Inleiding tot landelijke architectuur in Vlaanderen - Open ...

WO
NEN
van bescheiden stal-schuren, waarbij zich aan één zijde van
de dorsvloer de tasruimte bevindt en aan de andere kant de
koeienstal. In andere streken werd de oogst in langsgerichte
schuren opgeborgen. In deze gevallen lag de dorsvloer parallel
met de lengteas van het gebouw langs een berekende reeks
tasruimten. Hij had aan één kant een opgehoogde ingang om
de volgeladen oogstkar binnen te laten, en aan de andere kant
een veel lagere uitgangspoort. Deze schuren kwamen vooral in
Brabant, in grotere Kempische hoeven en in abdijhoeven voor.
Dorsvloeren waren geflankeerd door een gebint en waren van
de tasruimten gescheiden door een beplanking, waarop soms
gekerfde inscripties met data en namen van knechten bewaard
zijn. Soms werd de tas van de dorsvloer gescheiden door een
laag muurtje.
In de Brugse polders kwam een bijzonder schuurtype voor: de
Bergschuur, een schuur onder een tentdak met een centrale
tasruimte en in de zijbeuken een dorsvloer, koeienstallen en
paardenstal. Deze schuur/stal volgde in de streek op de monumentale
abdijschuren uit de middeleeuwen, zoals die van de
abdij ‘ten Bogaerde’ in Koksijde en ‘ter Doest’ in Lissewege uit de
13de en 14de eeuw. De schuren van de hoeve ‘Groot Schoeringe’
uit de 14de eeuw(?) in Zuienkerke (Openluchtmuseum Bokrijk)
en van ‘de Schamele Weke’ uit 1390 in Vlissegem behoren nog
tot die familie. Vooral ‘Groot Schoeringe’ heeft een vorm die de
bergschuren met tentdak uit de 17de en 18de eeuw inleidt.
Stallen en schuren werden in baksteenmetselwerk gebouwd,
met inrijpoorten en met speklagen (indien voorradig) in natuursteen
(Maaskalksteen, Maastrichtersteen, Gobertangesteen
of Diestiaan), of werden in vakwerktechniek (Kempen) of met
beplanking (Vlaamse zandstreek) uitgevoerd. Ook voor de
bouw van woningen werd baksteenmetselwerk, natuursteen of
vakwerktechniek gebruikt.
Om alaam en wagenpark onder te brengen gebruikten de boeren
wagenkoten die als afzonderlijke gebouwen op of buiten
het erf stonden of in het verlengde van dwarsgerichte schuren
gebouwd werden. Soms werd een eenvoudig lessenaarsdak
voor wagens en alaam aan bestaande gebouwen toegevoegd.
Al naargelang de streek werden ze in baksteenmetselwerk of
in hout gebouwd. In het laatste geval waren ze voorzien van
een beplanking. Verder bouwden de boeren infrastructuren
voor de verwerking van hun producten. Bakhuizen vond men
in elke boerderij terug. Ze stonden veilig apart omwille van het
brandgevaar. Ze bestonden uit een werkruimte met de baktrog
en een oven met schoorsteen. Meestal waren ze in baksteenmetselwerk
gebouwd. In de streken waar vakwerktechniek
werd toegepast, vond men ze in hout en leem.
Voorbeelden van deze vakwerkbakhuizen zijn
Hoeve Cassenbroek,
erg zeldzaam geworden. Verder konden op een
Bonheiden. [Provincie
erf rosmolens voorkomen. Dit was vooral het
Antwerpen]
geval in het Vlaamse vruchtbare laagland van West-Vlaanderen.
Ook in de Limburgse Kempen en Haspengouw kwamen ze
voor. Deze vierkante, ronde of achthoekige en in hout of baksteenmetselwerk
gebouwde molens bevatten maalinrichtingen
en zelfs boterinstallaties, die door een paard binnen of buiten
met een dissel werden aangedreven. Ze konden windmolens
bij windstilte aflossen en braken granen voor het aanmaken
van veevoer. Op sommige boerderijen werden ook vlaskoten of
zwingelkoten, hopasten of cichorei-asten gebouwd.
Tenslotte moet nog worden aangehaald dat boerderijen die
van heerlijkheden of abdijen afhingen, duifrecht bezaten. Dat
was een heerlijk recht, voorbehouden voor de boerderijen van
grootgrondbezitters. Duiven houden was belangrijk voor communicatie,
voor het vlees en voor de mest. Het duifrecht werd
uitgedrukt in prestigieuze, statische duiventorens op het erf of
door een duiventil in het monumentale poortgebouw van de
vierkanthoeven in Brabants, Limburgs en Luiks Haspengouw en
in Nederlands Zuid-Limburg.
Een aspect dat in de literatuur nogal verwaarloosd wordt, is het
erf zelf. De boerderijen waren omgeven door een haag (haagbeuk
of meidoorn) en voorzien van een afgeboorde mestvaalt
in het midden van het erf, een mutsaardenmijt,
een drinkpoel voor de dieren en een boomgaard
Poortgebouw van
met hoogstamfruit (appelen, peren, pruimen en
de Carolushoeve
met duiventil uit
1760, Hoegaarden
(Meldert). [Toerisme
Vlaams-Brabant, Harrie
Spelmans]
4 OPEN MONUMENTENDAG VLAANDEREN – 2007