Jaargang / Année 10, 2004, nr. 2 - Gewina

Bijdragen / Contributions 17
lezingen over die nieuwe wetenschap en er moet vee! animo geweest zijn om die te
bezoeken. In de late zeventiende en vroege achttiende eeuw - de periode die ik
onderzoek - moeten velen ge1nteresseerd zijn geweest in a! deze nieuwigheden.
Volgens sommigen was er zelfs sprake van een rage onder "liefhebbers". 1
Die liefhebbers legden verzamelingen aan van natuurlijke objecten, lazen de
populair-wetenschappelijke tijdschriften die sinds de jaren 1780 verschenen,
discussieerden onderling over de wetenschap (direct, of via brieven) en bezochten
voordrachten van mannen als Fahrenheit die hen- veelal welgestelde mannen- op de
hoogte brachten van ontwikkelingen in de mechanica, hydrostatica of optica.
Fahrenheits lessen tussen 1718 en l729 zijn de oudst bekende, maar ook onder meer
J. Th Desaguliers (onder andere in Middelburg), Martinus Martens (in Amsterdam),
Jan van Dam (in Amsterdam) gaven v66r 1750 a! dergelijke voordrachten.
Mijn onderzoek gaat over de manier waarop liefhebbers in aanraking kwamen
met natuurfllosofieen in de periode 1650-1750. In die periode bestonden in de
Republiek nog geen ge'institutionaliseerde genootschappen waar ze bij elkaar konden
komen. Die ontstonden pas rond 1750. Wei waren er "vriendenkringen", informele
voorlopers van de genootschappen, en die zullen in rnijn onderzoek een belangrijke
rol spelen. De bezoekers van Fahrenheits lessen vormden waarschijnlijk ook zo'n
vriendenkring.
Het verhaal van de popularisering lijkt op het eerste gezicht eenvoudig. Neem
bijvoorbeeld het bovenstaande citaat van Fahrenheit. Daarin wordt de wetenschap
voorgesteld als een onproblematisch verbond tussen "Wiskonst en "Experimenta" dat
als vanzelf de juiste resultaten oplevert. De werkelijkheid was uiteraard weerbarstiger
en de ontwikkeling van de nieuwe wetenschap was een tijdrovend proces, waarvan de
l.litkomst van te voren zeker niet vastlag.
Fahrenheit gaf les in een periode dat de wetenschap verre van af was en de
wetenschappelijke methode nog niet was uitgekristalliseerd, ook al hadden grootheden
als Boyle en Newton hun werk a! gedaan. In dit enerverende, maar ook verwarrende
wetenschappelijke klimaat zochten liefhebbers hun weg. Hoe ze dat deden en welke
mogelijkheden ze daarbij hadden, is onderwerp van rnijn onderzoek.
Gelukkig hebben de colleges van Fahrenheit hun sporen nagelaten. De
doopsgezinde koopman Jacob Ploos van Amstel maakte in 1718 aantekeningen van
de lessen van Farhrenheit, die bewaard zijn gebleven. Andere belangrijke bronnen
voor mijn onderzoek zijn de tijdschriften die hun lezers op de hoogte hielden van
nieuws uit de Republiek der Letteren en dus ook van ontwikkelingen in de
natuurfilosofie. In de Nederlanden waren er onder meer de Nouvelles de Ia Republiqtte des
lettres van Pierre Bayle en de Histoires des ouvrages des savans van zijn opvolger Henri
Basnage de Beauval, de Bibliotheque Universelle et Historique van Jean le Clerc en de
1 Onder andere T. Dekkers, "Popularisering der natumwetenschappen in Nederland in de
achttiende eeuw", in: Ge!oofen Wetenschap, 53 (1955), pp. 173-188.