'De patiënt centraal' (pdf) - In voor zorg!

3}
4}
5}
6}
De Patiënt Centraal? De Patiënt Centraal?
Om zorgaanbieders te prikkelen hun prijs-kwaliteitverhouding (verder) te verbeteren,
is een belangrijke rol weggelegd voor onderlinge concurrentie. Verzekeraars worden
gestimuleerd om zich namens hun verzekerden als kritische zorginkopers op te
stellen. Met (voorkeurs)aanbieders dienen zij goede afspraken te maken over de
prijs en kwaliteit van zorg. Patiënten worden aangemoedigd om wanneer zij zorg
nodig hebben verschillende aanbieders met elkaar te vergelijken om zodoende
een weloverwogen keuze te maken 3 . De zorgvrager speelt dus op verschillende
markten een belangrijke rol: de zorgverleningsmarkt, de zorginkoopmarkt én de
zorgverzekeringsmarkt. De zorgvrager vormt een belangrijke kracht in het tot stand
komen van de marktorganisatie. Keuzevrijheid en het gebruik maken hiervan, speelt
daarbij een belangrijke rol. Dit stelt zorgvragers immers in de positie om keuzen te
maken en daarmee bepaalde signalen naar zowel verzekeraars als zorgaanbieders
uit te zenden. Het geven van meer vrijheden aan partijen – binnen de genoemde
marktimperfecties – gaat gepaard met de ontwikkeling van een samenhangende
adequate incentive-structuur voor alle drie de markten 4 . Waar het bevorderen van
zelfredzaamheid van de consument (vraagsturing) tekort schiet om het algemeen
consumentenbelang te verwezenlijken, heeft de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa)
bevoegdheden om zelf direct in te grijpen om dit belang te bewaken, consumenten
te beschermen en marktimperfecties te voorkomen 5 .
Het tegemoet komen aan de wensen van de zorgvrager op microniveau en
tegelijkertijd streven naar doelmatigheid in de zorg op zowel micro- als macroniveau
zorgt voor een spanningsveld. Deze spanningen zijn inherent aan de inrichting van
het zorgstelsel waarin gestreefd wordt naar invulling van verschillende publieke
belangen: kwaliteit, toegankelijkheid en betaalbaarheid. Kwaliteitseisen kunnen
de prijs opdrijven zodat de doelmatigheid van de zorgverlening onder druk komt te
staan. De beheersbaarheid van de totale zorguitgaven (macrobetaalbaarheid) is niet
voldoende gewaarborgd met doelmatig werkende markten (microbetaalbaarheid).
Het is immers mogelijk dat een sterke ontwikkeling van de zorgvraag (volumegroei)
leidt tot een overschrijding van het afgesproken kader. Het beheersen van
de kostenontwikkeling kan aan de andere kant gevolgen hebben voor de
toegankelijkheid van de zorg. Tenslotte kan er spanning zijn tussen de eisen van
risicosolidariteit en keuzevrijheid. Keuzevrijheid kan tot marktsegmentatie en selectie
door zorgverzekeraars en aanbieders leiden die de risicosolidariteit ondermijnen 6 .
Varkevisser, M. 2010. Patient Choice, Competition and Antitrust Enforcement in
Dutch Hospital Markets. Rotterdam: Erasmus Universiteit Rotterdam
VWS. 2001. Vraag aan bod. Hoofdlijnen van vernieuwing van het zorgstelsel. Den
Haag. Den Haag. http://www.monitor.nl/extra/vraag-aan-bod.pdf.
NZa. Consultatiedocument. (In) het belang van de consument. Hoe de NZa de
positie van de zorgconsument bewaakt en versterkt.
Van de Ven WPMM, Schut FT, Hermans HEGM. Evaluatie Zorgverzekeringswet en
Wet op de Zorgtoeslag. Den Haag: Den Haag: ZonMw, 2009.
10 Werken aan de Zorg 11
Werken aan de Zorg
1.
2.
3.
7}
8}
Vraagstelling
De zorgvrager speelt een centrale rol in het recente zorgbeleid. De kanteling in
de bekostiging moet zorgen voor vraagsturing in de zorg. Door de vraagzijde
meer vrijheid te geven om zijn wensen en behoeften actief na te streven en de
aanbodzijde de ruimte te bieden beter in te spelen op deze wensen en behoeften
worden zorgvraag en zorgaanbod beter op elkaar afgestemd. Dit moet leiden tot een
betere kwaliteit van zorg en meer doelmatigheid.
In deze rapportage beantwoorden we de vraag: “Wat is de impact van beleid op
vraagsturing in de zorg en de daarmee samenhangende kwaliteits- en doelmatigheidsverbetering
van de zorg?”
Welke beleidswijzigingen hebben impact gehad op vraagsturing in de zorg?
In hoeverre leidt het beleid tot (verschillende vormen van) vraagsturing?
Op welke manier zorgt vraagsturing voor verbeteringen in kwaliteit en doelmatigheid
van de zorg?
Definities en afbakening
Vraagsturing krijgt vorm en betekenis in de interactie tussen de zorgaanbieders,
zorgvragers en andere betrokken publieke en/of private actoren op verschillende
niveaus in de gezondheidszorg (macro, meso en micro). De kern van vraagsturing ligt
in de invloed van het vragersperspectief op het aanbod van zorg. In deze rapportage
nemen we verschillende benaderingen van vraagsturing mee 7 :
Sturing op de vraag: Dit mechanisme speelt zich eerder af op mesoniveau en
wordt in de praktijk gerealiseerd via zorgverzekeraars/ zorgkantoren: deze laatsten
sturen het zorgaanbod door namens de patiënt zorg in te kopen, uit te voeren of te
financieren. Daarnaast kunnen ook patiëntenverenigingen deze rol vervullen.
Sturing door de vraag: Hier gaat het vooral om de vraag op welke manier de patiënt
zelf het aanbod stuurt.
Sturing van de vraag: Het aanbod van zorg stuurt de vraag van patiënten aan,
waarbij rekening wordt gehouden met concrete vragen van de patiënt.
Een belangrijk middel om te komen tot sturing door de zorgvrager is transparantie:
alle relevante informatie over de prijs en kwaliteit van een product of dienst moet
voor iedereen relatief eenvoudig en zonder noemenswaardige kosten toegankelijk
zijn 8 .
Leys, Mark. 2003. Kiezen in Zorg: Preferenties en competenties van consumenten.
Den Haag. Den Haag.
Plug, P., M. van Twist, and L. Geut. 2003. Sturing van marktwerking. Assen:
Berenschot fundatie en Koninklijke Van Gorcum BV.