JRK - juni 2008 in PDF - Sint-Jozef Ternat

stroomt een zachte gloed, mijn oren suizen
door hun eigen geruis, het ziet zwart voor beide
ogen.”
(vrije vertaling)
Lang voordat het vak “creative writing” aan
Amerikaanse universiteiten werd gedoceerd,
past Catullus daarvan één van de belangrijke
principes toe: het zintuiglijk schrijven: verlies je
niet in algemeenheden, wollig taalgebruik of
clichés, neen, hanteer de pen als een camera of
een cassetterecorder of – zoals in de pas aangehaalde
strofe – als een stethoscoop waarmee je
elke reutel in je lichaam kan registreren. Zelden
zijn woordkunstenaars erin geslaagd de symptomen
van verliefdheid zo plastisch weer te geven
als Catullus.
Wie echter meent dat zijn verzen bol staan van
onschuldige sentimentaliteit, slaat flink de bal
mis. Lesbia, het voorwerp van Catullus’ passie,
was een “femme fatale” uit de Romeinse “beau
monde”. Dat deze dame minnaars verslond met
het tempo waarmee anderen “Pringles chips”
naar binnen werken, dat ze naar ’t schijnt niet
beschroomd was om het bed met haar broer te
delen en zelfs gif in de wijnbeker van haar
respectabele echtgenoot te mengen, dat alles
verleent haar en ook de verzen waarin Catullus
haar bezingt (maar ook hekelt) een aura van
zwarte romantiek die niet anders dan een
onweerstaanbare aantrekkingskracht moet uitoefenen
op fans van Jotie T’ Hooft, Nick Cave,
Joy Division of Amy Winehouse. Lesbia zou als
protagonist in een “Film Noir” niet fout gecast
zijn.
Maar met alles wat we tot nu toe over hem
geschreven hebben lijkt Catullus zelf slechts een
jonge snaak te zijn die maar niet volwassen wil
worden. Zoals dat bij een puber het geval is, lijkt
hij de speelbal te zijn van zijn wisselende emoties:
nu eens scheert hij de hoge toppen van de
extatische liefde (“Da mi basia mille”, vrij vertaald:
“Kus me duizendmaal”), dan weer plooit
hij terug op zichzelf in dalen van donkere
depressies, bijvoorbeeld wanneer zijn enige
echte vriend hem bedriegt met Lesbia: “omnia
est ingrata!”, vrij: “alles is tegen mij!” Maar
Catullus afschilderen als de onstuimige puber
JRK juni ‘08 - 7
doet afbreuk aan het talent van deze geraffineerde
dichter. Dat wordt maar al te duidelijk wanneer
men beseft dat precies dat éne gedicht over
de symptomen van de passionele liefde, waaruit
hierboven een strofe werd geciteerd, in feite een
bewerking is van een gedicht van Sappho, die
afkomstig was van het eiland Lesbos (!). Wat
zich dus aanvankelijk liet lezen als de onschuldige
weergave van een spontane verliefdheid is in
feite een bewuste poging om betere poëzie te
schrijven dan die van de beroemde dichteres
Sappho! Catullus als “Latin lover”? Het lijkt dus
je reinste flauwekul te zijn! Kijk maar naar de
laatste strofe van hetzelfde verliefdheidsgedicht:
“Otium, Catulle, tibi molestum est:
otio exsultas nimiumque gestis:
otium et reges prius et beatas
perdidit urbes.”
“Niets om handen hebben, Catullus, is
zwaar voor jou.
Door niets om handen te hebben ben je
overmoedig en te uitgelaten.
Tijd om niets te doen heeft vroeger koningen
en welvarende steden te gronde
gericht.”
(werkvertaling)
Na met veel oog voor plastische details de fysieke
tekenen van de verliefdheid te hebben
beschreven komt deze conclusie als een anticlimax
op de lezer over: geen bevlogen woord
meer over de passionele liefde; in plaats daarvan
is er zelfreflectie en de nuchtere vaststelling dat
ledigheid Catullus de gelegenheid biedt om te
zwelgen in zijn emoties. Het minste wat je daarvan
als lezer kan zeggen is dat onze dichter nu
van op een afstand naar zichzelf kijkt en de oorzaak
van zijn liefdeseuforie bagatelliseert (“ik
had niets anders om mij af te leiden.”). Maar
dan volgt er een verrassende wending: Catullus
voegt eraan toe dat datzelfde nietsdoen waardoor
hij de tijd heeft om zich te verliezen in zijn
uitgelatenheid, ook tot de ondergang van vorsten
en steden heeft geleid. Van overdrijving
gesproken! Men kan zich afvragen of Catullus’
uitweiding over het “verwoestende effect” van
het niets om handen hebben wel serieus
bedoeld is; waardoor de lezer zich kan afvragen