Open Monumentendagbrochure 11 - UiT in regio Kortrijk

open monumentendag 2011 open monumentendag 2011
Grens-
gevallen
bart noels
Over het
relatieve van
grenzen in
een streek met
grenzen
Speuren naar conflict, 52 kilometer
langS de franS-WaalSe grenS
Grenzen scheiden. Grenzen definiëren.
Grenzen structureren. Grenzen bepalen
hoeveel belastingen je betaalt. Grenzen
bepalen wanneer je met een brommer mag
rijden. Grenzen bepalen je dagelijkse leven.
De grens met Frankrijk loopt als een scheiding
door onze achtertuin. Wallonië ligt
even ver. De grens fascineert. Want als er
een grens is, kan je die overschrijden. En
wat ooit één was, wordt nu exotisch en
boeiend. UiT neemt je mee langs de zuidergrens
van onze regio. Een lijn van Wervik
tot Avelgem.
komen-comineS
We staan aan de Leie in Komen. Comines
ligt aan de overzijde. Het water er tussenin.
Rivieren zijn bij uitstek een grens.
Hoewel, ze durven wel eens wisselvallig
zijn. De bedding verlegt zich, kronkels
worden recht gemaakt, en zo durven landstroken
wel eens niemandsland worden.
Dat de Leie een grens vormt is boven­
dien niet altijd zo geweest. Het Frankrijk
van nu, aan de overkant, is het Vlaanderen
van toen. En dat Vlaanderen hoorde de
ene keer toe aan de Franse koning, de andere
keer aan Bourgondië. Pas in 1713
bepaal de de Vrede van Utrecht dat bijvoorbeeld
de steden Sint Winoksbergen (Bergues),
Belle (Bailleul) en Kassel (Cassel)
Frans werden, maar het was wachten tot
het Verdrag van Kortrijk van 1820 vooraleer
de Frans­Belgische grens definitief vast
lag. Pas tien jaar later kon België zeggen
dat het onafhankelijk was. En dan moest
de taalstrijd en de opdeling van het land
in gemeenschappen en gewesten nog beginnen.
We skippen even tientallen jaren actie
en gewoel. En keren terug naar de Leie.
Hier in Komen stonden we vroeger in
West­Vlaanderen, sinds de jaren zestig is
dit Henegouwen.
Grenzen zijn relatief dus in deze regio.
En taal ook. Grensarbeid en grensverkeer
leerden de commercie al snel de taal van
de klant spreken. Ook werkgevers zijn
pragmatisch. In de negentiende eeuw werd
Vlaams gesproken op de werkvloer in Fives,
Rijsel en Roubaix. Op vandaag staan de
parkings op de bedrijventerreinen in de
grensstreek vol met wagens met Franse
nummerplaten. Voorlopig toch. Niemand
kan de effecten van het uitdovende grensarbeiderstatuut
exact voorspellen.
Waar handen nodig zijn wordt pragmatisch
met taal omgegaan. Hoewel. In het voorjaar
2011 vond in Wervik een congres plaats
over taal in de grensstreek, georgani seerd
door de steden Menen en Wervik, de Culturele
Kring Menen Wervik en Ons Erfdeel.
Een vakbondsmedewerker klaagde er over
een eerder ongeziene ‘verruwing’ op de
werkvloer. Het toegenomen belang dat de
politiek recent hecht aan taal en nationalisme
leidt tot meer spanningen in de fabriek.
Het ScHooltje van komen
We staan aan de Leie in Komen, op een
boogscheut van het Nederlandstalig schooltje.
De barak die in 1980 de deuren opende
was voor de Franstalige Komenaars het
toonbeeld van Vlaamse arrogantie. Zeven
Nederlandstalige kinderen liepen met
angstige ogen spitsroeden op de eerste
schooldag. Voor hen waren de kijvende en
brullende buren de boemannen.
Dertig jaar later is het stof gaan liggen.
De Taalkoffer heet het schooltje nu, het
telt intussen tientallen leerlingen. Het profileert
zich als een hippe jonge school met
aandacht voor natuur.
Maar achter de schermen blijven er
hardcore Vlamingen achter de school zitten.
De school wordt beheerd door de vzw
KNOKK, wat staat voor ‘Komitee voor
Nederlandstalig Onderwijs en Kultuur in
het Komense’, met aan het hoofd de Markenaar
Gui Celen, voorheen voorzitter van
de Marnixring, nu voorzitter van Pro
Flandria. Eén van de strijdpunten van de
vzw blijft de financiering van het schooltje.
Vandaag betaalt de Vlaamse overheid de
lonen van het personeel, volgens de vzw
moet de Franstalige Gemeenschap dit
doen. En die weigert.
langS de leie
We fietsen langs de Leie naar Wervik, dat
net zoals Komen een gelijknamige Franse
overbuur heeft. Wervik krijgt door de goedkopere
woningprijzen meer en meer Fransen
over de vloer en voert een alert cultuurbeleid.
Maar scènes zoals in Komen in de
jaren tachtig worden hier vermeden. Elders
in deze special van Open Monumentendag
lees je de verhalen van cultuurbeleidscoördinator
Steven Masil.
We passeren de Balokken, een prachtig
stukje natuur aan de Leie en rijden via het
industriegebied Menen binnen. Het Belgische
Galloo zwaait naar het Franse Galloo
aan de andere zijde. Dit heb je wel meer
aan onze grens. Garage Monserez ligt een
aantal kilometer verderop aan de grens
tussen Vlaanderen en Wallonië. De garage
kon kiezen waar de brievenbus zal staan.
Subsidies durven immers al eens te verschillen
in hetzelfde land.
Maar terug naar Menen. Deze grensstad
was vaak plek van conflict. De kazematten
daar dateren uit de periode 1815­1830,
gebouwd op de fundamenten van een
vorige versie van Vauban. Toen was België
een deel van het Koninkrijk der Nederlanden.
En de stad Menen was een deel van
een verdedigingslijn tegen de Fransen.
Met die Fransen hebben de Menenaren
vandaag minder problemen. Integendeel,
je loopt ‘s zondags over de koppen in de
Barakken, het lijkt bijna Frans grondge­
4 5