Nov. nr 86 - Oud Bennekom

Landbouw op de Veluwe en in de Gelderse Vallei;
een historische schets
door Ad Nooij
Inleiding
Wie goed wil boeren, moet op een goede plek zitten. Niet te droog, want dan willen de
gewassen niet groeien. Maar ook niet te vochtig, want het gewas houdt meestal niet van natte
voeten. ln de CelderseVallei, maar meer nog op de westelijke flank van deVeluwe, kunnen
boeren goede plekken vinden. Zeker de eerste bewoners waren zeer afhankeli,;k van de
natuurlijke omstandigheden en daarom zeer kieskeurig bij het zoeken naar een goede
vestigingsplaats. In een zeer lange geschiedenis van groeiende landbouwkundige kennis,
waarbij elke volgende generatie gebruik kon maken van de verworven kennis van hun voorouders,
is de afhankelijkheid van de natuur geleidelijk minder geworden, zonder overigens te
verdwijnen. Zo Ieerde men in een ver verleden dijken aan te leggen om het kwelwater van de
Veluwe om te leiden. Ook het gereedschap waarover de boer beschikte, werd steeds geavanceerder.
Bovendien was men zeer wel in staat nieuwe gewassen te selecteren die beter pasten
bij de toenmalige productieomstandigheden. Het gebruik van mestmethoden, cruciaal voor
de akkerbouw, ontwikkelde zich in de loop der eeuwen. Het is een grote misvatting te menen
dat de landbouw tot aan het begin van de twintigste eeuw een conservatieve bedrijfstak was
waar op een gedachtelozewijze tradities van vader op zoon werden overgedragen. Ook in de
CelderseVallei en op deVeluwe is steeds sprake geweest van nieuwe ontwikkelingen, mede
in antwoord op veranderde omstandigheden.
De natuurlijke omgeving
De Crebbeberg en de Wageningse Berg zijn twee markante elementen in het Iandschap.
Het zijn de eindpunten van de Utrechtse Heuvelrug en het Veluwe-massief die ongeveer
150.000 jaar geleden, in de vóórlaatste lJstijd, zijn ontstaan door de stuwende werking van de
grote gletschers die vanuit Scandinavië over dit gebied schoven. Door deze ijsmassa werd de
loop van de grote rivieren in een westelijke richting afgebogen. De twee stuwwallen waren
in het zuiden hoefijzervormig met elkaar verbonden, maar deze verbinding is verdwenen
door de eroderende werking van de Rijn. Toen in een volgende klimatologische periode met
hogere temperaturen het landijs was gesmolten, lag tussen de stuwwallen het laaggelegen en
vochtige gebied dat we nu de CelderseVallei noemen. ln de laatste lJstijd (ongeveer 70.000
jaar geleden) was Nederland niet met ijs bedekt. In de CelderseVallei ontstond een toendraachtige
vegetatie. Krachtige westenwinden verplaatsten veel zand. Crote delen van oostelijk
Nederland werden bedekt met zogenaamde dekzanden. ln de Celderse Vallei ontstonden de
hoger gelegen zandruggen in oost-west richting die we vinden bij Bennekom (de Kraats), Ede
en Lunteren. Later, veel latet zouden dit ideale vestigingsplaatsen worden voor landbouwers.
Klimaatveranderingen bleven optreden. Ongeveer 15.000 jaar geleden was het klimaat
opnieuw aanzienlijk milder dan in de laatste lJstijd; het land werd nu geleidelijk bedekt met
bossen. In de CelderseVallei met zijn slechte afwatering ontstonden venen en moerasbossen.
Voor bewoning was dit gebied voorlopig niet geschikt. De eerste bewoners in dit gebied
vestigden zich op de randen van de stuwwallen.