Jaargang / Année 10, 2004, nr. 2 - Gewina

8 Bijdragen / Contributions
praktische wetenschappen zoals die reeds sinds 1600 aan de Duytsche Mathematique
in Leiden werden gedoceerd. Niet aileen van de kant van de professoren zijn er hier
en daar nieuwe geluiden te horen. In Middelburg werden op het einde van de
zestiende eeuw openbare colleges gegeven voor een publiek dat bestond uit geleerden
en kooplieden, niet de traditionele studenten dus. De weerldank die Barlaeus'
beroemde openingsrede over De wijze koopman (1632) genoot, maakt het verleidelijk
om het Amsterdamse Athenaeum in deze trend te plaatsen. Ook de colleges van de
professoren van het Athenaeum Illustre werden immers bezocht door lieden die
bezwaarlijk als studenten kunnen worden aangemerkt: kooplieden, ervaren geleerden,
bestuurders; kortom, de ouders van de studenten zelf.
Om erachter te komen of de illustre scholen vooruit wijzen naar een
onderwijssysteem dat meer gericht was op de praktische behoeftes van een nieuwe,
niet-traditionele klasse van burgerlijke bestuurders, moet men kijken naar wat er
feitelijk aan bod kwam in het onderwijs. Voor het Amsterdamse Athenaeum is dat
las tiger dan voor andere instellingen. Er is geen archief bekend in de eerste eeuw van
zijn bestaan. Met zelden meer dan zes professoren zal een orde van hoogleraren wei
overbodig zijn geweest. Een reglement ontbreekt, evenals een album studiosorum, een
vakantierooster en een lesrooster. In de besluitenlijsten van de vroedschap, maar
vooral die van het college van burgemeesters en oud-burgemeesters (wat de indruk
wekt dat er nauwelijks onderscheid was tussen het curatorium van het Athenaeum dat
uit dit college werd benoemd en het college zelf) staat niet vee! meer aangetekend dan
de namen van de professoren, hrn1 aanstellingsdata en hun salarissen, die te controleren
zijn in het archie£ van Thesauriers. Motivaties om deze of gene aan te stellen komen
vaak niet verder dan de formule dat het "goed zou zijn voor de jeugd van de stad" of
voor de "jeugd en de stad". Er rest de onderzoeker dus weinig anders dan te kijken
naar de inhoud van het onderwijs en gelukkig zijn daarvoor wei bronnen voorhanden.
In het in september 2004 verdedigde proefschrift I!!ttster ottderwijs staat de inhoud
van deze bronnen centraal. Ze worden gevormd door correspondenties van
hoogleraren, oraties, en vooral disputaties. De verzamelingen van stellingen die hun
studenten bij wijze van oefening in het openbaar moesten verdedigen. Na een
inleiding over de specifieke problematiek van het Athenaeum en een hoofdstuk over
hoger onderwijs in de Lage Landen in het algemeen (en dan vooral de wisselende
mate waarin men hier voordelen inzag voor kerk en staat), geeft deze dissertatie in het
eerste dee! een overzicht van het Amsterdamse professorencorps. Van Vossius tot en
met Francius worden de professoren geportretteerd, waarbij met name over de
minder bekende geleerden vee! nieuwe gegevens boven water zijn gekomen. De
geschiedenis van het Amsterdamse professorencorps blijkt in drie fases op te delen. In
een eerste periode waren Vossius en Barlaeus, ondanks hun vele absentie, de stabiele
factoren en werd er wat de overige vakken betreft een wat onzekere koers gevaren,
culminerend in een reeks korte aanstellingen in de tweede helft van de jaren veertig.
Na de dood van Barlaeus (1648) en Vossius (1649) vangt een tweede periode aan,