Scriptie Stervensbegeleiding - Cranio Sacraal eindwerken

Stervensbegeleiding Leven tot het einde toe
Stervensbegeleiding in de cranio sacraal praktijk
Scriptie Liesbeth Schroen Peirsman Cranio Sacral Academy
1

Stervensbegeleiding Leven tot het einde toe
Scriptie Stervensbegeleiding : Leven tot het einde toe
Voorwoord
Gedurende mijn leven heb ik een fascinatie gehad voor de dood. Een aantal
gebeurtenissen en gevoelservaringen hebben dit bij me teweeg gebracht.
Hierdoor werd ik uitgedaagd tot het leven en het sterven.
Ik begon aan mijn bewuste, innerlijke reis vanaf het moment dat ik moeder werd. Een
reis die me heling bracht op alle vlakken: fysiek, emotioneel, mentaal en spiritueel. Ik
bleek in mijn vorige leven als jonge moeder gestorven te zijn, 4 kinderen en een innig
geliefde man achterlatend. Vanaf dat ik moeder werd, werd mijn angst om dood te
gaan geactiveerd. Zodoende werd ik op pad gezet om hier beter mee om te leren
gaan. Ik heb de angst omarmd en als prikkel gezien om goed voor mezelf te gaan
zorgen zodat ik niet ziek zou worden.
Regelmatig ontdekte ik dat wanneer er iemand op sterven lag ik me bijzonder thuis
voelde hierbij. Vaak kwamen de “juiste” woorden naar boven, waar de stervende of
zijn naaste(n) kracht uit putten.
Mijn wens om in een hospice als vrijwilliger te gaan werken- waar ik toen nog niet
voldoende ruimte voor had- is inmiddels uitgemond in het begeleiden van iemand in
het hospice. Henk, een man die ik al sinds mijn jonge jaren ken, heb ik uitgenodigd
om hem te begeleiden aan zijn levenseinde, met name ook middels cranio. Zo zou ik
hem kunnen helpen en hij mij, want ik wilde graag een scriptie schrijven over dit
thema. Ik voel dat de tijd gekomen is om dieper in dit onderwerp te duiken en mijn
leven te verdiepen en te verrijken ten dienste van mezelf en anderen.
In 2008 volgde ik al een cursus spirituele stervensbegeleiding bij Egidius Musiek. De
informatie die ik daarmee heb opgedaan komt nu heel goed van pas en zal verwerkt
worden in deze scriptie.
Door meer vertrouwd te raken met de dood kwam ik zelf meer tot leven.
Scriptie Liesbeth Schroen Peirsman Cranio Sacral Academy
2

Stervensbegeleiding Leven tot het einde toe
Inhoud
Voorwoord……………………………..………. ………………………………………….. 2
Inhoudsopgave………… ………………………………………………………………… 3
Een uitgebreidere definitie van stervensbegeleiding ………………………………… 4
In wijsheid sterven – Zorg voor een bezield leven en sterven …………………………5
Getuige zijn ………………………………………………………………………………… 6
De vier fases van verlies……………… …………………………………………………...7
Rouw en verlies metafysisch (universeel) bekeken…………………………………….9
Doodsstrijd ………………………………………………………………………………….10
Verhalen voedsel voor de ziel: het verhaal van Persephone………………………….11
Het verhaal van Henk ……………………………………………………………………..13
Ego-dood …………………………………………………………………………………...15
Voorbeelden van overgangssessies …………………………………………………….17
Tonnie……………………………………………………………………………………….19
Henk , het vervolg ………………………………………………………………………….21
Surfrabbi …………………………………………………………………………………….22
Overgaan naar de andere zijde: kenmerken aan het levenseinde….………………..23
Droomwereld ……………………………………………………………………………….24
Loslaten ……………………………………………………………………………………..25
Culturele verschillen in de wijze van stervensbegeleiding ……………………………26
De Christelijke traditie ……...……………………………………………………………..26
De Indiaanse traditie ………………………………………………………………………27
De Joodse traditie ………………………………………………………………………….28
Boeddhisme ………………………………………………………………………………...29
Twee wolven ………………………………………………………………………………..30
Rituelen rond de dood, vroeger en nu ………………………………………………..….31
Waarom rituelen belangrijk zijn …………………………………………………………..36
Conclusie en dankwoord…………………………………………………………………37
Fields of joy / Let love rule…………………………………………………………………38
Literatuurlijst ………………………………………………………………………………..39
Scriptie Liesbeth Schroen Peirsman Cranio Sacral Academy
3

Stervensbegeleiding Leven tot het einde toe
Een uitgebreidere definitie van stervensbegeleiding
Om deze scriptie gestalte te geven is het belangrijk om het begrip
stervensbegeleiding nader te onderzoeken.
Bij stervensbegeleiding denken we allereerst aan de begeleiding die we
mensen kunnen geven aan het einde van hun leven. Mensen die ziek zijn en
ruimte hebben om hun leven te overdenken kunnen gebruik maken van deze
waardevolle periode om te groeien voor zichzelf en hun naasten.
Toch kunnen we de definitie van stervensbegeleiding oprekken naar een veel
ruimer begrip. Want wat is stervensbegeleiding nu eigenlijk? Het is iemand
helpen, iemand nabij zijn in de overgang van dit leven naar gene zijde. Van de
yange wereld van het leven/dag naar de yinne wereld van de dood/nacht.
Overgangssituaties vinden niet alleen plaats tijdens geboorte en sterven in
feitelijke zin. Hoe vaak in ons leven ondergaan we overgangssituaties van de
ene naar de andere fase? Zelfs iedere dag en nacht beleven we de
omschakeling van yang naar yin. Maar ook de overgangen tijdens alle
levensfases die een mens kent kenmerken dezelfde soort mechanismen.
Denk hierbij aan het loslaten van het oude, afscheid nemen en openstellen
voor het nieuwe, onbekende. Deze overgangen kunnen heel verschillend
beleefd worden door mensen. Voor de een is het een vanzelfsprekendheid en
hij/zij kan de verandering gemakkelijk ondergaan. Een ander kan moeite
hebben met veranderingen en de overgangen met veel meer weerstand
beleven. Sommigen zullen veranderingen mentaal kunnen opvangen, anderen
zullen emotioneel geraakt zijn en tijd nodig hebben om alles een plek te
geven.
Cranio is in mijn beleving een ideale manier om mensen in welke fase dan ook
te begeleiden van de ene naar de andere kant. Oude patronen kunnen
zichtbaar en losgelaten worden, het gevoel wordt dieper bij de ervaring
betrokken zodat de cliënt de verandering gemakkelijker kan maken. Gevoel en
verstand kunnen beter op 1 lijn komen, waardoor meer harmonie ervaren kan
worden. En is dat niet de basis van al het helingwerk? Harmonie en innerlijke
vrede?
Verandering is een natuurlijk proces en hoe beter we ons daar aan over
kunnen geven, hoe harmonieuzer we ons leven kunnen leven.
En dat betekent ook: hoe beter we in het Hier en Nu kunnen zijn, hoe beter we
ons kunnen afstemmen op dat wat is in het Leven. Innerlijke vrede en
harmonie kunnen we niet in de toekomst of verleden ervaren, doch enkel in
het Nu.
Scriptie Liesbeth Schroen Peirsman Cranio Sacral Academy
4

Stervensbegeleiding Leven tot het einde toe
In wijsheid sterven Zorg voor bezield leven en sterven
Om beter inzicht te krijgen in wat een bezield leven en sterven is, onderzoeken we
eerst wat de ziel nu eigenlijk is.
Ziel
Alles wat leeft en groeit is bezield
De ziel wordt gevoed door levensenergie
Deze levensenergie verbindt ons allemaal
Verwaarlozing leidt tot apathie en isolement
Liefdadigheid is nodig voor jezelf en anderen (dus niet alleen opofferen)
Er is vertrouwen en veiligheid nodig om mensen dicht bij hun ziel te laten zijn
zodat ze zich kunnen openen en in harmonie groeien
Alles wat leeft en groeit is bezield, het bevat levenskracht en bewustzijn. Ieder deel
heeft zijn eigen specifieke plek, kwaliteiten en uitdrukkingsvorm en is heilig. Hiermee
bedoel ik dat ieder levend wezen respect verdient en begrepen mag worden op
zijn/haar juiste waarde.
In het grote geheel gezien, heeft de Ziel een bewuste, zichtbare kant, en een
onbewuste, donkere kant. Om echt tot de kern van de Ziel te komen, is het nodig om
door de “Nacht van de Ziel” te gaan. Wanneer we echt zonder oordeel, vol liefde en
mededogen getuige willen worden van andere mensen, is het noodzakelijk om je
eigen schaduwzijdes te kennen. Als je met je eigen schaduwzijdes vertrouwd bent,
ze accepteert en kiest voor de licht/liefde kant van jezelf, dan kan je er ook goed zijn
voor een ander.
Hoe weet je nu of je je schaduwzijdes kent? Door te kijken naar de zaken waar je
nog een oordeel op hebt. Meestal krijg je die in je dagelijks leven wel gespiegeld. Met
welke mensen heb je de meeste moeite; wat keur je nog af? Dat zijn de onderdrukte
delen van jezelf. Door heel eerlijk naar jezelf te kijken (introspectie, zelfreflectie) kun
je deze delen van jezelf aan het licht laten komen en er liefdevol mee leren omgaan.
Van iedere moeilijkheid kun je iets leren, dus elke moeilijkheid is zo een wegwijzer
voor persoonlijke groei. Dit gegeven kun je dan ook toepassen bij stervenden: wat is
zijn/haar grootste moeilijkheid? Daar ligt een opdracht.
In het voorbeeld van Henk zie je dit heel duidelijk: hij is als kind niet goed verbonden
met zijn eigen lichaam (weinig koestering, aanraking), waardoor er ook moeilijk
verbinding met anderen gemaakt kan worden. De geest neemt het over en handelt
naar de strenge normen en waarden van zijn ouders en het geloof. Daar zit geen
bezieling in, het zijn opgelegde normen en geen ervaringen die van binnenuit komen.
De transformatie die dan helpend kan zijn is het leren herkennen van de
gedachtepatronen: komen ze uit conditionering voort of zijn het liefdevolle
gedachten/principes? Zolang het alleen nog geestelijke zaken zijn en er geen
lichamelijke en emotionele beleving bij is, kan het niet met gevoel beleeft worden en
blijft het zweven. Aarding van de liefde kan pas echt plaatsvinden als de kennis en
het weten ook ervaren en gevoeld is. Dat maakt van cranio weer zo’n fantastische
methode: het maakt niet uit op welke leeftijd je met iemand werkt: het is nooit te laat
om deze gevoelservaringen te laten plaatsvinden. Dan kunnen lichaam, ziel en geest
één worden!
Scriptie Liesbeth Schroen Peirsman Cranio Sacral Academy
5

Stervensbegeleiding Leven tot het einde toe
GEEST = ANIMUS
bovenaards, hemels, mannelijk, betekenis, samenhang, afstand nemen.
ZIEL= ANIMA
gehecht/ongehecht aan Aardse zaken, moeilijkheden en ervaringen van het dagelijks
leven, vrouwelijk, rijk aan gevoelens, verbondenheid, non-lineair, innerlijke wijsheid
erkennen en niet de opgelegde normen.
Innerlijk wezen = geest + ziel
Eén worden betekent het mannelijke en vrouwelijk in balans brengen; we hebben
beiden nodig.
Getuige zijn
Je bent een grote wijde vaas met een oor aan de binnenzijde, dat liefdevol, zonder
kritiek luistert naar de stervende en alles opneemt wat wordt aangeboden. We
hoeven niets te zeggen, op te lossen of te troosten/redden. Het ego is weg, je straalt
slechts liefde uit voor dat wat er is. Dit wordt ook wel het licht van de Heilige Geest
genoemd.
Vooral op kwetsbare momenten heeft iedereen zo’n luisterend oor nodig. Denk dan
bijvoorbeeld aan geboorte, dood, afscheid van dierbaren, verlies van een baan,
andere verliessituaties, cranio-sessies.
Iedereen die gaat overlijden - dus feitelijk iedereen – heeft iemand nodig die zonder
oordeel luistert naar wat diegene te vertellen heeft. De luisteraar accepteert volledig
wat de ander vertelt, ongeacht wat het is wat verteld wordt. Dat is precies de houding
die we in de cranio toepassen: door de cliënt op tafel bij de behandeling te betrekken
en te laten benoemen wat hij/zij voelt, kan de cliënt zichzelf beter leren kennen. Als
cranio-sacraal-therapeut hoeven we slechts getuige te zijn van deze ervaring. We
zijn de veilige haven, de container van liefde, waar de cliënt contact kan maken met
delen van zichzelf die nog onbewust lagen te sluimeren.
Scriptie Liesbeth Schroen Peirsman Cranio Sacral Academy
6

Stervensbegeleiding Leven tot het einde toe
De 4 fases van verlies
In zijn algemeenheid zijn er 4 bekende fases bekend die zichtbaar kunnen worden
tijdens het stervensproces. Niet alleen voor de persoon die gaat sterven, maar ook
voor zijn/haar naasten zullen deze fases aan bod kunnen komen.
Tevens zullen deze processen net zo goed kunnen plaatsvinden bij andere soorten
van verlies. Denk bijvoorbeeld aan het verliezen van een baan, verliezen van een
vriend(in), het afsluiten van een levensfase (van klein kind naar de basisschool, van
basisschool naar middelbare school etc.), verliezen van het ego.
1. Ontkenning
In eerste instantie wordt vaak met ongeloof op de nieuwe situatie gereageerd.
De informatie is emotioneel nog zo moeilijk, dat de geest dit
afweermechanisme heeft gemaakt om de werkelijkheid langzaam door te laten
dringen. Hierdoor krijgt iemand de tijd om langzaam aan te wennen aan die
nieuwe situatie. De pijn wordt nog even opzij gezet.
Wanneer iemand vragen begint te stellen, zoals bijvoorbeeld: waarom?,
waarom ik?, en dergelijke, dan begint langzaamaan het helingsproces. Dan
pas kan ook de pijn, de boosheid en het verdriet toegelaten worden.
2. Boosheid
Woede is een belangrijk onderdeel van het helingsproces. Hoe dieper de
woede kan stromen, hoe dieper het helingsproces, want onder de woede
liggen vaak andere emoties verborgen. Verdriet is de meest voorkomende
onderliggende pijn, die wordt gemaskeerd door de boosheid. Boosheid is een
emotie die vaak onderdrukt is in onze maatschappij. Toch is het een
transformatieve kracht, het zet energie in beweging. In de 5 elementenleer
hoort boosheid bij de leverenergie; de lever als transformator bij uitstek. Door
de energie hier te laten stromen, komt er beweging in het vuur element:
hiertoe behoren de dunne darm, de drievoudige verwarmer, de kringloop en
de hartmeridiaan.
In verliessituaties zijn mensen boos op zichzelf of anderen, vanwege de
situatie die zich voordoet. Men is boos omdat er in het verleden niet anders is
gekozen, of dat men niet goed voor zichzelf gezorgd heeft etc. etc. Deze
redenen zijn een beleving van de betrokkenen en hoeven niet met de
werkelijkheid samen te hangen (meestal niet zelfs). Bijvoorbeeld: iemand die
slecht voor zijn/haar gezondheid heeft gezorgd, zou boos kunnen zijn dat
hij/zij daar niet beter voor gezorgd heeft. Terwijl er mensen zijn die juist heel
bewust met hun gezondheid bezig zijn en dan toch op jonge leeftijd aan
kanker sterven. Het moment van sterven ligt besloten in iemands levensplan
en is in overeenstemming met de Universele Wetten. Die kunnen we als mens
niet beïnvloeden. Dat brengt ons bij de volgende fase van verlies:
3. Marchanderen
Men krijgt hoop door gedachten te creëren van: als ik nu …., of stel dat…..
Mensen gaan zover dat ze met God willen onderhandelen over de uitkomst
van een ziekte. Als we nu dit of dat doen; of: ik zal de rest van mijn leven als
vrijwilliger gaan werken als u mijn partner spaart….Mensen proberen op
allerlei manieren te proberen het oude leven weer terug te krijgen, terwijl dat
onmogelijk is. Ook dit is weer een beschermingsmechanisme van de geest: de
Scriptie Liesbeth Schroen Peirsman Cranio Sacral Academy
7

Stervensbegeleiding Leven tot het einde toe
pijn kan zo nog niet in alle omvang toegelaten worden.
Ook schuldgevoelens laten zich in deze fase zien: mensen worden zich
bewust van mogelijke “fouten” die ze in het verleden gemaakt hebben en
willen dit ongedaan maken. Men wil alles doen om de pijn van het verlies niet
te hoeven voelen en werkt dus als een ontsnappingsroute.
4. Depressie
Wanneer duidelijk wordt dat het sterven, of een ander verlies niet meer uit de
weg te gaan is, dient de depressie zich aan. Er komt ruimte voor diep verdriet
en innerlijke leegte, wat mensen diep lusteloos maakt. “Het leven heeft toch
geen zin meer; waarvoor zou ik opstaan, eten, gaan werken?” Dit soort
depressie is niet te vergelijken met een psychische aandoening. Het verdient
dan ook de voorkeur om mensen geen antidepressiva te geven, tenzij iemand
in een soort van bodemloze depressie terecht komt. Voor het
verwerkingsproces is het juist belangrijk om die diepe pijn toe te laten. Dit
brengt mensen in diepere lagen van hun ziel. Depressie is hier een natuurlijke
reactie om mensen te beschermen en de tijd te gunnen om zich aan te passen
aan de nieuwe situatie (het zenuwstelsel wordt afgesloten).
Wanneer de depressie toegelaten wordt, zal hij als eerste weggaan, wanneer
het rouwproces zijn werk heeft gedaan. Later in het leven kan hij zich nog
eens laten zien, maar dan zal het steeds sneller weggaan. Het is belangrijk in
deze fase dat mensen dingen doen waar ze liefdevol zijn voor zichzelf:
bijvoorbeeld baden, sauna, vakantie, ontspanningsbehandelingen, lekker
eten, schilderen, kleien etc. Ondertussen wordt je gelouterd op dieper niveau.
Je wordt klaargemaakt om het leven weer vanaf de grond opnieuw op te
bouwen en te groeien volgens jouw eigen levensplan.
5. Aanvaarding/Acceptatie
Acceptatie wil zeggen dat mensen de realiteit onder ogen zien en weten dat
het oude nooit meer terugkomt. Het wil niet zeggen dat ze zich er prettig bij
voelen of dat ze het er mee eens zijn. Maar ze beseffen dat hun leven verder
gaat zonder de overleden persoon, of zonder die baan etc. Men past zich aan
de nieuwe situatie aan.
Aanvaarding ligt op een dieper niveau: men beseft waarom iets is gebeurd,
welke functie het heeft in iemands levensplan. Het goede wordt gezien, en ook
al heeft het pijn gedaan, het wordt gezien als passend/kloppend in het grote
geheel. Deze stap is nog voor weinig mensen weggelegd, aangezien de
meeste mensen zich slachtoffer voelen van dergelijke situaties. Dus
acceptatie lukt uiteindelijk vaak wel, maar aanvaarding nog niet. Mensen die
aanvaarding bereiken gaan vaak ook iets doen met de ervaring die ze achter
de rug hebben.
Bijvoorbeeld: Een jongen wordt per ongeluk door een jeugdbende
doodgeschoten. De ouders hebben lange tijd nodig om dit verlies te
verwerken. Na enkele jaren komt de dader misschien vervroegd vrij. Dan ziet
de vader van de overleden jongen de vader van de dader. Hij beseft dat aan
die kant ook verliezers zijn en hij neemt contact op met die vader. Uiteindelijk
gaan ze samen lezingen houden op scholen om aan de jeugd duidelijk te
maken dat er alleen maar verliezers zijn bij jeugdbendes.
Scriptie Liesbeth Schroen Peirsman Cranio Sacral Academy
8

Stervensbegeleiding Leven tot het einde toe
Rouw en verlies metafysisch/universeel bekeken
Het maakt niet uit welk verlies er geleden wordt, klein of groot, het is helpend om de
betekenis van datgene,diegene die verloren wordt betekenis te geven. Wat is de
betekenis van die persoon voor de cliënt specifiek? Waar staat hij/zij symbool voor?
Want deze betekenis laat zien welke kwaliteit de ander met zich meedroeg en waar
van geleerd kon worden. Wanneer de ander je heeft geïnspireerd en ervoor heeft
gezorgd dat je die kwaliteiten ook hebt ontwikkeld, dan draag je de ander mee in
jezelf en heb je de ander niet meer nodig als spiegel. Dan wordt het ook niet als een
verlies ervaren. Maar wanneer er een afhankelijkheidsrelatie is met de ander dan zal
het sterven/afscheid pijn doen. Er ontstaat een leegte die je gevuld had met de
ander. De ander moest jou gelukkig maken. Veel relaties ontstaan doordat de een
iets mist in zichzelf en het vervolgens mag leren van een ander (in welke relatie vorm
dan ook).
Aan de andere kant is de realiteit dat we allemaal beperkingen in ons dragen. Ieder
mens draagt een deel van de Schepping, we hoeven niet alles te zijn en te kunnen.
Hoe verder iemands ontwikkeling echter is, hoe meer hij de Schepping in zich draagt.
Zo binnen zo buiten. In wezen is dit in potentie bij ieder mens aanwezig, maar het
bewustzijn bepaalt hoeveel herkenning er is met de buitenkant.
Mens ken Uzelve wil zeggen dat hoe beter je jezelf kent, hoe beter je de
buitenwereld kent.
Tijdens de cranio-sessies kunnen we dit gegeven meenemen en bij de cliënt
doorvragen. Wanneer er emoties komen tijdens SER werk, dan kan een volgende
stap zijn wat de cliënt verwacht had? Welke kwaliteit had de ander, die gemist gaat
worden? Dat betekent dan dat het een kwaliteit is die de cliënt zelf mag gaan maken.
Dat maakt hem zelfstandig en onafhankelijk. Vanzelfsprekend moet dit passen
binnen een sessie, de cliënt moet er aan toe zijn om zo te kunnen kijken.
Door zo naar ieder mens te kijken wordt ieder gerespecteerd en krijgt ieder een plek.
Wanneer iemand nog niet zo kan kijken dan is de aanwezigheid en empathie die we
de cliënt kunnen geven heel belangrijk. Als therapeut moeten we echter in de
neutraliteit proberen te blijven en weten dat alles wat een mens meemaakt van
betekenis is. Zelfs de meest moeilijke ervaringen zijn van belang; juist deze zelfs,
want ze zijn er om van te groeien.
Scriptie Liesbeth Schroen Peirsman Cranio Sacral Academy
9

Stervensbegeleiding Leven tot het einde toe
Doodstrijd
De doodstrijd kent verschillende aspecten:
1. Angst – doodsangst: deze angst is in wezen een hele diepe angst voor het
leven. Door de aanpassing van het ego wordt het Leven uitgeschakeld en
neemt iemand genoegen met overleven. Aan het einde van het leven komt het
dan terug als doodstrijd. Tenzij de persoon zich heeft kunnen overgeven aan
de dualiteit en de lessen van zijn/haar leven. Dan is het ego in stapjes
gestorven en kan iemand vrij leven en sterven.
2. Onmacht: heeft als doel innerlijke kracht te maken; je leren overgeven aan het
leven en de controle loslaten.
3. Onzekerheid: het inzicht of dieper doorzicht over het hoe en waarom in het
leven zorgt voor onzekerheid. Hoe dieper het leven doorgrondt wordt, hoe
minder onzekerheid er is.
4. Twijfel: teveel in de dualiteit blijven hangen, niet tot realisatie komen.
Tijdens het werken met cranio kunnen we deze aspecten tegenkomen met onze
cliënten. Het is dan ook belangrijk om te weten dat deze aspecten noodzakelijk zijn
om te doorleven. Hoe eerder we iemand hierin kunnen begeleiden, hoe eerder hij tot
leven kan komen.
De warme, liefdevolle aandacht die we als therapeut aan de dag leggen, zorgt voor
de veiligheid, zodat de cliënt door deze moeilijke fases kan gaan. Het is belangrijk
om te vertrouwen op de kracht van de ander en tegelijkertijd te laten voelen dat je er
helemaal voor ze bent. De cliënt mag voelen dat hij/zij in alle aspecten erkend wordt,
helemaal zoals hij/zij is. Alle maskers mogen af. De spontane innerlijke wijsheid kan
naar boven komen en de cliënt vindt zijn ware zelf terug. Spreek de cliënt aan op zijn
moed, dat hij dit durft aan te gaan. Het is goed om dat te bevestigen.
Als cranio therapeut vraagt het ook veel van jezelf. Je kan een cliënt nooit verder
meenemen als dat je zelf je ontwikkeling hebt doorgemaakt. Onze eigen angsten en
andere bovengenoemde aspecten moeten de revue gepasseerd zijn, zodat je
werkelijk aanwezig kunt zijn bij de ander.
Angst moet plaats hebben gemaakt voor vertrouwen, onmacht mag transformeren
naar kracht, onzekerheid plaats maken voor inzicht en uiteindelijk moeten we gaan
staan voor onze Liefde, Licht en Kracht in plaats van te twijfelen.
Scriptie Liesbeth Schroen Peirsman Cranio Sacral Academy
10

Stervensbegeleiding Leven tot het einde toe
Het verhaal van Persephone
Persephone (Eigenlijk Περσεφονεια, Persefoneia) is in de Griekse mythologie de
godin van het dodenrijk. Ze was de dochter van Demeter, de godin van de landbouw
en het graan, en de oppergod Zeus.
Demeter en Persephone
Demeter, de godin van de vruchtbaarheid, hield geweldig veel van haar dochter en
waakte over haar als een moederkloek. Maar toch werd Persephone ontvoerd, juist
toen ze bloemen plukte in het veld. Hades (Pluto), de god van de onderwereld,
heerser over de doden, kwam met paard en wagen op uit een kloof in de schoot van
de aarde en trok haar op zijn wagen. Tevergeefs riep Persephone om hulp, maar het
mocht niet baten: ze verdween met hem in de duisternis.
Demeter stortte zich in een diep verdriet. Ze zwierf wanhopig en tevergeefs de aarde
rond om haar dochter te vinden, tot de oude Helios, de zonnegod die alles had
gezien, medelijden kreeg en haar vertelde waar ze was: in de onderwereld bij Hades,
die haar tot vrouw had genomen. Demeter was volkomen machteloos en in haar
treurnis over het verlies bracht ze een dorre winter op aarde en veel mensen leden
hongersnood.
Toen het al te erg werd gebood Zeus zijn broer Hades om Persephone aan haar
moeder terug te geven. Hades stemde toe, maar Persephone had juist die dag 6
granaatappelpitten gegeten. Voor elke pit die ze gegeten had moest Persephone een
maand naar hem, naar de liefde terugkeren. En zo gebeurde het dat zij elk jaar in de
lente en een deel van de zomer, het groei- en bloeiseizoen, bij haar moeder was en
daarna weer terugging naar de onderwereld, naar Hades. Met Persephone kwam
dus elk jaar de lente op aarde. De mythe van Demeter, Hades en Persephone kan zo
gezien worden als de Griekse symbolische verklaring van het ontstaan en voortduren
van de seizoenen.
Ook het oer principe van de dualiteit zit in dit verhaal, de yin-yang energie, de anima
en animus, die ons prikkelen tot groei. Want er is alleen groei mogelijk in een duaal
stelsel: de min en plus, zoals in een batterij, zorgen voor de wrijving en opwekking
van energie die nodig is om te groeien. Zo hebben we ook elkaar als mensen nodig
om te groeien; juist door de verschillen trekken we elkaar aan.
Het zaad komt in de aarde (in het donker) en door warmte, voeding en zijn
kernenergie (ziels energie), groeit het naar boven, naar het licht toe. Aan het einde
van het leven sterft het weer af en keert terug tot de Aarde: uit stof zult gij komen, tot
stof zult gij wederkeren!
Scriptie Liesbeth Schroen Peirsman Cranio Sacral Academy
11

Stervensbegeleiding Leven tot het einde toe
Verhalen zijn voedsel voor de ziel
Verhalen, sprookjes, mythes zijn voeding voor de ziel. De inhoud ervan overstijgt tijd
en ruimte en maakt zo contact met het dieper wezen van ieder mens. En of het nu
gaat om symbolische weergave van diepere menselijke patronen in een verhaal, of
de persoonlijke verhalen, dit gegeven is goed bruikbaar tijdens stervensbegeleiding.
Je kunt verhalen voorlezen en met de stervende praten over de symboliek ervan, of
je kunt luisteren naar de levensverhalen van de stervende. Ieder persoonlijk verhaal
wat vaker verteld wordt, zal steeds een beetje veranderen (als een caleidoscoop). De
pijn zal er langzaam vanaf gaan. Vandaar dat het in ons werk belangrijk is om naar
het verhaal van onze cliënten te luisteren. Zelfs als dit verhaal steeds weer opnieuw
verteld wordt, dan is het heilzaam voor de cliënt. Het is weer liefdevol, zonder
oordeel aanwezig zijn en de energie van de ander laten stromen. De warmte van het
contact zorgt automatisch voor de groei van de ander en onszelf.
Familieleden die elkaars verhalen gehoord hebben, blijken minder bang te zijn om
dood te gaan. Waar gezwegen wordt, nadert de dood als een onheilspellend
gegeven: het naderend afscheid maakt de mogelijkheid dat er nog iets gezegd kan
worden steeds kleiner. Dat levert een druk op, die voor niemand goed is.
Talking Stick
Een talking stick is een Indiaans gebruik, waarbij in een groep mensen een stok
voorbij gaat. Alleen de persoon die de stok vast heeft, mag praten. Als hij helemaal
klaar is, geeft hij/zij de stok door en de volgende mag praten. Zo komt iedereen aan
de beurt; er wordt zo respectvol mogelijk naar elkaar geluisterd.
Dit medium is heel geschikt om met families rondom een stervende te gebruiken. Zo
ontstaat er een respectvolle ruimte, waar mogelijk degenen die achterblijven de kans
krijgen om hun laatste woorden te uiten. Het allerfijnst is het als ze een zegen
kunnen geven aan de stervende; dankbaarheid betonen voor de ervaringen die
gedeeld zijn, ook al zijn ze niet altijd allemaal even mooi. Hier gaat een enorme
heling van uit.
Aan het einde van het leven vallen alle maskers af, alleen de liefde telt nog. Dit is
een ideaal moment om vrede te maken met elkaar en de stervende te helpen bij een
vredige, rustige dood.
Doodstrijd vindt plaats door alle onverwerkte zaken uit het leven; dus hoe meer er
besproken is en gedeeld met elkaar, hoe minder de doodstrijd zal zijn. Pijn is niets
anders dan de afwezigheid van liefde.
Daarom gaan we tijdens de cranio-sessies vaak naar een pijnplek of een plek in het
lichaam die aandacht vraagt en geven daar ruimte aan wat er is op die plek. De
energie gaat weer stromen en het welzijn verbetert.
Scriptie Liesbeth Schroen Peirsman Cranio Sacral Academy
12

Stervensbegeleiding Leven tot het einde toe
Het verhaal van Henk in een notendop
Henk heeft een bewogen leven achter zich. Hij werd geboren in 1933 en heeft als
zoon van een vader in het verzet tijdens de oorlogsjaren ondergedoken gezeten.
Zijn ouders waren streng, rechtvaardig en zeer gelovig.
Op latere leeftijd, Henk was inmiddels getrouwd, ging hij naar Korea in het
vreemdelingenlegioen. Door zijn eigen geschiedenis wist hij hoe belangrijk het is om
in vrijheid te leven en wilde hij graag zijn bijdrage leveren voor zijn medemens. Dit
typeert Henk helemaal: gedurende zijn hele leven heeft hij zich voor wel 1000%
ingezet om andere mensen verder te helpen op hun pad.
Zoals ik Henk ken, was hij daarin zeer gedreven en oprecht. Hij offerde zichzelf op
om anderen verder te helpen. Daar heeft hij geen spijt van. Hieraan kun je zien dat
het een kwaliteit is, die zijn leven kenmerkt.
De moeilijkheden tijdens zijn leven hebben zich laten zien in zijn relaties: hij heeft
diverse huwelijken achter de rug en heeft voor vele kinderen gezorgd.
Daar heeft hij ook tijdens zijn laatste levensfase nog veel verdriet van. Hij had het
graag anders gewild en het is hem naar eigen zeggen niet gelukt om een relatie te
hebben zoals hij dat graag wilde.
Mooi in zijn leven is dat hij een bedrijf runde in relatiegeschenken, wat mijns inziens
laat zien waar zijn opdracht zat. Hij wilde het leven mooier, beter maken en een
geschenk zijn in zijn relaties.
Henk heeft longkanker en extreme eeltvorming aan zijn voeten wat zijn fysieke
problemen betreft. Beide problemen zijn gerelateerd aan de huid. De huid vind zijn
oorsprong in het ectoderm en is daarmee ook gerelateerd aan het zenuwstelsel.
Cranio is dus een bijzonder geschikte manier voor hem om mee te werken.
Zeker gezien het feit dat hij zich bovenmatig heeft ingespannen voor anderen – de
buitenwereld, waarmee je contact maakt via de huid- kun je op 2 vingers uittellen dat
zijn systeem overwerkt en overprikkeld is . Ontspanning en lichaamscontact via
cranio kan hem nog het een en ander brengen.
In eerste instantie hebben we gesprekken met elkaar gevoerd. Hierin gingen we op
zoek naar de rode draad in zijn leven. Bovenstaande feiten geven dit een beetje
weer. Na enkele bezoeken, waarin Henk aangaf dat hij het zeer op prijs stelde als ik
kwam, kon hij zijn diepste pijn laten zien. Het was voor hem helder geworden, dat zijn
grootste gemis in zijn kinderjaren lag: het gemis aan echt contact met zijn ouders. De
warmte en koestering, lichamelijke aanraking waren zijn grootste “gaten”. Het tonen
van affectie was hij van huis uit niet gewend en hij zag dat dit zijn leven lang
meegenomen was. Henk heeft vooral een enorme geestkracht ontwikkeld, die hem in
de laatste levensfase goed van pas komt. Hij gebruikt al een half jaar morfine, de
hoogste dosering voor ze gaan spuiten en hij is nog helder. Hij probeert tot het
allerlaatste toe nog zijn zaak zo goed mogelijk achter te laten voor de achterblijvers;
eerder heeft hij geen rust. Het is indrukwekkend om te zien hoe iemand met zoveel
geestkracht gedurende een slopende ziekte nog kan werken.
Een beter voorbeeld kun je haast niet hebben voor mijn scriptie: intens leven tot het
einde toe!
Scriptie Liesbeth Schroen Peirsman Cranio Sacral Academy
13

Stervensbegeleiding Leven tot het einde toe
Behandelingen met cranio
De eerste behandeling was voor Henk een grote stap. Hij vertelde me dat hij zich er
geestelijk op voorbereid had. Ook kon hij me vertellen dat hij zich hiervoor kon
openstellen omdat hij mij helemaal vertrouwt. Dat is een absolute voorwaarde om
met iemand te werken, want anders kan het zelfhelend vermogen niet werken lijkt
me. Door zich open te stellen kan hij de liefdevolle energie toelaten en zich spiegelen
aan mijn lichaam. Want dat is natuurlijk ook wat er gebeurd: mijn diepe ontspanning
wordt overgebracht op zijn systeem en kan zo regenereren.
Ik ben bewust niet naar de longen gegaan: ik wilde niet de kanker meer energie
geven, dus ik heb gewerkt bij de benen, onderrug en nek en schouders, omdat ik
daar veel spanning voelde. Henk kon bij de voeten en de heupen koude voelen (alsof
ik net binnen was gekomen), terwijl mijn handen heel warm waren. Ondanks de
morfine voelt hij dus nog steeds, wonderlijk!
Bij mijn volgende bezoek liet Henk me weten niks met cranio te hebben. Hij heeft
duidelijk meer behoefte aan gesprekken.
Tijdens deze gesprekken stem ik af op de thema’s waar hij mee bezig is, of ik snij
zelf een thema aan. Door de juiste vragen te stellen komt er bewustwording op gang.
Ook stelt hij me regelmatig vragen, hoe ik tegen bepaalde zaken aankijk. Dan geef ik
oprecht antwoord en ik merk dat hij er soms door geïnspireerd wordt. Ik vul niet in
hoe het voor hem moet zijn, maar laat zien hoe ik dingen ervaar of bekijk. Zo merk ik
dat stervensbegeleiding een heel persoonlijk verhaal is: alle maskers mogen af en
niemand hoeft iets te bewijzen. Hier voel ik me uitermate in thuis!
Ik heb met Henk afgesproken dat we tegen de tijd dat hij bedlegerig wordt nog eens
opnieuw kijken of we cranio toepassen. Ook hebben we afgesproken dat ik mogelijk
gebeden, gedichten ga voorlezen als hij in bed ligt en niet meer aanspreekbaar is.
Ook heb ik hem een etherische olie laten uitkiezen op gevoel, die ondersteunend
werkt in deze fase.
Van overleven tot leven
Inmiddels zijn we 10 maanden verder en Henk is ontslagen uit het hospice….
Hij heeft een complicatie gekregen in de vorm van een aneurysma in de enkel.
Daarvoor konden ze hem in het hospice niet de juiste zorg bieden. Bovendien hield
hij een plek bezet, die eigenlijk voor stervenden is bedoeld…. Henk blijkt zo sterk te
zijn en zodanig opgeknapt dat hij is overgeplaatst naar een zorgcentrum voor
bejaarden. Hij heeft veel moeite gehad met deze overgang, want het hospice was als
een warm bad voor hem. Nu heeft hij weer echt een eigen plek, met keukentje en al
en er is niet meer zoveel aandacht van het personeel. Maar hij is wel gevraagd om in
de ouderraad te komen om zo op te komen voor de bewoners. Aangezien hij
communicatief erg sterk is en zeer bevlogen is dit een uitstekende uitdaging voor
hem. Bovendien wil hij zijn bedrijf in hele smalle vorm misschien opnieuw opzetten
om zo nog financiële middelen te genereren om zijn schulden af te lossen. Volgens
zijn eigen zeggen heeft God nog iets anders met hem voor in plaats van wat de
heren doktoren voor hem in petto hadden.
Scriptie Liesbeth Schroen Peirsman Cranio Sacral Academy
14

Stervensbegeleiding Leven tot het einde toe
Naast het feit dat deze man enorm sterk is heb ik het gevoel dat deze vooruitgang
mede te danken is aan het feit dat er zoveel warme aandacht voor hem is geweest.
Hij is er echt door opgeknapt. De levensenergie stroomt weer beter ook al gebruikt hij
nog steeds morfine voor de pijn.
Wat ik echter ook geleerd heb van Henk: het overlevingsmechanisme in een mens
kan zo ontzettend sterk zijn dat het bijna niet met een pen (of computer..) te
beschrijven is. Hij was tijdelijk voor zijn gevoel helemaal klaar om te sterven, hij had
vertrouwen in een hogere macht en in een leven aan de andere kant. Toch ging hij
als het ook maar even kon niet in bed liggen! Dus hij zei het een, maar kon zich
lichamelijk niet overgeven en in bed gaan liggen.
Henk heeft als jong kind ondergedoken gezeten, ver weg van zijn familie. De
oorlogsjaren en ook de jaren erna zijn dermate ingrijpend geweest dat de
overlevingsdrang nu nog steeds groot is.
Dit verhaal gaf mij te denken als het gaat over het alarmwerk in cranio. De
overlevingspatronen zitten er natuurlijk nooit voor niets. Ze zijn nodig om te overleven
en ze zullen niet zomaar aan de kant gaan.
In mijn eigen proces gedurende de opleiding heb ik mogen voelen hoe diep de pijn
en de gevoelens in mijn systeem zitten. Die zijn er niet zomaar even uit. Dat heeft
tijd nodig!
Extra dankbaar ben ik dan ook dat ik dit bij Henk mag leren. Zo kan ik er voor waken
dat ik niet overmoedig wordt tijdens het werken met cranio. Ook al heb ik een enorm
vertrouwen in cranio en ook steeds meer in mezelf, het is belangrijk om altijd weer in
de juiste houding te stappen: ik hoef niks op te lossen, het lichaam en bewustzijn van
de ander kan het zelf oplossen. Ik ben er enkel getuige van en dat is een hele
dankbare taak.
Ego-dood
Het voorgaande brengt me bij de ego-dood. Voor dat ik hier dieper op in kan gaan
zal ik uiteen zetten wat voor mij het ego inhoudt.
Het ego is ons overlevingsmechanisme dat er voor zorgt dat we hoe dan ook een
weg zullen vinden in onze basisbehoeften: eten, geld, onderdak, kleding en
dergelijke. Naast deze basisbehoeften zorgt het ego ook voor aanpassing aan de
omgeving. Zoals we bijvoorbeeld geboren worden op een plek in de wereld, bij
bepaalde ouders in een bepaalde cultuur. Voor onze overleving zijn we als kind
afhankelijk van die omgeving dus zullen we ons aanpassen hieraan. Ons vecht- en
vluchtsysteem zorgt voor het gedrag wat we tijdens die eerste 6-7 levensjaren
ontwikkelen. Dit gedrag bepaalt hoe we de rest van ons leven in eerste instantie, als
een reflex, reageren op situaties buiten ons. Een situatie later in het leven hoeft maar
een fractie te lijken op een situatie uit de kinderjaren en er zal een eerste reactie
volgen zoals het kind heeft gereageerd vroeger. Bijvoorbeeld verdriet, angst,
boosheid oftewel terugtrekken of aanvallen/verdedigen. Zoals we uit de alarmklas
Scriptie Liesbeth Schroen Peirsman Cranio Sacral Academy
15

Stervensbegeleiding Leven tot het einde toe
weten kan ook een bevriezingsreactie mogelijk zijn, dus de ongeuite emotie gaat dan
in het lichaam vastzitten.
Wil men nu tot leven komen i.p.v. overleven, dan zal allereerst de emotionele
ontwikkeling goed moeten verlopen. De emoties zijn noodzakelijk om energie in
beweging te krijgen (energy in motion = emotion). In plaats van de emoties te
onderdrukken of te ontkennen zullen ze eerst ervaren moeten worden. Een emotie
wil gehoord en gevoeld worden, want het is een richtingaanwijzer van de Ziel: hier ligt
een les!
Achter de emotie ligt namelijk de ruimte en de energie om een verandering aan te
gaan. Het leven verandert namelijk voortdurend en het is aan ons om daar in mee te
gaan. Het is dan ook interessant om te onderzoeken welke kwaliteit nodig is in de
gegeven situatie. Dat maakt dat moeilijke situaties de uitdagingen zijn die onze ziel
op ons levenspad heeft gezet om te groeien. Zo bezien hebben emoties dus een
belangrijke functie. Hoe beter we leren hoe hier mee om te gaan, en de emotie te
leren gebruiken als wegwijzer voor groei, hoe sneller we leren om de uitdagingen
aan te nemen en onze groei bewust te laten plaatsvinden. Dat maakt het SER werk
in cranio zo de moeite waard.
Wanneer deze emotionele ontwikkeling juist gemaakt wordt kan een mens verder
groeien en zijn/haar eigen leven steeds meer vorm geven vanuit zijn eigen
lesmateriaal. Dan komt een mens tot leven en kan hij contact maken met zijn eigen
levenskracht. Het ego oftewel het overlevingsmechanisme kan geleidelijk aan kleiner
worden (sterven), want de mens kan zo steeds meer zelf richting geven aan zijn
levenspad overeenkomstig zijn zielenwil. De emoties kunnen steeds meer beheerd
worden (wel voelen maar dan meteen leren doorschakelen naar de te maken
kwaliteit) en langzaam maar zeker ontwikkelt de mens zich richting de kwaliteiten van
het hart. De emoties zijn steeds minder nodig als de ontwikkeling gemaakt wordt die
past bij het levensplan van die persoon. Het ego kan dus sterven om zo een mens tot
bloei te laten komen. Dan komt een mens tot leven en kan in vrijheid en
verbondenheid zijn pad lopen.
Denk maar eens aan het zaad dat moet sterven in de aarde om tot groei en bloei te
komen.
Dat is de transformatie van ego (negativiteit) naar liefde (positiviteit).
Aangezien dit een levensgroot proces is, zullen we dit in een soort van cirkelende
beweging doorlopen. We leven in de dualiteit, dus we zullen op Aarde ten allen tijden
hieraan uitgezet worden. Als we het ene geleerd hebben (een kwaliteit onder de knie
hebben gekregen), dan zal er een volgende les komen. Dit om verdieping in de
ontwikkeling te maken. Wanneer iemand heel dicht bij zijn eigen levensplan leeft, dat
betekent verantwoordelijkheid neemt voor zijn eigen lesmateriaal (respons-ability), hij
de meeste harmonie zal ervaren. Harmonie betekent niet dat alles alleen maar
gemakkelijk is en dat je de weg van de minste weerstand neemt. Harmonie betekent
ja zeggen tegen alles op je pad en dit als uitdaging aannemen.
Je zou het ook kunnen omschrijven met het loslaten van de persoonlijke wil (controle
willen hebben over het leven) en je overgeven aan de Goddelijke of Universele Wil.
Na de transformatie ben je klaar om met hart en ziel te dienen in het Grote Geheel.
En laat dat nou net zijn wat we met cranio bewerkstelligen! We nemen zo goed
mogelijk onze eigen verantwoordelijkheid en laten de ander in zijn eigen
Scriptie Liesbeth Schroen Peirsman Cranio Sacral Academy
16

Stervensbegeleiding Leven tot het einde toe
ruimte/waarde in het vertrouwen dat dat wat juist is in het levensplan van de ander
mag gebeuren.
Door de nabijheid van de cranio-sacraaltherapeut (of wie dan ook nabij kan zijn),
voelt de ander zich verbonden, gesteund en gedragen. Uiteindelijk worden we
allemaal gedragen door Moeder Aarde en ontvangen we de warmte van Vader Zon
en in ons werk maken we verbinding met deze polariteiten. We worden een met hun,
een met onszelf en een met de ander. Heelheid, vrede en harmonie is het gevolg.
Dat is wat we bij alle overgangssituaties mogen begeleiden. Of het nu gaat om een
bevalling, een pasgeborene, een stervende, een mens van welke leeftijd dan ook
met welke ontwikkelingsstap hij ook geconfronteerd wordt, cranio is een
levengevende en ondersteunende therapie.
Voorbeeld van een overgangssessie
Een vrouw van middelbare leeftijd komt in de praktijk met de vraag om met alarmklok
te gaan werken. Ze is al langere tijd bezig moeilijke patronen in haar leven te
transformeren en ze wil het alarmsysteem betrekken bij het volgende thema.
Ze is opgegroeid in een voor haar gevoel koud gezin. Als kind zocht ze warmte en
dat bracht haar bij familieleden die haar seksueel misbruikt hebben. Op latere leeftijd
had ze veel partners, waar ze steeds weer de liefde en warmte zocht, en steeds
kwam ze van een koude kermis thuis. Sinds een halfjaar is ze getrouwd met een
partner waar ze veel van houdt. Maar het verleden achtervolgt haar nog steeds. Ze
weet dat ze vroeger de beslissing heeft genomen dat mannen niet deugen toen haar
vader als autoritair persoon haar moeder slecht behandelde. Haar moeder heeft
volgens haar beleving niet juist gereageerd en heeft alles maar geslikt. Deze vrouw
zoekt nu naar een manier hoe ze het dan wel juist kan doen voor haar gevoel. Maar
de verstrikking zit haar steeds in de weg.
Via haar bekken en hartgebied hebben we contact gemaakt met haar lichaam en
bewustzijn. Ze heeft tijdens deze sessie via deze ingang inzicht mogen ontvangen
dat de koppeling die ze als kind gemaakt te maken heeft met afhankelijke liefde. Ze
had een ander nodig om haar leegte te vullen. Dat heeft ervoor gezorgd dat ze
verwachtingen, eisen zelfs had naar haar partner(s). Dat voelt voor een partner (ook
haar huidige) niet veilig, dus hij zal ook zijn overlevingsmechanismen gebruiken. Of
er komen confrontaties of er wordt gevlucht in andere activiteiten. Dat maakt dat bij
haar het alarmsysteem weer afgaat en ze ook heftig reageert op de situatie.
We hebben het alarmsysteem bedankt dat het haar waarschuwt als er “iets” aan de
hand is. Ze kan nu beter begrijpen dat de afhankelijke liefde niet is wat haar en haar
partner gelukkig zal maken. Het gaat om vrijheid in verbondenheid. De ander de
ruimte geven om zijn pad te lopen en dit zelf ook doen. Door zichzelf te vergeven dat
ze als kind zo naïef was ( en dat viel haar niet mee) kan ze de zachtheid naar
zichzelf toelaten. En dat maakt weer dat ze dan ook met meer zachtheid naar haar
partner kan kijken. Ze hoeft niet meer te eisen, ze mag wel haar verlangens kenbaar
maken, maar het is belangrijk om de ander ruimte te laten om ja of nee te zeggen.
Als de partner dan in vrijheid kan kiezen voor wel of niet in een verlangen mee te
gaan, dan is dat pas echte liefde, in vrijheid en verbondenheid.
Zij bemerkte bij zichzelf dat ze geen nee kon horen van haar partner (autoritair
Scriptie Liesbeth Schroen Peirsman Cranio Sacral Academy
17

Stervensbegeleiding Leven tot het einde toe
gedrag wat ze van haar vader heeft geleerd). Haar partner had een moeder die
alleen maar nee liet horen, dus daar is hij als jonge jongen weggelopen. Nu kunnen
ze samen de transformatie gaan maken en zowel hun persoonlijke ontwikkeling gaan
maken als hun relatie laten groeien. Dat wat ze thuis geleerd hebben en waar ze niet
gelukkig van waren heeft hun op zoek laten gaan naar een ander pad en nu is de tijd
rijp om dit stuk aan te gaan en voort te bouwen op hun voorouders.
Door het grote plaatje zichtbaar te krijgen tijdens deze sessie krijgt het moeilijke
verleden betekenis en kan de les geleerd worden. Hierdoor kan ook gemakkelijker
het oude patroon losgelaten worden en plaatsgemaakt worden voor het nieuwe
gewenste patroon. Het oude patroon sterft af en het nieuwe wordt geboren!
Overgangs sessies
1. Een vrouw waarmee ik al diverse keren heb mogen werken. Ik voel bij de
voeten dat ik bij het hoofd mag werken. Als ik mijn handen naast haar hoofd
leg, voel ik dat ik afstand mag houden. Ik vraag haar of het o.k is als ik haar
aanraak: nee is haar antwoord; dus mijn voelen klopte. Ik neem een beetje
afstand en de vrouw gaat een diep voelen in welk gerelateerd is aan haar
geboorte. Ze voelt de weerstand om geboren te worden; ik voel alsof ze aan
het linkerarmpje eruit is getrokken. Zachtjes geven we de ervaring ruimte; haar
lichaam schokt zachtjes mee. Dan kondig ik aan: het is een meisje; welkom!
De sessie verloopt vrijwel helemaal in stilte, de vrouw kan niet praten. We
hebben diep voelcontact en achteraf vertellen we elkaar wat we hebben
ervaren. Heel mooie ervaring!
2. Tijdens de babyklas werden we meegenomen naar de tijd voor de conceptie.
Ik kon voelen dat ik naar de aarde werd getrokken omdat er “meer voelen
nodig was”. Er hing een energie aan me die als verdriet voelde. Deze zwaarte
trok me naar beneden. Het verdriet van mijn moeder trok mij naar haar toe. Ik
kon de toestand van mijn ouders voelen, in positieve en negatieve zin.
Langzaam werden mijn benen wiebelig (onzeker) totdat ik mijn midden en mijn
doel voelde. Een sterke drang bewoog mij in de juiste richting. Op het moment
van intrede van de zaadcel in de eicel heb ik een enorme gelukzaligheid
gevoeld. Er was enorm veel ruimte, licht, een fijne sfeer waar ik contact kon
voelen met diepe innerlijke vrede. Terwijl ik dit gevoel helemaal absorbeerde,
lag ik met mijn handen gevouwen op mijn buik. Op een gegeven moment
voelde ik dat het sterven precies zo voelt. Conceptie en sterven werden EEN
in mij. Ik heb een uur lang bijna niet kunnen praten, slechts fluisteren. Ik heb
mezelf de tijd gegeven om dit gevoel goed te integreren en nu kan ik het
steeds weer oproepen. Het liefst was ik helemaal in die toestand gebleven,
maar ja, er zit nog een leven tussen dat geleefd wil worden. Dus ik probeer
het gevoel wat ik heb ervaren terug op te roepen wanneer het in me opkomt.
3. Vervolgens gingen we in een volgende sessie de geboorte oproepen in een
groepjes van drie. De persoon aan mijn hoofd gaf op een gegeven moment
richting aan mijn hoofd. Dat riep in mij een enorme weerstand op: de impuls
moet van mij uitkomen (tenminste dat had ik zo begrepen). Ik voelde mijn nek
spannen en uiteindelijk heb ik het haar kunnen vertellen. Ze reageerde door te
zeggen: neem je tijd. Dat waren de juiste woorden, want op dat moment kon ik
Scriptie Liesbeth Schroen Peirsman Cranio Sacral Academy
18

Stervensbegeleiding Leven tot het einde toe
de beweging in gang zetten en me overgeven aan de beweging die volgde. Ik
trok op als een foetus en rolde naar de zijkant van de tafel. Vol vertrouwen liet
ik me met mijn hoofd naar beneden vallen. Ik werd door drie liefdevolle
collega’s ontvangen en geliefkoosd. Ik lag helemaal opgerold, vertrouwde het
nog niet helemaal. Mijn linkerkant werd ondertussen uitgebreid gestreeld, en
dat was precies wat ik nodig had. Mijn vrouwelijke kant werd zo ontvangen.
Later toen ik mijn moeder belde, kon zij me vertellen dat vroeger het helemaal
niet gebruikelijk was om baby’s meteen bij de mamma op de buik te leggen.
Ze werden meteen weggepakt en nagekeken. Door de omstandigheden in de
familie toentertijd ben ik weinig aangeraakt; er was veel stress om me heen
(mijn moeder en vader) en ik heb een jaar lang bijna alle melk overgegeven.
Hierdoor heb ik toen slecht kunnen aarden. Nu kreeg ik een nieuwe kans!
Tonnie
Tonnie haar echtgenoot meldde zich bij mij met het gegeven dat Tonnie was
opgenomen in het ziekenhuis. Ze bleek een kankerplekje op haar linkerlong
en in de hersenen te hebben. Ze had een epileptische aanval gehad, wat deze
zaken aan het licht heeft gebracht. Samen zetten ze alles op alles voor haar
genezing zowel regulier als “alternatief”.
Ik ging naar haar toe in het ziekenhuis en besprak met haar de mogelijkheden.
Wat voor mij belangrijk was op dat moment, was om haar te laten weten dat ik
haar niet genezen kon. Mijn begeleiding zou wel kunnen zorgen voor het beter
aan kunnen van het hele proces en een stuk bewustwording. Zelf past ze al
jaren Reiki toe, dus ze weet over het zelfgenezend vermogen en ze ging
akkoord om op regelmatige basis bij elkaar te komen. Aangezien het voor
haar een uitje was, kwam ze graag met haar man naar mijn praktijk.
De eerste sessie hebben we naast het praten vooraf cranio laten ervaren. Ze
werd er erg rustig van en dat had ze nodig. Ik gaf haar huiswerk mee om een
soort van levenslijn te maken, waarop alle belangrijke positieve en negatieve
gebeurtenissen een plaats hadden. Ook een creatief werkstuk mocht gemaakt
worden om haar leven uit te beelden.
De tweede sessie bracht Tonnie een schilderij mee met een prachtige gouden
zon en warme kleuren eromheen. Het schilderij was al enkele jaren oud, maar
toen ze het maakte had ze haar eigen kracht gevoeld, iets wat ze grotendeels
in haar leven gemist heeft. Ze vertelde over haar ouders en de moeilijke band
die ze vooral met haar moeder had. Ze voelde zich een bezit van haar en daar
voelde ze zich niet respectvol in behandeld. Ze heeft haar ouders jaren niet
gezien, en sinds enkele jaren is het contact weer enigszins hersteld.
We gingen werken met familieopstelling. Om haar uit haar hoofd te krijgen
gingen we eerst voelend haar lichaam langs vanaf de tenen. Vervolgens
nodigden we haar moeder uit. Een emotionele sessie, waarbij ze kon
aangeven dat haar moeder anders tegen zaken aankeek als zijzelf. Ieder werd
met respect op haar eigen plaats gezet.
Scriptie Liesbeth Schroen Peirsman Cranio Sacral Academy
19

Stervensbegeleiding Leven tot het einde toe
De derde sessie kwam ze met het verhaal dat ze heel veel op had moeten
schrijven. Er was heel veel negativiteit uit gekomen richting haar moeder. Daar
was ze erg van geschrokken en ze voelde zich er schuldig over. Zo erg was
het allemaal toch ook weer niet geweest? (inzicht!). Ik vertelde haar dat ze zo
juist goed op weg is, want om heel te worden moet zowel het licht als donker
erkend en ervaren zijn. Van daaruit kun je bewust keuzes maken. De kanker is
een uitdrukking van vechten en onbewust en bewust heeft ze strijd geleverd
met haar moeder. Door deze strijd aan het licht te laten komen kan hij
losgelaten worden, wat een positief gevolg kan hebben op de kanker (het
vechten mag stoppen). Het geschrevene mag verbrand worden zodat het kan
transformeren.
We gingen die sessie in gesprek met het plekje op haar linker long. Ze was
zeer emotioneel over het feit dat ze ermee in gesprek kon gaan. We hebben
dit plekje samen met haar innerlijke wijze vrouw kunnen verbinden met haar
krachtcentrum (in haar bekken), waar ze rust uit naar boven kon laten
stromen. Ze had ook behoefte aan vrolijkheid, maar kwam erachter dat dit een
stukje overlevingsmechanisme voor haar is om moeilijke situaties aan te
kunnen.
Tijdens de sessie vroeg ik haar hoe een gezonde geest in een gezond lichaam
zou voelen. Ze antwoordde met helemaal wit licht van binnen. In het
sjamanisme heb ik geleerd dat met wit en zwart licht werken te heftig is. Zwart
sluit af en wit is veel te heftig. Het kan mensen in een psychose brengen, dus
daar attendeerde ik haar op. Toen bleek dat ze sinds enkele maanden wit licht
in haar zelf visualiseerde….. Aangezien we in de dualiteit leven zal bij het
oproepen/wensen van het een, ook het tegenovergestelde aspect zich laten
gelden. Het is dus mogelijk dat ze door dit verlangen de kanker heeft
aangetrokken. Dat kunnen we natuurlijk niet bewijzen, en misschien was de
kanker toch gekomen, maar als we kijken vanuit de universele wetten dan zou
dit wel eens kunnen kloppen. Ze gaf tijdens de sessie aan dat het plekje op
haar long te maken had met een soort van eis, dat haar partner het anders
moest zijn. Langzaam maar zeker wordt ze zich bewust van dit ontkende deel
van zichzelf. Ze projecteerde haar verlangens, eisen en onmacht op haar
moeder en haar partner.
We maakten tijdens deze zelfde sessie nog contact met haar innerlijk kind. Ze
besefte dat ze dat had verwaarloosd en ze heeft er opnieuw verbinding mee
gemaakt. Via een symbool zou het kind zich melden wanneer het contact met
haar wil.
Ik was onder de indruk van het feit dat in enkele sessies zoveel zaken naar
boven kwamen. En dat is begrijpelijk, want iemand die de dood voor de deur
heeft is er alles aan gelegen om nog zijn groei door te maken. Zelfs aan het
einde van het leven kan de levensopdracht nog gemaakt worden. Zo kan zij in
het diepste donker van de ziekte haar licht en kracht neerzetten ten dienste
van zichzelf en haar gezin. Ze moet alle zeilen bijzetten maar ze is zeer
gemotiveerd.
De vierde sessie werd een praatsessie thuis bij Tonnie, samen met haar man
en zoon. Er is vooral veel storing in de relatie en dat is voor het hele gezin
moeilijk.
Scriptie Liesbeth Schroen Peirsman Cranio Sacral Academy
20

Stervensbegeleiding Leven tot het einde toe
Na enkele weken werd ik gebeld door de man van Tonnie; het was weer crisis
in hun relatie. Ik ben er naar toe gegaan, aangezien Tonnie niet meer mobiel
genoeg is. Een moeilijke kwestie uit het verleden was naar boven gekomen en
vooral haar man moest zijn verhaal kwijt. Tonnie had haar hart gelucht en hem
iets opgebiecht, waar hij eigenlijk zelf toestemming voor had gegeven. Nu
werd de blaar/puist als het ware doorgeprikt. Het hele gebeuren moet nu een
plekje krijgen. Ik heb Tonnie nog een cranio behandeling gegeven die haar
weer iets rustiger maakte.
Henk , het vervolg
Na een jaar begeleiding van Henk, voelt hij de dood naderen. Hij eet minder, zijn
geheugen laat hem steeds meer in de steek, het morfine gebruik wordt weliswaar
verminderd, maar hij voelt zich vaker ziek en kortademig.
Ik heb met hem een geleide meditatie gedaan om zijn lichaam tot rust te brengen.
In deze meditatie, waarbij we eerst zorgden voor een goede gronding met moeder
Aarde en Vader Hemel, gingen we een groen landschap in, waar we een fijn plekje
zochten om te gaan zitten. Via de ademhaling ademde we gezondheid in, ziekte uit;
vrede in, vechten uit. Henk zijn ademhaling werd eens tuk rustiger al kon hij dat zelf
niet voelen. Hij was niet bekend met meditatie, dus hij was erg gefocust op mijn
woorden. Ik heb hem aangeraden deze meditatie toe te passen wanneer hij zich
onrustig zal gaan voelen, pijn heeft of moeilijk kan slapen. De vraag is echter of hij
het op kan brengen of zelfs onthouden. De ziekte begint zijn tol steeds zwaarder te
eisen.
Henk heeft het gevoel dat het einde nadert en dit neemt hij waar door een zekere
stilte in zichzelf.
In een vervolgsessie komt bij Henk weer de vraag boven waarom hij zoveel
moeilijkheden heeft gekregen. Hij heeft toch zo zijn best gedaan. Tijdens een
gesprek praten we over de Universele (Goddelijke) Wil. Het boekje Leerboek van het
Leven geeft daar een duidelijke uitleg over. Het komt er kort gezegd op het volgende
neer: wat je met je persoonlijke wil wil, bereik je niet of met heel veel tegenslag. Wat
je met je persoonlijke wil niet wil, trek je aan (zolang je nog voorkeur hebt voor het
een, trek je het ander aan). De persoonlijke wil staat hier voor ons ego.
Zodra we ons echter afstemmen op de Universele/Goddelijke Wil, zal alles in ons
leven ons toe komen vallen, overeenkomstig onze diepste wensen. Loslaten dus en
het leven zich laten ontvouwen en luistern naar de impuls van je Ziel.
Henk functioneert vanuit zijn reptielenbrein; hij heeft zijn zoogdierenbrein in zijn prille
jaren niet kunnen laten vollopen. Hij leeft vanuit het straffen en belonen principe. Als
ik maar goed mijn best doe, dan word ik beloond ….Dit is dus een illusie. Hij ervaart
het als straf wat hij allemaal heeft meegemaakt. Daarnaast voelt hij zich een
“Christian soldier” en dat heeft hij ook geleefd. Wellicht was dat ook zijn Zielenplan,
hij heeft in de moeilijke tijden zijn kracht leren kennen. De vreugdes en het verdriet
en de pijn die bij het leven horen heeft hij ten volle beleefd.
In onze cranio sessies komen we hetzelfde principe tegen: zodra we iets willen met
de cliënt ontstaat er een druk en kan de cliënt niet van binnenuit komen met het
groeiproces. Hoe meer we ons overgeven aan de Universele/goddelijke Wil, hoe
meer er gebeurt wat nodig is voor de cliënt.
Scriptie Liesbeth Schroen Peirsman Cranio Sacral Academy
21

Stervensbegeleiding Leven tot het einde toe
Het is dus noodzakelijk om iedere verwachting tijdens een sessie los te laten en
alleen toestaan wat er als vanzelf komt. Niet vanuit een onverschilligheid die niet
oplet of zich terugtrekt, maar juist met de volle aandacht aanwezig zijn.
Surf Rabbi
Op een DVD van de Happinez gaat een jongeman op reis langs diverse spirituele
meesters die op dit moment op de Aarde zijn. Een Joodse Rabbi neemt hem mee
naar de zee. Beiden gaan ze op een surfplank liggen in de golven (cranio!). De Rabbi
vertelt: je weet dat er steeds nieuwe golven blijven komen, je kunt ze niet
tegenhouden. Wel kun je met volle aandacht aanwezig zijn en de golf aan voelen
komen en je midden proberen te houden, zodat je zo evenwichtig mogelijk dor de
golf heen komt.
De moeilijkheden op ons pad zijn de golven van verandering. Ze zijn als uitdagingen
die ons de mogelijkheid geven om te groeien. Hoe bewuster en met aandacht we ze
aangaan, hoe groter ons groeiproces.
Mensen met veel moeilijkheden zijn niet zielig, maar zijn dappere zielen die gekozen
hebben voor een stevige evolutie. Daar mogen we respect voor hebben en hun waar
nodig op weg helpen of steunen in hun evolutie.
Stervenden gaan ook een moeilijke golf door en juist daar is de motivatie vaak hoog
om nog de evolutie te maken waarvoor iemand is gekomen.
Al heeft iemand zijn hele leven niet volgens zijn zielenplan geleefd, in de laatste
levensfase, zelfs minuten kan de evolutie soms nog gemaakt worden. Iemand kan
tot een dieper inzicht komen en zelfs tot aanvaarding van alle moeilijkheden tijdens
zijn leven.
Vandaar dat stervensbegeleiding zo’n prachtig werk is! Want wat is er fijner dan in
overgave en vrede sterven? Ik gun het iedereen!
Scriptie Liesbeth Schroen Peirsman Cranio Sacral Academy
22

Stervensbegeleiding Leven tot het einde toe
Overgaan naar de andere zijde: kenmerken aan het levenseinde
Ons lichaam bestaat uit 4 basiselementen of energieën: aarde, water, vuur en lucht.
Deze elementen hebben ieder hun eigen functie en zullen dus ook op verschillende
manieren merkbaar aan het lichaam onttrokken worden.
Het aarde element omvat het beendergestel en de spieren plus het reukvermogen
(1 e chakra). Tijdens het stervensproces kan de cliënt pijn in de botten of spieren
ervaren. Ook afname van de levensvreugde is duidelijk waarneembaar. Mogelijk is
de cliënt gevoelig voor geuren, wordt er misselijk door. Emotioneel kan hij zich
behoeftig voelen, huilerig en niet graag alleen. Er kan angst voor het donker zijn en
onrustige dromen. Bleke huid door terugtrekking van de ziel.
Het waterelement houdt verband met het bloed, vloeistoffen, de smaak en emoties.
Er kan vochtverlies optreden door loopneuzen, tranen, incontinentie, kwijlen of open
wondjes. De smaak kan sterk veranderen en emotioneel kan de cliënt het gevoel
hebben dat hij in een zak water zit.
Het vuurelement houdt verband met hart, lever, longen en nieren, de meest vitale
functies. Het heeft invloed op het gezichtsvermogen (inzicht). Er kunnen enorme
temperatuurwisselingen plaatsvinden: hevige warmte of rillen van de kou. Hoe verder
het vuur element zich terugtrekt, hoe kouder de ledematen worden en de laatste fase
dichterbij komt.
Het lucht element gaat over de longen en de oren: die trekken zich als laatste terug.
De ademhaling kan onregelmatig worden of zelfs reutelend. Het gehoor blijft van alle
zintuigen het langst intact, dus communicatie met de stervende is absoluut zinvol. De
droomfase getuigt van visioenen, lichtwezens, overleden familieleden, tunnel met
licht en dergelijke universele fenomenen (dit blijkt namelijk in alle culturen hetzelfde
te gaan).
Kenmerken die het levenseinde aankondigen zijn:
- Afnemende behoefte aan sociale omgang,
- Afnemende eetlust,
- Lichamelijke afbraak: basisfuncties die achteruitgaan,
- Opgewondenheid en rusteloosheid,
- Toenemende sufheid en veranderingen in spraak en bewustzijn,
- Onregelmatige ademhaling,
- Gebrekkige wondgenezing,
- Visioenen, dromen.
Scriptie Liesbeth Schroen Peirsman Cranio Sacral Academy
23

Stervensbegeleiding Leven tot het einde toe
Droomwereld
Werken met stervenden vraagt van ons als therapeut een diep aan kunnen voelen
van onze cliënten. Zeker als de fase ingaat waarbij er geen directe, yange, naar
buiten gerichte communicatie meer mogelijk is, dan kan juist ons aanvoelen ons
verder op weg helpen. De innerlijke, yinne communicatie kan ons dan verder helpen.
Innerlijke beelden, symbolen en gevoelens kunnen dan wegwijzers zijn. Het diepe
afstemmen op de stervende is daarbij natuurlijk uitermate belangrijk. Vooral de
laatste weken komt er veel droom info naar degene die gaat sterven.
Via deze manier van communicatie kun je de ander begeleiden naar de yinne
overkant.
Dit is een heel persoonlijk proces. Het kan geoefend worden door bijvoorbeeld veel
met dromen bezig te zijn: alle dromen opschrijven en na verloop van tijd je eigen
symboliek leren begrijpen. Ook schilderen, kleien, zang, dans, toneel en andere
creatieve vakken kunnen hulpmiddelen zijn om meer contact met het voelen te
krijgen (yinne poorten).
Het gaat om de innerlijke wijsheid die ruimte mag krijgen in ons bestaan.
Cranio helpt ons om het voelen verder te ontwikkelen en niet alleen bij stervenden
maar bij alle cliënten als extra communicatiemiddel in te zetten.
De dromen kunnen verdeeld worden in eliminerende dromen en symbolische
dromen. De eliminerende dromen ruimen als het ware de informatie die overdag is
binnengekomen op. Het zijn veelal chaotische dromen. De symbolische dromen zijn
boodschappen van de ziel. De droom werkt als een oplading van de intuïtie,
waardoor de persoon overdag nieuwe informatie heeft middels zijn intuïtie. Deze
droombeelden zijn symbolen van de ziel. Door regelmatig dromen op te schrijven
kan de eigen symboliek onderzocht worden.
Betekenis van cranio in deze fase
De diepe verbinding die we met ons werk ervaren is een methode bij uitstek om met
stervenden te werken. De normale communicatie neemt steeds meer af. Door
gevoelscontact te maken kan de cliënt toch een warmte, troost en verbinding blijven
voelen met zijn omgeving. Hij kan het als troost en aanmoediging ervaren om door dit
proces heen te gaan.
Door fysiek het ritme te volgen blijft de essentie van de cliënt aangeraakt. Ook al zal
naar alle waarschijnlijkheid het ritme veranderen, door erbij te blijven voelt de
stervende zich gesteund. Misschien kan hij daardoor ook beter gecenterd blijven, wat
het stervensproces ten goede komt.
In het Tibetaanse dodenboek staat beschreven hoe de overgang wordt gemaakt. Het
hele leven komt als het ware voorbij en hoe beter de stervende deze film neutraal
kan waarnemen, hoe harmonieuzer de overgang zal zijn. Als hij zich verliest in het
levensverhaal en zich laat afleiden door alle gevoelsindrukken die dat met zich
meebrengt dan is er meer verwarring en onrust.
Scriptie Liesbeth Schroen Peirsman Cranio Sacral Academy
24

Stervensbegeleiding Leven tot het einde toe
Loslaten
Loslaten betekent niet dat het me niet uitmaakt,
het betekent dat ik het niet voor iemand anders kan doen.
Loslaten betekent niet dat ik wegvlucht;
Het is het besef, dat ik niet een ander kan beheersen.
Loslaten is niet het onmogelijk maken,
Maar toestaan om te leren van menselijke consequenties.
Loslaten is het liefdevol toelaten,
Hetgeen betekent dat ik het resultaat niet in de hand heb.
Loslaten is niet proberen een ander te veranderen of de schuld geven, het is
jezelf zo goed mogelijk maken.
Loslaten is niet zorgen voor maar geven om.
Loslaten is niet even regelen, maar ondersteunend zijn.
Loslaten is niet oordelen, maar de ander toestaan mens te zijn.
Loslaten is niet in het middelpunt staan en alles beheersen,
Maar het anderen mogelijk maken om hun eigen lot te bepalen.
Loslaten is niet anderen tegen zichzelf beschermen,
Het is een ander toestaan de werkelijkheid onder ogen te zien.
Loslaten is het niet ontkennen, maar accepteren.
Loslaten is niet alles naar mijn hand zetten, maar elke dag nemen zoals die
komt en er mezelf gelukkig mee prijzen.
Loslaten is niet kritiek leveren op anderen of hun leven voor hen leiden, maar
proberen te worden wat ik droom te zijn.
Loslaten is niet spijt hebben van het verleden,
Maar groeien en leven voor de toekomst.
Loslaten is minder vrezen en meer liefhebben.
Door los te laten en te vergeven wordt de doodsstrijd uitgeschakeld en komen we tot
loutering en dankbaarheid.
Scriptie Liesbeth Schroen Peirsman Cranio Sacral Academy
25

Stervensbegeleiding Leven tot het einde toe
Culturele verschillen in de wijze van stervensbegeleiding
Om meer inzicht te krijgen in de wijze van stervensbegeleiding, kunnen we
onderzoeken hoe dat in andere tradities gebeurt. We kunnen ons hierdoor laten
inspireren en komen tot een universele vorm van stervensbegeleiding. Want tenslotte
zijn we allemaal mensen!
De Christelijke traditie
De ziekenzalving of het heilig oliesel is een van de zeven sacramenten van de
Katholieke Kerk alsmede van de Orthodoxe Kerken. Ziekenzalving wordt in
toenemende mate ook in Protestantse Kerken toegepast.
Het wordt door de priester toegediend aan zieken die in doodsgevaar verkeren; zij
worden op het voorhoofd en op de handen (in oude ritus op voorhoofd, neus, oren,
ogen, mond, handen en soms voeten) gezalfd met speciaal hiervoor gezegende pure
olijfolie, waarbij tegenwoordig slechts eenmaal deze woorden worden uitgesproken:
Per istam sanctam unctionem et suam piissimam misericordiam adiuvet te
Dominus gratia Spiritus Sancti, ut a peccatis liberatum te salvet atque propitius
allevet.
"Moge onze Heer Jezus Christus door deze heilige zalving en door Zijn
liefdevolle barmhartigheid u bijstaan met de genade van Zijn Heilige Geest.
Moge Hij u van zonden bevrijden, u heil brengen en verlichting geven".
Soms wordt gesproken van laatste sacramenten. Hiermee worden naast de
ziekenzalving ook de (laatste) biecht en de (laatste) communie (het viaticum)
bedoeld. Andere benamingen voor deze combinatie van biecht, sacrament van de
zieken en communie sacramenten der stervenden en sacramenten der zieken.
In delen van Nederland, met name in Limburg en Twente, gebruikt men hiervoor het
woord bediening in de vorm van het bediend worden van de ernstig zieke gelovige
door de priester.
Scriptie Liesbeth Schroen Peirsman Cranio Sacral Academy
26

Stervensbegeleiding Leven tot het einde toe
Gebed voor heelmeesters – St. Franciscus
Heer,
Maak mij tot een instrument van Uw heil
Waar ziekte is, laat mij genezing brengen;
Waar letsel is hulp;
Waar lijden is verlichting;
Waar droefheid is vertroosting;
Waar vertwijfeling is hoop;
Waar dood is aanvaarding en vrede.
Geef, dat ik niet tracht mij waar te maken, maar probeer te helpen;
Niet zoek naar onderdanigheid, maar probeer te begrijpen;
Niet zoek naar eer, maar probeer lief te hebben;
Want juist door onszelf te geven, kunnen we helen;
Door te luisteren troosten we;
En door te sterven worden we geboren voor het eeuwige leven.
De Indiaanse traditie
De Indiaanse cultuur is vol van tradities, rituelen en ceremonies. Ze worden op
allerlei manieren ingezet om de betekenis van dagelijkse gebeurtenissen kracht bij te
zetten en de verbinding tussen alles wat leeft uit te drukken.
Zo gaat het bij de Indianen niet alleen over mensen – broeders en zusters- maar ook
over de dieren, die ook als jongere broers en zussen beschouwd worden; de planten
bomen – het staande volk – en de stenen, het stenen volk genoemd. Zelfs alle
voorouders hebben in de dagelijkse beleving hun welverdiende plaats in het geheel
met Great Spirit als overkoepelend geheel. Je zou het ook God, Al, Universum of de
Kosmos kunnen noemen.
Op zeer respectvolle wijze wordt alles wat leeft gerespecteerd en er is een diep
begrip van de samenhang van alles en iedereen. We zijn allemaal afhankelijk van
elkaar en zo wordt eenieder op juiste wijze gezien en erkend.
De dood is een vanzelfsprekend thema in het leven bij de Indianen, zeker gezien het
feit dat de voorouders nog over de dood heen geëerd en betrokken worden bij het
maken van keuzes. Indianen plachten besluiten te nemen die ook goed zijn voor de
7 e generatie kinderen die na hun komt. Dat is overstijgend aan hun eigen ego;
wetend dat de keuzes van nu gevolgen hebben voor de nakomelingen.
Ook de geestkracht, Spirit in ieder, wordt geëerd. Vanuit dit principe wordt degene
die stervende is alle ruimte gegeven om alles zoveel mogelijk naar eigen wens te
regelen. De hele clan is in principe dienstbaar aan alle laatste wensen van de
stervende. Het is/was niet ongebruikelijk dat er samen gebeden en gezongen werd.
Er worden verhalen verteld als troost voor de achterblijvers. Na een dienst of
ceremonie die speciaal voor de stervende werd gehouden, kon de stervende
heengaan, net zoals in onze cultuur vaak nog de laatste zalving wordt gegeven.
Rituelen en ceremonies hebben in wezen ook als taak om overgangssituaties
gemakkelijker te laten verlopen; emoties worden erdoor gekanaliseerd. Mensen
Scriptie Liesbeth Schroen Peirsman Cranio Sacral Academy
27

Stervensbegeleiding Leven tot het einde toe
kunnen door een mooie dienst of ritueel hun dank betuigen; verhalen vertellen
vreugde en leed met elkaar delen, wat het rouwproces ten goede komt.
De Joodse traditie
In de Joodse wet is geregeld hoe een waardige en zinvolle dood bevordert kan
worden. De stervende moet de gelegenheid krijgen om zijn familie te zegenen,
belangrijke zaken aan hen mee te delen en zich te verzoenen met God.
De Joodse traditie gaat de confrontatie met de dood rechtstreeks aan en beschouwt
een terminale ziekte (Shechiv Mera) en het sterven (Goses) als een tijd waarin
dierbaren de patiënt moeten omgeven met troost en bemoediging. De patiënt wordt
aangemoedigd zijn tijdelijke en geestelijke zaken goed te regelen, zonder dat
daardoor angst voor de dood moet ontstaan.
De patiënt wordt uitgenodigd om een belijdenis te doen (een soort van biecht) om zo
zijn/haar zorgen en angsten te uiten. Een geruststellende omgeving is hierbij
belangrijk. Berouw van onverwerkte zaken uit het verleden is een mogelijkheid om
zich opnieuw met God te verzoenen.
“Ik erken voor U, mijn God, en God van mijn Vaderen, dat mijn genezing en mijn
dood volledig in Uw handen liggen. Moge het Uw wil zijn mij een volledig herstel te
verlenen. Als ik echter zal sterven, laat mijn dood dan de verzoening zijn voor alle
zonden en overtredingen die ik tegenover U heb begaan. Laat mij deelhebben aan
het toekomstig leven.”
Door belijdenis, berouw, materiele en geestelijke zaken op orde te stellen wordt er
voldaan aan de emotionele, spirituele en praktische behoeften van de stervende.
Hierdoor zal hij/zij innerlijke kracht vinden om door deze levensfase heen te gaan.
In de Joodse traditie is de dood een onvermijdelijk deel van het leven. In de wet staat
aan de ene kant beschreven hoe alles gedaan moet worden om een mens te
genezen en aan de andere kant het sterven niet belemmert mag worden door zaken
van buitenaf.
Hiermee wordt de ethiek aangeraakt over wat is nog wel en wat is niet meer ethisch
verantwoord om het leven te verlengen. In principe zijn artsen opgeleid om levens te
redden en te verlengen. Maar er zijn natuurlijk grenzen. Het is een gebied wat voor
ieder persoonlijk weer anders kan liggen, maar feit is dat door (onnodig) een leven te
verlengen, de doodsstrijd wordt uitgesteld of langer gemaakt. Per individu zal dit
afgewogen moeten worden door artsen en familie.
In de Joodse gemeenschap is het verder gebruikelijk om een stervende voortdurend
bij te staan; zoveel mogelijk mensen helpen mee gedurende deze fase. Dit om er
voor te zorgen dat nabestaanden niet achteraf met schuldgevoelens blijven zitten of
wel alles gedaan is voor de stervende. De onderlinge verbondenheid is hier weer
duidelijk zichtbaar.
Scriptie Liesbeth Schroen Peirsman Cranio Sacral Academy
28

Stervensbegeleiding Leven tot het einde toe
Boeddhisme
Het boeddhisme is geen religie, maar een levenswijze. De Boeddha was geen god,
maar een leraar. In het Boeddhisme wordt lijden gezien als een mogelijkheid tot
geestelijke groei. Vandaar dat boeddhisten het leven aanvaarden in lijden, leven en
dood. Bewustzijn is het belangrijkste in het boeddhisme; elke moeilijkheid is een
groeikans.
In het boeddhisme bestaat er geen dood. Men heeft het over her Rad van
Wedergeboorte. Ieder leven eindigt zoals een dag eindigt; je gaat over naar een
andere zijns toestand (energetisch, nacht, yin). Na een tijd kom je weer terug aan
deze zijde van de realiteit (materie, dag, yang).
Boeddhistische monniken oefenen soms hun hele leven lang in het sterven: ze
proberen zo bewust geconcentreerd in het nu te leven, dat ze dit ook tijdens het
sterven kunnen. Ze zullen dan ook een voorkeur hebben om zonder
geestverruimende middelen te sterven (dus ook geen pijnbestrijding).
In het Tibetaanse dodenboek staat uitgebreid beschreven hoe de Boeddhisten het
sterven ervaren. De overledene wordt voorgelezen uit het boek, om hem zelfs na het
sterven de weg te wijzen naar het Hiernamaals.
In het Tibetaanse Dodenboek staat beschreven hoe de verschillende fases (bardo’s)
van het leven en sterven zijn, zoals door deze monniken ervaren wordt.
1. De “natuurlijke” bardo van dit leven: de periode tussen geboorte en dood is de
beste tijd om ons voor te bereiden op de dood.
2. De “pijnlijke” bardo van het sterven: de periode van het begin van het
stervensproces tot het ophouden van de “innerlijke ademhaling”, ofwel het
echte moment van sterven. Deze fase lijkt op het inslapen, de deltagolven van
de hersenen.
3. De “schitterende” bardo van “dharmata” (pure ervaring van de realiteit): na-dedood
ervaring met ervaringen van licht, kleur en geluid, straling van de natuur.
Deze fase lijkt op het moment net voor het inslapen; thètagolven van de
hersenen.
4. De “karmische” bardo van wording is een tussenstaat en voorbereiding tot het
volgende incarnatiepunt (deze fase lijkt op onze droomwereld, deltagolven).
De grondtoon van de bardo’s is eigenlijk een constante wisseling van grote
onzekerheid (verwarring) en wijsheid (helderheid). We weten nooit helemaal zeker
hoe het leven zich zal ontwikkelen. Het kan van het ene op het andere moment
veranderen. Vandaar dat de monniken zich oefenen in concentratie om het leven en
de dood in al zijn aspecten te kunnen waarnemen en doorgronden.
Scriptie Liesbeth Schroen Peirsman Cranio Sacral Academy
29

Stervensbegeleiding Leven tot het einde toe
Deze oefening raakt ook het cranio-sacraalwerk: concentratie en met de volle
aandacht in het Hier en Nu! Open houding, niet invullen, ontspannen werken met het
parasympathische zenuwstelsel.
In het Tibetaanse dodenboek wordt ook beschreven hoe tijdens de overgang naar
Gene Zijde allerlei demonen (donkere nacht van de ziel) zich laten zien. Het is heel
belangrijk om juist dan de concentratie op het licht te houden, weten waar je naar toe
gaat en je niet laten meenemen door de negativiteit die nog aan je hangt en waar je
doorheen moet. En ook dat is een fenomeen wat we ook tijdens het leven kunnen
toepassen: dat wat je aandacht geeft groeit. (zie pagina Twee wolven)
Twee wolven
Een oude Cherokee indiaan geeft zijn kleinzoon onderricht over het leven.
"Binnen in me is een gevecht gaande", zegt hij tegen de jongen.
"Het is een afschuwelijk gevecht tussen twee wolven. De ene wolf bestaat uit
woede, jaloezie, verdriet, spijt, hebzucht, verwaandheid, zelfmedelijden,
schuldgevoelens, wrok, minderwaardigheid, leugens, valse trots, superioriteit en ego.
De andere wolf is vreugde, vrede, liefde, hoop, kalmte, nederigheid, vriendelijkheid,
welwillendheid, medegevoel, vrijgevigheid, waarheid, compassie en geloof.
Binnen in jou woedt dezelfde strijd - en datzelfde geldt voor ieder mens."
De kleinzoon denkt daar enkele ogenblikken over na en vraagt dan aan zijn
grootvader:
"Welke wolf zal het gevecht winnen?"
De oude Cherokee glimlacht en antwoordt eenvoudig:
"Degene die je voedt, die je het meeste aandacht geeft."
Scriptie Liesbeth Schroen Peirsman Cranio Sacral Academy
30

Stervensbegeleiding Leven tot het einde toe
Rituelen rond de dood: vroeger
Rituelen rond de dood zijn geen uitvinding van onze tijd. Archeologische vondsten
tonen aan dat de mens al van in zijn prille bestaan met de dood bezig was. Al
eeuwenlang gebruiken mensen rituelen om op een plechtige manier afscheid te
nemen van de doden.
Egyptenaren
Een bijzonder aspect van de Oud-Egyptische cultuur was het balsemen van
overledenen. Dit Egyptische gebruik vond zijn oorsprong in de klimatologische en
landschappelijke omstandigheden van het land. In de Prehistorie begroef men de
doden gewikkeld in matten of dierenhuiden in het zand van de woestijn. In een
dergelijke omgeving werd al het vocht aan de weefsels van het lichaam onttrokken,
waardoor er natuurlijke mummies ontstonden.
Toen men er echter toe overging de doden in kisten te leggen en hiervoor graven
te bouwen, waren deze natuurlijke conserverende omstandigheden niet meer
aanwezig, zodat het lijk wegrotte. Volgens de Oud-Egyptische
geloofsvoorstellingen was het echter van belang dat ook het aardse lichaam goed
intact bleef. Vandaar dat men begon te experimenteren met methoden om het lijk
na de dood tegen het natuurlijk proces van verval te beschermen.
Bij de eerste pogingen werd het lichaam strak omwikkeld met linnen doeken. Men
ontdekte echter dat het vergaan van het lichaam niet kon worden tegengegaan
zonder de organen uit de borst- en buikholte te verwijderen.
Neanderthalers
Rond 70.000 v.c. (Midden-paleolithicum), leeft de Neanderthaler in onze streken,
ook wel homo sapiens neanderthalensis. Als eerste organiseren ze een ceremonie
voor de overledene. Ze begraven hun doden in kleine kuilen en leggen ze neer in
een gebogen slaaphouding. Waarschijnlijk worden de overledenen ook
vastgebonden of in dierenhuiden gewikkeld.
Uit de zelfde periode is het Neolitisch hurkgraf (rond 2.000 v.c.) in Ierland ontdekt.
De Belg P.C. Schmerling ontdekt de eerste skeletresten in 1829, in de grot van
Engis (Luik). Deze skeletresten werden teruggevonden in de grot van Spy
(Namen). Het zijn de oudste gekende graven in België, tot op heden teruggevonden.
In Shanidar (Irak) wordt de dode op een bloemenbed uitgestrekt. De graven
bevinden zich dikwijls in de leefruimte. Dit wijst duidelijk op het verlangen van de
Scriptie Liesbeth Schroen Peirsman Cranio Sacral Academy
31

Stervensbegeleiding Leven tot het einde toe
Neanderthaler om de doden dicht bij zich te bewaren. Het staat zo goed als vast
dat de voorwerpen (silexvoorwerpen) die in de graven bij de overledenen worden
gelegd als steun moeten dienen voor de lange reis naar het hiernamaals.
De Oude Grieken
Dante nam heel wat begrippen rond de onderwereld over van de Griekse
mythologie. Hun onderwereld noemen de Grieken de Hades, die men bereikt over
de rivier de Styx. Styx betekent: de afschuwwekkende, of: Haat. Het is een rivier
met vijf vertakkingen - Acheron, Phlegeton en Cocytus keren terug in Dante's
Inferno. De betekenis van deze drie luidt bij de Grieken: smart, branden en klagen.
De veerman Charon brengt de doden naar de overkant maar voor zijn diensten
moet hij worden betaald met een obool, een Griekse munt die men de doden in de
mond legt.
Cerberus- een driekoppige hond met de staart van een slang of draak, bewaakt de
poort. Met zijn woeste geblaf en zijn stinkende adem zorgt hij ervoor dat niemand
durft te ontsnappen.
Een aantal helden hebben geprobeerd in de onderwereld te komen. Eén van hen is
Odysseus. De held uit de Odyssee van Homerus zal er echter nooit arriveren, al
slaagt hij er wel in iets van de Hades te zien. Wie wel afdaalt in de Hades is
Orpheus, die tevergeefs een poging waagt zijn geliefde Euridice terug te halen.
Ook Heracles zou twee keer de reis naar de onderwereld ondernemen.
In de Hades leven, afgezien van diverse gestorven helden uit de Griekse
mythologie, monsters en demonen: gevleugelde doodsgeesten en vampierachtige
wezens. Maar het is geen oord waar de doden voor hun zonden worden gestraft,
behalve zij die tegen de goden zelf in opstand zijn gekomen. De folteringen zoals
die van Oedipus, worden door de goden over het algemeen afgeroepen over hen
die nog in leven zijn.
Hunnenbedden
Ongeveer 4000 jaar geleden werden in onze streken hunnenbedden gebouwd.
Hunnenbedden zijn hutten van op elkaar gestapelde stenen. Sommige van deze
stenen wegen meer dan 20 000 kilo. Het is nog steeds een raadsel hoe de mensen
deze stenen zonder een kraan op elkaar kregen. Wat we wel weten is dat deze
hunnenbedden graven waren.
Scriptie Liesbeth Schroen Peirsman Cranio Sacral Academy
32

Stervensbegeleiding Leven tot het einde toe
Rituelen rond de dood in deze tijd
Een christelijke begrafenis
Bij ons worden de meeste mensen begraven met een christelijke plechtigheid. Op
de vooravond van de begrafenis wordt een gebedswake gehouden. Familie en
vrienden komen in de kerk samen om de dode te gedenken. Op de dag van de
begrafenis wordt het dode lichaam een laatste keer begroet. Dit gebeurt door de
dode met gewijd water te zegenen. Daarna volgt een rouwdienst in de kerk. Na de
plechtigheid wordt de kist naar de begraafplaats of het crematorium gebracht. Hier
wordt het lichaam begraven of verbrand. Na de begrafenis blijven familie en
vrienden nog even bij elkaar. Ze drinken koffie en eten een broodje.
Scriptie Liesbeth Schroen Peirsman Cranio Sacral Academy
33

Stervensbegeleiding Leven tot het einde toe
Bij de Islamieten
Islamieten of moslims geloven dat er een dag zal komen waarop alle doden
worden opgewekt en geoordeeld door God. Wie goed geleefd heeft, gaat naar het
paradijs. Wie slecht geleefd heeft, moet branden in het hellevuur.
Het lichaam van een dode wordt gewassen en in een wit doodskleed gewikkeld.
Het moet worden begraven, en niet verast, want dan kan het op de oordeelsdag
niet verrijzen. Dat begraven gebeurt bij voorkeur niet in een kist. De dode wordt op
zijn rechterzij gelegd, met het gezicht naar het zuidoosten, naar Mekka (de heilige
stad). Moslims zijn verplicht ervoor te zorgen dat gelovigen een behoorlijke
begrafenis krijgen. Vrouwen zijn meestal niet op de begrafenisplechtigheid. In
plaats daarvan bezoeken ze later nog jarenlang het graf.
Bij de Hindoes
Hindoes geloven zoals christenen en moslims dat alleen het lichaam oud wordt en
sterft. In tegenstelling tot de christenen en de moslims, geloven ze dat de ziel
voortleeft in een ander levend wezen. Wie goed leeft, wordt als een hoger wezen
wedergeboren. Wie veel kwaad doet, komt in een mindere vorm terug. En alleen
de ziel die bevrijd is, wordt niet meer opnieuw geboren. Ze leeft voort in Brahma,
de wereldziel.
Omdat het lichaam niet belangrijk is, wordt het na de dood altijd verbrand. De
priester prevelt gebeden, brandt wierook en offert rijstballetjes. Een lange stoet
trekt langs de dode en iedereen brengt bloemen of bloemblaadjes mee. De dode
wordt op een brandstapel gelegd. De oudste zoon, die kaalgeschoren is, legt
brandende stukjes hout in de mond van de overledene. Daarna steekt hij de
brandstapel aan. Na het cremeren wordt de as verzameld en uitgestrooid in de
Ganges of in een andere rivier.
Scriptie Liesbeth Schroen Peirsman Cranio Sacral Academy
34

Stervensbegeleiding Leven tot het einde toe
Bij de Joden
Ook voor de Joden is de dood niet het einde. Er is een eeuwig leven na de dood in
de komende wereld. Hoe die wereld er precies uitziet wordt niet gezegd. Wie sterft,
moet zo snel mogelijk begraven worden. Zo'n begrafenis is altijd heel eenvoudig,
zelfs bij rijke families. Het lichaam wordt gewassen en in een kleed gewikkeld. De
kist is van ruwe planken gemaakt. Bloemen hoeven niet. Na de begrafenis is er
een periode van rouw. De familie blijft thuis. Ze brengen een symbolische scheur
aan in de kraag van hun jas. Zo laten ze zien dat er iemand dierbaar verloren is.
Vrienden en familieleden komen op bezoek en ze brengen eten mee en troostende
woorden. Elk jaar wordt de sterfdag herdacht.
Een zeemansgraf
In sommige landen kan je vragen om niet begraven of verbrand te worden. In
plaats daarvan wordt het dode lichaam meegenomen op zee en daar overboord
gezet.
Witte rouw
Chinezen verbranden bij een begrafenisplechtigheid speciale bankbiljetten,
papieren huizen, auto's en andere spullen. Daarmee kan de ziel zich vrijkopen. Na
ongeveer tien jaar wordt het gebeente opgegraven, schoongemaakt en in een pot
van aardewerk gestopt. De familieleden en vrienden van de dode hebben witte
kleren aan. Dat is in China de rouwkleur.
Wie niet op de juiste manier wordt begraven, keert terug als een hongerig spook.
Deze spoken veroorzaken rampen in de familie of het land. Daarom vinden de
Chinezen een begrafenis een heel belangrijke gebeurtenis, die helemaal volgens
de voorschriften moet uitgevoerd worden.
Spektakel op Bali
De verbranding op Bali is heel spectaculair. Het is een kleurrijk feest met heel veel
gasten. Orkesten spelen muziek en lange rijen vrouwen dragen allerlei kunstig
gemaakte offers op hun hoofd. De dode ligt op een hoge toren. Daarmee wordt hij
naar de verbrandingsplaats gebracht. Heel belangrijke mensen krijgen een kist in
de vorm van een stier.
Surinaams
Begrafenissen in Suriname zijn stemmig en goed gechoreografeerd. Iedereen kent
zijn taak en plaats. De directe familie en vrienden zijn gekleed in zwart, wit of grijs.
Verre familie en bekenden mogen ook donkerblauw dragen. Surinaamse uitvaarten
zijn in de regel druk bezocht en er wordt veel gezongen. Nadat de naaste familie
de hand is geschud neemt iedereen afscheid door een ronde om de kist te lopen.
En een korte groet te brengen. Een Surinaamse columniste bespreekt het als volgt:
"Het hoogtepunt vind ik altijd het moment waarop de kist wordt weggebracht. Wat
doen de dragers? Dansen ze, zingen ze, bidden ze, knielen ze? Het is een
ontroerend moment, maar ik herinner me dat ik er bij de moeder van een vriend
juist erg vrolijk van werd. Er werd zo wild gedanst met de kist, het orkestje speelde
zo een vrolijke mars, daar had ze zelf om gevraagd, “dat de mensen lachend
achter haar aangingen."
Scriptie Liesbeth Schroen Peirsman Cranio Sacral Academy
35

Stervensbegeleiding Leven tot het einde toe
Waarom zijn rituelen belangrijk?
Een ritueel markeert een overgangssituatie; er vindt een grote verandering plaats in
het leven van mensen en dit wordt gevierd in een ritueel.
Een ritueel zorgt voor de kanalisatie van emoties tijdens een ingrijpende gebeurtenis.
De gebeurtenis wordt met een grotere groep mensen beleefd, er wordt gedeeld in
het vreugde en verdriet, er worden gedichten, gebeden, gezangen of andere dingen
gedaan tijdens een ritueel. Zo wordt het een gedenkwaardige gebeurtenis, waar later
nog eens aan terug gedacht kan worden. In geval van een stervensritueel voelen de
nabestaanden de steun en troost van de andere mensen die aanwezig zijn en dit
geeft hun kracht om door te gaan.
In de cranio-sacraal praktijk kunnen we dit ook op kleine schaal toepassen. De
basishouding als therapeut is erkenning geven aan de cliënt, hij/zij komt met de
intentie om een verandering te ondergaan. Als therapeut begeleiden we dit proces en
onze sessies zijn als het ware ankermomenten voor de cliënt.
Je kunt de sessies eenvoudig houden, en dit als een innerlijk gevoel neerzetten,
maar je kunt er ook meer aandacht aan besteden.
Zo zou je bijvoorbeeld na een voorgesprek met de cliënt kunnen vragen: waar wil jij
vandaag een kaarsje voor opsteken? Hiermee wordt dan richting gegeven aan een
verlangen en intentie, waarmee de cliënt gekomen is. Hiermee verdiep je meteen de
sessie.
Soms is het goed om mensen aan te raden om zelf een ritueel thuis te doen.
Bijvoorbeeld iemand heeft een ouder verloren en er zijn nog onuitgesproken zaken,
die de persoon nog flink dwars zitten. Het kan enorm helpend zijn om dan een brief
te gaan schrijven aan die overleden ouder. Laat de cliënt dan zijn/haar gevoelens
opschrijven en dit omlijsten met bijvoorbeeld een mooi muziekje, een foto, een
kaarsje, een bloemetje of wat er ook maar verzonnen kan worden. De gevoelens van
de cliënt krijgen erkenning, waardoor zijn/haar energie weer beter gaat doorstromen.
De overdracht van de boodschap komt ook aan bij de overledene, want energie volgt
de weg van de intentie. Zo is er over de dood heen nog heling te brengen.
Bij stervensbegeleiding zou je dit kunnen toepassen op elke situatie van de
stervende, waar hij/zij nog geen vrede mee heeft. De pijn en de doodstrijd wordt
hierdoor verminderd en de cliënt kan in vrede het leven leren loslaten.
Zaken waar iemand echt niet mee overweg kan, kun je voorstellen om mee te nemen
naar een volgend leven, om daar als uitdaging uit te gaan werken. Dit doe je slechts
als de cliënt gelooft in een volgend leven; je gaat dit niet opdringen of invullen voor
de ander. Natuurlijk is dit ook afhankelijk of je zelf gelooft in een leven na de dood.
Door een thema te parkeren, kan een stervende ook rust vinden.
Scriptie Liesbeth Schroen Peirsman Cranio Sacral Academy
36

Stervensbegeleiding Leven tot het einde toe
Conclusie en dankwoord
Het werken met mensen die gaan sterven is een heel bijzonder, dankbaar en
leerzaam werk.
Er komen zaken naar boven die nog graag verwerkt willen worden, zodat de persoon
in kwestie in vrede kan sterven. In hoeverre dit lukt, ligt aan de begeleiding en de
mate waarin de persoon in staat is om met deze zaken om te gaan. In het ideale
geval komt iemand tot inzicht en verwerking van allerlei levenszaken, maar dit lukt
niet altijd binnen de tijd die gegeven is. Het is belangrijk om ook hier geen
verwachtingen te hebben, maar kijken hoe ver je met iemand komt. Als therapeut zie
je misschien de grote lijn in het leven, maar de stervende zit in een zieke, stressvolle
periode en kan lang niet altijd de informatie opnemen of integreren.
Wat het meest belangrijk is voor de stervende is dat er een aanspreekpunt is
waarmee hij/zij alles kan bespreken. Mijn bescheiden ervaring tot nu toe is dan ook
dat dit het allerbelangrijkst is tijdens de stervensbegeleiding. Zaken die soms nog
nooit met iemand zijn besproken kunnen van het hart en dit geeft zoveel ruimte. De
persoon heeft niets meer te verliezen, hoeft de schijn niet meer op te houden, want
alle maskers vallen af. De echte mens komt dan naar voren: prachtig!
Degene die helemaal klaar is om over te gaan, blijft leven want er komt zo’n enorme
kracht vrij door die overgave, dat er weer energie is om tot leven te komen.
Mensen die ernstig ziek zijn krijgen dan vaak een opleving. Aangezien het lichaam te
ziek is gaan ze uiteindelijk toch dood natuurlijk. Ook demente mensen heb ik
meegemaakt in een verpleegtehuis, die graag wilde sterven en juist bleven leven.
Deze mensen hebben nog een belangrijke functie: ze zijn er nog voor de
verzorgende en de familie, voor hun groeiproces dat ook heel waardevol is.
Wanneer we bewust tijdens ons leven dit proces mogen doormaken, kunnen we
werkelijk tot leven komen en in grote verbinding, dienstbaarheid en dankbaarheid het
leven genieten.
Ik ben altijd door Jezus geïnspireerd geweest en tijdens dit werk voel ik de Christus
energie heel dichtbij. Het is met veel warmte en genegenheid aanwezig zijn, zonder
oordeel en het leven en lijden aanschouwen, beleven en ervaren. Zoals Jezus zijn
lijden vrijwillig op zich nam, zo komt de mens in zijn stervensproces het lijden ook
tegen. Hoe eerder we het lijden aanvaarden op ons pad en onze lessen eruit trekken,
hoe eerder we tot Leven komen en net als Lazarus uit de dood (overleving) opstaan.
Ik ben enorm dankbaar dat ik deze ervaringen op mag doen en dank dan ook van
harte Henk en Tonnie dat ik zo dicht bij hun heb mogen zijn. Op het moment dat ik
mijn scriptie klaar heb leven ze nog allebei, dus ik hoop van ganser harte dat ik hun
tot het einde toe mag begeleiden.
De cranio opleiding is voor mij de opleiding die mij en anderen helpt om eerder het
ego te laten sterven en tot Leven te komen waarvoor mijn grote dank!
*Noot achteraf: op 31 mei 2011 is Tonnie overleden. Samen met mijn reikimaster hebben we haar na
het overlijden de masterinwijding gegeven. Ik voelde dat Tonnie me vanuit gene zijde een enorme
knuffel gaf. Prachtig om dit te mogen ervaren!
Scriptie Liesbeth Schroen Peirsman Cranio Sacral Academy
37

Stervensbegeleiding Leven tot het einde toe
Fields of joy Lenny Kravitz
Let’s wander slowly through the fields
Slowly, slowly through the fields,
I touch the leaves that touch the sky,
Just you and I through fields of joy.
All trouble slowly fades away,
Slowly, slowly fades away,
I hold your hand inside my hand,
Across the land through fields of joy
The sound of music that we hear
The blend of colors on the air
All cities, mountains disappear from
view
All truth and beauty near to me and
you
With you through the fields,
With you through the fields,
With you through the fields,
The fields of joy.
Let’s wander slowly trough the fields
Slowly, slowly through the fields,
I know our love will never die,
Just you and I
Through fields of joy
Through fields of joy…..
Let Love Rule
Scriptie Liesbeth Schroen Peirsman Cranio Sacral Academy
Love is gentle as a rose
And love can conquer any war
Its time to take a stand
Brothers and sisters join hands
We got to let love rule
Let love rule
We got to let love rule
Let love rule
Love transcends all space and time
And love can make a little child smile
Oh can’t you see
This won’t go wrong
But we got to be strong
We can’t do it alone
We got to let love rule
Let love rule
We got to let love rule
Let love rule
Let love rule
You got to got to got to
Let love rule
You got to got to got to, yeah
Let let let let love rule
Let love rule
Let love rule
You got to got to got to
Use to yeah
You got to yeah
Waouh
You got to
Got to got to got to yeah
Yeah yeah yeah yeah yeah yeah
Let love rule
Deze nummers komen tijdens het schrijven van deze scriptie naar boven. Ze drukken
mijn gevoel uit over de liefde die ik met cranio en ook tijdens de stervensbegeleiding
mocht ervaren.
38

Stervensbegeleiding Leven tot het einde toe
Literatuurlijst
- Felicity Warner ………………………………Vredig sterven
- Joan Halifax ……………………………. …..Als sterven dichtbij komt
- Sogyal Rinpoche ………………………. ….Het Tibetaanse boek van leven en
sterven
- N. Michael-Murphy …………………….. ….In wijsheid sterven – Een oefening
voor levenden
- Elisabeth Kübler-Ross …………………. …Dood – Laatste stadium van
innerlijke groei
- Elisabeth Kübler-Ross + David Kessler .. .De zin van de 5 stadia
- Elisabeth Kübler-Ross …………………… Intens leven en sterven
- Martin Kojc …………………………………. Leerboek van het leven
Aanbevolen cursus
Spirituele stervensbegeleiding ………………. Ignoramus academie België
www.ignoramus.org
Scriptie Liesbeth Schroen Peirsman Cranio Sacral Academy
39