Van Otterplaat tot Groenveldsweid, jaargang 2007 - Stichting ...

De Koog en de ‘woid’ van Klaas de Boer
Oorspronkelijk zou een deel
van Noord-Scharwoude en heel
Zuid-Scharwoude meer oostelijk
hebben gelegen. De kapellen (nu
de kerken aan de Kerklaan en de
Koog) stonden in deze visie dan
dus ín het dorp in plaats van een
stuk naar het oosten. De benaming
Kaag is (middelnederlands
caech) ‘hoog gelegen buitendijks
land’ of ‘ingedijkt land’. Er is
een verwantschap met cooch (
Koog) en in ‘t Fries keech ‘hoge
buitendijkse grond’. Koog en
kaag worden ook vaak genoemd
in relatie tot een ‘nes’. Dit staat
voor een uitstekende punt land in
het water. Zou daarop doorbordurend
de Koog een uitstekend
stuk buitendijks land bewesten
het eerdere, meer oostelijk gelegen
dorp Zuid-Scharwoude zijn
geweest?
De Rooster
Tot begin jaren ’60 van de vorige
eeuw lag vooraan in de
Koog, ter hoogte van waar nu de
Kastanjelaan is, een brug. Deze
brug droeg sinds jaar en dag de
naam ‘de Rooster’. Bekend is dat
in sommige dorpen, vooral in de
noordelijke provincies, om de
kerk een gracht lag. De toegang
naar de kerk werd gevormd door
een brug met een rooster in het
brugdek. Deze roosters dienden
vroeger om de varkens te beletten op het kerkhof rond de
kerk te komen, maar het volksgeloof wilde dat ze dienden
om de duvel te beletten daar te verschijnen. Diens
bokkenpoten zouden ook een probleem geven bij een
rooster. Door zijn ligging tussen de profane en de kerkelijke
wereld, was het rooster een stukje niemandsland. In
sommige plaatsen zou hiermee de neutrale positie van
de kiezers worden getoond. Omdat de roosters de grens
aanduidden tussen kerk en wereld, zijn vermoedelijk de
meeste kerkhofroosters bij de komst van Prins Willem
van Oranje opengebroken, waarmee de grens tussen kerk
en wereld aldus werd opgeheven.
Van welke kant de ‘Rooster’ nu ook echt dienst deed als
veerooster is niet bekend. De tijd dat het ook echt een
rooster was, is al weer lang geleden. Alleen de naam bleef
gekoppeld aan de eerste brug in de Koog. In later jaren
was het alleen een brug over de Achterburggracht, die
hier een bocht om raadhuis en Roode Leeuw maakte. Bij
de aanleg van het plan Koog Noord verdween in de jaren
’60 van de vorige eeuw de brug.
Centrum van ’t dorp
Wanneer je praat over het centrum
van Zuid-Scharwoude,
dan is de Koog onmiskenbaar
het middelpunt waar alles
zich afspeelde. Er stonden
een paar herbergen (later café’s),
het raadhuis, de school
en de kerk en de Dorpsstraat
maakte er een zodanige draai
dat er een soort dorpspleintje
ontstond. De Koog was ook
de plaats waar de jaarlijkse
Zuidscharwouder kermis
werd en wordt gevierd.
Op dit moment is de Koog
een vrij brede straat die
de verbinding vormt naar
Heerhugowaard. Lange tijd
is dat niet zo geweest. In feite
liep de Koog als rijweg vroeger
dood bij de Koogerkerk.
De rijweg van de Koog was
halverwege erg smal. In de
jaren dertig van de 20 e eeuw
verdwenen enkele kleine
huisjes als eerste vorm van
wegverbreding.
Achter de kerk bevond zich
een voetpad, ’t Kerkepadje of
‘Kerkewoid’ genoemd richting
de houten voetbrug die
Langebalk werd genoemd.
Aan het pad ontstonden in de
9 e eeuw huisjes. Bij het aanleggen
van de nieuwe betonnen
Langebalk in 1948/1949 werd aan de zuidzijde van
het oude Kerkepadje een rijweg aangelegd. In later jaren
zou deze weg de naam Langebalkweg krijgen.
Trien Groot en Annie Leering werkten halverwege
de jaren ’40 van de 20 e eeuw bij dokter Wilmink. Een
fotograaf kiekte ze op de Rooster. Op de achtergrond de
fruittuinen van Dirk van Kleef (die in het eerste huis
links over de Rooster woonde) en die van de notaris.
De Koog door de jaren heen
De bebouwing aan de Koog is door de jaren heen sterk
gewijzigd. Van heel vroeger bestaan er niet veel afbeeldingen.
Als je de kerk, herberg De Roode Leeuw en het
raadhuis meetelt, dan stonden er rond 1830 slechts vijftien
gebouwen aan de Koog. Direct rechts, links van waar
nu het pad en de brug naar de Vissenbuurt loopt, stond
een grote boerderij. Bij toeval kregen we destijds van de
heer Klaas Swart uit Oostwoud een plaatje van deze oude
boerderij annex bakkerij. Deze boerderij stond zoals gezegd
rechts aan het begin, over een brug aan het water
van ’t Diepie, zoals het water daar werd genoemd. Als
eigenaar van de boerderij vinden we Klaas Joman. Van
het houten gebouwtje achter op het erf is dan Cornelis
Troostheide eigenaar. De bakkerij lijkt dus niet ín de boerderij
te zijn geweest.
Oktober 2007 37