1 JOS DOUMA, VENI CREATOR SPIRITUS. DE MEDITATIE EN HET ...

hoorder. In de tweede plaats: het neues Wort is tegelijk altijd not-wendiges Wort. Het gaat in het neues
Wort om een woord dat vanuit de nood van de aanvechting (de afwezigheid van God in het alledaagse
leven) brengt tot een hernieuwde overgave aan God. De preek als neues Wort neemt de hoorder mee in
een beweging van aanvechting naar geloven.
3. Zóeken naar het neues Wort. Het neues Wort komt niet uit de lucht vallen. Het wordt gevonden in
een preekvoorbereidingsproces dat in dit verband als creatief proces kan worden getypeerd. Van dit
creatieve proces is uiteindelijk de Spiritus Creator het Subject. In dit creatieve proces komen op een
unieke wijze déze tekst en déze hoorders en déze predikant samen, en dat in tegenwoordigheid van de
Heilige Geest: de Geest van God draagt het hele preekproces. Vanuit de inzichten met betrekking tot dit
creatieve proces zijn heel duidelijke homiletisch-methodische handelingsaanwijzingen te geven. 47
6 Preken: de kunst van het uitvoeren
In deze slotparagraaf omschrijf ik het preken gezien vanuit het perspectief van de predikant als het
uitvoeren van teksten: preken is niet teksten uitleggen (en toepassen) maar teksten uitvoeren. Deze
metafoor ontleen ik aan de wereld van de muziek: ik wil de omgang van de predikant met de tekst
vergelijken met en verhelderen vanuit de omgang van een uitvoerend musicus met het muziekwerk, de
compositie. Oftewel, ik vergelijk de verhouding preek-tekst met de verhouding muziekuitvoeringmuziekwerk.
Ik ben de metafoor van het uitvoeren tegengekomen bij Bulhof. Deze filosofe zoekt in een essay met
de titel ‘Speels variëren op oude thema’s: de kunst van het hernemen’ 48 naar een eigentijdse omgang met
cultureel erfgoed. Zij stelt onder andere dat de moderne manier van denken, die bepaald is door een simplistisch
ja-nee-denken (iets is waar of iets is niet-waar), tekort schiet als het gaat om de beoordeling van
teksten en zaken die op het vlak van de cultuur liggen. In de muziek bijvoorbeeld gaat het, aldus Bulhof,
veel meer om de manier waarop een inhoud die er al is, wordt uitgevoerd: muziek is een gebeuren
waarbij hier en nu hetzelfde op een andere manier uitgevoerd wordt. Deze uitvoering impliceert enerzijds
afhankelijkheid: er wordt met ontvangen materiaal gewerkt, en anderzijds onafhankelijkheid: het gaat
om een persoonlijke wijze van uitvoeren. 49
Nu is het mogelijk om de metafoor van de muziekuitvoering op verschillende manieren te
interpreteren. Daarom maak ik duidelijk op welke punten ik de metafoor vruchtbaar en bruikbaar vind
voor de doordenking van de relatie preek-tekst, terwijl ik tegelijkertijd bepaalde interpretaties afsnijd.
1. De metafoor van het uitvoeren brengt het denken over de prediking allereerst in een veld
waarbinnen naast de waarheidsvraag (die domineert in een visie die de preek opvat als uitleg van een
tekst) ook ruimte komt voor andere vragen, namelijk of de uitvoering mooi is en of de uitvoering aanspreekt
en pakkend is en of de uitvoering bij de hoorder iets teweeg brengt. Deze vragen zijn in de
(gereformeerde) homiletiek maar nauwelijks geëxpliciteerd, terwijl de ervaring leert dat bij de receptie
van preken vooral ook dit punt een belangrijke rol speelt. De metafoor van het uitvoeren biedt daarom de
mogelijkheid van een meer methodische en systematische doordenking van het gegeven dat bijvoorbeeld
tien verschillende predikanten over dezelfde tekst op tien heel verschillende manieren preken. De
opvatting van de preek-als-uitleg kan aan dat gegeven geen recht doen. Overigens blijft de waarheidsvraag
wel gehandhaafd: evenmin als de uitvoerend musicus met het muziekwerk maar kan doen
wat hij wil, kan de predikant dat met een tekst. 50 Ook voor de uitvoering van een muziekwerk is een
voorafgaande nauwkeurige analyse een fundamentele voorwaarde, maar tegelijk is duidelijk dat deze
analyse de uitvoering niet ís. Naar het preken toevertaald: de exegese van de tekst is een onmisbare stap
in de preekvoorbereiding, maar deze exegese ís niet de preek.
19