vianneyjubelboek - Heilige Lebuinus

Novarum van paus Leo XIII (1891). Toch zet die encycliek
een stap verder. Binnen de gelijkwaardigheid van elke
mens als beeld en gelijkenis van God, zijn er ook
ongelijkheden. Met die ongelijkheden is eigenlijk niet veel
mis. Niet elke mens is geschikt voor alle taken en
opdrachten, niet elke mens is even gezond en vitaal, niet
elke mens heeft dezelfde intellectuele gaven. De encycliek
stelt dat die ongelijkheden zelfs wenselijk zijn voor een
gezond gemeenschapsleven. In de gemeenschap moeten
immers heel verschillende taken, functies,
werkzaamheden en opdrachten worden vervuld 3.
Problemen ontstaan pas wanneer mensen op basis van
die ongelijkheden zichzelf ‘meer, beter en zelfs
waardevoller’ gaan achten dan anderen. Dan is er iets
fundamenteel mis in het denken over verhoudingen.
De encycliek benadrukt nog eens dat Gods voorkeur juist
uitgaat naar de minder bedeelde, mensen uit lagere
standen, en mensen met nauwelijks enig bezit. De
encycliek keert daarmee het denken eigenlijk om: als er al
iets voor God ‘waardevoller’ is, dan zijn dat juist de armen
en de behoeftigen in velerlei opzicht 4.
De encycliek nuanceert ook de tegenstelling: privé bezit –
gemeenschappelijk bezit. Zij erkent het recht op
eigendom ten behoeve van het legitieme verlangen naar
veiligheid voor ouders en hun kinderen. Ouders moeten
ook op de langere termijn blijvend kunnen voorzien in de
kost en het onderhoud van de kinderen. En zelfs is privé
bezit toegestaan als het bedoeld is om kinderen ook in de
toekomst te vrijwaren van ellende en armoede 5 . Maar de
encycliek merkt ook direct daarna op, dat een mens zijn
privé bezit niet moet beschouwen als zijn persoonlijk
3 Rerum Novarum nr. 14.
4 Rerum Novarum, nr. 20.
5 Rerum Novarum, nr. 10.
41
eigendom, maar moet blijven beschouwen als
gemeenschappelijk eigendom. Hij moet dus te allen tijde
bereid blijven “zijn bezit” met een ander in nood te delen.
Die plicht om te delen is een uiting van christelijke
naastenliefde, van caritas. Die plicht kan niet wettelijk
worden afgedwongen.
De encycliek nuanceert dus zowel de gelijkwaardigheid
van mensen door ongelijkheden die er van nature zijn te
waarderen en te respecteren, en nuanceert het ‘verbod op
privé bezit’ door eigendom van goederen toe te staan voor
zover ze aangewend worden voor kost en onderhoud van
ouders en hun kinderen. Daarnaast speelt Rerum
Novarum ook met het Bijbelse woord talent, dat enerzijds
wordt gebruikt voor een geldstuk van grote waarde
(materieel bezit), anderzijds gebruikt wordt voor gave,
begaafdheid (geestelijk bezit). “Bezit gij talent, hoed u er
voor te zwijgen; bezit gij overvloed aan bezittingen (mk:
talenten), waak er op niet lauw te worden in de
milddadigheid; bezit gij leiderstalent, zorg er voor dat gij
het aanwendt ook tot voordeel van de naaste” 6.
De in de encycliek overal voelbare spanning tussen het
recht op privé bezit en de universele bestemming van de
goederen enerzijds, evenals de spanning tussen de
gelijkwaardigheid van mensen als beeld en gelijkenis van
God, en de onmiskenbaar bestaande ongelijkheden onder
mensen, spelen ook in de verdere ontwikkeling van de
sociale leer van een Kerk een belangrijke rol. Het
uithouden van die beide spanningen is het typische van
de kerkelijke sociale leer ten opzichte van enerzijds het
kapitalisme, en anderzijds het marxistisch socialisme.
Twee stromingen die in de tijd van paus Leo XIII een
belangrijke rol speelden.
6 Rerum Novarum, nr. 19.
42