Jan van den Noort, Licht op het GEB, Geschiedenis van het ...

15
17
zigingen werd de gemeente minder afhankelijk van
de ICGA en verbeterde zij haar positie als afnemer
van gas. 14 Het was er de gemeente niet om te doen
op die manier een eigen distributiesysteem te verkrijgen.
Serieuze plannen om tot gemeentelijke exploitatie
te komen, werden tot in de jaren zeventig van de
vorige eeuw, althans in Rotterdam, niet gemaakt. 15
Gewone en buitengewone straatverlichting
In de loop van de vorige eeuw nam de behoefte aan
straatverlichting sterk toe. Enerzijds was er de wens
de openbare verlichting ruimtelijk uit te breiden
- binnen de oude stad, maar ook buiten de vesten
- anderzijds werd het bestaande net intensiever
gebruikt. Een en ander verliep met veel strubbelingen
en klachten bleven niet uit. Zo sprak het raadslid
Van der Pot er in 1851 zijn ergernis over uit, dat
men genoodzaakt was 'den vreemdeling onder de
lantaarns te brengen, wilde men hem overtuigen, dat
hier werkelijk gaz gebrand wordt'. 16 De bewoners
van de lanen buiten de stadsvesten waren evenmin
tevreden en klaagden steen en been over het gebrek
aan verlichting. De straatverlichting was bij de
Imperial Continental Gas Association niet in goede
handen, althans zo laat het zich aanzien. Voor te veel
geld werd te weinig licht geboden. Op de klachten
valt echter het nodige af te dingen, en de zwartepiet
moet niet aan de gasfabrikant, maar aan het stadsbestuur
worden gegeven, want dat was erg zuinig met
openbaar licht.
De belangrijkste nachtelijke lichtbron was de
maan. Slechts als deze onvoldoende licht bood,
werden de straatlantaarns ontstoken. 17 Aan de hand
van tabellen werd bepaald of de gasverlichting voor
de nodige aanvulling moest zorgen. Bewolking was
uiteraard minder nauwkeurig te voorspellen dan de
schijngestalten van de maan, waardoor er regelmatig
aanleiding was tot klachten over onvoldoende
verlichting. Zeer ten onrechte werd de ICGA daar
op aangekeken. De oorzaak lag niet bij haar, maar
bij het te zuinig opgezette gemeentelijke contract,
waarin onvoldoende rekening werd gehouden met
1. Drie Gasfabrieken
uitgaven
x ƒ 1.000
75
50
25
15-17
0
1820 1850 1880
uitgaven x ƒ 1.000 aantal lantaarns
aantal
lantaarns
1500
1000
500
Fig. 2. Het aantal straatlantaarns te Rotterdam en de hoogte van de uitgaven
voor straatverlichting (olie en gas) tussen 1820 en 1883. In de loop
van de negentiende eeuw nam het aantal lantaarns en het aantal nachten
dat die lantaarns brandden flink toe. De uitgaven voor de openbare verlichting
daarentegen stegen op de lange termijn veel minder sterk, omdat
de gemeente kans zag om bij de onderhandelingen over de vernieuwing
van het contract belangrijke prijsreducties te bedingen.
de weergoden. 18 Aangespoord door de aanhoudende
klachten stond de gemeenteraad mondjesmaat geld
toe voor 'buitengewone verlichting', maar het probleem
was daarmee niet de wereld uit.
Toen de nieuwe opzichter van de straatverlichting,
G. Laurentius (1856), in plaats van de gebruikelijke
vijfhonderd tot tweeduizend gulden per kwartaal, vier-
tot vijfduizend gulden aan 'buitengewone verlichting'
besteedde, volgde onmiddellijk diepgaand onderzoek.
De gemoederen liepen zo hoog op, dat zijn superieur,
de directeur van Gemeentewerken W.A. Scholten,
zich geroepen voelde Laurentius in bescherming te
nemen: 'De oorzaak van de meerdere kosten der
lantarens tijdens de Heer Laurentius in functie is als
opzigter over de verligting is waarschijnlijk gelegen
in de meerdere angstvalligheid van dien ambtenaar
in vergelijking tot zijne voorgangers, welke, indien ik
mij niet vergis wel eens over het niet laten opsteken
der lantarens bij duisternis in de couranten of door
particulieren zijn aangevallen.' Scholten voegde daaraan
toe 'dat indien genoemde Laurentius, indien het
weder twijfelachtig was om raad vragende ik hem
steeds heb gelast, te laten aansteken'. 19
0