extra-parlementair. niet-parlementair - Koninklijke Bibliotheek

VAN ONZEN TIJD JAARGANG XIII (1912—1913) No. 47
EXTRA-PARLEMENTAIR. NIET-PARLEMENTAIR
»Conticuere omnes—"
De linkerzijde, de politieke meerderheid der Volksvertegenwoordiging, wil niet dragen
de regeeringsverantwoordelijkheid; het parlementaire stelsel is daarmede gekomen op
het doode punt. De vrijzinnige concentratie draagt daarvan de schuld. Of hare leiders
al dan niet reeds vóór de verkiezing deze houding hebben aangekondigd, is daarbij
van geen belang: gepraemediteerd is de verzaking van verantwoordelijkheid zeker
geen minder kwaad. Den socialist mede in de schuld te betrekken, verontschuldigt niet:
diè partij wankelde, maar behield ten slotte haar karakter, op verloochening waarvan
niet mocht worden gerekend.
En nu? Hoe komt men over het doode punt? Hare Majesteit gaf zonder nadere omschrijving
de opdracht tot de vorming van een extra-parlementair kabinet; de heer
CORT VAN DER LTNDEN tracht die opdracht uit te voeren. Vanwaar die als onmiddellijk
antwoord op de weigering der concentratie gegeven opdracht aan een willekeurig oudminister
der linkerzijde? De overweging zal den doorslag hebben gegeven, dat, nu de
Volksvertegenwoordigers der linkerzijde te zamen den moed en het vertrouwen misten,
hunne verkiezingspolitiek tot werkelijkheid te maken, nog eene poging moest worden
beproefd, buiten deze kleinmoedigen de mannen te vinden, die den moed durven toonen,
als leiders der vrijzinnigen ten minste zooveel mogelijk aan de uitspraak der stembus
recht te doen wedervaren. Zullen die mannen te vinden zijn? Zal die moed niet overmoed
verdienen te heeten? De toekomst zal het leeren; de lange, veel te lange tijd,
dien de formateur reeds noodig heeft gehad, zijne mannen te vinden, doet het ergste
vreezen.
Een extra-parlementair kabinet: die eigenschap raakt slechts de keuze der personen,
is van ondergeschikt belang; zij raakt niet de verhouding van het Ministerie
tot de Volksvertegenwoordiging, noch het Regeeringsprogram. En toch, mocht de heer
CORT VAN DER LINDEN slagen, dan zal juist in die beide opzichten zijn ministerie bijzonder
zijn gekenmerkt: het zal zijn een niet-parlementair ministerie. De éénheid van
leiding en verantwoordelijkheid tusschen Regeering en Kamermeerderheid, de kern
en de drijfkracht van het parlementaire stelsel, zal ontbreken. Eene Kamermeerderheid,
die zelve geen verantwoordelijkheid aanvaardt voor de vervulling der stembusbeloften,
waaraan zij haar bestaan dankt, kan de Regeering niet ter verantwoording roepen, zoo
deze die beloften op zijde zet; de Regeering, die aandurft, wat de Kamermeerderheid
dwaas en roekeloos achtte, kan op die meerderheid niet bouwen, zoo haar bedrijf
dreigt te mislukken. De Kamermeerderheid spreekt niet mede over de vaststelling van
het Regeeringsprogram; hare pers geeft niet de minste leiding, zij zwijgt, en wacht af.
De beginselen, de voornemens, de beloften, waarom de verkiezingsstrijd is gevoerd, en
waarop de linkerzijde heeft overwonnen, zij zullen door het komend ministerie op
nieuw worden gewogen, en naar eigen inzicht aanvaard of verworpen. Hoe duidelijk
ook de verkiezingsinzet was, de heer CORT VAN DER LINDEN zal hem analyseeren, en
eruit behouden, wat hij verwezenlijkbaar acht. Over de linkerzijde der Kamer heen zal
hij zien naar de bevolking, en — naar de rechterzijde. En toch — geen zakenkabinet,
geen kabinet ad hoe, maar een extra-parlementair, niet-parlementair linksch ministerie,
dat de rechterzijde als oppositie tegenover zich vindt.
761

762
JAARGANG XIII (1912—1913) No. 47
VAN ONZEN TIJD
Aan ons is het niet, te weeklagen over de kleinmoedigheid der linkerzijde, die het
eenige middel van zich wierp, ooit weder de leiding van 's lands zaken te voeren; in
haar eigen kring smoort men niet dan met moeite de bittere verwensching over zooveel
onberaden taktische kleinheid, die, droevige bespotting der traditie, het ontbreken
èn van positieve liberale gedachten èn van krachtige leidende staatslieden aan den
volke in alle duidelijkheid openbaart. Wèl komen ons in herinnering de voorstellen
tot Grondwetsherziening van het ministerie-HEEMSKERK, waarvan meer dan een de
strekking had, formules in de Grondwet te doen opnemen, door welke de tegenstelling
van Regeering en Vertegenwoordiging scherper zoude worden tot uitdrukking gebracht.
Die formules zijn door de linkerzijde, en terecht, gewraakt; maar het waren toch niet
anders dan f o r m u 1 e s. De linkerzijde, die zoo schamper erover sprak, bedenke thans,
dat haar bedrijf ons gaat brengen de werkelij kheid. Grover werkelijke reactie tegen
de ontwikkeling van ons staatkundig leven, tegen eene gezonde werking van het parlementaire
stelsel, kan niet worden gevoerd dan door eene politieke meerderheid, die
bij de stembus met hare beginselen, hare voornemens, hare beloften eene grootsche
overwinning heeft behaald, zich zelve heeft toegejuicht, als hadde zij het vaderland
van een wissen ondergang gered, en daarna aan de leiding der regeering zich onttrekt,
om met hare pers zwijgend af te wachten, wat een willekeurig oud-minister der
Kroon haar als regeeringsprogram zal voorzetten. Een monarch, die eigen inzichten
ten spijt der bevolking, zoude willen doorvoeren, hebben wij gelukkig niet; op avontuur
beluste krachtige staatslieden, naar wij hopen, ook niet. Ware het anders, geen
bedrijf beter dan dat der linkerzijde om ons terug te brengen tot de periode der echte
koninklijke ministeries, en ons de crisisjaren der parlementair-democratische
ontwikkeling opnieuw te doen doorleven.
25 Augustus 1913.
* VONDELSCHETSEN 1
) *
Tegenover Thijm's „breede, fijn-gepenseelde Vondel-Portretten" stelt pater Molkenboer
bescheidenlijk zijn Vondel-Schetsen. Evenals gene zagen zij het levenslicht in
de bundels van den Volksalmanak, later het Jaarboekje; zij zijn dus van verwante afkomst
en hun sprekende familietrek valt niet te ontkennen. Ook m levensdoel bieden
de Portretten en de Schetsen overeenstemming.
Thijm streefde in de beelden, die hij van Vondel gaf, om den dichter, den roomschen
dichter, bij zijn volk bekend en bemind te maken. Dat was toen zoo noodig, na '68, toen
wel ieder over het standbeeld sprak, en van de prachtuitgaaf, maar men van den mensch
en dichter nog zoo weinig afwist. Ook in onze dagen spreken velen óver Vondel, zien
zijn geniaalste spelen geniaal opvoeren, maar Vondel-studie wordt maar door weinigen
beoefend.
Hoe meer men 's dichters leven in verband met zijn werk volkskundig kan maken, des
te meer zal hij ook aan niet-studeerenden, aan niet-beroeps-lezers geopenbaard worden.
Pater Molkenboer's Schetsen, in een zakbundeltje verzameld in de reeks van de nobel
uitgegeven „Witte Bibliotheek", zullen evengoed als Thijm's Portretten, die roeping
kunnen vervullen. .
Rond Palamedes, Gysbreght „onsterffelyck", Van Lucifers opgang, drie
der vier hoofdstukken, brengen ons nabij Vondel in den tijd van zijn drie grootste
spelen. Wij leven met den dichter meê; en Molkenboer's innige kennis van taal, plaats
en personen verplaatst met boeiende nauwkeurigheid den lezer te midden van het leven
dat den dichter omringt. Wij zien Palamedes worden. De praatzieke schipper Sybrich,
1) Vondelschetsen door B. Molkenboer O.P., (Witte Bibliotheek), Paul Brand, Bussum 1913.

VAN ONZEN TIJD JAARGANG XIII (1912—1913) No. 47
die gedacht wordt Vondel over de Meer naar Beverwijk te varen (hij schijnt wel een
broeder van den beurtman uit Amsterdam naar Alkmaar, die Vondel op den igen van
Bloeimaand 1639 overbracht naar de stad waar Tesselschade woonde •), die schipper
heeft het over den stervenden Maurits. Op Vondel maakt dit gesprek een diepen indruk"
een onweerstaanbare zucht voelde Vondel opdringen van uit de intiemste
diepten" zijner ziel, om bij het graf van dien „Grootvaer" (Oldenbarnevelt) een gedenkbouw
te stichten, waaraan hij al zijn krachten wijden wilde . Het moest zijn „het
schriiven van een grootsch, wraakroepend poëem". .
In de Beverwijk aangekomen, wordt Vondel ons geschetst op de Hofstede Scheybeeck
van Laurens Baeck, die, ziet men de oude afbeelding, nu juist niet den indruk
maakt van een „boersche villa met haar oranje-kleurig dakenrood en gekanteelden
gevel", maar van een rijk landhuis 2
). ..... , , , T , ,
Albërt Koenraad Burgh, Reael, Hooft vinden wij hier m gezelschap van Vondel
en de Baecken. Een warm gesprek tusschen de vrinden over Mounngh en Barnevelt,
door den schrijver weergegeven in levendig gekleurde eigenaardig 17de eeuwsche
spraak loopt uit op het bekende woord van Burgh aan Vondel: Wel, maak er een
treurspel van!" dat 's dichters geest gaande maakte voor Palamedes.
Dan zien wij Vondel in De Trou het plan ontwerpen voor „dat toornend gedicht
Palamedes.... groeiend, uit een hoofd en een hart die zes jaren ang hun bittter opwrokkende
kreten hadden versmoord". In echt Thymsche trekken wordt ons geschetst
hoe de dichter zijn treurspel opzet. „Het treurspel, klassiek ontworpen, maar
met onbetwistbare eigenheid van vinding, werd één bliksemende verzenreeks, zwaar
rood van genadelooze verdoeming in verbijsterend uitstormend wraakgeroep
In 't laatst van November 1625 hangt Palamedes, treurspel door Joos
van den Vondel, in den winkel van Calom ,te koop. Had de moedige dichter wel
voorzien, wat de gevolgen konden zijn van de scherpe satire? Er verliep geen week,
of het stuk was in ieders handen. Hevige beroering bracht het te weeg. Het zijn
voortreffelijke bladzijden, waarin pater Molkenboer de woede der predikanten schetst
in het stuk als huichelaars afgeteekend. Het volk, door prmsgezinden opgehitst, oopt
voor Vondels woning dreigend te hoop. Hij ontvlucht bij zijn zuster Clementia (haar
man Hans de Wolff, dien de schrijver nog volgens Brandt noemt was reeds lang
dood 3) Zij onthaalt hem op verwijten; de dichter ontwijkt de stad en vlucht naar
Baeck te Beverwijk, zijn goeden vriend en gastheer, en gevoelt zich eindelijk veilig
en gerust. Na het vonnis van de Amsterdamsche Vroedschap dat hem op 17 December
1625 tot 300 gulden boete veroordeelde, keert Vondel m De Trou terug. - Vol
stemming teekent Molkenboer de oude stad in het winterkleed, te avond met de donkere
gestalten van voorbijgangers op den effen sneeuwgrond. We worden m De Trou binnengeleid,
waar Maeyken m den winkel zit te cijferen bij een kaars, en een voornaam
bezoeker haar opschrikt, die naar Vondel vraagt en hem op zijn werkkamer vindt,
waar we ons gauw thuisgevoelen, zoo nauwkeurig wordt zij ons beschreven. Aan
den wand hanit reeds, zeer eigenaardig, de oude kaart van Amsterdam door Cornelis
Anthonisz, die na jaren den dichter van zooveel dienst zou zijn bij het ontwerpen
van Gijsbrecht van Aemstel De late bezoeker is de schepen Albert Burgh,
die Vondel de boete komt vergoeden, omdat hij door zijn raad aan Vondel gegeven,
ook een deel van het vaderschap van Palamedes wilde dragen en ook de schadelijke
gevolgen vergoeden, die het treurspel den dichter had berokkend.
De Vondel-schetsen van pater Molkenboer bieden een hoog letterkundig genot,
al vormen zii geen volkslektuur. Hij heeft gestreefd door typische woorden en uitdrukkingen,
aan de oude taal ontleend, aan zijn schetsen een echt lokale kleur te
geven en is daarin allergelukkigst geslaagd. _
Hoe boeiend is de tweede schets, die ons ten huize van P.Cz. Hoo t brengt toen
Gysbrecht kwam te verschijnen. De vertrekken injiet^deftige woonhuis van den
*) Zie Verspreide Verhalen (1909) I, 274.
2
) Zie Minne-plicht ende kuysheyts-kamp, 1626.
3) Zie Vijfde Verslag v. h. Vondel-Museum, bl. 34.
7 6
3

7 6
4
JAARGANG XIII (1912-1913) No. 47 VAN ONZEN TIJD
Drost op de Keizersgracht over de Groenlandsche pakhuizen worden nauwkeurig
beschreven waarin de Drostin, het boekje met Vondels treurspel doorbladerend,
wordt opgeschrikt door het bekende kloostertafereel. Later op den avond komt
Sweelinck en begeleidt Tesselschade bij haar zang van de kerstrei uit Gysbrecht.
Plotseling komt Vondel binnen en brengt de tijding, dat ook dit treurspel op aandringen
van de predikanten verboden zou worden. Toch wonen we nog de opvoering
bii; en dit tafereel met zijn geestige beschrijving van den schouwbuig en de
drukte en het gewoel op de straat, van Vondel, die met Anna zijn dochter, de eerste
opvoering bijwoont van het „onsterffelijcke" spel, vormt een der aardigste schetsen van
h6
De°lezing van Lucifer door den akteur Adam Carelsz van Germez ten huize van
Vondel in gezelschap van Isaac Vossius, Dirck Vennekool, Jan Vos en Marten
Kretzer' is een geestige vondst van pater Molkenboer, om de eerste opvoering van
Vondels meesterstuk, en al wat daaraan voorafging en volgde, echt boeiend te
schetsen Maar ik mag den lezer het genot met ontnemen, dat hem bij de lezing
wacht door hier een paar krabbeltjes te geven naar de kleurrijke paneeltjes, die
de kunstenaar met zooveel zorg heeft bewerkt. Slechts één opmerking zou ik wi len
maken dat Jan Vos toch wel in wat al te zwarte kleuren is weergegeven, ikkan
niet aannemen, dat hij opzettelijk Vondels spelen bij de opvoering zou hebben
tegengewerkt. Dat zij niet meer in den smaak vielen kwam zeker ook wel door
de gruwelstukken van Vos en anderen, die, in navolging van het Itahaansche tooneel,
in de mode waren gekomen. Maar Vos heeft juist getracht door Lucifer en Jephtha
van dansen te voorzien, deze stukken meer in den geest van het publiek te doen
vallen Het bericht bij Brandt over de oude, versleten costumes en de onbekwame
spelers die Vos in 't bijzonder voor Vondels stukken zou hebben uitgekozen verdient
geen geloof, alleen reeds omdat het niet waarschijnlijk is, dat Vos zóó slecht
de belangen van zijn onderneming zou hebben begrepen, dat hij, welk stuk dan
ook slecht zou hebben verzorgd. Dr. Worp heeft aangetoond, dat dezelfde uitmuntende
spelers, Pietersz, Van Germez, Noseman, Adnana Noseman e. a. die in
Vos' stukken voorname rollen vervulden, ook in Vondels tooneelspelen zijn opgetreden.
Jaarlijks werden zijn stukken gespeeld toen Vos regent was dikwijls 14 ja
20 maal 1
)- Brandt had een veete tegen Vos, en nam daarom het bericht, dat hij
van Antonides had, in zijn Vondel-biographie over. ;
Antonides, de Vondelzoon, heeft als model gediend voor de vierde schets. De
80-jarige Vondel wandelt met diens vader, Anthome Janszen, van de Bank van
Leening naar het Singel en spreekt vol lof over de verzen van den jongen, ziekelijken
Antonides, over Bellone aan Bant, waarvan het land vol lol is. Hij herkende
daarin ,die lekkere adjektieven en vertroetelde draaien uit zijn eigen bundels
weggesnoept", en de oude dichter had er schik in, dat „de brave borst zoo vol lof
van hem zat" en hem te veel las. De goedige Vondel gaat den jongen dichter bezoeken,
die ziek thuis zit in de Teertuinen met uitzicht op het Y en zijn zilveren
golven' dat hem tot zijn beroemd gedicht de Ystroom inspireert.
Van vinding en uitvoering is deze de meest ongmeele der vier Vondelschetsen.
De oude krachtige Vondel, tegenover den jongen, zwakken Antonides, hem opbeurend
'en aanmoedigend, en toch zoo voldaan en gelukkig, dat zijn zoon
hem, den grooten zanger, na tracht te volgen, is een tafereeltje Ihym volkomen
W
pïter g
Molkenboer heeft goed gedaan met deze minder bekende Vondelschetsen
uit hun vergetelheid te halen. Zij verdienen ten volle gelezen en herlezen te worden
omdat zii, in een bijzonder karakteristieke taal enkele van de groote momenten
'uit Vondels leven, in Thijm's meesterlijken trant, maar geheel oorspronkelijk
weergeven.
HEEMSTEDE, Aug. 1913 J. F. M. STERCK
!) Zie: Jan Vos, proefschrift van Dr. Worp, bl. 102—104.

VAN ONZEN TIJD JAARGANG XIII (1912—1913) No. 47
NAAR HET HEILIG MEKKA DER VLAMINGEN
INGOYGHEM, 17 OOGST, 1913
„ . . en der steeg een stem op, grootsch ontzaglijk
dreunend wijd en ver door Kortrijks velden:
Vlaanderen den Leeuw!" (ALBR. RODENBACH)
Mijne vrienden, Marjanne heeft op i 7den Oogst een kwaden dag beleefd! O O,
een uiterst kwaden dag.. Hebben niet duizenden leeuwen gedanst langs de nekken
en glooiingen van den Ingoyghemschen kouter? Hebben met al de horizonten van
Vlaanderen ontzaggelijke schadronnen Vlamingen uitgeborsten onderaan den Kïuisberg?
Wat was het dan toch? Bedevaart of stormtocht? Sporenslag of Gildenoproer?..
De blinkende blaeren der Ingoyghemsche beetvelden rilden van den dreun en den
trap van onafzienbare ruiterij en voetvolk, de lucht klakkerde van t wellustig ge ap
der honderden Vlaamsche banieren en de wolkgevaarten zouden den hemel afblotten
van den oneindigen krijgsroep die wijd en zijd over het Vlaamsche Mekka rumoerde:
„Vliegt de Blauwvoet! Storm op zee!"
God God, die Scheldebergen groeiend m smoor en schemering, klaarte en zonval,
hoe békruldén hunne weidsche delling de rijpgele, Vlaamsche knjgsvlaggen waarop
reuzelijk-zwarte leeuwen likkebaardden en de roodhllende tong hijgden naar ginder,
ginder dichtbij, naar Frankrijk! ,' ', , , . ,
Hoe mierelden, duister van Vlaamsch volk, de geweldige, verstrekkende heirbanen
en hoe staken de, als lauwerkransige, boomen vol roep en wederroep, zang en
klank; hoe was daar over heel Zuid-Vlaanderen de weelderige gonzing van een
Vlaamschen biekorf, dat - zoo verhaalt de jongste sage - men het heimelijk hooren
kon tot over Sint-Quentijn! .
'k Heb geen pen om daarover iets te schrijven, geen adem om daarover iets te
dichten, gein woord om mij uit te spreken.... Ik sta er onder met mijn krachten
Ta 't was daar oude-tijdachtig-wonderbaar, romantisch en vertelselachtig en dat vertelsel
begint alzoo: Rond den tijd dat de Vlamingen leefden woonde er in een groot land
een zeer oude Man die van den morgend tot den avond wonderbare dingen deed....
Och zeer geliefde Pastor Verriest, wat is er over uwe vergrijsde gestalte eene
klaarte gevallen van jongen dag, een lichtzweerd uit Gods wolken, een vurige oogslag
Gods zeiven.... Nunc dimittis.... _ . „
Daarboven op die kranke tribuun, waaronder uw „Flammgantendom U met betraande
oogen van liefde en ontroering voorbijstapte, stondt gij m uw pnesterlyk
soutaan te groeten en te wedergroeten met bevende hand vol uitnemende teederheid.
Uw zwarte handschoen half-overgeschoven liet de vmgerlutsen telkens als een
groet naar het volk toezwieren en gij knikte met uw zacht-aangebloosd gezicht
bovenaardsch-minzaam, wijl uw fijne goudbril het „glorievolle licht van den Ingoyghemschen
hemel prikte. . TT ,
Maar mijn keel kropte van de ontroering toen zoovele jonge priesters U den
Mozes der jonge Levieten, voorbijgaande groetten.... Toen hebt gij hartstochtelijker
dan anders iedermaal de balustrade overleend en leefdig met de beide handen gewaaid
naar hen, die de nieuwe Voortdragers zijn van uwen Geest.... Gij naamt, als
in eene bijzondere aandacht, sierlijk voor hen uw zijden potsken al de grijze haren
en kon het moeilijk nog met beverige vingers in een rukje weder opzetten.
Ik heb ook al uwe beminde parochianen, wat zeg ik, al de boeren van uw Zmd-
Vlaanderen, uwe eerweerde voeten zien voorbij trekken en van verre, van op den
steenweg naar Vichte, wezen hunne vingers al naar U en rekten hunne halzen op
naar U. Ik let na en hoor een oud boerken zijnen kameraad nog zeggen: „Wat moet
onze Pastor toch aardig zijn in zijn hert bij al die vereermsse en ze lachten van
medeblijdschap; een ander zei: „En dat allemaal voor onzen Pastor ; een andere
nog: „Wel Heere God, wie zou dat gepeisd en hebben!" Ja, zelve de muzikanten,
765

766
JAARGANG XIII (1912—1913) No. 47 VAN ONZEN TIJD
die, voorbijstappend, met roode en opgebolde kaken ijverig hun schoonste „marche
patriotique" op 't koper bliezen, gluurden allemaal met straffe oogen over hunne
notenboekskens naar boven de tribuun, waarvan uwe epische gestalte over hen
genegen schaduw gaf.
Pastor, Pastor toch, gij, de volksgeest van het Katholieke Vlaanderen, gij, de
„Levenwekker", naast Rodenbach en Gezelle, onzer duistere, verslapen krachten,
hoe hebben we U gevierd!
Hoe hebben we U gevierd als daar op het grazig kouter vóór Streuvels' „Lijsternest",
die duizendtallen van Blauwvoeten kropten rond het verhoog waar Vermeylen
helder en kruimig U de „zegepraal van het vlaamsche woord" verhaalde, te midden
een verward geel-gulden-zwart sperenveld van honderden geleeuwde vlaggen, die
kletsten blijgezind. „De wind ons vane in plooien slaat!"
Pastor, Pastor, hoe hebben we U gevierd als daar twintigtallen vlaamsche jonkheden
als druifgetrossel geestdriftig uwen automobiel aanhingen en hem, onder ontroerlijke
hoezee's, het weiplag afrolden naar die Luilekkerlandsche tent die kortop
ronken begon van klap en lach, boerte en leute, spraak en aanspraak, handgedaver
en gezang.... „En riep hem stem- en schalenklang te midden leutig feestgedrang".
Had het woord van een lid der Amsterdamsche Violieren toen niet een verrassend-historische
klank wanneer hij U aansprak: „die vermocht wat zóóveel Vlaamsche
sprekers en schrijvers samen niet vermochten: ons, Roomsche Nederlanders in geestdrift
ontsteken voor uw heerlijk land en uw zoet-vloeiende taal!"
Zie, rond dien etenstijd kwam ik ievers in eene groote, oude boerendoenst achter
die nu beroemde wei vóór Streuvels' Lijsternest en heb er Lieva gevonden uit „Open
Lucht", die me vettig boerenbrood en wilde hesp voorsneed en me tusschendoor
openhertig verhaalde hoe goedzielig de Pastor was en, lachenderwijs dan, hoe Streuvels
allemaal, allemaal leugens over haar had verzierd. „Allemaal, allemaal leugens, menheere",
en ze giechelde van hartelijke deugd....
't Was te nanoen dat ik de warme dellingen omtrent den Kluisberg heb afgedoold, tusschen
de oneindig-opglooiende partijen opgeschoofd graan, tusschen tropisch-weelderige
maïs en beet, langs konkel en kant, gestruik en kortwoonst om eindelijk afgesloofd
van de ontroernis en den gang, neer te breken ruggelings tegen een riekenden
graanopper, dat de dalende zon roodroestig over mijn gezicht kwam en beneden
mij, in die Bijbelsche vallei der West-Vlaamsche reuzen, schemeren begon dat speelgoedachtig
Ingoyghem, 'twelk nog zwermde van vlaamsch volk en doezelde van 't
muziek en 't gezang. De groote pastorij stond wijd, bezijden, doezeliger en matwit
als van de bleeke feestvermoeidheid.
Och, Pastor, Pastor toch, hoe heb ik dan levendig gedacht: „Hoe schoon, hoe
gelukzalig moet het zijn hier ievers waar Verriest woont aan die milde glooiing van
Tieghem tegen eene graanschove in de dalende zon te mogen sterven". Paradisi
Pax....
Maar reeds bluste het hemellicht uit in de besmookte verte van Kortrijk en mijn
stap ging terug naar de heirbaan op Ingoyghem. Het krielde en raasde in de dorpsstraat
als een moorelende pot; het lundelsch bier zijpte langs kroes en pint en er
ging daarvan een zuurachtige reuk; in de tenten at men taaie koeken vol verkenskop
en dreumelde blikmuziek; tusschendoor 't opwandelend volk wervelden grijze
buien stof van uit de verdroogde velden....
De deuren van uw kerksken, geliefde Pastor, stonden als zachtmoedig open en
schroomvallig ging ik binnen bij de andere menschen zitten; en ik zag naar het
ongekunsteld autaar waar gij Mis leest, naar den preekstoel waar gij in den naam
van Jezus jarenlang het volk hebt aangesproken en ook naar de klare kerkramen
waaruit zoo dikwijls het licht valt dat de heilige kapitalen van uw Misboek verheldert;
ik heb daarna aan mijn paternoster voor U een tientje gelezen uit ongenoegzame
dankbaarheid....
't Werd valavond geheel en ik zou U voor het laatst zien; met vele rumoerende,
Antwerpsche gilden

VAN ONZEN TIJD
JAARGANG XIII (1912—1913) No. 47
„steeds tiegend vrögezind,
geweer en lied gereed en d'haren in den wind",
zoo stapten wij Vichtewaarts; het stof der heirbaan smoorde onder elks voeten op als
een doomende mist die talmen bleef over de slapende akkers; daar gaat het wild
gesnork eener automobiel... „Leve, leve Verriest! Verriest! Verriest!" Alle vlaggen
schommelen als een opperste groet overentweer; zakdoeken, handen wuiven, stokken
en hoeden wemelen tegen de lucht; het volk drumt ijlings bezijden de baan; de automobiel
ronkt haastelijk voorbij Tegen de veege lucht zaat gij daar, verkrompen en
donker, beminde Pastor, en waart gedoefeld diep in sjerp en mantel als gingt gij moederlijk
'den hartstocht omsluieren die voor uw Vlaanderen U eeuwigin de ziel brandt....
Wijl uwe oude handen, uit den schemer der open automobiel, ons nog vriendelijk toewaaiden
zag ik plotselijk in den smuik van het grootsch, onmetelijk avondlandschap
de Amsterdamsche Violieren, donker-waggelend bovenop eene Ingoyghemsche boerenkar,
de heirbaan afhotsen Vichtewaarts.... Rari nantes in gurgite vasto....
De aftrekkende benden Klauwaarts hadden binst den avond Vichte ingenomen. De
taveernen gloeiden als fornuizen, de hittige walm van den toebak smookte uit al de
krochten en gaten, de Blauwvoeters „bij 't klinken der schuimende minneschaal" lawijdden
binnenshuis d'ul en dof „Omdat icVlaminc ben", „Het Lied der Vlaamsche Zonen",
De vrije Kerels stappen langs de baan", en anderen Rodenbachschen oorlogszang.
" Daar stuift de dorpsstraat vol geweldig oproer.... Wie? Wat? Is 't er dood of leven?
Uit de Ingoyghemsche helleduisterte duikt plots een klompige gestalte naar voren
onder den troebelen gloed van slordige fakkels. De bruinaarde Capucijnenrok omvangt
met logge, looden plooien dit reuzenlijf; de Franciscus-koord zwiert van de
heupen weg onder het geweld van den opgang; de kalsijde gaat kraken.... Daar staat
een leeuwachtige kop in 't verroest licht en een breede blanke baard breekt hem kerelswild
onder de kaken uit. Geef hem een kandelaber uit de Hoogkoor van Sint Baafs
en hij zal meteen honderd franskiljonsche koppen te morzel kraken; geef hem een
kruis en als een andere Peter de Eremijt roept hij de kerels ter vlaamsche Kruisvaart
naar Parijs! Ha Pastor, Pastor, kent gij hem? Uw vriend, uw strijd- enhjdensgenoot,
Pater De Vos! Hij die in den donkersten en guursten tijd der Blauwvoeterie, wanneer
ieder zijn deernis droeg en niemand nog liefhebberde met 't Vlamingschap, zooveel
betraand brood at om zijne dierbare vlaamschheid! Hij, Pater De Vos!
Als gespard aan een kruis krampt hij zijn zwaargemouwde armen naar den nachtelijken
hemel op of hij de starren van Gods eindelooze lucht zou grijpen ; zijn grove
en ondergrondsche stem davert: „Vlamingen komt bij, komt bij! Vlaanderen den
Leeuw! In Vlaanderen Vlaamsen! Hoezee! Fransch?.... Awoert!... Vliegt de Blauwvoet!
Storm op zee!" dat nu heel Vichte het als een donder herhaalt die griezelig
wederbotst tegen de verre geheimzinnige hellingen van den luisterenden Kruisberg.
Maar met een achterwaartschen leeuwensprong is daar nu ineens die eeuwoude,
grijze Capucijner weer de duistere kouters in en verdwijnt in den nacht.... Heel wijd,
als van uit de wolken, als van over 't graf, ver en schoon, galmt nog een schreeuw
van hem: „Vliegt de Blauwvoet!"; en geen wederroep.... Dan zijn de velden naar
Kortrijk rondsom avondstil.
Mijne vrienden, herinnert U!.... Onderaan den Kluisberg ligt er een dag begraven, een
vertelselachtige dag, een legendarische dag en, wie weet, zullen de zmd-vlaamsche
boeren van later, 's avonds bij winterweer aan de rookende kave hem hun kinderen
vertellen; zie, zij zullen aan hun pijp smakken, hun pint beslurpen en hun kaartspel
kromknijpen onder hun knuisten om dan geheimzinnig te verhalen hoe eens over honderden
jaren in de streek er een oude Pastor leefde die machtig en groot was als een
Koning en waarnaar eens, op een wonderen dag van Oogst, een heel uitgestrekt land
op ontzaggelijke bedevaart uitging.
ANTWERPEN, 18 en 19 Oogst 1913. KAREL VAN DEN OEVER
767

768
JAARGANG XIII (1912—1913) No. 47 VAN ONZEN TIJD
DE BESTEDING
Zijpelend zeeg een koude zeeverregen neer over 't stille dorp; donkergrijs hing het
wijde hemeldiep boven de zwarte huizen die daar stonden, lijk bange bedelaars dicht
bijeengekropen' in die nattigheid,
't Was een kille herfstavond.
Grommend tegen zijn wijf stapte de „keizer" — de waard uit de herberg „Den
Keizer" — zijn huis uit en trok kwaad de deur achter zich toe; maar op den stond
sloeg ze weer open, zijne vrouw stak haar grimmig hoofd door de spleet en snauwde
bitsig haren vent achterna:
— „Baas, onder de honderd vijftig frank niet, hoore!"
— ,,'k Zal mijn goesting!" morde de keizer terwijl hij gestoord in zijn langen baard
krabde.
Snel schoot hij de straat over met opgeslagen kraag en kouwelijke hooge schouders
en opende aan den overkant schuins tegenover zijne woning de deur van de
herberg „In den Paus."
— ,,'n Avond de companie!" groette de keizer.
— „Keizèrr!" deden lakoniek de leden van den armenraad.
— ,,'k Zal er maar bij komen zitten zeker?"
— „Zit aan, zit aan," lachte de koster gedienstig en schoof voor den keizer een
stoel onder een tweede tafeltje uit.
— „Een pintje gersten?" vroeg de „paus", die nader trad om den nieuwen gast
— zijn aartsvijand — te bedienen.
— „Dubbele!" beval de keizer die diep in zijn broekzak naar zijn houten pijpken
zocht, om zijne oogen niet naar dien broodroover te moeten richten.
Sinds die nieuwe herberg „In den Paus" was opgericht met nette stoelen, fijngeschilderde
tafeltjes en een biljart, was 's keizers nering fel vervallen en om nog
zonder krimp aan zijn brood te geraken had hij eenige roeden bouwland in pacht
genomen; een zwarten trekhond had hij gekocht, en nu moest hij — de zoo geëerbiedigde
keizer — nevens het kleine hondenkarken stappen en mest voeren, rapen
halen en voeder voor zijn koeiken. . .
Dien avond was de armenraad vergaderd om een kind uit te besteden, een twaalfjarig
jongsken dat in een hoek van de herbergzaal op zijn eentje aan een boterham
te peuzelen zat; het kind leed gebrek: zijne moeder was gestorven, en daar vader
maar zatlapte zonder naar 't jongsken om te zien, moest de armenraad een uitweg
zoeken.
De keizer zou 't manneken goed kunnen gebruiken om wat te helpen in zijn
boerderijken en om boodschappen te doen, want 's keizers eigen kinderen waren
allen uitgetrouwd.
De „keizerin" had er veel tegen om 't jongsken in huis te nemen.' ,,'t Kon immers
toch niets dan in den weg loopen" had ze tegengeprutteld, „in den weg loopen en
helpen eten. Of was 't misschien nog niet gauw genoeg op!"
Later als de gal er wat af was had ze er meer toegevend bijgevoegd „dan moet
het armbestuur minstens nog honderd vijftig frank voor de kosten opleggen!"
— „Ik ben hier baas en ik doe mijn goesting!" had de keizer gegromd.
Nu de keizer mee aan de tafel zat zag hij en was hij tevreden dat er hem nog
geene concurrentie bedreigde. Daar was misschien een stuiver aan te verdienen.
Niemand was aanwezig dan de roode koster, die schrijver speelde van den armenraad,
de eerste armmeester Susken van 't Schans, een rentenierken dat op krukken
liep; de paus zelve, verleden jaar tweede armmeester gekozen — ondanks de mededinging
van den keizer — die nu 's Zondags in de kerk met de schaal mocht rondgaan,
en de oude hardhoorige voorzitter Tuick die, wat niet dikwijls gebeurde, aan
't woord was:
— „Ja", zei hij, gebaren makend met zijne twee groote knoestige handen, bibberend
van de jicht, „ons Jo had gisterenavond gelijk gewoonte de twee stoopkens met warm

VAN ONZEN TIJD JAARGANG XIII (1912—1913) No. 47
water in 't bed gelegd. . . ik kruip er in, en als ik pas goed lag en 'k had het licht
uitgeblazen. . voelde ik dat ik begon nat te liggen... ik stoot ons Jo tegen den
arm en 'k zeg: „Jo, sta op, wat gebeurt er nu!" — „Du schobbejak , zei ze, „ge
ziit het zelf" en al goed dat we voorder niet aan t krakeelen gingen want noch
zij noch ik' was in fout: de stop was van mijn stoopken gegaan en heel het bed
liep onder... dat was een affaire!"
De paus sprak doorweg zijn woordeken m 't gezelschap en omdat de paus zijn
woordeken mocht inbrengen begon de keizer een deuntje te fluiten en met de handen
op den rug de gelagkamer rond te wandelen om naar de aanplakbneven te kijken.
Over 't jongsken sprak niemand; nu liep het gesprek tusschen den koster en
't rentenierken over de gierigheid van den dooven Tuick, die toch genoeg hoorde
om de glimlachjes die op ieders wezen speelden te vatten Ongeduldig om de aanhoudend
wantrouwige vragen van den voorzitter keerden ze hem allen den rug toe.
•Ze zwegen, en bekeken den keizer, die in onderhandeling scheen met het verlegen
jongsken; ze hoorden hem vragen:
— „Kunt gij met een hond rijden, Weultje?"
— „Ikke met een hond? Ja 'tl" knikte Weultje, „moet ik met u mee straks?
— 'k Weet niet," schokschouderde de keizer, „we zullen zien.
Een scheut koudê lucht kwam de herberg rond gewaaid: de opengestooten deur
liet boerken Vermeulen binnen, de zijden klak tot diep over de oogen getrokken
en de eene hand tot aan den elleboog m zijn broekzak.
— Dag, Vermeulen,"groette de keizer en de anderen aan het tafeltje echoden „Dag!
— "Slecht weer, hef' begon het boerken, „de toemaat zal in den beemd verrotten,
we geraken er niet aan met dien regen."
Aan het tafeltje spraken ze stiller voort, en de keizer had zijn stoel terug ingenomen:
niemand was er op uit een praatje aan te gaan met dat pieterig boerken
dat altijd kloeg van ongeluk en tegenslag.
De paus, om 't voordeel van de nering, was opgestaan en vroeg, reeds op vooihand
teleurgesteld: „een pint, boer?" . . .. , ö ,
— „Dank u, ik kan geen bier verdragen; 't kruipt m mijnen kop ; . . en ze hebben
toch geen goed bier in 't dorp; in mijnen tijd, over veel jaren ...
't Boerken zag dat al lang niemand meer luisterde en daarom hield hij de rest
maar voor zich. ,. , ,, ,, ,
— „Ik kwam eigenlijk om te zien hoe 't met de besteding zal afloopen, hervatte
hij na eene poos, „gaat ge nog niet beginnen?"
— „Een mededinger!" dacht de keizer halfluid.
— Ta", antwoordde de koster op boer Vermeulens vraag - en hij bezag zijn
zilveren uurwerk - „acht uren is 't al lang geslagen en daar zal toch niemand meer
op af komen." . ....
— „Ben ik maar alleen?" vroeg 't boerken, wantrouwig blij.
— „Met mij!" riep de keizer. : . , , , . ,
't Boerken trok zijne klak nog dieper in zijn verrimpeld gezicht, schoof een stoel
bij, krabde in zijne haren, en lonkte met één glimmend oogsken van onder zijne
vetblinkende klepnaar al de mannen die rond de tafel zaten, met een yenijmgen blik naar
den ronden keizer die hem misschien zou beletten een vet broksken bij te scharren.
Weultje nam met zijne twee handen ook een stoel, schoof hem achter de zitplaats
van den keizer en vroeg verlegen weg:
— Mag ik het ook hooren?" . , .... . „
De keizer bezag den koster, die de schouders ophaalde, maar toch goedwillig „ja
knikte j
— „Luister," zei de koster en hij hoestte om aandacht te wekken, „die t manneken
in besteding neemt moet wel zorgen het jongsken te voeden en te kleeden
alsof 't zijn eigen kind ware, en . .." , 1 1 1»
— „Toe, toe!" schudde de keizer, „ge kent me toch wel, zeker.
Half gestoord, half lachend pinkte de koster om te beduiden: „ Ge zijt niet alleen, keizer!
7°9

77o
JAARGANG XIII (1912—1913) No. 47 VAN ONZEN TIJD
Boerken Vermeulen leunde met zijn elleboog op de tafel, lonkte alles af, zag, hoorde
en ... zweeg.
— „Met hoeveel zijt ge kontent om het jongsken te houden ?" vroeg de voorzitter,
en apart tegen den rooden koster zei hij: „koster, schrijf op."
— ,,'k Heb er met ons wijf over gesproken," zei 't boerken, „en die was van gedacht
dat ik goed een half franksken per dag mocht vragen.. 's nieks te veel, zei ze."
De koster rekende luid op met gesloten oogen, tellend op zijne vingeren: „dat
maakt. . . laat zien eens .. . honderd vijftig, en dertig en twee en half, samen: honderd
twee en tachtig frank en half."
't Was stil terwijl de koster schreef, en 't boerken gluurde met hebzuchtige glarieoogen,
spijtig dat hij misschien den prijs te laag had gesteld.
— „Honderd vijftig!" galmde traag de keizer die statig over zijn zwarten baard streek,
't Boerken schoof met een korten duw zijn stoel onder de tafel: „Goên avond en
veel dienst van 't jongsken, keizer!"
Een oogenblik hoorden ze buiten den regen op de steenen kletteren, de deur vloog
toe en 't boerken was weg.
— „Honderd vijftig frank! Niemand minder!" sprak de koster om aan de gebruiken
niet te kort te komen, „eerste werf... tweede werf..."
— „Honderd veertig!" zei knakkig de paus achter den toog waar hij voor zich
zeiven een potje gersten tapte; en allen zagen ze om omdat niemand aan den paus
had gedacht: wat kon hij met dat jongsken uitzetten?
— „ Verdomdsche beest!" vloekte de keizer, „moet gij overal in mijnen weg staan...
en dat 's nu puur uit treiterij .. dat kunt ge allemaal met uw ellebogen tasten...
wat gaat gij aanvangen met dien kleinen bloed?"
— „Ik heb recht van spreken zoowel als gij .. en houd uw bakkes als ge 't voor
niet minder doen en kunt!"
— „Als ge denkt dat ik voor u zal zwijgen... honderd vijf en twintig!"
De paus lachte venijnig weg: een greinslach die bediedde: „'k heb u toch vijf en
twintig frank onttrokken, hee!" en hij zei spottend: „geluk er mee, keizer!"
De zwartgebaarde keizer zag rood van toorn, maar hij bedwong zich uit deftigheid.
— ,,'k Ga met u mee, niet waar?" vroeg Weultje, terwijl hij den keizer bij zijn
blinkend gesteven kiel trok, „mag ik nu uw pint voort uitdrinken?"
— „Doe maar op," knikte de keizer grootmoedig.
Terwijl de koster schreef en Weultje dronk zwegen ze allen, en ze hoorden niets
dan den regen die eentonig in de goot lekte en de verdoofde stappen van den paus
zijn wijf die het eten gaar maakte in de keuken.
— ,,'k Heb vaak, keizer... of wat moet ik tegen u zeggen?" fluisterde Weultje.
— „Dat's van 't bier... Zeg tegen mij maar: baas."
— ,,'k Heb vaak, baas," zei Weultje gewetensvol, terwijl hij omzag naar den muur
om te geeuwen.
— „Gedaan!" hoestte de koster die met een plof het register sloot.
— „Ik betaal!" pochte de keizer toen ze allen hun pint leegdronken, „hoeveelis
't, paus?"
— „Drij pinten gersten, een glas dubbele, samen twee en twintig cents en half."
— „Arree!" zei de keizer, want om nog „asteblieft" tegen den paus te zeggen..
dat ging niet meer.
En 't rentenierken sukkelde op zijn krukken buiten, de oude Tuick sloeg een lange
sjerp rond zijn hals, en kuchend zette de koster den kraag omhoog van zijn frak.
„'n Avond, paus, goeien avond, 'n avond" klonk het buiten aan de deur.
— „Kom, Weultje!" riep de keizer.
Weultje die achtergebleven was om de deur toe te doen, antwoordde heesch:
„Ge zult mij zoo gauw niet verliezen, zeker!"
— „Neen" zei de keizer „maar blijf maar dicht bij mij en zie dat ge seffens
geenen schrik pakt als mijn wijf op haren poot begint te spelen . . ."
JOZEF SIMONS

VAN ONZEN TIJD JAARGANG XIII (1912-1913) No. 47
HOEDEN AF VOOR DE MODE!
Hoewel geen autentieke afbeeldingen bekend zijn der vroegste menschen, zoo lijdt
het toch eeen twijfel of ook zij waren in 't bezit van een aantal met-officieele tabellen
inzaki van kleeding, huisvesting, gedraging in de samenleving enzoovoort,
die men het Gebruik of de Mode noemt. En, naar het schijnt, heeft het menschdom
zich overal en ten allen tijde aan die ongeschreven en toch strenge wetten onderworpen,
en zal het zich blijven onderwerpen, per saecula saeculorium; zelfs in de
denkbaar meest anarchistische tijden. u u n
De Mode schijnt dus te zijn een aan de menschheid inherente behoefte, een
natuurlijk verschijnsel, hoe onnatuurlijk hare voorschriften niet zelden waren Wie
hare Wetten vervaardigde, of ze altijd wel in overeenstemming kwamen met hoogere
wetgevingen van Godsdienst en Rede, van Natuur en Moraal men vroeg er
n£of amper naar. En hoewel die codex van geen bindende krachtwas tegenover
de Overheid, aardsche noch bovenaardsche, m alle landen en tijden werden zijn
artikelen getrouwelijk nageleefd. In figuurlijken zin nam de mensch steeds eerbiedig
en slaafscli den hoed af voor hare ongekroonde majesteit, de Mode.
Tegenwoordig is er neiging, om dat ook letterlijk te gaan doen, en indien men er
mij!ï op stelt, om door te gaan voor modieus, sjiek, dernier genre, doet men goed,
om zich zonder hoed op 's Heeren wegen te vertoonen.
De ieunesse plus oumoins doirée stelt zich in onze dagen dapper bloot aan
allerle verkoudheden, aan hoofdpijn en zonnesteken aan oogbederf en regen aan
wind en verwaaiing der moeizaam opgemaakte coiffures, die bovendien met stof
en straatvuil bezwangerd worden. Van. bovengenoemde Wf s
^^
e t
jf_^
over op minder vergulde en meer bejaarde personen, totdat het over een paar
>ren algemeen is, 1 tenzij the latest Fashion ons
om tot omgekeerde buitensporigheden terug te keeren, tot de chapeaux-para-
Xies der dames en tot de stropdassen, vadermoorders en bouffantes uit den
Biedermayertijd. Wie weet hoe comme il faut het in 1914 zal ge^word^ om
zelfs binnenshuis met hoeden rond te loopen of weer met een slaapmuts naar bed
t e
Vooral bevreemdt het van de dames, dat zij zich zoo prijsgeven aan weer en
wind Wat hebben zij al niet over, om vlekjes en sproetjes en andere gelaatso^tstringen
te voorkomin! Waarvoor dienen anders die lastige en gezichts-bedervende
voüèttes'die den mond bewegingen doer.maken als een vischje.dat^^naar lucht hapt?
En wat komt er van de maquillage der Pansienne terecht, na een regenbui t- een
onverwachte natuurlijk; want bij regen gaat ze met uit gereduceerd
Misschien mag men de verklaring, waarom m eens, deJhoed[ tot ^ g e
^duceerd
werd zoeken in de reactie tegen de matelooze hoofdbedekkingen van kort geleden.
Saar zoo ooi" dan ging het reacüonnaire in den mensch thans weer te ver, en wierp men
om zoo te zeggen het kind met het badwater weg. K p i a a r (j ; s nu
Behoeft het eigenlijk wel gezegd te worden, dat deze mode al vrij bejaard is nu
ze ook in onze Tige landen wordt nagevolgd ? Reeds in 1906, dus ze ven J aren geleden
zagen wij de kantoorheeren der Londensche City met hoedenlooze hoofden over
de straat gaan. Och, pracktisch is de Engelschman eigenlijk alleen m aardrijkskundige
bLkies Denk ma r aan zijn aller-ongenefelijkste maten, munten, gewichten en spelling
aan zijn onmogelijke J
Zondagen : eën etmaal van trage verveling, waai op de
meeste groote menschen maar zooveel mogelijk den heelen dag naar bed gaan,
met hoofdpijn." De kinderen worden dan in bed gestopt zonder hoofdpijn.
" In een klimaat, waar de barometer meest op veranderlijk wijst; in landen, waar
onbegriLlijk veel luchtstroomingen uit West en Noord over onze hoofden waaien
en dientengevolge weer even viel winden uit den anderen hoek komen om het
aardsche evenwicht te herstellen; kortom, waar haast voortdurend wind of regen,
tenzij regen èn wind is, daar moést het hoofd toch altoos beschut wezen zou men
zeggen Maar neen. Zonder de minste beveiliging van ons voornaamste hchaams-
77i

772
JAARGANG XIII (1912—1913) No. 47 VAN ONZEN TIJD
deel, gaat men thans wandelen en fietsen, ja motorfietsen en autorijden. Na de hoofddekselsche
gevaarten, waarmee de dames ternauwernood een tram konden binnenkomen,
en zonder welke men niet „gekleed" was, is het nu weer zeer gekleedom
heelemaal geen hoofdbekleeding te hebben, en „onaf" over straat te paradeeren.
Een mooi voorbeeld van de weinig echte solidariteit onzer eeuw. Want wat moeten
al de hoeden-firma's beginnen, als dit ongezonde gebruik algemeen wordt? Moeten
ze nu maar allemaal coiffeurs worden?
Natuurlijk houdt deze Mode niet lang stand. Daarvoor is ze te goedkoop. Wanneer
nü reeds onze dienstmeisjes ternauwernood één Mode ten achter zijn bij hare meesteressen,
dan is het licht te voorzien, dat een Mode die niets kost, al heel gauw
door Jeanne en allevrouw zal worden overgenomen. Maar dan is meteen de distinctie
er af en gaan de dames dus weer hoeden dragen; al ware 't maar om zich op straat
van hun personeel te onderscheiden.
Dat onderscheid valt anders met het jaar meer en meer weg. Onze tijden zijn
vooral van vrijheid, gelijkheid en . . . zusterschap. Men kan zich tegenwoordig al
heel gemakkelijk vergissen in de standsschatting, en vele jonge dames, wier beurs,
smaak of Modezucht niet evenredig zijn aan haar stand, zien er soms minder ladylike
uit dan menige knappe Cateau, wier werkhanden wegschuilen onder keurige
glacés. Wanneer men onze dienstboden des Zondags zoo modieus gekleed, gevoet- en
gehandschoeid over 's Heeren wegen ziet flaneeren, dan zijn ze dikwijls alleen van
hun meesteresjes te onderkennen, indien ze (de dienstmeisjes) vergezeld zijn van
hun broers of hun vrijers.
Intusschen is de heele Mode vaak een derdemachts-vergelijking met een boel onbekenden.
Waarom moeten we het eene jaar ons hoofd verlengen met een eind kachelpijp,
en het andere jaar dat voorname lichaamsdeel weer heelemaal „onbehoed" laten?
Men zou zeggen, dat deze Mode gelanceerd is door een trust van aspirine-fabrikanten;
hoe meer verkouden menschen, hoe meer vreugd. De hoofdzaak in deze hoofd-zaak
is immers om ons te beveiligen tegen het gure weder of de brandende zonnestralen.
Het woord „behoeden" wijst reeds door zijn gelijke beteekenis met „beveiligen", op
de noodzakelijkheid van een hoofddeksel.
Intusschen, welke heer of dame kwam het eerst op de gedachte om zonder hoed uit
te gaan, en waarom werd dit toen nagevolgd en niet een ander maal ? Ziehier een
onderwerp voor de beoefenaars van occulte wetenschappen.
Slechts van enkele gebruiken en kleederdrachten is de uitvinder bekend: meestal
een vorst of zoo iemand. De hovelingen namen dan de mode over uit hovelingschap;
de hoogere standen, om minstens voor hofachtig door te gaan, de burgerij om voor
hooger gehouden te worden, enz. Tegenwoordig zijn het vooral de groote modistes,
die nieuwigheden verzinnen, het koste — in meer dan één zin — wat het wil.
Sterren uit de demi-monde en lager komen er het eerst mee voor den dag; of eigenlijk
voor den nacht, zooals sterren plegen te doen, en op den duur is er geen dame
zoo preutsch en christelijk, of ze volgt het verdachte voorbeeld na.
Ja, onbegrijpelijk is 't, hoe sommige modes zoon internationalen aftrek vinden. Na
de „queue de Paris" en de „droit devant" en de „corsage empire", hebben we nu
al jaren die malle, ongeriefelijke en indecente strompelrok, waarin de dames zich
voort moeten wrikken en die, vooral van de gezette vrouw, een caricatuur maakt.
Als we niet reeds wisten uit welken hoek van het verloopen Frankrijk die bespottelijke
en pikant-bedoelde kleederdracht kwam — een bedenksel van een der
vele joodsche couturiers de Paris! — dan zouden we het wel kunnen raden. Uit den
zelfden koker komen de geajoureerde kousen en het moderne décolleté, of beter
déshabillé. Al is men bij ons tot nog toe binnen de perken gebleven, in het buitenland
zagen we reeds tot op de ceintuur uitgesneden corsages, die men eer in variétés
dan in deftige hotels zou verwachten, onder gezelschappen waar het woord „kous"
of „maag" voor shocking wordt gehouden. En toch, zóó ingeworteld is het begrip
Mode, als iets van zelf sprekends en onafwijsbaars, als een teeken van netheid en
verfijning, dat op den langen duur iedere vrouw zich gaat kleeden volgens hare aan-

VAN ONZEN TIJD JAARGANG XIII (1912—1913) No. 47
wijzingen, al zouden die nog zoo weinig netjes zijn en, op den keper gezien, de
„verfijning" vooral in het zinnelijke zitten! _ ..
Bovendien zijn de meeste Modes beslist mal en leelijk. Het beste bewijs dat dit
geen overdreven bewering is, wordt geleverd door het feit, dat iedereen de hoeden,
snitten en fanfreluches van tien jaar geleden - en we ke destijds als het summum
van distinctie en elegantie golden — zonder een glimlach met aan kan zien. Het
schoone is toch niet iets dat om de 10 of 20 jaren leelijk wordt.'
Doch zelden werden onze dames hulpeloozer toegetakeld dan tegenwoordig: nauwe
schoentjes met verzwikkende hakken; nauwe korsetten met begeleidende migrames
en andere storingen; nauwe rokken, waardoor het gaan een opoffering wordt; geen
hoofdbeschutting en ten slotte de knoopjes van de blouse op de idiootste plaats
aangebracht waar alleen slangen-menschen ze kunnen dichtknoopen zonder vreemde
hulrt Het is' reeds voorgekomen (en zal wel meer zijn voorgekomen) dat een dame
twee volle uren achter de op een kier gelaten straatdeur moest staan schilderen,
omdat op een Zondagavond, dat personeel en huisgenooten uit waren, niemand haar
behulpzaam kon zijn om de rug-knoopjes los te maken Gelukkig kwam er ten leste
een vriendin voorbij, die het onze dame mogelijk maakte om dien nacht naar bed
te gaan Natuurlijk werd die onzinnige Mode afgezworen. Maar de eed bleek voorbarfr
want geen rationeele sluiting der blouse volhardde.
Men heeft de Mode een tiran genoemd. Niettemin is de heele wereld dol op het
heerschap Een veel te mooie naam. Een tiran heeft nog altijd een doel, een slecht
doel als men wil, heerschzucht, geldzucht of zoo iets. Maar wat voor doel heeft
de
EnwLrom n
wordt iemand, die zich een ziertje anders kleedt dan het gemiddelde
van zijn omgeving en stand, voor een zonderling of een aansteller, een heele of
halve gare aangezien, wien men het leven even zuur zou maken als een albino onder
de negers? Hoe ongerijmd toch, dat zelfs de modernste mensch, die a cors et a cns
de Vrijheid voor zich opeischt, vooral op gebieden waar men eigenlijk met vrij
is niet eens de behoefte gevoelt aan eenige vrijheid van kleedij, doch blindelings
dé decreten van zijn kleermaker opvolgt, hoe ongenefehjk of onaesthetisch, hoe ongezond
en onvoegzaam zij ook mochten zijn.
En elk vierendeel jaars heeft zijn eigen Mode, en ieder jaar wordt er gewichtig
en druk geboomd welke snit, welke chiffons en welke kleur ditmaal het menschdom
gelukkig zullen maken. Den eenen tijd is 't de kleur van gekookten kalfslever, die
hemelsch" wordt gevonden; den anderen tijd is blauw de ware Jacob. Een sohed
touw is aan die voorkeuren niet vast te hechten, anders zou rood tegenwoordig
wel meer gedragen worden. En waarom? Blijft onbeantwoord wijl niet gevraagd
En met dezelfde volgzaamheid, waarmee de neger een nngi door zijn neus haalt
en zich dus het snuiten vrijwel onmogelijk maakt, laten de dames zich de gekste
bergplaatsen voor hun neusjes-doeken opdringen. Indien de suffragettes reeds niet afdoende
er voor zorgden, om te bewijzen, dat de tijden nog met rijp zijn voor vrouwenkiesrecht,
dan zou het gedachtenlooze opvolgen van de onzinnigste modes dat bewijs
wel leveren. 1
) , . . . .
Intusschen heeft vrouw Mode zekere redenen van bestaan, en is zij een uiting
van saamhoorigheid der maatschappelijke klassen. .
In alle landen en tijden bestond en bestaat een zekere vorm om zich te kleeden, afhankelijk
van klimaat, grondstoffen en uitvindingen. In zooverre is het een natuurlijk
en geriefelijk verschijnsel. Hoe zouden anders de kleermakers weten welke kleeren ze
moeten maken? Geheel vrije keus zou tot anarchie en den grootsten last en duurte leiden.
Zonder haar zouden tallooze, ja de meeste menschenkmderen met weten wat te
dragen en hoe zichzelf te gedragen. Nu echter is het voor velen, die anders onmogelijk
zouden zijn, mogelijk om in de samenleving te verschijnen Zonder haar zouden al
onze heele en halve fatjes totaal onuitstaanbaar zijn, terwijl ze nu, wetend „hoe t
hoort", binnen de perken blijven en jdfe_eeingszinsJgcoratief kunnen werken. En
') En de manneiTdan, die „blindelings de decreten van hun kleermaker opvolgen"? (M. V.)
773

774
JAARGANG XIII (1912—1913) No. 47 VAN ONZEN TIJD
zoo heel makkelijk is men geen fat; n'est pas gommeux qui veut. Om heelemaal
„onberispelijk" en voornaam te zijn, moet men zooveel mogelijk een impertinent
gezicht hebben of trekken; ongeveer zooals sommige Palace-kelners en equipagechauffeurs
dat zoo indrukwekkend weten te doen. Maar nog eens: zoo gemakkelijk
gaat dat niet. Om op den duur met een insolente uitdrukking rond te loopen is
vermoeiend, ten ware men van de Natuur aardig wat zelfoverschatting en eigenwaan
meekreeg. Zijne Insolentie de Dandy is misschien een nul en waarschijnlijk een
losbol, maar als hij van de goede soort is — waarbij de Duitsche vrijwel is uitgesloten
— dan is hij een straat- en salonverschijning, die wel aardig doet in onze
burgerlijke tijden. Bovendien kan hij zijn zusters in het] dandinaat dikwijls aangenaam
bezig houden. L. L.
TOONEEL
DE WIJSHEID-FIGUUR IN CALDERON'S MYSTERIE-SPEL
Het eigen Roomsche is mysterie. De inleving van het allerhoogst geestelijke in het
aardsch menschelijke is haar onzegbare levensrijkdom — de uitbeelding daarvan is
haar eigen Roomsche kunst.
Wie niet zien kan, ziet het niet. Maar wie ziet in geloovigheid en begrijpt in eenvoudigheid
staat voor deze waarheid gelijk Paulus' kinderen stonden voor zijne geheimzinnig-verheven
leering, die verborgen bleef aan al wie van binnen niet zagen
en open lag voor al wie van binnen werden verlicht. (I Cor. II).
Zoo staan wij vóór onze eigen levensschoonheid.
Zoo komen wij te staan vóór onze eigene, vergeestelijkte kunst.
Van die waarheid voelde ik een tastbare proeve bij het zien en bepeinzen van
Calderon's Sacramentale acte door toekomstige levieten-knapen onder priesterlijke
leiding gespeeld te Hees wijk. Calderon beeldt uit en verklaart de liturgie-mysteriën
der H. Mis, die mis-mysteriën, waarbij onder ieder inspiratief-geheiligd woord, onder
eiken liturgisch-beeldenden akt een waarheid ligt vastgelegd, die niet louter abstractie
is, maar in eene bovenzinnelijke verwerkelijking als geestelijk-concreet onder stoffelijke
vormen staat.
En dat onvatbaar-geestelijke, dat transcendentale onder stoffelijke, maar gewijde
vormen verklaren en uitbeelden in dichterlijk woord en dramatisch bedrijf — dat heeft
Calderon gepoogd — èn gedaan, dat hebben die knapen gewaagd, èn gedaan.
Ik wil hun spel niet stellen als een specimen van rijpe kunst, ik zou zelfs niet wenschen
dat dit edel-bedoelde spel zóó — met zijn onevenredigheid soms, met ja zijn onbeholpenheden
hier en daar — voor het groote publiek kwam en aan niet-ontziende
critiek bloot zou staan.
De esthetische en intellectueele eischen zijn te hoog, dan dat een beperkte keus onder
studenten een evenwichtige spelersgroep kan garandeeren. De materieele eischen zijn
te vele, dan dat binnen schoolmuren daaitoe ruimte en onbekrompenheid zij.
Maar dat alles rekenend en tellend, blijft toch staan als vaste waarheid en als een zeer
hoopgevende zekerheid, dat het allerhoogst spiritueele van het Roomsche mysterie,
door Calderon's genie in hoogst kunstige vormen verbeeld, door de goede krachten
onder deze knapen op waarachtig-schoone wijze is nagespeeld.
Tot schatting van de aesthetische hoogheid dezer kunst-praestatie staat daar als type
voor het dramatisch bedrijf de dominante figuur der geïncarneerde Wijsheid — wie
weet voor dergelijk figuur een parallel-type waardiger dan de grootste schepping van
Roomsche kunst: Dante's Beatrice? — maar staat daar ook het allerhoogst-ongenaakbare
dat moet benaderd, — want is het Consecratie-moment in zijn diepste wezen niet
de inauguratie zelf der eindelijke Geest-verheerlijking over Christus' werelddomein? —
Maar wat creatie moet de figuur dan zijn, die in woord en gebaar dat verbeeldt en uitdrukt,
die de onuitspreekbaarheid van het al-zeggende woord vasthoudt in een verplechtigde
zegging en in een majestatische gebaring, waarbij het spel uitgroeit tot zulk

VAN ONZEN TIJD
JAARGANG XIII (1912—1913) No. 47
JAN BROM: HOOFDALTAAR IN DE NIEUWE KERK TE HALSTEREN (NADRUK VERBODEN)
eene onpersoonlijkheid van actie, dat deze hoogste kunst-praestatie niets meer zij dan
loutere natuurhjkhdd, eenvoudig en simpel, om a leen daarin echt te zijn? En zoo stond
daar op dat moment die knaap: Beatrice Dante beleerend Timotheus Paulus geheimen
bevroedend, Magdalena aan Jezus' voet - die het beste koos en - kènde^ T
AANTEEKENINGEN EN BERICHTEN
O HOOFDALTAAR IN DE NIEUWE KERK TE HALSTEREN. De tomber stetande=oj^ne zuilen
is van marmer in aangename nuanceering van zwart, grijs-blauw en bruin-rood. De dne paneelen
zijn in koper gedreven met dier- en plantsymbolen. rpiilrle 7Ünaneelen stellen
De retable en de expositietroon zijn geheel van koper, rijk bewerkt. De vergulde zijpaneelen btenen
de Broodvermenigvuld P
d e r
iging en de bruiloft te Canavoor, terwijl de versiermg ^Je nakeldeure^
-edreven en geëmailleerd, herinnert aan het Boek uit de Apocalypse, - dat slechts door het Lam kan e
SPend worden, - door dè letters Alpha-Omega en de vier wezens, Iner als symbolen der Evangelisten.
775

776
JAARGANG XIII (1912—1913) No. 47 VAN ONZEN TIJD
Rond den expositietroon duidt een sier van goudenregen op de overvloedige genaden die uit het H. Sacrament
over ons neerdalen, terwijl de koningskroon, gedragen door Serafijnen alsmede de woorden
„Per Me reges regnant" wijzen op Gods Majesteit in het A. H. S.
Door afwisseling en levendigheid van kleur en glans trekt dit hoofdaltaar, liturgisch en harmonisch
van bouw en samenstelling, de aandacht der kerkgangers naar het middenpunt van den katholieken
eeredienst.
DC GEDENKBOEK DER BOSSCHE TENTOONSTELLING. De uitgever C. N. Teulings te 's-Hertogenbosch
zond ons het kunstvol uitgevoerd prospectus der prachtuitgave, die, naar aanleiding van de
Bossche expositie van oude kerkelijke kunst, bij haar het licht zal zien. In groot kwartoformaat op
geschept Hollandsch of Japansch papier gedrukt belooft dit werk met zijn heldere letter, zijn
ongeveer 200 grootere en kleinere lichtdrukken buiten en in den tekst, eene waardige en waardevolle
gedachtenis te zullen vormen aan de leerrijke tentoonstelling, waarmee in dit feestjaar de
Bossche hoofdstad kunstenaars en kunstlievenden op onschatbare wijze aan zich verplicht heeft.
Voor de wetenschappelijke en artistieke belangrijkheid van den tekst staan de namen ons borg der
kunstkundigen, die ieder een deel ervan voor hun rekening namen. Zoo licht de heer J. M. Hillesum,
conservator der Bibliotheca Rosenthaliana te Amsterdam, de voorwerpen van israelitischen, Dr.
Jan Kalf, Secretaris van de Rijks-commissie voor de monumenten te 's-Gravenhage, die van katholieken
eeredienst toe, terwijl Prof. Dr. F. Pijper, hoogleeraar der Kerkgeschiedenis te Leiden, over
de inzendingen der protestantsche gemeenten schrijven zal. De kunst-historische overzichten worden
gegeven door: Prof. Dr. W. Martin, Directeur van het Mauritshuis te 's-Gravenhage: voor schilderkunst;
Prof. Dr. W. Vogelsang te Utrecht: voor beeldhouwkunst; J. A. Frederiks, Oud-Directeur
van het Kunstnijverheidsmuseum te 's-Gravenhage: voor koperwerk; Mej. Ida Peelen, Onderdirectrice
van het Gemeente-Museum te 's-Gravenhage: voor textiele kunst en voor het goud- en zilverwerk
door een nader op te geven deskundige. De tekst bevat omstreeks 200 bladzijden Nederlandsch en
Fransch.
3C ROOFVOGELS IN DEN BALKAN. Evenals vroegere oorlogen heeft ook de Balkanstrijd eigenaardige
gevolgen voor het dierenleven op het terrein, waar de gevechten zijn geleverd. Het „Oesterreichische
Monatschrift für den Oriënt" zegt: dat uit Oostenrijk-Hongarije en Roemenië raven,
kraaien en anders roofvogels bij gansche vluchten op de slagvelden komen neergestreken, om te
azen op lijken van gevallen paarden niet alleen, maar ook van on- en halfbegraven menschen. Ook
zullen er dezen winter veel meer wolven dan gewoonlijk over den Balkan dolen. Bijgeloovige
menschen weten te vertellen hoe men reeds lang vóór het begin van den strijd heele legers vleeschetende
vogels en andere roofdieren over het oorlogsveld kon zien trekken: een zeker teeken.dat
bloedige gevechten op handen waren.
X VLAAMSCHE ARBEID geeft een Verriest-nummer, dan vele uitmuntende bijdragen bevat: Karei
van de Woestijne, D. Vanhaute, Jan Hammenecker, Clemens Besseleers, Emiel van der Straeten,
Theo Weiman, Lucien van der Meeren stonden gedichten af; ook werden van Verriest-zelven en van
Guido Gezelle tot-heden-onuitgegeven verzen afgedrukt, die van Gezelle aan zijn leerling Verriest
gewijd. In proza werd de Pastor gehuldigd door Raymond de la Haye, Edw. Vermeulen, Berto
van Kalderkerke, Emiel van der Straeten, W. de Veer S. J, pater Linnebank, Richard de Cneudt
en Jozef Muls.
DC MAISON ARTZ te 's Gravenhage houdt gedurende Augustus—September eene tentoonstelling
van werk door W. de Zwart en N. Bastert.
X DE KINEMA'S zijn te Brussel, naar verhouding der bevolking, het talrijkst; volgens de „Figaro"
vindt men er 115 en over heel België meer dan 600. Parijs bezit er slechts 200, Londen 400, New-
York 470. Naar verhouding is Brussel dus de kinema-stad bij uitnemendheid.
ONTVANGEN BOEKEN. Frits van Raalte: Vragen van opvoeding; Wereldbibliotheek, Amsterdam. —
Wereldwelvaart, Wereldrecht en Wereldvrede; door Mr. Dr. M. J. van der Flier; Mej. Mr. J. F. Lyclama
a Nyeholt; Jhr. Mr. Dr. B. de Jong van Beek en Donk, met eene algem. inl. van Jhr. Dr. Nico van
Suchtelen. Wereldbibliotheek. Amst. — Christelijke Democratie en R. K. Vrouwenbond; door Rector
J. B. W. M. Möller Pr. — Neêrland's Taal; woorden van J. P. Heije voor gem. koor a cap. door
Joh. Schafstall Op. V; bij C. L. van Langenhuysen, Amst. — Huwelijksmarsch voor orgel van Simon
Kroon. Op. 28; bij C. L. van Langenhuysen, Amst.
INHOUD. STRUYCKEN: Extra-Parlementair. Niet-Parlementair. — J. F. M. STERCK : Vondelschetsen. —
KAREL VAN DEN OEVER: Naar het heilig Mekka der Vlamingen. — JOZEF SIMONS: De Besteding. —
L. L.: Hoeden af voor de Mode! — A. v. DELFT: Tooneel: De Wijsheid-figuur in Calderon's Mysteriespel.
— REDACTIE: Aantee^eningen en Berichten: Hoofdaltaar in de nieuwe kerk te Halsteren;
Gedenkboek der Bossche Tentoonstelling; Roofvogels in den Balkan; Vlaamsche Arbeid; Maison
Artz; De kinema's.
PLAAT: Jan Brom: Hoofdaltaar in de nieuwe kerk te Halsteren.