Tiecelijn - Reynaertgenootschap

Tiecelijn 21
In de tijd waarin de Ysengrimus geschreven werd, woedde dit debat nog in volle hevigheid.
Zo liet Petrus Venerabilis, de abt van Cluny, in 1147 de Statuta congregationis
Cluniacensis verschijnen, waarin hij de hervormingen beschreef die hij doorvoerde
om de kritiek uit Bernardus’ Apologia te pareren. Sint-Pieters, de abdij waar Isegrim
intreedt (en wordt afgerost), werd overigens in 1117 vanuit Sint-Bertijns hervormd
conform de gebruiken van Cluny, maar bleef juridisch onafhankelijk.
Isegrim, de wolfsmonnik, vertoont trekken van de monniken van Cîteaux: hij komt
uit het bos, is kluizenaar, verricht handwerk, zwijgt, stelt liturgische hervormingen
voor, herinnert met zijn lichtgrijze haar aan de witte pij van de cisterciënzers, houdt
zich strikt aan de Regel en streeft liturgische eenvoud na. Hij doet dat evenwel niet
uit een streven naar grotere volmaaktheid, maar uit zucht naar meer voedsel; als een
farizeeër volgt Isegrim schijnheilig de regel van zijn maag. Isegrims gedrag wordt
ook geassocieerd met de hebzucht van de (cisterciënzer) paus Eugenius III (‘Bij zijn
[d.w.z. Isegrims] uitvaart past het geld waarmee de doortrapte paus de christenen
aan de hertog van Sicilië heeft verkocht’ (Y. VII 465-466)), en met de grote mond
van Bernardus van Clairvaux (de ram Jozef tegen de wolf: ‘Sper daarna je kaken
over de volle breedte voor me open. Kijk hoe ver je je lippen van elkaar kan krijgen!
Overal doet het gerucht de ronde dat je even ver als Bernardus je muil kan openen.’
(Y. VI 87-89)). Mann brengt de kritiek op deze cisterciënzerprelaten in verband met
de mislukking van de tweede kruistocht, die beide heren gepropageerd hadden. 12
Billy heeft nog twee artikelen over de Ysengrimus gepubliceerd: Hagiographical parody
in the Ysengrimus (1991) en The Ysengrimus as hermeneutical satire (1994). Niet
gepubliceerd is zijn dissertatie, The Ysengrimus. Allegory and Meaning. A Historical,
Theological and Literary Study, die ik helaas nog niet heb kunnen lezen. Ten slotte
noem ik hier nog een artikel van Coun, De Ysengrino et Reinardo en de Regula Sancti
Benedicti (1987), over verwijzingen naar de Regel van Benedictus in de eerste drie
episodes (De geschiedenis met de ham, Isegrim visser, Isegrim landmeter) van de Ysengrimus.
Taal
Hajo Westra bespreekt in The Speech of Animals in the Ysengrimus and the Subversion
of a Christian Hierarchy of Discourse (1989) één van de grote thema’s van het Latijnse
dierenepos, misbruik van taal. Volgens commentaren van kerkvaders op de zes
scheppingsdagen is er sprake van een hiërarchie in taalgebruik. God vertegenwoordigt
de hoogste vorm van communicatie. Dan komt de mens, wiens taalgebruik sinds
de zondeval niet meer van smetten vrij is. Was de mens in het paradijs nog naakt,
een weerspiegeling van zijn geestelijke zuiverheid, eenmaal verdreven hulde hij zich
~ 30 ~