Jan van den Noort, Licht op het GEB, Geschiedenis van het ...

27
28
Het voorstel werd zonder noemenswaardige oppositie
aangenomen. Twee jaar later, op 21 mei 1879,
leverde de fabriek de eerste kubieke meters gemeentegas.
52
Particulieren betaalden op Feijenoord 10 cent
per m 3 (ICGA en NRG rekenden toen respectievelijk
10,5 en 12,5 cent per m 3 ). Om verrekening
met de gemeente mogelijk te maken werd ook voor
de gemeente een prijs vastgesteld. De straatverlichting
en de gemeentegebouwen zouden voor 8 cent
per m 3 van gas worden voorzien (op de noordelijke
Maasoever rekenden ICGA en NRG respectievelijk
6 cent en 11,5 cent per m 3 ). Om de klandizie van de
Nederlandsche Stoombootmaatschappij te verwerven
moesten scherpere prijzen worden vastgesteld. In
1882 werd daarom een m 3 -tarief ingevoerd met een
glijdende schaal van 10 tot 6 cent. 53
Het grootste deel van het potentiële verbruik
door particulieren concentreerde zich op het
Noordereiland, dat van Feijenoord gescheiden was
door een vaarweg, de Koningshaven. Het maken
van een verbinding tussen het Noordereiland en de
gasfabriek op Feijenoord leverde zoveel technische
problemen op, dat voor het Noordereiland tijdelijk
naar een andere oplossing werd gezocht. De NRG
werd bereid gevonden gas te leveren tot de noordelijke
oprit van de toenmalig nieuwe Willemsbrug.
Door middel van een gemeentelijke gasleiding
over deze brug kon het Noordereiland tijdelijk gas
betrekken uit het NRG-gasnet op de noordelijke
Maasoever. 54
Vanaf 1881 kreeg het Noordereiland gas van
de gasfabriek Feijenoord. De gasleiding door de
Koningshaven verbond het Noordereiland met de
Gemeente Gasfabriek op Feijenoord. De tijdelijke
gasleiding over de Willemsbrug was niet meer nodig,
maar als de nood aan de man kwam kon de NRG
opnieuw bijspringen. Het is de gemeente en de particuliere
gasfabrikanten vrijwel zeker niet ontgaan,
dat de rollen ook konden worden omgekeerd. De
gemeentelijke gasfabriek op Feijenoord kon via diezelfde
leiding een deel van de noordelijke Maasoever
1. Drie Gasfabrieken
27-28
van gas voorzien. De Gemeente Gasfabriek op
Feijenoord was een potentiële concurrent voor de
ICGA en de NRG geworden. De gemeentelijke
exploitatie van gas op de zuidelijke Maasoever vormde
een dreigend vooruitzicht voor de particuliere
exploitanten op de noordelijke Maasoever.
Driehoeksverhouding
Op de Rotterdamse gasmarkt opereerden drie partijen:
de gemeente, beide gasfabrikanten en de
particuliere afnemers. Alle drie beschikten zij over
middelen om hun belangen te behartigen. In de
driehoeksverhouding die hieruit resulteerde, nam de
gemeente verreweg de sterkste positie in.
De gemeente was op de eerste plaats vergunningverlener
en gaf in die hoedanigheid al dan niet toestemming
om gasbuizen in de gemeentegrond te leggen.
Zonder medewerking van het gemeentebestuur
was het onmogelijk gas via gasbuizen te distribueren.
De gemeente was op de tweede plaats grootverbruiker
en had daardoor grote invloed op de keuze van
de plaats waar de gasbuizen werden gelegd. In de
straten waar het gemeentebestuur openbare verlichting
verlangde konden de particuliere afnemers
doorgaans ook beschikken over een aansluiting. De
zwakkere NRG kon zich tegenover de zoveel sterkere
ICGA handhaven dankzij het besluit van grootverbruiker
Rotterdam om de verlichting van de openbare
gebouwen aan de NRG te gunnen.
Het gemeentebestuur versterkte zijn positie ten
slotte ook door een gemeentelijke gasfabriek te
beginnen. Daarmee konden de particuliere gasfabrikanten
desnoods volledig buitenspel worden gezet.
De onuitgesproken dreiging was voldoende om de
gasbedrijven tot gunstige voorwaarden te dwingen.
Tegenover dit vertoon van macht konden de
particuliere gasfabrikanten zich beroepen op hun
voorsprong op het gebied van kennis. Maar die
voorsprong was betrekkelijk. Aanvankelijk berustte
de technische know-how slechts bij een kleine
groep mensen. Het aantal ingewijden groeide echter
gestaag. Ook over kostprijs, verkoopprijs en winst-