ALGEMENE TAALWETENSCHAP II (F460 - Prof. D ... - Babylon

1.3.3 Het Functionalisme
1.3.3.1 Inleiding
13
Het Functionalisme ontwikkelt zich uit het Structuralisme. Het reduceert de autonomie van
het taalsysteem ten voordele van een analyse waarin de functie en het gebruik van de taal
centraal staan. Het Functionalisme erkent de rol van de pragmatiek in de taal, die later als
volwaardig onderdeel van de grammatica (naast morfologie, syntaxis etc.) erkend wordt. Het
Functionalisme begint als een wat marginale strekking binnen het Structuralisme, maar ze
wordt nieuw leven ingeblazen na de bloei van de Generatieve Grammatica, die zich eveneens
uit het Structuralisme ontwikkelt, maar op een heel andere manier: in de Generatieve
Grammatica wordt de autonomie van het taalsysteem wel aanvaard.
Uit de oudere fase van het Functionalisme worden in wat nu volgt twee invloedrijke ideeën
belicht:
1.3.3.2 het 'Functional Sentence Perspective'
1.3.3.3 R. Jakobson over verschillende semiotische functies
1.3.3.2 Functional Sentence Perspective
Met 'Functional Sentence Perspective' bedoelen we het analytisch onderscheiden van de
verschillende aspecten van de opbouw van informatie van een zin. Deze benadering werd
ontwikkeld in de 'Praagse School' (Cercle Linguistique de Prague). Vilem Mathesius (1882-
1945) ontwierp het thema-rhema-idee (topic-comment), waarbij thema of topic datgene
voorstelt wat aansluit bij de veronderstelde kennis van de gesprekspartners en rhema of
comment datgene wat aan het thema wordt gekoppeld als nieuwe informatie. B.v.:
Hé, de piano is weg.
Topic Comment
In het Nederlands is het onderwerp vaak topic, maar toch is er geen vaste relatie tussen de
grammaticale categorie en de pragmatische notie van topic. B.v.:
Ján heeft de koekjes gejat
Comment Topic
Het idee van het FSP heeft een aantal verregaande consequenties voor de grammatica:
- het topic-comment-idee introduceert een nieuwe laag in de taal, namelijk de verdeling van
informatie in een zin (en in een gesprek). Dat betekent een uitbreiding van het bereik van
de taalkundige beschrijving. De syntaxis is op niet eenvoudige wijze gekoppeld aan
tekstlinguïstische categorisatie. In de huidige taalkunde is de analyse van de
informatiestructuur nog grondiger doorgevoerd in de taalkunde: de informationele
component situeert zich niet alleen op zinsniveau, maar ook in volledige teksten.
- het boven-syntagmatische perspectief blijkt van belang voor structurele fenomenen.
Bepaalde vormen van variatie in de syntaxis komen overeen met afwijkingen in de
pragmatiek, b.v. actief vs. passief: in het licht van het topic-comment-onderscheid wordt
de op het eerste gezicht overbodige (extra) passiefconstructie als volgt verklaard: de