Scan 3, juni 2002 - UMC Utrecht

3/02 

juni 

GENTHERAPIE 

Kunsthuid leert sprinten 

>> Gemanipuleerde cellen doen het beter 

CELBIOLOGIE 

Dove cellen groeien niet 

>> Stof gezocht die de afbraak van groeihormoonreceptor verhindert 

NEUROLOGIE 

Wat doet wiet? 

>> Veelbelovend marihuana moet beter worden onderzocht

In dit nummer 

Voor meer informatie over de onderwerpen in dit nummer kunt u contact opnemen met 

Scan is een uitgave van het Universitair 

de stafgroep In- en Externe Communicatie van het UMC Utrecht, telefoon (030) 250 74 83 

Medisch Centrum Utrecht, dat bestaat uit het 

Academisch Ziekenhuis Utrecht, de Medische 

Faculteit Utrecht en het Wilhelmina 

Kinderziekenhuis. Scan verschijnt 6 keer per 

3 

kort nieuws 

jaar in een oplage van 13.500 exemplaren. 

Redactie 

Hoofdredacteur: Pieter Lomans 

Eindredacteur: Joost van der Gevel 

Redactieadres 

4 


Kunsthuid groeit te langzaam om grote brandwonden zonder infecties en lelijke 

littekens te genezen. Chirurg-in-opleiding Karen Hamoen onderzocht het effect 

van genetisch gemanipuleerde huidcellen. 

Redactie Scan 

UMC Utrecht 

Huispostnummer D01.343 

Postbus 85500 

3508 GA Utrecht 

Telefoon (030) 250 87 68 

Fax (030) 250 54 10 

E-mail Scan@azu.nl 

Aan dit nummer werkten verder mee 

Tekst: Rob Buiter, Riëtte Duynstee, Marianne 

Heselmans, Lonneke Homfeld, Elke Lautenbag 

6 

8 

9 

10 

adoptie 

Een check up voor buitenlandse baby’s 

promoties 

commentaar 

Vrouw en kind betalen prijs voor emancipatie 

virologie 

Aidsvirus onder Europese bewaking 

en Manou van de Zande 

Fotografie: Eut van Berkum, Roy Geeraths, 

en Chris Timmers 

Digitale beeldbewerking: Wim Verrijp 

Coverfoto 

Chris Timmers 

12 Dove cellen groeien niet 

Patiënten hebben vaak last van vermagering en spierafbraak, waardoor de ziekte 

verergert. Toediening van groeihormoon werkt onvoldoende, omdat de lichaamscellen 

van die patiënten te weinig receptoren hebben om die groeiopdracht op te 

vangen. Utrechtse celbiologen zijn stoffen op het spoor, die het cellulaire gehoor 

moeten verbeteren. 

Ontwerp en layout 

x-hoogte, Tilburg 

Druk 

15 

opinie 

Iedereen is dokter 

Hoonte Bosch & Keuning, Utrecht 

ISSN 

1385-2167 

De artikelen in Scan vallen onder verantwoordelijkheid 

van de redactie. Zij weerspiegelen 

16 Wat doet wiet? 

Marihuana is sinds april een geaccepteerd medicijn voor patiënten die lijden aan 

AIDS, multiple sclerose en kanker. Bewijzen voor de therapeutische werking zijn er 

nog niet. Promovendus Mario van der Stelt ontdekte al wel dat THC, de psychoactieve 

stof uit marihuana, bij ratten acute hersenbeschadiging kan voorkomen. 

niet noodzakelijkerwijs het formele bestuurlijke 

standpunt van het UMC Utrecht. 

Het overnemen van artikelen uit Scan is 

geoorloofd met bronvermelding en na overleg 

met de redactie. 

18 

20 

therapietrouw 

Geen pijn, geen pil 

leerstoelenbeleid 

Hoogleraar moet zich blijven bewijzen 

21 

terzijde 

Explosieve badmuts 

22 

plastische chirurgie 

Stoma met een sluitspier 

24 

stelling 

Geen hightech onderzoek, maar het betere handwerk

mix 

kort nieuws 

Geriatrie heeft oog voor domino-effect 

foto > Chris Timmers 

Niet iedere hoogbejaarde patiënt is per definitie geriater Harald Verhaar de ontwikkeling van 

een geriatrische patiënt. Geriatrische patiënten het geriatrisch specialisme uiteen. Hij deed dit 

functioneren aanvankelijk redelijk, maar als er aan de hand van het onderzoeksprogramma 

iets mis gaat, gaat het goed mis vanwege het Frailty, een term die staat voor fragiliteit, 

domino-effect. Hoogbejaarden hebben door broosheid. "Frailty is een concept dat bij het 

veroudering vaak minder reserve, denk bijvoorbeeld 

aan de vermindering van bot- en spier- 

ziekten een rol kunnen spelen. Het onderzoek 

ziektebeeld van de oudere patiënt meerdere 

weefsel. Een simpele infectie kan dan al snel richt zich op de gevolgen van de broosheid 

ontaarden in een algehele malaise. Neem het van ouderen, en probeert fracturen door vallen, 

uitdroging en verwardheid te voorkomen 

voorbeeld van de vijfentachtigjarige dame die 

nog zelfstandig woont. Ze heeft lichte artrose, door primaire en secundaire interventie. 

is een beetje verward en krijgt een urineweginfectie. 

Door de infectie moet ze vaker naar het wonende mannen van boven de zeventig, 

Een van de Frailty-projecten richt zich op thuis- 

toilet, waarbij ze valt. Heup gebroken. Op het met afnemende spierkracht en lusteloosheid 

eerste gezicht een patiënte voor Orthopedie, door een tekort aan testosteron. Er wordt 

maar toch gaat ze naar Geriatrie. Niet alleen onderzocht of toediening van extra testosteron 

omdat ze oud is, maar vooral omdat de klinisch dat probleem kan verminderen. Verpleegkundig 

onderzoek van Frailty richt zich op de 

geriater met een bredere blik naar de ziekteproblemen 

van de hoogbejaarde patiënt kijkt. secundaire interventie: moeten verwarde 

Een orthopeed beperkt zich eerder tot de botbreuk 

alleen. 

om breuken te voorkomen? Bij de multi- 

patiënten bijvoorbeeld worden vastgebonden 

De Utrechtse zorgeenheid Geriatrie bestaat tien disciplinaire aanpak van Frailty zijn zowel 

jaar. Tijdens de opening van de nieuwe locatie specialistische verpleegkundigen als (para)- 

zette afdelingshoofd en internist-klinisch 

medici betrokken.” 

(LH) 

Goede informatie vermindert onrust 

In het UMC Utrecht is een patiënteninformatiedossier 

(PID) voor chemotherapie ontwikkeld. en patiënten krijgen een computeruitdraai mee 

computer de cytostatica aan die hij voorschrijft 

Zo’n dossier bevat alle informatie die een 

met van iedere te verwachten bijwerking een 

patiënt nodig heeft. Hij vindt er informatie beschrijving, informatie over de duur van de 

over zijn ziekte en mogelijke behandelingen, bijwerking en de eerste verschijnselen. Deze 

maar ook is er praktische informatie zoals de informatie kan in het PID worden gevoegd en 

adressen van patiëntenverenigingen in opgenomen. 

Bijzonder aan het nieuwe PID voor nen verwachten. Ze kunnen de bijwerkingen 

patiënten weten daardoor beter wat ze kun- 

chemotherapie is, dat de patiënt uitsluitend daardoor direct herkennen en weten wat er 

informatie krijgt over de bijwerkingen van de aan te doen is. Ook wordt duidelijk aangegeven 

medicijnen die hij krijgt voorgeschreven. 

bij welke verschijnselen zij contact op moeten 

Voorheen kregen patiënten standaard informatie 

over de bijwerkingen van alle cytostatica, De werkgroep die het PID heeft ontwikkeld, eva- 

nemen met de arts. 

wat meer onrust dan helderheid gaf. Patiënten lueert het gebruik en de eerste resultaten zijn 

zagen op tegen bijwerkingen die zij helemaal positief. “Patiënten zijn beter geïnformeerd”, 

niet zouden krijgen. Het nieuwe systeem 

zegt verpleegkundig specialist Paofi Tjia, “en ze 

ondervangt deze onrust. De arts klikt in de 

kunnen beter met de bijwerkingen omgaan.” 

Prins Bernard opent de nieuwe behuizing van de afdeling Geriatrie. 

Slapend allergisch worden 

voor poffertjes 

Slapen op een boekweitkussen kan leiden tot een 

levensgevaarlijke allergie. Een man kreeg tijdens het 

eten van poffertjes onmiddellijk jeukende zwellingen 

in de keel en aan de lippen, oogleden en oren. Hij werd 

duizelig en liet de rest staan. Inmiddels kleurde zijn 

hele lichaam rood, werd hij kortademig en misselijk 

en moest hij overgeven. Toen hij binnenkwam op de 

Spoedeisende Hulp van het UMC Utrecht kon hij nauwelijks 

meer spreken en had hij een veel te lage bloeddruk. 

Na behandeling bleef hij ter observatie een nacht 

in het ziekenhuis. 

De allergische reactie was overduidelijk veroorzaakt 

door de poffertjes. Omdat het poffertje als een van de 

weinige voedingsmiddelen nog boekweit bevat, leek 

boekweit de veroorzaker van de reactie. Een huidtest 

was inderdaad sterk positief. De patiënt had al tweeëneenhalf 

jaar een boekweitkussen, omdat hij graag op 

een hard kussen slaapt. 

Boekweit veroorzaakt snel overgevoeligheid. Uit Zweeds 

onderzoek blijkt dat achtentwintig procent van de werknemers 

die boekweit hebben verpakt, daarvoor een 

allergie ontwikkelen. Waarschijnlijk is de patiënt gevoelig 

geworden door het jarenlang inhaleren van poeder 

uit het boekweitkaf waarmee zijn kussen is gevuld. 

nr 3 juni 2002 3

tekst > Marianne Heselmans 



Gemanipuleerde cellen doen het beter 

Kunsthuid groeit te langzaam om grote brandwonden zonder infecties 

en lelijke littekens te genezen. Chirurg-in-opleiding Karen Hamoen 

onderzocht het effect van genetisch gemanipuleerde huidcellen. 


Snijden zit er voor chirurg in opleiding Karen 

Hamoen de komende drie weken niet in, want 

ze is ingepland voor de consulten. “Jammer”, 

zegt ze, terwijl ze door de gang van locatie AZU 

naar de volgende patiënt loopt, “ik heb een 

passie voor opereren. Dat moet ook wel, anders 

houd je dit vak niet vol.” 

Karen Hamoen besloot na haar artsexamen 

twee jaar heelkundig onderzoek te doen aan 

de Harvard Medical School in Boston. Daar kwam 

ze terecht bij een project, dat de mogelijkheden 

onderzoekt van een geavanceerde kunsthuid 

voor ernstig verbrande patiënten. Het gaat om 

een kunsthuid van genetisch gemanipuleerde 

huidcellen (keratinocytes) die hun eigen groeifactoren 

aanmaken. Het is fundamenteel laboratoriumonderzoek, 

dat in de toekomst de chirurgische 

behandeling van dienst kan zijn. Op grote 

brandwonden wordt nu een stuk kunsthuid 

aangebracht met daarin eigen, onveranderde 

huidcellen van de patiënt. Daarmee gaat de 

genezing vaak te langzaam om infecties en 

lelijke littekens te voorkomen. 

“Van nature maken de huidcellen maar weinig 

groeifactoren”, vertelt Hamoen. “Veel van de 

variant op de markt. Deze bestaat uit een 

synthetische nylon matrix waarin menselijke 

bindweefselcellen al eiwitten en groeifactoren 

hebben afgezet. Hamoen: “De groeifactoren in 

deze kunsthuid verliezen echter snel hun activiteit. 

Je kunt er nog zalf met groeifactoren 

opsmeren, maar ook dan verliezen de groeifactoren 

hun activiteit. Bovendien geneest een 

droge wond sneller.” 

Tussensprintje 

Het lab in Boston gebruikt als matrix een stukje 

dode, menselijke huid waaruit de cellen zijn weggewassen, 

zodat alleen een net van polymeren 

overblijft. Hierop worden dan de genetisch 

gemanipuleerde huidcellen bevestigd die extra 

groeifactoren aanmaken. Hamoen onderzocht 

zowel de effecten van huidcellen met de toegevoegde 

groeifactor KGF als HGF. In weefselkweek 

bleek KGF vooral verantwoordelijk voor 

een snelle vermeerdering van cellen, terwijl HGF 

juist voor meer beweging zorgt. 

Vooral HGF lijkt een geschikt groeihormoon voor 

de aanmaak van huidcellen. Niet alleen genazen 

De Boston-onderzoekers, bijvoorbeeld, brengen 

de genen voor groeifactoren in de huidcellen via 

retrovirussen. Dit gaat echter nog niet zo efficiënt, 

waardoor de genetische verandering van de 

huidcellen erg duur is. Daarnaast kunnen er 

allerlei complicaties optreden. Zo is de kunsthuid 

getest op gewonde muizen met een onderdrukt 

immuunsysteem. De vraag is dus, of zo’n kunsthuid 

bij mensen met een volwaardig immuunsysteem 

misschien wél een immuunreactie 

oproept. Verder moeten de onderzoekers eerst 

ook controle krijgen over het aan- en uitzetten 

van de genen die coderen voor de groeifactoren. 

Stopt bij HGF de aanmaak écht, nadat de wond 

is genezen? 

Karakteristieke snelheid 

Zo zijn er nog meer vragen. KGF en HGF stimuleren 

de aanmaak van een derde groeifactor, VEGF 

(vascular endothelial growth factor) geheten, die 

de groei van bloedvaten stimuleert. Dat lijkt 

gunstig, maar deze groeifactor is waarschijnlijk 

betrokken bij de groei van bloedvaten bij kanker. 

In het algemeen zou het lab in Boston de rol 

benodigde groeifactoren komen van cellen 

onder de huid, maar die aanvoer gaat niet zo 

>> Wonden bij muizen genezen sneller met kunsthuid 

snel. Als je extra genen in de huidcellen van de 

patiënt stopt zodat ze hun eigen groeifactoren 

aanmaken, dan vermeerderen ze zich sneller en 

bewegen ze ook meer waardoor de wond 

sneller dichtgroeit. Er zijn vele groeifactoren 

die elkaar ook onderling beïnvloeden. Ik heb 

huidcellen gemaakt die de groeifactoren KGF 

(keratinocyten groeifactor) en HGF (hepatocyten 

groeifactor) aanmaken. De huidcellen met HGF 

blijken wonden bij muizen inderdaad sneller te 

genezen.” 

Huid kweken 

De meest eenvoudige behandeling van brandwonden 

is een stukje van de eigen huid pakken, 

het uitrekken en dan op de wond aanbrengen. 

Bij patiënten die voor meer dan de helft zijn 

verbrand, is dat niet mogelijk. In dat geval zijn 

artsen aangewezen op kunsthuid. Een kunsthuid 

bestaat vaak uit gekweekte huidcellen die worden 

aangebracht op een synthetische matrix. 

Als die kunsthuid op de wond is gebracht, kunnen 

daarin de eigen bloedvaatjes en bindweefselcellen 

kruipen om de groei van de huidcellen 

te bevorderen. Omdat deze kunsthuid langzaam 

groeit, is er inmiddels ook een geavanceerdere 

de wonden van muizen sneller met HGF-producerende 

huidcellen, maar tot verrassing van de 

onderzoekers stopte de activiteit van deze groeifactor 

na vier weken. De huidcellen bewogen 

niet meer en ze vermeerderden zich niet meer 

sneller dan die van de controle-kunsthuid. 

Hamoen: “We denken dat de huidcellen het HGF 

in een inactieve vorm uitscheiden. Factoren die 

vrijkomen bij de wondgenezing zetten de inactieve 

vorm daarna om in een actieve vorm. 

Klopt dat idee, dan stopt de activiteit van HGF 

zodra de wond genezen is. Dat zou mooi zijn, 

want je wilt eigenlijk alleen maar dat de groeifactor 

een tussensprintje veroorzaakt, waardoor 

de wond sneller geneest. Na de genezing wil je 

geen actieve groeifactor meer.” 

Veel vragen 

Niet alleen de collega’s in Boston gaan verder 

met het onderzoek naar genetisch gemanipuleerde 

huidcellen als kunsthuid. Ook andere laboratoria 

in de wereld werken aan een kunsthuid met 

groeistimulerende huidcellen. Toch verwacht 

Karen Hamoen dat het nog jaren duurt voor zo’n 

kunsthuid gangbaar zal zijn bij de behandeling 

van patiënten. Er zijn immers nog veel vragen. 

van zoveel mogelijk groeifactoren willen weten, 

omdat elke groeifactor de werking van andere 

groeifactoren beïnvloedt. 

“Volgens mij is de snelheid waarmee deze kunsthuid 

nu wordt ontwikkeld karakteristiek voor 

gentherapie in het algemeen”, zegt Hamoen. 

“Na de eerste publicaties halverwege de jaren 

tachtig hadden onderzoekers en het publiek 

hoge verwachtingen van gentherapie. Toch 

hebben, twaalf jaar na de eerste klinische test, 

nog maar zo’n drieduizend mensen genetisch 

gemodificeerde cellen in hun lichaam gekregen. 

Er blijken toch veel complicaties op te treden. 

En dan is de kunsthuid waaraan ik heb gewerkt 

nog betrekkelijk eenvoudig, vergeleken met 

de gentherapieën voor kanker. Als het mis gaat 

in de huid is dat vaak van buitenaf te zien. 

Inwendig is het effect van genetisch gemodificeerde 

cellen veel lastiger te volgen. Gentherapie 

zal zich zeker doorzetten, maar als je fundamenteel 

onderzoek hebt gedaan ga je wel denken in 

veel langere termijnen. Je komt erachter dat nog 

heel wat moleculair biologische problemen moeten 

worden opgelost.” 


Een 

tekst > Riëtte Duynstee 

foto’s > Chris Timmers 

check-up voor buitenlandse 

Jaarlijks arriveren zo'n twaalfhonderd adoptiekinderen in 

Nederland. Gegevens over gezondheid en vaccinatie – opgetekend 

in het land van herkomst – zijn niet altijd betrouwbaar. 

China spant de kroon: éénderde van alle kinderen is niet 

ingeënt tegen difterie, tetanus en polio, terwijl dat volgens 

het vaccinatieboekje wél is gebeurd. Toch zijn adoptiekinderen 

wereldwijd steeds gezonder. Slechts bij een van de vijf 

kinderen dat het adoptiespreekuur op locatie WKZ bezoekt, 

wordt een ernstig medisch of psychisch 

probleem gesignaleerd. 


aby's 

voor adoptieouders. De helft van alle adoptiekinderen 

komt er vandaan. Omdat er 

geen tropisch klimaat heerst, komen er minder 

ziektes voor. Dus ze zijn mij te gezond.” 

Ook psychisch zijn Chinese kinderen minder vaak 

beschadigd. “Dat komt”, zegt Schulpen, “omdat 

ze tot de geboorte gewenst zijn geweest. De 

moeder is niet geslagen door haar man, heeft 

geen armoede gekend, was niet ernstig ziek en 

heeft zich niet verwaarloosd tijdens de zwangerschap. 

Zij is een vrouw die toevallig een meisje 

>> Herrie is een prima slaaplied 

“Is dat niet toevallig?” zegt hoogleraar sociale heeft gekregen, terwijl de familie alleen een 

kindergeneeskunde Tom Schulpen, terwijl hij naar jongen accepteert.” Vroeger bleef zo'n meisje 

het rode Chinese vaccinatieboekje van Hai Xy niet in leven. Maar sinds er meer en meer kindertehuizen 

zijn opgericht, laten moeders ze daar 

Wiegmans wijst. De vierjarige Hai Xy is sinds kort 

in Nederland en bezoekt met haar ouders het achter op de stoep. Omdat de gezondheidszorg 

adoptiespreekuur. In het boekje is te zien dat alle in China goed georganiseerd is, worden de kinderen 

op de juiste wijze behandeld als ze ziek 

vaccinaties steeds op dezelfde dag van de maand 

in het jaar 2000 zijn gegeven. Vijf juli de eerste, zijn. Alleen het vaccinatiebeleid is onbetrouwbaar. 

Hoe dat komt heeft Schulpen niet kunnen 

vijf augustus de tweede, vijf september de derde, 

en ga zo maar door. Schulpen gelooft er niets van. achterhalen toen hij vorig jaar China bezocht. 

In ‘The Lancet’ schreef hij onlangs dat dertig procent 

van de Chinese adoptiekinderen onvoldoenwoord. 

Het past niet in hun traditie om ‘nee’ 

“Op elke vraag die ik stelde, werd ‘ja’ geantde 

beschermd is tegen ernstige, besmettelijke te zeggen. Dan is de waarheid moeilijk te 

aandoeningen. Ze moeten dus alsnog gevaccineerd 

worden. Andere landen hebben een 

achterhalen.” 

betrouwbaarder vaccinatiebeleid, maar daar kloppen 

vaak de medische gegevens in de status van Behalve uit China, komen ook veel adoptiekin- 

Spaghettiwormen 

het kind niet. In veel kindertehuizen voert men deren uit Brazilië, Colombia, Ethiopië en India. 

een slordige administratie. Gegevens worden Deze kinderen hebben veel vaker een ziekte 

verwisseld, of getallen verkeerd genoteerd. 

onder de leden. Ze hebben soms wormen als 

Nader onderzoek wijst uit dat er wel degelijk spaghetti zo lang, die tot ondervoeding leiden 

afwijkingen en aandoeningen worden aangetroffen. 

Daarom loopt Schulpen op het adoptie- 

hebben zich hardnekkige, bloedzuigende zweep- 

en de darmen verstoppen. Of in hun darmwand 

spreekuur de hele riedel nog eens uitgebreid na. wormen verstopt, die bloedarmoede veroorzaken 

TBC, hepatitis B, parasieten in de ontlasting, en op latere leeftijd de weerstand verminderen. 

ziektebeelden van het bloed... Pas als dat allemaal 

is uitgesloten, wordt het kind gezond verden. 

Ze veroorzaken diarree en buikpijn. Veel 

Dwerglintwormen zijn al even moeilijk te bestrijklaard. 

Het lichamelijk onderzoek dat Schulpen kinderen zijn drager van het besmettelijke hepatitis 

B-virus, waardoor het hele gezin behandeld 

bij Hai Xy uitvoert, wijst enkel op wat luieruitslag. 

Die heeft ze sinds ze in Nederland woont, want moet worden. Ook huidafwijkingen komen vaak 

in China was ze geen luiers gewend. “Ze poepen voor, met name schurft. Hoewel de kinderen in 

en plassen daar door broeken met een spleet in een tropisch land geboren zijn, hebben ze soms 

het midden”, weet Schulpen, die de verschillende nauwelijks zon gezien. Daardoor ontstaan vitamine-D 

tekort en kalkgebrek, waardoor misvor- 

adoptielanden regelmatig bezoekt. “Gewoon in 

de berm. Enig.” 

ming van het skelet dreigt. “Bovendien komen 

we heel veel mentale problematiek tegen”, zegt 

Verstopt spreekuur 

Schulpen, die ruim een kwart van alle Nederlandse 

adoptiekinderen medisch onderzoekt. 

“Ni hau”, verwelkomt Schulpen zijn tweede 

adoptiekind. Hoe schattig hij de Chinese meisjes “De kinderen zijn een aantal keren verlaten. 

ook vindt, eigenlijk wil hij ze niet meer zien. Daardoor kunnen ze niet tegen de zorgzame, 

“Ze verstoppen mijn spreekuur”, zegt hij. 

warme deken die de adoptieouders zo graag 

“China is sinds begin jaren negentig topland willen geven. Of kinderen hebben maandenlang 

in een wiegje gelegen zonder dat er voldoende 

naar werd omgekeken. Die kinderen 

zijn dan enorm ondergestimuleerd. Maar het 

leuke is, dat je ze in Nederland vaak per dag ziet 

opbloeien. Spectaculair.” Vanwege de financiële 

steun van de adoptieorganisaties zijn de kindertehuizen 

in arme landen steeds luxueuzer en 

professioneler geworden. In de jaren zeventig 

ø ø 

>> 

>> 

Donorlanden 

Van de 1200 kinderen die jaarlijks naar 

Nederland komen, is de helft geboren in 

China. De andere helft is voornamelijk 

afkomstig uit Brazilië, Colombia, India en 

Ethiopië. Andere landen wáren populair 

maar zijn om godsdienstige of politieke 

redenen afgevallen. 

> Indonesië en Bangladesh willen geen 

moslimkinderen meer afstaan aan christengezinnen. 

> In Korea hadden kinderen die niet erkend 

werden door de vader jarenlang geen rechten. 

Toen dat tijdens de olympische spelen 

in 1988 aan de kaak gesteld werd, is de wet 

gewijzigd. Sindsdien worden er nauwelijks 

nog Koreaanse kinderen ter adoptie aangeboden. 

> In Sri Lanka had de regering geen grip op het 

adoptiebeleid. Er werden pasgeboren baby's 

aangeboden, terwijl niet duidelijk was of de 

moeder uit vrije wil haar baby afstond. 

Babyadoptie is inmiddels verboden in 

Sri Lanka. Grotere kinderen komen wel nog 

in aanmerking. 

Okselborst 

Veel adoptiemoeders gaven hun pasgeboren 

baby uit Sri Lanka borstvoeding via een 

slangetje dat naast de tepel was geplakt, 

en dat in verbinding stond met een melkreservoir 

onder hun oksel. De baby's zogen 

zo langdurig en hevig aan de tepel, dat de 

moeders zelf melk gingen geven. Met het 

wegvallen van Sri Lanka als adoptieland, 

is ook dit fenomeen in onbruik geraakt. 

Kinderen onder de zes maanden worden 

tegenwoordig zelden geadopteerd. 


ø ø 

vertoonde nog zestig procent van de kinderen 

ernstige problemen, nu nog maar twintig procent. 

Nooit meer hechten 

“Flink met de deksels in de keuken slaan, en 

de radio laten schallen.” Dat is het advies van 

Schulpen aan ouders met een kind dat niet kan 

slapen. De kinderen komen uit een cultuur met 

veel lawaai, dus raken ze van slag van serene 

rust. Ze in een doos op de grond te slapen leggen, 

heeft in het verleden ook wel eens geholpen. 

De negen maanden oude Lindi van Egmond uit 

Korea wordt door haar adoptieouders ingebakerd. 

Sindsdien huilt ze minder. Naast de telefoon 

van Schulpen hangt een lijst met psychologen, 

gespecialiseerd in adoptieproblematiek. “Ga bij 

ernstige problemen niet zelf aanmodderen”, 

zegt hij, “want het lukt je toch niet. De kinderen 

komen niet voor niets uit het zuiden; ze hebben 

temperament, dus kun je alleen met een deskundige 

truc hun gedrag beïnvloeden. Met een 

‘geen bodem syndroom’ kind is überhaupt niets 

aan te vangen. Die knippen dwars door alles wat 

vader en moeder lief is en kunnen nooit meer 

hechten.” 

De meeste ouders kiezen voor adoptie omdat 

ze zelf geen kinderen kunnen krijgen. Sommige 

ouders hebben wel twintig jaar geprobeerd om 

zwanger te worden. Schulpen: “Ze beschouwen 

hun dochter als een geschenk uit de hemel. Het 

leed erachter wordt vaak onderschat. Bovendien 

moet je redelijk bemiddeld zijn. De hele adoptieprocedure, 

inclusief reis, kan vijftienduizend euro 

kosten. En weet je wat zo vreemd is? Hebben ze 

eenmaal een adoptiekind, dan pats… zijn ze 

zwanger. Dat heb ik diverse malen meegemaakt.” 

Promoties 

GESLACHTSHORMONEN, 

CHOLESTEROL EN NIERSCHADE 

Stikstofoxide verwijdt de bloedvaten, en gaat het 

samenklonteren van bloedplaatjes en het vastplakken 

van ontstekingscellen aan de bloedvatwand tegen. 

Stikstofoxide (NO) wordt in de nieren en de bloedvatwand 

geproduceerd door het enzym NO-synthase. 

De hoeveelheid NO moet in evenwicht zijn met de 

hoeveelheid angiotensine II, een stof die dat samenklonteren 

en vastplakken juist bevordert. Een tekort 

aan NO kan aderverkalking en nierschade veroorzaken. 

Zo’n tekort is mogelijk als zuurstofradicalen het NO 

afbreken of als het enzym NO-synthase niet goed 

werkt. Angiotensine II krijgt dan vrij spel, waardoor 

de nier zijn filterfunctie minder goed kan uitvoeren. 

Diana Attia onderzocht in ratten de invloed van cholesterol 

op nierschade. Ze vond dat teveel cholesterol 

inderdaad het enzym NO-synthase remt, waardoor de 

hoeveelheid stikstof-oxide wordt verlaagd, het evenwicht 

met angiotensine II verstoord raakt en de niercellen 

worden beschadigd. 

Ze onderzocht ook de rol die de geslachtshormonen 

spelen bij het ontstaan van nierschade, omdat mannen 

meer last hebben van aderverkalking en nierschade dan 

vrouwen. Onderzoek bij ratten wijst uit dat het vrouwelijk 

geslachtshormoon de nier inderdaad beschermt, 

terwijl mannelijk geslachtshormoon de nier juist gevoeliger 

maakt voor schade. Attia suggereert dat nierschade 

misschien is te voorkomen door de aanmaak van stikstofoxide 

te stimuleren en angiotensine II te blokkeren. 

Hiermee moet worden begonnen, voordat de nierschade 

optreedt. 

Diana Attia – Hypercholesterolemie veroorzaakt nierschade 

in ratten. Rol van stikstofoxide 

RAL-EIWIT VERSTIERT CELDELING 

Ontregelde eiwitten kunnen van een normale, gezonde 

cel een tumorcel maken. In tachtig procent van de 

alvleeskliertumoren en in vijftig procent van de darmtumoren 

zorgen genetische mutaties ervoor dat het 

RAS-eiwit permanent actief is. Moleculair bioloog 

Nancy de Ruiter onderzocht het Ral-eiwit, dat een rol 

speelt in de signaalketen van de celwand naar de celkern. 

Ral speelt ook een rol in de kankerverwekkende 

overactiviteit van Ras. 

De Ruiter vond dat Ral verschillende boodschappermoleculen 

reguleert, die ieder op een andere manier 

bij de celdeling betrokken genen aan- en uitschakelen. 

Zo ontdekte ze bijvoorbeeld dat Ral het boodschappermolecuul 

AFX waarschijnlijk activeert door het in de celkern 

te brengen. Via minstens drie van dit soort routes 

is Ral betrokken bij de celdeling en speelt het een rol 

bij tumorvorming. Een beter begrip van dit mechanisme 

kan aanknopingspunten bieden voor de ontwikkeling 

van nieuwe therapieën tegen kanker. 

Nancy Diane de Ruiter – De kleine GTPase Ral in Rasgemedieerde 

transcriptie 

CHOLESTEROLVERLAGERS 

VERSNELLEN ÓÓK VETAFBRAAK 

Een hoog gehalte aan triglyceriden in het bloed is een 

risico-factor voor hart- en vaatziekten. Triglyceriden 

zitten in vetdeeltjes en de hoeveelheid in het bloed 

stijgt na de maaltijd. Een trage afbraak ervan lijkt de 

kans op aderverkalking te vergroten. 

Internist in opleiding Stijn Halkes deed onderzoek bij 

zeventien patiënten die op jonge leeftijd zijn gedotterd 

vanwege verkalking van de kransslagader. Deze patiënten 

hadden een normale bloeddruk, een normaal 

cholesterol en geen overgewicht of suikerziekte. 

Ze kregen twee bekers slagroom te drinken en vervolgens 

werd gedurende tien uur de hoeveelheid vet in 

hun bloed gemeten. Vergeleken met een controlegroep 

hadden ze inderdaad langere tijd vet in hun bloed. 

Halkes behandelde de patiënten met een cholesterolverlagend 

middel, waarna het verschil tussen patiënten 

en controlegroep verdween. 

Jonge patiënten met hart- en vaatziekten en een normaal 

cholesterol lijken baat te hebben bij een behandeling 

met cholesterolverlagende medicijnen, omdat deze 

niet alleen de cholesterolspiegel verlagen maar ook de 

vetverwerking versnellen na een maaltijd. 

Stijn Halkes – Postprandiaal vetmetabolisme en coronair 

sclerose. Effecten van behandeling met statines 

Een volledig overzicht van de promoties is te vinden op 

internet: www.uu.nl onder nieuws en agenda. 


Kinderen die na in-vitrofertilisatie (IVF) of na ICSI – een IVF-variant waarbij 

één zaadcel in een eicel wordt gebracht – geboren worden, hebben vaker 

een aangeboren afwijking of een te laag geboortegewicht. Vrouwen hebben 

kans op complicaties door deze behandelingen. Hoogleraar Voortplantingsgeneeskunde 

Egbert te Velde vindt dat IVF vaak te snel wordt toegepast. 

Vrouw en kind betalen 

prijs voor emancipatie 

“ 

Een onvervulde kinderwens is voor velen te maken heeft met die technieken zelf of dat 

een groot probleem. Dat je zulke paren kunt minder vruchtbare vrouwen, en misschien ook 

helpen is natuurlijk heel positief. Kinderen verwekken 

en krijgen is een diepgeworteld instinct. 

Het doorgeven van je genen is een vorm van 

overleven, in zekere zin onsterfelijk worden. 

Sinds de jaren zestig is er goede anticonceptie 

waardoor het mogelijk is geworden om voortplanting 

en seksualiteit van elkaar te scheiden. 

Dat is revolutionair. Daardoor is er ontzettend 

veel veranderd. Het heeft onder andere de 

emancipatie van de vrouw mogelijk gemaakt. 

Vrouwen kunnen sindsdien hun opleiding afmaken 

en dezelfde banen krijgen als mannen. 

Maar de prijs is soms hoog. Er is een concurrentiestrijd 

ontstaan tussen opleiding en baan enerzijds 

en kinderen krijgen anderzijds. Hierdoor 

stellen vrouwen hun kinderwens uit of blijven 

ze zelfs bewust kinderloos. 

Maar de meerderheid stelt het krijgen van kinderen 

uit. Er zijn veel oorzaken van onvruchtbaarheid, 

uitstel is echter momenteel een van de 

belangrijkste. Door de goede anticonceptie en 

mannen, hiervoor een verhoogde aanleg hebben. 

Er werken zoveel factoren op elkaar in. De moeders 

zijn doorgaans ouder en hebben alleen 

daardoor al een verhoogde kans op aangeboren 

afwijkingen. Anders ligt het met kinderen met 

een laag of veel te laag geboortegewicht, dat 

relatief vaak een gestoorde ontwikkeling van 

het kind tot gevolg heeft. Dit komt vooral door 

de verhoogde kans op een meerlingzwangerschap 

na IVF of ICSI, omdat er niet één maar 

twee of soms zelfs meer bevruchte eicellen 

worden teruggeplaatst. 

Inmiddels rijzen in Amerika de IVF-klinieken als 

paddestoelen uit de grond. Paren kloppen soms 

al na drie maanden vruchteloos proberen bij 

zo’n kliniek aan. Bij deze meestal normaal 

vruchtbare mensen is IVF natuurlijk heel succesvol. 

Als er dan een zwangerschap ontstaat is 

iedereen blij: de klanten omdat het al zo snel is 

gelukt en de dokters omdat dit een goede reclame 

tekst > Joost van der Gevel | foto > Chris Timmers 

naar de vruchtbaarheid van Amerikaanse vrouwen. 

Terwijl de objectief gemeten onvruchtbaarheid 

hetzelfde blijft of zelfs afneemt, lijkt de 

subjectief beleefde onvruchtbaarheid groter te 

worden. Hoewel ook in Nederland de mensen 

steeds meer van ons gaan eisen, zijn wij hier 

behoorlijk terughoudend. Wij plaatsen bijvoorbeeld 

in toenemende mate nog maar één 

embryo terug. Steeds minder meerlingen dus. 

Maar het kan nog beter. We moeten mensen 

motiveren langer te proberen op een natuurlijke 

manier kinderen te krijgen. Niet al na één jaar 

gaan behandelen, maar pas na twee of drie jaar. 

de moderne vruchtbaarheidstechnieken denken 

veel mensen dat we de vruchtbaarheid geheel 

in de hand hebben, dat het leven maakbaar is. 

>> Te veel vruchtbare vrouwen worden kunstmatig zwanger 

Amerika loopt daarin voorop. Je hebt daar bijvoorbeeld 

al zaad- en eicelbanken van mannen 

met een hoge intelligentie en fotomodellen 

(www.RonsAngels.com). 

Door IVF en ICSI zou het aantal aangeboren 

afwijkingen ongeveer negen procent zijn, wat 

tweemaal zoveel is als normaal. Slechts een klein 

deel van deze afwijkingen is levensbedreigend, 

maar ik vind het terecht dat daar onrust over 

is voor hun kliniek. Zo hou je de illusie van 

de zegeningen van de kunstmatige voortplantingstechniek 

in stand. Omdat de klanten zelf 

de behandeling moeten betalen, worden er vaak 

veel embryo’s teruggeplaatst. Dit verhoogt de 

succeskans, maar ook de kans op een kind met 

een te laag geboortegewicht, met alle gevolgen 

van dien. 

Heel illustratief is de fertility paradox waar we 

We zouden er verder voor moeten zorgen dat 

het aantrekkelijk wordt voor vrouwen om kinderen 

te krijgen op jongere leeftijd, als de vruchtbaarheid 

nog niet is afgenomen. Waarom zou 

het niet mogelijk zijn om gefaseerd het krijgen 

van kinderen te combineren met een opleiding 

en een interessante baan? Zo’n concept vereist 

wel een diepgaande maatschappelijke verandering 

en veel fundamenteler maatregelen dan 

bestaat. We weten echter niet of deze toename op zijn gestuit in een al jaren lopend onderzoek alleen een beetje meer kinderopvang. 

” 

nr 3 juni 2002 9 

commentaar opinie terzijde

tekst > Joost van der Gevel 

beeldbewerking > Wim Verrijp 

Aidsvirus onder Europese 

Resistentie bedreigt aidstherapie 

Het succes van de HIV-therapieën wordt bedreigd door nieuwe resistente 

Met een uitgekiende cocktail van medicijnen is 

een HIV-infectie tegenwoordig goed onder de 

duim te houden. Vooral het op tijd en consequent 

innemen van de medicijnmix is cruciaal 

om het ontstaan van nieuwe resistente varianten 

te voorkomen. Zodra een patiënt de teugels 

even laat vieren, neemt het virus een nieuwe, 

ongrijpbare gedaante aan. Een ontsnapping die 

steeds vaker voorkomt. “We lopen nu aan tegen 

de mens achter de patiënt”, stelt klinisch viroloog 

Charles Boucher. “De virologie heeft de laatste 

twintig jaar fantastische oplossingen geleverd. 

Zo’n zestig procent van 

de patiënten neemt 

de medicijnen trouw, 

maar de overige veertig 

houdt het niet vol en bij 

hen ontstaan resistente 

stammen.” 

Het HIV-genoom bestaat 

uit RNA. Na infectie van 

een cel wordt dit RNA 

door het virale enzym 

reverse transcriptase 

omgezet in DNA. Die 

DNA-kopie van het HIVgenoom 

(het provirus) 

nestelt zich vervolgens 

als een koekoeksei in het 

chromosoom van de menselijke cel. Daardoor 

komt het provirus bij elke celdeling in de dochtercellen 

terecht. Het virus lift op die manier eenvoudig 

mee met de geïnfecteerde cellen. Zodra 

die actief worden, gaan ze ook nieuw HIV-RNA 

maken. De nieuwe virussen infecteren weer 

nieuwe cellen en zo verspreidt het virus zich. 

Sommige geïnfecteerde cellen zijn niet actief. 

Ze behouden echter de DNA-kopie van het virus 

en zodra ze in actie komen, maken ze weer aidsvirus. 

Juist de CD4-cellen waarin het virus zich 

verstopt, gaan vaak jarenlang mee. Het zijn de 

geheugencellen van het immuunsysteem, de databank 

van doorgemaakte infecties. 

HIV wordt te lijf gegaan met vijftien middelen. 

De standaard therapie bestaat uit een selectie 

van drie van deze middelen. Een aantal ervan is 

gericht tegen het enzym reverse transcriptase. 

Andere beletten het enzym protease de eiwitten 

>> 

virussen. Die resistente virussen zijn minder ziekmakend, maar voor hoelang? 

En wat als ze zich verspreiden? Onderzoekers uit het UMC Utrecht hebben 

grote Europese subsidies gekregen voor epidemiologisch onderzoek naar 

verspreiding en virulentie van resistente HIV-varianten. 

Links een niet geïnfecteerde cel. Rechts een geïnfecteerde cel. Foto’s: Hockley et al. 

Computer geeft geneesmiddelenadvies 

Inmiddels zijn er meer dan honderd verschillende mutaties beschreven die resistentie 

tegen een of meerdere antivirale middelen veroorzaken. Charles Boucher 

en Rob Schuurman ontwikkelden een computerprogramma, dat de resistentiegegevens 

interpreteert en bepaalt welke medicijnencocktail nog kan worden 

voorgeschreven. Dat computerprogramma – ondergebracht bij Virology Networks, 

een bv van Boucher en Schuurman – is gevoed met de kennis van een aantal 

experts. Het programma wordt in ziekenhuizen in Nederland en ook in het buitenland 

gebruikt. De genetische code van de virusenzymen wordt bepaald en in de 

computer ingevoerd. De computer filtert, weegt en interpreteert, en geeft vervolgens 

een gestandaardiseerd geneesmiddelenadvies. 


ewaking 

De menselijke cel snoert HIV-deeltjes los 

(de donkere randen midden op de foto). 

Losgekomen HIV-deeltjes, klaar om nieuwe 

cellen te infecteren. Foto’s: Hsiung, et al. 

medicijn meer is opgewassen. Opmerkelijk is dat middel omzeilen. Heeft het die slag eenmaal 

het ziekteproces bij deze mensen minder snel gewonnen, dan zal het proberen via mutaties 

lijkt te gaan dan je zou verwachten. Schuurman: weer potenter te worden. 

“Die mensen zijn niet meer te behandelen, maar “We zien nu dat zodra het virus flink resistent is, 

ze blijven stabiel HIV-geïnfecteerd.” De virussen de virulentie van die virussen vermindert”, zegt 

zijn resistent geworden maar ze lijken tegelijkertijd 

aan kracht te hebben ingeboet, waardoor gezien waar het virus terugkomt op het oor- 

Boucher. “Maar we hebben ook al gevallen 

patiënten er minder ziek van worden. Is dat de spronkelijke basisniveau. Dat betekent dat er in 

tol die het virus betaalt voor resistentie? 

de patiëntenpopulatie mensen rondlopen met 

Schuurman: “In de meeste onderzoeken gaat de virussen die fit zijn, resistent en stabiel.” 

aandacht vooral uit naar resistentie en niet naar Draagt een patiënt het gemuteerde resistente 

de consequenties van verminderde fitness van virus niet over, dan sterft het uiteindelijk met de 

het virus. Wij meten al jaren zowel de resistentie patiënt. Dat wordt anders zodra die patiënt 

als de virulentie, de fitness, van die virussen.” iemand besmet. Boucher: “Als die virussen zich 

Boucher en Schuurman hebben grote Europese verspreiden, moeten we opnieuw geneesmiddelen 

ontwikkelen. Dan zijn we weer twintig jaar 

subsidies in de wacht gesleept om in samenwerking 

met een aantal andere Nederlandse en terug. Of veertig, want de gemakkelijkste doelen 

voor behandeling hebben we al ingeleverd.” 

Europese academische ziekenhuizen de virulentie 

>> We onderdrukken de infectie, maar krijgen het virus niet weg 

en verspreiding van resistente HIV-varianten te Iemand met een resistent virus hoeft maar een of 

onderzoeken. In enkele Europese landen is de twee mensen te infecteren. Daarna vormen deze 

afgelopen jaren een groot aantal patiënten mensen de belangrijkste bron van besmetting. 

nauwkeurig gevolgd. Van hen is precies bekend Zij hebben heel veel virus bij zich en hun afweersysteem 

is machteloos. Schuurman: “Uit kleine 

hoe de hoeveelheid virus in hun bloed en het 

ontstaan van de resistentie is verlopen. 

studies in verschillende delen van de wereld 

Schuurman: “Die gemuteerde, resistente virussen blijkt dat resistente virussen zich verspreiden. 

lichten we eruit en gaan we nader bestuderen. Dat gaat om tien tot twintig procent van de 

We kijken naar de fitness – de capaciteit van het nieuwe infecties.” 

virus om zich in een patiënt te vermenigvuldigen – Het epidemiologische onderzoek van Schuurman 

naar de enzymactiviteit, naar de kristalstructuur en Boucher richt zich op de verspreiding van 

van het enzym en hoe de remmende stoffen resistente virussen in Europa. Schuurman: 

daarop ingrijpen. En we gebruiken die virussen “Nu resistentie zo breed optreedt, moet die 

om nieuwe middelen te zoeken, die specifiek verspreiding gestructureerd in kaart worden 

actief zijn tegen resistente virussen.” 

gebracht. Je kunt dan zien welke landen het 

beter doen dan andere. Wat is het verschil in 

Resistent maar futloos 

beleid tussen die landen en wat kunnen we 

De krachteloosheid van de resistente virussen daaruit leren? Als bijvoorbeeld vijftien procent 

is een onbegrepen fenomeen. Het lijkt erop dat van de virussen resistent is tegen AZT, een 

resistentiemutaties de fitness verlagen. Boucher: reverse transcriptase remmer, moet je dat niet 

“Er ontstaan steeds meer mutaties en de fitness meer als eerste middel inzetten. Al die informatie 

is nodig om de therapie optimaal te kunnen 

neemt steeds verder af. Maar als deze situatie 

lang blijft bestaan, is niet uit te sluiten dat extra inzetten en om trends te identificeren, zodat 

mutaties ontstaan waarmee het virus de verminderde 

fitness kan compenseren.” Het virus 

worden afgestemd.” 

het behandelen preventiebeleid daarop kan 

betaalt dus eerst een prijs om te overleven. 

Het muteert, wordt resistent en kan het geneesrond 

het virus op maat te knippen, waardoor die 

eiwitten niet in elkaar passen en er geen nieuw 

virus kan worden gevormd. De aidsremmers 

voorkomen dat er nieuw virus kan ontstaan, 

maar kunnen niets doen tegen de cellen die 

geen virus tot expressie brengen. 

Genotypering 

Boucher: “Bij de patiënten die wij nu behandelen 

vind je geen virusdeeltjes meer in het bloed. Een 

klein aantal cellen houdt echter het virus-DNA. 

Zodra we stoppen met medicijnen worden die 

cellen geactiveerd en ontstaan er weer nieuwe 

virussen. Dus we onderdrukken de infectie, 

maar we krijgen het virus niet weg. Dit is het 

succesvolle traject. Als de behandeling niet volledig 

effectief is, ontstaan er virussen die resistent 

zijn. Deze virussen bevatten mutaties in de 

protease en reverse transcriptase genen, waardoor 

deze enzymen ongevoelig zijn geworden 

voor de middelen in de medicijnencocktail. In de 

meeste gevallen zijn die virussen resistent tegen 

enkele van de antivirale middelen. Maar er zijn 

zelfs al mensen met een virus dat resistent is 

tegen alle beschikbare medicijnen. Dan ben je 

als behandelaar uitgepraat.” 

Welke resistentiemutaties in een virus zijn 

ontstaan is vast te stellen door genotypering. 

De virussen zijn base voor base – de DNA-bouwstenen 

– bekend. Door de basenvolgorde te 

bepalen zijn de gemuteerde virussen te vergelijken 

met het wild-type virus, het oorspronkelijke 

virus. Moleculair viroloog Rob Schuurman: “Inmiddels 

weten we precies tegen welke middelen de 

verschillende genotypen resistent zijn. We kijken 

naar het resistentieprofiel en stemmen daar de 

medicijnencocktail op af.” De medicijnen worden, 

juist om resistentie tegen te gaan, altijd in 

een combinatie van drie ingezet. “Maar”, zegt 

Schuurman, “als je resistentie aantoont tegen één 

van die middelen, wil dat niet zeggen dat je nog 

veertien andere over hebt. In werkelijkheid resten 

er nog slechts enkele omdat het virus vaak kruisresistentie 

vertoont tegen een aantal middelen.” 

Minder ziek 

Er loopt dus ook een grote groep mensen rond 

met resistente HIV-varianten waartegen geen 


tekst > Pieter Lomans 

foto’s > Chris Timmers 

Dove cellen groeien niet 

Stof gezocht die de afbraak van groeihormoonreceptor verhindert 

Patiënten hebben vaak last van vermagering 

en spierafbraak, waardoor de ziekte verergert. 

Toediening van groeihormoon werkt onvoldoende, 

omdat de lichaamscellen van die 

patiënten te weinig receptoren hebben om 

die groeiopdracht op te vangen. Utrechtse 

celbiologen zijn stoffen op het spoor, die het 

cellulaire gehoor moeten 

verbeteren. 


Miljarden cellen werken met elkaar samen in 

één menselijk lichaam. Goede communicatie is 

in zo’n miljardenmaatschappij essentieel. De 

moderne celbiologie onderstreept dat, want 

steeds opnieuw stuit ze op communicatiekanalen 

die respect afdwingen. Leven is vooral slim 

communiceren. 

Neem zoiets alledaags als de groei en instandhouding 

van het lichaam. Dat proces is mogelijk 

doordat een klein stukje hersenen, de hypofyse, 

groeihormoon produceert. Dit groeihormoon 

wordt geloosd in het bloed, waardoor het snel 

elke uithoek van het lichaam kan bereiken. 

Cellen hebben oren 

Begint het hele lichaam dan meteen te groeien, 

beginnen alle lichaamscellen zich meteen te 

delen? “Nee”, zegt celbioloog Peter van 

Kerkhof. “Het groeihormoon geeft wel een 

groeisignaal af, maar een cel hoeft daar niet 

naar te luisteren. Om dat ‘groeibevel’ te horen, 

moet een cel de juiste oren hebben. Zo’n cellulair 

oor noemen we een receptor. Het groeisignaal 

wordt alleen opgepikt door cellen die 

groeihormoonreceptoren hebben op de membraan, 

op de buitenkant van de cel. Zonder de 

juiste receptor is de cel doof. Vergelijk het met 

de radiogolven die ons omspoelen. Ze zitten 

voortdurend in de lucht, maar zonder radio 

horen we niet wat ze zeggen.” 

Een receptor die het groeisignaal opvangt, 

stuurt de boodschap direct door naar de celkern. 

Daar worden de specifieke genen afgelezen en 

begint de aanmaak van eiwitten die de groei in 

gang zetten. Van Kerkhof: “Hoe meer groeihormoonreceptoren 

een cel heeft, hoe luider de 

boodschap in de celkern doorklinkt. Het lichaam 

begint dan spierweefsel aan te maken. Neemt het 

aantal receptoren af, dan klinkt de boodschap 

steeds zachter. Dat verstoort de balans tussen 

eiwitaanmaak en -afbraak, waardoor de groei 

zelfs kan omslaan in spierafbraak en vermagering.” 

Vuilniszakken 

Van Kerkhof heeft de afgelopen jaren onderzocht 

hoe cellen de beschikbaarheid van die 

groeihormoonreceptoren op hun membranen 

precies regelen. Hij keek vooral naar de manier 

waarop de receptoren werden opgeruimd. 

“Een kwart van alle receptoren op de celmembraan 

wordt aan de buitenkant afgeknipt”, 

zegt hij. “Het lijkt een beetje op het omhakken 

van een boom. De afgehakte receptoren komen 

in het bloed terecht en kun je gemakkelijk 

meten. De hoeveelheid afgehakte bomen in het 

bloed zegt weer iets over de totale hoeveelheid 

receptoren op de cellen.” 

De resterende receptoren, driekwart van het waardoor de patiënten beginnen te vermageren. 

totaal, worden opgeruimd door de cel zelf. 

Toediening van extra groeihormonen heeft weinig 

effect, omdat de cellen te weinig receptoren 

De cel maakt een vuilniszak en schuift die over 

de receptor. Zodra de zak is dichtgebonden 

hebben om dat versterkte groeisignaal op te 

wordt hij de cel ingetrokken en afgeleverd bij vangen. De patiënten zijn ongevoelig geworden 

de lysosomen. De lysosomen zijn de vuilverwer- 

voor het groeihormoon.” 

>> Patiënten vermageren als het normale onderhoud niet wordt uitgevoerd 

kers van de cel. Ze knippen de receptor in kleine 

stukjes die de cel weer kan gebruiken. Een mooi 

voorbeeld van celrecycling. 

Uit balans 

Houden de aanmaak en afbraak van groeihor 

moonreceptoren elkaar in evenwicht, dan blijft 

het groeisignaal in de cel hetzelfde. Het menselijk 

lichaam voert in zo’n situatie alleen onderhoudswerkzaamheden 

uit. Van Kerkhof: 

“Bij mensen met kanker, aids, bloedvergiftiging 

of taaislijmziekte raakt die balans echter 

verstoord. Bij hen wordt de afbraak groter dan 

de aanmaak. Dat kun je ook zien in hun bloed, 

omdat daarin steeds minder afgeknipte receptoren 

zitten. De normale onderhoudswerkzaamheden 

worden niet goed meer uitgevoerd, 

>> Ideeën financieren 

Celbioloog Ger Strous, de promotor van Van 

Kerkhof, zag enkele jaren geleden een nieuwe 

mogelijkheid om de vermagering bij deze 

patiënten tegen te gaan. Op de eerste plaats 

ontdekte hij dat de groeihormoonreceptor een 

korte halfwaardetijd heeft. Van Kerkhof: “Dat 

betekent dat een groot deel van de receptoren 

in korte tijd vervangen wordt. Het betekent óók, 

dat je dat afbraakproces snel kunt beïnvloeden 

en stopzetten. Als je tenminste over het juiste 

middel beschikt.” 

Ubiquitine 

Voor dat middel diende zich een geschikte 

kandidaat aan. Onderzoek in gistcellen maakte 

duidelijk dat het eiwit ubiquitine een belangrijke 

rol speelt bij de afbraak van een aantal recep- 

U-Balance zoekt naar een stof die de afbraak van de groeihormoonreceptor remt. Op die manier 

wil het prille bedrijfje de verstoorde balans in sterk vermagerde patiënten herstellen. Het patent 

op het ubiquitine-afbraaksysteem vormt de basis van het bedrijfje. “Dat patent, dat al gauw achttienduizend 

euro kost, is gefinancierd door de holding van het UMC Utrecht”, zegt Van Kerkhof. 

“Daarna schrijf je plannen om externe financiering aan te boren, bijvoorbeeld bij Stigon of Biopartner, 

twee instellingen die subsidies verstrekken aan jonge, veelbelovende biotechnologiebedrijfjes.” 

Over de opzet van dergelijke bedrijfjes wordt nog volop nagedacht. Moeten de bedenkers van het 

idee aandelen krijgen? Zo ja, hoeveel? Moeten medewerkers met aandelen worden beloond? 

Wat gaat naar de holding en wat naar het UMC Utrecht? Allemaal zaken die goed geregeld moeten 

worden, maar het belangrijkste vindt Van Kerkhof dat goede ideeën op deze manier sneller en 

beter in de markt zijn te zetten. 

Van Kerkhof: “Je hoort soms dat grote investeerders direct miljoenen in een idee stoppen. 

In werkelijkheid gaat dat veel trager. Je moet eerst de ideeën verder uitwerken, zorgen dat er een 

stevig fundament onder ligt, enkele goede kandidaten voor een geneesmiddel opsporen, enzovoort. 

Pas dan komen de grote investeerders over de brug, die de verdere uitwerking op zich nemen. 

En terecht, wij zijn daar niet voor. Wij zijn primair geïnteresseerd in onderzoek. Wij willen weten 

wat er in die cel allemaal gebeurt, hoe die afbraak en aanmaak exact in elkaar zitten. Daar ligt 

onze passie. Wij zijn wetenschappelijk onderzoekers, geen producenten of verkopers van geneesmiddelen. 

Zodra onze aanpak werkt moeten anderen het maar overnemen.” 

Dat onder de holding van het UMC Utrecht bedrijfjes worden opgezet, vindt Van Kerkhof een 

goede ontwikkeling. Het vergroot volgens hem de kans op succes: “Je krijgt meer armslag om de 

potentie van een goed idee ook echt uit te werken. Daarmee help je de gezondheidszorg vooruit, 

want elke gemiste kans is en blijft een gemiste kans.” Daarom vindt Van Kerkhof het ook logisch dat 

de holding een groot belang krijgt in de bedrijfjes die voortkomen uit het onderzoek in het ziekenhuis. 

“Misschien leidt tachtig, negentig procent van de bedrijfjes uiteindelijk niet tot opbrengsten. 

Vooraf weet je nooit welke initiatieven succesvol zullen zijn en welke niet. Door zo’n holdingstructuur 

kun je met de opbrengsten van de succesvolle bedrijfjes toch alle goede ideeën een kans geven.” 

ø ø 


ø ø 

toren. Sterker nog, ubiquitine bepaalt of zo’n 

receptor wel of niet opgeruimd gaat worden. 

Van Kerkhof: “Uitsluitend groeihormoonreceptoren 

waar ubiquitine aan vastzit, worden door 

de cel afgebroken. Ubiquitine geeft het startschot 

voor de afbraak en de cel reageert onmiddellijk 

door een vuilniszak te sturen die de tot 

afval gedegradeerde receptor ophaalt. Ubiquitine 

aan de receptor is een doodvonnis.” 

Het Nederlandse woord ‘ubiquitair’ betekent 

alomtegenwoordig. Die omschrijving geldt ook 

voor het eiwit ubiquitine in de mens. Ubiquitine 

bemoeit zich met de celdeling, met ontstekingsreacties 

en immuniteit, met het verwijderen van 

schadelijke eiwitten en dus ook met het opruimen 

van de groeihormoonreceptor. Op dat moment 

ontstond het idee om het ubiquitinesysteem verder 

te onderzoeken. Misschien was het wel een 

ideaal aanknopingspunt voor de ontwikkeling 

van een medicijn. 

leggen. De eisen zijn hoog. Van Kerkhof: 

“De stof moet makkelijk de cel ingaan, omdat 

het ubiquitinesysteem ín de cel actief is. Verder 

moet de stof heel specifiek werken. We willen 

alléén het afbraaksysteem van de groeihormoonreceptor 

beïnvloeden en niet de andere processen 

waarbij ubiquitine ook betrokken is, zoals 

de afweer.” Enkele interessante kandidaten zijn 

al gevonden. 

Op korte termijn staat bij proefdieren ook een 

test met een combinatietherapie op het programma. 

Het gaat om twee medicijnen die al in de 

Afbraak is bepalend 

Van Kerkhof: “Als je een stof vindt die verhindert 

dat ubiquitine bindt aan de receptor, dan wordt 

de receptor niet afgebroken. Dan blijft de patiënt 

gevoelig voor groeihormoon en kun je vermagering 

en spierafbraak misschien voorkomen. 

Maar eerst moesten we meer inzicht krijgen in 

de manier waarop ubiquitine functioneert, hoe 

de aanmaak en afbraak van de receptor precies 

in elkaar zit, enzovoort. We wilden meer fundamentele 

kennis vergaren over dat hele cellulaire 

proces.” Van Kerkhof wierp zich op dat onderzoek 

en is er onlangs ook op gepromoveerd. 

kankerbestrijding worden gebruikt en dus voor 

patiëntgebruik zijn goedgekeurd. De ‘metalloprotease-remmers’ 

gaan het omhakken van receptoren 

op de celwand tegen. De ‘proteasoomremmers’ 

vertragen het ubiquitine-afbraakproces 

ín de cel. Van Kerkhof: “De combinatie 

van beide medicijnen remt de receptorafbraak 

in een celkweek. Dat willen we nu ook bij proefdieren 

testen. Wordt de afbraak van de receptor 

door deze combinatie inderdaad geremd en zien 

we dat de balans in de aanmaak en afbraak van 

spiereiwitten zich herstelt, dan is dat een duidelijke 

vingerwijzing dat we op de goede weg zijn.” 

“We weten nu”, zegt hij, “dat het aantal receptoren 

op de celwand vooral bepaald wordt door 

de afbraak. Dat betekent dat ubiquitine inderdaad 

een veelbelovend aanknopingspunt is. 

Daarom hebben we ongeveer twee jaar geleden 

Symptoombestrijder 

Stel dat de ideale ubiquitine-remmer binnenkort 

gevonden wordt, dan is daarmee zeker geen 

aids, taaislijmziekte of kanker te genezen. 

een patent 

aangevraagd 

op 

>> Ubiquitine-bezoek is doodvonnis voor receptor 

dat ubiquitinesysteem, dat de beschikbaarheid 

van de groeihormoon-receptoren op de celwand 

regelt.” Het patent is inmiddels geaccepteerd en 

wordt ondergebracht in een bedrijf, U-Balance, 

dat deel gaat uitmaken van de universitaire holding. 

Op basis van dat patent zoekt U-Balance 

naar stoffen die dat ubiquitinesysteem gericht 

uitschakelen. 

Van Kerkhof: “Zo’n remmer bestrijdt een symptoom 

van die ziekten, niet de ziekten zelf. Maar 

ook als symptoombestrijder is de stof belangrijk 

genoeg, omdat je daarmee de kwaliteit van leven 

van die patiënten aanzienlijk kan verbeteren. 

Bovendien overlijdt een deel van deze patiënten 

niet aan de ziekte zelf, maar aan de symptomen, 

aan de gevolgen van de vermagering en de 

spierafbraak. Omdat ze op termijn te weinig 

Vingerwijzing 

In het lab laat Van Kerkhof nu allerlei chemische 

stoffen op cellen los, om te zien of ze het 

ubiquitinesysteem misschien afremmen of lamspiermassa 

overhouden, kunnen ze bijvoorbeeld 

niet zelfstandig meer ademhalen. Als we daar 

met extra groeihormoonreceptoren een stokje 

voor kunnen steken …” 

nr 3 juni 2002 14 

Door een fluorescente stof aan een specifiek eiwit te plakken, kun je in de cel precies zien waar die eiwitten zich bevinden. 

Zo kun je bijvoorbeeld controleren of een chemische stof de afbraak remt van de groeihormoonreceptor.

In 1895 werd in het Franse Olliergues een geestelijke 

vervolgd. Hij had een keizersnee uitgevoerd 

bij een overleden zwangere vrouw, zodat hij het 

kind nog snel kon dopen. De plaatselijke geneesheer 

pikte dat niet en diende een aanklacht in. 

Een geestelijke mag dopen, maar niet keizersnijden. 

Dat is het werk van de geneesheer. Alleen 

de dokter doktert. 

De arts heeft eeuwenlang moeten vechten voor 

zijn exclusieve recht om dokter te kunnen spelen. 

Ook binnen de medische stand is stevig geduwd 

en getrokken om een eigen werkterrein af te 

bakenen. In de achttiende eeuw palmde de 

Iedereen is dokter 

‘medicinae doctor’ bijvoorbeeld de interne geneeskunde 

in. Hij deed het denkwerk, bedacht de 

diagnose. Moest er gehandeld en gesneden 

worden, dan konden de chirurgijns, apothekers 

en vroedvrouwen aan de slag. 

vaak te laat, want drie minuten zuurstofgebrek 

De grenzen worden voortdurend verlegd en om richt in de hersenen al onherstelbare schade aan. 

elke bevoegdheid wordt gestreden. De Gezondheidsraad 

stelt bijvoorbeeld dat contactlenzen gekomen, die de defibrillator uit de medische 

De afgelopen jaren is een beweging op gang 

moeten worden aangemeten door een oogarts of handen wil halen. Het apparaat moet, net zoals 

optometrist. Nee, meent de minister, dat kunnen de brandblusser, overal beschikbaar zijn. Zelfs de 

‘contactlensspecialisten’ net zo goed. Die medische Gezondheidsraad meent dat een wijdverbreid 

ruilverkaveling luistert nauw. Een verpleegkundige netwerk van gebruiksvriendelijke defibrillatoren 

is geen huisarts en de physician assistent geen jaarlijks enkele duizenden Nederlanders het leven 

specialist. Verschillende monniken, verschillende kan redden. 

kappen. 

Het begin is gemaakt. In ons land rijden al politieen 

brandweerwagens rond met een automatische 

De plotselinge hartstilstand is een medisch 

defibrillator, omdat ze vaak eerder bij een calamiteit 

zijn dan een ambulance. Uiteindelijk moet 

probleem. Zonder kloppend hart is een mens 

verloren, dus moet er zo snel mogelijk worden iedereen altijd en overal over een automatische 

ingegrepen. Dat gebeurt met een defibrillator, defibrillator kunnen beschikken. Het casino in 

die het hart met een stevige stroomstoot weer Valkenburg heeft er bijvoorbeeld al eentje. In 

tot leven probeert te wekken. 

winkelcentrum Brusselse Poort in Maastricht 

Meestal worden mensen thuis, op straat of in hangen er al twee. 

openbare gebouwen overvallen door zo’n klopstop 

van het hart. Slechts een hele kleine minderheid 

krijgt een hartstilstand in het bijzijn van een overgenomen door de elektroshockende leek. 

De rol van de levensreddende medicus wordt 

medicus. In de meeste gevallen is een defibrillator Dat is mogelijk geworden door de medische 

dus niet onmiddellijk beschikbaar. Voor die 

deskundigheid in de defibrillator te stoppen. 

patiënten komt de aanstormende ambulance Het apparaat stelt de diagnose en vertelt de leek 


wat hij precies moet doen. Want praten kan het 

apparaat ook al. 

Daarmee is de democratiseringsbeweging nog 

niet voltooid. De meeste slachtoffers van een 

plotselinge hartstilstand vallen immers thuis. 

Dus moet er een defibrillator komen in elk huis. 

De beste ‘medicus’ is immers de huisgenoot die 

getuige is van de hartstilstand. Hij of zij kan 

meteen ingrijpen en heeft daarom de meeste 

kans op succes. 

Heel vaak is er maar één volwassene in huis. 

Omdat de plotselinge hartstilstand vooral bij 

volwassenen toeslaat, is de belangrijkste defibrillatietaak 

waarschijnlijk weggelegd voor het kind. 

Zijn kinderen in staat om dergelijke acties goed 

uit te voeren? Zeker wel, zeggen Amerikaanse 

gegevens. Ambulancepersoneel defibrilleert een 

patiënt in gemiddeld zevenenzestig seconden. 

Een elfjarige doet hetzelfde in negentig seconden. 

Dat is ruim binnen de marge. 

Artsen zijn niet langer de enige doktoren. Zelfs 

kinderen wekken binnenkort volwassenen tot 

leven. 

Pieter Lomans 

commentaar opinie terzijde 


tekst > Marianne Heselmans 


Wat doet wiet? 

Marihuana is sinds april een 

Veelbelovend marihuana moet 

beter worden onderzocht 

geaccepteerd medicijn voor 

patiënten die lijden aan AIDS, multiple 

sclerose en kanker. Bewijzen voor de 

therapeutische werking zijn er nog niet. 

Promovendus Mario van der Stelt ontdekte al 

wel dat THC, de psychoactieve stof uit 

marihuana, bij ratten acute 

hersenbeschadiging 

kan voorkomen. 


Je wilt een stof die goed werkt, maar waar patiënten niet high van worden 

Marihuana roken geeft veel mensen een prettig, 

high gevoel. Bijna een op de vijf Nederlanders 

heeft deze drug weleens gebruikt. Maar je kunt 

er ook psychisch aan verslaafd raken. In ons land 

gingen hiervoor in 2000 ruim drieduizend mensen 

in behandeling. 

De drúg marihuana is vanwege dit verslavingsgevaar 

verboden, maar opvallend genoeg heeft 

de Tweede Kamer marihuana sinds kort wel 

geaccepteerd als medicijn. Patiënten met multiple 

sclerose gebruiken dit plantenextract al jaren om 

ongecontroleerde trillingen te onderdrukken. 

AIDS-patiënten en mensen die een chemokuur 

hebben ondergaan gebruiken marihuana om de 

eetlust op te wekken. Deze therapeutische effecten 

zijn wetenschappelijk nog niet bewezen. 

Wel is inmiddels duidelijk dat bepaalde vetzuren 

die van nature in de hersenen worden aangemaakt 

de effecten van THC kunnen imiteren. 

Onderzoekers denken dat deze endocannabinoïden 

een regulerende werking hebben bij 

fysiologische processen als pijn, eetlust, geheugen, 

bloeddruk en beweging. Daarmee worden 

de goede ervaringen die patiënten met marihuana 

hebben in ieder geval plausibel. 

Minder hersenschade 

Chemicus Mario van der Stelt heeft nu aangetoond 

dat marihuana inderdaad een stof bevat 

die, althans bij ratten, heilzaam kan werken. 

Maar bij een heel andere kwaal. Vorig jaar haalde 

hij met collega Wouter Veldhuis de landelijke 

media met zijn bewijs dat de cannabinoïde THC 

acute hersenschade in ratten kan verminderen. 

En niet alleen THC had dat effect. Ook anandamide, 

een stof die van nature in de hersenen 

wordt aangemaakt, bezit dat vermogen. 

De onderzoekers spoten gif in ratten van zeven 

dagen oud, waardoor hersencellen afsterven. 

Bij ratten die vooraf THC of het lichaamseigen 

anandamide hadden gekregen, was het herseninfarct 

een stuk kleiner dan bij de controledieren. 

“Omdat anandamide in de hersenen 

sneller wordt afgebroken dan THC, moesten we 

daar een hogere dosis van gebruiken”, vertelt 

de onderzoeker. “Maar dan zagen we hetzelfde 

effect. Het betekent niet meteen, dat we nu ook 

een medicijn hebben tegen een herseninfarct. 

Daarvoor is meer onderzoek nodig, in meer diermodellen. 

En het lastigste is: je wilt een stof die 

goed werkt, maar waar patiënten niet high van 

worden.” 

‘Hennep’ uit eigen lijf 

Marihuana is een product van de plant cannabis 

sativa, beter bekend als hennep. In 1990 vonden 

onderzoekers het receptoreiwit CB1 waaraan het 

THC uit marihuana in de hersenen bindt. De CB1- 

receptor komt onder meer voor in hersengebieden 

die verantwoordelijk zijn voor beweging, 

geheugen en cognitie. Later bleek dat ook 

immuuncellen een receptor hebben voor THC. 

Dat is de CB2-receptor. Bindt THC in de hersenen 

aan de receptor, dan komt er minder van de 

neurotransmitter glutamaat uit het zenuwceluiteinde 

vrij. Het gevolg is een demping van de 

signaaloverdracht naar de volgende zenuwcel. 

Die demping is mede verantwoordelijk voor het 

gevoel van high worden. 

Wij zijn van nature niet constant high. High worden 

lijkt dus geen ‘reden’ voor de hersenen om 

hun eigen cannabinoïden aan te maken. Daarom 

opperden Van der Stelt en zijn collega’s dat de 

endocannabinoïden een ander, functioneel 

effect zouden kunnen hebben. Misschien voorkwamen 

ze dat glutamaat zich ophoopt tussen 

de zenuwcellen. Zo’n opeenhoping kan ontstaan 

wanneer de hersenen te weinig zuurstof en glucose 

krijgen, zoals bij een beroerte. Dan kunnen 

bepaalde eiwitten die de glutamaatbalans regelen 

hun werk niet meer doen, met als gevolg 

overstimulatie waardoor de zenuwcel uiteindelijk 

afsterft. Die hypothese klopte. Het rattenonderzoek 

toonde aan dat de ophoping van 

glutamaat een belangrijke oorzaak is van 

celdood, en dat de cannabinoïden THC en 

anandamide de hersenschade verminderen. 

Moleculaire tekenfilm 

Van der Stelt verwacht echter niet dat er snel 

een THC-achtig medicijn op de markt komt, 

want het is waarschijnlijk te lastig om daarbij 

het ‘high-effect’ en andere bijwerkingen te voorkomen. 

Ook bij heroïne is het niet gelukt de 

verslavende effecten te scheiden van de pijnstilling. 

Daarom is de farmaceutische industrie bezig 

met een andere, nieuwe klasse van medicijnen, 

gebaseerd op blokkering van het enzym FAAH 

(vetzuuramidehydrolase). FAAH is een enzym 

dat is betrokken bij de afbraak van anandamide. 

Het effect hiervan zou veel lokaler zijn: alleen 

daar waar anandamide al van nature wordt aangemaakt, 

wordt het minder snel afgebroken. 

Dat betekent dat je maar een bepaald gedeelte 

van de CB1-receptoren activeert. Doordat die 

niet allemaal actief worden, is de kans dat je 

high wordt kleiner. 

Van der Stelt heeft ook nog gekeken hoe het 

mogelijk is dat het THC uit marihuana aan dezelfde 

CB-receptor bindt als het lichaamseigen anandamide. 

Als je de tweedimensionale structuren 

vergelijkt, lijken beide stoffen helemaal niet op 

elkaar. Dus berekende hij welke oriëntaties anandamide 

kan aannemen. Op het scherm van zijn 

computer tovert hij een tekenfilmpje van een 

bewegend anandamide-molecuul, met steeds een 

andere ruimtelijke oriëntatie. Bij stilzetten van het 

molecuul is goed te zien dat een van deze oriëntaties 

duidelijk overeenkomt met die van THC. 

Schizofrenie en marihuana 

Van der Stelt hoopt dat NWO een vervolgonderzoek 

financiert naar de rol die anandamide 

speelt bij schizofrenie. Er zijn drie aanwijzingen 

dat ze iets met elkaar te maken hebben, vertelt 

hij. Bij schizofrenie-patiënten is de concentratie 

anandamide in de ruggenmergvloeistof verhoogd. 

Daarnaast blijkt uit epidemiologisch 

onderzoek dat mensen met aanleg voor schizofrenie 

de ziekte eerder krijgen als ze marihuana 

roken. En verder kunnen ook psychotische aanvallen 

worden versterkt door marihuana. Dat 

betekent natuurlijk niet dat te veel of te weinig 

anandamide de ziekte veroorzaakt. Maar Van 

der Stelt vindt de relatie interessant genoeg om 

te onderzoeken. Zeker nu duidelijk is geworden 

dat anan-damide een regulator is van de neurotransmitters 

glutamaat en dopamine. 

Het onderzoek naar de cannabinoïden staat nog 

maar in de kinderschoenen. Mede om die reden 

vindt Van der Stelt het geen goed idee om marihuana 

als medicijn te registreren, zoals de 

Tweede Kamer nu op voorspraak van de minister 

heeft besloten. “Marihuana voldoet totaal niet 

aan de eisen die normaal aan medicijnen worden 

gesteld”, verklaart hij. “Het therapeutisch 

effect is wetenschappelijk niet bewezen. 

Daarnaast weet men niet wat de neveneffecten 

van THC zijn. En al helemaal niet wat al die 

andere stoffen in het lichaam doen: marihuana 

bevat meer dan vierhonderd verschillende 

componenten waarvan zestig stoffen tot de 

klasse van cannabinoïden behoren. De Gezondheidsraad 

heeft in 1996 dan ook afgeraden 

marihuana als medicijn te registreren. Maar 

onder druk van de patiëntenorganisaties is dit 

advies niet opgevolgd.” 


tekst > Manou van de Zande 


Geen pijn, geen pil 

Therapietrouw bij depressieve patiënten 

Meer dan de helft van de chronische medicijngebruikers 

kapt zijn kuur voortijdig af. 

Therapieontrouw is een groot probleem, zowel 

voor de volksgezondheid als voor de staatskas. 

‘Kuur helemaal afmaken’ staat vaak bijna dreigend 

op de bijsluiter. Bij een penicillinekuurtje 

is dat niet zo moeilijk, maar wat als de kuur 

levenslang is? Meer dan de helft van de patiënten 

die zich langdurig aan een of meer recepten 

moet houden, stopt binnen drie tot zes maanden 

met slikken. Geen pijn betekent toch geen medicijn? 

Deze logica kost verzekeraars jaarlijks zakken 

vol geld: 234 miljoen euro aan nooit leeggedrukte 

pilstrippen. Dat leidt tot nog hogere 

kosten voor nieuwe, zwaardere behandelingen 

en patiënten die door hun terugval niet meer 

kunnen werken. 

Van alle Nederlanders valt ongeveer vijftien 

procent een of meerdere keren ten prooi aan 

een depressie. Degenen die antidepressiva voorgeschreven 

krijgen, nemen ruim vijftig miljoen 

euro aan weggegooid geld voor hun rekening. 

Volgens onderzoeksbureau Pharmo houdt bijna 

tachtig procent voortijdig op met innemen. 

“De gevolgen van ontrouw zijn gigantisch”, 

zegt Ton Vergouwen, psychiater in het Sint Lucas 

Andreas Ziekenhuis in Amsterdam. “Een depressie 

is een chronische ziekte en de kans op terugval 

is groot. Mislukt de behandeling omdat 

patiënten niet therapietrouw zijn, dan is hun 

depressie op termijn nog moeilijker te behandelen. 

Bovendien kunnen ze dan ook lichamelijke 

klachten ontwikkelen zoals hart- en vaatziekten, 

waar weer andere behandelingen voor nodig 

zijn. Het aantal productieve dagen daalt en sommigen 

gaan een stuk slechter functioneren, 

kijk naar het WAO-probleem. Therapieontrouw 

heeft echt vérreikende economische gevolgen.” 

Indianenverhalen 

Ton Vergouwen onderzoekt de therapietrouw 

van depressieve patiënten in de eerstelijnszorg. 


Aan zijn promotieonderzoek bij het UMC Utrecht 

werkten gedurende een half jaar driehonderd 

patiënten en tweeënveertig huisartsen mee, verspreid 

over heel Nederland. Vergouwen bekeek 

een paar. Waarom blijven mensen roken? 

Waarom blijven ze te hard rijden en te vet eten? 

Iedereen weet toch dat je daaraan dood kunt 

gaan? Therapieontrouw is een probleem dat je 

of het programma Optimind tot 

een trouwer slikgedrag zou leiden. 

Dit Optimindprogramma 

>> Ontrouw kost gigantisch veel geld 

bestaat uit een meer regelmatig contact van de 

patiënt met de huisarts en betere informatie en 

oefeningen om de therapietrouw te bevorderen. 

Voorlichting is erg belangrijk, want volgens 

Vergouwen doen over antidepressiva nogal wat 

indianenverhalen de ronde. “Je zou er snel aan 

verslaafd raken, de pillen zouden je persoonlijkheid 

veranderen, dat soort ideeën.” Daarnaast 

voelen veel depressieve mensen zich schuldig 

over hun toestand en vinden ze dat ze hun problemen 

zelf moeten oplossen. In hun ogen moet 

dat zonder medicijnen. “En vrienden of familieleden 

die zeggen: ‘Moet je pillen slikken? Dan 

ben je écht ver heen’, helpen ook niet echt.” 

Meer nog dan bij kuren voor fysieke aandoeningen 

moet de huisarts zijn best doen om zijn 

depressieve patiënt te overtuigen van het nut 

van de medicamenten. Want het effect van antidepressiva 

laat meestal een paar weken op zich 

wachten, terwijl de bijwerkingen wél snel optreden. 

Die zijn soms niet mals: dikker worden, 

misselijkheid en hoofdpijn. “De verleiding om 

snel te stoppen is dan groot”, zegt Vergouwen. 

“Bovendien moet je na genezing nog vier tot 

zes maanden doorslikken om terugval te voorkomen.” 

nooit helemaal kunt oplossen. Dat kun je de 

patiënt ook nauwelijks kwalijk nemen; geen 

pijn, geen pil, dat is zó logisch.” 

Ontrouw vaststellen valt niet mee. Ten eerste 

overschatten bijna alle artsen de therapietrouw 

van hun patiënten. Ernaar vragen levert niet 

altijd een eerlijk antwoord op. De patiënt lege 

pilstrips laten meenemen naar een consult zegt 

ook niet alles. Een ‘markertje’ in medicijnen 

doen zodat je aan de bloedspiegel kunt meten 

of er consequent geslikt wordt, is volgens 

Vergouwen ook niet erg betrouwbaar. “Je hebt 

zelfs potjes met een microchip die registreert 

wanneer de deksel erop en eraf gaat. Maar dan 

nóg weet je niet of de patiënt de pillen ook echt 

inneemt. Zelfs als een verpleegkundige er met 

de neus bovenop staat kan een patiënt nog 

doen alsof.” 

Trouw stimuleren kan wel. Uit het onderzoek 

van Vergouwen blijkt dat meer aandacht en 

regelmatig contact tussen patiënt en huisarts 

of psychiater tot consequenter slikgedrag leidt. 

Uitgebreid en herhaaldelijk voorlichten, niet te 

veel tegelijk voorschrijven, na elk consult een 

nieuwe afspraak maken, praktische tips geven 

en bij elk contact vragen naar de therapietrouw: 

dat werkt. Het zit ‘m wel in de combinatie. 

Te hard rijden 

Waarom gooien mensen het bijltje erbij neer, 

terwijl ze weten wat voor nare gevolgen dat kan 

hebben? Vergouwen: “Ja, zo ken ik er ook nog 

Alleen een fraaie folder meegeven is niet 

genoeg. Vergouwen zou in de toekomst graag 

zien dat de arts de ernst van een depressie op 

een bepaald tijdstip registreert en de medicatie 

>> Ontrouw komt in alle medicijnfamilies voor 

Volgens een recent onderzoek van Pharmo, het farmaco-epidemiologisch instituut in 

Utrecht, stopt meer dan de helft van de patiënten binnen een jaar met hun – preventieve – 

medicijnen. Behalve antidepressiva zijn dat bijvoorbeeld anti-Parkinsonmiddelen, bloeddrukverlagers, 

anti-bloedstollingsmiddelen en glaucoommiddelen. 

Mensen met astma liggen aan kop: meer dan vijfentachtig procent houdt na verloop van 

tijd op met het preventief inhaleren van astma-ontstekingsremmers (corticosteroïden). 

Cholesterolverlagers om de kans op hart- en vaatziekten te verminderen, vinden nog de 

meeste aftrek. Volgens Pharmo stopt ‘slechts’ dertig procent van de patiënten binnen een 

jaar met deze statines. 

en doses daaraan aanpast. Want hoewel het 

volgens Vergouwen aanlokkelijk is om behandelingen 

te standaardiseren, heeft een individueel 

afgestelde (pillen)therapie veel meer kans van 

slagen. 

Vergouwen: “We hebben een paar van de huisartsen 

achteraf gevraagd waarom ze tijd en 

ruimte maakten om aan ons onderzoek mee te 

doen. Ze vonden het allemaal de investering 

waard omdat ze uit ervaring weten dat ze hun 

depressieve patiënten na een mislukte behandeling 

nog vaker terugzien. En dan met allerlei 

andere kwaaltjes. Dát kost uiteindelijk nog meer 

tijd en aandacht.” 

Tot één tellen 

Ook de farmaceutische industrie kan een steentje 

bijdragen door haar koopwaar patiëntvriendelijker 

te maken. Bijvoorbeeld door bijwerkingen 

tot een minimum te beperken en 

doseringen zo samen te stellen dat een patiënt 

per dag maar één pil hoeft slikken in plaats van 

drie. Als hij maar tot één hoeft te tellen heeft 

een therapie al meer kans van slagen. 

Teveel slikken is trouwens ook een vorm van 

therapieontrouw, hoewel die veel minder vaak 

voorkomt. Volgens Vergouwen zie je dat vooral 

bij kalmerende middelen. “Bij antidepressiva 

werkt een dubbele of driedubbele dosis eerder 

averechts. Daar ga je je niet sneller beter door 

voelen, terwijl de kans op bijwerkingen wel groter 

is. Van de meeste moderne antidepressiva ga 

je bij een overdosis niet dood. Maar een huisarts 

of psychiater moet uiteraard kunnen beoordelen 

of een depressieve patiënt suïcidaal is en dan 

bepaalde middelen dus níet voorschrijven.” 

Therapietrouw bevorderen is nadrukkelijk een 

middel en geen doel. De kans op een goede 

uitkomst staat of valt met de acceptatie van de 

patiënt. Als hij zijn depressie niet als een ziekte 

wil of kan zien, is een behandeling gedoemd te 

mislukken. “Daar gaat het soms al fout”, zegt 

Vergouwen. “De arts schrijft een recept uit 

terwijl de patiënt niet beseft – of accepteert – 

dat hij ziek is.” Hij laat een cartoon van 

Kamagurka zien die hij soms in voorlichtingsmateriaal 

gebruikt. Een diepfronsende arts zit 

achter zijn bureau. Hij spreekt de van oor tot 

oor grijnzende patiënt tegenover hem streng 

toe: ‘Ja ja, lacht u maar; het is wél een depressie 

hoor!’ 


tekst > Elke Lautenbag 

foto > Roy Geeraths 

Hoogleraar moet zich 

blijven bewijzen 

Nieuwe hoogleraren krijgen deze 

functie niet meer voor onbepaalde 

tijd, maar voor vijf jaar. Daarnaast 

hoeft een hoogleraar geen uitblinker 

meer te zijn in onderzoek, maar 

kunnen uitstekende prestaties in 

onderwijs of patiëntenzorg ook een 

leerstoel opleveren. “Hierdoor kunnen 

we leerstoelen flexibeler inzetten en 

jong talent aan ons binden”, aldus 

Hans Stoof, decaan en vice-voorzitter 

van de Raad van Bestuur. 

Het UMC Utrecht telt honderddertig leerstoelen 

en dat aantal blijft gelijk. De Raad van Bestuur 

van het UMC Utrecht draagt de kandidaten voor, 

die vervolgens officieel door het College van 

Bestuur van de Universiteit worden benoemd. 

De behoefte aan een meer divers en flexibeler 

leerstoelbeleid maakten een nieuw hooglerarenplan 

noodzakelijk. 

Status 

Tot nu toe waren de meeste leerstoelen structurele 

plaatsen. “Iedere hoogleraar werd voor 

het leven benoemd”, legt Stoof uit. “Maakten 

we een verkeerde keuze, dan zaten we wel vijfentwintig 

jaar aan zo’n benoeming vast. Vanaf 

nu moeten hoogleraren zich blijven bewijzen. 

Als ze het goed doen houden ze hun post, maar 

de lat wordt wel op een bepaalde hoogte gelegd. 

Hoogleraren die daar niet overheen kunnen 

springen, krijgen na vijf jaar geen verlenging.” 

Stoof erkent dat zo’n stap negatieve gevolgen 

kan hebben. “Een hoogleraar heeft nu eenmaal 

– terecht of onterecht – een bepaalde status. 

Als die je wordt afgenomen, is dat heel vervelend. 

Aan de andere kant moet je een post 

die je accepteert ook kunnen waarmaken.” 

Met de invoering van het nieuwe hooglerarenplan 

verdwijnen niet alle structurele hoogleraarplaatsen. 

Benoemingen voor het leven blijven 

bestaan. Stoof: “Een grote divisie als interne 

geneeskunde moet te allen tijde een leerstoel 

algemene interne geneeskunde hebben. 

Wanneer deze hoogleraar weggaat, moet die 

direct worden opgevolgd. Beginnende hoogleraren 

kunnen doorstromen naar zo’n structurele 

plaats, waar ze dan alsnog voor het leven worden 

benoemd. We willen ongeveer vijftig van deze 

structurele plaatsen overhouden.” 

Uitblinken 

Tot dusver moest een hoogleraar uitblinken in 

de drie kerntaken – onderzoek, onderwijs en 

patiëntenzorg – die een universitair medisch 

centrum zichzelf stelt. In het nieuwe plan komt 

nu ook ruimte voor specialisten, voor hoogleraren 

die expertise hebben op één van deze gebieden. 

Voor een structurele post blijft een bredere 

ontwikkeling een vereiste. “Daarvoor moet je 

in meerdere takken van sport uitblinken”, 

meent Stoof. 

Nieuw zijn ook de stimuleringsleerstoelen, 

bedoeld voor jong talent. “Denk aan mensen 

die op een schaal van nul tot tien een negen of 

hoger scoren”, verduidelijkt Stoof. “Dit jonge 

talent moet je iets bieden om ze vast te houden, 

anders vertrekken ze.” 

Zwaartepunten 

De verdeling van de leerstoelen is een heel 

ander aspect van het nieuwe plan. “Bijna ieder 

van de twaalf divisies zou die honderddertig 

plaatsen liefst zelf invullen”, lacht Stoof. 

“We hebben uitgerekend wat de bijdragen van 

de divisies zijn op het gebied van onderzoek, 

onderwijs en patiëntenzorg. Op basis daarvan 

zijn honderd leerstoelen verdeeld. Dan houden 

we nog dertig leerstoelen over om in te zetten 

op de onderzoekzwaartepunten van het UMC 

Utrecht of om flexibel in te spelen op actuele 

ontwikkelingen. Wij vragen de divisies goed na 

te denken waar ze over vijf tot tien jaar willen 

staan. Dan komen ze misschien tot de conclusie 

dat ze bepaalde leerstoelen moeten afbouwen 

en andere moeten oprichten. Dat zorgt voor een 

dynamiek die ons verder vooruit helpt.” 


Explosieve 

badmuts 


Speels dwarrelt de sneeuw in bakken naar beneden. Al urenlang. Het landschap 

ligt stil, schittert in uitbundig wit. Een radiostem maant tot voorzichtigheid 

en binnenblijven. Een overbodige waarschuwing, met dit weer. 

Ik zit opgesloten in het lab der liefde. Een bijnaam, hoor. Het laboratorium 

onderzoekt de menselijke zaadcel. Degelijk wetenschappelijk werk. Ik mag 

meekijken over de schouders van witte jassen en kan turen in elke microscoop. 

Zo zie ik, wat voor een normaal mensenoog verborgen blijft. Krioelende 

dikkopjes in een klein zwembad. Het zwoele zweet in een glazen schaaltje. 

De zaadcellen krioelen druk door elkaar. Komen ze in de buurt van een eicel, 

dan komt er meteen een eind aan het doelloze gespetter. Alsof een windvlaag 

de dwarrelende sneeuw ineens dezelfde kant opjaagt. 

Een helse competitie breekt los, omdat iedereen wil winnen. Er wordt gesprint, 

afgesneden, voorgedrongen en met de staarten gemept. Hooligans op de 

micrometer. De strijd is fel en geen wonder. Het gaat hier om leven en dood. 

De spermacompetitie speelt zich gewoonlijk af in de diepte van het vrouwelijke 

lichaam. Met de introductie van de reageerbuisbevruchting is die verborgen 

competitie zichtbaar geworden. Ik kan als toeschouwer de wedstrijd volgen. 

De beste zwemmers zijn de overwinnaars. Iedere baby is voor de helft een 

zwemkampioen. 

Maar niet iedere zwemkampioen groeit uit tot een baby. Ik zie op een video 

een kampioen met flair en overtuiging tegen een eicel aanbotsen. En nog 

eens en nog eens. Het zaadje zwemt zich te pletter tegen de eicel, maar 

komt niet door de schil heen. Als eerste aangetikt en toch geen kampioen. 

In het kielzog van de kampioen stranden nog meer zaadcellen. Sommige blijven 

watertrappelen in het zicht van de haven. Omdat ze niet weten hoe ze 

moeten binnenlopen? Omdat er geen loods aan boord is? 

Daadkracht is nog geen zaadkracht. Voor een bevruchting is meer nodig dan 

zwemles. Het geheim van een succesvolle samensmelting tussen zaad- en eicel 

wordt steeds verder ontraadseld. Inmiddels is duidelijk dat de badmuts van de 

zaadcel daar een belangrijke rol in speelt. 

Wie wil winnen moet niet alleen als eerste aantikken, maar ook aan de eicel 

blijven hangen. Klittenband is daarom een eerste vereiste. Pas als een stevig 

contact is ontstaan, kan er aan het doorboren van de eicel worden gedacht. 

Zaadcellen slaan een bres in eicellen met behulp van hun explosieve badmuts. 

Is de badmuts, die over de bovenste helft van de zaadkop zit, niet in orde, 

dan kan de zaadcel het verder vergeten. Olympisch kampioen of niet. 

De vorm van de badmuts is met fluorescerende stofjes in beeld te brengen. 

Gefascineerd kijk ik naar de kleurrijke optocht van zaadcellen die aan mijn 

oog voorbijtrekt. De alpinopetjes, integraalhelmen, bivakmutsen, zonnekleppen 

en kale koppen zijn kansloos. Te veel muts is net zo slecht als te weinig. 

Als ik opkijk, zie ik de sneeuw buiten nog steeds dansen. Vlokken vliegen zich 

te pletter tegen het raam, klampen zich heel even vast, maar zakken dan 

machteloos naar beneden. 

Alleen de badmutsen overleven. 

Pieter Lomans 

commentaar opinie terzijde 


tekst > Rob Buiter 


“Stoma met een sluitspier” 

Verplaatste buikspier geeft meer controle over de ontlasting 

Het vullen van een stoma is in principe zelf te regelen. Gebruik een buikspier 

als alternatieve sluitspier en bedien hem met een magneet. Experimenteel 

onderzoek van Janou Bardoel toont aan dat het concept haalbaar is. 

Het kan zo'n handig signaal zijn tijdens de saaie 

vergadering die net iets te lang uitloopt: het 

niet mis te verstane geluid van een rommelende 

maag. Lunchpauze! Toch zullen de meeste 

betrokkenen het vergelijkbare geluid van een 

rommelend stoma niet snel als 'handig' kwalificeren. 

Op het dragen van een stoma rust nog 

steeds een taboe. Het pruttelende geluid tijdens 

het ongecontroleerde vullen van het zakje wordt 

vooral als gênant ervaren. Om nog maar te zwijgen 

van de kans op lekkage. 

Het perspectief dat plastisch chirurge in opleiding 

Janou Bardoel schetst, klinkt de dragers van een 

stoma waarschijnlijk als muziek in de oren. 

Je gaat om de vier uur naar het toilet en met 

een simpele beweging van een magneet ontsluit 

je de stoma om de darm te ledigen. Zo'n alternatieve 

sluitspier voor stomapatiënten bestaat 

nog niet. Maar de haalbaarheid van het concept 

bewijst Bardoel in het proefschrift waarop ze 

onlangs promoveerde. 

Vermoeid en verschrompeld 

"Tijdens mijn promotieonderzoek bij Plastic 

Surgery Research in het Amerikaanse Louisville 

hebben we het principe op honden getest", 

vertelt Bardoel. "Bij onze proefdieren hebben 

we een deel van de dunne darm aan twee kanten 

losgemaakt. De open einden van de darm hebben 

we weer aan elkaar verbonden, zodat de 

honden normaal konden blijven functioneren. 

Met de twee kanten van het losgemaakte stuk 

hebben we twee stoma's gemaakt, één aan 

beide zijden van de buik. Aan de ene kant 

maakten we een gewoon stoma, aan de 

andere kant een stoma met een sluitspier." 

De pogingen van Bardoel en haar Amerikaanse 

collega’s om een stoma van een sluitspier te 

voorzien kwamen niet helemaal uit de lucht 

vallen. Uit de literatuur waren al een paar mislukte 

pogingen bekend. Het grootste probleem 

was steeds de verschrompeling van de gebruikte 

spier, doordat er te veel van de originele zenuwen 

moesten worden doorgesneden. Daarnaast 

raakten de gebruikte spieren snel vermoeid, 

waardoor ze niet lang genoeg voldoende druk 

konden leveren om de stoma gesloten te houden. 

Verplaatste wasbordspier 

Daarom begon Bardoel met een anatomische 

studie op menselijke kadavers. De centrale 

vraag: welke spier kun je het beste gebruiken 

om een sluitspier voor een stoma te maken, 

zonder de originele zenuwen en bloedvaten 

te beschadigen? De keuze viel op de musculus 

rectus abdominis, de 'wasbordspier', die de 

meeste mannen zo graag onder hun buikvet 

zouden laten uitkomen. 

Met een schaar en een in de lengte dubbelgevouwen 

A-viertje op haar buik, die de wasbordspier 

moet voorstellen, laat Bardoel zien hoe 

'eenvoudig' de reconstructie van een sluitspier 

kan zijn. "Hier komt een bloedvat binnen, hier 

komen de zenuwen binnen, dus als je hier (knip, 

knip) een rechthoek uit de onderkant losmaakt, 

die loodrecht op de buikwand zet en aan deze 

kant (vouw, vouw) de einden aan elkaar maakt 

zodat je een cilinder krijgt, dan heb je een kringspier 

met de originele zenuwwerking en doorbloeding 

er nog aan. En de rest van de wasbordspier", 

zegt Bardoel, wijzend op het stuk papier 

met het rechthoekige gat op haar buik, "blijft 

voldoende intact voor een normaal, dagelijks 

functioneren." 

Magnetische ontlasting 

Het tweede, praktische probleem dat bij de 

mislukte pogingen in het verleden naar boven 

kwam – de vermoeibaarheid van de spier – heeft 

Bardoel opgelost met elektrische stimulatie. 

"Deze buikspier kun je niet continu aangespannen 

houden. Maar je kunt hem wel trainen. 

Door na de operatie steeds frequenter een elektrische 

impuls aan de spier te geven, krijg je na 

acht weken een onvermoeibare spier. Onvermoeibaar 

wil in dit geval zeggen dat je de spier vier 

uur lang laat samentrekken door een elektrisch 

signaal uit een pacemaker die je onderhuids 


Met een magneet schakel je de sluitspier uit 

plastisch chirurg of aan een assistent in opleiding 

tot plastisch chirurg voor de publicatie van het 

beste artikel. Tot dusver was deze prijs alleen 

uitgereikt aan plastisch chirurgen", zegt Bardoel 

niet zonder trots. 

Open op commando 

Inmiddels heeft Bardoel een opleidingsplaats 

plastische chirurgie gevonden in een ziekenhuis 

in Rotterdam. Van daaruit zal ze het sluitspierproject 

blijven volgen. "Het grootste praktische 

probleem is nu nog de ontwikkeling van een 

goede pacemaker en elektroden waarmee je de 

spier voor een langere termijn kunt bedienen. 

Lukt dat, dan voldoe je aan de twee belangrijkste 

voorwaarden voor een goede sluitspier: hij 

houdt de ontlasting tegen en hij is willekeurig, 

want je kunt met de magneet zelf bepalen of 

hij open of dicht moet." 

Bardoel denkt dat er een aanzienlijke doelgroep 

bestaat voor de nieuwe sluitspier. "In Nederland 

hebben ongeveer twintigduizend mensen een 

stoma. Meestal zijn het mensen met een dikke 

darmstoma waar de continentieproblemen niet 

zo sterk spelen. Met dit stoma help je vooral de 

patiënten met een dunne darmstoma. Van hen 

zal ook nog een klein deel afvallen omdat je 

voor de bediening en de training een minimale 

hoeveelheid motivatie nodig hebt." 

inbrengt in de flank. Na die vier uur ga je naar 

het toilet en schakel je de pacemaker uit door 

de beweging van een magneet over de huid. 

Uit de hondenproeven blijkt dat deze sluitspier 

zonder problemen vier uur lang de druk aankan 

om de ontlasting te stoppen." 

De experimenten met de alternatieve sluitspier 

leverden Bardoel de Esser-prijs 2002 op, genoemd 

naar de pionier in de plastische chirurgie. "Deze 

prijs wordt iedere twee jaar uitgereikt aan een 

Koude techniek 

Het onderzoek heeft Bardoel een heilig ontzag 

bijgebracht voor de anale sfincter, de échte sluitspier. 

"Ga maar na. Die spier levert niet alleen 

voldoende willekeurige druk om de ontlasting 

tegen te houden of door te laten. Hij maakt ook 

nog onderscheid tussen gasdruk, vloeistof of 

vaste stof." Of het ooit mogelijk zal zijn om al 

die kwaliteiten te verenigen in een nagemaakte 

sluitspier rond de opening van een stoma? 

Bardoel kan het niet voorspellen. "Zeker is wel”, 

zegt ze, “dat deze plastisch-chirurgische ingreep 

heel moeilijk is te vervangen door 'koude techniek'. 

Bij eerdere pogingen met een kunststof 

afsluitmechanisme trad vroeg of laat altijd een 

afweerreactie op." 

Het onderzoek heeft Bardoel ook gesterkt in 

haar enthousiasme voor de plastische chirurgie. 

"Dit type onderzoek behoort tot de functionele 

reconstructieve chirurgie. Veel mensen beseffen 

niet dat dit ook bij de plastische chirurgie hoort. 

Hoewel het maar een klein deel van het werk is, 

kleeft aan plastische chirurgie nog steeds een 

aura van mooimakerij." 


S T E L L I N G 

Geen hightech onderzoek, 

maar het betere handwerk 

tekst > Joost van der Gevel | foto > Eut van Berkum 

Het gebruik van nieuwe 

technieken moet er niet 

toe leiden dat wordt 

afgestapt van degelijk 

klinisch onderzoek 

Promovendi leveren bij hun proefschriften 

vaak een aantal stellingen. 

Plastisch chirurg Arnold Schuurman licht een 

van zijn stellingen toe. 

“ 

De stelling komt van Guilio Taleisnik, een 

beroemde Amerikaanse handchirurg. Rond 

1988 waren polskijkoperaties een nieuw fenomeen, 

waardoor ze te pas en te onpas werden 

verricht. Ik doe ongeveer negentig procent 

hand-polschirurgie en tien procent microchirurgische 

reconstructies. Bij de hand-polschirurgie 

valt me op dat Taleisniks stelling nog steeds 

zeer actueel is. De basisprincipes van anamnese 

en onderzoek worden nogal eens vergeten. 

Regelmatig ontbreekt een gedegen kennis van 

de anatomie en uit armoede wordt dan gebruik 

gemaakt van nieuwere technieken. Op onjuiste 

gronden, vind ik. Dan hamer ik op die stelling 

van Taleisnik. 

Een MRI wordt bijvoorbeeld vaak gebruikt voor 

polsdiagnostiek, terwijl klinische diagnostiek – 

voelen en kijken met kennis van de anatomie – 

al uitsluitsel kan geven. Een MRI-scan heeft dan 

geen toegevoegde waarde. Met die scan probeert 

men dan zijn gebrekkige anatomische 

kennis te compenseren. 

Soms wordt een kijkoperatie van de pols voorgesteld, 

terwijl dat niet nodig is op basis van 

klinische diagnostiek. Als een ligament – een 

peesachtige structuur die twee botjes bij elkaar 

houdt – scheurt door een val, dan kunnen die 

twee botjes los van elkaar bewegen. Dat is ook 

vast te stellen door op de juiste plaatsen te 

drukken en te voelen, daarvoor hoef je geen 

kijkoperatie te verrichten. 

Ik krijg patiënten uit het hele land met het 

verzoek een kijkoperatie van de pols te doen. 

Die patiënten hebben al CT-scans, MRI-scans, 

skeletscans en bloedonderzoeken gehad, 

terwijl de diagnose al te stellen is door de juiste 

botjes en ligamenten te belasten. Onlangs 

onderzocht ik een vrouw die met een hele 

stapel foto’s bij me kwam. Zij zou een scheur 

hebben in de discus, een van de structuren aan 

de pinkzijde van de pols. Bij klinisch onderzoek 

vond ik aanwijzingen voor artrose tussen twee 

polsbotjes. Artrose verklaart die klachten veel 

beter dan een discusscheur. Na behandeling van 

de artrose was zij klachtenvrij. 

Krater 

Tegenwoordig worden vaak driedimensionale 

reconstructies van de pols gemaakt. Zo kreeg ik 

een patiënt, een krachtsporter, met een driedimensionale 

foto van de pols. Op de foto was 

duidelijk zichtbaar dat er in een van de polsbotjes 

een flink gat zat. Die behandelaars zagen 

dat gapende gat en dachten dat dit de pijnklachten 

na het sporten verklaarde. Maar dat 

gat werd veroorzaakt door de beperkingen van 

de techniek! Het was optisch bedrog, het zat er 

helemaal niet. Bovendien kon dat gat door de 

plek waar het zich bevond, die pijn helemaal 

niet veroorzaken. 

Daarmee wil ik niet zeggen dat die technieken 

geen verrijking zijn. We moeten alleen niet 

overdrijven. Binnenkort promoveert een arts in 

Amsterdam op experimenteel onderzoek naar 

driedimensionaal bewegende polsbeelden. 

Het is de vraag in hoeverre die techniek voor de 

algemeen praktiserende polsspecialist te gebruiken 

is. Onder doorlichting zijn de bewegingen 

in de pols ook goed te observeren. Driedimensionale 

beelden zijn weer wel goed te gebruiken 

om de overbrenging van krachten in de pols te 

bestuderen. 

Voordat we nieuwe onderzoeksmethodes gaan 

gebruiken, zowel invasief als non-invasief, moeten 

we terug naar gedegen klinisch onderzoek: 

goed kijken, goed luisteren. We slaan te vaak 

de basisprincipes van anamnese en onderzoek 

over en denken dat we door gebruik van mooie 

instrumenten en dure apparatuur meer te 

weten komen. Maar dat is dus niet zo. 

”

Scan 3, juni 2002 - UMC Utrecht

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?