Scan 6, december 2001 - UMC Utrecht

tegen grijpgrage vingers
Veel vrouwen hebben regelmatig last van urineweginfecties. Voor hen is
nu een vaccin in ontwikkeling. Ook diabetici kunnen er baat bij hebben,
want de verantwoordelijke darmbacterie weet vooral goed bij vrouwen
met suikerziekte binnen te dringen.
Ruby Meiland: “Bij het fase 1-onderzoek, waarin
vrijwilligers drie keer vaccin kregen ingespoten,
traden alleen de gewone, lichte bijwerkingen op
zoals een lichte verhoging, vermoeidheid en
hoofdpijn. Er trad geen verstoring op van de
darmflora.”
Inbraak verijdelen
Het vaccin dat urineweginfecties moet tegengaan
is van een ander type dan de
het Fim H-eiwit. Er is inmiddels een groot aantal
preklinische onderzoeken verricht, onder meer
in Utrecht, waarin de onderzoekers aantonen
dat het vaccin in muizen en konijnen tot langdurige
immuniteit leidt. In de vagina en in de urine
zaten antistoffen tegen het Fim H-eiwit, en deze
antistoffen werkten zoals gehoopt: ze gingen de
binding van darmbacteriën aan de blaascellen en
kolonisatie tegen.
blaasinfecties kunnen zijn. Hoepelman heeft een
extra reden om aandacht te besteden aan diabetespatiënten.
“Veel patiënten met suikerziekte
hebben nierfunctiestoornissen”, legt hij uit.
“Het vaccin zou bij hen ook wel eens nierklachten
kunnen voorkomen. Wij hebben namelijk
aanwijzingen dat de darmbacteriën via de blaas
naar de nier kunnen migreren. Dieronderzoek
heeft al aangetoond dat ze schade veroorzaken
gebruikelijke vaccins tegen bacterieinfecties.
>> De sleutel van de bacterie kan niet meer bij het slot op de blaascellen
Het vaccin tegen kinkhoest is
een geplette, dode kinkhoestbacterie waartegen
antistoffen worden opgewekt; het vaccin
tegen difterie is een toxine dat deze bacterie uitscheidt,
en het vaccin tegen Pneumococcen (dat
alleen nog in Amerika op de markt is) bestaat
uit suikers van het suikerjasje dat de bacterie
zich aanmeet. Het cruciale bestanddeel van dit
nieuwe vaccin tegen urineweginfecties is daarentegen
het eiwit dat de darmbacterie gebruikt
om de blaas- en niercellen binnen te dringen.
Dit eiwit – met de naam Fim H – zit bovenop
het topje van lange grijpers, van haarachtige
organellen. Het Fim H grijpt zich vast aan een
bepaald receptoreiwit van de blaascellen, waarna
de bacterie de cel kan binnenglippen. Spuit je
nu een vaccin met Fim H-eiwit in het bloed, dan
ontstaan antistoffen tegen Fim H. Wanneer die
antistoffen zich rond Fim H verzamelen en het
zo afschermen, kan het eiwit niet meer bij het
receptoreiwit van de blaascellen. De sleutel van
de bacterie, kan niet meer bij het slot op de
blaascellen. Daardoor kan de darmbacterie niet
meer binnendringen in blaas- of niercellen.
Beschermende slijmlaag
Veel bacteriën hebben meerdere mechanismen
waarmee ze een cel binnendringen. Gelukkig
lijkt deze darmbacterie nogal afhankelijk van
Bij vrouwen met steeds terugkerende urineweginfecties
zijn niet meer problemen met het vaccin
te verwachten dan bij ‘gezonde’ vrouwen.
Dat deze vrouwen vaker urineweginfecties hebben,
komt doordat ze een bepaald eiwit (een
zogeheten bloedgroepantigeen) niet uitscheiden.
Dit eiwit zorgt voor een extra slijmlaagje
over de receptor waar de darmbacterie op aangrijpt.
Omdat dit eiwit ontbreekt missen deze
vrouwen een zekere bescherming. De antistoffen
die door het vaccin worden aangemaakt vervangen
in feite de natuurlijke beschermlaag.
Suiker, nieren en bacteriën
Voor vrouwen met suikerziekte is het minder duidelijk
hoe het vaccin gaat uitpakken. De eerste
onderzoeken wijzen uit dat het vaccin ook bij
hen werkt, maar de achterliggende oorzaak van
de verhoogde gevoeligheid is nog niet duidelijk.
Om straks niet voor verrassingen te komen staan
willen de onderzoekers dat nu graag weten. Een
hypothese is er wel. Het is bekend dat de suikers
op de epitheelcellen van diabetespatiënten iets
afwijken. De Utrechtse groep onderzoekt nu of
de suikers afwijken van de receptor op de blaascellen
waarop de bacterie aangrijpt. Dat zou de
oorzaak van de verhoogde gevoeligheid voor
aan de nier. Een van mijn promovendi, internist
Suzanne Geerlings, vond dat vrouwen met suikerziekte
en nierproblemen, veel vaker E. coli in
de urine hebben dan vrouwen zonder nierproblemen.”
Oude urine
Een eventueel verband tussen verdwaalde darmbacteriën
en nierproblemen maakt nieuwsgierig.
Daarom onderzoekt de groep van Hoepelman,
samen met hoogleraar klinische epidemiologie
Rik Grobbee van het Juliuscentrum voor patiëntgebonden
onderzoek, de geschiedenis van tientallen
Utrechtse vrouwen die al vijfentwintig
jaar meedoen aan een groot onderzoek naar
borstkanker. De urine van deze vrouwen is al
die vijfentwintig jaar bewaard. Met moleculaire
technieken kijkt Ruby Meiland nu of de darmbacterie
voorkomt in die urinemonsters.
Vervolgens bekijkt ze of bij de vrouwen die nu
nierklachten hebben, vijfentwintig jaar geleden
al meer darmbacteriën voorkwamen.
Hoepelman: “Ik zeg niet dat deze darmbacteriën
de enige oorzaak zullen zijn van nierstoornissen
bij diabetespatiënten, maar het kan wel een
belangrijke oorzaak zijn. Nu wordt daar nog
heel weinig naar gekeken.”
nr 6 december 2001 17