Jan van den Noort, Licht op het GEB, Geschiedenis van het ...

Feijenoord verlichtten, maar voor een uitgebreide
straatverlichting was het veel te duur. Gas lag dan
meer voor de hand. 41
In 1873 had het stadsbestuur de aanleg en exploitatie
van het nieuwe stadsdeel uitbesteed aan de
Rotterdamsche Handelsvereeniging (RHV). In
het contract met de RHV had het stadsbestuur
echter toegezegd om zelf voor de openbare verlichting
op Feijenoord te zorgen. Directeur van
Gemeentewerken C.B. van der Tak was er voor, om
daartoe een gemeentelijke gasfabriek te stichten.
Had Feijenoord op de noordelijke Maasoever gelegen,
dan zou zo'n voorstel vrijwel zeker tot heftige
protesten van beide gasfabrikanten hebben geleid.
Op de zuidelijke Maasoever waren geen particuliere
gasfabrieken, voor protesten uit die hoek hoefde het
stadsbestuur dus niet bevreesd te zijn. Bovendien zou
de afzet van de fabriek in hoofdzaak bestemd zijn
voor de openbare verlichting, met andere woorden
voor eigen gebruik. 42
Wethouder N.J.A.C.A. Hoffmann en de raadscommissie
voor Plaatselijke Werken adviseerden B & W
daarom: 'Hoofdzakelijk op grond der overweging
dat in vele gemeenten die voor eigen rekening eene
gasfabriek exploiteren, de prijs van gas lager is, dan
ter plaatse, waar het gas door particulieren geleverd
wordt, achten wij het niet van belang ontbloot,
bij de behandeling der vraag, welke plaats voor de
oprigting van de fabriek zal worden bestemd, tevens
te doen onderzoeken: of het overweging verdient de
zaak van gemeentewege te ondernemen, en zoo ja,
welke kosten daaraan verbonden zouden zijn.' 43
Van der Tak kreeg opdracht om zich over de zaak
te buigen. In zijn rapport herhaalde hij nog eens,
dat op Feijenoord de eerste tijd zeker geen concurrentie
te verwachten was van andere gasfabrieken.
De gemeente zou er de grootste afnemer worden
en moest daarom daar het risico dragen. Ter ondersteuning
van zijn standpunt verwees hij naar een
brief van koning Willem III aan de Vereeniging
van Nederlandsche Industriëlen: 'Zal het algemeen
gebaat worden door particuliere exploitatie eener
1. Drie Gasfabrieken
25-26
gasfabriek dan moet er concurrentie bestaan. Die
concurrentie nu is zeldzaam.' 44
B & W voelde ook wel wat voor een gemeentelijke
gasfabriek op Feijenoord, maar wilde eerst een
raming van de kosten van aanleg en exploitatie zien.
Voor de know-how moest het stadsbestuur elders te
rade gaan, want binnen het gemeenteapparaat was
die kennis niet aanwezig. Het ligt voor de hand te
veronderstellen, dat de plaatselijke gasfabrikanten
de komst van een derde gasfabriek niet toejuichten.
Het is daarom opmerkelijk dat de commissie
voor Plaatselijke Werken met meerderheid van
stemmen besloot om de directeur van de Nieuwe
Rotterdamsche Gasfabriek, Th. van Doesburgh, uit
te nodigen zijn deskundige licht over deze kwestie
te laten schijnen. Van Doesburgh raamde de aanlegkosten
op zes ton en prees het project daarmee
uit de markt. Desondanks stelde de commissie voor
Plaatselijke Werken B & W voor om een deskundige
te benoemen, die de bouw van de fabriek moest
voorbereiden. 45
Het college informeerde bij de commissie voor
Financiën 'of het bouwen en exploiteren eener gasfabriek
in het financieel belang der gemeente wenschelijk'
was, maar de commissie reageerde verdeeld
en gaf B & W daarmee weinig houvast. De meerderheid
stond, in verband met 'het groot succes in
andere gemeenten en het groot belang der gemeente
als consument', positief tegenover gemeentelijke
exploitatie. Zij verwachtte een vrij aanzienlijk gasverbruik
en veel lagere oprichtingskosten dan Van
Doesburgh had berekend. De minderheid wilde niet
zo ver gaan en eerst meer zekerheid krijgen over de
exploitatiekosten. Daarna kon altijd nog worden
besloten om een kleinere fabriek te bouwen. 46
In de gemeenteraad werd ook getwijfeld. Het
oprichten van gasfabrieken was volgens raadslid
Jacobson 'niet onvoordeelig', maar op Feijenoord
was sprake van een uitzonderlijke situatie: 'Behalve
het Handelsterrein, het Staatsspoor en de openbare
weg, zal er op Feijenoord mogelijk nog niets te verlichten
zijn.' In een amendement pleitte hij daarom
25
26