TWIST E R - Studievereniging TWIST

12
.
Romaanse leenwooren in het Berber
Peter Alexander Kerkhof
Het Berber behoort tot de Afro-Aziatische taalfamilie en wordt gesproken in Noord-
Afrika, van de Atlantische Oceaan in het Westen tot de Siwa-oase in Egypte 1 . Alhoewel
de Arabische verovering van Noord-Afrika door de Ummayaden in de late 7 e eeuw
een grondige Arabisering van Noord-Afrika teweeg heeft gebracht, zijn er nu nog zo’n
15 miljoen sprekers van het Berber. Zo spreekt het merendeel van de Marokkaanse
Nederlanders een berbertaal, namelijk het Riffijns Berber (Tarifit), dus een ieder van
ons is bewust of onbewust wel eens met het Berber in aanraking gekomen. De Berbertalen
verschillen onderling ongeveer evenveel als de Romaanse en de Germaanse
talen onderling van elkaar verschillen, wat suggereert dat we het Proto-Berber ongeveer
een gelijke ouderdom kunnen toeschrijven. En zoals elke taalfamilie heeft ook de
Berbertaalfamilie haar woordenschat uitgebreid door termen te lenen van andere taalgemeenschappen.
In hun vroege geschiedenis hebben de oude Berbers bijvoorbeeld
woorden uit het Oud Egyptisch, Fenicisch en het Latijn geleend.
De Berbers zullen al vroeg met de Romeinen in aanraking zijn gekomen via de
handelsroutes over de Middellandse Zee. Of ze zelf ook actief deel hebben genomen
aan deze middellandsezeehandel is omstreden, maar er is wel eens betoogd dat het
Guanché op de Canarische eilanden een Berbertaal zou zijn geweest en dat de overeenkomst
tussen de Proto-Berber telwoorden *kăraḍ ‘drie’,*ăkkuẓ ‘vier’, *sămmus ‘vijf’
erg doet denken aan de Griekse eilandnamen Kreta, Kos en Samos. Dit zou betekenen
dat de Berbers in een vroege fase van hun geschiedenis niet louter een nomadische levenstijl
gekend zouden hebben en ook de Middellandse Zee hebben bevaren. Jammer
genoeg is dit “bewijs”natuurlijk verre van doorslaggevend en berusten de argumenten
vooral op speculatie.
Waar we wel zeker van kunnen zijn is dat met de val van Carthago in 146 voor
Christus de betrekkingen tussen Berbers en Romeinen een stuk nauwer werden. Rome
annexeerde het voormalige Punische rijk en reduceerde veel Berbervorstendommen
tot protectoraten onder Romeins gezag. De Noord-Afrikaanse kusten en haar steden
waren vanaf dat moment Romeins en de adelaars van Rome werden naar alle
uithoeken van Noord-Afrika gebracht, zover de zinderende hitte van de Sahara toeliet
natuurlijk. Desalniettemin moeten we ons realiseren dat de kuststreken een stuk
vruchtbaarder waren in die tijd dan dat we nu zouden verwachten van Noord-Afrika.
Tunesië en Egypte werden de graanschuren van Rome genoemd en heerschappij over
deze gebieden was zeer gewild. Van Marcus Antonius die Cleopatra verleiden om de
Ptolemëische graanschuren te bemachtigen, tot Alarik, de West-Gotische koning die
naar Afrika wou oversteken om door bezit van het Noord-Afrikaanse graan de rest
1 Ik ben dank verschuldigd aan Maarten Kossmann voor het ter beschikking stellen van zijn aankomende
publicatie over leenwoorden in het Proto-Berber.