Netwerken met vrije actoren (PDF) - Transitiepraktijk

6. Een nieuwe generatie verbindingen
6.1. Van OVO…
Nieuw aan het NidV-experiment is de centrale
plaats van het initiatief van agrarische
ondernemers dat in netwerkverband wordt
opgepakt. Dit initiatief vormt het vertrekpunt
van een zoek- en leerproces waarin
de netwerkdeelnemers verbinding maken
met experts die daarbij kunnen helpen en
met mensen en instanties die het mogelijk
moeten maken deze nieuwe ideeën daadwerkelijk
te realiseren.
In zekere zin is dat nieuw maar betrekkelijk.
In de periode 1950 - 1990 verwierf de
Nederlandse landbouw zich een plaats in de
top drie van de wereldmarkt voor landbouwproducten.
Dat was voor al te danken aan
de korte verbindingslijnen tussen agrarische
ondernemers, kenniswerkers, beleidsmakers
en ketenpartijen, waardoor de sector
een indrukwekkend innovatief vermogen
ontwikkelde. Actoren beschouwden elkaar
niet als concurrenten, maar als deel van een
collectief systeem waar men trots op was en
waarvoor men een gedeelde verantwoordelijkheid
voelde: aanvankelijk om de nationale
voedselvoorziening veilig te stellen, en, toen
die klus eind jaren ’50 geklaard was, om de
wereldmarkt te veroveren als bijdrage aan
de nationale economie. Rond 1990 kwam
25% van de Nederlandse exportwaarde voor
rekening van de landbouw.
De samenleving gaf de landbouwsector
alle ruimte. Er was via het Landbouwschap
en de productschappen een hoge mate
van zelfbestuur. Met publiek gefi nancierd
onderzoek, voorlichting en onderwijs bood
51
het ministerie van Landbouw faciliteiten om
landbouwpraktijken te ontwikkelen waarmee
het gezinsbedrijf zich een goed inkomen
kon verwerven. De rijkslandbouwvoorlichting
werd de verbindende schakel, niet alleen tussen
boer en onderzoeker, maar ook tussen
sectororganisaties en overheden op diverse
niveaus. Zo beschikte de landbouwsector
over een fors leger aan ‘vrije actoren’ die
konden doen wat nodig was voor de netwerken
waarin zij functioneerden, zonder voor
elke actie een doel te formuleren waarop zij
werden afgerekend. Er ontstond een coherent
landbouwsysteem met een sterk geloof
in de beste weg die door wetenschap werd
onderbouwd en waarvoor men zich samen
verantwoordelijk voelde.
Voor het spaak lopen van het OVO-drieluik
van het ‘open kennissysteem’ zijn twee
hoofdoorzaken aan te wijzen. Het landbouwnetwerk
had verzuimd om verbindingen met
de rest van de samenleving te onderhouden
en het besefte onvoldoende dat ze de schadelijke
bijeffecten van het productiesysteem
niet eindeloos over de schutting konden
gooien. Toen vervuiling en gesubsidieerde
overproductie de overheid dwongen tot
restrictief beleid, bleek het kennissysteem
onvoldoende in staat om oplossingen te
genereren: wanneer belangentegenstellingen
groot zijn en de problematiek complex,
dan wordt men het niet meer eens over de
objectieve waarheid. Daardoor was de collectieve
verantwoordelijkheid voor de sector
niet meer vol te houden.
Ten tweede was de taakverdeling en specialisatie
in de landbouwsector zover voortgeschreden
dat één collectief dienstverlenend