ALGEMENE TAALWETENSCHAP II (F460 - Prof. D ... - Babylon

15
1.3.4 De ontwikkeling van een descriptief apparaat
Een van de grote verdiensten van het Structuralisme was - zoals gezegd - dat het de taalkunde
tot een apart wetenschapsdomein wist te verheffen, met een eigen methodologie, een eigen
begrippenapparaat etc. In deze paragraaf wordt nader ingegaan op het descriptief apparaat van
het Structuralisme. Veel van dat terminologisch en methodologisch apparaat in nog steeds in
zwang. Vier aspecten ervan worden hier nader toegelicht, te weten:
1.3.4.1 werken met distinctieve opposities
1.3.4.2 distributionalisme
1.3.4.3 werken met hiërarchische structuren
1.3.4.4 een tendens tot abstractie (grammaticabeschrijving aan de hand van abstracte
entiteiten)
1.3.4.1 Distinctieve opposities
Het werken met distinctieve opposities is een rechtstreekse consequentie van de
differentialiteitshypothese van De Saussure, waarbij taalentiteiten worden gedefinieerd op
basis van onderlinge verschillen.
Met distinctieve opposities bedoelen we een bij voorkeur beperkte verzameling van
verschillende punten tussen taalelementen. Deze benadering komt oorspronkelijk uit
fonologie, maar is later geëxtrapoleerd naar de lexicale semantiek.
1.3.4.1.1 Fonologische opposities
De fonemen worden vergeleken met andere en zo gedefinieerd op basis van distinctieve
foneemkenmerken, die in oppositie staan ten opzichte van elkaar, b.v. stemhebbend/stemloos,
occlusief/fricatief/... Die methode werd geïntroduceerd in de Structurele grammatica door R.
Jakobson (in zijn Praagse periode) en door N. Trubetskoj (1890-1939).
Het doel is uiteraard een zo eenvoudig mogelijke beschrijving te bereiken door de kenmerken
(opposities) zo verstandig mogelijk te kiezen. De voorwaarde is dat alle verschillende
elementen een eigen definitie hebben, met de oppositie stemhebbend/stemloos alleen kom je
er bijvoorbeeld niet. Dat is de ondergrens. Het criterium voor de bovengrens is dan: niet meer
kenmerken dan nodig zijn om alle elementen tegenover elkaar af te bakenen.
Er is een sterke tendens om binaire opposities te gebruiken (b.v. stemhebbend/stemloos).
Sommige linguïsten gaan daar zeer ver in en blijven de kenmerken opsplitsen tot ze allemaal
binair zijn. In de praktijk is dat echter niet echt noodzakelijk (b.v.
open/halfopen/halfgesloten/gesloten). Belangrijk is dat er voldoende rekening gehouden
wordt met de articulatorische realiteit.
Deze werkwijze kan vrij gemakkelijk leiden tot een vorm van formalisering (symbolische
beschrijving), bijvoorbeeld een +/- beschrijving en een gesymboliseerde weergave: [+v] vs. [v],
waarbij (v staat voor 'voiced'). Deze formalisatie zal van groot belang zijn in de
Generatieve Grammatica.