Nov. nr 86 - Oud Bennekom

H*
ne
r
ffi
i-
l,:
lr
i,,.'1"
1'&ilreFl -
Bij de opgravingen rond 1970 in Mariëndaal w,erden restanten van een oude Romeinse nederzetting
gevonden. (foto Frans van Oort)
',,W,'
., ' ]t';!-
schappij, onder meer door kerkstichtingen. Kerkstichtingen zijn het werk geweest van
zendelingen, maar ook van bisschoppen en kloosters. De kleine nederzettingen op de
westelijke rand van de Veluwe waren als kerspel opgenomen in de kerkelijke organisatie.
Wanneer dat precies is gebeurd, weten we niet. Als er documenten in die tijd zijn opgesteld,
dan zijn die verloren gegaan. Wel is bekend dat de kerk van Ede in de dertiende eeuw bij de
Sint Janskerk te Utrecht behoorde. Maar het kerspel Ede kan misschien wel enkele eeuwen
eerder ziln gesticht. De boeren betaalden een grondbelasting, de tiende, aan de SintJanskerk.
Ook het kerspel Bennekom, zo is uit latere tijd bekend, was verbonden aan de Sint Janskerk.
De ontwikkeling van kerspelen is tussen 1 I00 en 1200 voltooid.
Rond de millenniumwisseling, maar misschien ook wel veel eerder, waren nederzettingen tot
ontwikkeling gekomen in Wageningen, Bennekom (Berinchem, Hal en Hoekelum),
Veldhuizen, Ede, Doesburg, Lunteren en Wekerom. In het zuidelijke gedeelte van de Celderse
Vallei lagen deze nederzettingen nabij de'l 5 m hoogtelijn. De boerderijen lagen rond de
brink, een pleinvormige ruimte met een drinkpoel voor het vee, en hadden elk hun percelen
in de gemeenschappelijke eng (ook es of enk genoemd). Rogge, gerst en haver waren de
belangrijkste producten. Hoewel deze boeren te maken hadden met (kerkelijke) grondheren,
bleek dat zij zich konden ontwikkelen tot een groep van vrijwel eigengeërfde boeren met
weinig heerl ijke verpl ichtingen.
Reeds vóór de millenniumwisseling kwamen in het centrum van het toenmalige Europa het
hofstelsel en het leenstelsel tot ontwikkeling. Met name het hofstelsel is belangrijk geweest
voor de organisatie van de Iandbouw. Crond was in deze tijd het voornaamste kapitaal en
grootgrondbezitters maakten dit kapitaal rendabel door het stichten van hoeven. De boeren
die deze hoeven exploiteerden, waren verplicht tot leveranties aan de grondheer en het verrichten
van allerlei herendiensten.
Het hofstelsel is ook van betekenis geweest voor de ontginning van de Kraats ïe Bennekom.
Op deze zandrug ten westen van Bennekom werden grote hoeven gesticht. Wanneer dit precies
is gebeurd, is niet bekend, maar niet later dan de twaalfde eeuw. Anders dan in de nederzettingen
op de'l 5 m hoogtelijn hadden deze hoeven elk hun eigen eng. Naar alle waarschijnlijkheid
zijn boerderijen als de Crampel, de Harn, Harslo, en Dickenes de opvolgers van
deze hoeven. Harslo had ook een verdedigingsfunctie tegenover de bisschop van Utrecht.
$t.r*r,l:ri f:'lil1i'.il'lí
r.1$",,,..
i*.' ,, l
.,.': l
il
,.,w
\1 ,lrfr. .,, l