TWIST E R - Studievereniging TWIST

More documents

Recommendations

Info

12 . Romaanse leenwooren in het Berber Peter Alexander Kerkhof Het Berber behoort tot de Afro-Aziatische taalfamilie en wordt gesproken in Noord- Afrika, van de Atlantische Oceaan in het Westen tot de Siwa-oase in Egypte 1 . Alhoewel de Arabische verovering van Noord-Afrika door de Ummayaden in de late 7 e eeuw een grondige Arabisering van Noord-Afrika teweeg heeft gebracht, zijn er nu nog zo’n 15 miljoen sprekers van het Berber. Zo spreekt het merendeel van de Marokkaanse Nederlanders een berbertaal, namelijk het Riffijns Berber (Tarifit), dus een ieder van ons is bewust of onbewust wel eens met het Berber in aanraking gekomen. De Berbertalen verschillen onderling ongeveer evenveel als de Romaanse en de Germaanse talen onderling van elkaar verschillen, wat suggereert dat we het Proto-Berber ongeveer een gelijke ouderdom kunnen toeschrijven. En zoals elke taalfamilie heeft ook de Berbertaalfamilie haar woordenschat uitgebreid door termen te lenen van andere taalgemeenschappen. In hun vroege geschiedenis hebben de oude Berbers bijvoorbeeld woorden uit het Oud Egyptisch, Fenicisch en het Latijn geleend. De Berbers zullen al vroeg met de Romeinen in aanraking zijn gekomen via de handelsroutes over de Middellandse Zee. Of ze zelf ook actief deel hebben genomen aan deze middellandsezeehandel is omstreden, maar er is wel eens betoogd dat het Guanché op de Canarische eilanden een Berbertaal zou zijn geweest en dat de overeenkomst tussen de Proto-Berber telwoorden *kăraḍ ‘drie’,*ăkkuẓ ‘vier’, *sămmus ‘vijf’ erg doet denken aan de Griekse eilandnamen Kreta, Kos en Samos. Dit zou betekenen dat de Berbers in een vroege fase van hun geschiedenis niet louter een nomadische levenstijl gekend zouden hebben en ook de Middellandse Zee hebben bevaren. Jammer genoeg is dit “bewijs”natuurlijk verre van doorslaggevend en berusten de argumenten vooral op speculatie. Waar we wel zeker van kunnen zijn is dat met de val van Carthago in 146 voor Christus de betrekkingen tussen Berbers en Romeinen een stuk nauwer werden. Rome annexeerde het voormalige Punische rijk en reduceerde veel Berbervorstendommen tot protectoraten onder Romeins gezag. De Noord-Afrikaanse kusten en haar steden waren vanaf dat moment Romeins en de adelaars van Rome werden naar alle uithoeken van Noord-Afrika gebracht, zover de zinderende hitte van de Sahara toeliet natuurlijk. Desalniettemin moeten we ons realiseren dat de kuststreken een stuk vruchtbaarder waren in die tijd dan dat we nu zouden verwachten van Noord-Afrika. Tunesië en Egypte werden de graanschuren van Rome genoemd en heerschappij over deze gebieden was zeer gewild. Van Marcus Antonius die Cleopatra verleiden om de Ptolemëische graanschuren te bemachtigen, tot Alarik, de West-Gotische koning die naar Afrika wou oversteken om door bezit van het Noord-Afrikaanse graan de rest 1 Ik ben dank verschuldigd aan Maarten Kossmann voor het ter beschikking stellen van zijn aankomende publicatie over leenwoorden in het Proto-Berber.
van Italië op de knieën te dwingen. Sporen van de Romeinse aanwezigheid in Noord- Afrika zijn overal te vinden. Denk aan de machtige resten van Romeins Carthago nabij Tunis en, voor de taalwetenschappers erg interessant, de ostraca die bij het Romeinse fort nabij Bu Njem (Lybië) gevonden zijn. Vanzelfsprekend heeft het naast elkaar leven van Berbers en Romeinen tot taalkundige uitwisselingen geleid. De Berbers hebben onder andere woorden voor landbouwwerktuigen en gedomesticeerde dieren, woorden voor planten en gewassen en woorden voor religieuze terminologie van de Romeinen geleend. Een terechte vraag is in welk stadium deze woorden geleend zijn. Veel negentiende- en twintigste-eeuwse historisch taalwetenschappers waren niet zo geïnteresseerd in de details aangaande de leenbetrekkingen tussen de donorwoorden in het Latijn en de uiteindelijke leenwoorden in de omringende talen. Wanneer vastgesteld was dat een woord uit het Latijn moest komen, was de kous af. Deze houding vindt men tegenwoordig jammer genoeg nog vaak, terwijl het voor iedereen duidelijk zou moeten zijn dat veel zogenaamde “Latijnse” leenwoorden niet uit het Klassiek Latijn geleend kunnen zijn. Ze vertonen kenmerken die ook aanwezig zijn in de Romaanse talen en vaak aan de Latijnse volkstaal, het zogenaamde Vulgair Latijn, worden toegeschreven. Dit brengt ons bij een definitieprobleem. Namelijk, waar houdt het Vulgair Latijn op en begint het door vergelijkende taalwetenschappers op basis van de moderne Romaanse dochtertalen gereconstrueerde Proto-Romaans? In mijn MA-these heb ik deze kwestie kort beroerd en gesteld dat met het verdwijnen van de Latijnse onderscheidende klinkerlengte en de daarop volgende reorganisatie van het klinkersysteem het Vulgair Latijn ophoudt en we in het Proto-Romaans aankomen. Het West-Romaans, d.w.z. de Romaanse dialecten van het huidige Frankrijk, Spanje, Portugal en Noord- Italië (tot de La Spezia-Rimini-lijn), is redelijk eenduidig in zijn reorganisatie en deelt bovendien nog behoorlijk wat andere innovaties, hetgeen de reconstructie van een Proto-West-Romaans rechtvaardigt. Zo kunnen veel Germaanse woorden die hun oorsprong in het Latijn hebben niet in hun “klassiek Latijnse” vorm geleend zijn, maar hebben een Proto-West-Romaans uiterlijk, bv. Klassiek Latijn tabula > West-Romaans *taƀla > Oudhoogduits tafala ‘tafel’. Sommige woorden hebben zelfs een specifiek Gallo-Romaanse vorm, bv. Klassiek Latijn speculum > West-Romaans *spɛglo > Gallo-Romaans *spiɛɣlo > Oudhoogduits spiagal ‘spiegel’, hetgeen in dit geval te zien is aan de Gallo-Romaanse diftongering van beklemtoonde *ɛ tot *iɛ. Kenmerken van het Proto-West-Romaans zijn naar mijn mening de West-Romaanse reorganisatie van het klinkersysteem, syncope van onbeklemtoonde lettergrepen en de lenitie van intervokalische stops. Deze kenmerken zijn niet louter voorbehouden aan het West-Romaans hebben ook andere delen van het Romaanse dialectcontinuüm bereikt. Zo zijn syncope van onbeklemtoonde lettergrepen en intervokalische lenitie in vrijwel alle Romaanse dialecten te vinden, hetzij in verschillende gradaties. Als je deze kenmerken meerekent, kan ook een opvallende hoeveelheid “Latijnse” leenwoorden in het Berber niet uit het Latijn ontleend zijn. Het is daarom beter te 13
Page 1 and 2: . TWISTE najaar 2012 R
Page 3 and 4: . Woord van de voorzitter Mijn alle
Page 5 and 6: Secretaris: Lisa Steenkamer Ik ben
Page 7 and 8: . Verslag TWeekend Marton Bax, Tess
Page 9 and 10: . Alain Corbeau Taalkronkels: Angui
Page 11: The patient was referred to a psych
Page 15 and 16: De Berber maandnamen, die allemaal
Page 17 and 18: . Mark Oosterbaan Recensie van een
Page 19 and 20: dige naamwoorden kunnen veranderen
Page 21 and 22: . Alain Corbeau Fachtagung, confere
Page 23 and 24: . Quotes “Simplicity can make you
Page 25 and 26: hij bewezen is, en een uitspraak is
Page 27: . Voor- en achterwaartse agenda 30

TWIST E R - Studievereniging TWIST

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?