1 JOS DOUMA, VENI CREATOR SPIRITUS. DE MEDITATIE EN HET ...

preek geboren te worden: de predikant gaat op zoek naar het woord dat die nood afwendt, het woord dat
een keer brengt, het verlossende woord dat de ban breekt en een nieuwe situatie schept. Want de predikant
is “nicht Zeuge des Textes, sondern Zeuge des Verheißungsgeschehens, er hat nicht das alte Wort
des Textes nachzusagen, sondern das neue Wort zu wagen, das jetzt und hier notwendig ist.” 42 Belangrijk
is dus dat het karakter van het neues Wort niet alleen formeel maar ook inhoudelijk is bepaald: het is niet
alleen een verrassend en creatief woord, maar tegelijk een woord dat mensen opnieuw met God op weg
helpt.
Zoeken naar het neues Wort
Mijn uitgangspunt nemend in Lange’s homiletische theorie wil ik de preek dus als neues Wort opvatten.
En het preekvoorbereidingsproces wil ik vanuit de predikant typeren als een zoeken naar het neues Wort.
43 Vanuit deze laatste typering maak ik nu in drie ronden een aantal opmerkingen.
1. Zoeken naar het neues Wórt. Met de typering van de preek als neues Wort wil ik recht doen aan de
centraliteit van het Woord voor de preek: het gaat in de preek om het Woord, het Woord van God. En
daarom is de preekvoorbereiding principiëel een beweging vanuit het Woord naar het neues Wort. Dit
principiële uitgangspunt hoeft echter niet op gespannen voet te staan met de constitutieve betekenis van
de rol van de hoorder voor het preekproces. Lange verwijst meermalen naar een beroemd gezegde van
Luther: ‘Allein die Anfechtung lehrt aufs Wort merken’. 44 Deze uitdrukking bedoelt een hermeneutische
grondregel bloot te leggen: als men het Woord in zijn bevrijdende betekenis wil kunnen horen, dan kan
dat niet anders dan door er vanuit de aanvechting naar te vragen. 45 Het Woord van God komt dán voluit
tot klinken wanneer aangevochten hoorders er luisterend naar vragen.
2. Zoeken naar het neúes Wort. Prediking kan nooit bestaan in het herhalen of citeren van Schriftteksten.
Wanneer dat het geval was, zou het homiletische veld slechts één pool kennen: de tekst. Maar het
homiletische veld kent drie polen, en het zijn de polen van de hoorder en de predikant die bepalend zijn
voor het gegeven dat het Woord in het preekgebeuren wordt gekleurd tot neúes Wort. De relatie tot het
Woord van de tekst is daarbij cruciaal, maar niet de enige.
In dit verband zou ik het bijvoegelijk naamwoord nieuw een pneumatologisch grondwoord willen
noemen. Voor het werk van de Geest is kenmerkend dat het ver-nieuw-end is. Vanuit het derde artikel
van het Apostolicum kan het volgende gesteld worden: de Geest schept een nieuwe gemeenschap (de
kerk), Hij schept een nieuwe relatie tussen God en mens (vergeving van zonden), Hij schept een nieuw
lichaam (opstanding van de doden) en Hij schept een nieuwe bestaanswijze (het eeuwige leven). 46 En zo
is het ook de Geest die het neúes Wort schept: prediking is bediening van de Geest.
Vanuit de invalshoek van de hoorder gaat het in het neues Wort om twee zaken. In de eerste plaats:
het gaat er in de preek om dat het Woord als nieuw ter sprake komt en ook als zodanig door de hoorders
ervaren wordt. En zo is de preek dan ook een levend woord dat voor de hoorders een herkenbaar, verrassend
en ont-dekkend woord tegelijk is. Een levend woord: het Woord van God is levend en dynamisch
en daarom zal ook de preek als neues Wort datzelfde karakter moeten hebben. Een herkenbaar woord:
het Woord van God is een op mensen afgestemde en voor mensen bedoelde boodschap. Het leven van de
mens wordt er in ter sprake gebracht. En daarom zal de preek als neues Wort ook herkenning moeten
oproepen: er beantwoordt menselijke ervaring aan de van God gegeven openbaring. Een verrassend
woord: het Woord van God is nooit voorspelbaar, saai of afgezaagd en daarom zal de preek als neues
Wort dat ook nooit kunnen zijn. Een ont-dekkend woord: het Woord van God onthult de diepste
drijfveren van de mens, ontdekt de mens aan wie hij is en neemt de sluier weg die over de werkelijkheid
heen ligt. De preek als neues Wort ont-dekt in de meest letterlijke zin de werkelijkheid als Gods
werkelijkheid, de mens als Gods mens. Deze drie woorden herkenning, verrassing en ontdekking
bepalen in hun onderlinge samenhang het karakter van het neues Wort vanuit de invalshoek van de
18