Jan van den Noort, Licht op het GEB, Geschiedenis van het ...

33
34
de prijs voor particuliere afnemers te matigen. Zij
gaven de voorkeur aan een kortere opzegtermijn
en wilden de mogelijkheid openhouden om tot
gemeentelijke exploitatie over te gaan. Het amendement
werd verworpen met 10 stemmen voor en 22
tegen. Het voorstel van B & W om de ICGA en de
NRG een contract tot 1890 te geven, werd daarop
met een vrij grote meerderheid aangenomen.
Daarmee is de kern van het raadsdebat gegeven.
Bij veel argumenten voor en tegen gemeentelijke
exploitatie werd verwezen naar de ontwikkeling van
het elektrisch licht. De tegenstanders van gemeentelijke
exploitatie benadrukten de snelheid waarmee
elektriciteit gas zou verdringen. Met dat vooruitzicht
was het onverstandig om een gemeentelijke gasfabriek
te beginnen. Het zou de gemeentekas onnodig
belasten en eenmaal in het bezit van een gasfabriek
zou de gemeente de invoering van elektrisch licht in
de weg kunnen staan. De voorstanders van gemeentelijke
exploitatie meenden dat het allemaal zo'n
vaart niet zou lopen: 'Het electrisch licht maakt
mij niet bevreesd. Dat vraagstuk is nog in de verte
zijne oplossing niet nabij en kan nog vrij wat tijd
verlopen eer het gas geen raison d'être meer heeft.'
En dan nog, 'niet tegenstaande de spoorwegen is het
verbruik van paarden toegenomen; en het gas heeft
noch de olie, noch de stearinekaars gedood'. 61
De 'groote voordeelen' van gemeentegas
In 1881 kwamen de contracten opnieuw ter sprake.
De Imperial Continental Gas Association had zich
bereid verklaard om te verhuizen uit de villawijk die
in de loop van de eeuw rond haar vervuilende fabriek
aan de Scheepstimmermanslaan was gebouwd. De
ICGA veronderstelde grote dankbaarheid van de
zijde van het gemeentebestuur en vroeg daarom om
een extraatje: een verlenging van haar contract tot
1915. B & W ging daar vrij vlot mee akkoord, maar
maakte van de gelegenheid gebruik om vast te leggen
dat de gasprijs voor particuliere afnemers voortaan
aan een maximum gebonden was. Die mocht niet
hoger zijn dan de gemiddelde prijs voor gas in Den
2. De Gasquaestie
33-34
Haag, Utrecht en Brussel. 62 Een kleine meerderheid
van de commissie voor Plaatselijke Werken ondersteunde
het voorstel, maar een sterke minderheid
was er nu toch van overtuigd, dat aan gemeentelijke
gaslevering 'groote voordeelen' verbonden waren en
dat Rotterdam zich onnodig lang de handen bond
als het contract werd verlengd. 63
De raad kwam met een vernietigend oordeel. Als
de gemeente de verplaatsing van de gasfabriek in
het algemeen belang noodzakelijk achtte, dan kon
ze daartoe gebruik maken van haar bevoegdheden
en hoefde ze niet haar toevlucht te nemen tot een
voor de gemeente en haar ingezetenen bezwarende
regeling. De particuliere verbruiker trok bovendien
nog steeds aan het kortste eind, want de regeling
van de prijzen voor particulieren was voorzien van
een ontsnappingsclausule: een lage opbrengst van
de straatverlichting mocht worden gecompenseerd
door een verhoging van de prijs voor particulieren.
De klacht van de particuliere afnemers, dat zij meer
moesten betalen om de gemeente minder te kunnen
laten betalen, bleek dus terecht en werd nu zelfs
contractueel vastgelegd. De gemeente werd opnieuw
verweten op indirecte wijze belasting te heffen.
Het voorstel van B & W om de ICGA een contract
te geven tot 1915 werd op 24 november 1881
met ruime meerderheid afgewezen. 64 Vier raadsleden,
D. van Weel, C. Schalkwijk, G.T. Philippi en C.E. van
Stolk, lanceerden daarop het voorstel om de lopende
contracten met beide gasfabrieken op te zeggen en de
gasfabricage in gemeentehand te nemen. Het viertal
ging voortvarend te werk en opperde, dat de Nieuwe
Rotterdamsche Gasfabriek wellicht geschikt was om
na aankoop te dienen als gemeentelijke gasfabriek. De
aankoop van de fabriek van de ICGA lag minder voor
de hand vanwege haar slechte ligging en het ontbreken
van uitbreidingsmogelijkheden. 65 Het voorstel opende
een nieuw perspectief. De driehoeksverhouding tussen
gemeente, gasfabrikanten en particuliere afnemers werd
er opnieuw ingrijpend door gewijzigd.
Inmiddels waren er grote vorderingen gemaakt
op het terrein van de elektrische verlichting. Het