ÂÊÁËÈÍÎÏ van piskijkers en heelmeesters - Museum Boerhaave

ÂÊÁËÈÍÎÏ
Museum Boerhaave: Algemene
Natuurwetenschappen (ANW)
heid. En tegen deze ziekte bestond
slechts één remedie: het huwelijk van het
meisje met de door haar vader zo verfoeide
jonge minnaar. Op dit thema werd
soms gevarieerd door de minnaar vermomd
als dokter ten tonele te voeren. De
jonge galant hulde zich dan in een zwierig
fantasiedokterskostuum en overtuigde
de vader des huizes met veel medische
hocus-pocus dat zijn dochter maar op één
manier kon genezen van haar liefdeskrankheid.
Zij moest toestemming krijgen
om te trouwen met haar geliefde.
Als het doktersbezoek vond dit kluchtige
onderwerp ook zijn plaats in de Hollandse
schilderkunst. Vooral in het oeuvre van
Jan Steen - maar ook bij andere Leidse
schilders - vinden we vanaf de tweede
helft van de 17e eeuw vele voorstellingen
van doktoren aan het ziekbed van een
jong meisje, gadegeslagen door haar
familie en een dienstmeid. De dokter is
op deze schilderijen gewoonlijk gehuld in
een zwart lakens kostuum met witte
kraag - een ouderwetse dracht die hem
voor het contemporaine publiek meteen
kenmerkte als een schertsfiguur.
Platvloerse verwijzingen naar de liefde,
Mara
van PISKIJKERS en HEELMEESTERS 16 / 44
zoals copulerende hondjes op de achtergrond
of obscene gebaren van de bijfiguren
op het schilderij, maakten de toeschouwer
duidelijk dat de patiënte in het
tafereelleed aan liefdeskrankheid. (zie
illustratie)
Charlatan of vermomde minnaar?
De piskijker is een variant op dit thema.
In dit schilderij speelt de geschiedenis niet
in het slaapvertrek van de patiënte, maar
bij de dokter thuis. Een globe en een anatomische
atlas moeten de wijsheid en
intellectuele bedrevenheid van de medicus
benadrukken, terwijl het oosterse
tapijt en de rijk bewerkte veldkruik luxe
suggereren. Achter de dokter, die ingespannen
naar het urinaal tuurt, staat een
wat bedrukt kijkend vrouwtje met een
emmer of mandje onder de arm. Het is
heel wel mogelijk dat dit personage niet
de liefdeskranke zelf voor moet stellen,
maar een dienstmeid die door haar liefdeskranke
meesteres is gestuurd om de
dokter te halen. Zij heeft een gevuld pisglas
als bewijsstuk meegenomen om de
ernst van de situatie aan de geneesheer
duidelijk te maken.