1 JOS DOUMA, VENI CREATOR SPIRITUS. DE MEDITATIE EN HET ...

Hier zijn we tegelijk aangeland op het punt waar we van perspectief kunnen wisselen: het
theologische perspectief met het theologische taalspel van geloven en belijden dat daarbij hoort, wordt
nu afgewisseld met het homiletische perspectief met het daarbij behorende homiletische taalspel dat
opener, empirischer, praktischer en directer is, maar waarin de grondtonen van het theologische taalspel
mee blijven klinken.
Preken: een homiletisch perspectief
Preken is tekst en hoorder in relatie brengen. Het eerste wat deze omschrijving duidelijk wil maken -
door het gebruik van de werkwoorden ‘preken’ en ‘(in relatie) brengen’ - is dat preken een gebeuren is,
een proces. In het taalspel van de homiletiek spreek ik daarom niet van prediking of preek (substantiva),
maar van preken als activiteit van de predikant, waaraan het horen als activiteit van de hoorder complementair
is. Preken en horen zijn processen die bij elkaar horen en samen be-dacht willen worden.
De onderliggende structuur van de homiletische omschrijving wordt bepaald door de zogenaamde
homiletische drieslag. Het is binnen de homiletiek gebruikelijk om het homiletische veld in kaart te
brengen vanuit de volgende drie constitutieve factoren: tekst, hoorder en predikant. Eigenlijk moet daar
nog een vierde constitutieve factor bij worden genoemd, namelijk de liturgie: voor het bepalen van het
wezen van de prediking en het preken is het onmisbaar de preek ingebed te zien in de liturgische context.
21 Er wordt gepreekt in het kader van de samenkomst van de gemeente op de eerste dag van de week, en
van die samenkomst belijden we: God is in ons midden. Deze liturgische context laat ik nu echter buiten
beschouwing om me helemaal te kunnen concentreren op de specifiek homiletische ‘grootheden’ tekst,
hoorder en predikant.
Het is niet voor niets dat ik deze drie woorden in deze volgorde noem: tekst, hoorder, predikant.
Daarmee breng ik - en hier blijkt al direct dat in het taalspel van de homiletiek de grondtonen van de
theologie blijven meeklinken - het volgende tot uitdrukking. De tekst komt op de eerste plaats: het
preken begint bij het gegeven dat er een goede boodschap is voor deze wereld, de boodschap van Jezus
Christus. Dat is een boodschap waar we niet zelf op zijn gekomen: God nam en neemt altijd weer het
initiatief. De hoorder komt op de tweede plaats: de boodschap van het heil heeft een concreet adres, is
bestemd voor mensen: God spreekt midden in het leven mensen aan op hun bestemming. De predikant
komt op de derde plaats: God stuurt mensen om de boodschap van het heil voor mensen te vertolken:
medemensen spreken ons met het evangelie aan.
Dit homiletische veld wil ik verder in kaart brengen met behulp van twee metaforen. Ik typeer het
homiletische veld praktisch-theologisch als krachtenveld, en praktisch-theologisch als spanningsveld.
Beide typeringen, die een geïntegreerde benadering van het homiletische veld bedoelen, licht ik nu toe
vanuit de drie factoren tekst, hoorder en predikant (in hun onderlinge samenhang).
Het homiletische veld als krachtenveld
Onder het gezichtspunt van de theologie (de pneumatologie) zou ik het homiletische veld willen typeren
als een krachtenveld. 22 Het preekgebeuren als bediening van de Geest wordt beheerst door krachten
waarvan we geloven dat ze van God komen: de Geest is erbij als er wordt gepreekt en als er naar de
preek wordt geluisterd.
In dit verband kunnen de drie polen van het preekproces als volgt beschreven worden. De tekst is als
deel van het geheel van de Heilige Schriften een door God geademd, een door de Geest gegeven Woord
van God. Het gaat in het bijbelwoord maar niet om een willekeurige tekst. De hoorder is een gelovige,
ingelijfd in het lichaam van Christus en zo ook tempel van de Heilige Geest. De hoorders van de preek
hebben al een hele geschiedenis met de Geest van God achter de rug. De predikant is, net als de (andere)
hoorders, een gelovige: de Geest woont in hem. Bovendien: als ambtsdrager is hij drager van door de
9