download pdf - Centrum voor Lokaal Bestuur

OPtiMiSMe OVeR deceNtRALiSAtie
Het heeft bijna een halve kabinetsperiode
geduurd, maar de initiatieven
voor decentralisatie komen nu echt
op gang. Velen zijn het misschien
vergeten, maar decentralisatie van
taken naar decentrale overheden
is een van de punten uit het
regeerakkoord van dit kabinet.
JOS KUIJS is wetenschappelijk medewerker
van het CLB.
Heeft u een vraag die het lokale bestuur
raakt of wilt u reageren? Stuur
dan een e-mail naar jkuijs@pvda.nl
of bel 020-5512264
JAN De ROOS eindredacteur Lokaal Bestuur
Dr. Ruud Vreeman: Het verhaal van de Stad. Over strategievorming in
industriesteden. Uitgave van bestuursacademie BAZN, 29 blz.
Oud-burgemeester van Nijmegen
en partijgenoot Ed d’Hondt presenteerde
begin juni op het VNGcongres
het rapport Vertrouwen
en verantwoorden. Kern van dat
rapport is dat het Rijk aan de ene
kant vertrouwen moet hebben
dat gemeenten overgedragen
taken goed kunnen uitvoeren en
gemeenten aan de andere kant
ook verantwoording afleggen
over de manier waarop ze die
taken uitvoeren. Grosso modo
is er niks mis met het rapport:
gewoon uitvoeren dus.
Dat de opstellers van het rapport
om een paar heikele punten heen
lopen, verdient niet de schoonheidsprijs,
maar is geen ramp.
Dat regelt zich waarschijnlijk
op termijn zelf wel. Eén van die
punten is de bestuurskracht van
gemeenten. Kunnen gemeenten
al deze taken wel aan, of zijn ze
daar te klein voor; een discussie
die al tientallen jaren speelt en
maar niet opgelost raakt. Natuurlijk
zijn veel gemeenten veel
te klein om taken zelfstandig uit
te voeren. Maar om herindeling
te voorkomen worden de meest
gekke constructies verzonnen
die in de regel eerder tot uitstel
dan tot afstel van herindeling
leiden. De BEL-gemeenten zijn
daar een goed voorbeeld van,
waarbij de eerste drie letters
voor Blaricum, Eemnes en Laren
staan. De ambtenaren van de drie
gemeenten worden op één plek
gehuisvest, de colleges blijven
als vooruitgeschoven post op
ZAANStAd eN tiLBURg
Burgemeesters die ook nog
hooggeleerd zijn, hebben we bij
mijn weten niet veel in de PvdA.
Ruud Vreeman is er zo een. Van
huis uit is hij arbeids- en organisatiepsycholoog.
Hij was actief
de vakbeweging, samen met Felix
Rottenberg duovoorzitter van
de PvdA en Tweede Kamerlid. In
1997 werd hij burgemeester van
Zaanstad, in 2004 van Tilburg.
Een paar maanden geleden is
hij benoemd tot buitengewoon
lector ‘Management van veran-
deringsprocessen in het publiek
domein’ aan de Bestuursacademie
Zuid-Nederland (BAZN). In
zijn oratie Het verhaal van de stad
gaat Vreeman in op strategieën
bij stedelijke transformatie en de
rol die het stadsbestuur daarbij
speelt.
Omdat ik zelf ben getogen in
Tilburg en later jarenlang in
Zaanstad heb gewoond, was ik
natuurlijk extra nieuwsgierig naar
de vergelijking die Vreeman trekt
tussen deze beide historische
industriesteden. In het katholieke
Tilburg domineerde tot diep in
de jaren zeventig de wolindustrie.
Je zag er toen evenveel fabrieksschoorstenen
als kerktorens.
Een economische crisis en
felle concurrentie uit lage lonen
landen maakte een eind aan deze
monocultuur. Bij Zaanstad lag
het anders. Daar was niet één industrie
overheersend, er was van
oudsher een veelvoud van bedrijvigheid:
hout, voedingsmiddelen
(Honig, cacao), linoleum, papier
enzovoorts. Ook daar waren
problemen, maar tot een echte
crisis kwam het niet. Vreeman
beschrijft op aantrekkelijke wijze
in vogelvlucht de transformatie
van beide industriesteden naar
moderne steden met een meer
gemengde economische structuur.
Hij trekt ook vergelijkingen
tussen de mensen en de sfeer in
de stad. De manse, gauw tot kankeren
geneigde Zaankanters met
hun egalitaire inslag zijn toch
hun gemeentehuis. Een constructie
die vooral bestuurders
en politici op hun plek houdt
en ambtenaren vrijspel geeft of
stuurloos achterlaat. ‘Daar zou
ik wel gemeentesecretaris willen
worden,’ merkte iemand laatst
op over deze noviteit. De andere
constructie die hoog scoort in de
top vijf van bestuurlijke excursies,
zijn de seta-gemeenten; samen
en toch apart. Een geweldige
vondst en goed voor bestuurders
met doorpakangst.
De commissie d’Hondt loopt hier
terecht met een grote boog om
heen. We weten immers allemaal
hoe hardnekkig herindelingsdiscussies
kunnen worden uitgevochten.
In plaats van centraal georkestreerde
herindelingen, komen
VNG en Binnenlandse Zaken met
een bestuurskrachtmeting en
visitaties om de bestuurskracht
van gemeenten vierjaarlijks onder
de loep te nemen. Door benchmarking
van gemeenten via www.
waarstaatjegemeente.nl, kunnen
burgers en bestuurders zien of
hun gemeente ondermaats presteert
in vergelijking met andere.
Nu nog vrijwillig, maar wanneer
onvoldoende gemeenten hiervoor
gevoelig zijn, wordt het verplicht,
klonk het dreigend vanuit de
VNG. Op termijn komt het dus
wel goed met die schaalvergroting
van gemeenten.
Dat geldt waarschijnlijk ook voor
de uitvoering van te decentraliseren
taken. In opdracht van Bin-
andere types dan de wat goeiige,
zo u wilt volgzamere Tilburgers.
En dat alles drukt een stempel op
beide steden en hun ontwikkeling.
Persoonlijk voorbeeldje van
het verschil in omgangsvormen?
Als Vreeman op een zondag naar
een plaatselijke voetbalclub gaat
kijken, maar niet herkend wordt,
schamen ze zich achteraf rot dat
ze hem aan de kassa hebben laten
betalen. Aan de Zaan daarentegen
krijgt hij als hij de toegangspoort
is gepasseerd van de programmaboekjesverkoper
te horen: ‘Toch
wel betaald, burgemeester?, want
u kunt het beter lijen dan ik’.
Waarop de burgemeester met een
knipoog antwoordt: ‘Dan had je
ook maar een beetje door moeten
leren.’ In Zaanstad gaat het eerder
van ‘au’ en is de bestuurlijke
turbulentie groter. Het stadsbestuur
heeft sinds het ontstaan van
Zaanstad in 1974 (ook nu eigenlijk
nog steeds meer een verzameling
dorpen dan een stad) veel
weerstand moeten overwinnen.
Projecten als het nieuwe Zaantheater
en de Vinex-locatie Saendelft
kwamen moeizaam van de grond.
Het gemeentebestuur ging met
een groot Masterplan aan de
slag om de stad in beweging te
krijgen. In Tilburg kwamen vernieuwende
initiatieven meer van
onderop, is er meer gezamenlijke
beleving van evenementen (de
kermis, Willem II), vallen creatieve
ideeën eerder in vruchtbare
bodem en is de dialoog met de
lokale kwsts
nenlandse Zaken voert de Universiteit
van Tilburg een onderzoek
uit naar eerder gedecentraliseerde
taken. De eerste uitkomsten
wijzen uit dat de taken bij
gemeenten in goede handen zijn.
De eerlijkheid zou eigenlijk gebieden
te zeggen, dat we dat niet
weten. In meer dan de helft van
de gevallen is er nooit onderzocht
hoe taken door gemeenten zijn
opgepakt toen ze door het Rijk
werden overgedragen. Ze werden
gewoon over de schutting gegooid.
Noodgedwongen kan nu
alleen een inventarisatie worden
gemaakt van gedecentraliseerde
taken die wel zijn onderzocht.
Daaruit blijkt dat gemeenten het
in de regel goed doen. Eén ding
zouden ze graag nog beter willen
doen en dat is de jeugdzorg. De
verdeling tussen provincies en
gemeenten blijft aanhoudend in
discussie. Een discussie die net
zo lang zal duren totdat het helemaal
bij gemeenten zit. Net als
bij herindeling kunnen we de tijd
zijn werk laten doen, we kunnen
ook de tijd een handje helpen.
bkbsprkng
inwoners sterker ontwikkeld. De
Atlas voor gemeenten laat zien
dat Tilburg het beter doet dan
Zaanstad. De voormalige wolstad
stijgt sterk op de sociaal-economische
index en qua aantrekkelijk
wonen, terwijl Zaanstad juist
daalt. De ongelijke ontwikkeling
van Zaanstad en Tilburg heeft
volgens Vreeman te maken met
het verschil van de wet van de
remmende voorsprong en die
van de versnellende achterstand.
Overigens doen beide steden het
veel beter dan veel andere industriesteden.
Vreemans Verhaal van de stad
geeft geen panklare oplossingen
laat staan een blauwdruk voor
een succesvolle bestuurlijke
strategie bij de ontwikkeling
van (v/h)industriesteden, maar
wel veel aanzetten die helpen
bij het nadenken hierover. Zijn
ervaringen als burgemeester in
de afgelopen tien jaar die hij in
het boekje heeft verwerkt, maken
het extra waardevol. En het is,
dat mag ook worden gezegd,
aantrekkelijk uitgegeven en zeer
fraai geïllustreerd.
11