD 23,90
Totaal Bewaking / Techniek 411,95
Totaal Erediensten 3,00
Totaal Buiten kader 0
totaal 509,91

Bewoners ‘De Haven’ trekken naar landbouwbedrijf in PSC Hoogstraten
De strafinrichting van Merksplas en het penitentiair
schoolcentrum van Hoogstraten (PSC) sloegen in 2011 de
handen in elkaar om een boerderijproject uit te werken
voor de geïnterneerden van ‘De Haven’. Onder permanente
begeleiding van de dienstverleners van ’t Zwart Goor
kan de groep beperkt verstandelijk gehandicapten
voortaan regelmatig deelnemen aan activiteiten op het
landbouwbedrijf van het PSC.
Deze activiteiten zijn divers en seizoensgebonden. Tijdens
een bezoek kunnen zij werken in de tuin, op de akkers
of op de uienzolder. Zij kunnen ook koeien van de wei
halen of stallen uitmesten. Aardappelen rooien, uien
oogsten, onkruid wieden en sorteren van aardappelen zijn
enkele andere mogelijke bezigheden. Afhankelijk van de
mogelijkheden van de geïnterneerden ligt de klemtoon
op het belevingsaspect of op de arbeidsvaardigheden.
De taken op de boerderij worden bovendien regelmatig
afgewisseld met sport- en spelactiviteiten.
Dankzij het project kunnen de bewoners van ‘De
Haven’ hun dag op een zinvolle manier besteden. Het
landbouwwerk brengt hen niet alleen werkvaardigheden
bij, maar ook sociale vaardigheden door in groep te werken.
De deelnemers geven zelf aan dat een bezoek aan het
PSC voor hen een dag is waarop ze even hun leven in de
gevangenis vergeten en op adem kunnen komen.
Zij vinden het belangrijk dat zij het werk op hun eigen
tempo en op basis van hun eigen capaciteiten kunnen
uitvoeren. De waardering die zij voor hun prestaties krijgen,
doet hen deugd.
Een eerste evaluatie van dit project in oktober maakte
duidelijk dat de samenwerking tussen de strafinrichting, het
PSC en de hulpverleners van ’t Zwart Goor vlot verloopt en
dat de vooropgestelde doelen voor de bewoners van ‘De
Haven’ worden gehaald.
Nieuwsbrief Beleidscel Zorg
De Beleidscel Zorg van de strafinrichting van Merksplas
lanceerde in december een maandelijkse nieuwsbrief die de
activiteiten van de zorgequipe toelicht. De zorgequipe staat
in voor de psychiatrische zorg aan gedetineerden, terwijl
de Beleidscel zich buigt over de beleidsaspecten rond het
functioneren van deze zorgequipe. Met de nieuwsbrief wil
de inrichting haar personeelsleden informeren en zo een
maximaal draagvlak creëren voor de vele activiteiten die de
zorgequipe organiseert.
In de eerste nieuwsbrief konden de lezers kennismaken
met de nieuwe namen van de bestaande projecten die de
zorgequipe voor geïnterneerden voorziet: Labrys, Echo,
Perroen, Bygga en Vesta. In plaats van de naam van het
ziektebeeld dragen de verschillende projecten nu een
betekenisvolle en originele naam.
Afstappen aan bushalte ‘Kolonie’
De strafinrichting werkte in 2011 mee aan de documentaire
‘De Kolonie’ die op 19 april werd uitgezonden in de reeks
‘Hedendaagse taboes’ op Canvas. Vanuit het standpunt van
de bezoeker behandelde Filip Lenaerts hierin het taboe van
gevangenschap. ‘Kolonie’ is een bushalte in een natuurgebied
van 600 hectare. De enige reden om op of van deze bus te
stappen is om op bezoek te gaan in de strafinrichting van
Merksplas. De meeste bezoekers houden dit deel van hun
leven verborgen.
123

124
Tegen zinloos geweld
Net zoals verschillende andere gevangenissen, zette de
inrichting zich in voor de actie tegen ‘Zinloos Geweld’ die
als logo een vlinder heeft. Door aan de ingang van ieder
paviljoen een Vlindertegel aan te brengen is de boodschap
‘Tegen Zinloos Geweld’ steeds visueel aanwezig. Daarnaast
kocht de inrichting het informatieve spel ‘Vlinderslag’ aan
voor de geïnterneerden in ‘De Haven’ en organiseerde zij tal
van activiteiten voor de gedetineerden: een workshop over
geweldloze communicatie, een optreden van de stand-up
comedian Piv Huvluv, een cursus ‘omgaan met agressie voor
veroordeelden’, enz.
Brand- en interventieoefening
Op 19 december vond in de strafinrichting een interne
brand- en interventieoefening plaats die de evacuatie van 28
gedetineerden inhield. De gevangenis werkte hiervoor samen
met de lokale politie en brandweer, de hulpdiensten, de eerste
interventieploeg Merksplas, de interne preventiedienst en
de interne dienst gezondheidszorg. Met de oefening wou de
inrichting niet alleen de interne evacuatie van gedetineerden
oefenen, maar ook informatie- en communicatieproblemen
opsporen en de interventieplannen evalueren. De werking
van de eerste interventieploeg kon worden verbeterd en
het lokale brandweerkorps leerde de infrastructuur van de
inrichting beter kennen.
Een job als PBA in de kijker
Kijkers van het Eén-programma ‘Man Bijt Hond’ konden op
11 april kennismaken met het gevangenispersoneel van
Merksplas. In de rubriek ‘M/V gezocht’ gaven verschillende
personeelsleden uitleg over het beroep van penitentiair
bewakingsassistent en over werken in de gevangenis. De
actie kaderde in een grote wervingscampagne van Selor
die zich focuste op de regio’s met de grootste nood aan
nieuwe personeelsleden: Kempen, Antwerpen en Brussel.
De strafinrichting nam ook deel aan de derde editie van de
werkweek van de VDAB door samen met de gevangenis
van Turnhout de job van PBA in de kijker te zetten tijdens
een jobbeurs in de Katholieke Hogeschool Kempen op
22 oktober. Deze deelname zorgde ook voor een betere
samenwerking met de VDAB die het beroep van PBA
een vaste plaats gaf op de WIS-computer en zich ertoe
verbond om potentiële kandidaten door te verwijzen naar
Selor.

Focus
Gedetineerden proeven van de wereld
Van 25 tot en met 29 juli organiseerde de strafinrichting van Merksplas de ‘Week van de Wereld’, een project waarin veroordeelden en
geïnterneerden konden kennismaken met andere culturen, gewoontes en gebruiken om taaloverschrijdend werken te stimuleren.
De ‘Week van de Wereld’ komt jaarlijks tot stand in samenwerking met de FOD Justitie, de Vlaamse Gemeenschap, Justitieel
Welzijnswerk Turnhout en Vormingplus Kempen.
In deze grote inrichting waar gedetineerden van meer dan 70 verschillende nationaliteiten verblijven, werd de derde editie van de
‘Week van de Wereld’ zeer gesmaakt. Eén op de zes gedetineerden nam actief deel aan de workshops. Het dagmenu in Merksplas
bestond tijdens die week uit typische gerechten afkomstig uit de verschillende werelddelen. Tijdens de avondwandelingen konden
de gedetineerden genieten van wereldmuziek.
Maandag: workshop Azië
Op maandag 25 juli konden gedetineerden deelnemen aan een workshop ‘Tai Chi’ waar zij kennis maakten met deze eeuwenoude
Chinese bewegings- en krijgskunst. Ook de workshop ‘yoga’ waar gedetineerden tot rust konden komen, was populair. Daarnaast
konden zij tijdens een kookworkshop proeven van de Irakese keuken.
Dinsdag: Europa in the picture
De Roemeense en Italiaanse keuken stonden op 26 juli centraal. Tijdens de avondwandeling traden op de wandelingen de Lowland
Pipers op, een groep doedelzakspelers. Een van de gedetineerden zei nadien: “Het is niet onmiddellijk mijn stijl van muziek, maar deze
muziek is wel indringend en doet iets met je…”
Woensdag: het zwoele Zuid-Amerika
Tijdens de workshop Filigrana leerden de gedetineerden met conservenblikken miniatuurmeubelen ontwerpen wat ook vele
straatkinderen in Latijns-Amerika doen om mee te spelen of om te kunnen verkopen. Latijns-Amerikaanse gerechten stonden die
dag op het menu. Tijdens de quiz ‘De Pappenheimers on Cyberstreet’, met als thema ‘straatkinderen in Latijns-Amerika’, konden de
gedetineerden producten van de Oxfam-wereldwinkel winnen.
Donderdag: Noord-Amerika ontdekken
Naast een workshop ‘basketbal’ konden gedetineerden tijdens de workshop ‘linedance’ kennismaken met deze typische dansvorm
uit de Verenigde Staten. Op de psychiatrische crisisafdeling werd een wereldmarkt van zorgprojecten georganiseerd.
Vrijdag: proeven van Afrika
Nigeriaans koken en Afrikaans dansen stonden op 29 juli op het programma.
125

126
B e r g e n
Mons
De stervormige gevangenis van
Mons is sinds 1870 een arrest- en
strafhuis en beschikt ook over
een vrouwenafdeling en een
psychiatrische annex.
gemiddelde bevolking 426,3
Mannen 386,9
Vrouwen 39,4
Beklaagden 145,2
Veroordeelden 242,0
Geïnterneerden 37,7
Andere 1,5
Gewoon regime 426,0
Halve vrijheid (veroordeelden) 0
Beperkte detentie 0,4
Beperkte vrijheid (geïnterneerden) 0
gemiddelde capaciteit 307,0
Personeel voltijds equivalent
Totaal Directie 3,00
Totaal Attachés 3,00
Totaal Administratief 25,40
Totaal Medisch 10,75
Totaal PSD 11,45
Totaal Bewaking / Techniek 238,20
Totaal Erediensten 0,70
Totaal Buiten kader 0
totaal 292,50

De touwtjes in handen
De gevangenis organiseerde in 2011 een workshop
‘marionettentheater’ op de vrouwenafdeling en dit
onder begeleiding van Sandra de Boerdère, comédiennemarionettespeelster
en animatrice van de vzw Dérives.
Van januari tot mei vond de workshop wekelijks
gedurende twee uur plaats. als afsluiter stonden twee
voorstellingen op het programma, één voor een extern
publiek en één voor de gedetineerden. Het theaterstuk
‘n’intérieur’ was een creatie van zeven vrouwelijke
gedetineerden.
Zij kozen ‘detentie’ als thema. tijdens de workshop
kwamen heel wat ‘woorden’ naar boven. Om die woorden
draagkracht te geven, stelde de begeleidster voor ze
te associëren met woorden van Paul Verlaine zodat de
gedetineerden zich openstelden voor het onbekende.
De vrouwelijke gedetineerden leerden verschillende
expressievormen kennen: acteurstheater, marionetten,
maskers en animatiefiguren, schimmenspel en film.
Overlegorgaan voor gedetineerden
De basiswet voorziet dat iedere gevangenis een
overlegorgaan voor gedetineerden in het leven roept. Binnen
dat orgaan kunnen de gevangenisdirectie, de penitentiair
assistenten en de vertegenwoordigers van de gedetineerden
zaken van algemeen belang bespreken. De directie, de
personeelsleden en de gedetineerden werkten vooraf de
precieze omkadering van het overlegorgaan uit. Daarna kozen
zij de vertegenwoordigers van iedere vleugel. In de zomer
van 2011 vond de eerste vergadering plaats. Sindsdien komt
het overlegorgaan maandelijks samen. Het orgaan biedt
een onmiskenbare meerwaarde en de kans om problemen
constructief op te lossen.
Voorraden beter beheerd
Om de organisatie van de maaltijden in de gevangenis vlot
te laten verlopen, is het belangrijk dat de voedingsvoorraad
goed wordt beheerd. Een personeelslid werkte daarom
een heus beheerprogramma uit dat ‘in real time’ niet
enkel een overzicht biedt van de voedselvoorraden in
de gevangenis maar ook van de schoonmaakproducten
en de kantoorartikelen. De bonnen voor de externe en
interne leveringen en de productbewegingen worden
voortaan elektronisch bijgehouden. Ook de naam van de
verantwoordelijken, de bestemmeling, de datum en het uur
worden geregistreerd.
Het programma laat eveneens toe om statistieken op te
maken over de levering en het gebruik van de producten.
Jaararchieven van de voorraden en de bewegingen
kunnen worden geraadpleegd met telkens een vermelding
van de prijsopgaven voor de bestellingen. Ten slotte
worden de bestelbonnen automatisch verstuurd naar de
verschillende leveranciers op basis van vooraf gecodeerde en
gecontroleerde prijsopgaven.
127

128
Boekje over personeelsbeleid
De gevangenis van Mons stelde een boekje op over haar
personeelsbeleid waarin wordt beschreven wat gepast gedrag
is op de werkvloer. Ieder personeelslid ontvangt dat boekje
van zijn functionele chef waarin informatie staat over de
gedragsregels en de waarden binnen de gevangenis. Zij wil
zo een duidelijk en transparant werkkader creëren voor alle
betrokken partijen.
De structuur van het boekje geeft de personeelsleden
informatie over hun taken en verantwoordelijkheden. De
onthaalprocedure van nieuwe personeelsleden was de basis
voor de informatie in het boekje over de interne organisatie,
gezondheid en welzijn op het werk, enz. Elk personeelslid
krijgt ook een persoonlijk verlofboekje mee waarin hij kan
invullen wanneer en welk soort verlof hij aanvraagt, hoeveel
overuren hij heeft gewerkt, enz.
Onthaal van nieuwe contractuele PBA’s
De nieuwe penitentiair bewakingsassistenten (PBA’s) krijgen
een opleiding van zes maanden in het opleidingscentrum
in Marneffe. Soms kunnen PBA’s contractueel worden
aangeworven om tegemoet te komen aan dringende
personeelsbehoeften. Die nieuwe personeelsleden komen
echter niet in aanmerking voor de volledige opleiding.
In 2011 zijn voor de gevangenis van Mons zes nieuwe PBA’s
aangeworven. Een team van 17 personeelsleden van alle
graden legden een onthaal- en inwerkingsprocedure vast
voor de nieuwe personeelsleden die de basisopleiding niet
hebben gevolgd. Ook al is dit niet te vergelijken met de
echte basisopleiding, toch kunnen de nieuwe PBA’s zich
gemakkelijker inwerken omdat zij duidelijke informatie
krijgen over wat het beroep precies inhoudt en welke
basisreglementering zij moeten kennen. Bovendien kunnen zij
een beroep doen op een mentor die hen begeleidt.

Focus
Gevangenis beter beveiligd
De veiligheidsvoorzieningen in de gevangenis van Mons stonden de laatste jaren niet meer op punt waardoor de veiligheid van het personeel in het gedrang kwam. Heel wat installaties waren verouderd of
niet aanwezig. Daarom werd fors geïnvesteerd om de veiligheid in de gevangenis weer op punt te stellen, en dit op drie niveaus.
9 nieuw camerasysteem
Dankzij de installatie van een gloednieuw camerasysteem
kunnen de cellen en veiligheidsperimeters voortaan beter
worden gecontroleerd. Voordien waren hier verouderde
camera’s aanwezig met zwart-witschermen. Door de
gebrekkige apparatuur kon het penitentiair personeel vanuit
hun post en vanuit het centrum niet naar behoren toezicht
houden. Een gesofisticeerd systeem met statistische en dome
camera’s, kleurenschermen, beeldtransmissiesnelheid en de
nodige opnamecapaciteit zorgt ervoor dat de personeelsleden
die op strategische plaatsen van de gevangenis werken en
alle uitgangen bedienen, voortaan beter en in alle veiligheid
kunnen werken.
9 afweernetten
De gevangenis van Mons bevindt zich midden in het
stadscentrum. Dat heeft als voordeel dat zij toegankelijk is
voor de bezoekers, maar het nadeel is de drukke locatie waar
heel wat mensen langskomen. Zo kunnen buitenstaanders
gemakkelijk verboden voorwerpen, zoals gsm’s, alcohol of
wapens, over de buitenmuren op de wandelingen gooien.
Daarom werden enkele jaren geleden al afweernetten
geplaatst van ongeveer zeven meter hoog. Omdat deze
nog niet alle wandelingen afschermden, werd de structuur
verfijnd. De werken startten in 2011 en in 2012 zullen alle
wandelingen afgeschermd zijn.
9 Wandelingen beter beveiligd
In de gevangenis van Mons kunnen alle gedetineerden
dagelijks twee keer gebruik maken van de wandeling, één
keer ’s ochtends en één keer in de late namiddag. Zo’n
beweging houdt altijd een zeker veiligheidsrisico in en niet
alle vleugels van de gevangenis waren voorzien van een
minimumbeveiliging. Daarom werd in 2011 gestart met de
installatie van veiligheidspoorten en metaaldetectieportieken
die in 2012 volledig geïnstalleerd zullen zijn.
129

130
n a m e n
naMur
Sinds 1874 doet de gevangenis van
Namur dienst als arrest- en strafhuis
met een vrouwenafdeling. De
gevangenis is stervormig en bestaat
uit open afdelingen. Hier is ook een
psychiatrische annex gevestigd.
gemiddelde bevolking 206,1
Mannen 206,1
Vrouwen 0
Beklaagden 110,1
Veroordeelden 71,1
Geïnterneerden 23,4
Andere 1,5
Gewoon regime 205,0
Halve vrijheid (veroordeelden) 0,8
Beperkte detentie 0,3
Beperkte vrijheid (geïnterneerden) 0
gemiddelde capaciteit 140
Personeel voltijds equivalent
Totaal Directie 3,00
Totaal Attachés 1,00
Totaal Administratief 17,85
Totaal Medisch 7,30
Totaal PSD 8,10
Totaal Bewaking / Techniek 151,95
Totaal Erediensten 1,50
Totaal Buiten kader 0
totaal 190,70

Creatieve workshops
Al jarenlang werkt de gevangenis van Namur voor de
organisatie van sportieve, culturele of artistieke activiteiten
samen met de dienst voor Hulpverlening aan Gedetineerden
van het Gerechtelijk Arrondissement en met zijn vrijwillige
animatoren. Zo organiseert de gevangenis al twaalf jaar
lang een workshop ‘artistiek tekenen en schilderen’ voor de
gedetineerden op maandagnamiddag. Binnen die populaire
workshop zijn vele artistieke projecten georganiseerd en
tentoongesteld aan het publiek, zowel binnen als buiten de
gevangenis.
De gedetineerden stelden in mei 2007 hun werken tentoon
in het Maison de la Culture in Namen ter gelegenheid van de
tentoonstelling ‘Couleurs de l’ombre’ (Schaduwkleuren). Hier
werden ook werken van de gedetineerden van de gevangenis
van Andenne tentoongesteld. In april 2010 organiseerden de
diensten voor Hulpverlening aan Gedetineerden van Namur
en Libramont in het Palais Abbatial van Saint-Hubert nog een
andere tentoonstelling met tekeningen en schilderijen die in
de gevangenis waren gemaakt.
Maar ook in 2011 zaten de gedetineerden van de artistieke
workshops niet stil. Vijf van hen beschilderden een groot
patchworkdoek dat werd bevestigd aan het podium in
de theaterzaal van de gevangenis. In deze zaal en in de
bezoekzaal hangen ook schilderijen van verschillende
gedetineerden. Eind 2011 beschilderden enkele leerlingen
van de workshop bovendien een houten branddeur in het
atelier die de administratieve gang en de rest van het cellulair
gedeelte scheidt. Twee gedetineerden van de technische
dienst van de gevangenis gingen met hun verfkwast aan
de slag om het schilderoppervlak voor te bereiden. Op de
deur staan meeuwen geschilderd met op de achtergrond
een blauwe hemel, de zee en wolken. Na drie dagen was het
fresco klaar en kreeg als naam ‘Vrijheid’.
Sleutel tot verantwoordelijkheid
In de gevangeniswereld staat de sleutel symbool voor
opsluiting of vrijheid. Het is dus geen toeval dat een
eenvoudige deur een grote symbolische waarde heeft voor de
gedetineerden. In de gevangenis is een deur de afscheiding
tussen de persoonlijke ruimte en gemeenschappelijke
activiteiten. Zo is een deur een grens, maar ook een link naar
de ander of een bescherming tegen bedreigingen.
In een open vleugel blijven de celdeuren per definitie open.
In de gevangenis van Namur beschikken de gedetineerden
zelf over de sleutel van hun cel. Zij kunnen zich niet opsluiten,
maar als de PBA ‘s ochtends de celdeuren openmaakt,
kunnen de gedetineerden hun ‘thuis’ wel afsluiten als zij gaan
werken, opleiding volgen, sporten of naar de bezoekzaal of de
wandeling gaan.
Dat geeft hen enerzijds verantwoordelijkheid en voorkomt
anderzijds diefstallen uit de cellen, wat onvermijdelijk is
binnen deze secties. Het systeem heeft zijn nut al bewezen
in andere gevangenissen. Door veelvuldige diefstallen zijn
de open deuren immers een probleem, terwijl de meeste
gedetineerden perfect in staat zijn tot zelfdiscipline.
131

132
Aandacht voor een betere gezondheid
Het project ‘Een moment voor...’ is een initiatief van de Lokale
Stuurgroep Drugsbeleid en wil de gedetineerden informeren
over drugsgebruik en hen motiveren om gezond te leven. De
stuurgroep vergadert driemaandelijks in Namen en brengt
de interne en externe diensten samen die zich inzetten voor
drugspreventie en -behandeling in het gevangenismilieu. Het
project is ontstaan vanuit een vraag van de gedetineerden
naar meer gezondheidsinformatie.
Het project bestaat uit drie basispijlers. Ten eerste moet
een groter publiek dan enkel druggebruikers worden
aangesproken. Daarnaast mag het niet enkel gaan om
risicovol gedrag en het gebruik van verdovende middelen,
maar ook om een betere gezondheid in het algemeen. Ten
slotte moet de informatie op een positieve manier worden
gegeven met de nadruk op welzijn en de juiste reflexen in
plaats van op risico’s en verboden praktijken.
Er zullen acht informatie- en uitwisselingssessies worden
georganiseerd. Elke sessie zal in het teken staan van een
of meerdere thema’s: verslaving, risicovol gedrag, hepatitis,
aids, besmettelijke aandoeningen en infectieziekten, gezond
eten met beperkt budget, gezond sporten, mindfulness,
stressbeheersing, zelfwaardering, enz. Tijdens de laatste sessie
kunnen de deelnemers vragen stellen. In de tweede helft van
2012 zullen deze sessies plaatsvinden.

Focus
Pas geverfd
Hoewel de gevangenis van Namur verouderd is, is het toch een stevig gebouw dat in 2012 wordt uitgerust met een installatie voor interne
communicatie en een moderne perimeterbeveiliging. De cellen in de gevangenis werden dan ook opnieuw geschilderd in 2011. Het was
niet moeilijk om gedetineerden te vinden die dat werk voor hun rekening wilden nemen. Er meldden zich meteen enthousiaste vrijwilligers
aan.
De gevangenis moest echter wel twee cellen vrijmaken: telkens één om te verven en een andere als opslagplaats voor het meubilair. Maar
eenmaal opnieuw geschilderd, zien de cellen er helemaal anders uit en zijn zij veel menswaardiger dan voordien.
De overbevolking in de gevangenis belet een duurzame renovatie. Toch werd voor het project drie miljoen euro vrijgemaakt, wat op
middellange termijn de staat van de cellen moet opwaarderen. Het is een prioriteit van de gevangenis om de menselijke waardigheid te
eerbiedigen.
133

134
n I J v e l
nIvelles
In Nivelles werd de gevangenis in
1908 in gebruik genomen als arrest-
en strafhuis. Tijdens de jaren ’90 werd
zij grondig gerenoveerd en werden
twee vleugels bijgebouwd.
gemiddelde bevolking 237,4
Mannen 237,4
Vrouwen 0
Beklaagden 93,7
Veroordeelden 141,0
Geïnterneerden 0
Andere 2,6
Gewoon regime 237,2
Halve vrijheid (veroordeelden) 0
Beperkte detentie 0,2
Beperkte vrijheid (geïnterneerden) 0
gemiddelde capaciteit 192,0
Personeel voltijds equivalent
Totaal Directie 3,00
Totaal Attachés 2,80
Totaal Administratief 17,70
Totaal Medisch 2,70
Totaal PSD 7,75
Totaal Bewaking / Techniek 168,70
Totaal Erediensten 2,10
Totaal Buiten kader 0
totaal 204,75

Brochures voor gedetineerden met een
drugsprobleem
De gevangenis maakte in 2011 brochures om gedetineerden
beter te informeren over het lokale drugsbeleid en
over de verschillende therapeutische mogelijkheden
om een drugsprobleem aan te pakken. Het gaat om
een initiatief van de lokale stuurgroep drugsbeleid
waar zowel gevangenispersoneel als medewerkers
van verschillende vzw’s aan deelnemen. De brochures
zijn voor iedereen beschikbaar, maar de voornaamste
doelgroep zijn gedetineerden met een drugs-, alcohol- of
geneesmiddelenverslaving of gedetineerden die hiermee
worden geconfronteerd in hun omgeving.
Detentie maakt kwetsbaar. Enerzijds het beklemmend en
angstig gevoel door opsluiting en anderzijds het gebrek
aan contact met familie en vrienden zorgen ervoor dat een
verblijf binnen de muren een lastige opgave is. Gedetineerden
met een drugsprobleem hebben het nog moeilijker door
ontwenning. Gedetineerden zonder drugsprobleem, komen
misschien met drugs in aanraking in de gevangenis. Goede
informatie is dus van groot belang.
Vanuit preventief maar ook curatief oogpunt geven de
beschikbare brochures heel wat nuttige informatie over het
drugsbeleid van de gevangenis. De gedetineerden lezen hier
over de verschillende drugscontroles (fouille, wachtrondes,
controle van bezoekers, enz.) en over de sancties voor
drugsbezit en -gebruik. Ze vinden er ook een lijst van externe
diensten waar zij voor hulp en met vragen terecht kunnen.
De gevangenis maakte een aparte brochure over de medische
behandeling van middelenmisbruik. Deze geeft antwoord op
vragen die gedetineerden vaak stellen en staat vol praktische
tips. Andere brochures geven uitleg over de verschillende
mogelijke ontwenningskuren die gedetineerden in de
gevangenis kunnen volgen. De nadruk ligt op de bestaande
ondersteuning en therapeutische follow-up. Ten slotte gaat
een andere brochure dieper in op de acht meest gebruikte
verdovende middelen in de gevangenis, zoals psychedelische
drugs en cannabis. Met deze brochure wil de gevangenis
de gedetineerden informeren en behoeden voor bepaalde
gezondheidsrisico’s.
Hechtere familiale banden
Naar aanleiding van enkele incidenten in juni 2011 voerde de
gevangenis enkele maatregelen in en infrastructuurwerken uit
om de veiligheid in de inrichting te versterken. Zij maakte van
de gelegenheid gebruik om de bezoekzaal en de wachtzaal
onder handen te nemen zodat de gedetineerden in betere
omstandigheden het contact met familie en vrienden kunnen
onderhouden. Een betere veiligheid en hechtere familiale
banden waren de voornaamste doelstellingen.
De gevangenis richtte de lokalen voor ongestoord bezoek
opnieuw in zodat zij beter zijn aangepast aan familiebezoek
en ook meer comfort bieden. Daarnaast plaatste zij in de
wachtzaal een scherm waarop bezoekers informatie kunnen
lezen over de werking van de gevangenis.
135

136
Veiligheidsmaatregelen door
GEN-werf
Vlak naast de gevangenis wordt volop gebouwd aan een
spoorlijn en een stationsgebouw voor het Gewestelijk
Expresnet (GEN). Om de ongemakken en veiligheidsrisico’s
te verminderen die verbonden zijn aan de grootschalige
GEN-werf vonden in 2011 vergaderingen plaats tussen
de gevangenis, de dienst Ondersteuning, Gebouwen en
Veiligheid en de verantwoordelijken van TUC Rail.
Om de veiligheid van de gevangenis te garanderen,
onderging de toekomstige GEN-parking bepaalde
aanpassingen. Er werd beslist om de hoogte van de
omheining te verhogen, om de vensters die uitgeven op
de wandeling te verduisteren en om de personeelsparking
te vergroten. Daarnaast gaf de ministerraad in december
2011 haar akkoord om een beschermingssysteem met
installatie van verticale netten te voorzien. Het toekomstige
stationsgebouw, op zeven meter van de omheiningsmuur,
maakt de gevangenis immers kwetsbaarder. De Regie der
Gebouwen zal de werken uitvoeren. Ten slotte zal TUC Rail
de perrons overdekken om een optimale beveiliging van de
binnenplaats te garanderen.

Focus
Ziekteverzuim aangepakt
Om het ziekteverzuim van het gevangenispersoneel
te verminderen, onderzocht de gevangenis in 2011 de
belangrijkste oorzaken en werkte zij een aantal actiepistes uit.
De gevangenis wil zo het welzijn op het werk verbeteren.
Oorzaken
Verschillende factoren dragen ertoe bij dat het personeel
zich meer gelaten en gedemotiveerd voelt. Dat leidt tot
meer ziekteverzuim en meer spanningen op de werkvloer.
Twee van de belangrijkste oorzaken zijn de toename van
het aantal probleemgedetineerden en de toename van het
aantal tuchtprocedures en individueel detentieregimes die de
werklast verhogen.
Acties
Om het klimaat in de gevangenis en het welzijn van de
personeelsleden te verbeteren, riep de gevangenis de hulp
in van de centrale psychosociale dienst. Na een onderzoek
stelde de dienst verschillende actiepistes voor aan de
gevangenisdirectie. Op basis van een CAF-oefening nam de
gevangenis ook prioritaire verbeteringsvoorstellen op in haar
operationeel plan 2012-2013 onder de vorm van projecten en
operationele doelstellingen.
Projecten
Op basis van de verschillende voorstellen werkte de
gevangenis enkele projecten uit. Ten eerste wil zij haar
bedrijfscultuur verbeteren. Zij streeft naar een bedrijfscultuur
waar de houding tussen collega’s centraal staat. Ten
tweede onderzoekt de gevangenis of er opnieuw een
personeelsrefter kan worden voorzien. Wegens een
personeelstekort werd immers de dienst geschrapt die
warme maaltijden bereidde voor het personeel. Ten derde
zal een omgangsregeling worden uitgewerkt om het contact
tussen rokers en niet-rokers te verbeteren. Ten slotte zullen
in de notaboekjes op elke vleugel steeds dezelfde rubrieken
worden gebruikt zodat het personeel ze gemakkelijker kan
invullen.
Operationele doelstellingen
Naast projecten zijn ook verschillende operationele
doelstellingen toegespitst op een verbetering van de
werksfeer en van het welzijn van het personeel. Op basis
van een enquête wil de gevangenis de dienstverlening
verbeteren en zo de werking van de personeelsdienst
optimaliseren. Daarnaast engageert de directie zich om het
personeel maandelijks te briefen over de voortgang van het
operationeel plan. Ook een betere kennis van de dienstorders
bij het personeel, meer communicatie over de omgang met
probleemgedetineerden en een driemaandelijkse herziening
van de verschillende werkpostbeschrijvingen behoren tot
de prioriteiten. Ten slotte wil de directie beter toezien op de
uniforme toepassing van de veiligheidsprocedures.
137

138
oudenaarde
Van 1922 tot 1933 was de
gevangenis van Oudenaarde
een arresthuis. In 1936 werd de
gevangenis heropend en zij is
sindsdien een strafhuis, hoofdzakelijk
voor langgestraften.
gemiddelde bevolking 146,2
Mannen 146,2
Vrouwen 0
Beklaagden 42,2
Veroordeelden 101,3
Geïnterneerden 0,2
Andere 2,6
Gewoon regime 141,7
Halve vrijheid (veroordeelden) 0,2
Beperkte detentie 4,2
Beperkte vrijheid (geïnterneerden) 0,1
gemiddelde capaciteit 132,0
Personeel voltijds equivalent
Totaal Directie 3,00
Totaal Attachés 0
Totaal Administratief 15,00
Totaal Medisch 0,95
Totaal PSD 7,70
Totaal Bewaking / Techniek 127,80
Totaal Erediensten 1,00
Totaal Buiten kader 0
totaal 155,45

Gedetineerden werken aan herstel via herstelfonds
Het project ‘herstelfonds’ ging al in juni 2010 in de gevangenis van Oudenaarde van start om gedetineerden de kans te bieden
om hun burgerlijke partij(en) deels af te betalen door aan vrijwilligerswerk te doen. In 2011 voltooiden twee gedetineerden hun
opdracht als vrijwilliger en slaagden er zo in om hun slachtoffers te vergoeden. Negentien andere herstelfondsdossiers zijn lopende.
Enkele getuigenissen:
“Ik vond het ongelooflijk dat ik elke dag bij Natuurpunt kon werken. Vijfentwintig uitgaansvergunningen kreeg ik om geld te verdienen voor
mijn slachtoffers. Daarbij was ik ook nog eens elke dag in de buitenlucht waardoor ik moe maar voldaan kon gaan slapen. Ik leerde nieuwe
mensen kennen en bewees dat ik klaar was voor een nieuwe kans.” (Benny, gedetineerde)
“We zijn heel tevreden over het werk dat Ali in de gevangenis voor ons heeft verricht. Gedurende weken heeft hij elke dag gratis in het
werkhuis gewerkt. Op die manier hebben wij als werkgever het gevoel dat deze tewerkstellingsopdracht zowel voor de gedetineerde als voor
zijn slachtoffer iets waardevols heeft betekend.” (Kringloopwinkel, werkgever van gedetineerde Ali)
“Ik ben nog steeds bang als ik alleen thuis ben ’s nachts. Ik heb dit ook kunnen zeggen aan diegene die is komen stelen in mijn huis. Maar het
idee dat de dader wekenlang hard heeft gewerkt om me 1250 euro te kunnen terugbetalen, geeft me toch een goed gevoel.” (Evi, slachtoffer)
Gedetineerden kunnen zowel binnen als buiten de gevangenismuren als vrijwilliger aan de slag. Omdat in de gevangenis van
Oudenaarde langgestraften verblijven, is het echter niet altijd evident om de nodige uitgaansvergunningen te krijgen. Er is dan ook
duidelijk een verschuiving merkbaar van werken buiten naar binnen de gevangenis.
Zoals in elk nieuw project, zijn er bepaalde punten die beter kunnen en waar in de toekomst aan zal worden gewerkt. Zo neemt
de hele procedure veel tijd in beslag en moeten gedetineerden noodgedwongen stoppen met hun vrijwilligerswerk bij een
overplaatsing naar een gevangenis waar het project (nog) niet loopt. Bovendien worden sommige aanvragen geweigerd omdat het
slachtoffer geen nood heeft aan communicatie met de gedetineerde. Herstelbemiddelaar Evelyn legt een van de pijnpunten verder
uit: “De tijdsspanne tussen aanvraag en uitvoering van tewerkstelling is zeer groot. Misschien moeten we kijken of er geen stappen binnen de
procedure kunnen worden ingekort. Ook zouden beslissingen meer moeten genomen worden vanuit het perspectief van de betrokkenen in
plaats vanuit het perspectief van de organisaties die de verschillende stappen moeten nemen.”
139

140
Vernieuwde gevangenisbibliotheek
In oktober 2011 opende de nieuwe gevangenisbibliotheek
van Oudenaarde haar deuren. Dankzij een samenwerking met
de Oudenaardse stadsbibliotheek en de tussenkomst van de
provincie en de Vlaamse overheid beschikt de gevangenis
voortaan over een uitgebreide collectie. Gedetineerden
kunnen kiezen uit meer dan 4000 boeken, tijdschriften,
cd’s, dvd’s, videogames en gezelschapsspelen. Omdat in de
gevangenis hoofdzakelijk langgestraften verblijven, wordt de
collectie regelmatig vernieuwd. Gedetineerden kunnen niet
alleen in de bibliotheek terecht om boeken uit te lenen. Ze
kunnen ook deelnemen aan leesbevorderende activiteiten
of een lezing van een auteur bijwonen. Herman Brusselmans
Eerste afgestudeerden loodgietermonteur
centrale verwarming
Al in 2010 ging in de gevangenis van Oudenaarde de
beroepsopleiding loodgieter-monteur centrale verwarming
van start. De opleiding is het resultaat van een unieke
samenwerking tussen verschillende partners, zoals twee
Centra voor Volwassenenonderwijs die de lessen geven, het
penitentiair complex van Brugge waar een van de lessen
doorgaat, de onderwijscoördinator van het Consortium X,
de CDRGA en de gevangenis van Oudenaarde zelf. Dertig
gedetineerden nemen momenteel deel. Na twee jaar zullen
de eerste vijf afgestudeerden op het einde van het schooljaar
2012 hun diploma BSO ontvangen, gevolgd door zes andere
cursisten in december. Met dat diploma op zak hebben zij na
hun vrijlating een streepje voor in hun zoektocht naar werk.
Loodgieter-monteur centrale verwarming is immers een
knelpuntberoep. Een nieuwe groep gedetineerden staat dan
ook te popelen om aan deze opleiding te beginnen.
kwam al op bezoek en ook Bart Demyttenaere zal komen
vertellen over zijn boeken. Op verschillende uitleenmomenten
is een medewerker van de stadsbibliotheek aanwezig om
de bibliothecaris te ondersteunen en de gedetineerden te
begeleiden in hun literaire keuzes.
De officiële opening van de bibliotheek vond plaats op
19 oktober in aanwezigheid van het inrichtingshoofd, de
schepen van Oudenaarde en medewerkers van de provincie
Oost-Vlaanderen en de Vlaamse Gemeenschap. Het was
een feestelijke gebeurtenis waaraan vele gedetineerden,
gevangenispersoneelsleden, stadsmedewerkers en
vrijwilligers deelnamen.
Betere zorgverlening voor
gedetineerden
De gevangenis van Oudenaarde ondernam in 2011
verschillende initiatieven om de gezondheidszorg voor
de gedetineerden te verbeteren. Om de relatie tussen de
gedetineerden en de dienst gezondheidszorg te versterken,
breidde zij de zorgverlening uit. Gedetineerden krijgen
voortaan meer informatie over de zorgverlening en kunnen
ook vaker bij de zorgverleners terecht met hun vragen en
problemen.
Andere nieuwe initiatieven zijn het maandelijkse overleg
tussen de lokale directie en de dienst gezondheidszorg en
de oprichting van een huisapotheek. Voor kleine en tijdelijke
klachten kunnen gedetineerden hier enkele geneesmiddelen
voor zelfmedicatie bestellen.
De dienst gezondheidszorg onderging ook een structurele
verandering. Voortaan zitten alle zorgverleners samen in één
multidisciplinair medisch blok. Deze centralisatie bevordert de
communicatie tussen de verschillende zorgverleners en zorgt
voor een efficiëntere werking van de dienst.

Focus
Betere tewerkstelling van (ex-)gedetineerden
De gevangenis van Oudenaarde werkt samen met de vzw
Grijkoort Werkplaats en de vzw Grijkoort Begeleid Werk
om langdurig werkzoekende en laaggeschoolde (ex-)
gedetineerden te werk te stellen en voor te bereiden op
de overstap naar de gewone arbeidsmarkt. Grijkoort is een
centrum in Zuid-Oost-Vlaanderen dat werkzoekenden met
verminderde kansen op de arbeidsmarkt de mogelijkheid
biedt tot opleiding, werkervaring en tewerkstelling. Het
centrum is actief binnen vijf domeinen: groenbeheer, strijken,
horeca, renovatie en arbeidszorg.
Tewerkstelling op maat
Gedetineerden leren Grijkoort kennen via de VDAB of de
psychosociale dienst maar ook via andere gedetineerden,
want het verhaal van Grijkoort doet de ronde in alle
gevangenissen. Anders dan andere werkgevers houdt
Grijkoort immers rekening met justitiële aspecten eigen aan
het leven van (ex-)gedetineerden. Zo stelt men zich flexibel op
als zij zich bijvoorbeeld tijdens de werkuren moeten melden
bij Justitie. Als een gedetineerde in aanmerking komt voor een
tewerkstelling bij Grijkoort, vindt een eerste gesprek plaats
tussen hem en de trajectbegeleidster van de vzw. Op basis
van dat gesprek kan de gedetineerde al dan niet een proefdag
draaien.
Een gedetineerde getuigt dat het niet altijd even gemakkelijk
is om terug aan de slag te gaan na een gevangenisstraf en dat
een aangepaste tewerkstelling in Grijkoort dus zeker nuttig
is: “Aanvankelijk kost het werk bloed, zweet en tranen, want je
bent de fysieke inspanning niet meer gewoon. Maar ook mentaal
is het zeer zwaar. Je wordt geconfronteerd met de drukte van
het verkeer, het alleen zijn, de kost van het leven, enz.” Hoewel
het voor de gedetineerden soms zwaar is, zijn de technische
begeleiders alvast tevreden over het geleverde werk: “Je
merkt vaak een verschil tussen de (ex-) gedetineerden en de
andere werknemers wat inzicht en werktempo betreft. De meeste
werknemers met een gevangenisverleden hebben doorgaans
weinig lichamelijke of verstandelijke beperkingen. Vooral het
verschil in werktempo durft wel eens voor spanningen of een
woordenwisseling tussen de werknemers zorgen.”
Begeleiding en doorgroeimogelijkheden
De (ex-)gedetineerden staan er tijdens hun tewerkstelling
in Grijkoort niet alleen voor. Met vragen en problemen
kunnen zij terecht bij een trajectbegeleidster. Net zoals in
andere bedrijven en organisaties, hebben de gedetineerden
in Grijkoort doorgroeimogelijkheden. Gedetineerden die
goed werk leveren en hun capaciteiten bewijzen, worden
beloond. Een gedetineerde vertelt dat Grijkoort bovendien
geen eindpunt is: “Een ander belangrijk facet is dat je weet dat
Grijkoort niet blijvend hoeft te zijn. Je kan doorstromen naar het
gewone werkcircuit als je dat wil. In Grijkoort kan daar open over
worden gepraat.”
Geslaagde samenwerking
Op 9 december 2011 blikten de gevangenis en de vzw’s
terug op hun samenwerking. Samen slaagden ze erin om vijf
gedetineerden terug tewerk te stellen. Daarnaast stelden ze
voor alle anderen die de sprong naar de arbeidsmarkt willen
maken, een brochure op met nuttige tips. Zowel Hans Claus,
inrichtingshoofd, als Rony Holvoet van de vzw Grijkoort staan
zeer positief tegenover het project.
“De zwaarste uitdagingen monden dikwijls uit in de grootste
voldoening. In deze materie geldt dat wie de hand reikt aan een
gedetineerde, er niet alleen zal voor staan. Alle diensten die in de
gevangenis van Oudenaarde werken, staan hiervoor garant. Het
is gebleken dat dit de manier is waarop het werkt.” (Hans Claus,
inrichtingshoofd)
“Het succes werd mogelijk gemaakt door een gemotiveerde
stuurgroep, samengesteld vanuit het brede welzijnswerk, door
een geïntegreerde aanpak die losstaande begeleidingen uitsloot,
door open communicatie over het traject van de deelnemer, ieder
vanuit zijn eigen invalshoek, maar met oog voor de algehele
impact.”
(Rony Holvoet, vzw Grijkoort)
141

142
PaIFve
De Etablissement de Défense
sociale (EDS) in Paifve werd in
1972 geopend. Het regime in de
inrichting houdt het midden tussen
een typisch gevangenisregime
en het leven in een psychiatrisch
ziekenhuis. Hier werkt niet enkel
gevangenispersoneel, maar ook
gespecialiseerd psychiatrisch
verplegend personeel.
gemiddelde bevolking 201,0
Mannen 201,0
Vrouwen 0
Beklaagden 2,0
Veroordeelden 0
Geïnterneerden 199,0
Andere 0
Gewoon regime 201,0
Halve vrijheid (veroordeelden) 0
Beperkte detentie 0
Beperkte vrijheid (geïnterneerden) 0
gemiddelde capaciteit 205,0
Personeel voltijds equivalent
Totaal Directie 2,80
Totaal Attachés 1,00
Totaal Administratief 13,85
Totaal Medisch 26,85
Totaal PSD 11,75
Totaal Bewaking / Techniek 172,80
Totaal Erediensten 1,30
Totaal Buiten kader 0
totaal 230,35

Onderzoek naar therapeutische
begeleiding
De medische dienst van de EDS zet zich voortdurend in om
geïnterneerden beter therapeutisch te begeleiden. De dienst
ging in 2011 een partnerschap aan met het departement
cognitieve wetenschappen van de universiteit van Luik om
schizofrene geïnterneerden op te nemen in het programma
‘Integrated Psychological Treatment’ van Brenner. De
samenwerking past in een universitair onderzoek dat nieuwe
begeleidingstechnieken wil valideren.
Door mee te werken aan het onderzoek kregen de
zorgverleners van de inrichting opleiding en begeleiding
om therapiegroepen voor schizofrene geïnterneerden te
organiseren. Gedurende drie maanden vonden tweeënhalve
dag per week therapiesessies plaats. Er was een duidelijke
vooruitgang merkbaar van de cognitieve en sociale
vaardigheden van de deelnemers.
Het cijfermateriaal en de bijdrage van de gevangenis tot
de studie werden voorgesteld tijdens het congres van de
‘European Association for Behavioural and Cognitive Therapies’
in Reykjavik en de ‘Association Francophone de Remédiation
Cognitive’ in Lausanne. Begin 2012 werd een nieuw
programma ‘SAT-therapie (Self-Awareness Therapy)’ opgestart
in de cellenafdeling van de inrichting.
Hechtere familiale banden
In januari 2011 nam de vzw Justitieel Welzijnswerk het
initiatief om een vast ontmoetingsmoment te organiseren
voor geïnterneerden en hun kinderen. Voordien kwam de
psychosociale dienst van de gevangenis steeds tussen in
dit (groot)ouder-kind contact. Dat ontmoetingsmoment is
bedoeld voor patiënten met kinderen en kleinkinderen tot
18 jaar. Bij de organisatie nam Justitieel Welzijnswerk de tijd
om zich vertrouwd te maken met en aan te passen aan de
bijzondere context van de inrichting tot bescherming van
de maatschappij. Een goede samenwerking met de interne
teams van de EDS en verschillende externe diensten zorgt
ervoor dat alles vlot verloopt.
Met deze ontmoetingsmomenten willen de vzw en de EDS
de band tussen ouder en kind versterken. De geïnterneerden
krijgen de kans om hun ouderrol actief uit te oefenen, terwijl
de kinderen zich op een positieve manier verder kunnen
ontwikkelen. Verschillende geïnterneerden hadden zelf om
deze ontmoetingen gevraagd. Ze laten hen toe om dieper
na te denken over hun recht op sociale relaties, over hun
ouderschap en over hun persoonlijke ontwikkeling.
143

144
achter de lens
Fotografie krijgt in de EDS een speciale plaats. Al in 2009 hield fotograaf Lieven Nollet bij de inhuldiging van de gerenoveerde vleugel
D een expo in de inrichting. In 2010 liep een tentoonstelling rond zijn werk in het Museum Dr. Guislain in Gent. In 2011 besliste
de inrichting om geïnterneerden en personeel zelf te laten plaatsnemen achter de lens. Samen met de vzw ‘le Gsara’ organiseerde
zij een workshop fotografie voor beide groepen. De inrichting realiseert zo een van de doelstellingen in haar operationeel plan,
namelijk om via samenwerkingsverbanden meer culturele activiteiten te laten plaatsvinden.
De geïnterneerden van het gemeenschapspaviljoen en van de cellenafdeling leerden gedurende vier maanden hoe zij met een
fototoestel mooie plaatjes konden nemen. Voor geïnteresseerde personeelsleden was er een specifieke workshop van vier dagen.
Uit de grote collectie foto’s selecteerden de deelnemers samen met hun opleider de mooiste. Tijdens een tentoonstelling in de
inrichting konden de geïnterneerden, het personeel en ook de inwoners van de gemeente Juprelle de kunstwerken bewonderen.
Daarnaast vond van 24 januari tot 24 maart 2012 een tweede tentoonstelling extra-muros plaats tijdens de fotografie-biënnale 2012.
De workshop was meer dan een leerrijke culturele activiteit. De waardering die de geïnterneerden voor hun foto’s kregen tijdens de
tentoonstellingen gaf hen meer zelfwaarde. Bovendien zorgden beide evenementen ook voor meer bewustmaking van het grote
publiek voor forensische psychiatrie.
Meer culturele en artistieke activiteiten
Sinds 2010 vinden in de EDS meer culturele en artistieke
activiteiten plaats. Een muur met schilderijen van
geïnterneerden aan de ingang van de inrichting benadrukt
dat ze een belangrijke plaats innemen in het dagelijkse leven.
In juni 2011 lanceerde de inrichting de activiteit ‘de derde
vrijdag van de maand’ waarbij het talent van geïnterneerde
musici, zangers en dichters maandelijks op die vrijdag in
de kijker wordt gezet. Het gaat om een theaterstuk door
en voor de geïnterneerden, met de hulp van penitentiaire
bewakingsassistenten en externe actoren uit de zorgsector.
Een kunsttherapeut begeleidt ook wekelijks sessies in de twee
paviljoenen.
Ook ontmoetingen met professionele en amateur-kunstenaars
kregen in 2011 een centrale plaats. Op het programma
stonden onder meer een concert van D. M. DiaWara, de
Guinese zanger en koraspeler, een theaterstuk van de
Compagnie du Passage ‘Je ne mens jamais’ (‘Ik lieg nooit’)
en een kerstconcert georganiseerd door vrijwilligers van het
Rode Kruis.
Daarnaast konden de geïnterneerden nog deelnemen aan
karaokesessies en culturele groepsuitstappen naar musea, de
bioscoop en de tentoonstelling SOS Planète. De inrichting
richtte ook een filmotheek in en organiseerde filmvertoningen
met aansluitend debat.

Focus
Therapie met paarden
Het paard als steun en toeverlaat
Sinds mei 2011 kunnen de geïnterneerden van de EDS
in Paifve deelnemen aan hippotherapie op de manège
Paladin in Borgworm. Wekelijks trekken zij samen met enkele
penitentiaire bewakingsassistenten en zorgverleners naar
de manège om onder begeleiding van een professionele
hippotherapeute van de vzw L’autre Emoi met paarden te
rijden en hen te verzorgen. Bij deze bijzondere vorm van
therapie is het paard een steun en toeverlaat. In 2011 namen
acht geïnterneerden deel. Het ging om gedetineerden met
zowel psychotische als persoonlijkheidsstoornissen en om
verstandelijk gehandicapten.
Beter welzijn van de geïnterneerden
Het nut van deze therapie is dagelijks merkbaar in het
gedrag van de deelnemers. Zij stellen zich meer open naar
anderen en tonen meer emoties. Hun zelfvertrouwen en
eigenwaarde groeien met als resultaat een beter zelfbeeld.
Zij hebben ook meer voeling met de realiteit. Het contact
met het paard leidt bovendien bij sommige tot een grotere
verantwoordelijkheidszin. Dankzij deze therapie met paarden
voelen zij zich dus duidelijk beter.
Hippotherapie richt zich tot de persoon in al zijn facetten.
Op lichamelijk en neuromotorisch vlak zorgt het voor een
beter evenwicht, betere coördinatie en een groter bewustzijn
van het eigen lichaam. De interactie met paarden is ook
bevorderlijk op symbolisch, relationeel en gevoelsmatig vlak.
In een nieuwe stimulerende en professioneel gecontroleerde
omgeving kan de patiënt zich verder ontwikkelen en kan
hij persoonlijke doelstellingen bereiken. Wat hij tijdens de
therapie leert, kan hij vervolgens toepassen in zijn dagelijkse
contacten en activiteiten.
“Een paard als dokter. (...) De paardentherapie smeedt een
bijzondere band tussen paard en patiënt. Het dier groeit uit tot een
partner in de verdere ontplooiing van de geïnterneerde. Het gaat
om een ongebruikelijke interactie die diep vanbinnen raakt, over
de woorden en de pijn heen”. (Carine Anselme, hippotherapeute).
“Ik ga naar de paardentherapie omdat ik mijn zorgen wou
vergeten en omdat ik wou weten hoe het is om paard te rijden
en zo’n dier te verzorgen. Ik voel me in ieder geval beter en ik
heb meer energie. Ik amuseer me in de natuur. Ik vergeet al mijn
problemen... Ik hou van paarden en ik laat die kans dan ook niet
voorbijgaan. Ik ben tevreden dat ik samen met het personeel van
de inrichting met paarden kan werken en dat ik veel kan bijleren.
Paardentherapie helpt mij om mijn leven weer op de rails te
krijgen. Bedankt! “ (geïnterneerde M.)
“Mijn deelname aan de paardentherapie doet me goed. Mij
bezighouden met hetzelfde paard, Emir, vraagt mijn aandacht
en ik leg me erop toe. Tijdens de briefing aan het begin en aan
het einde van iedere sessie vertellen we beurtelings over het werk
dat we in de voormiddag gaan doen. De voormiddag begint met
een wandeling en het eten geven en verzorgen van het paard.
Afhankelijk van het weer gaan we rijden in het dorp of de manège.
Aan het einde van de namiddag keren we terug. Het is echt een
passie voor mij!” (geïnterneerde D.)
145

146
ruIselede
In 1849 fungeerde het penitentiair
landbouwcentrum (PLC) van
Ruiselede als opvangplaats voor
landlopers. Sinds 1936 is het een
gevangenis voor veroordeelden die
niet vluchtgevaarlijk zijn, in groep
kunnen leven en kunnen werken.
Zo kunnen de gedetineerden zich
voorbereiden op hun terugkeer naar
de maatschappij.
gemiddelde bevolking 57,1
Mannen 57,1
Vrouwen 0
Beklaagden 0,5
Veroordeelden 55,5
Geïnterneerden 0
Andere 1,1
Gewoon regime 54,6
Halve vrijheid (veroordeelden) 0,7
Beperkte detentie 1,8
Beperkte vrijheid (geïnterneerden) 0
gemiddelde capaciteit 52,0
Personeel voltijds equivalent
Totaal Directie 1,00
Totaal Attachés 3,00
Totaal Administratief 7,80
Totaal Medisch 0
Totaal PSD 3,05
Totaal Bewaking / Techniek 38,05
Totaal Erediensten 0
Totaal Buiten kader 0
totaal 52,90

PLC stapt mee in project ‘herstelfonds’
Reeds op 6 mei 2010 vond in het PLC de ‘kick-off’ plaats
voor het project ‘herstelfonds’. Dankzij dat project kunnen
gedetineerden aan hun herstel werken en krijgen zij de kans
om hun verantwoordelijkheid tegenover hun slachtoffer
op te nemen. Door aan vrijwilligerswerk te doen kunnen zij
via het fonds een deel van de schadevergoeding betalen.
Het slachtoffer zelf krijgt ook een stem in de zoektocht
naar een maatschappelijk aanvaardbare oplossing. De
organisaties dragen bij tot maatschappelijke herkadering door
gedetineerden als vrijwilligers in te schakelen.
Vier gedetineerden engageerden zich voor een
vrijwilligersorganisatie, een mooi resultaat gezien de kleine
en snel uitstromende populatie van het landbouwcentrum.
Een medewerker van Justitieel Welzijnswerk begeleidde
hen en zocht samen met hen naar een geschikte
tewerkstellingsplaats. Hij legde de eerste contacten
met mogelijke organisaties en zette de aanvraag tot
uitgaansvergunning in gang bij de psychosociale dienst.
18 gedetineerden behalen certificaat
heftruckchauffeur
In 2011 ging voor het eerst de beroepsopleiding
heftruckchauffeur van start in het PLC. De belangstelling
van de gedetineerden was groot. In totaal namen 18
gedetineerden (het maximum toegelaten aantal) deel.
Een gedetineerde stelde zijn vrijlating onder elektronisch
toezicht zelfs met een week uit om toch nog te kunnen
deelnemen. De opleiding duurde veertig uur en combineerde
theorie en praktijk. Dankzij de professionele begeleiding
van twee ervaren instructeurs van een Centrum voor
Volwassenenonderwijs konden alle 18 deelnemers de
opleiding met succes afronden. Elk van hen behaalde het
certificaat heftruckchauffeur.
Omdat het gaat over een knelpuntberoep, is een officieel
certificaat heftruckchauffeur een belangrijke troef voor de
gedetineerden in hun zoektocht naar werk. De opleiding is
niet alleen waardevol voor de reïntegratie van gedetineerden
na hun vrijlating, maar komt ook de veiligheid in en rond de
werkplaatsen van het landbouwcentrum ten goede.
147

148
Leesplezier voor gedetineerden
Sinds eind mei kunnen de gedetineerden van het PLC naar hartelust boeken uitlenen uit de eigen bibliotheek van de inrichting of
uit de gemeentebibliotheek van Aalter. In samenwerking met de bibliothecaris van Aalter en enkele vrijwilligers organiseert het PLC
wekelijks twee uitleensessies van een uur. Gedetineerden kunnen dan naar de eigen bibliotheek gaan om een boek uit te kiezen. Om
ervoor te zorgen dat er voor ieder wat wils is, wordt de collectie regelmatig vernieuwd. Vrijwilligster Gerda staat de gedetineerden
graag bij tijdens de uitleenmomenten: “Ik sta positief tegenover. de bibliotheekwerking in het PLC. De gedetineerden zijn vriendelijk, heel
behulpzaam en correct.”
Naast deze uitleensessies kunnen de gedetineerden ook via een beveiligde computer met internetverbinding op sectie zelf boeken
selecteren en bestellen uit de catalogi van de gemeentebibliotheek. Het bibliotheekpersoneel van Aalter verwerkt de aanvragen,
ontleent ontbrekende stukken bij andere bibliotheken en bezorgt hen de boeken. Volgens vrijwilligster Gerda gaat het om een
succesvol initiatief: “Er worden veel stukken opgevraagd uit diverse bibliotheken uit Oost- en West-Vlaanderen. Als gewone lezer zoek je
tussen de rekken, maar hier zoekt men gerichter via PC.”
De bibliotheekwerking is het resultaat van een mooie samenwerking tussen het PLC, de bibliothecaris van Aalter, enkele
vrijwilligsters en de provincie West-Vlaanderen die het project subsidieerde. Gouverneur Breyne opende de bibliotheek van het PLC
officieel op 24 juni.
Bouw van een mestsilo
Een betere waterkwaliteit is een van de prioriteiten van het
Europese en Vlaamse milieubeleid. Om deze doelstelling te
realiseren, is het nodig om de verontreiniging van het grond-
en oppervlaktewater met nitraten en fosfaten uit dierlijk mest
te verminderen. De uitrijperiode van mest is daarom beperkt
tot de lente en de zomer en vanaf 2012 is elke veehouder
verplicht om opslagcapaciteit voor dierlijk mest te voorzien.
Sinds het voorjaar van 2011 beschikt het PLC over een
mestsilo. Dankzij deze afzonderlijke betonnen ruimte kan de
inrichting enerzijds driemaal zoveel vloeibaar dierlijk mest
stockeren en anderzijds de aanpalende grondoppervlakte
gebruiken als extra opslag voor ingekuilde groenvoeders. De
ronde overdekte silo is vier meter hoog met een diameter van
20 meter en bevindt zich net buiten de muren van het erf.
Gedragscode voor personeel
Om de houding van het personeel naar de gedetineerden
toe nog meer te professionaliseren, stelde het PLC een
gedragscode op. In 2009 maakte een CAF-oefening duidelijk
dat richtlijnen over het gedrag van personeelsleden in een
gemeenschapsregime nodig waren. Binnen dat regime waar
alle activiteiten tussen 7u00 en 22u30 in groep plaatsvinden,
zijn de contacten tussen personeel en gedetineerden immers
intenser en is het soms moeilijk om de juiste afstand tot de
gedetineerden te bewaren. Goede sociale vaardigheden
zijn dan ook belangrijk. Het is de taak van het personeel
om zich respectvol te gedragen en de gedetineerden op
een menselijke manier te bejegenen. Het belang van de
voorbeeldfunctie, de representativiteit in het dagelijkse
handelen, respect voor collega’s en gedetineerden en
loyaliteit tegenover de organisatie zijn de basispijlers.

Focus
Vierhoeksoverleg binnen B.Leave
Het PLC zet zich al jarenlang in voor de behandeling
en ondersteuning van gedetineerde druggebruikers.
Het B.Leave-programma biedt aan gedetineerden die
veroordeeld zijn voor drugsfeiten en die problemen hebben
met middelenmisbruik, de mogelijkheid om tijdens hun
detentie clean te worden en te werken aan een drugsvrije
toekomst. Gedurende acht maanden worden de deelnemers
therapeutisch begeleid en leren zij persoonlijke, sociale
en leefvaardigheden ontwikkelen. Zij leven volgens een
strikte dagstructuur van verplichte tewerkstelling en
vrijetijdsbesteding om te voorkomen dat zij hervallen.
Betere afstemming tussen B.Leave en
reclasseringsplan
Het project B.Leave ging in 1995 van start als een programma
van de psychosociale dienst om gedetineerden met een
drugsprobleem te ondersteunen. De begeleiding van het
project en van de gedetineerden was dan ook jarenlang in
handen van deze dienst. Naar aanleiding van de opsplitsing
tussen zorg en expertise, nam de dienst Gezondheidszorg
van de Gevangenissen de leiding op zich en bouwde zij het
project verder uit als hulpverlening aan druggebruikende
gedetineerden.
Door deze opsplitsing was het parcours van de psychosociale
dienst soms onvoldoende afgestemd op het traject binnen
B.Leave en moest de dienst het reclasseringsplan vaak
bijsturen op basis van de terugvalpreventieve sessies. Om het
reclasseringsplan van de gedetineerden beter af te stemmen
op hun B.Leave-traject richtte het landbouwcentrum in 2011
het Vierhoeksoverleg op. De verschillende actoren die de
reclassering richting geven, nemen deel aan dat overleg.
Per B.Leaver organiseren zij om de twee maanden een
overlegmoment om vanuit een ruimer toekomstplan zijn
reclasseringsplan te individualiseren.
Realistisch reclasseringsplan met aandacht
voor drugsproblematiek
Tijdens het overleg stelt de B.Leaver zelf zijn reclasseringsplan
voor aan de zorgverantwoordelijke, aan de begeleider van
de psychosociale dienst en aan de B-Leave-begeleider die
instaat voor het terugvalpreventieve luik. Dat plan moet
rekening houden met verschillende factoren: zijn persoonlijk
haalbaar plan (o.a. steun van familie), de noodzakelijke
voorwaarden vanuit justitiële en maatschappelijke hoek en
de aandachtspunten rond drugsgebruik (terugvalpreventie,
valkuilen en hoge risicosituaties). Tijdens het overleg wordt
het plan besproken, worden er vragen gesteld, richtingen
aangegeven en onduidelijkheden uitgeklaard. Er gaat veel
aandacht naar de risicobeperkende factoren, die de kans op
herval in druggebruik en de kans op recidive minimaliseren.
Het overleg is bovendien het ideale moment om de eerder
passieve gedetineerde te motiveren of om de te ambitieuze
een beetje realiteitszin mee te geven. Het verslag van elk
overleg kan de B.Leaver gebruiken als ‘wegenplan’ tijdens
verdere contacten met verschillende diensten (psychosociale
dienst, gezondheidsdienst en Justitieel Welzijnswerk), tijdens
B.Leavesessies en in het kader van de uitgaansmodaliteiten.
Het uiteindelijke doel is een detentieplan op maat
met aandacht voor herstel dat leidt tot een realistisch
reclasseringsplan en zo de gedetineerde de beste kansen
geeft om zich te reïntegreren. Dankzij het Vierhoeksoverleg
ziet de gedetineerde het plan meer als een persoonlijk project
waar hij achter staat en dat tegelijkertijd rekening houdt met
de verwachtingen van de samenleving.
149

150
saInt-huBert
In het detentiecentrum in Saint-
Hubert, in gebruik genomen
in 1972, heerst een open en
gedeeltelijk gemeenschappelijk
regime. Gedetineerden kunnen
zich hier voorbereiden op hun
leven na detentie. De activiteiten
van het centrum zijn gericht
op reïntegratie en herstel via
tewerkstelling en activiteiten buiten
de gevangenismuren.
gemiddelde bevolking 232,3
Mannen 232,3
Vrouwen 0
Beklaagden 0,2
Veroordeelden 232,1
Geïnterneerden 0
Andere 0
Gewoon regime 232,0
Halve vrijheid (veroordeelden) 0
Beperkte detentie 0,3
Beperkte vrijheid (geïnterneerden) 0
gemiddelde capaciteit 235,0
Personeel voltijds equivalent
Totaal Directie 2,00
Totaal Attachés 3,00
Totaal Administratief 14,15
Totaal Medisch 4,70
Totaal PSD 8,25
Totaal Bewaking / Techniek 150,76
Totaal Erediensten 0
Totaal Buiten kader 0
totaal 182,86

Opening van blok H2
Het gerenoveerde gebouw H2 werd begin september 2011
in gebruik genomen en heeft een totale capaciteit van 39
plaatsen. Het gebouw is opgedeeld in een cellenvleugel en
een vleugel met raadplegings- en verzorgingskabinetten van
de medische dienst. De cellenvleugel bestaat grotendeels uit
eenpersoonscellen, maar telt ook twee vierpersoonscellen en
twee driepersoonscellen.
Het bijzondere aan het blok H2 is dat het fungeert als verblijf
voor gedetineerden op leeftijd of met bepaalde handicaps
waarvoor de nabijheid van de medische dienst noodzakelijk
is. Het vervangt definitief de resterende slaapzalen in Saint-
Hubert. Het gebouw is ingericht volgens het concept van een
gelijkvloerse bungalow waardoor het ook toegankelijk is voor
gedetineerde rolstoelgebruikers.
Een grote eetzaal scheidt de cellenafdeling van de medische
afdeling. Die afdeling bestaat uit een gedeelte voorbehouden
voor dagelijkse raadplegingen, lokalen voor tandheelkunde
en kinesitherapie, een lokaal met aangepaste badkuip voor
personen met mobiliteitsproblemen en een beveiligd loket
voor de verdeling van geneesmiddelen.
Enquête bij de bezoekers
Om het onthaal te verbeteren, verzamelde het
detentiecentrum van Saint-Hubert de meningen van
de bezoekers via een tevredenheidsenquête. Uit de
resultaten bleek dat zij doorgaans zeer tevreden zijn over de
dienstverlening. De gemiddelde tevredenheidsscore bedroeg
8/10.
Het aantal bezoekmogelijkheden in de week en in het
weekend beantwoordden aan de wensen van de bezoekers.
Over het openbaar vervoer waren zij minder positief. Ook
over het aanbod aan producten in de bezoekzaal kwamen
veel opmerkingen. De inrichting voerde meteen een aantal
aanpassingen door en denkt na over de mogelijkheid om
broodjes aan te bieden omdat verscheidene bezoekers
kloegen dat zij geen middagmaal kunnen nuttigen terwijl
de bezoeken vaak om 12u30 starten. Over de bezoekzaal zelf
waren zij wel zeer tevreden.
Boule de neige
In het kader van de Lokale Stuurgroep Drugbeleid kon begin
februari 2011 het project ‘Boule de neige’ plaatsvinden met
de hulp van het Centre d’Action Laïque (CAL) van Libramont/
Aarlen. Dat is een opleiding voor gedetineerden, gericht
op verschillende thema’s rond druggebruik, aandoeningen,
risico’s, productinformatie, preventiemethoden, enz. Aan
de deelnemers wordt ook gevraagd om te praten met
medegedetineerden en hen informatie te geven aan de hand
van een vragenlijst.
Tien gedetineerden werkten mee. Zij verzamelden elk acht
vragenlijsten. Het bleek een verrijkende ervaring voor hen.
Tijdens de laatste bijeenkomst vond de presentatie plaats
van de groep ‘Gedetineerdenaanspreekpunt Gezondheid’,
opgericht via de Service d’Education à la Santé van Huy. Het
was een interessante brug tussen beide projecten. Nieuwe
inschrijvingen voor de groep Gedetineerdenaanspreekpunt
Gezondheid volgden en er werd tegelijk toelichting gegeven
bij ieders opdrachten zodat een overlapping aan wervingen
kon voorkomen worden.
151

152

Focus
Duurzame consumptie
Water in eigen beheer
Het detentiecentrum en Centre fédéral fermé voor
jongeren zijn niet verbonden met een openbaar
waterdistributienetwerk. Tot 2011 gebeurde de
watervoorziening via twee putten en twee pompstations.
Het water werd naar twee enorme overdekte bekkens geleid,
vervolgens naar een hydrofoorgroep en ten slotte naar de
consumptiepunten. Dit drinkwatercircuit kon echter niet
voorzien in de behoeften op jaarbasis. Dus moest gedurende
enkele weken per jaar een beroep gedaan worden op de
civiele bescherming om de twee waterbekkens te vullen.
In 2011 werd een derde put en een derde pompstation
in gebruik genomen met een grotere capaciteit dan de
twee oudere. Door deze investering van de Regie der
Gebouwen is het mogelijk om het hele jaar door te voorzien
in de waterbehoeften van de twee inrichtingen op de site
en van het landbouwbedrijf. Dankzij het hergebruik van
oppervlaktewater in een vijver en een spaarbekken hebben zij
ook een aanzienlijke reserve voor brandbestrijding.
Lokale melk- en tuinbouwproducten
Op de boerderij van Saint-Hubert wordt zelf melk gemaakt. De
melkcrisis van 2009 was een keerpunt in de geschiedenis van
het landbouwbedrijf.
Ten eerste kon de rendabiliteit van de melk het voortbestaan
van de boerderij niet garanderen. Ten tweede kon de
marktprijs van het vlees de verliezen niet compenseren.
Voor het veebedrijf kwam de keuze dus neer op verdwijnen
of diversifiëren. Dat laatste leek de beste oplossing en de
boerderij startte met het verwerken van melk.
De boerderij van Saint-Hubert maakt sinds 2011 naast
melk ook room, boter, verse kaas, zachte en harde kazen en
yoghurt voor rechtstreekse consumptie. Naast een geslaagde
koerswijziging betekent dit een beter aanbod aan producten
voor de gedetineerden van het detentiecentrum en andere
inrichtingen.
Het tuinbedrijf bereidt nog steeds haar eigen groenten.
Hout als energiebron
FEDESCO kwam met het voorstel om in samenwerking
met de Regie der Gebouwen een warmtekrachteenheid
met biomassa op de site van Saint-Hubert te installeren.
In 2011 voerde de gevangenis een haalbaarheidsstudie
uit en deze bleek positief. Die eenheid zou een enorm
voordeel zijn omdat zij een drastische beperking van
de stookoliebevoorrading voor verwarming inhoudt en
daarnaast leidt tot een forse vermindering van de totale
elektriciteitsfactuur van beide inrichtingen. Brandhout is
overvloedig aanwezig in de omliggende Ardennen, wat
bovendien de transportkosten beperkt. Ook is bevoorrading
zeker mogelijk via agrarische verwerking, wat met de gronden
van het domein ook een haalbare kaart is. Het project bestaat
alleen nog maar op papier. In 2012 volgt in samenwerking
met de FOD Justitie de volledige realisatie.
153

154
cFF saInt-huBert
Het Centre fédéral fermé (CFF) in
Saint-Hubert is op 2 april 2010 in
gebruik genomen. Deze opening
is de uitwerking van de beslissing
om langs Franstalige kant meer
minderjarigen te laste te nemen
die een als misdrijf omschreven feit
hebben gepleegd en die voorlopig
zijn geplaatst door de jeugdrechter.
gemiddelde bevolking 41,5
Mannen 41,5
Vrouwen 0
Beklaagden 7,0
Veroordeelden 1,5
Geïnterneerden 0
Andere 33,0
Gewoon regime 41,5
Halve vrijheid (veroordeelden) 0
Beperkte detentie 0
Beperkte vrijheid (geïnterneerden) 0
gemiddelde capaciteit 74,5
Personeel voltijds equivalent
Totaal Directie 1,00
Totaal Attachés 1,00
Totaal Administratief 3,95
Totaal Medisch 0
Totaal PSD 0,50
Totaal Bewaking / Techniek 70,70
Totaal Erediensten 0,20
Totaal Buiten kader 0
totaal 77,35

Evaluatie van het CFF
De twee protocolakkoorden die betrekking hebben op de
afdelingen ‘opvoeding’ en ‘uit handen gegeven minderjarigen’,
en die gelden voor het CFF, bepalen dat de leidinggevenden
van het centrum een evaluatie moeten uitvoeren aan het
eind van een werkingstermijn van twaalf maanden. Zo
evalueerden de federale directie en de pedagogische directie
de secties waarin jongeren verblijven die geplaatst zijn door
de jeugdrechter. De federale directie en de coördinatrice van
de dienst voor Hulpverlening aan Gedetineerden evalueerden
daarna de uit handen gegeven gedetineerden. Beide
evaluaties werden overgezonden aan de evaluatiecommissies
die door de bevoegde ministers zijn aangesteld.
overleg met de magistraten en de algemene directie hulpverlening aan de Jeugd
Het DG EPI is verantwoordelijk voor de controle op de
beschikkingen die de opname van jongeren in het gesloten
centrum motiveren. De procedure voor de opname van
jongeren in het centrum voorziet dat er nooit meer jongeren
in het centrum mogen verblijven dan er plaats is. Toch
waren er regelmatig problemen over de opname en leek de
verstandhouding met de jeugdrechters te verslechteren. Er
was dan ook overleg nodig tussen de verschillende actoren.
Op initiatief van het DG EPI en de Algemene Directie
Hulpverlening aan de Jeugd kwamen de jeugdmagistraten
en de leden van de parketten samen om deze problematiek
te bespreken. De jeugdrechters werden bewust gemaakt
van de verplichtingen die aan deze controle zijn verbonden,
vooral in geval van een onvolledige beschikking, en van de
administratieve problemen die daarvan het gevolg kunnen
zijn. De gespecialiseerde magistraten in jeugdzaken konden
ook hun beleving van de praktijk uit de doeken doen.
Na die ontmoeting kwamen de deelnemende partijen
tot een akkoord over de procedure voor de opname van
jongeren in het centrum, vooral wat plaatsreservering betreft.
Daarna volgden een bezoek aan het centrum en een diner.
Die ontmoeting, waarbij twaalf vertegenwoordigers van de
jeugdmagistratuur aanwezig waren, was een verrijkende
ervaring voor iedereen.
De directrice van het CFF geeft een woordje uitleg:
“De opname van jongeren in het gesloten centrum heeft
een bijzonder karakter omdat in het centrum zowel de
jeugd- als de gevangenisreglementering gelden. Heel
wat actoren uit verschillende sectoren waren uiteindelijk
betrokken bij deze problematiek. De ontmoeting was
succesvol, zowel wat het opnamebeheer als de manier
van samenwerken betreft. Er werd voorgesteld om deze
vergaderingen ook voor andere thema’s te organiseren. Wij
hopen dat dit in de toekomst concreet gestalte krijgt.”
155

156
Onderwijs voor uit handen gegeven minderjarigen
Sinds de opening van het jongerencentrum in Saint-
Hubert is het Onderwijs voor Sociale Promotie in de
Franse Gemeenschap actief in het centrum. Deze
jonge gedetineerden volgden aanvankelijk enkel les via
afstandsonderwijs maar dat bleek niet erg in trek te zijn.
Daarom werd het onderwijssysteem in 2011 herbekeken.
Twee nieuwe leerkrachten, één voor Frans en één voor
wiskunde en informatica, brengen de jongeren voortaan de
nodige kennis bij.
Het bijzondere van hun aanpak ligt in het feit dat zij
persoonlijk met de jongeren omgaan en rekening houden
met hun interesses. Zo boeien rapmuziek of grafische
technieken hen meer dan het klassieke onderwijs. De
leerkrachten maken vaak gebruik van informaticamateriaal
om het onderwijs aantrekkelijker te maken voor deze jonge
gedetineerden. De leerkracht heeft meermaals per week een
persoonlijke afspraak met hen.
En wat vinden de gedetineerden ervan? “Door die opleidingen
kunnen wij ‘in de running’ blijven en hoeven we niet over de hele
lijn af te haken. Ik heb gevraagd om een opleiding in grafische
technieken te volgen, en de leerkrachten passen zich aan onze
vragen en interesses aan. De cursussen zijn van goede kwaliteit,
maar jammer genoeg kan men zich niet iedere keer over ons
ontfermen. Dat hangt af van het aantal aanwezigen tijdens
de cursus. De leerkrachten geven ons oefeningen die wij op cel
kunnen maken en zo gaan we sneller vooruit.”
Een personeelslid vertelt: “Ik denk dat het onderwijs voor sociale
promotie voordelen biedt voor iedereen die van goede wil is en
ervoor open staat. Het onderwijs is van goede kwaliteit en de
leerkrachten doen hun best om het boeiend te houden.”

Focus
Detentieregime van uit handen gegeven minderjarigen
De sectie van uit handen gegeven minderjarigen, die in juni
2010 werd geopend, heeft een capaciteit van dertien plaatsen
en mag in geen geval overbevolkt zijn. Die sectie moet
beheerd worden zoals de andere gevangenissen. Het regime
zoals aanvankelijk bepaald in het huishoudelijk reglement
was dus vrij strikt: twee wandelingen per dag, gezamenlijke
avondactiviteiten en een gratis koelkast en televisie per cel.
Per week konden de jongeren slechts twee keer bezoek aan
tafel ontvangen.
Na enkele maanden werd het regime versoepeld en beter
aangepast aan de jonge leeftijd van de bewoners. Zo kunnen
zij voortaan spullen kopen via een interne en externe
kantine en sporten in de fitnesszaal. De activiteiten zijn meer
gevarieerd dankzij een grotere inbreng van de dienst voor
Hulpverlening aan Gedetineerden en het onderwijs voor
sociale promotie. Wanneer jongeren een speciaal regime
krijgen opgelegd en tijdens de dag in hun kamer moeten
blijven, kunnen zij wel nog samen met de externe actoren aan
individuele activiteiten deelnemen. De bezoekmogelijkheden
werden ook uitgebreid.
De problematiek van jongeren in detentie blijft een delicate
zaak. Zij reageren vaak impulsief en denken zelden na over
de impact en de gevolgen van hun daden. Dat maakt hen
onvoorspelbaar. Daarom is het belangrijk om, ondanks de
jonge leeftijd van deze gedetineerden, steeds alert te zijn
binnen het gevangenisregime en vooral om veiligheid als een
prioriteit te beschouwen, zoals in elke andere gevangenis.
een personeelslid geeft zijn visie op de zaak:
“Ik vind dat het regime beter aan de jongeren is aangepast dan voordien. Het merendeel van de uit handen gegeven gedetineerden zijn
adolescenten en zij zijn soms nog erg onvolwassen. Zij provoceren vaak en spelen met grenzen en regels. Als personeelslid zou je elke dag een
tuchtverslag kunnen indienen. Op tuchtniveau gelden dezelfde richtlijnen als in een gevangenisomgeving. Preventie is een belangrijk aspect
van ons werk op sectie. “
een jongere die in het cFF verblijft, geeft zijn mening:
“Ik vind dat wij geluk hebben in vergelijking met de andere gevangenissen, want met drie uur wandeling plus een avondactiviteit en
cursussen zijn onze dagen goed gevuld. Ik ben mij ervan bewust dat ik niet hoef te wachten wanneer ik een aanvraag indien bij de dienst
voor Hulpverlening aan Gedetineerden of bij de psychosociale dienst, omdat ik niet in een overbevolkte gevangenis zit. Dat is geruststellend.
Tijdens de avondactiviteit kunnen wij pingpongen of tafelvoetbal spelen.”
157

158
sInt-gIllIs
Sinds 1884 is de stervormige
gevangenis van Sint-Gillis een
arresthuis. Toch verblijft hier ook
een beperkt aantal veroordeelden.
De gevangenis beschikt bovendien
over een genees- en heelkundig
centrum voor de verzorging
van gedetineerden uit andere
gevangenissen.
gemiddelde bevolking 626,6
Mannen 626,6
Vrouwen 0
Beklaagden 301,6
Veroordeelden 322,1
Geïnterneerden 2,7
Andere 0,2
Gewoon regime 624,1
Halve vrijheid (veroordeelden) 0
Beperkte detentie 2,6
Beperkte vrijheid (geïnterneerden) 0
gemiddelde capaciteit 502,0
Personeel voltijds equivalent
Totaal Directie 6,00
Totaal Attachés 2,00
Totaal Administratief 29,15
Totaal Medisch 13,20
Totaal PSD 16,85
Totaal Bewaking / Techniek 347,55
Totaal Erediensten 3,40
Totaal Buiten kader 0
totaal 418,15

Unieke samenwerking met
gemeenschappen in Brussel
In 2011 werkten de gevangenis en de gemeenschappen
een gezamenlijke overlegstructuur op maat uit. De
gevangenisdirectie en de vier coördinatoren van de
gemeenschapsdiensten gingen op zoek naar een efficiënt en
werkbaar overlegmodel. De motor van dat proces was het
tweemaandelijks overleg tussen beide partijen. Het resultaat
was de oprichting van een beleidsgroep die centraal zal staan
bij de structurele uitbouw van de hulp- en dienstverlening
in de gevangenis van Sint-Gillis. Aan deze vergadering zullen
verschillende actoren tweemaal per jaar deelnemen om
samen de belangrijkste beleidslijnen te verankeren.
De gemeenschappen werden in 2011 ook zichtbaarder
in de gevangenis zelf. Zo kreeg elke gemeenschap een
gesprekslokaal in de gevangenis om hun aanbod uit te
bouwen in het cellulaire gedeelte. Hierdoor verbeterde
de communicatie tussen de medewerkers van de
gemeenschappen en Justitie. Ook de coördinatoren van de
Brusselse en Franse Gemeenschap namen in navolging van
hun Vlaamse collega hun intrek in de gevangenis. Dankzij
deze unieke samenwerking kan de gevangenis haar eigen
activiteiten afstemmen op die van de verschillende actoren
en diensten. In een omgeving als Brussel is dat immers
noodzakelijk.
Herstelweek
Van 5 tot 10 december 2011 stond het thema ‘herstelgerichte
detentie’ centraal in de gevangenis. Heel wat interne en
externe medewerkers sloegen de handen in elkaar om een
gevarieerd aanbod aan herstelgerichte activiteiten voor
gedetineerden en personeel te organiseren. Een dertigtal
gedetineerden nam deel aan tweetalige initiatiesessies rond
thema’s als burgerlijke partijstelling, herstelbemiddeling,
schuldbemiddeling en slachtofferschap. Enkelen onder hen
stapten ook in een individueel opvolgtraject. Zo gingen
bemiddelingen tussen dader en slachtoffer van start en
werden stappen gezet om de burgerlijke partijen te betalen.
Ook het gevangenispersoneel kon deelnemen aan de
herstelweek. Door een herkenbaar symbool te dragen,
toonden zij hun betrokkenheid bij dit thema. Wie actiever wou
deelnemen, kon twee interactieve workshops bijwonen rond
omgaan met trauma op het werk en herstel in de gevangenis
aan de hand van filmfragmenten.
De gevangenis wilde de herstelgerichte gedachte ook
structureel verankeren in haar werking. De gemeenschappen
en externe diensten stelden een aantal concrete
aanbevelingen op. De herstelweek was dan ook het startschot
van hernieuwde aandacht voor het thema van herstelgerichte
detentie.
Een interactieve voorstelling van het tweetalige
improvisatiegezelschap Ex-pression was de afsluiter van de
herstelweek. De acteurs en actrices gingen aan de slag met
ideeën van de voorbije week en zette deze in scène. De
voorbereidingen voor een nieuwe editie in 2012 gingen al van
start.
159

160
Tussenkomst Veiligheidskorps bij
medisch onderzoek in externe
ziekenhuizen
Voor gedetineerden die een medisch onderzoek moeten
ondergaan in een extern ziekenhuis werkte het DG EPI de
voorbije jaren een samenwerking uit tussen de gevangenissen
en het Veiligheidskorps. In 2011 gebeurde dat ook voor Sint-
Gillis. Het genees- en heelkundig centrum in de gevangenis
verleent als polikliniek, naast Lantin, de gespecialiseerde
medische zorgen voor de gedetineerden van de regio Brussel
en de Waalse inrichtingen. Dat resulteert voor Sint-Gillis
uiteraard in heel wat hospitalisaties en externe medische
consultaties. Telkens gaan twee bewakingsassistenten mee
voor de bewaking, wat een belangrijke impact heeft op de
personeelsplanning.
Ook het veiligheidsaspect was een belangrijke motivatie
om de samenwerking met het Veiligheidskorps in Brussel
verder uit te bouwen. Voordien stonden de politie en
het Veiligheidskorps enkel in voor het transport van
gedetineerden tot in het ziekenhuis. Indien mogelijk
en als de consultatie minder dan een half uur duurde,
bleven zij ter plaatse. In de andere gevallen bleven de
bewakingsassistenten met de gedetineerde achter in de
publieke wachtkamer. Na de consultatie moesten zij vaak nog
lang wachten op het vervoer terug naar de gevangenis, wat
zorgde voor een onveilig gevoel bij het bewakingspersoneel.
Twee oplossingen werden gevonden. De gevangenis maakte
afspraken met de medische dienst om gedetineerden zoveel
mogelijk te oriënteren naar ziekenhuizen binnen de zone
Brussel-Zuid en Brussel-Hoofdstad. Tegelijkertijd startte
in maart 2011 een samenwerking tussen de gevangenis
van Sint-Gillis, de lokale politie en het Veiligheidskorps van
Brussel-Zuid en Brussel-Hoofdstad. Bij medische uithalingen
die minder dan vier uur duren, zorgen de politie of het
Veiligheidskorps voortaan zowel voor het transport als voor de
bewaking ter plaatse in het ziekenhuis.
Deze samenwerking verloopt vlot. Alle uithalingen gebeuren
nu onder sterkere beveiligde omstandigheden en verlopen
efficiënter. In 2011 voerde de politie van Brussel-Hoofdstad
een risicoanalyse uit voor medische uithalingen wat leidde
tot betere afspraken en procedures. Er wordt nog onderzocht
of het Veiligheidskorps ook vaker voor deze uithalingen kan
worden ingeschakeld.

Focus
Origami als kunst voor Brussels justitiepaleis
Voor het tweede jaar op rij deed de Belgische
kunstenaar, Charles Kaisin, een beroep op
gedetineerden van de gevangenis van Sint-Gillis
voor de uitvoering van een kunstwerk. Ter ere van
het tweehonderdjarig bestaan van de balie van
Brussel creëerde hij een immens kunstwerk met de
naam ‘Pneuma’. Eerst werden uit oude wetboeken
duizenden papieren origami’s gevouwen in de vorm
van een iris. Deze irissen werden nadien met een rode
draad opgehangen aan het plafond van de grote ‘Salle
des pas perdus’ van het Brusselse justitiepaleis. Het
gigantische kunstwerk was tijdens de zomermaanden
te bekijken door het publiek. Achteraf werden de
irissen per stuk verkocht. De opbrengst ging naar een
goed doel.
Voor het vouwen van de irissen kregen de
gedetineerden gedurende enkele dagen een
specifieke opleiding. Uiteindelijk hielden 15
gedetineerden zich drie weken lang bezig met het
nauwkeurige werk. Het resultaat mocht gezien
worden en kreeg heel wat media-aandacht.
De gedetineerden waren trots dat zij mochten
meewerken aan dit uitzonderlijke project.
161

162
tongeren
Het gesloten federaal centrum (GFC)
in Tongeren doet sinds november
2009 dienst als een centrum voor
minderjarigen die een als misdrijf
omschreven feit hebben gepleegd.
gemiddelde bevolking 17,7
Mannen 17,7
Vrouwen 0
Beklaagden 4,2
Veroordeelden 11,4
Geïnterneerden 0
Andere 2,1
Gewoon regime 17,7
Halve vrijheid (veroordeelden) 0
Beperkte detentie 0
Beperkte vrijheid (geïnterneerden) 0
gemiddelde capaciteit 34,0
Personeel voltijds equivalent
Totaal Directie 1,00
Totaal Attachés 1,00
Totaal Administratief 5,35
Totaal Medisch 0
Totaal PSD 1,95
Totaal Bewaking / Techniek 51,25
Totaal Erediensten 0
Totaal Buiten kader 0
totaal 60,55

Het leven in het GFC in beeld
Samen met twee professionele fotografen organiseerde het
GFC in september 2011 een fotografieproject. Focus van
het project was ‘Mijn leven in het GFC Tongeren’, waarbij de
jongeren de beleving van hun verblijf in het GFC fotografisch
in beeld brachten. Gedurende zes halve dagen kregen zij
begeleiding van fotografen Lieven Nollet en Lies Kortleven die
hen de knepen van het vak leerden. Een week lang mochten
zij een fotocamera mee op cel nemen om hun leven vast te
leggen op de gevoelige plaat. Tijdens een tentoonstelling
konden familie en vrienden de foto’s bewonderen. Enkele
werken werden bovendien geselecteerd om de bezoekzaal op
te fleuren.
Jongeren doen aan e-learning
In 2011 startte het GFC met e-learning. De jongvolwassenen die hier verblijven en die vaak een eerder lange detentietijd voor de
boeg hebben, keken vol ongeduld uit naar dit moment. Op 16 september konden zij aan de slag met deze interactieve manier van
leren.
Verschillende diensten werkten samen om het project te lanceren. De directie ICT zorgde ervoor dat op technisch vlak alles in
orde was. Het Vlaams Team Jongerenwelzijn van het GFC ontwierp een reglement, voerde een sensibiliseringscampagne en
bereidde de dagelijkse begeleiding van de toekomstige cursisten voor. De campagne en de aanmoedigingspremie die de jongere
bij inschrijving ontvangt, misten hun effect niet. Van de vijftien jongeren die in het GFC verblijven, stelden dertien zich kandidaat.
Om alles vlot te laten verlopen, konden tot nog toe maximaal twaalf jongeren zich inschrijven. Het GFC laste drie dagen per week
e-learning in als vast onderdeel in het onderwijsaanbod en regime van de jongeren. Het project is bovendien een eerste stap naar
een tewerkstellingsreclassering omdat elke deelnemer ook bij de VDAB wordt aangemeld. Ondanks enkele kinderziektes, zorgen een
goede ICT-ondersteuning en de begeleiding van een leerkracht tijdens de lessen ervoor dat alles vlot verloopt.
De jongeren kunnen kiezen uit tal van opleidingen. Hun keuzes maken duidelijk dat zij van e-learning veel verwachten. Veruit het
meest succesvolle lessenpakket is ‘een eigen zaak starten’, gevolgd door de opleidingen ‘boekhouden’. Ook technische vakken zoals
‘automechanica’ en ‘lassen’ zijn populair. De keuze voor het vak ‘solliciteren in de sector van de automechanica’ of ‘telefoneren in het
werkveld van hout en bouw’ benadrukken dat de jongeren met e-learning hun kansen op de arbeidsmarkt willen verhogen. Omdat
zij ook het belang van een goede taalbeheersing inzien, schreven zij zich ook volop in voor de taalcursus Nederlands.
Een jongere aan het woord:
“Eerst dacht ik dat e-learning verloren moeite was, maar ik ben aangenaam verrast. De structuur, de modules, enz.
zitten zeer goed in elkaar. Er is keuze genoeg aan modules om jezelf bij te schaven, zowel in de gevangenis als voor
de toekomst. Wij kunnen zoveel bijleren als wij willen over talen, elektriciteit, lassen, enz. Het is ook nooit te laat om
iets bij te leren. Het helpt je verder op verschillende gebieden. Vroeger was de gevangenis voor mij een groot doolhof,
maar deze cursussen helpen mij ook om andere dingen te begrijpen en stilaan geraak ik wegwijs uit dat doolhof. Ik
hoop dat dat inzicht mij ook later in de maatschappij verder helpt.”
163

164
Opstart wasserij
In april 2011 opende het GFC in Tongeren haar eigen wasserij.
De inrichting is zo niet langer afhankelijk van een externe
firma om de kledij en het linnengoed van de jongeren te
wassen. De wasserij zorgt ook voor bijkomende tewerkstelling.
Samen met een vaste PBA staan twee jongeren in voor de
goede werking.
Een jongere die al van bij de opstart in de wasserij werkt,
vertelt hierover het volgende:
“Wij werken nu van 8u00 tot 9u00 en van 12u45 tot 15u30. In
de voormiddag steken wij de was in en plooien wij eventueel de
resterende was van de dag ervoor. Dan gaan we terug naar onze
cel. In de namiddag plooien we de was van de voormiddag en
onderhouden we de wasserij. Ik vind het heel fijn om in de wasserij
te werken.”
Aan de slag met graffiti
In augustus 2011 vond in samenwerking met Villa Basta een tweedaagse workshop graffiti plaats. Tijdens de eerste dag lag de nadruk
op het onderscheid tussen illegale graffiti en graffiti als kunst. Onder begeleiding van twee graffitikunstenaars gingen de jongeren
vervolgens zelf aan de slag. Zij maakten enkele ontwerpen en brachten de definitieve versie met verschillende spuittechnieken aan
op houten panelen. De kunstwerken verfraaien sindsdien het jongerencentrum.

Focus
Werken aan herstel
In het GFC in Tongeren staat de herstelgerichte gedachte centraal. Het centrum nam in 2011 verschillende initiatieven die de
jongeren helpen om aan hun herstel te werken. In een herstelnieuwsbrief worden alle herstelgerichte activiteiten opgesomd en
beschreven.
Herstelfonds
In 2011 stapte het GFC mee in het project ‘Herstelfonds’. Het herstelfonds biedt gedetineerden de kans om aan hun herstel te werken
en hun slachtoffer(s) te vergoeden door aan vrijwilligerswerk te doen.
Analoog met de start van het project in de gevangenis van Hasselt enkele jaren geleden, vond in samenwerking met de vzw
Suggnomé en de provincie Limburg een informatiemoment over het herstelfonds plaats voor geïnteresseerde partners in de
Tongerse regio. Drie organisaties boden zich aan als tewerkstellingsplaats voor de jongeren van het GFC, namelijk de vzw De Nieuwe
Volksbond, de vzw Nederheem en SIBBO, een school voor bijzonder onderwijs. Met hen werden concrete samenwerkingsafspraken
gemaakt. Voor verschillende jongeren loopt een aanvraag om via het herstelfonds aan vrijwilligerswerk te doen. Het is nog even
wachten tot de eerste jongere aan de slag kan gaan.
Speelgoed kuisen voor het goede doel
In afwachting van de start van de herstelfondsprojecten zocht het GFC naar een alternatieve activiteit met focus op herstel. Onder
begeleiding van een medewerker van Justitieel Welzijnswerk voerden negen jongeren in november 2011 vrijwilligerswerk uit voor de
vzw De Nieuwe Volksbond, die zich inzet voor minderbedeelden in Tongeren. Zij poetsten en sorteerden tweedehands speelgoed
dat tegen zachte prijzen verkocht werd op de speelgoedbeurs van de vzw. De opbrengst ging integraal naar de werking van De
Nieuwe Volksbond die de jongeren bedankte voor hun werk en hen enkele gezelschapsspelen schonk.
Dankzij het vrijwilligerswerk kregen de jongeren de kans om bij te dragen tot herstel binnen de samenleving, terwijl de vzw
kennismaakte met het gevangeniswezen. Zowel voor de jongeren als voor de medewerkers van de vzw was het een boeiende en
leerrijke ervaring.
Een van de deelnemers blikt terug:
“Ik heb met plezier meegedaan omdat het voor de arme kinderen
in Tongeren was. Zo geef ik als gevangene iets terug aan de
maatschappij.”
Ook Marleen Cuyx van vzw De Nieuwe Volksbond was
enthousiast:
“Wij hadden veel speelgoed en merkten dat veel bezoekers niet
voldoende geld hadden om mooie spelletjes te kopen voor
Sinterklaas. Groot probleem was dat het speelgoed in onze kelder
lag, die tot driemaal toe overstroomd was. Het was vuil en kon
dus niet verkocht worden. Bovendien hadden wij te weinig tijd en
vrijwilligers om het te poetsen. De jongens hebben samen met
ons al het speelgoed gewassen en gecontroleerd en op één dag
was de klus geklaard. Het was een vermoeiende, maar erg fijne
ervaring voor mij.”
165

166
d o o r n I K
tournaI
De gevangenis van Tournai werd in
1868 in gebruik genomen en heeft
een klassieke stervorm. Zij herbergt
zowel beklaagden als veroordeelden.
gemiddelde bevolking 226,9
Mannen 226,9
Vrouwen 0
Beklaagden 73,7
Veroordeelden 151,1
Geïnterneerden 0,1
Andere 2,1
Gewoon regime 226,3
Halve vrijheid (veroordeelden) 0
Beperkte detentie 0,6
Beperkte vrijheid (geïnterneerden) 0
gemiddelde capaciteit 183,0
Personeel voltijds equivalent
Totaal Directie 3,00
Totaal Attachés 1,00
Totaal Administratief 18,20
Totaal Medisch 2,50
Totaal PSD 7,25
Totaal Bewaking / Techniek 142,95
Totaal Erediensten 0,50
Totaal Buiten kader 0
totaal 175,40

Werkgelegenheid via mobiele
werkplaatsen
Door werkzaamheden zijn de werkplaatsen voor
gedetineerden in de gevangenis van Tournai gesloten. Ze
zullen worden afgebroken en heropgebouwd volgens de
huidige normen. De gevangenis maakt van de gelegenheid
gebruik om ook de medische ruimte en de lokalen van
de psychosociale dienst en voor de hulpverlening aan de
gedetineerden te moderniseren. Omdat het over grote
werken gaat, zullen de werkplaatsen gedurende twee tot
drie jaar niet beschikbaar zijn om de gedetineerden te laten
werken. Voor hen valt zo niet alleen een zinvolle activiteit weg,
maar betekent het ook een loonverlies.
Om de gedetineerden toch te werk te stellen, zocht
de gevangenis naar een alternatief. Zij richtte mobiele
werkplaatsen op zoals een schildersatelier en een team
‘karweien’. Onder toezicht en begeleiding van een
personeelslid van de technische dienst voorzien een
tiental gedetineerden hun leefruimten en die van de
personeelsleden van een nieuw laagje verf. Ook vleugel C
en de eetzaal van het personeel werden gerenoveerd. Zowel
voor de personeelsleden als voor de gedetineerden is deze
verbeterde leefomgeving een morele opkikker.
Het team ‘karweien’ bestaat uit vier tot zes gedetineerden
die de gevangenis en het gevangenisdomein onderhouden.
Zij poetsen lokalen, snoeien bomen, maaien gras, enz. Voor
de gevangenis betekent het een flinke kostenbesparing
aangezien zij voor deze taken geen beroep meer moet doen
op externe bedrijven.
Opleiding over verdovende
middelen
in 2011 organiseerde de federale politie een opleiding
over drugs voor de gevangenisdirecteurs in tournai.
De vraag kwam van de gevangenisdirectie zelf die haar
kennis over verdovende middelen en in het bijzonder
over nieuwe drugs wilde vergroten. De opleider lichtte de
risico’s toe van bepaalde drugs op korte en middellange
termijn, waaronder de drug ‘krokodil’ die een opmars
kent. Hij legde ook de nadruk op het probleem van de
handel in verdovende middelen in tournai, een risicostad
door de nabijheid van Frankrijk en de vele dancings die
het doelwit zijn van Franse of buitenlandse handelaars.
Omdat deze opleiding een echte meerwaarde is voor
het leidinggevend personeel van de gevangenis, zal de
federale politie regelmatig bijscholing voorzien.
167

168
(Bijna) achter het stuur
twee groepen van acht gedetineerden kregen de kans
om zich voor te bereiden op het theoretisch rijexamen.
de vzw Multi mobil organiseerde voor beide groepen
een opleiding van vijf sessies van zes lesuren. de theorie
werd behandeld met behulp van interactieve software,
oefeningen en simulaties die de deelnemers voorbereidden
op hun examen. de opleiding is voor de gedetineerden een
bijkomende troef voor hun reïntegratie na hun vrijlating.
tijdens de opleiding werd ook een preventie- en
bewustmakingscampagne rond verkeersveiligheid gevoerd.
te snel rijden en alcohol achter het stuur waren de centrale
thema’s. omdat vele deelnemers al eens veroordeeld waren
voor verkeersovertredingen was deze campagne voor hen
even belangrijk als hun rijbewijs halen.
Jazz in de oren
op vraag van de gedetineerden organiseerde de
gevangenis in 2011 een jazzconcert. In september toverde
de groep ‘gérard W. chant et silence’ de bezoekzaal om
tot een ware concertzaal. de gedetineerden genoten van
een knap staaltje jazzmuziek en konden even hun leven
in de gevangenis vergeten. het was een moment waarop
zij samen met het begeleidend gevangenispersoneel een
gezamenlijke passie konden delen.
“Het was een geweldig moment! Het
heeft even geduurd voor wij loskwamen,
maar daarna gingen alle remmen los.”
zowel voor gedetineerden als muzikanten was het een rijke
ervaring en het contact tussen beide groepen verliep goed.
op verzoek van het publiek sloot de band het concert af
met enkele instrumentele rocknummers.

Focus
Strijd tegen de sigaret
Van april tot juni 2011 konden gedetineerden die wilden
stoppen met roken zich professioneel laten ondersteunen.
Gedurende vier maanden zorgde een verpleegkundige met
een specialisatie in de tabacologie voor een individuele
begeleiding en een programma op maat voor elke
deelnemer. De gevangenis werkte hiervoor samen met het
farmaceutische bedrijf Pfizer.
Programma op maat
Het project werd voorgesteld op het televisiekanaal van
de gevangenis. Geïnteresseerden konden met hun vragen
terecht bij de medische dienst en konden zich hier bij de
arts ook inschrijven om aan het programma deel te nemen.
De begeleiding zelf verliep via individuele gesprekken met
de verpleegkundige. Tijdens het eerste gesprek wees deze
hulpverlener de gedetineerde op de gezondheidsrisico’s
van roken en op de gevaren van verslaving. Er wordt ook
uitleg gegeven over de bestaande methoden en producten
die rokers helpen om te stoppen. De gedetineerde moest
vervolgens vragen beantwoorden over zijn rookgewoonten
en rookdrang. Hij moest zijn motivatie om te stoppen
toelichten en een ontwenningsmethode kiezen. De volgende
gesprekken stonden in het teken van de evaluatie. De
verpleegkundige praatte met de gedetineerden over hun
vooruitgang en besprak eventuele problemen. Er werd
ook steeds een CO-test uitgevoerd om de hoeveelheid
koolstofmonoxide in de longen te meten. Op het einde van
elk gesprek werd het programma aangepast op basis van de
individuele behoeften van de gedetineerde.
1 op 2 stopt met roken
Van de 16 deelnemers wonnen acht de strijd tegen de sigaret.
Twee gedetineerden zijn nog bezig met de behandeling,
drie faalden en twee anderen werden uitgesloten omdat
zij de voorwaarden van het programma niet naleefden. Eén
gedetineerde mocht in de loop van de behandeling de
gevangenis verlaten. Met een slaagpercentage van 50% mag
het project een succes worden genoemd.
De verpleegkundige-coördinator van de gevangenis
onderzoekt of het project opnieuw in samenwerking met een
externe partner kan worden georganiseerd:
“Wij stelden vast dat de begeleiding sommige gedetineerden
ook hielp om te stoppen met cannabis te gebruiken. Deze
onverwachte meerwaarde motiveert ons nog meer om het
project in samenwerking met een externe partner te herhalen.
Ondanks het beroepsgeheim heeft een begeleiding door
externe medewerkers (die niet binnen het DG EPI werken) meer
kans op slagen. Deze persoon is niet alleen een expert op vlak
van rookstopbegeleiding, maar zal door de gedetineerden als
‘neutraal’ worden beschouwd.”
169

170
turnhout
De gevangenis van Turnhout
werd gebouwd in 1908 en bestaat
uit drie vleugels. In één vleugel
worden geïnterneerden met
een psychotische problematiek
opgenomen en begeleid. In
de andere vleugels verblijven
beklaagden en veroordeelden.
gemiddelde bevolking 195,2
Mannen 195,2
Vrouwen 0
Beklaagden 96,5
Veroordeelden 32,9
Geïnterneerden 63,5
Andere 2,4
Gewoon regime 195,2
Halve vrijheid (veroordeelden) 0
Beperkte detentie 0
Beperkte vrijheid (geïnterneerden) 0
gemiddelde capaciteit 152,0
Personeel voltijds equivalent
Totaal Directie 2,00
Totaal Attachés 1,00
Totaal Administratief 12,55
Totaal Medisch 12,00
Totaal PSD 3,40
Totaal Bewaking / Techniek 105,45
Totaal Erediensten 1,20
Totaal Buiten kader 0
totaal 137,60

Nieuw verflaagje voor centrumkoepel
De voorbije jaren werden de verschillende gangen in
het cellulaire gedeelte opnieuw geschilderd. Een aantal
gedetineerden werkten hier telkens aan mee. Dat project
betekende voor hen niet alleen een bron van inkomsten maar
gaf hen ook de kans om een werkattitude te ontwikkelen.
De centrale koepel in het centrum van de gevangenis, met
een hoogte van ongeveer 17 meter, bleef verschillende
jaren onaangeroerd. Om de koepel te kunnen herschilderen,
moest immers een stelling worden gebouwd. Omdat een
speciaal certificaat vereist is om met een hoogtewerker te
mogen werken, volgden twee personeelsleden met succes de
opleiding ‘gebruik hoogtewerker’.
De gevangenis huurde vervolgens een hoogtewerker en
kocht het schildermateriaal aan. Omwille van de hoge
huurprijs, besloot de gevangenis om het materiaal slechts
een maand te huren wat betekende dat er werk aan de
winkel was. De helft van het centrum werd ingenomen door
de stelling. Het vroeg van de gevangenis dan ook heel wat
organisatie om het bezoek, de wandelingen en de individuele
verplaatsingen van de gedetineerden zonder problemen te
laten verlopen. Na een maand mocht het resultaat meer dan
gezien worden.
171

172
Warmhoudrecipiënten
Gedetineerden die deelnemen aan de ramadan, mogen voor
zonsopgang en na zonsondergang niet eten of drinken. Zij
krijgen hun warme maaltijd van zodra het buiten donker is.
Afhankelijk van de startdatum van de ramadan, kunnen de
gedetineerden het ene jaar ’s avonds pas later eten dan het
andere jaar. Dat betekent dat zij niet tegelijkertijd met de
andere gedetineerden kunnen eten en dat hun maaltijd pas
later wordt bedeeld. Dat houdt ook in dat de keuken langer
moet openblijven en dat extra personeel moet worden
ingezet om de gedetineerden hun maaltijden te geven.
De gevangenis wilde hiervoor een oplossing zoeken maar
wel met respect voor de leefregels van de ramadan en
de HACCP-normen rond de kwalitatieve bereiding en
bewaring van maaltijden. De gevangenis kocht daarom 30
warmhoudrecipiënten. De keuken kan voortaan warme
maaltijden voor deze gedetineerden bereiden op het
moment dat de andere gedetineerden hun maaltijd krijgen.
Zo moet de keuken niet later openblijven, moet er geen extra
personeel worden ingezet om de maaltijden te bedelen en
kan de gedetineerde eten wanneer het hem past.
Burgerkledij gedetineerden netjes
opgeborgen
Wanneer een gedetineerde in de gevangenis terecht komt,
wordt zijn burgerkledij geregistreerd, geïnventariseerd en
bewaard. De kledij moet op een kwalitatieve manier worden
bewaard en gemakkelijk worden teruggevonden als de
gedetineerde deze kledij nodig heeft, bijvoorbeeld om voor
de rechtbank te verschijnen of bij zijn vrijlating.
In de gevangenis van Turnhout is een groot verloop
van gedetineerden zodat dagelijks kledij moet worden
ingeschreven, bewaard en teruggegeven. Daarom had de
gevangenis een goed overzichtelijk opbergsysteem nodig
dat de kledij voldoende beschermt en snel ophaalbaar maakt
zonder risico dat de kledij verloren gaat, beschadigd wordt of
verward wordt met de kledij van de andere gedetineerden.
Door een te beperkte opbergruimte gebeurde dat voordien
wel eens in de gevangenis. Als de kledij verloren ging, moest
de gevangenis een vergoeding betalen aan de gedetineerden.
Daarom kocht de gevangenis kledijhoezen aan om alle
kledij van de gedetineerden op een uniforme, veilige en
hygiënische manier te kunnen bewaren.

Focus
Jailhouse rock
De gevangenis van Turnhout stond in de lente van 2011 twee maanden lang in het teken van dans en muziek. Dankzij de
samenwerking tussen de gevangenis, haar externe partners en een dertigtal buurtbewoners konden de gedetineerden in
Turnhout genieten van Jailhouse Rock. Van 27 maart tot en met 29 mei leerden externe begeleiders aan de gedetineerden en de
buurtbewoners een vijftal dans- en muziekvormen aan via workshops. Als afsluiter stond een heus muziekfestival op het programma
waar gedetineerden en buurtbewoners samen op het podium stonden.
Meer contact tussen gedetineerden en buitenwereld
Uit een bevraging van de gedetineerden over hun activiteiten, bleek dat zij expliciet vroegen naar meer contact met de
buitenwereld. De meeste gedetineerden die in de gevangenis van Turnhout verblijven, zijn beklaagden of geïnterneerden. De
beklaagden komen niet in aanmerking voor penitentiair verlof, uitgaansvergunning, elektronisch toezicht of beperkte detentie. De
geïnterneerden kunnen wel deelnemen aan activiteiten maar omwille van hun mentale problemen hebben zij vaak een beperkt
sociaal netwerk.
Daarom vond de gevangenis het een goed idee om meer mensen van buitenaf te laten deelnemen aan de activiteiten die voor
de gedetineerden worden georganiseerd. De gevangenis koos ervoor om de buurtbewoners uit te nodigen voor de workshops
en het festival van Jailhouse Rock. De gevangenis maakt immers onvermijdelijk deel uit van hun woonomgeving. Zo worden de
gevangenismuren ook voor hen minder hoog. De gedetineerden kregen zo ook het gevoel dat zij nog steeds een plaats hebben in
de maatschappij.
Workshops
Jailhouse Rock werd een sociocultureel evenement dankzij de samenwerking met De Rode Antraciet, Justitieel Welzijnswerk
Turnhout, de stad Turnhout, de Vlaamse Gemeenschap en verschillende organisaties en zelfstandigen. De deelnemers konden kiezen
uit vijf workshops: linedance, streetdance, zang/gospel, instrumenten van de wereld en beatbox. Aan elke workshop namen 10 tot
20 gedetineerden, begeleiders en externen deel. Het VTM-programma ‘Telefacts’ volgde twee workshops op de voet.
Festival als klap op de vuurpijl
Jailhouse Rock werd afgesloten met een minifestival in de gevangenis op 29 mei. Enkele gedetineerden en burgers gaven samen
het beste van hun muzikale zelf op het podium. De andere gedetineerden en burgers genoten met volle teugen. Zowel VTM , de
Regionale Televisie Kempen als de Gazet van Antwerpen waren aanwezig. De buitenwereld kreeg zo een beeld van het leven in de
gevangenis en kon kennismaken met de menselijke kant van de gedetineerden.
173

174
vervIers
Sinds 1895 doet de gevangenis
van Verviers dienst als arrest- en
strafhuis. Zij is gebouwd volgens
het Ducpétiaux-model en heeft een
Y-vorm.
gemiddelde bevolking 182,7
Mannen 182,7
Vrouwen 0
Beklaagden 78,1
Veroordeelden 104,5
Geïnterneerden 0
Andere 0,1
Gewoon regime 182,1
Halve vrijheid (veroordeelden) 0
Beperkte detentie 0,6
Beperkte vrijheid (geïnterneerden) 0
gemiddelde capaciteit 167,3
Personeel voltijds equivalent
Totaal Directie 2,00
Totaal Attachés 0
Totaal Administratief 11,60
Totaal Medisch 3,35
Totaal PSD 2,80
Totaal Bewaking / Techniek 84,25
Totaal Erediensten 0
Totaal Buiten kader 0
totaal 104,00

Gedeeltelijke ontruiming Verviers
Begin 2011 stelde de Regie der Gebouwen de slechte en
verouderde staat vast van de infrastructuur van de gevangenis
van Verviers. Er was zelfs sprake van instortingsgevaar. 2011
stond dan ook in het teken van de gedeeltelijke ontruiming
van het gebouw. De toegang tot verschillende lokalen zoals
de werkplaatsen, leslokalen, opleidingslokalen, douches en de
sport- en activiteitenzaal werd verboden.
Eerste fase: overplaatsing van een 100-tal
veroordeelden
De minister van Justitie, de staatssecretaris voor Begroting,
de kabinetschef van de minister van Financiën en de
administrateur-generaal van de Regie der Gebouwen zijn
ter plekke de omvang van de schade gaan opmeten. Na
hun bezoek werd afgesproken om het aantal veroordeelden
met een honderdtal te verminderen en zo de gespannen
sfeer door het verlies aan activiteiten te verzachten. Er
werd ook beslist om tegen de winter van 2012 belangrijke
verstevigingswerken uit te voeren.
Dankzij een doeltreffende samenwerking tussen de directie
van de inrichting en de directie Detentiebeheer konden in de
loop van mei, juni en juli honderd veroordeelden naar andere
gevangenissen worden overgebracht. Rekening houdend met
de nieuwe beperkingen, paste de gevangenis het regime aan
en reorganiseerde zij de bewegingen.
Tweede fase: evacuatie van volledig
cellencomplex voor veroordeelden
Op 16 augustus startten de werken voor de versterking van
het metselwerk met de montage van een kraan. Dankzij
de enorme hoogte van die kraan konden alle gebouwen
volledig en grondig worden onderzocht. Bij die analyse werd
nog grotere schade ontdekt dan oorspronkelijk vastgesteld
door de Regie der Gebouwen. De geplande werkzaamheden
kwamen dus niet overeen met de werkelijke behoeften.
Op basis van die nieuwe informatie vaardigde de
burgemeester van de stad Verviers op 7 september
een verordening tot evacuatie uit omdat het volledige
cellencomplex van de veroordeelden onbewoonbaar
was. Enkel de afdeling voor de beklaagden kon bewaard
blijven. Voor 31 oktober moest een nieuwe groep van
120 veroordeelden worden overgebracht naar andere
gevangenissen. Tegelijk moest ook de bezetting van alle
personeelsleden in de gevangenis volledig worden herzien.
De belangrijkste zorg tijdens deze periode was de
voortdurende aanpassing van de regimes, bewegingen
en werkorganisatie aan de beperkingen. In september en
oktober werden alle veroordeelden overgebracht naar
de gevangenissen in Lantin, Andenne en Huy. Ongeveer
honderd personeelsleden werden ook naar deze inrichtingen
gedetacheerd.
Plaats voor 50 beklaagden
Sinds 1 november 2011 is de gevangenis enkel een
arresthuis met een capaciteit van 50 plaatsen en beschikt
zij over een kleine afdeling waarin acht veroordeelden
kunnen worden opgevangen. Het gaat om veroordeelden
die polyvalent kunnen werken en kunnen leven in een
gemeenschapsregime.
Een zeer nauwe samenwerking met de onderzoeksmagistraten
en de parketten van Verviers en Eupen kwam
tot stand om geen gedetineerden meer op te sluiten in
Verviers en het aantal van 50 beklaagden die in de 25
tweepersoonscellen kunnen verblijven, niet te overschrijden.
De andere beklaagden worden opgesloten in Lantin, de
inrichting waarmee de gevangenis van Verviers voortdurend
contact houdt om zo snel mogelijk elke beklaagde die een
vrije plaats in Verviers kan bezetten, terug over te brengen. De
ongebruikte gebouwen worden afgebroken.
175

176
Wortel
De strafinrichting van Wortel was
tot 1933 een landloperskolonie.
Sinds de afschaffing van de wet
op de landloperij verblijven
hier veroordeelden. De tabel
toont het aantal gedetineerden
en personeelsleden in de
gevangenissen van Wortel en Tilburg.
De cijfers hebben enkel betrekking
op het Belgisch personeel.
gemiddelde bevolking 797,6
Mannen 797,6
Vrouwen 0
Beklaagden 9,7
Veroordeelden 778,7
Geïnterneerden 0
Andere 9,2
Gewoon regime 797,5
Halve vrijheid (veroordeelden) 0
Beperkte detentie 0,1
Beperkte vrijheid (geïnterneerden) 0
gemiddelde capaciteit 816,4
Personeel voltijds equivalent
Totaal Directie 3,00
Totaal Attachés 1,00
Totaal Administratief 22,45
Totaal Medisch 1,80
Totaal PSD 4,85
Totaal Bewaking / Techniek 132,10
Totaal Erediensten 0
Totaal Buiten kader 0
totaal 165,2

Meer sport
Omdat in de strafinrichting van Wortel in 2012 een nieuwe
vleugel opent, werd in 2011 een tweede sportlokaal ingericht.
In het lokaal staan 15 spinfietsen en vier pingpongtafels.
Gedetineerden kunnen in het lokaal ook dvd’s bekijken en
zo via instructies sportoefeningen doen. In 2012 worden de
nieuwe wandelingen aangelegd waar ook faciliteiten worden
voorzien om in open lucht te sporten.
Cultuur
In het verleden organiseerde de strafinrichting van Wortel
slechts enkele keren per jaar een culturele activiteit voor de
gedetineerden. Sinds 2011 vindt maandelijks minstens één
optreden of toneelstuk plaats of kunnen de gedetineerden
een film bekijken. De strafinrichting plaatste hiervoor een
surroundsysteem, elektrische raamverduistering en een groot
scherm.
150 extra gedetineerden naar PI Tilburg
In het verdrag tussen België en Nederland om 500 Belgische gedetineerden in de penitentiaire inrichting van Tilburg (PIT) te
laten verblijven, werd in 2011 besloten dat in de PIT nog 150 extra plaatsen voor Belgische gedetineerden konden worden
voorzien. Omwille van de overbevolking in de Belgische gevangenissen werden deze 150 plaatsen in maart 2011 geleidelijk aan in
gebruik genomen. De PIT is een bijhuis van de strafinrichting van Wortel, die de administratieve afhandeling van de dossiers van
de gedetineerden in Tilburg voor haar rekening neemt. Bovendien regelt de strafinrichting van Wortel ook de in- en uitgaande
bewegingen van de gedetineerden van en naar de PIT. Omwille van de 150 extra gedetineerden in Tilburg zijn bijkomende
personeelsleden aangeworven, nieuwe lokalen en bureaus voorzien en de bestaande procedures aangepast aan de nieuwe situatie.
Nieuw werkhuis plooi
De oude landlopergebouwen, die een oppervlakte hebben van 250 m², werden vernieuwd en in gebruik genomen als werkhuis. De
technische dienst van de gevangenis isoleerde de daken en zorgde voor sanitair. De Regie der Gebouwen plaatste de verlichting. Een
schuine ramp werd aangelegd om de toegang met transpaletten en heftrucks mogelijk te maken. In een hoek van het atelier werd
een nieuwe bureauruimte opgetrokken. Deze ruimte werd zo geplaatst dat er toezicht mogelijk is in het werkhuis en in het magazijn
waar de aan- en afvoer plaatsvindt. Dat lokaal werd voorzien van een nieuwe vloer, nieuw meubilair, verwarming en alle mogelijke
aansluitingen voor telefoon en informatica. De strafinrichting wil hiermee meer gedetineerden aan het werk stellen.
177

178
Focus
Opendeurdagen binnen gevangenismuren
De strafinrichting van Wortel nam op 2 oktober deel aan Open
Bedrijvendag. Heel wat geïnteresseerden schreven zich in via
de website. Om toch zoveel mogelijk mensen de gevangenis
te laten bezoeken, organiseerde de inrichting voor en na
het evenement speciale opendeurdagen voor familieleden,
vrienden en kennissen van de personeelsleden. De nieuwe
vleugel, de tewerkstelling van gedetineerden in de ateliers en
het jobaanbod binnen de gevangenissen stonden centraal.
Een blik binnen de gevangenismuren
De bezoekers kregen informatie over het verleden, het heden
en de toekomst van de inrichting op vlak van infrastructuur,
gedetineerdenpopulatie en personeel. Daarna konden zij een
kijkje nemen in de nieuwe vleugel en kregen zij uitleg over
de nieuwe technologieën op het vlak van duurzaamheid (bv.
zonneboiler, isolatie, enz.) en de innovaties op het vlak van
veiligheid.
Gevangenisarbeid in de kijker
De inrichting rustte een van de ateliers waar gedetineerden
werken uit als expositieruimte voor de CDRGA die de
producten van de ateliers voorstelde. Enkele personeelsleden
die in de ateliers werken, gaven een woordje uitleg. De
bezoekers leerden ook de voordelen van een atelier in
de strafinrichting kennen. Een van de bezoekers was zelfs
persoonlijk geïnteresseerd om gedetineerden voor hem te
laten werken zodat de strafinrichting er in februari 2012 een
nieuw atelier bij heeft.
Een job in de gevangenis?
De inrichting maakte van de Open Bedrijvendag graag
gebruik om zichzelf voor te stellen als een boeiende en
belangrijke werkgever in de regio Noorderkempen. Enkele
personeelsleden stelden de verschillende functies voor. Zowel
administratief, psychosociaal als bewakingspersoneel was
aanwezig om de vragen van de bezoekers te beantwoorden
over de selectie, de opleiding, de verloning en de jobinhoud
van de functies. In ‘Man bijt Hond’ stelde een penitentiair
bewakingsassistente uit de strafinrichting van Wortel in 2011
bovendien het beroep van penitentiair bewakingsassistent
voor. Het filmpje werd ook uitgezonden toen de VDAB een
informatiecampagne voerde om deze job in de kijker te
zetten.
Een succesverhaal
De Open Bedrijvendag zelf lokte 400 bezoekers naar de
inrichting. Tijdens de opendeurdagen bezochten nog eens
zo’n 600 familieleden en vrienden van de personeelsleden de
inrichting.

179

180
Wortel-tilburg
In de penitentiaire inrichting van
Tilburg in Nederland huurt België 650
detentieplaatsen.

Opstart overlegorgaan voor gedetineerden
Net zoals in de Belgische inrichtingen startte de PIT met een overlegorgaan voor gedetineerden. De basiswet stelt immers dat
overleg een van de rechten is van gedetineerden in België. Het overlegorgaan geeft hen de mogelijkheid om inspraak te hebben
in bepaalde aspecten van het gevangenisleven (bv. aanbod van activiteiten, kantine, enz.). In opdracht van de directie werkte een
penitentiair assistent het project uit. Hij koos ervoor om twee overlegorganen op te richten, één voor de cellulaire units en één voor
de groepsunits. Een Belgisch-Nederlandse werkgroep zorgde ervoor dat de opstart verliep volgens de Belgische wetgeving.
In de inrichting werden affiches opgehangen om de lancering van het overlegorgaan bekend te maken. De gedetineerden
kregen informatie over de werking en konden zich kandidaat stellen om in het orgaan te zetelen en hun medegedetineerden te
vertegenwoordigen. Een verkiezing volgde en na de telling van de stemmen vernamen de gedetineerden wie als winnaars uit de
bus kwamen.
Het eerste overlegorgaan vond plaats in oktober 2011 en vormt nog steeds een leidraad voor een verdere aanpassing en uitbouw
van een Belgisch gedetineerdenregime in de Nederlandse inrichting. Enkele belangrijke wijzigingen vloeiden hieruit voort, zoals het
dubbel bezoek op dinsdag- en donderdagnamiddag en een opfrissingsessie voor alle leidinggevenden rond fouilles en plaatsingen
in een veiligheidscel.
Groepsbijeenkomsten rond drugsverslaving
Gedetineerden met een drugsprobleem kunnen sinds september 2011 in de PIT deelnemen aan groepsbijeenkomsten
rond verslaving. Het gaat om een initiatief van de psychiater en de zorgpsycholoog die vaststelden dat de nazorg voor deze
gedetineerden voornamelijk steunt op behandelingen met geneesmiddelen. Door deze bijeenkomsten te organiseren willen zij
terugval in verslavingsgedrag vermijden. In Nederland zijn groepsbijeenkomsten een vast onderdeel van de verslavingszorg.
Zes tot acht gedetineerden kunnen aan de bijeenkomsten deelnemen. De deelnemers moeten bereid zijn om in groep aan
hun probleem te werken en moeten ook Nederlands spreken. De medische dienst zorgt voor de toeleiding en de psychosociale
dienst toetst de deelnemerslijst af. Gedurende negen weken komen twee verpleegkundigen wekelijks een uur samen met de
geselecteerde gedetineerden. De thema’s motivatie, terugvalpreventie en sociale vaardigheidstraining staan centraal.
In september startten acht gedetineerden met het project. Een verpleegkundige bracht hen voor de start van de bijeenkomsten
een bezoek om te kijken of zij aan de criteria voldeden. Zij gaf hen ook een werkboek en wat informatie over de bijeenkomsten. Alle
deelnemers behaalden uiteindelijk het certificaat.
Nederlandse gedetineerdenenquête
De Belgische gedetineerden in Tilburg namen deel aan
een Nederlandse gedetineerdenenquête. Ook voor het
(Nederlandse) personeel organiseerde de inrichting een
tevredenheidsmeting. 70 % van de medewerkers nam hieraan
deel.
Uit de resultaten bleek dat Belgische gedetineerden over het
algemeen hun specifieke verblijfssituatie als positief ervaren.
Belgische gedetineerden bleken even (on)tevreden als
Nederlandse gedetineerden in een Nederlandse gevangenis.
Zij zijn voornamelijk tevreden over de veiligheid en het
contact met het personeel in deze inrichting. Gezondheid,
eten en de kantine scoorden minder goed.
Laat weten hoe het zit!
Gedetineerdensurvey 2011
181

182
Blijvende aandacht voor hulp- en dienstverlening
In 2011 nam de PIT verschillende initiatieven om de hulp- en dienstverlening voor de gedetineerden verder uit te breiden en
evenwaardig te maken met dat in Vlaanderen. Zowel Nederland als België zette zich hiervoor in.
nederlands aanbod
In de PIT zorgt het Nederlands personeel voor
een vast dagprogramma voor alle gedetineerden
bestaande uit onderwijs, sport en bibliotheekbezoek.
Het onderwijsaanbod bestaat voornamelijk uit
veiligheidsopleidingen om een VCA-attest te behalen, een
cursus European Computer Drivers Licence, Nederlands
voor anderstaligen en afstandsonderwijs. In 2011
werden honderd diploma’s uitgereikt en nam een 150-tal
gedetineerden wekelijks deel aan een opleiding. Naast
opleiding kunnen de gedetineerden ook twee uur per week
sporten, waarvan een uur fitness en een uur teamsport. Tot
slot kunnen zij wekelijks naar de bibliotheek gaan waar zij
keuze hebben uit een uitgebreid aanbod aan boeken en
dvd’s.
Belgisch aanbod
Langs Belgische kant werden een aantal initiatieven
genomen op vlak van drugspreventie, arbeidsbemiddeling
en herstel. Sinds november bestaat in de PIT een
Centraal Aanmeldingspunt (CAP) voor druggebruikende
gedetineerden. Gedetineerden die ter voorbereiding op hun
vrijlating hun drugsprobleem willen aanpakken, kunnen
hier op regelmatige momenten terecht bij een externe
hulpverlener met vragen over het hulpaanbod buiten de
gevangenismuren. Om de kansen van de gedetineerden op
de arbeidsmarkt te vergroten, biedt de PIT hen de kans om
zich als werkzoekende in te schrijven bij het VDAB-kantoor
in hun regio. Tijdens een oriënteringsgesprek krijgen zij
informatie over mogelijke opleidingen of sollicitaties naar
werk. Op deze manier vangt de inrichting het tekort op aan
dienstverlening van organisaties zoals de VDAB of Justitieel
Welzijnswerk die niet aanwezig zijn in Tilburg. Op vlak van
herstel kregen de medewerkers van de geestelijke verzorging
en de zorgpsychologen uitleg over het werkboek ‘Herstel
vanuit de cel’ en organiseerde de inrichting een rondleiding
voor vrijwilligers van Slachtofferhulp (onderdeel van CAW De
Kempen).

Focus
150 extra Belgische gedetineerden naar Tilburg
In maart 2011 werd de capaciteit van de penitentiaire inrichting in Tilburg met 150 plaatsen verhoogd. Er kunnen nu 650-tal gedetineerden verblijven. Concreet betekende deze verhoging dat de
achtpersoonscellen op de groepsunits, waar voordien vijf of zes gedetineerden verbleven, volledig in gebruik werden genomen.
9 extra personeel
Om een goede werking van de inrichting te kunnen
blijven garanderen, werd extra Nederlands personeel
aangeworven en opgeleid in het opleidingscentrum in
Brugge. Ook het dienstrooster werd aangepast. Tijdens
de uitbreiding lasten de Nederlandse leidinggevenden
bovendien extra permanentiediensten in om bij
problemen sneller te kunnen reageren. De inrichting
stelde ook aangepaste dienstinstructies op over veiligheid
en de rol van de centrale posten.
Bij het onthaal van de ‘nieuwe’ gedetineerden gaf het
personeel van de unit, de directeur en de psychosociale
dienst informatie over de werking van de inrichting en
over het aangepast regime op de groepsunits. De directie
volgde het instroomproces dagelijks op.
9 extra activiteiten
De inrichting breidde het dagprogramma op de
groepsunits uit met enkele nieuwe activiteiten zoals
filmvoorstellingen, creatieve workshops, muziek, sport
en spel, enz. Interne personeelsleden werden daarvoor
opgeleid tot sport- en spelleider. De PIT voorzag ook
meer onderwijs- en arbeidsmogelijkheden. Iedere
gedetineerde die wil werken, kan minimaal over halftijds
werk beschikken.
9 Vervoer van gedetineerden
Om het vervoer van de gedetineerden van en naar de
strafinrichting van Wortel en het ziekenhuis te regelen,
maakte de inrichting nieuwe samenwerkingsafspraken
met de dienst Vervoer en Ondersteuning in Nederland.
Tot eind 2011 stonden twee personeelsleden en een
wagen elke dag ter beschikking van de inrichting. Dankzij
deze afspraak kon zij vooral bij ziekenhuistransporten snel
optreden.
183

184
ePI In cIJFers
Na een overzicht van de voornaamste activiteiten en
realisaties van het DG EPI volgen in dit deel enkele kerncijfers
over het gevangeniswezen in 2011. Het eerste deel bevat
informatie over de gedetineerdenbevolking en over de
typering van de personen die door de penitentiaire
inrichtingen ten laste zijn genomen in de loop van 2011. Het
tweede deel geeft informatie over het personeel in de
inrichtingen en in het laatste deel worden de budgettaire
posten toegelicht.

185

186
enkele termen
uitgelegd
De gedetineerdenbevolking binnen een
gevangenis verandert het hele jaar door. Om
de samenstelling ervan beter te begrijpen
zal hoofdzakelijk gesproken worden over
gemiddelde bevolking, wat het voordeel biedt
dat de extreme schommelingen tot een minimum
worden beperkt en dat tegelijk rekening wordt
gehouden met alle verblijven in de gevangenis.
De gemiddelde capaciteit is het gemiddeld
aantal plaatsen voorzien voor de gedetineerden
in de verschillende inrichtingen. Dit gemiddelde
vertoont een stijgende trend door de opening
van nieuwe afdelingen binnen inrichtingen en de
bouw van nieuwe inrichtingen. Een dalende trend
is het gevolg van de buitengebruikstelling van
cellen, hetzij tijdelijk (bijvoorbeeld in het kader
van renovatiewerken) hetzij definitief (sluiting van
de inrichting).
De gemiddelde overbevolkingsgraad is het
aantal overtollige gedetineerden op basis van de
berekening van de verhouding tussen de
gemiddelde bevolking en de gemiddelde
capaciteit. De gemiddelde overbevolkingsgraad is
echter niet representatief voor de toestand
binnen elke gevangenis. Bepaalde inrichtingen
zijn helemaal niet of weinig overbevolkt. In andere
inrichtingen ligt de overbevolkingsgraad ver boven het
gemiddelde.
Beklaagden: verdachten opgesloten in afwachting van een
definitieve rechterlijke beslissing (veroordeling, internering,
vrijspraak, enz.).
Veroordeelden: uitsluitend opgesloten in het kader van de
uitvoering van straffen die in kracht van gewijsde zijn gegaan.
Geïnterneerden: opgesloten op basis van een internering
bevolen door een strafrechtbank of veroordeelden
geïnterneerd op basis van een ministeriële beslissing wegens
hun geestestoestand.
Halve vrijheid (veroordeelden): strafregime waarbij de
gedetineerde die veroordeeld is tot een totale straf van
maximum drie jaar, een uitgangsvergunning krijgt tijdens de
weekdagen voor de uitoefening van een job of het volgen
van een opleiding en waarbij hij ’s avonds terugkeert naar de
gevangenis.
Beperkte detentie: gelijkaardig regime als de halve vrijheid.
De beperkte detentie is een wijze van uitvoering van de
vrijheidsstraf waarbij de gedetineerde die veroordeeld is tot
een totale straf van meer dan drie jaar gevangenisstraf
regelmatig de penitentiaire inrichting mag verlaten voor een
bepaalde duur van maximum 12 uur per dag. De beperkte
detentie kan door de strafuitvoeringsrechtbank aan de
veroordeelde worden toegekend om professionele, familiale
belangen of opleidingsbelangen te behartigen die zijn
aanwezigheid buiten de gevangenis vereisen.
Halve vrijheid (geïnterneerden): regime toegekend door de
Commissies tot Bescherming van de Maatschappij aan de
geïnterneerden die ervan afhangen.
Gemiddelde bevolking 10973,5 %
Mannen 10531,3 96,0%
Vrouwen 442,2 4,0%
Beklaagden 3736,1 34,0%
Veroordeelden 6049,8 55,1%
Geïnterneerden 1091,4 9,9%
Andere 96,2 0,9%
Gewoon regime 10896,0 99,3%
Halve vrijheid (veroordeelden) 4,3 0%
Beperkte detentie 64,3 0,6%
Beperkte vrijheid (geïnterneerden) 9,0 0,1%
Gemiddelde capaciteit 9128,8
Gemiddelde overbevolkingsgraad 20,2%
opgelet!
Decimalen en totalen
Voor bepaalde statistieken, zoals de gemiddelden, is het
resultaat afzonderlijk berekend voor elke cel van de tabel
en voor de totalen. De afronding gebeurde op één cijfer
na de komma. Door deze afrondingen kan het soms zijn
dat de precieze waarde van het totaal niet geheel
overeenstemt met de som van de opgetelde elementen.

Gedetineerden
GemIddelde overbevolkInGsGraad per InrIchtInG In
2011 (exclusIef elektronIsch toezIcht)
In 2011 waren de gevangenissen met de meeste
overbevolking (in dalende lijn): Dinant, Antwerpen en
Vorst. Voor deze inrichtingen bedroeg de gemiddelde
overbevolkingsgraad meer dan 60%. Twaalf inrichtingen
(inclusief de gesloten federale centra voor jongeren) hadden
een gemiddelde bevolking die lager lag dan de theoretische
capaciteit. Het is wel mogelijk dat deze inrichtingen
overbevolking hebben gekend tijdens bepaalde periodes van
het jaar of in bepaalde secties.
Inrichtingen
Gemiddelde
bevolking
Gemiddelde capaciteit
Gemiddelde
overbevolkingsgraad
Merksplas 664,9 694,0 -4,2%
Wortel 797,6 816,4 -2,3%
Antwerpen 703,6 439,0 60,3%
Mechelen 109,2 84,0 30%
Turnhout 195,2 152,0 28,4%
Hoogstraten 165,5 170 -2,6%
Sint-Gillis 626,6 502,0 24,8%
Leuven Centraal 344,2 350 -1,7%
Vorst 652,3 405,0 61,1%
Leuven Hulp 184,9 149,0 24,1%
Nivelles 237,4 192,0 23,6%
Berkendael 87,9 64,0 37,3%
Ittre 434,4 444,0 -2,2%
Brugge 771,7 608,0 26,9%
Ieper 91,1 67,0 36,0%
Ruiselede 57,1 52,0 9,8%
Gent 392,6 286,6 37,0%
Oudenaarde 146,2 132,0 10,7%
Dendermonde 221,9 168,0 32,1%
Mons 426,3 307,0 38,9%
Tournai 226,9 183,0 24,0%
Jamioulx 319,8 232,0 37,8%
Marneffe 126,8 131,0 -3,2%
Lantin 971,0 694,0 39,9%
Verviers 182,7 167,3 9,1%
Huy 79,6 64,0 24,3%
Paifve 201,0 205,0 -2,0%
Hasselt 545,2 450 21,2%
Arlon 131,3 111,0 18,3%
St Hubert 232,3 235,0 -1,2%
Namur 206,1 140 47,2%
Dinant 52,6 32,0 64,5%
Andenne 387,8 402,5 -3,7%
Totaal 10973,5 9128,8 20,2%
GFC Everberg 22,5 35,0 -35,8%
GFC Tongeren 17,7 34,0 -48,0%
CFF St Hubert 41,5 74,5 -44,3%
187

188
evolutIe van de GevanGenIsbevolkInG op basIs van de
wettelIjke toestand In 2011
De bevolkingscategorieën (op basis van de wettelijke
toestand van de gedetineerden) variëren in de loop van het
jaar. De totale bevolking is de som van die deelevoluties.
Volgende grafieken tonen:
> de gecumuleerde dagelijkse evolutie van de gedetineerden
naargelang hun wettelijke toestand (beklaagden,
veroordeelden, geïnterneerden en anderen)
> de tendens die elke groep vertoont ten opzichte van het
aanvankelijke niveau bij het begin van het jaar
In 2011 steeg de totale bevolking met 4%. Deze stijging is het
gevolg van een toename van het aantal veroordeelden met
8%. De andere bevolkingscategorieën kenden een daling. In
vergelijking met het begin van het jaar waren er eind 2011
1,4% minder beklaagden, 0,5% minder geïnterneerden en
5,4% minder andere gedetineerden. Het aantal veroordeelden
steeg progressief tot in september, gevolgd door een daling
in oktober en november en een nieuwe stijging in december.
Een sterke daling van het aantal geïnterneerden in het eerste
semester en een stijging in het tweede zorgden ervoor dat
het totaal aantal geïnterneerden in 2011 relatief stabiel bleef.
De evolutie van het aantal beklaagden was
seizoensgebonden: een stijging tot mei, een dieptepunt in de
zomer en een nieuwe stijging tot december, gevolgd door
een daling op het einde van het jaar. Deze schommelingen
leidden tot een recordaantal gedetineerden op het einde van
2011: 11 352 gedetineerden (inclusief de gesloten federale
centra voor jongeren) op 12 december 2011.
12000
10000
8000
6000
4000
2000
0
1/01/2011
9/01/2011
17/01/2011
25/01/2011
2/02/2011
10/02/2011
18/02/2011
26/02/2011
6/03/2011
Evolutie van de penitentiaire bevolking per wettelijke toestand (2011)
14/03/2011
22/03/2011
30/03/2011
7/04/2011
15/04/2011
23/04/2011
1/05/2011
9/05/2011
17/05/2011
25/05/2011
2/06/2011
10/06/2011
18/06/2011
26/06/2011
4/07/2011
12/07/2011
20/07/2011
28/07/2011
5/08/2011
13/08/2011
21/08/2011
29/08/2011
6/09/2011
Andere Geïnterneerden Veroordeelden Beklaagden
14/09/2011
22/09/2011
30/09/2011
8/10/2011
16/10/2011
24/10/2011
1/11/2011
9/11/2011
17/11/2011
25/11/2011
3/12/2011
11/12/2011
19/12/2011
27/12/2011

130
120
110
100
90
80
70
60
Variatie van de penitentiaire bevolking per categorië gedetineerden (wettelijke toestand)
in 2011 (index : 1 ste varIatIe van de penItentIaIre bevolkInG per cateGorIe GedetIneerden (wettelIjke toestand) In 2011 (Index: 1 januarI = 100)
januari = 100)
40544
40552
40560
40568
40576
40584
40592
40600
40608
40616
40624
40632
40640
40648
40656
40664
40672
40680
40688
40696
40704
40712
40720
40728
Tendens beklaagden Tendens veroordeelden Tendens geïnterneerden Tendens andere Tendens totaal
40736
40744
40752
40760
40768
40776
40784
40792
40800
40808
40816
40824
40832
40840
40848
40856
40864
40872
40880
40888
40896
40904
189

190
GemIddelde daGelIjkse bevolkInG In 2011 volGens
Geslacht (exclusIef elektronIsch toezIcht)
De gevangenisbevolking is grotendeels mannelijk.
De vrouwelijke bevolking (4%) is verspreid over zeven
inrichtingen: Antwerpen, Brugge, Gent, Hasselt, Berkendael
(Vorst), Lantin en Mons. Meer dan de helft van de vrouwelijke
gevangenisbevolking verblijft in Berkendael, Brugge en Lantin.
Inrichtingen Mannen Vrouwen Totaal
Merksplas 664,9 664,9
Wortel (& Tilburg) 797,6 797,6
Antwerpen 653,6 49,9 703,6
Mechelen 109,2 109,2
Turnhout 195,2 195,2
Hoogstraten 165,5 165,5
Sint-Gillis 626,6 626,6
Leuven Centraal 344,2 344,2
Vorst 652,3 652,3
Leuven Hulp 184,9 184,9
Nivelles 237,4 237,4
Berkendael 87,9 87,9
Ittre 434,4 434,4
Brugge 668,9 102,8 771,7
Ieper 91,1 91,1
Ruiselede 57,1 57,1
Gent 346,3 46,3 392,6
Oudenaarde 146,2 146,2
Dendermonde 221,9 221,9
Mons 386,9 39,4 426,3
Tournai 226,9 226,9
Jamioulx 319,8 319,8
Marneffe 126,8 126,8
Lantin 891,6 79,4 971,0
Verviers 182,7 182,7
Huy 79,6 79,6
Paifve 201,0 201,0
Hasselt 508,7 36,5 545,2
Arlon 131,3 131,3
St Hubert 232,3 232,3
Namur 206,1 206,1
Dinant 52,6 52,6
Andenne 387,8 387,8
Totaal 10531,3 442,2 10973,5

Nationaliteit GDB % Nationaliteit GDB % Nationaliteit GDB % Nationaliteit GDB %
ALBANIE 90,4 0,8% WIT-RUSLAND 2,2 0% SYRIE 6,6 0,1% ANGOLA 20,1 0,2%
DUITSLAND 19,2 0,2% OEKRAINE 9,0 0,1% TURKIJE 172,6 1,6% ERITREA 0,3 0%
OOSTENRIJK 0,2 0% MOLDAVIE 8,4 0,1% KOEWEIT 0,3 0% ALGERIJE 705,3 5,4%
BULGARIJE 81,3 0,7% RUSLAND 71,7 0,7% PALESTINA 90,2 0,8% EGYPTE 12,1 0,1%
CYPRUS 0,3 0% BELGIE 6.126,8 55,8% BURUNDI 6,6 0,1% LIBIE 7,9 0,1%
DENEMARKEN 1,7 0% SRI LANKA 2,2 0% KAMEROEN 14,4 0,1% MAROKKO 1.175,4 10,7%
SPANJE 45,5 0,4% ZUID-KOREA 0,5 0% CENTRAAL-
AFRIKAANSE REP.
1,0 0% MAURITANIE 8,8 0,1%
FINLAND 0,8 0% INDIA 44,1 0,4% CONGO (DEM. REP.) 105,4 1,0% SOEDAN 2,5 0%
FRANKRIJK 231,1 2,1% INDONESIE 1,0 0% CONGO (VOLKSREP.) 3,0 0% TUNESIE 101,8 0,9%
VERENIGD KONINKRIJK 19,9 0,2% JAPAN 0,1 0% BURKINA FASO 2,1 0% MALAWI 0,5 0%
LUXEMBURG 6,1 0,1% LAOS 0,1 0% IVOORKUST 7,9 0,1% CANADA 0,1 0%
GRIEKENLAND 19,7 0,2% CAMBODJA 1,0 0% BENIN 0 0%
VERENIGDE STATEN
VAN AMERIKA
2,8 0%
HONGARIJE 9,4 0,1% MALEISIE 0,6 0% ETHIOPIE 2,2 0% CUBA 2,5 0%
IERLAND 3,3 0% NEPAL 1,2 0% GABON 0,6 0% GUATEMALA 1,3 0%
NOORWEGEN 0,6 0% FILIPIJNEN 4,9 0% GAMBIA 1,1 0% JAMAICA 0,5 0%
POLEN 85,9 0,8% CHINA 4,4 0% GHANA 10,1 0,1% MEXICO 1,8 0%
PORTUGAL 36,4 0,3% VIETNAM 3,6 0% GUINEA 16,9 0,2% HAITI 1,0 0%
ROEMENIE 294,9 2,7% MONGOLIE 4,9 0% MAURITIUS 0,9 0% DOMINICAANSE REP. 16,2 0,1%
ZWEDEN 2,8 0% KAZACHSTAN 2,0 0% LIBERIA 3,9 0% DOMINICA 1,8 0%
ZWITSERLAND 3,7 0% KIRGIZSTAN 1,6 0% MALI 2,2 0% ARGENTINIE 1,8 0%
ITALIE 189,0 1,7% OEZBEKISTAN 1,7 0% SENEGAL 8,8 0,1% BRAZILIE 11,1 0,1%
NEDERLAND 219,5 2,0% THAILAND 1,5 0% NIGER 12,0 0,1% CHILI 11,5 0,1%
EX-JOEGOSLAVIE 254,4 2,3% BANGLADESH 0,2 0% NIGERIA 40,5 0,4% COLOMBIA 10,4 0,1%
waarvan ARMENIE 26,8 0,2% OEGANDA 0 0% ECUADOR 3,4 0%
KROATIE 19,3 0,2% AZERBEIDZJAN 2,5 0% ZUID-AFRIKA 0,2 0% PARAGUAY 0,9 0%
SLOVENIE 1,3 0% AFGHANISTAN 17,3 0,2% RWANDA 9,2 0,1% VENEZUELA 1,6 0%
MACEDONIE 19,5 0,2% GEORGIE 55,1 0,5% SIERRA LEONE 4,2 0% SURINAME 3,7 0%
BOSNIE 25,2 0,2% IRAK 87,1 0,8% SOMALIE 8,7 0,1% AUSTRALIE 0
ONBEPAALD 189,1 1,7% IRAN 25,1 0,2% TANZANIA 0,2 0% NIEUW-ZEELAND 0,1 0%
LETLAND 9,4 0,1% ISRAEL 7,3 0,1% TSJAAD 0,1 0% VLUCHTELING 17,1 0,2%
ESTLAND 5,3 0% JORDANIE 5,0 0% TOGO 1,7 0% OVN-VLUCHTELING 16,7 0,2%
LITOUWEN 45,6 0,4% LIBANON 21,3 0,2% ZAMBIA 1,0 0% OVN ONBEPAALD 2,4 0%
TSJECHIE 18,8 0,2% PAKISTAN 13,5 0,1% GUINEE-BISSAU 0,4 0% VADERLANDSLOOS 11,3 0,1%
SLOVAKIJE 22,9 0,2% VERENIGDE
ARABISCHE EMIRATEN
0,1 0% KAAPVERDIE (REP.) 0,8 0% ONBEPAALD 10,6 0,1%
Totaal 10.973,5 100%
GemIddelde daGelIjkse bevolkInG In 2011 per
natIonalIteIt (exclusIef elektronIsch toezIcht)
In 2011 hadden gemiddeld iets meer dan de helft van
de gedetineerden binnen een penitentiaire inrichting
(55,8%) de Belgische nationaliteit (de nationaliteiten staan
vermeld per staatsburgerschap). Wat betreft de overige
vertegenwoordigde nationaliteiten die minstens 1% van de
gemiddelde bevolking uitmaken, zijn er voornamelijk burgers
van de volgende landen:
> Marokko (10,7%)
> Algerije (5,4%)
> Roemenië (2,7%)
> Frankrijk (2,1%)
> Nederland (2%)
> Italië (1,7%)
> Turkije (1,6%)
> Congo (Dem. Rep.) (1%)
en de burgers van de landen van ex-Joegoslavië (2,3%).
In 2011 waren in totaal burgers van meer dan 120 landen
gedetineerd in de Belgische gevangenissen.
191

192
GemIddelde daGelIjkse bevolkInG per prIorItaIre
wettelIjke toestand In 2011 (exclusIef elektronIsch
toezIcht)
In totaal verblijft in de gevangenis ongeveer de helft
van de gedetineerden uitsluitend in het kader van de
tenuitvoerlegging van definitieve straffen (veroordeelden),
een derde in afwachting van een definitief vonnis
(beklaagden) en 10 % als geïnterneerde. Die verhoudingen
variëren van inrichting tot inrichting naargelang de
classificatie van de inrichtingen.
Sommige inrichtingen fungeren als arresthuis, andere als
strafhuis en nog andere als beide. Enkel de inrichting tot
bescherming van de maatschappij in Paifve is uitsluitend
bestemd voor geïnterneerden (naast de inrichtingen tot
bescherming van de maatschappij in Bergen en Doornik, die
afhangen van het Waals Gewest).
In 2011 verbleven in vier inrichtingen moeders met heel jonge
kinderen (zuigelingen).
Tot slot bedroeg de dagelijkse bevolking in de gesloten
federale centra voor jongeren gemiddeld 58 jongeren
die daar gedetineerd zijn na een beslissing van de
jeugdrechtbank zonder dat ze uit handen zijn gegeven (d.w.z.
doorverwijzing naar het gerecht voor volwassenen). Daarnaast
verbleven in de gesloten federale centra in Tongeren en
Saint-Hubert gemiddeld dagelijks 26 jongbeklaagden en
veroordeelden die doorverwezen zijn naar het gerecht voor
volwassenen.
Inrichtingen Beklaagden Veroordeelden Geïnterneerden Andere Totaal Zuigelingen
GDB % GDB % GDB % GDB % GDB % GDB
Merksplas 22,6 3,4% 299,7 45,1% 332,5 50% 10,2 1,5% 664,9 100%
Wortel (& Tilburg) 9,7 1,2% 778,7 97,6% 0 0% 9,2 1,1% 797,6 100%
Antwerpen 526,5 74,8% 97,8 13,9% 74,2 10,5% 5,1 0,7% 703,6 100%
Mechelen 87,4 80,1% 20,6 18,9% 0,8 0,7% 0,4 0,4% 109,2 100%
Turnhout 96,5 49,4% 32,9 16,8% 63,5 32,5% 2,4 1,2% 195,2 100%
Hoogstraten 1,3 0,8% 163,2 98,6% 0% 1,0 0,6% 165,5 100%
Sint-Gillis 301,6 48,1% 322,1 51,4% 2,7 0,4% 0,2 0% 626,6 100%
Leuven Centraal 38,2 11,1% 294,3 85,5% 1,9 0,6% 9,7 2,8% 344,2 100%
Vorst 473,2 72,5% 81,1 12,4% 95,4 14,6% 2,5 0,4% 652,3 100%
Leuven Hulp 77,7 42,0% 63,9 34,5% 41,2 22,3% 2,2 1,2% 184,9 100%
Nivelles 93,7 39,5% 141,0 59,4% 0 0% 2,6 1,1% 237,4 100%
Berkendael 48,5 55,2% 34,2 38,9% 5,2 5,9% 0 0% 87,9 100% 1,6
Ittre 7,5 1,7% 426,8 98,3% 0% 0,1 0% 434,4 100%
Brugge 253,6 32,9% 462,1 59,9% 34,8 4,5% 21,2 2,8% 771,7 100% 4,3
Ieper 66,2 72,7% 23,8 26,1% 0,2 0,2% 0,9 1,0% 91,1 100%
Ruiselede 0,5 0,8% 55,5 97,3% 0% 1,1 1,9% 57,1 100%
Gent 162,6 41,4% 119,8 30,5% 105,6 26,9% 4,6 1,2% 392,6 100%
Oudenaarde 42,2 28,8% 101,3 69,3% 0,2 0,1% 2,6 1,8% 146,2 100%
Dendermonde 146,1 65,9% 71,8 32,4% 1,6 0,7% 2,4 1,1% 221,9 100%
Mons 145,2 34,1% 242,0 56,8% 37,7 8,9% 1,5 0,3% 426,3 100% 1,0
Tournai 73,7 32,5% 151,1 66,6% 0,1 0% 2,1 0,9% 226,9 100%
Jamioulx 198,6 62,1% 91,9 28,7% 28,7 9,0% 0,7 0,2% 319,8 100%
Marneffe 0,5 0,4% 126,3 99,5% 0% 0,1 0% 126,8 100%
Lantin 390,6 40,2% 535,8 55,2% 40,8 4,2% 3,8 0,4% 971,0 100% 2,2
Verviers 78,1 42,7% 104,5 57,2% 0 0% 0,1 0,1% 182,7 100%
Huy 24,1 30,2% 55,2 69,4% 0% 0,3 0,4% 79,6 100%
Paifve 2,0 0% 0% 199,0 99,0% 0% 201,0 100%
Hasselt 170,9 31,3% 364,4 66,8% 2,1 0,4% 7,8 1,4% 545,2 100%
Arlon 48,4 36,9% 82,9 63,1% 0% 0 0% 131,3 100%
St Hubert 0,2 0,1% 232,1 99,9% 0% 0% 232,3 100%
Namur 110,1 53,4% 71,1 34,5% 23,4 11,4% 1,5 0,7% 206,1 100%
Dinant 32,0 60,7% 20,7 39,3% 0% 0 0% 52,6 100%
Andenne 6,4 1,7% 381,4 98,3% 0% 0% 387,8 100%
Totaal 3736,1 34,0% 6049,8 55,1% 1091,4 9,9% 96,2 0,9% 10973,5 100% 9,1
inrichtingen voor jongeren Beklaagden Veroordeelden geïnterneerden andere totaal
GDB % GDB % GDB % GDB % GDB %
GFC Everberg 0% 0% 0% 22,5 100% 22,5 100%
GFC Tongeren 4,2 23,5% 11,4 64,6% 0% 2,1 11,9% 17,7 100%
CFF St Hubert 7,0 16,8% 1,5 3,7% 0% 33,0 79,6% 41,5 100%
Totaal 11,1 13,6% 13,0 15,9% 0 0% 57,6 70,5% 81,6 100%

inrichtingen gewoon regime Halve vrijheid (veroordeelden) Beperkte detentie
Beperkte vrijheid
(geïnterneerden)
totaal
elektronisch
toezicht
Merksplas 663,1 0,1 1,8 664,9 16,5
Wortel (& Tilburg) 797,5 0,1 797,6 38,5
Antwerpen 688,5 0,4 10,9 3,8 703,6 84,7
Mechelen 109,2 0 109,2 20,6
Turnhout 195,2 0 195,2 14,7
Hoogstraten 165,4 0,1 165,5 22,6
Sint-Gillis 624,1 2,6 626,6 13,1
Leuven Centraal 342,5 1,7 344,2 13,8
Vorst 652,3 652,3 57,3
Leuven Hulp 182,3 0,5 1,2 0,8 184,9 23,9
Nivelles 237,2 0,2 237,4 23,0
Berkendael 87,4 0,5 87,9 8,9
Ittre 434,4 434,4 31,6
Brugge 755,9 0,5 15,1 0,1 771,7 60,3
Ieper 87,7 3,4 91,1 24,0
Ruiselede 54,6 0,7 1,8 57,1 8,5
Gent 386,0 0,2 5,6 0,7 392,6 68,1
Oudenaarde 141,7 0,2 4,2 0,1 146,2 20,5
Dendermonde 214,5 0,6 5,3 1,4 221,9 60,2
Mons 426,0 0,4 0 426,3 45,3
Tournai 226,3 0,6 226,9 14,2
Jamioulx 318,3 1,5 319,8 41,0
Marneffe 126,8 0 126,8 24,3
Lantin 970,9 0,1 971,0 61,1
Verviers 182,1 0,6 182,7 21,9
Huy 78,9 0,7 79,6 11,9
Paifve 201,0 201,0
Hasselt 537,9 0,3 6,8 0,2 545,2 69,0
Arlon 130,9 0,4 131,3 13,2
St. Hubert 232,0 0,3 232,3 18,7
Namur 205,0 0,8 0,3 206,1 20
Dinant 52,6 52,6 11,8
Andenne 387,8 387,8 19,8
totaal 10896,0 4,3 64,3 9,0 10973,5 982,9
GemIddelde daGelIjkse bevolkInG In 2011 per
detentIereGIme
De overgrote meerderheid van de gevangenisbevolking
die fysiek aanwezig is in de gevangenis valt onder het
gewone detentieregime. Dat wil zeggen dat zij voortdurend
onder toezicht van de penitentiaire inrichtingen blijft,
met uitzondering van de toekenning van verloven en
uitgangsvergunningen.
Gemiddeld 69 veroordeelden waren dagelijks geplaatst
onder het regime van beperkte detentie of halve vrijheid (met
toelating om op regelmatige wijze de penitentiaire inrichting
te verlaten voor een bepaalde duur van maximum 12 uur per
dag).
Het aantal gedetineerden dat fysiek afwezig is in de inrichting,
maar geplaatst is onder het regime van elektronisch toezicht,
bedroeg gemiddeld ongeveer 983 op dagbasis (exclusief
penitentiair verlof). De afgebeelde tabel toont eveneens hun
dagelijks gemiddelde aantal naargelang de inrichting van
waaruit zij onder elektronisch toezicht geplaatst zijn en die
instaat voor het administratief beheer van hun detentie.
193

194
inrichtingen Beklaagden Veroordeelden geïnterneerden andere totaal Zuigelingen
Merksplas 2 1 3
Antwerpen 2209 946 55 36 3246
Mechelen 291 118 7 4 420
Turnhout 368 139 1 9 517
Sint-Gillis 80 4 2 86
Vorst 2352 818 37 39 3246
Leuven Hulp 256 109 40 10 415
Nivelles 234 77 5 316
Berkendael 188 69 5 1 263 5
Brugge 721 317 21 25 1084 15
Ieper 223 206 1 25 455
Ruiselede 1 1
Gent 643 475 88 17 1223
Oudenaarde 120 69 2 5 196
Dendermonde 467 259 11 18 755
Mons 395 219 16 8 638
Tournai 261 136 397
Jamioulx 604 316 18 3 941
Lantin 1142 477 22 10 1651 1
Verviers 216 81 2 299
Huy 76 51 127
Paifve 2 2
Hasselt 691 340 33 31 1095
Arlon 156 62 218
Namur 344 134 10 2 490
Dinant 153 63 216
totaal 12192 5485 370 253 18300 21
inrichting voor jongeren Beklaagden Veroordeelden geïnterneerden andere totaal
GFC Everberg 245 245
GFC Tongeren 4 56 60
CFF St Hubert 25 280 305
totaal 29 581 610
opsluItInGen per prIorItaIre wettelIjke toestand
De dagelijkse bevolking in penitentiaire inrichtingen
wordt bepaald door de in- en uitstroom van personen.
De aanvankelijke instroommodaliteit in een penitentiaire
inrichting is de opsluiting. Dat kan het gevolg zijn van de
tenuitvoerlegging van een aanhoudingsbevel (beklaagden),
een vrijheidsstraf (veroordeelden), een bevel tot internering
(geïnterneerden) of andere titels zoals de voorlopige
aanhouding van voorwaardelijk in vrijheid gestelde
veroordeelden of veroordeelden begeleid in het kader van de
probatie.
De volgende tabel geeft de verdeling weer van deze
aanvankelijke opsluitingen naargelang de inrichting waarin
de detenties een aanvang namen. Bepaalde gevangenissen
zijn niet vermeld, niet omdat er in 2011 geen nieuwe
gedetineerden verbleven, maar omdat de instroom er onder
andere vormen gebeurde, waarbij het hoofdzakelijk de
overbrenging vanuit een andere inrichting betreft.
Het merendeel van de opsluitingen gebeurt na de afgifte
van een aanhoudingsbevel (beklaagden). Iets minder dan
een derde had betrekking op definitief veroordeelden.
Sommige beklaagden in opsluiting blijven opgesloten tot
hun veroordeling of internering en daarna, zonder dat dit als
een nieuwe opsluiting wordt beschouwd. Bijgevolg maakt
de opsluiting van veroordeelden slechts een deel uit van
de instroom in de categorieën definitief veroordeelden of
geïnterneerden.

inrichtingen
Voorlopige
hechtenis
Vreemdelingen
(excl. voorl. invr.)
Strafeinde geïnterneerden
Voorwaardelijke
invrijheidstelling
Voorlopige
invrijheidstelling
(algemeen)
Voorlopige
invrijheidstelling
(bijzondere)
andere totaal Zuigelingen
Merksplas 11 4 32 102 24 81 19 7 280
Wortel (& Tilburg) 3 16 46 24 183 10 7 289
Antwerpen 1466 8 7 56 7 692 15 9 2260
Mechelen 202 1 4 1 62 2 2 274
Turnhout 236 3 13 18 1 85 1 7 364
Hoogstraten 2 19 19 24 64
Sint-Gillis 348 1 15 13 367 27 1 772
Leuven Centraal 35 7 11 1 10 93 15 2 174
Vorst 1253 4 45 2 144 3 14 1465
Leuven Hulp 198 4 5 49 5 202 90 1 554
Nivelles 162 1 8 13 52 1 2 239
Berkendael 137 1 7 2 47 6 1 201 5
Ittre 1 29 22 2 14 68
Brugge 539 4 57 23 15 271 8 6 923 9
Ieper 158 1 3 2 72 1 1 238
Ruiselede 3 10 4 17
Gent 426 2 15 88 8 258 5 4 806
Oudenaarde 76 4 1 6 38 125
Dendermonde 264 2 12 2 2 176 4 1 463
Mons 302 2 15 11 15 112 2 1 460 1
Tournai 227 1 15 10 74 1 3 331
Jamioulx 447 5 17 5 121 1 596
Marneffe 10 11 1 1 23
Lantin 830 1 69 14 30 351 8 6 1309 2
Verviers 160 14 6 71 1 1 253
Huy 58 8 3 14 1 84
Paifve 28 28
Hasselt 533 12 33 1 30 241 13 9 872
Arlon 122 7 6 41 5 181
St. Hubert 3 59 23 171 3 259
Namur 275 7 5 4 67 2 1 361
Dinant 139 2 1 7 1 150
Andenne 1 1 36 13 1 12 1 65
totaal 8614 71 568 468 343 4125 272 87 14548 17
inrichtingen voor jongeren Voorlopige
hechtenis
Voorwaardelijke
invrijheidstelling
Voorlopige invrijheidstelling
(algemeen)
Minderjarigen totaal
GFC Everberg 273 273
GFC Tongeren 1 42 43
CFF St Hubert 14 8 287 309
totaal 14 1 8 602 625
InvrIjheIdstellInGen In 2011 per reden van
afschrIjvInG (exclusIef elektronIsch toezIcht)
In 2011 konden 14 548 gedetineerden rechtstreeks
de gevangenis verlaten ingevolge een beslissing tot
invrijheidstelling. Bovenop dat aantal komen de 2 736
invrijheidstellingen van gedetineerden die hun straf uitzaten
onder het regime van elektronisch toezicht op het moment
dat een einde kwam aan hun detentie en de 625 vrijgelaten
gedetineerden uit de gesloten federale centra, wat het totaal
invrijheidstellingen op 17 909 brengt.
Wat de gedetineerden betreft die niet onder elektronisch
toezicht geplaatst waren, heeft het merendeel van de
invrijheidstellingen betrekking op beklaagden die opnieuw in
vrijheid zijn gesteld vóór het definitieve vonnis.
Van de andere reden van ‘afschrijving’ van gedetineerden uit
de gevangenisregisters (invrijheidstellingen) is de ‘(algemene)
voorlopige invrijheidstelling’ vanuit kwantitatief oogpunt
de belangrijkste. Het betreft de voornaamste vorm van
vervroegde invrijheidstelling van veroordeelden die een totale
gevangenisstraf van maximaal drie jaar uitzitten.
De vervroegde invrijheidstelling van veroordeelden met
een totale gevangenisstraf van meer dan drie jaar neemt
de vorm aan van de voorwaardelijke invrijheidstelling (voor
Belgen en vreemdelingen met verblijfsrecht in België) of
die van een ‘voorlopige invrijheidstelling met het oog op
verwijdering’ (opgenomen in de tabel onder de bijzondere
voorlopige invrijheidstelling). Meer dan de helft van het aantal
voorwaardelijke invrijheidstellingen wordt ten uitvoer gelegd
nadat de gedetineerde een deel van zijn straf onder het
regime van elektronisch toezicht heeft uitgezeten.
195

196
inrichtingen Strafeinde
Voorwaardelijke
invrijheidstelling
Voorlopige
invrijheidstelling
(algemeen)
Voorlopige invrijheidstelling
(bijzondere)
andere totaal
Merksplas 24 9 33
Wortel (& Tilburg) 45 13 58
Antwerpen 2 11 238 1 252
Mechelen 3 65 1 69
Turnhout 1 58 59
Hoogstraten 1 27 7 35
Sint-Gillis 1 9 17 27
Leuven Centraal 1 14 15
Vorst 1 178 10 189
Leuven Hulp 2 7 72 81
Nivelles 2 16 32 1 51
Berkendael 2 27 3 32
Ittre 7 37 . 44
Brugge 8 17 130 1 156
Ieper 1 66 67
Ruiselede 1 10 11
Gent 11 217 228
Oudenaarde 9 35 1 45
Dendermonde 9 201 210
Mons 2 18 101 2 123
Tournai 4 36 1 41
Jamioulx 3 137 1 141
Marneffe 5 39 1 45
Lantin 3 21 178 1 203
Verviers 16 47 63
Huy 3 24 27
Hasselt 4 28 187 1 220
Arlon 3 32 35
St. Hubert 8 19 11 38
St Hubert CFF 1 1
Namur 1 8 62 71
Dinant 1 41 42
Andenne 3 21 24
totaal 52 437 2223 1 23 2736
De categorie ‘vreemdelingen (exclusief voorlopige
invrijheidstellingen)’ heeft betrekking op vreemdelingen die
administratief gedetineerd zijn in een penitentiaire inrichting
na hun detentie als beklaagde of als veroordeelde aan het
einde van de straf (uitzonderlijk als geïnterneerde) en die
na hun invrijheidstelling ter beschikking gesteld zijn van de
Dienst Vreemdelingenzaken.
Deze buitenlandse gedetineerden die in vrijheid gesteld
zijn na het einde van hun straf, zijn niet opgenomen
in de categorie ‘strafeinde’. Hetzelfde geldt voor de
gedetineerden die in vrijheid gesteld zijn aan het einde
van de tenuitvoerlegging van de hoofdstraffen, op wie een
subsidiaire gevangenisstraf ingevolge de niet-betaling van
een boete ook van toepassing was en die vrijgelaten zijn na
betaling van een deel van de verschuldigde bedragen. Dat is
een ander geval van ‘bijzondere voorlopige invrijheidstelling’.

inrichtingen Zelfmoorden andere overlijdens totaal
Merksplas 2 5 7
Wortel (& Tilburg) 4 4
Antwerpen 2 2
Sint-Gillis 2 1 3
Leuven Centraal 2 2
Vorst 2 1 3
Leuven Hulp 1 1
Ittre 1 1
Brugge 2 8 10
Gent 1 1
Mons 1 3 4
Tournai 1 1 2
Jamioulx 1 1
Lantin 4 4
Paifve 1 1
Hasselt 1 1
Namur 1 1
Andenne 1 1
totaal 12 37 49
zelfmoorden en andere overlIjdens In penItentIaIre
InrIchtInGen In 2011 (zIekenhuIzen InbeGrepen)
In 2011 overleden 49 gedetineerden in detentie, hetzij in de
penitentiaire inrichting zelf, hetzij in een ziekenhuis waarnaar
zij in voorkomend geval waren overgebracht. Van deze
49 sterfgevallen werden 12 geïdentificeerd als zelfdoding.
Wegens het medisch beroepsgeheim is het niet mogelijk de
andere doodsoorzaken te onderscheiden.
197

198
GedetIneerden onder Gewoon reGIme ontsnapt In
2011, ontsnappInGen buIten de muren InbeGrepen
(bv. uIt het zIekenhuIs, uIthalInG, enz.)
In 2011 ontsnapten 26 gedetineerden uit een gesloten
penitentiaire inrichting of uit een gesloten centrum voor
jongeren. 38 andere gedetineerden zijn gevlucht uit open of
halfopen inrichtingen. Deze cijfers omvatten ontsnappingen
buiten de perimeter van de inrichtingen, bijvoorbeeld bij
uithalingen (om te verschijnen in het gerechtsgebouw) of
uit een ziekenhuiskamer. Dit betekent dat een twintigtal
gedetineerden rechtstreeks ontsnapten uit een gesloten
inrichting, van wie 11 personen daarbij geweld (gijzeling)
gebruikten.
type Omstandigheid van ontsnapping Ontsnapte gedetineerden
Gesloten celruimte (individuele cel of gemeenschappelijke slaapruimte) 2
atelier 1
ontvluchting uit andere gesloten aanhorigheden (wandelingen) 4
met gijzelneming (cellulair, atelier, bezoek, ...) 11
door persoonsverwisseling (bezoek, vrijstelling) 0
extra-muros: tewerkstelling - (sport)activiteit 1
ziekenhuis, uithaling voor consultatie, overbrenging naar ziekenhuis 1
tijdens uithaling 3
niet geregistreerd 3
Subtotaal 26
(Half)open celruimte (individuële cel of gemeenschappelijke slaapruimte) 20
atelier 3
polyvalente zaal - sport/fitness 1
ontvluchting uit andere gesloten aanhorigheden (wandelingen) 5
extra-muros: tewerkstelling - (sport)activiteit 4
ziekenhuis, uithaling voor consultatie, overbrenging naar ziekenhuis 1
tijdens uithaling 0
niet geregistreerd 4
Subtotaal 38
totaal 64
type inrichtingen Ontsnapte gedetineerden
Gesloten Merksplas 4
Vorst 1
Nivelles 3
Gent 1
Dendermonde 2
Jamioulx 4
Lantin 2
Huy 2
Paifve 1
Andenne 5
Gesloten (jongeren) St. Hubert CFF 1
Onder totaal 26
(Half)open Hoogstraten 3
Marneffe 7
Ruiselede 1
St. Hubert 27
Subtotaal 38
totaal 64

personeel
PERSONEELSSITUATIE
Deze tabel geeft een overzicht van de personeelssituatie op 6
januari 2012 voor alle personeelscategorieën in de
inrichtingen en in het Veiligheidskorps.
De ‘effectieven’ zijn het aantal fysieke personen die
tewerkgesteld zijn, terwijl de ‘voltijds equivalenten’ prestaties
betreft.
* Het personeelsplan 2011 werd voorgesteld, maar is nog niet
goedgekeurd.
IN- EN UITSTROOM
Deze tabel geeft een overzicht van het aantal nieuwe
medewerkers die in de loop van 2011 werden aangeworven
en van het aantal medewerkers die het departement hebben
verlaten. Met het oog op de uitvoering van het Masterplan
werden extra personeelsleden aangeworven.
In Out
Totaal Directie
0 7
Totaal Attachés 16 5
Totaal Administratief 56 48
Totaal Medisch 26 32
Totaal PSD 40 25
Totaal Bewaking/Techniek 610 328
Totaal Buiten kader 0 1
Totaal Penitentiaire Inrichtingen 748 446
Totaal Erediensten 8 13
Totaal Veiligheidskorps 45 22
Totaal 801 481
graad effectief Voltijds equivalent Voorzien in personeelsplan * invullingsgraad personeelsplan
Totaal Directie 137 134,86 143,10 94,24%
Totaal Attachés 98 92,3 84,30 109,49%
Totaal Administratief 746 665,85 678,50 98,14%
Totaal Medisch 294 256,91 293,45 87,55%
Totaal PSD 399 345,65 360,12 95,98%
Totaal Bewaking/Techniek 7910 7062,03 6.997,72 100,92%
Totaal Buiten kader 2 1,45 2,45 59,18%
Totaal Penitentiaire Inrichtingen 9.586 8.559,05 8.559,64 99,99%
Totaal Erediensten 81 54,7 65,00 84,15%
Totaal Veiligheidskorps 427 414,2 420,90 98,41%
totaal 10.094 9.027,95 9.045,54 99,81%
MUTATIES
Deze tabel toont het aantal mutaties in 2011 volgens de
procedure die in 2007 werd ingevoerd. Deze procedure houdt
in dat iedere bewakingsassistent een mutatie kan aanvragen
naar een gevangenis op vijf nauwkeurig vastgestelde data. In
2011 vielen cycli 1 en 2 samen rekening houdend met de
uitvoering van het Masterplan. Na een evaluatie van de
geplande mutaties, stelt de directie P&O van het DG EPI vast
in welke gevangenissen betrekkingen vrijkomen of vacant
zijn. Vervolgens dient zij een aanvraag tot werving in voor die
inrichtingen waar het personeelskader moet worden
aangevuld. Deze wervingen vinden eveneens jaarlijks plaats
op vijf welbepaalde data. Dankzij deze procedure slaagt de
directie P&O erin de werving beter af te stemmen op de
behoeften van elke inrichting.
Cycli Aanvragen Mutaties
2011-MP 372 144
2011-C3 239 66
2011-C4 231 35
2011-C5 298 58
Totaal 1.140 303
199

200
personeel per InrIchtInG In 2011
Onderstaande tabel geeft een globaal overzicht van het personeel (voltijds equivalent) per penitentiaire inrichting en per functie.
ANTWERPEN
BRUGGE
DENDERMONDE
EVERBERG
GENT
HASSELT
HOOGSTRATEN
IEPER
Totaal Directie 6,00 6,00 3,00 2,00 4,00 4,00 2,00 1,00 2,60 2,00 1,00 5,00 3,00 1,00 6,00 1,00 2,00 3,00 4,00
Totaal Attachés 3,00 7,80 1,00 1,00 1,80 3,80 2,00 1,80 2,00 1,00 2,00 5,00 3,00 2,00 1,00 1,00 1,00
Totaal Administratief 26,65 35,35 15,10 6,90 21,80 20,75 11,00 8,05 14,35 14,20 10,0 24,45 15,00 7,80 29,15 5,35 12,55 22,45 2,70
Totaal Medisch 14,05 28,75 2,95 8,00 2,25 1,00 0,50 1,90 8,60 36,61 0,95 13,20 12,00 1,80
Totaal PSD
Totaal Bewaking /
11,20 25,51 7,60 11,62 18,30 7,70 2,75 10,75 6,45 4,55 23,90 7,70 3,05 16,85 1,95 3,40 4,85 11,85
Techniek 274,35 560,55 108,85 70,30 198,05 344,40 119,30 65,00 198,25 103,50 78,30 411,95 127,80 38,05 347,55 51,25 105,45 132,1 0,95
Totaal Erediensten 4,40 2,20 2,00 3,20 2,40 1,00 2,60 0,50 3,40 3,00 1,00 3,40 1,20
Totaal Buiten kader 1,45
totaal 339,65 667,61 140,50 80,20 248,47 395,90 144,00 79,10 232,45 136,25 99,25 509,91 155,45 52,90 418,15 60,55 137,60 165,20 19,50
ANDENNE
ARLON
DINANT
FOREST
HUY
ITTRE
JAMIOULX
Totaal Directie 6,00 1,00 2,00 5,00 2,00 5,00 4,80 9,00 2,00 3,00 3,00 3,00 2,80 2,00 1,00 3,00 2,00
Totaal Attachés 4,00 1,00 3,00 4,00 1,00 4,00 1,00 3,00 1,00 2,80 1,00 3,00 1,00 1,00
Totaal Administratief 21,90 8,80 7,55 39,60 10,0 22,45 21,90 52,20 14,30 25,40 17,85 17,70 13,85 14,15 3,95 18,20 11,60
Totaal Medisch 6,70 2,40 15,70 6,55 9,00 19,95 10,75 7,30 2,70 26,85 4,70 2,50 3,35
Totaal PSD
Totaal Bewaking /
18,96 4,00 1,95 16,00 1,80 17,81 11,30 26,25 7,75 11,45 8,10 7,75 11,75 8,25 0,50 7,25 2,80
Techniek 321,75 103,80 41,40 343,30 79,55 334,60 218,95 688,66 92,36 238,20 151,95 168,70 172,80 150,76 70,70 142,95 84,25
Totaal Erediensten
Totaal Buiten kader
1,80 1,00 6,50 0,50 2,00 4,80 1,50 0,70 1,50 2,10 1,30 0,20 0,50
totaal 381,11 122,00 52,90 429,10 93,35 390,91 268,95 804,86 118,91 292,50 190,70 204,75 230,35 182,86 77,35 175,40 104,00
LEUVEN CENTRAAL
LANTIN
LEUVEN HULP
MARNEFFE
MECHELEN
MONS
MERKSPLAS
NAMUR
OUDENAARDE
NIVELLES
RUISELEDE
PAIFVE
ST-GILLIS
ST-HUBERT
TONGEREN GFC
ST-HUBERT CFF
TURNHOUT
WORTEL
TOURNAI
TILBURG (WORTEL)
VERVIERS

udGet 2011
De volgende tabel geeft een overzicht van de uitgaven van
het DG EPI per budgettaire post in 2011.
Uit de tabel blijkt dat de personeelskost 75,13% van de
begrotingsmiddelen bedroeg. Voeding en onderhoud van
gedetineerden kostten 3,34% en hun medische en
psychologische omkadering namen 5,13% van het budget in.
(*) Omwille van budgettaire besparingen werden deze
uitgaven in 2011 ten laste gelegd van het Steunfonds voor
gedetineerden van elke penitentiaire inrichting.
De tabel op de volgende pagina geeft de graad van
besteding (budgettaire vastlegging en vereffening van
facturen) weer van de begrotingsmiddelen (zonder
personeelskosten) die in 2011 ter beschikking werden gesteld
van het DG EPI.
Hieruit blijkt dat 98,33% van de kredieten voor bestellingen
werden benut (budgettair vastgelegd) en dat 95,53% van de
middelen werden aangewend voor de betaling van facturen.
Budgettaire post in € in %
Personeel (PI, jongerencentra, Veiligheidskorps) 395.225.000 75,13
Opleiding personeel 1.255.250 0,24
Kledij penitentiair personeel 2.337.940 0,44
Inzet gedetineerden bij huishoudelijke taken 4.021.000 0,76
Voeding en onderhoud gedetineerden 17.582.000 3,34
Bevordering contacten tussen gedetineerde ouders en hun kinderen (*) 0 0
Herstelgerichte detentie (*) 0 0
Energie (elektriciteit, stookolie, gas) 12.700.725,00 2,41
Waterverbruik 3.350.000 0,64
Huisvuilophaling 954.2000 0,18
Onderhoud en onderhoudscontracten gebouwen en installaties 5.028.5700 0,96
Werkingskosten administratie Penitentiaire Inrichtingen 3.954.8000 0,75
Inhuring cellen PI Tilburg (12 maanden) 38.362.000 7,29
Bijkomende uitgaven i.v.m inhuring cellen PI Tilburg (vervoer, medische kosten, transit Wortel, enz.) 449.000 09
Medische en psychologische expertise en zorg (zonder personeel) 27.012.000 5,13
Informatica 4.752.000 0,90
Aankoop duurzame goederen, meubilair, toestellen 3.314.000 0,63
Andere uitgaven Penitentiaire Inrichtingen (milieu, prestaties van derden, enz.) 759.515,00 0,14
Werkingskosten jongerencentra 2.420.000 0,46
Werkingskosten Veiligheidskorps 1.851.000 0,35
Voertuigen Centrale Garage / Veiligheidskorps 756.000 0,14
Totaal 526.085.000 100
201

202
Wettelijke basisallocatie tOegeKenD KreDiet VaStgelegD VereFFenD
vastleggingen
(100.1)
vereffening
(100.1)
in € in % in € in %
Werkingskosten - niet duurzame bestedingen - contracten 51021201 [32] 2605 30.341.000 € 30.341.000 € 30.330.251,31 € 99,96% 28.097.276,76 € 92,60%
Informatica - niet duurzame bestedingen - contracten 51021204 [35] 1901 2.304.526,09 € 2.304.526,09 € 1.573.068,79 € 68,26% 1.823.283,79 € 79,12%
Informatica - niet duurzame bestedingen - contracten 51021204 [35] 2606 429.473,91 € 429.473,91 € 485.000 € 112,93% 485.000 € 112,93%
Inhuring parkings 51021206 [37] 2605 60.000 € 60.000 € 60.000 € 100% 43.644,09 € 72,74%
Inhuring cellen tilburg 51021234 [65] 2605 38.362.000 € 38.362.000 € 38.362.000 € 100% 38.362.000 € 100%
duurzame bestedingen 51027401 [24] 2605 3.314.000 € 3.314.000 € 3.161.670,40 € 95,40% 3.313.851,18 € 100%
Informatica - duurzame bestedingen 51027404 [27] 1901 1.519.000 € 1.519.000 € 1.368.646,17 € 90,10% 673.598,52 € 44,34%
Informatica - duurzame bestedingen 51027404 [27] 2606 499.000 € 499.000 € 398.998,92 € 79,96% 398.996,34 € 79,96%
Bestaansmiddelenprogramma Totaal Programma 0 76.829.000 € 76.829.000 € 75.739.635,59 € 98,58% 73.197.650,68 € 95,27%
vergoedingen gedetineerden huishoudelijke dienst 51101110 [13] 2605 4.021.000 € 4.021.000 € 4.021.000 € 100% 4.021.000 € 100%
aanmoedigingspremies studie gedetineerden 51101111 [14] 2605 160.000 € 160.000 € 160.000 € 100% 119.385,31 € 74,62%
voeding en onderhoud gedetineerden 51111231 [46] 2605 17.784.000 € 17.784.000 € 17.749.374,05 € 99,81% 17.302.782,17 € 97,29%
vergoeding gedetineerden ingevolge arbeidsongeval in detentie 51113403 [84] 2216 26.000 € 26.000 € 26.000 € 100% 19.074,49 € 73,36%
Pro Memorie 51113415 [96] 2216 1.000 € 1.000 € - € 0% - € 0%
onderhoud en voeding gedetineerden Totaal Programma 1 21.992.000 € 21.992.000 € 21.956.374,05 € 99,84% 21.462.241,97 € 97,59%
zorg: Werkingskosten - niet duurzame bestedingen - contracten 51311201 [02] 2501 12.972.900 € 12.972.900 € 12.967.650,35 € 99,96% 12.964.225,30 € 99,93%
expertise: Werkingskosten - niet duurzame bestedingen - contracten 51311201 [02] 2801 1.682.100 € 1.682.100 € 1.681.732,00 € 99,98% 1.195.076,99 € 71,05%
zorg: duurzame bestedingen 51317401 [91] 2501 636.000 € 636.000 € 414.049,70 € 65,10% 410.488,54 € 64,54%
expertise: duurzame bestedingen 51317401 [91] 2801 105.000 € 105.000 € 90.000 € 85,71% 60.593,89 € 57,71%
zorg: Kosten medische verzorging gedetineerden en geïnterneerden 51321231 [41] 2501 10.722.000 € 10.722.000 € 10.721.995,32 € 100% 10.722.000 € 100%
zorg: coördinatoren zorgcircuit 51321233 [43] 2501 - € - € - € - - € -
expertise: subsidie steuncentra behandeling seksuele delinquenten, samenwerkingsakkoorden
vlaanderen, Wallonië en Brussel
51323307 [80] 2801 894.000 € 894.000 € 894.000 € 100% 876.329,03 € 98,02%
zorg: subsidie opname in zorgcircuit low risk (Prog wet 27/12/2006 art8) 51323308 [81] 2801 - € - € - € - - € -
Medische en psychologische expertise en zorg Totaal Programma 3 27.012.000 € 27.012.000 € 26.769.427,37 € 99,10% 26.228.713,75 € 97,10%
Jongerencentra: Werkingskosten - niet duurzame bestedingen - contracten 51511201 [85] 2605 878.000 € 878.000 € 815.639,49 € 92,90% 716.202,37 € 81,57%
Jongerencentra: duurzame bestedingen 51517401 [77] 2605 252.000 € 252.000 € 233.999,99 € 92,86% 232.426,08 € 92,23%
Jongerencentra: voeding en onderhoud jongeren 51521231 [27] 2605 1.290.000 € 1.290.000 € 749.699,00 € 58,12% 571.567,90 € 44,31%
Jongerencentra Totaal Programma 5 2.420.000 € 2.420.000 € 1.799.338,48 € 74,35% 1.520.196,35 € 62,82%
veiligheidskorps: Werkingskosten - niet duurzame bestedingen - contracten 51611201 [78] 2701 1.680.000 € 1.647.000 € 1.498.798,28 € 89,21% 1.646.988,58 € 100%
veiligheidskorps: duurzame bestedingen 51627401 [79] 2701 909.000 € 909.000 € 889.746,76 € 97,88% 898.805,75 € 98,88%
veiligheidskorps: voeding gedetineerden nationale transfers 51631231 [29] 2701 18.000 € 18.000 € 18.000 € 100% 18.000 € 100%
veiligheidskorps, centrale garage en Mobiele equipe et Totaal Programma 6 2.607.000 € 2.574.000 € 2.406.545,04 € 92,31% 2.563.794,33 € 99,60%
Ordonnateur
algemeen totaal 130.860.000 € 130.827.000 € 128.671.320,53 € 98,33% 124.972.597,08 € 95,53%

inrichting
Budget 2011
(€)
totaal gerealiseerd 2011 (€) Overschot (€) % gerealiseerd
Andenne 145.744 145.730,42 14,06 99,99%
Antwerpen 173.500 172.998,77 501,23 99,71%
Arlon 52.400 51.608,95 791,05 98,49%
Berkendael 42.900 32.655,80 10.244,20 76,12%
Brugge 291.000 290.162,85 837,15 99,71%
CFPP Marneffe 29.600 29.599,00 1,00 100%
Dendermonde 74.600 73.633,91 966,09 98,70%
Dinant 26.100 25.798,85 301,15 98,85%
Vorst 222.050 214.533,55 7.516,45 96,61%
Garage 9.900 9.928,00 -28,00 100,28%
Gent 141.600 141.507,20 92,80 99,93%
Hasselt 150.480 149.250,52 1.229,48 99,18%
Hoogstraten 98.900 96.514,06 2.385,94 97,59%
Huy 38.800 38.799,75 0,25 100%
Ieper 44.600 43.926,32 673,68 98,49%
Ittre 140.200 123.718,72 16.481,28 88,24%
Jamioulx 128.000 127.897,96 102,04 99,92%
Lantin 302.200 299.667,11 2.532,89 99,16%
Leuven Centraal 135.900 131.473,38 4.426,62 96,74%
Leuven Hulp 73.700 68.783,91 4.916,09 93,33%
Marneffe 97.656 97.617,47 38,05 99,96%
Mechelen 58.400 60.448,73 -2.048,73 103,51%
Merksplas 278.380 271.233,82 7.145,91 97,43%
Mons 150.300 149.673,50 626,50 99,58%
Namur 83.900 83.531,71 368,29 99,56%
Nivelles 99.400 90.875,37 8.524,63 91,42%
OCPP Brugge 7.800 6.494,36 1.305,64 83,26%
OCPP Merksplas 4.500 3.814,61 685,39 84,77%
Oudenaarde 65.900 73.430,44 -7.530,44 111,43%
Paifve 105.200 105.199,47 0,53 100%
Ruiselede 40.700 40.604,35 95,65 99,76%
Saint-hubert 119.300 114.339,30 4.960,70 95,84%
Saint-Hubert CFF 3.000 1.580,82 1.419,18 52,69%
Sint-Gillis 225.000 224.577,93 422,07 99,81%
Tongeren 15.000 11.923,99 3.076,01 79,49%
Tournai 83.800 82.248,46 1.551,54 98,15%
Turnhout 73.900 73.600,12 299,88 99,59%
Verviers 98.900 87.080,23 11.819,77 88,05%
Wortel 88.800 86.050,21 2.749,79 96,90%
totaal 4.022.010 3.932.513,92 89.495,81 97,77%
GratIfIcatIes
In 2011 kregen alle gevangenissen, de centrale garage en de
opleidingscentra een enveloppe toegewezen voor het
betalen van huishoudelijke werken uitgevoerd door de
gedetineerden. Slechts 2,3% van het voorziene budget bleef
onbenut. Enkele inrichtingen overschreden hun budget.
Deze kosten vallen ten laste van de CDRGA. Het management
van het DG EPI zal er ieder jaar op blijven aandringen dat de
enveloppes zorgvuldig opgevolgd worden.
203

204
hebben meeGewerkt aan dIt actIvIteItenverslaG:
eric leytens, annelies Boffé, Inge nagels, laurent sempot, olivier Michiels, nathalie Faes en samuel deltenre
een extra dankwoord gaat uit naar:
> de vertaaldienst van de FOD Justitie
> het Belgisch Staatsblad
> de drukkerij van het PSC Hoogstraten
> Stephen Vincke en Luc D’Hollander (fotografie)
> alle inrichtingen en diensten voor hun bijdrage
Mei 2012
http://justitie.belgium.be

FOD Justitie
DG EPI - Penitentiaire Inrichtingen
Willebroekkaai 33
1000 Brussel
Verantwoordelijke uitgever: Hans Meurisse