Dimensie 3 nr. 2011/5 (november-december 2011) - Buitenlandse ...

EINDELOZE
OP EEN
EINDIGE
PRILLE IDEEËN VOOR EEN
De wereld waadt door financieel troebele wateren. Hervormingen
dringen zich op. Want bovenal moet de economische
groei gevrijwaard blijven. Groei is immers dé voorwaarde
voor welvaart. Maar klopt dat wel?
Kan de economie eindeloos
groeien op een planeet met
eindige grondstoffen? Sommigen
menen van niet. Vooral
in Europa groeit een beweging die opkomt
voor ‘ontgroeiing’ of een ‘krimpeconomie’
(décroissance in het Frans, degrowth in het
Engels). De aanhangers zoeken alternatieven
die niet gebaseerd zijn op groei.
Eén van de pleitbezorgers is Tim Jackson,
auteur van ‘Welvaart zonder groei’. Daarin
geeft hij als eerste een aanzet hoe een
economie zonder groei er kan uitzien.
We legden zijn ideeën voor aan Brieuc
Van Damme, econoom bij de denktank
Itinera en aan de Universiteit Gent. Hij
werkt momenteel een visienota uit over
ontgroeiing voor de Stichting Toekomstige
Generaties.
Waarom groei?
Economische groei verwijst naar de
groei van het BBP, het bruto binnenlands
product. Het BBP meet de toegevoegde
waarde van alle goederen en diensten
die een land levert. Waarom is die groei
zo onontbeerlijk? Brieuc Van Damme is
categoriek: “Groei is nodig. Vooreerst
omdat het via belastingen de overheidsfinanciën
voedt. En die overheid moet onder
meer de (stijgende) lonen betalen van haar
ambtenaren, de pensioenen, leerkrachten,
verpleegsters en nog veel meer. Het
is ook nodig voor de bedrijfswereld die
de schatkist moet vullen. Stel, ik ga naar
de bank en leen een miljoen euro om een
bedrijf op te starten. De bank staat dit toe
op voorwaarde dat ik het ontleende bedrag
met interest kan terugbetalen. En daarvoor
is winst, en dus groei, nodig. Eigenlijk berust
heel ons sociaal en economisch model op
groei. Zonder groei valt het systeem op termijn
als een kaartenhuisje uiteen.”
Tim Jackson legt het als volgt uit. Ons economisch
systeem is gestoeld op concurrentie
en winst. Bedrijven proberen hun
goederen en diensten zoveel mogelijk aan
de man te brengen, omdat ze winst willen
maken. Om de lonen van hun werknemers
te bekostigen, om hun leningen af te betalen,
om hun aandeelhouders een dividend
(winstaandeel) uit te keren. Maar ook om
te investeren in onderhoud en in goedkopere
en betere producten om zo een
stapje voor te blijven op de concurrentie.
Om die winst te realiseren streven bedrijven
naar lage productiekosten. Ze zullen
spontaan besparen op arbeid, grondstoffen
en energie. Met eenzelfde of lagere
input willen ze meer produceren. Voortdurende
technologische verbeteringen
maken dit mogelijk. Alleen zijn er daardoor
steeds minder mensen (arbeid)
nodig. Om toch iedereen aan het werk te
houden en een inkomen te verschaffen,
moet de economie groeien. Gebeurt dit
niet of te weinig, dan verliezen mensen hun
baan. De overheid dient dan meer werkloosheidsuitkeringen
te betalen (terwijl
de inkomsten uit belastingen dalen), de
mensen consumeren minder en de bedrijven
hebben minder inkomsten. Daardoor
groeit de werkloosheid nog meer aan en
zo meer. Een vicieuze cirkel.
Dat geldt althans voor het huidige economische
model. Tot nu toe bestaat er geen
alternatief dat kan aangeven hoe de klassieke
macro-economische indicatoren
(productie, consumptie, investeringen,
handel, kapitaalstock, openbare uitgaven,
arbeid, geldaanbod, enz.) reageren
wanneer kapitaal zich niet opstapelt. De
Zij die hopen dat groei
zal leiden tot een
materialistisch Utopia
zijn gedoemd te worden
teleurgesteld. We
hebben gewoon niet de
ecologische basis om
deze droom te vervullen.
TIM JACKSON
Canadese econoom Peter Victor ondernam
wel een poging in die richting. Hij
testte een model met meer openbare
dan private investeringen, arbeidstijdverdeling
en een groen belastingstelsel. Na
verloop van tijd stabiliseert een dergelijke
economie zich binnen ecologische grenzen,
ook met zeer weinig groei. Jackson
beroept zich op Victors bevindingen.
26 NOVEMBER-DECEMBER 2011 I dimensie 3