Nov. nr 86 - Oud Bennekom

De buurtschap
Voor de instandhouding en het goede beheer van de heidegronden was regelgeving vereist.
Ook dit was een belangrijke taak van de buurtschappen. De eigengeërfde boeren stelden
regels op voor het gebruik van de woeste gronden. Ook het gebruik van de gemeenschappelijke
hooilanden in het Binnenveld was aan regels gebonden. De buurtschappen zijn dus
ontstaan op grond van zeer praktische overwegingen en hebben niets te maken met een soms
veronderstelde solidaristische mentaliteit van de middeleeuwse mens. In veel buurtschappen
zien we dat in toenemende mate ook publieke Íuncties worden uitgeoefend. Slicher van Bath
wijst erop dat in de 16e, 17e en vooral de 1Be eeuw veel bepalingen in buurtreglementen zijn
opgenomen die uitstijgen boven de directe belangen van de landeigenaren, zoals de armenzorg
en het aanstellen van een schoolmeester en koster. Een voorbeeld hiervan vinden we in
Bennekom. In 1648 werd jonker Sloot van de havezathe Boekeloo in Bennekom door de
buurtschap toestemming verleend zich een stukje land dat tot de buurt behoorde toe te
eigenen "mits dat sijn Edele in het school enen kacheloven ofte stoof sal laten maken ende
deselve school eens versien met noodwendige bancken, alles op sijn Edeler kosten". (Een
Veluws Dorp, blz. 1B8t
De buurtschappen hebben tot in de 19e eeuw hun Íunctie behouden. Door de liberale vooruitgangsfilosofie
van die tijd kwamen de buurtschappen onder vuur te liggen. De buurtschappen
werden gezien als een achterhaalde organisatie. Individualisme en persoonlijk gewin
zouden beter zijn voor de economische ontwikkeling. Maar de boeren, zeker ook de grote
boeren, handhaafden uit welbegrepen eigenbelang de bestaande organisatie met een zorgvuldige
regeling van toegangsrechten tot de gemeenschappelijke gronden. Wel was er inmiddels
al sprake van een zekere mate van individualisering. De introductie van knollen en spurrie als
nagewas - geteeld na de oogst van het hoofdgewas - leidde ertoe dat in een aantal buurtschappen,
onder andere in Ede-Veldhuizen en in Bennekom bepalingen werden opgenomen die het
weiden van paarden, varkens en schapen op de gemeenschappelijke eng verboden. In de 1 9e
eeuw waren bovendien de publieke functies van de buurtschap overgenomen door de burgerlijke
gemeente. Ook de verkoop van percelen was niet langer ongebruikelijk. De Markenwet
van .l 886 die de opheffing van buurtschappen regelde, kanaliseerde deze ontwikkeling. De
definitieve doorbraak kwam echter met de introductie van de kunstmest. Hiermee werd het
eeuwenlange wankele evenwicht tussen akkerbouw en veeteelt doorbroken. De heideplaggen
verloren hun betekenis voor de landbouw en daarom verdween de noodzaak van een nauwkeurige
reglementering van het gebruik van de woeste gronden.
Werken in een markteconomie
ln de vroege middeleeuwen was er nog weinig beroepsdiííerentiatie. Verreweg de meeste
mensen moesten in hun levensonderhoud voorzien door op het veld te werken. Alleen leden
van de geestelijke stand en de adel waren van deze arbeid vrijgesteld, als grondheren leefden
zij van afdrachten door de boeren. In de periode na de Kruistochten (ongeveer .l 100 tot 1350)
was er sprake van een krachtige demograíische en economische groei. In deze periode zijn in
West-Europa veel steden ontstaan en is er veel nieuw land ontgonnen. Voor de landbouw in
de buurt van de steden bood dit mogelijkheden voor handel en enige specialisatie. Hoewel
de periode van 1350 tot.l 500 een ernstige demografische en economische terugval kende,
werd niettemin bezien over een langere periode de productie van handelsgewassen steeds
belangrijker. Vanzelfsprekend bleven boerderijen voornamelijk gericht op zelfvoorziening.
Maar desondanks was met name in de 16e eeuw de productie voor een externe markt niet
onbelangrijk, ook op de Veluwe en in de Celderse Vallei. De sterke bevolkingstoename in
de 16e eeuw veroorzaakte een stijging van de graanprijzen en dat leidde tot een vraag naar
lii,l;c.iri',1 I tl.r il.t'r,rr,rli