1 JOS DOUMA, VENI CREATOR SPIRITUS. DE MEDITATIE EN HET ...

Ik kom terug op de term toepassing: deze homiletische term heeft bij Trimp een theologische
invulling gekregen zonder dat deze beweging wordt geëxpliciteerd. Dat moet haast wel leiden tot
spraakverwarring en onhelderheid. Heel duidelijk wordt dat zichtbaar in een artikel waarin Velema
regaeert op het betoog van Trimp (dat artikel draagt eveneens de titel ‘Toepasselijke prediking’ 33 ). Hij
heeft veel waardering voor het betoog van Trimp, maar vraagt zich toch af of Trimp de zaak niet te
simplistisch voorstelt. Velema meent namelijk dat de term toepassing net zo dubbelzinnig is als het door
Trimp afgewezen begrip toe-eigening (als typering voor het werk van de Geest). Velema zelf staat op het
standpunt dat de gereformeerd-homiletische spreekwijze van uitleg en toepassing bedoelt uit te drukken
dat preken meer is dan exegetiseren. Uiteraard ziet hij dat ook bij Trimp terug. Maar hij vraagt zich af
waarom Trimp dan toch per se met één woord wil spreken (uitleg àls bediening = toepassing). Volgens
hem is het noodzakelijk om met twee woorden te (blijven) spreken, vooral ook met het oog op de
preekvoorbereiding: nadat de predikant heeft geëxegetiseerd gaat hij het gevondene immers toespitsen.
Dat is de acte van het toepassen, de bewerking van de exegese, en duidelijk te onderscheiden van de
exegese zelf. Nu weet ook Velema dat exegese en toepassing soms zo ver uit elkaar zijn gehaald dat de
toepassing een zelfstandig stuk preek ging worden, los zelfs van de exegese. Waar dat gebeurt, acht hij
de term toepassing niet meer op zijn plaats. Maar wanneer explicatie en applicatie worden
geïdentificeerd, verdwijnt een noodzakelijke onderscheiding (die overigens nooit tot een scheiding mag
worden). Velema heeft de indruk dat Trimp een dergelijke identificatie niet bepleit: er is bij hem een
ruimte voor overgang van uitleg naar toepassing, ook al wil hij ze vlak bij elkaar houden. Maar het lijkt
Velema toch zuiverder om openlijk de tweeslag te handhaven. In een uitgebreid artikel over ‘De plaats
van de hoorder in de prediking’ 34 gaat Velema daar opnieuw op in. Daar blijkt met name Velema’s angst
voor een door de hermeneutiek overheerste homiletiek de belangrijkste drijfveer te zijn voor handhaving
van de tweeslag. In een hermeneutische homiletiek kan Gods Woord namelijk alleen maar verstaan,
verklaard en vertolkt worden wanneer de hoorder zelf een constitutieve plaats krijgt in het verstaansproces.
En deze visie doet geen recht aan de opdat-structuur van de tekst: lezen en uitleggen van de
Schrift (de explicatie als eerste fase) zijn gericht op de verwerking door de hoorder (de applicatie als
tweede fase). 35 Vanuit deze achtergrond is het voor Velema moeilijk te begrijpen dat sommige
gereformeerde homileten, waaronder Trimp, de tweeslag niet willen handhaven en er niet ruiterlijk voor
willen uitkomen dat de applicatie een apart element is in de preek. 36
Het is op het moment niet zinvol om Velema’s betoog verder te analyseren. Wel kan inmiddels
duidelijk zijn dat zich hier een spraakverwarring voordoet. Er worden verschillende woorden door elkaar
gebruikt: afstemmen, toepassen, concretiseren, toespitsen, en dat ook nog eens enerzijds in het kader van
de preekvoorbereiding en anderzijds met betrekking tot de preek zelf. Velema wijst terecht op onduidelijkheden
in Trimps spreken, maar ook zijn bijdrage verheldert uiteindelijk weinig. Mijn conclusie is
daarom ook dat voor een doordenking van de preek als een op de hoorders gerichte aanspraak de
explicatie-applicatie-terminologie niet meer vruchtbaar kan worden gehanteerd: de terminologie is
verouderd, te zwaar belast en impliceert eigenlijk per definitie een tweedeling waar juist naar eenheid
gezocht wordt. Daar komt bij dat de term toepassing dubbelzinnig en daarom onhelder is. Een en ander
betekent dat het noodzakelijk is om van de begrippen explicatie en applicatie (en de afleidingen ervan) af
te stappen en te zoeken naar een andere benadering. Die benadering moet dan wel de intentie van het
explicatie-applicatie-schema opnemen. Die intentie kan als volgt onder woorden worden gebracht: de
preek moet recht doen aan de tekst (explicatio) én recht doen aan de hoorder (applicatio), want het
Woord van God is per definitie en in zichzelf op mensen gericht.
Een andere benadering
15