Tiecelijn - Reynaertgenootschap

Tiecelijn 21
Gent
In Wolven op de Blandijn. Gentse kanttekeningen bij de Ysengrimus gaat Verbaal in
op de rivaliteit tussen de Gentse abdijen Sint-Pieters en Sint-Baafs. Sint-Pieters is
de abdij waarin Isegrim als monnik wordt opgenomen (en na een parodiërende bisschopswijding
wordt uitgeslagen). Sint-Baafs wordt nergens in het dierenepos genoemd
en lijkt dus gevrijwaard te worden van kritiek. In een artikel uit 1986 heeft
Ganser betoogd dat de Ysengrimus in Sint-Baafs zou zijn geschreven, met als argument
dat een Pieterling zijn eigen abt nooit zo door het slijk zou halen als in
Y. V 869-890 gebeurt. 3 Of daar halverwege de twaalfde eeuw ook zo over gedacht
werd, is nog maar de vraag. 4
Verbaal maakt aannemelijk dat er in het verhaal van Isegrims visvangst spot en
kritiek op Sint-Baafs is verwerkt. Isegrim visser is de enige episode waarin met name
genoemde menselijke personages in het verhaal optreden, namelijk de dorpspriester
Bovo en de oude Aldrada, zijn concubine volgens een glos in één van de handschriften.
Haar naam verwijst naar de heilige Landrada, één van de vele dubieuze heiligen
die in Sint-Baafs vereerd werd. In de reliekenstrijd tussen de beide Gentse abdijen
had Sint-Baafs steeds het nakijken, zodat de Bavelingen in hun verzamelwoede met
allerlei obscure heiligen op de proppen kwamen. Ook Aldrada’s onzinnige heiligenlitanie
(Y. II 59-72) verwijst naar de dubieuze verzameling heiligen van Sint-Baafs.
De merkwaardige vita van Pharaildis (Sint-Veerle) die op Aldrada’s litanie volgt, bespot
de verering van een van de belangrijkste heiligen van Sint-Baafs. De naam van
dominus Bovo, die meer aan zijn haan hecht dan aan de juiste vorm van de liturgie,
verwijst naar Sint-Bavo, de heilige naar wie de abdij vernoemd is.
Daarna schetst Verbaal een beeld van de dichter: een man die verbonden was aan
één van de Gentse scholen en met argwaan, zo niet verbittering de wereld om zich
heen zag veranderen. En ook het onderwijs, waarin de bestudering van de klassieken
en heilige schriften terrein verloor aan het scholastieke denken. Daarom zou
hij een nieuwe woonplaats hebben willen zoeken in Egmond, een klooster waar nog
plaats was voor literatuur en een traditionele, klassieke vorming werd gewaardeerd.
Terecht benadrukt Verbaal dat de dichter geen nihilist was of zwartgallige dweper,
zoals Knapp en Van Mierlo hebben beweerd, maar zijn kritiek zo verwoordde dat
zijn publiek er hartelijk om kon lachen. 5
Wilhelm Heizmann publiceerde in 1995 Die Pharaildis-Überlieferung im mittellateinischen
Tierepos Ysengrimus, over Pharaildis’ vita. Anders dan Van Mierlo en Mann,
die hebben gesteld dat haar vita aan de fantasie van de dichter is ontsproten, 6 vermoedt
Heizmann het bestaan van een overlevering die verder terugreikt in de tijd
dan de Ysengrimus.
~ 18 ~