Vergoeding van immateriële schade wegens ... - VU-DARE Home

Hoofdstuk IV, Shockschade
kader van welk van beide leerstukken dat gebeurt, is van ondergeschikt belang. 154
Gezien de structuur van het Nederlandse aansprakelijkheidsrecht ligt het waarschijnlijk
het meest voor de hand om bovengenoemde beleidsbeslissing in de sleutel van de
juridische causaliteit te plaatsen. Anders dan in de ons omringende landen kent het
Nederlandse recht in art. 6:98 BW de toerekening naar redelijkheid. Volgens deze leer
dient aan de hand van verschillende factoren te worden bepaald of een bepaalde
schadepost aan de aansprakelijke toegerekend kan worden. Anders dan bijvoorbeeld
bij de adequatieleer is niet één enkel criterium beslissend. Koster heeft deze leer juist
voorgesteld om de rechter te dwingen duidelijk te maken aan de hand van welke
inhoudelijke overwegingen hij tot zijn beslissing is gekomen. 155
Tegen deze achtergrond
is een verhuizingsoperatie van de hier te maken beleidsbeslissing van de juridische
causaliteit naar de relativiteit dan ook overbodig. 156
Desalniettemin is het belang van het relativiteitsvereiste in dit verband door verscheidene
auteurs benadrukt. 157
Uit dit vereiste heeft Lindenbergh het vereiste van
de (fysieke) gevarenzone ('zone of (physical) danger') afgeleid. 158
Alleen indien men
zelf ook fysiek gevaar heeft gelopen mag relativiteit worden aangenomen. Dit betekent
bijvoorbeeld dat de moeder die psychisch letsel lijdt doordat zij vanuit de verte waarneemt
dat haar kind wordt overreden niet tot de kring van gerechtigden behoort en
derhalve geen recht heeft op vergoeding van shockschade. Ook de moeder die direct
na het ongeluk ter plaatse komt en ziet hoe haar dochtertje sterft of wordt geconfronteerd
met de aanblik van het stoffelijk overschot van haar kind valt in deze benadering
buiten de boot. Hetzelfde geldt ten aanzien van hulpverleners (al dan niet professioneel)
die na het ongeluk werkzaamheden verrichten. Passanten daarentegen die
zich toevallig in de fysieke gevarenzone bevonden, hebben wel recht op vergoeding
van shockschade.
Lindenbergh onderbouwt deze — overigens reeds in 1925 in Engeland verlaten
regel 159
— als volgt. In veel gevallen van shockschade zijn verkeers- of veiligheidsnormen
geschonden. Deze strekken volgens hem primair tot bescherming tegen fysiek
154 Vgl. Lankhorst, 1992, p. 151 die schrijft dat"(...) zowel relativiteit als causaliteit te vangen zijn onder
de vraag, vinden wij dat dit soort schadeposten voor vergoeding in aanmerking behoren te komen?"
Hij zelf blijkt overigens een uitgesproken voorkeur te hebben voor de relativiteit. In zijn systeem gaat
de juridische causaliteit daarin volkomen op. Bloembergen, 1965, nrs. 118-125 en idem, RMTh 1993,
p. 145 heeft daarentegen een voorkeur voor de juridische causaliteit. Holzhauer, RMTh 1986, p. 20
merkt op dat de Nederlandse rechtspraak de juridische causaliteit aanwendt om tot een uitbreiding
van de aansprakelijkheid te komen, terwijl de relativiteit leidt tot een inperking van aansprakelijkheid.
155 Koster, 1963. Zie verder met verwijzingen Van Schellen, 1985.
156 Vgl. Verheij, NTBR 1998, p. 328-329 en Kottenhagen, 2000, p. 81.
157 Zie Brunner in zijn noot bij HR 8 april 1983, NJ 1984, 717, Hartlief en Tjittes, NJB 1997, p. 419 en
Lindenbergh, RMTh 1997, p. 178 e.v. en idem, 1998, p. 146-149. In de parlementaire geschiedenis
wordt niet gerept over het relativiteitsvereiste. Dit vereiste speelt ook geen rol bij de toepassing van
art. 6:107-108 BW. Bolt, 1994, p. 11-12 leidt daarom uit de opmerkingen van de minister af dat ook
bij shockschade de relativiteit wordt geècarteerd. Naast art. 6:107 BW en art. 6:108 BW vormt shockschade
dus nog een derde categorie gevallen waarin de relativiteit geen voorwaarde voor aansprakelijkheid
is. Zij is in deze opvatting niet gevolgd.
158 Lindenbergh, RMTh 1997, p. 185-186 en idem, 1998, p. 147-148. Ook Schirmeister, 1996, p. 394 lijkt
hier voor te voelen.
159 Hambrook v. Stokes Brothers, [1925] KB 141. Zie hierna nr. 119.
141