1 JOS DOUMA, VENI CREATOR SPIRITUS. DE MEDITATIE EN HET ...

Lange over het neues Wort
Voor Lange is de prediking een Verständigungsbemühung 37 waarin de predikant de homiletische situatie
en de bijbelse overlevering op elkaar betrekt. Daarbij is de homiletische situatie, die bepaald wordt door
de nood van de Anfechtung, de situatie die de kerk uitdaagt om te preken. De kerk weet zich daarbij
aangewezen op de Christusverheißung zoals die in de bijbelse overlevering betuigd wordt. Deze
Christusverheißung betekent in de kern dat God en de werkelijkheid bij elkaar horen en principieel op
elkaar aangewezen zijn: in Christus is de werkelijkheid met God versprochen. De genoemde
Verständigungsbemühung bestaat concreet in de bezeugende Interpretation van de bijbelse overlevering.
De predikant heeft daarin een dubbele functie: hij is Interpret en Zeuge. Deze beide functies zijn
onlosmakelijk met elkaar verbonden: als Interpret moet de predikant de bijbelse overlevering interpreteren
en als Zeuge moet hij getuigen van de relevantie van de bijbelse overlevering in het hier en nu. Dit
alles krijgt een plaats in een preekvoorbereidingsproces waarin de predikant meermalen de verstaanscirkel
(hermeneutische cirkel) tussen de tekst en de situatie doorloopt. De predikant is daarbij zowel
pleitbezorger (Anwalt) van de tekst als pleitbezorger van de hoorder. Het eindresultaat van dit proces van
heen en weer gaan tussen tekst en situatie zal een neues Wort zijn. Heel dit gebeuren is uiteindelijk
gericht op de hoorder: hij is het eigenlijke thema van de preek, want de betrokkenheid van de prediking
op de concrete situatie is van doorslaggevend belang. Het gaat er uiteindelijk om dat het de hoorder
duidelijk wordt dat en hoe de Verheißung de concrete situatie van de hoorder raakt, opklaart en
verandert: het gaat in de prediking om de Klärung der Situation, en alleen de hoorder kan beoordelen in
hoeverre dat werkelijk het geval is (der Hörer ist der eigentliche Richter).
Hiermee is het kader van Lange’s spreken over het neues Wort gegeven. Ik ga nu nader in op die
uitdrukking zelf. 38 Het neues Wort van Lange staat tegen de achtergrond van de in de vorige paragraaf al
weergegeven kritiek van Lange op het explicatie-applicatie-schema: een preek mag niet een populairtheologische
verhandeling-met-een-plus worden. “Der Prediger hat mehr zu tun, als biblische Texte
möglichst wortgetreu in möglichst heutiger Sprache nachzusprechen. Er hat als Anwalt seiner Hörer zu
verstehen und neu verständlich zu machen, worin die Relevanz des in den biblischen Texten bezeugten
Verheißungsgeschehens für ihr gegenwärtiges Leben liegt. Seine Rede ist in diesem Sinn »neues Wort«,
nicht »neues Wort Gottes«, wohl aber ein neues Wort der Kirche, das sie so noch nie gesprochen hat und
das doch übereinstimmen soll mit dem, was sie bisher gesagt hat.” 39 Lange’s spreken van het neues Wort
volgt logischerwijs uit het gegeven dat de preek als getuigenis van de predikant als Zeuge gebonden is
aan de concrete situatie waarin gepreekt wordt. Het is dan niet voldoende om met nieuwe en eigentijdse
woorden de tekst na te zeggen: er moet een nieuw woord gesproken worden. Dat neues Wort is beslist
geen nieuw Woord van God (er is geen sprake van voortgaande openbaring) maar wel een nieuw woord
van deze predikant die preekt in opdracht van de kerk. Het neues Wort moet dan ook controleerbaar zijn
ten overstaan van datgene wat de tekst zelf wil zeggen. 40
Als het gaat om het vinden van dit neues Wort spreekt Lange over de Einfall: het vinden van het
neues Wort draagt het karakter van een inval en heeft alszodanig iets creatiefs. Deze “Einfall ist kein
Offenbarungsereignis, sondern ein Durchbruch im Verstehen und zur Möglichkeit des Verständlichmachens.
Er ergibt sich nicht direkt aus dem Text, etwa als sein Skopus, sondern aus dem
spannungsreichen Aufeinandertreffen von Textverständnis und Situationsverständnis.” 41 Het neues Wort
wordt dus gevonden in een creatief proces.
Het is tenslotte van belang om op te merken dat het karakter van dit neues Wort bij Lange nader
inhoudelijk bepaald is door de uitdrukking: not-wendiges Wort. De nood die Lange hier op het oog heeft,
is de nood van de Anfechtung: de hoorders leven in een werkelijkheid die spreekt tégen God en daardoor
lijkt de bijbelse overlevering bij voorbaat niets-zeggend te zijn. Deze aanvechting wordt gezien de
opdracht tot preken ook voor de predikant acuut: hij is met stomheid geslagen. Uit deze nood dient de
17