1 JOS DOUMA, VENI CREATOR SPIRITUS. DE MEDITATIE EN HET ...

homiletische veld als spanningsveld wordt bepaald door de spannende driezijdigheid van homiletische
communicatie.
Het preken blijkt dus een spanningsvol gebeuren te zijn. Deze spanning is enerzijds uitdagend en
anderzijds beangstigend. De spanning is uitdagend omdat er een volstrekt uniek gebeuren op stapel staat:
déze tekst en déze hoorders en déze predikant worden meegenomen in een proces waaruit een volstrekt
uniek product moet rollen: déze preek over déze tekst voor déze hoorders door déze predikant. De
spanning is ook beangstigend omdat er een uitermate complex en nauwelijks beheersbaar gebeuren op
gang komt: Hoe zal het de predikant ooit lukken om recht te doen én aan de tekst én aan de hoorder én
aan zichzelf?
Dat de preekvoorbereiding en daarmee de preek een spanningsvol gebeuren is, maak ik tenslotte
duidelijk door te stellen dat de predikant zich in dat gebeuren door drie regels moet laten leiden: 1. Blijf
bij de tekst! 2. Blijf bij de hoorder! 3. Blijf bij jezelf! Dat betekent dat de predikant elk van deze drie
homiletische factoren in hun eigenheid serieus moet nemen. De tekst is maar niet een willekeurige tekst:
het is een door de Heilige Geest geademde tekst. Deze tekst vraagt alszodanig om een hermeneutiek met
heel eigen accenten: de Geest die de tekst ademde is tegelijk de Geest die verlichtend tegenwoordig is als
de predikant de tekst probeert te verstaan. De hoorder is een concrete hoorder die in zijn zo-zijn geaccepteerd
moet worden omdat hij pas dan verder kan worden geholpen op zijn weg met God. De predikant is
deze concrete predikant met dit karakter en deze gaven, en alszodanig kan hij niet buiten zichzelf gaan
staan. Hierbij moet opgemerkt worden dat de drie gegeven regels niet in een willekeurige volgorde staan.
De eerste regel is: recht doen aan de tekst. Want bij de tekst ligt in het preekgebeuren het theologische
primaat: God spreekt als Eerste, Hij is Wijsheid en Waarheid. De eigen reacties van hoorder en predikant
hebben daarbij wel degelijk een legitieme plaats, maar zullen zich altijd waar dat nodig is moeten laten
corrigeren door de tekst. En verder geldt: de eerdere regel mag nooit ten koste gaan van een volgende
regel, de volgende regel mag nooit tekort doen aan een vorige regel.
Afrondende opmerkingen
Het is goed om aan het einde van deze paragraaf, waarin ik de omtrekken van een gereformeerdhomiletische
theorie heb geschetst, nog te expliciteren waar ik me tegen de achtergrond van de in de
eerste paragraaf genoemde verschuivingen bevind.
Als de beweging van tekst naar hoorder betekent dat er binnen de homiletiek naast aandacht voor de
tekst ook aandacht moet zijn voor de constitutieve rol van de hoorder, dan gaat het hier om een beweging
waarin ik heel nadrukkelijk meega. Dat betekent zeker niet dat de pool van de tekst dus van minder
belang zou zijn. In het bovenstaande heb ik ook geprobeerd om dat duidelijk te maken. Maar wel is het
noodzakelijk om ook structureel aandacht te besteden aan de homiletische pool van de hoorder. Sterker
nog: ook de derde pool, die van de predikant, verdient fundamenteel homiletische belangstelling. De
beweging van tekst naar hoorder moet daarom ook voltooid worden in een beweging naar de predikant.
En in dat alles gaat het mij er uiteindelijk om te komen tot een geïntegreerde benadering van het homiletische
veld. Ik zou die benadering trialogisch willen noemen: in deze benadering verbinden de factoren
tekst, hoorder en predikant zich binnen het homiletische veld, dat tegelijkertijd krachtenveld van de
Geest en spanningsveld is, tot een trialoog.
Wat betreft de beweging van exegese naar hermeneutiek: duidelijk is geworden dat ik ook de pool
van de hoorder, en daar hoort ook de predikant-als-eerste-hoorder bij, een belangrijke waarde toeken als
het gaat om het verstaan van de tekst. Het uitgangspunt dat iemand de objectieve betekenis van een tekst
kan vaststellen door het toepassen van de juiste exegetische methoden, lijkt mij niet houdbaar: wie
teksten uitlegt zal zich daarbij methodisch bewust moeten zijn van het aanwezige Vorverständnis. Dit
inzicht zal ook in een gereformeerd-homiletische visie verwerkt moeten worden. Ik besef dat zich hier
11