SAMENVATTING JAARVERSLAG 2010 - Corio.eu
SAMENVATTING JAARVERSLAG 2010 - Corio.eu
SAMENVATTING JAARVERSLAG 2010 - Corio.eu
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
55 M<br />
SERVICES<br />
KINDERGARTEN<br />
HEALTH CARE<br />
CSR<br />
TO BE SUCCESSFUL, WE<br />
BELIEVE OUR CENTRES<br />
SHOULD BE SUSTAINABLE<br />
IN EVERY RESPECT<br />
<strong>SAMENVATTING</strong> <strong>JAARVERSLAG</strong> <strong>2010</strong><br />
>> 28 M<br />
ENTERTAINMENT<br />
THEATRE/CONCERTS/<br />
FESTIVALS/SPORTS/<br />
WORKSHOPS
Dit is een samenvatting van het jaarverslag <strong>2010</strong>. het<br />
volleDige jaarverslag over <strong>2010</strong> in De engelse taal,<br />
inclusief jaarrekening en verklaring van De accountant,<br />
is in geDrukte vorm te verkrijgen ten kantore van corio<br />
of te DownloaDen op De website van corio<br />
(www.corio-<strong>eu</strong>.com).
Inhoud<br />
Wie Wij zijn 4<br />
kerncijfers 7<br />
verslag van de raad van commissarissen 8<br />
aandeelhouders informatie en investor relations 11<br />
verslag van de raad van Bestuur 14<br />
Bericht van de ceo 14<br />
strategie in actie 18<br />
visie, missie, strategie 19<br />
top 10 Waarde, top 10 huurders 22, 23<br />
financieel overzicht 24<br />
vijfjarenoverzicht 28<br />
direct en indirect resultaat 29<br />
operationeel overzicht 30<br />
ontWikkelingsoverzicht 42<br />
10 jaar vooruit, 10 jaar terug 48<br />
geografisch overzicht 64<br />
nederland 64<br />
Frankrijk 68<br />
Italië 72<br />
Spanje/Portugal 76<br />
duitsland 80<br />
Turkije 83<br />
mvo samenvatting 87<br />
corporate governance & risk management 92<br />
remuneratie rapport 98<br />
kerncijfers <strong>2010</strong> 103<br />
portef<strong>eu</strong>ille en pijplijn 108<br />
adressen en overige informatie 116<br />
3
Samenvatting <strong>Corio</strong> jaarverSlag <strong>2010</strong><br />
WIE WIJ ZIJN<br />
corio is een winkelvastgoeDonDerneming. onze kernactiviteiten<br />
bestaan uit het selecteren van De juiste<br />
centra en miDDels investeringen Deze centra te (her)<br />
ontwikkelen. Daarbij heeft corio De verhuur en het<br />
beheer van Deze centra geïnternaliseerD. onze visie richt<br />
zich op het creëren van favoriete ontmoetingsplekken,<br />
plekken waar mensen elkaar graag ontmoeten, tijD<br />
spenDeren, winkelen en graag terugkomen<br />
onZE AmbITIE<br />
Onze visie is om duurzame plekken te creëren<br />
waar mensen elkaar graag ontmoeten. <strong>Corio</strong> is van<br />
mening dat winkelcentra bovenal een belangrijke<br />
maatschappelijke rol kunnen en moeten vervullen. In<br />
onze visie is een winkelcentrum een ontmoetingsplek<br />
waar mensen zich kunnen ontspannen, tijd met elkaar<br />
doorbrengen, zich thuis voelen en inspiratie opdoen. Wij<br />
zijn ervan overtuigd dat het creëren van aantrekkelijke<br />
en succesvolle winkelcentra die goed worden beheerd,<br />
onZE STRATEGIE<br />
•Het creëren van favoriete ontmoetingsplekken<br />
•Winkelcentra met een dominante positie in het<br />
verzorgingsgebied<br />
•Lokaal+ en beheer in eigen huis<br />
•Kritische massa op alle thuismarkten<br />
•Sterke nadruk op stabiele markten (82% van de<br />
waarde van de portef<strong>eu</strong>ille)<br />
zal leiden tot meer economische bedrijvigheid. Wij zijn<br />
ons daarbij bewust van het belang om alert te zijn op<br />
de veranderende behoeften en wensen van mensen in<br />
het verzorgingsgebied en om daar snel op in te spelen.<br />
Onze winkelcentra kunnen alleen succesvol zijn als zij<br />
in elk opzicht duurzaam zijn, dat wil zeggen qua locatie,<br />
concept, esthetiek, financiën, mens en mili<strong>eu</strong>. Wij<br />
creëren en passen ons aan.<br />
•Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen als<br />
belangrijke pijler<br />
•Solide financiële structuur<br />
•Winkelcentra vooral in het stadscentrum, op grote<br />
knooppunten en als middelpunt van grote<br />
gemeenschappen<br />
4
geografische<br />
spreiDing<br />
Nederland 27%<br />
Frankrijk 26%<br />
Italië 20%<br />
Spanje/Portugal 10%<br />
Duitsland 9%<br />
Turkije 8%<br />
structuur van<br />
corio<br />
INVESTOR RELaTIONS<br />
HuMaN RESOuRCES MaNagEMENT<br />
CORPORaTE PR & COMMuNICaTIONS<br />
INVESTMENT STRaTEgy & RESEaRCH<br />
CSR<br />
aCquISITIE|ONTWIKKELINg<br />
OFFICE SuPPORT<br />
sectorspreiDing<br />
Retail 96%<br />
Kantoren 4%<br />
Bedrijfsruimten 0,2%<br />
RaaD VaN COMMISSaRISSEN<br />
BaS VOS voorzitter<br />
ROBERT VaN DER MEER vicevoorzitter<br />
WIM BORgDORFF<br />
DERK DOIJER<br />
gOBERT BEIJER<br />
RaaD VaN BESTuuR<br />
GERARd GRoEnER ceo<br />
BEN VaN DER KLIFT cFo<br />
FREDERIC FONTaINE cDo<br />
FRaNCINE ZIJLSTRa coo<br />
CEO|CFO|COO<br />
spreiDing pijplijn<br />
Nederland 34%<br />
Frankrijk 4%<br />
Italië 30%<br />
Spanje 1%<br />
Duitsland 26%<br />
Turkije 5%<br />
LEgaL/COMPLIaNCE<br />
RISK MaNagEMENT<br />
TREaSuRy<br />
FINaNCE & CONTROL<br />
TAx<br />
InFoRmATIon mAnAGEmEnT<br />
VERHuuR CENTER MaNagEMENT<br />
buSInESS SuPPoRT<br />
5
Samenvatting <strong>Corio</strong> jaarverSlag <strong>2010</strong><br />
WaT WIJ ZIJN<br />
De op twee na grootste b<strong>eu</strong>rsgenoteerDe onDerneming<br />
in winkelcentra in <strong>eu</strong>ropa:<br />
Waarde operationele portef<strong>eu</strong>ille € 6,9 miljard<br />
Pijplijn € 3,0 miljard<br />
Waarde vastgoed onder management € 9,9 miljard<br />
Brutohuuropbrengsten € 451,6 miljoen<br />
B<strong>eu</strong>rswaarde € 4,4 miljard<br />
genoteerd aan Euronext amsterdam<br />
hanDs-on management benaDering:<br />
•alle activiteiten in de bedrijfskolom worden in eigen beheer verricht:<br />
‘hands-on management’<br />
•Strategie, assetallocatie, conceptontwerp, financieringen en belastingen<br />
worden centraal gemanaged<br />
•Decentraal operationeel beheer, business unit per thuismarkt: lokaal+<br />
•geïntegreerd risk management<br />
conservatieve en risicobewuste financieringsstructuur:<br />
•Conservatieve leverage<br />
•goede spreiding looptijden schulden en data renteherziening<br />
•Investmentgrade kredietbeoordeling (BBB+ van S&P, Baa1 van Moody’s)<br />
•Diversificatie in de financieringsportef<strong>eu</strong>ille<br />
•Verplichtingen minstens anderhalf jaar vooruit gezekerd middels<br />
beschikbare faciliteiten<br />
6
KERNCIJFERS<br />
<strong>2010</strong> 2009<br />
aantal bezoekers 400 miljoen 360 miljoen<br />
Retail contracten 6.000 5.300<br />
BVO retail 1,7 miljoen m 2 1,5 miljoen m 2<br />
Bezettingsgraad 96,2% 96,3%<br />
operationele<br />
portef<strong>eu</strong>ille<br />
€ 6,9 miljard € 5,7 miljard<br />
Pijplijn € 3,0 miljard € 2,3 miljard<br />
Nettohuuropbrengsten € 386,8 miljoen € 337,0 miljoen<br />
Like-for-like groei retail 1,9% 1,7%<br />
Direct resultaat € 251,0 miljoen € 218,2 miljoen<br />
Indirect resultaat € 124,7 miljoen -€ 350,1 miljoen<br />
Totaal resultaat € 375,7 miljoen -€ 131,9 miljoen<br />
Ni<strong>eu</strong>we verhuur en<br />
huurverlengingen<br />
3,8% 7,2%<br />
b<strong>eu</strong>rswaarde € 4,4 miljard € 3,6 miljard<br />
Dividend per aandeel € 2,69 € 2,65<br />
NaV € 46,10 € 44,32<br />
NNNaV* € 46,79 € 46,34<br />
*aangepast naar epra definitie<br />
7
Samenvatting <strong>Corio</strong> jaarverSlag <strong>2010</strong><br />
VERSLag VaN DE RaaD<br />
VaN COMMISSaRISSEN<br />
aan de algemene vergadering van<br />
aandeelhouders<br />
Hierbij bieden wij u het door de Raad van Bestuur opgestelde<br />
jaarverslag en de jaarrekening <strong>2010</strong> aan. KPMg accountants N.V.<br />
heeft de jaarrekening gecontroleerd en hierover een goedk<strong>eu</strong>rende<br />
accountantsverklaring afgegeven. Wij stellen u voor om de jaarrekening<br />
ongewijzigd over te nemen en om conform het voorstel van de Raad<br />
van Bestuur voor <strong>2010</strong> een dividend vast te stellen van € 2,69 per<br />
aandeel (in contanten en/of in aandelen). Het dividendbeleid van<br />
<strong>Corio</strong> (zie de website www.corio-<strong>eu</strong>.com) is erop gericht om minimaal<br />
te voldoen aan de vereisten voor fiscale beleggingsinstellingen (FBI’s)<br />
en, behoudens bijzondere omstandigheden, om het dividendniveau per<br />
aandeel te handhaven en bij voork<strong>eu</strong>r met de gemiddelde inflatie in de<br />
<strong>eu</strong>rozone te verhogen.<br />
sTruCTuur en werkzaamheden raad van<br />
Commissarissen in <strong>2010</strong><br />
De organisatie van de Raad van Commissarissen is in lijn met de<br />
aanbevelingen van de Nederlandse corporate governance code.<br />
alle commissarissen zijn onafhankelijk in de zin van best practice<br />
bepaling III.2.1 van deze code. Volgens de code worden de leden van<br />
de Raad van Commissarissen geacht onafhankelijk te zijn als zij niet<br />
voldoen aan de afhankelijkheidscriteria die daarin zijn beschreven.<br />
Volgens de Raad van Commissarissen kan de heer Borgdorff echter<br />
wel als afhankelijk worden aangemerkt, zelfs al voldoet hij niet aan de<br />
genoemde criteria voor afhankelijkheid. De heer Borgdorff is namelijk<br />
ook bestuurslid van een onderneming die voor 50% in handen is van<br />
aBP, dat ook meer dan 25% van de aandelen van <strong>Corio</strong> N.V. bezit.<br />
In het verslagjaar hebben de Raad van Commissarissen, de<br />
auditcommissie, de Remuneratiecommissie en de Selectiecommissie<br />
hun taken vervuld overeenkomstig de van toepassing zijnde<br />
reglementen. Deze kunnen worden gedownload van de website van<br />
<strong>Corio</strong>. De Raad van Commissarissen heeft in <strong>2010</strong> 14 keer plenair<br />
vergaderd met de Raad van Bestuur. De belangrijkste besproken<br />
onderwerpen waren strategie, investeringen, financiering, risk<br />
management- en beheersingssystemen, maatschappelijk verantwoord<br />
ondernemen (MVO), doelstellingen, de jaarbegroting en kansen voor<br />
de toekomst. Tijdens het verslagjaar zijn de volgende onderwerpen<br />
eveneens in de vergaderingen van de Raad van Commissarissen<br />
aan de orde gekomen: een kapitaalverhoging door middel van een<br />
succesvolle uitgifte van aandelen en de plaatsing van twee <strong>eu</strong>roobligatieleningen<br />
ter waarde van in totaal € 750 miljoen. Het betreden<br />
van de Duitse markt was eveneens onderwerp van gesprek.<br />
Verder zijn persberichten, kwartaalberichten, halfjaarcijfers en<br />
het jaarverslag en de jaarrekening op de daartoe geëigende<br />
momenten besproken. De externe accountant heeft de bevindingen<br />
van de controles gepresenteerd tijdens de besprekingen van de<br />
halfjaarcijfers en de jaarrekening. De Raad van Commissarissen en de<br />
auditcommissie hebben de bevindingen van de uitgevoerde controles<br />
met de externe accountant besproken zonder dat de Raad van Bestuur<br />
daarbij aanwezig was.<br />
Er heeft in <strong>2010</strong> enkele malen overleg plaatsgevonden tussen de<br />
commissarissen onderling. Buiten aanwezigheid van de Raad van<br />
Bestuur werd het functioneren van de Raad van Bestuur en de Raad<br />
van Commissarissen, zowel als college als individueel, besproken en<br />
geëvalueerd. Tijdens deze bijeenkomsten werd ook gesproken over de<br />
samenstelling en de portef<strong>eu</strong>illeverdeling van de Raad van Bestuur,<br />
evenals over het op hen van toepassing zijnde remuneratiebeleid. Het<br />
resultaat van dit overleg was dat de Raad van Bestuur is uitgebreid met<br />
een Chief Operations Officer (COO) en dat de positionering van de CDO<br />
verder is uitgediept.<br />
De voorzitter van de Raad van Commissarissen en de voorzitter van de<br />
Raad van Bestuur kwamen regelmatig bijeen om algemene zaken bij<br />
<strong>Corio</strong> door te nemen. De presentie van de commissarissen bedroeg<br />
96%. geen van de leden van de Raad van Commissarissen was<br />
regelmatig afwezig bij de besprekingen.<br />
In november is tijdens een werkbezoek aan Duitsland een extra<br />
vergadering van de Raad van Commissarissen belegd; naast dat<br />
overleg zijn ook diverse winkelcentra bezocht die in verband met de<br />
uitbreiding van <strong>Corio</strong> naar Duitsland waren aangekocht.<br />
8
B. vos (Bas, 1939)<br />
voorzitter raad van Commissarissen<br />
nederlandse nationaliteit.<br />
eerste benoeming in 2000.<br />
lopende termijn tot 2012.<br />
Voorzitter Selectiecommissie<br />
Lid Auditcommissie<br />
r.a.h. van der meer<br />
(roBerT, 1949)<br />
vicevoorzitter raad van Commissarissen<br />
nederlandse nationaliteit.<br />
eerste benoeming in 2004.<br />
lopende termijn tot 2012*.<br />
Voorzitter Auditcommissie<br />
w. Borgdorff<br />
(wim, 1960)<br />
lid raad van Commissarissen<br />
nederlandse nationaliteit.<br />
eerste benoeming in 2000.<br />
lopende termijn tot 2012.<br />
Voorzitter Remuneratiecommissie<br />
d.C. doijer (derk, 1949)<br />
lid raad van Commissarissen<br />
nederlandse nationaliteit.<br />
eerste benoeming in 2005.<br />
lopende termijn tot 2013.<br />
Lid Auditcommissie<br />
Lid Remuneratiecommissie<br />
Lid Selectiecommissie<br />
g.a. Beijer (goBerT, 1950)<br />
lid raad van Commissarissen<br />
nederlandse nationaliteit.<br />
eerste benoeming in 2009.<br />
lopende termijn tot 2013.<br />
Lid Selectiecommissie<br />
Lid Remuneratiecommissie<br />
Commissariaten: Commissariaten bij Kempen Capital<br />
Management: voorzitter Tsjechië en Slowakije Fonds,<br />
Roemenië en Bulgarije Fonds en Rusland Midcap<br />
fonds. Vicevoorzitter Koninklijke Reesink N.V.<br />
Lid van Middle Europe Real Estate en diverse commissariaten<br />
bij niet-b<strong>eu</strong>rsgenoteerde ondernemingen.<br />
huidige functie: Hoogleraar Finance, Rijksuniversiteit<br />
groningen; direct<strong>eu</strong>r Lesuut Finance B.V.\P&C B.V.,<br />
advis<strong>eu</strong>r van het Pensioenfonds Nederlandse Bisdommen<br />
en direct<strong>eu</strong>r van de Catharijne Stichting, Stichting<br />
Von Freiburg, Stichting Corpus en Stichting gITP<br />
International. Verder treedt de heer Van der Meer op als<br />
raadsheerplaatsvervanger van de Ondernemingskamer.<br />
Commissariaten: European asset Trust N.V.,<br />
BNP Paribas OBaM N.V., Kas Bank N.V. en<br />
diverse commissariaten bij niet-b<strong>eu</strong>rsgenoteerde<br />
ondernemingen.<br />
huidige functie: Managing Partner Fund investment<br />
bij alpinvest Partners N.V.<br />
Commissariaten: Lid beleggingsadviescommissie<br />
van BPF Bouw (Bedrijfstakpensioenfonds voor de<br />
Bouwenijverheid), lid adviesraad bij Permira I, II, III en<br />
IV en apax IV, V, VI, en VII.<br />
huidige functie: algemeen Direct<strong>eu</strong>r DCD Holding B.V.<br />
Commissariaten: Royal ahold N.V. en diverse<br />
commissariaten bij niet-b<strong>eu</strong>rsgenoteerde<br />
ondernemingen.<br />
huidige functie: Onafhankelijk advis<strong>eu</strong>r en associé bij<br />
Boer & Croon.<br />
Commissariaten: diverse bestuursfuncties<br />
en commissariaten bij niet-b<strong>eu</strong>rsgenoteerde<br />
ondernemingen en organisaties.<br />
* ten behoeve van een betere spreiding van de herbenoemingen van leden van de raad van commissarissen heeft de heer van der meer er zelf voor gekozen om tijdens de algemene<br />
vergadering van aandeelhouders van 2011 af te treden. op die vergadering zal de raad van commissarissen de heer van der meer voor herbenoeming voordragen.<br />
9
Samenvatting <strong>Corio</strong> jaarverSlag <strong>2010</strong><br />
wij maken graag van Deze<br />
gelegenheiD gebruik om<br />
onze erkentelijkheiD en<br />
Dank uit te spreken aan<br />
De raaD van bestuur en<br />
meDewerkers van corio<br />
voor hun inspanningen<br />
geDurenDe het afgelopen<br />
jaar.<br />
samensTelling raad van Commissarissen en<br />
aCTiviTeiTen Commissies<br />
De curricula vitae van de leden van de Raad van Commissarissen in<br />
dit hoofdstuk verschaffen informatie over de samenstelling van alle<br />
commissies die door de Raad van Commissarissen zijn benoemd. Elke<br />
commissie bestaat uit drie leden van de Raad van Commissarissen. De<br />
activiteiten van de commissies zijn hieronder beschreven.<br />
De Raad van Commissarissen bestaat in totaal uit vijf leden. De<br />
benoemingstermijn van de heren Vos, Borgdorff en Van der Meer<br />
eindigen in 2012; de heer Van der Meer heeft er zelf voor gekozen na<br />
de algemene Vergadering van aandeelhouders van 2011 af te treden,<br />
maar stelt zich wel herverkiesbaar. De Raad van Commissarissen<br />
zal de heer Van der Meer voor herbenoeming voordragen. De Raad<br />
van Commissarissen zal daarnaast de algemene Vergadering van<br />
aandeelhouders op de hoogte stellen van het voornemen om het<br />
aantal leden van de Raad van Commissarissen te verhogen tot zes.<br />
Deze uitbreiding heeft te maken met de toenemende omvang en<br />
complexiteit van <strong>Corio</strong> en de uitdagingen die de consumentenmarkt de<br />
komende jaren zullen bieden. Naast de voordracht van de heer Van der<br />
Meer zal derhalve een ni<strong>eu</strong>w lid van de Raad van Commissarissen voor<br />
benoeming worden voorgedragen aan de algemene Vergadering van<br />
aandeelhouders.<br />
De Raad van Commissarissen heeft in <strong>2010</strong> zijn profiel beoordeeld met<br />
het oog op de vereisten van de corporate governance code. Besloten<br />
is om dat profiel aan te passen. De voorgestelde profielaanpassingen<br />
worden met de algemene Vergadering van aandeelhouders en de<br />
Ondernemingsraad besproken. Na de besprekingen zal het ni<strong>eu</strong>we<br />
profiel worden vastgesteld.<br />
audiTCommissie<br />
De auditcommissie is in <strong>2010</strong> vier keer bijeengekomen. De<br />
belangrijkste onderwerpen op de agenda waren het verslag van<br />
de accountant, de management letters, de beoordeling van het<br />
controlehandvest (audit charter), de beoordeling van de prestaties van<br />
de externe accountant, de kwartaalcijfers, de halfjaar- en jaarcijfers en<br />
het jaarverslag. De auditcommissie heeft in het verslagjaar ten minste<br />
één keer met de externe accountant overlegd zonder de aanwezigheid<br />
van leden van de Raad van Bestuur. Daarbij werd aandacht besteed<br />
aan de onderwerpen risicobeheer, treasury activiteiten en policies, de<br />
financiële resultaten en de positie van de vennootschap. De commissie<br />
heeft zich opni<strong>eu</strong>w gebogen over de noodzaak van een interne auditor,<br />
maar acht een dergelijke aanstelling vooralsnog niet nodig. Dit<br />
onderwerp wordt in 2011 opni<strong>eu</strong>w aan de orde gesteld.<br />
remuneraTieCommissie<br />
De Remuneratiecommissie kwam in <strong>2010</strong> drie keer bijeen om de<br />
variabele beloning en de kortetermijn- en langetermijnbonussen van de<br />
Raad van Bestuur te bespreken.<br />
Nadere informatie over de structuur en achtergrond van het<br />
remuneratiebeleid is terug te vinden in het hoofdstuk over het<br />
remuneratierapport in dit jaarverslag. Het remuneratierapport is<br />
opgesteld door de Remuneratiecommissie en vastgesteld door de<br />
Raad van Commissarissen. Het proces dat in <strong>2010</strong> werd gevolgd,<br />
is in overeenstemming met het remuneratiebeleid dat tijdens de<br />
Buitengewone algemene Vergadering van aandeelhouders op 10<br />
december 2004 werd aangenomen, inclusief het wijzigingsvoorstel dat<br />
door de algemene Vergadering van aandeelhouders op 29 april 2008<br />
werd goedgek<strong>eu</strong>rd.<br />
seleCTieCommissie<br />
De Selectiecommissie is in <strong>2010</strong> vier keer bijeengekomen om te<br />
spreken over de functie van de CFO en de COO.<br />
medewerkers<br />
Wij maken graag van deze gelegenheid gebruik om onze erkentelijkheid<br />
en dank uit te spreken aan de Raad van Bestuur en medewerkers van<br />
<strong>Corio</strong> voor hun inspanningen gedurende het afgelopen jaar.<br />
Utrecht, 17 februari 2011<br />
De raad van commissarissen<br />
10
aaNDEELHOuDERS-<br />
InFoRmATIE En<br />
INVESTOR RELaTIONS<br />
invesTor relaTions<br />
<strong>Corio</strong> streeft een hoge mate van transparantie na bij de communicatie<br />
over de financiële situatie van de vennootschap, de strategie,<br />
plannen en eventuele andere zaken die voor bestaande en potentiële<br />
stakeholders van belang kunnen zijn. De Raad van Bestuur en de<br />
afdeling Investor Relations hechten eraan om aandeelhouders,<br />
houders van schuldpapier, andere stakeholders en alle andere<br />
geïnteresseerde partijen op gelijkwaardige basis, (gelijk)tijdig en op<br />
een duidelijke en eenduidige wijze van deze informatie te voorzien.<br />
De financiële resultaten worden elk kwartaal middels een persbericht<br />
gepubliceerd. De halfjaar- en jaarcijfers worden gepresenteerd en<br />
toegelicht bij analistenvergaderingen en in een aparte persconferentie.<br />
De analistenvergaderingen kunnen door iedereen per webcast en<br />
teleconferentie worden bijgewoond. De resultaten over het eerste<br />
kwartaal en over de eerste negen maanden worden toegelicht in een<br />
teleconferentie die voor iedereen toegankelijk is. Koersgevoelige<br />
informatie wordt via een persbericht bekendgemaakt. Neem voor<br />
verdere informatie over investor relations bij <strong>Corio</strong> contact op met de<br />
afdeling Investor Relations via investor.relations@nl.corio-<strong>eu</strong>.com.<br />
Bellen kan ook: 030 2346743. Belangrijk ni<strong>eu</strong>ws wordt tevens via<br />
Twitter verspreid (@<strong>Corio</strong>IR).<br />
volg ons op twitter:<br />
@corioir<br />
Naast de hierboven beschreven reguliere informatie heeft <strong>Corio</strong> in<br />
<strong>2010</strong> tevens een aantal roadshows en property tours georganiseerd.<br />
Ook waren wij aanwezig bij diverse conferenties waar analisten en<br />
beleggers uitleg kregen over de vennootschap, de strategie, werkwijze<br />
en activiteiten. <strong>Corio</strong> ziet erop toe dat de website (www.corio-<strong>eu</strong>.com)<br />
regelmatig wordt bijgewerkt en dat er ni<strong>eu</strong>we mogelijkheden aan<br />
worden toegevoegd.<br />
Belangrijke aandeelhouders<br />
Stichting Pensioenfonds aBP (via directe en indirecte belangen) en<br />
PggM zijn de enige aandeelhouders met een belang van meer dan<br />
5% van het geplaatste aandelenkapitaal. Het aBP heeft conform de<br />
meldingsplicht op 1 november 2006 bij de aFM gemeld 36,59%<br />
van het aantal geplaatste aandelen in bezit te hebben. PggM heeft<br />
de aFM op 31 maart <strong>2010</strong> laten weten 5,09% van het geplaatste<br />
aandelenkapitaal in bezit te hebben.<br />
11<br />
Het aBP heeft deelgenomen aan alle uitgiften van aandelen van<br />
<strong>Corio</strong> in 2009 en <strong>2010</strong>. In november <strong>2010</strong> heeft het aBP 4,5 miljoen<br />
aandelen <strong>Corio</strong> verkocht, waardoor het belang van het aBP in <strong>Corio</strong><br />
ultimo <strong>2010</strong> was gedaald naar 31,26% (ultimo 2009: 36,65%).<br />
PggM heeft <strong>Corio</strong> laten weten dat het ultimo <strong>2010</strong> 5,14% van de<br />
aandelen <strong>Corio</strong> in handen had. Zodra een deelneming 5% of meer<br />
van het geplaatste kapitaal bedraagt, dient een aandeelhouder<br />
dit te melden, en vervolgens opni<strong>eu</strong>w zodra zijn deelneming een<br />
drempelwaarde (5%, 10%, 15%, 20%, 25%, 30%, 40%, 50%,<br />
60%, 75% en 95%) bereikt of overschrijdt of onder een bepaalde<br />
drempelwaarde zakt. Dit kan het geval zijn als de aandeelhouder<br />
aandelen koopt of van de hand doet, dan wel door een toe- of afname<br />
van het geplaatste kapitaal van de vennootschap.<br />
fisCale sTaTus<br />
BELaSTINgSTRaTEgIE<br />
<strong>Corio</strong> streeft ernaar om de belastingdruk tot een minimum te beperken<br />
teneinde een zo hoog mogelijk rendement te behalen op haar investeringen.<br />
Dit houdt in dat <strong>Corio</strong> voortdurend bezig is haar fiscale positie bij<br />
te stellen en dat ‘best practices’ worden toegepast bij aan- en verkopen<br />
in de vastgoedportef<strong>eu</strong>ille. <strong>Corio</strong> onderzoekt voortdurend de mogelijkheden<br />
om, binnen de grenzen van de wet, haar fiscale structuur te<br />
optimaliseren. Door de grote verscheidenheid aan belastingssystemen<br />
in de landen waarin <strong>Corio</strong> actief is, kan de optimale belastingstructuur<br />
per land verschillen. als gevolg hiervan bestaat de huidige structuur van<br />
<strong>Corio</strong> uit een mix van belaste en onbelaste structuren.
Samenvatting <strong>Corio</strong> jaarverSlag <strong>2010</strong><br />
financiële kalenDer 2011<br />
17 februari Jaarresultaten <strong>2010</strong><br />
21 april algemene vergadering van<br />
aandeelhouders<br />
27 april aandeel gaat ex-dividend<br />
Tot 17 mei K<strong>eu</strong>zeperiode dividend<br />
19 mei Betaalbaarstelling dividend <strong>2010</strong><br />
5 mei Resultaten eerste kwartaal 2011<br />
18 augustus Halfjaarresultaten 2011<br />
3 november Resultaten 1e negen maanden 2011<br />
Prijs en omzeT <strong>Corio</strong> aandelen in 2009 en <strong>2010</strong><br />
500.000<br />
400.000<br />
300.000<br />
200.000<br />
100.000<br />
J F m A m J J A S o n d<br />
2009 dagelijks gemiddelde aantal aandelen<br />
<strong>2010</strong> dagelijks gemiddelde aantal aandelen<br />
gEOgRaFISCH BEREIK<br />
<strong>Corio</strong> is op dit moment actief in zes kernmarkten: Nederland, Frankrijk,<br />
Italië, Spanje/Portugal, Duitsland en Turkije. In Nederland en Frankrijk<br />
maakt <strong>Corio</strong> gebruik van specifieke belastingregimes (respectievelijk<br />
FBI en SIIC) waardoor zij over nagenoeg de gehele lokale portef<strong>eu</strong>ille<br />
effectief 0% belasting verschuldigd is over de hiermee samenhangende<br />
beleggingswinst.<br />
In Italië, Spanje/Portugal, Duitsland en Turkije geldt het normale<br />
belastingtarief. Het effectieve belastingtarief kan echter lager liggen<br />
door het gecombineerde effect van rentelasten, afschrijvingen<br />
en overige operationele kosten. In Duitsland zal als gevolg van<br />
een verdere structurering van de lokale activiteiten van <strong>Corio</strong> het<br />
belastingtarief in 2011 dalen naar 15,75% (was 32%). Bij de hiervoor<br />
genoemde landen onderzoekt <strong>Corio</strong> overigens ook de mogelijkheden<br />
om de activiteiten in een van belasting vrijgesteld regime onder<br />
te brengen. Mocht een dergelijk regime passen binnen de lokale<br />
investeringsstructuur en in lijn zijn met de totale strategie van <strong>Corio</strong>,<br />
dan zal hier actie op worden ondernomen.<br />
financiële kalenDer 2012<br />
16 februari Jaarresultaten 2011<br />
10 mei Resultaten eerste kwartaal 2012<br />
7 augustus Halfjaarresultaten 2012<br />
8 november Resultaten 1e negen maanden 2012<br />
2009 koers aandeel<br />
<strong>2010</strong> koers aandeel<br />
€ 75<br />
VOORWaaRDELIJKHEID VaN SPECIaLE BELaSTINgREgIMES<br />
De fiscaalvriendelijke belastingregimes in Nederland en Frankrijk<br />
zijn onderhevig aan bepaalde voorwaarden. De belangrijkste voorwaarden<br />
voor een FBI zijn beperkingen ten aanzien van de maximum<br />
hoeveelheid vreemd vermogen, het maximum percentage aandelen<br />
dat aandeelhouders in een FBI mogen houden, de aard van de<br />
activiteiten en de uitkeringsverplichting van 100% van de fiscale winst.<br />
<strong>Corio</strong> bewaakt deze voorwaarden voortdurend om te verzekeren dat<br />
zij niet worden geschonden en dat haar status niet in gevaar komt.<br />
Tegelijkertijd houdt <strong>Corio</strong> de dialoog met de Nederlandse overheid met<br />
het oog op het verbeteren van het bestaande FBI-regime.<br />
In Frankrijk gelden soortgelijke voorwaarden voor uitkering van de<br />
jaarlijkse winst, met dien verstande dat uitkering over een aantal jaar<br />
mag worden uitgesmeerd. Op 1 januari 2007 trad SIIC 4 in werking.<br />
Dit regime bepaalt dat indien een uiteindelijke aandeelhouder met<br />
een belang in <strong>Corio</strong> van meer dan 10% niet belastingplichtig is, de<br />
SIIC 20% belasting dient te betalen over zowel de inkomsten als<br />
de gerealiseerde vermogenswinst die samenhangt met het relatieve<br />
belang van een dergelijke aandeelhouder in <strong>Corio</strong>.<br />
12<br />
60<br />
45<br />
30<br />
15
corio streeft ernaar om<br />
De belastingDruk tot<br />
een minimum te beperken<br />
teneinDe een zo hoog<br />
mogelijk renDement te<br />
behalen op haar inves teringen.<br />
vijfjarenoverziChT<br />
<strong>2010</strong> 2009 2008 2007 2006<br />
koers ultimo 48,02 47,69 32,89 55,40 61,90<br />
gemiddelde koers 45,61 37,43 50,63 61,08 52,38<br />
hoogste slotkoers 53,95 49,20 62,66 75,19 61,90<br />
laagste slotkoers 36,74 25,87 30,71 49,95 43,66<br />
gemiddeld aantal verhandelde aandelen per dag 309.044 300.800 438.421 350.634 175.046<br />
aantal uitstaande aandelen 91.002.947 76.363.025 66.253.702 66.253.702 66.253.702<br />
b<strong>eu</strong>rswaarde ultimo (x € miljard) 4,4 3,6 2,2 3,7 4,1<br />
aandelen<br />
In <strong>2010</strong> is de koers van het aandeel <strong>Corio</strong> gestegen van € 47,69<br />
ultimo 2009 naar € 48,02 ultimo <strong>2010</strong>. Inclusief het dividend<br />
van € 2,65 levert dit een rendement op van 6,2% op basis van de<br />
slotkoers van 2009. De laagste slotkoers in <strong>2010</strong> werd genoteerd op<br />
25 mei <strong>2010</strong> en bedroeg € 36,74; de hoogste koers was € 53,95<br />
en werd op 22 oktober <strong>2010</strong> bereikt. In <strong>2010</strong> werd op Euronext<br />
NySE per dag gemiddeld 309.044 (0,35%) van het gemiddelde<br />
aantal aandelen <strong>Corio</strong> verhandeld (2009: 300.800 (0,42%), 2008:<br />
438.421 (0,66%)). Dat dit gemiddelde aantal relatief lager uitviel<br />
dan in voorgaande perioden heeft naar onze opvatting te maken met<br />
het feit dat er in <strong>2010</strong> minder aandelen via Euronext zijn verhandeld<br />
en dat er een groter aantal aandelen ‘over the counter’ en via andere<br />
kanalen zijn afgezet. Daarnaast hebben minder hedgefunds en<br />
kortetermijnbeleggers in vastgoedaandelen belegd. Bovendien hield de<br />
belegger in <strong>2010</strong> de positie veelal vast.<br />
Het aandeel <strong>Corio</strong> N.V. is genoteerd aan NySE Euronext amsterdam.<br />
De b<strong>eu</strong>rsnotering in Parijs is in december <strong>2010</strong> beëindigd; het is<br />
voor het SIIC-regime niet langer nodig om een b<strong>eu</strong>rsnotering in Parijs<br />
aan te houden en het aandeel <strong>Corio</strong> werd daar maar zeer beperkt<br />
verhandeld. <strong>Corio</strong> is op 4 maart 2008 opgenomen in de aEX-index.<br />
Het aandeel <strong>Corio</strong> is opgenomen in diverse relevante, toonaangevende<br />
indices, waaronder de European Public Real Estate association Index,<br />
de global Property Research Index, de Euronext 100 Index en de<br />
FTSE4good. <strong>Corio</strong> maakte verder in <strong>2010</strong> deel uit van de DJSI- en de<br />
aSPI-index.<br />
13<br />
kosTenraTio<br />
Volgens de Wet op het financieel toezicht (Wft) zijn beleggingsinstellingen<br />
verplicht hun kostenratio’s te rapporteren. Deze verplichting<br />
is ingesteld om de beschikbaarheid van heldere en vergelijkbare<br />
informatie over kostenniveaus te verzekeren. Met ingang van 2006 en<br />
in overeenstemming met de Nadere regeling gedragstoezicht financiële<br />
ondernemingen Wft van de Nederlandse toezichthouder aFM wordt de<br />
kostenratio berekend als de totale kosten (exploitatiekosten, algemene<br />
kosten en belastingen), exclusief de rentelasten, als percentage van de<br />
gewogen gemiddelde intrinsieke waarde over de laatste vijf kwartalen.<br />
De kostenratio van <strong>Corio</strong> bedroeg in <strong>2010</strong> 2,4% (2009: 2,4%, 2008:<br />
2,2%).<br />
dividend<br />
<strong>Corio</strong> keert ten minste één keer per jaar dividend uit. Het<br />
dividendbeleid van <strong>Corio</strong> is om ten minste te voldoen aan de<br />
vereisten voor FBI’s en, bijzondere omstandigheden uitgezonderd,<br />
om het dividend per aandeel te verhogen met het gemiddelde<br />
inflatiepercentage in de <strong>eu</strong>rozone. In overeenstemming met het voorstel<br />
van de Raad van Bestuur stelt de Raad van Commissarissen van <strong>Corio</strong><br />
over het jaar <strong>2010</strong> een dividend voor van € 2,69 per aandeel, uit te<br />
keren in contanten of in aandelen naar k<strong>eu</strong>ze van de aandeelhouder<br />
en binnen de grenzen die de FBI-status van de vennootschap hieraan<br />
stelt (2009: € 2,65 in contanten of aandelen). Dit komt neer op<br />
een uitkeringspercentage van circa 97,5%. Het dividendrendement<br />
bedraagt derhalve 5,9% op basis van de gemiddelde koers in <strong>2010</strong>.<br />
Het dividendvoorstel wordt op 21 april 2011 ter goedk<strong>eu</strong>ring aan de<br />
algemene Vergadering van aandeelhouders voorgelegd. Het dividend<br />
wordt op 19 mei 2011 betaalbaar gesteld.
Samenvatting <strong>Corio</strong> jaarverSlag <strong>2010</strong><br />
verslag van de raad van BesTuur<br />
BERICHT VaN DE CEO<br />
g.h.w. groener (gerard, 1958)<br />
Ceo en voorzitter raad van Bestuur <strong>Corio</strong> n.v.<br />
Benoemingstermijn: 1 mei 2008 tot 1 mei 2012. Nederlandse<br />
nationaliteit.<br />
ons succes in De komenDe<br />
tien jaar staat of valt met<br />
De mate waarin we erin<br />
slagen om in te spelen op<br />
De veranDerenDe wensen<br />
van De consument en<br />
om Die wensen een stap<br />
voor te zijn. één Ding is<br />
zeker: DuurzaamheiD wint<br />
aan belang. social meDia<br />
worDt voelbaar in ons<br />
leven op manieren Die we<br />
ons nu nog niet kunnen<br />
voorstellen<br />
nevenfuncties: Bestuursvoorzitter urban Land institute (uLI)<br />
Nederland (sinds 1 januari 2009).<br />
Lid Raad van Commissarissen Bouwinvest (vanaf 7 december <strong>2010</strong>),<br />
vicevoorzitter Raad van Bestuur EPRa<br />
14
misschien nog wel het<br />
meest opvallenD in het<br />
afgelopen Decennium is De<br />
wijze waarop we invulling<br />
hebben gegeven aan onze<br />
ambitie om puur en alleen<br />
in winkelvastgoeD te<br />
beleggen<br />
heT jaar <strong>2010</strong>: de groTe sTaP voorwaarTs; ons<br />
deBuuT in duiTsland<br />
In een jaar van aanhoudende economische onzekerheid en haperende<br />
markten heeft <strong>Corio</strong> invulling kunnen geven aan haar jarenlange wens<br />
om de Duitse markt te betreden, het Europese land met de meeste<br />
consumenten.<br />
Duitsland wordt gekenmerkt door een sterk demografisch profiel en<br />
een stabiel trackrecord in het bestedingspatroon. De Duitse consument<br />
matigt zijn bestedingen niet als het slechter gaat met de economie en<br />
geeft ook niet gemakkelijk meer uit als de economie opleeft. Duitsland<br />
is veruit de meest stabiele markt van Europa.<br />
Onze toetreding tot de Duitse markt eind maart <strong>2010</strong> – via onze<br />
grootste transactie ooit ter waarde van € 1,3 miljard - was mede te<br />
danken aan de uitstekende coördinatie en teamwork van het <strong>Corio</strong>team.<br />
Een proces waarin de vaardigheden van dit hooggekwalificeerde,<br />
dynamische en multidisciplinaire team in alles doorklonken. Wij zijn<br />
erin geslaagd om op dezelfde dag deze transactie te tekenen en het<br />
nodige kapitaal via een accelerated Book Build bij elkaar te brengen.<br />
De deal heeft ons vier operationele winkelcentra in Duitsland, Spanje<br />
en Portugal gebracht, plus een ontwikkelingsportef<strong>eu</strong>ille van vijf<br />
projecten in diverse interessante Duitse steden. Duitsland heeft maar<br />
weinig internationale spelers op de retailmarkt en zelfs relatief weinig<br />
Duitse spelers van enig formaat. Dat wij een BVO van 110.000 m 2 aan<br />
winkelruimte hebben kunnen verwerven, betekent dat we meteen zijn<br />
doorgestoten naar de vierde plaats op de Duitse markt. De uitdaging zit<br />
nu in het winstgevend laten groeien van die portef<strong>eu</strong>ille.<br />
finanCiële CondiTie<br />
De transactie werkte meteen positief door in het directe resultaat.<br />
Wij hebben daardoor kunnen beloven ons dividend per aandeel<br />
te handhaven. Door de toename van het aantal aandelen, allen<br />
gerechtigd op dividend steeg het uitkeringspercentage flink. Ondanks<br />
dat bleven we in goede financiële conditie: onze leverage is stabiel<br />
rond 40% – een niveau waar wij ons bij <strong>Corio</strong> comfortabel bij voelen.<br />
Voorts hebben we met succes twee <strong>eu</strong>ro-obligaties uitgegeven. De<br />
eerste, een 10-jarige lening met een omvang van € 250 miljoen, is in<br />
augustus onderhands geplaatst bij een buitenlandse investeerder. De<br />
tweede betrof een, breed geplaatste, lange zevenjarige lening met een<br />
omvang van € 500 miljoen, in oktober.<br />
Voorafgaand aan de uitgifte van de <strong>eu</strong>ro-obligaties hebben we bij<br />
S&P en Moody’s om een kredietrating gevraagd. Beide hebben de<br />
in eerste instantie afgegeven ratings respectievelijk BBB+ en Baa1<br />
gehandhaafd, zowel voor als na de uitgifte van de obligatieleningen.<br />
Ons voornemen om onze financieringsbasis te verbreden en de<br />
bronnen voor financiering te diversifiëren is goed gelukt, een resultaat<br />
waar we uiteraard zeer content mee zijn.<br />
overige ni<strong>eu</strong>we aCTiviTeiTen<br />
In de loop van het jaar diende zich nog een andere buitenkans aan en<br />
ook deze hebben we met beide handen aangegrepen. Ditmaal ging<br />
het om een mooie toevoeging aan onze Italiaanse portef<strong>eu</strong>ille: de<br />
aankoop van 50% van het winkelcentrum Porta di Roma in een transactie<br />
samen met de Duitse financiële dienstverlener allianz. Voor ons belang<br />
van 50% van de joint venture hebben we € 220 miljoen betaald. Ook is<br />
overeengekomen dat <strong>Corio</strong> voor het hele winkelcentrum het property en<br />
asset management zal uitvoeren. Eerder was al het winkelcentrum Le Vele/<br />
Millennium op Sardinië gekocht, voor een bedrag van € 103 miljoen.<br />
Turkije is op dit moment de beste presterende economie van Europa;<br />
wij zijn dan ook blij dat we op die markt aanwezig zijn. Zat er in de rest<br />
van Europa maar weinig beweging in de detailhandelsverkopen, in<br />
Turkije gingen deze omhoog. Onze belangen daar hebben zich in <strong>2010</strong><br />
goed ontwikkeld - en we voelen een sterk commitment met Turkije. In<br />
november <strong>2010</strong> hebben we ons ni<strong>eu</strong>we winkelcentrum anatolium in de<br />
stad Bursa officieel geopend.<br />
<strong>Corio</strong> is van plan zich de komende tijd te focussen op het in operatie<br />
nemen van de relatief omvangrijke pijplijnportef<strong>eu</strong>ille. Daarvoor zullen<br />
de komende jaren aanzienlijke investeringen nodig zijn. Met onze<br />
pijplijn is weinig risico gemoeid: slechts een derde van het totaal<br />
bestaat uit vaste toezeggingen. Bovendien betreft dit meestal turnkeyprojecten,<br />
waardoor we maar beperkt ontwikkelingsrisico lopen.<br />
15
Samenvatting <strong>Corio</strong> jaarverSlag <strong>2010</strong><br />
over vijf jaar gaan mensen<br />
niet meer De D<strong>eu</strong>r uit om<br />
iets te kopen Dat ze noDig<br />
hebben, maar om even<br />
ergens anDers te zijn,<br />
in een omgeving Die ze<br />
prettig vinDen, zich veilig<br />
voelen, met hun vrienDen<br />
afspreken en plezier maken<br />
de komende Tien jaar<br />
Tien jaar geleden hebben de aandeelhouders van twee vastgoedbedrijven<br />
– VIB en WBN – bij een Buitengewone Vergadering van<br />
aandeelhouders besloten te fuseren. De fusie kreeg haar beslag bij<br />
de algemene Vergadering van aandeelhouders van 25 april 2001, en<br />
<strong>Corio</strong> was officieel een feit. Zoals in het jaarverslag over 2000 staat: “De<br />
trend op de Europese markt kenmerkt zich door voortgaande integratie<br />
van detailhandelsconcepten en verdergaande consolidatie van de<br />
vastgoedmarkt en de beleggers die daarin investeren. <strong>Corio</strong> heeft de<br />
schaal en het specialisme om een bovengemiddelde prestatie te leveren.<br />
E-commerce ontwikkelingen bieden daarbij goede mogelijkheden”.<br />
Deze woorden doen ook nu nog opgeld. Kijken we terug op de<br />
afgelopen tien jaar dan is er veel veranderd in de wereld om ons heen.<br />
Toch is er verrassend weinig veranderd in onze visie, strategie en de<br />
manier waarop wij zaken doen. Ook toen al waren we zeer doelgericht<br />
en ‘hands-on’: we wilden een sterke positie verkrijgen in de Europese<br />
markt voor winkelvastgoed. Een markt die naar onze mening stabiliteit<br />
bood en relatief ongevoelig was voor conjuncturele schommelingen.<br />
We namen ons verder voor om binnen vijf jaar meer dan de helft van<br />
alle investeringen buiten Nederland te doen. Dat hebben we gedaan<br />
en we varen nog steeds dezelfde koers. In <strong>2010</strong> was onze belangrijkste<br />
financiële doelstelling het realiseren van een zo hoog mogelijk<br />
rendement bij een gematigd risicoprofiel. geografische spreiding<br />
was in onze optiek een manier om meer weerstand op te bouwen.<br />
Nog steeds beschouwen we onze status van een liquide ‘closed-end’<br />
beleggingsfonds als een belangrijke onderscheidende factor voor<br />
beleggers die willen profiteren van alle voordelen van beleggen in<br />
vastgoed – zonder daarvan de nadelen te ondervinden.<br />
Het jaar 2000 was ook het eerste jaar waarvoor we de verslaglegging<br />
in de ni<strong>eu</strong>we Europese munt deden. Veel van onze klanten, en<br />
klanten van onze klanten, gebruikten toen nog voornamelijk de<br />
gulden, Franse frank of Spaanse peseta. De wereld van beleggen is<br />
sinds die tijd enorm veranderd: de invoering van de <strong>eu</strong>ro heeft voor<br />
een grootschalige, pan-Europese benadering van beleggen gezorgd.<br />
De eenheidsmunt was aanleiding voor een golf van consolidatie in<br />
vrijwel elke sector van het bedrijfsleven en ging gepaard met een<br />
ingrijpende liberalisering van vele markten. In de markten voor grotere<br />
investeringen in <strong>eu</strong>ro’s onderscheidde <strong>Corio</strong> zich als de op drie na<br />
grootste b<strong>eu</strong>rsgenoteerde vastgoedonderneming van Europa.<br />
<strong>Corio</strong> is sinds die tijd gestegen tot de derde plaats op de Europese<br />
winkelvastgoedmarkt. Het aantal thuismarkten is gegroeid van drie in<br />
2000 (Frankrijk, Nederland en Spanje) naar zes in <strong>2010</strong>, met Italië,<br />
Turkije en Duitsland als ni<strong>eu</strong>wkomers. De waarde van onze portef<strong>eu</strong>ille<br />
is in diezelfde tijd gegroeid van € 2,7 miljard in 2000 naar € 7,2<br />
miljard in <strong>2010</strong>. gemiddeld is de portef<strong>eu</strong>ille per jaar met € 450<br />
miljoen gegroeid. De brutohuuropbrengsten stegen van € 168,3<br />
miljoen in 2000 naar € 451,6 miljoen in <strong>2010</strong>. Het bruto verhuurbare<br />
winkeloppervlakte van onze winkelcentra nam toe van 707.400 m 2<br />
naar 1.736.200 m 2 .<br />
Misschien nog wel het meest opvallend in het afgelopen decennium<br />
is de wijze waarop we invulling hebben gegeven aan onze ambitie<br />
om puur en alleen in winkelvastgoed te beleggen. Tien jaar geleden<br />
bestond 53% van de portef<strong>eu</strong>ille uit winkelcentra (naar waarde). Nu is<br />
dat 96%. In 2000 bestond 5% van onze portef<strong>eu</strong>ille uit woningen. We<br />
hadden zelfs twee objecten in de Verenigde Staten. geografisch voerde<br />
Nederland de boventoon, met 70% van de portef<strong>eu</strong>ille (naar waarde).<br />
De verdeling is tegenwoordig een stuk evenwichtiger: zo’n 27% in<br />
Nederland en in Frankrijk, gevolgd door Italië en Spanje/Portugal met<br />
respectievelijk 20% en 10%. Duitsland en Turkije vertegenwoordigen<br />
elk circa 8%. Onze valutaverplichtingen en -positie zijn nog altijd<br />
hoofdzakelijk in <strong>eu</strong>ro’s.<br />
Wat er nog meer is veranderd in die tien jaar? De <strong>eu</strong>ro is uitgegroeid<br />
tot de op één na grootste reserve valuta ter wereld. Onze overtuiging<br />
dat winkelobjecten het beter zouden doen dan alle andere categorieën<br />
commercieel vastgoed is in grote lijnen uitgekomen. <strong>Corio</strong> heeft de<br />
Nederlandse kantoren- en bedrijfsruimteportef<strong>eu</strong>ille verkocht en we<br />
zijn bezig om in Frankrijk hetzelfde te doen. Woningen zijn al een hele<br />
tijd geleden van de hand gedaan. Het internet en mobiele telefonie<br />
hebben ons leven niet helemaal op zijn kop gezet zoals velen hadden<br />
voorspeld, maar moderne technologie heeft wel voor een revolutie<br />
gezorgd in de manier waarop we winkelen en communiceren. En<br />
duurzaamheid is zo mogelijk nog belangrijker geworden dan het<br />
onderwerp toen al was.<br />
In 2000 bevonden we ons op het hoogtepunt van de dot.com hausse.<br />
E-commerce was het modewoord en komt zelfs voor in het jaarverslag<br />
van <strong>Corio</strong> over dat jaar. Veelbelovende vooruitzichten zagen we. Maar<br />
16
ons ni<strong>eu</strong>we hoofDkantoor:<br />
het kantoor kent een open<br />
karakter met veel Doorkijk,<br />
glazen wanDen en D<strong>eu</strong>ren.<br />
we hebben eigenlijk een<br />
eigen thuis gevonDen, een<br />
thuis weg van huis<br />
toen barstte de zeepbel. Een donkere periode volgde waarin we onze<br />
veronderstellingen over het effect van het internet moesten bijstellen<br />
en wat minder groots moesten neerzetten.<br />
Nu, in <strong>2010</strong>, hebben we een veel duidelijker beeld van wat het allemaal<br />
inhoudt. Zo weten we bijvoorbeeld hoe een bedrijf als <strong>Corio</strong> kan inspelen<br />
op de opkomende social media. Hoe die kunnen worden ingezet om de<br />
zakelijke doelen van onze huurders te bevorderen en hoe ze de levens<br />
kunnen verrijken van hun, en ook onze klanten – de consumenten.<br />
visie voor 2020<br />
De naam <strong>Corio</strong> stond altijd al voor de kern, het hart, het kruispunt<br />
van de handel: de as tussen vraag en aanbod op de Europese<br />
vastgoedmarkt. De afgelopen paar jaar hebben we hard gewerkt aan<br />
het ontwikkelen van een ervaring die niet direct met winkelen te maken<br />
heeft. Willen we in de huidige markt de loyaliteit van de consument<br />
winnen, dan moeten winkelcentra meer doen dan alleen een groot<br />
assortiment kwaliteitsproducten aanbieden in een aantrekkelijke<br />
omgeving. Winkelcentra moeten favoriete ontmoetingsplekken zijn.<br />
In 2020 is een winkelcentrum een plek waar je allerlei dingen kan<br />
doen. Je gaat er uit eten, drinkt wat met vrienden, pakt een bioscoopje,<br />
woont een concert bij, gaat even naar de dokter of de sportschool – en<br />
dat alles in het hart van de gemeenschap.<br />
Ons succes in de komende tien jaar staat of valt met de mate waarin<br />
we erin slagen om in te spelen op de veranderende wensen van<br />
de consument en om die wensen een stap voor te zijn. Eén ding is<br />
zeker: duurzaamheid wint aan belang. Social media wordt voelbaar<br />
in ons leven op manieren die we ons nu nog niet kunnen voorstellen.<br />
Onze winkelcentra zullen veel interactiever moeten worden in onze<br />
relatie met de klant, de huurder en de consument. als ‘hands-on’<br />
beheerder is voor ons een belangrijke rol weggelegd in het sturen van<br />
die veranderingen. De ontwikkeling van onze aanpak volgt de markt.<br />
Ik voorspel dat in 2020 minder dan de helft van het oppervlak van<br />
een winkelcentrum zal bestaan uit winkels zoals we die nu kennen. De<br />
rest is dan opvallend anders. Over vijf jaar gaan mensen niet meer de<br />
d<strong>eu</strong>r uit om iets te kopen dat ze nodig hebben. Ze gaan de d<strong>eu</strong>r uit om<br />
even ergens anders te zijn, in een omgeving die ze prettig vinden, waar<br />
ze zich veilig voelen, met hun vrienden kunnen afspreken en plezier<br />
kunnen maken. Terugkerende aankopen als een paar sokken of nog<br />
zo’n zelfde broek doen ze via het internet en worden thuis afgeleverd.<br />
Ni<strong>eu</strong>we aanwinsten worden nog steeds voornamelijk in winkels<br />
gedaan. De uitdaging voor de winkelier wordt om altijd een groot<br />
aanbod ni<strong>eu</strong>we producten in het assortiment te hebben.<br />
De steden zijn de plaatsen waar de meeste groei en kansen voor <strong>Corio</strong><br />
liggen. Wij blijven ons richten op winkelcentra in het hart van de stad,<br />
ontwikkelingen rondom knooppunten van vervoer en de grotere wijk en<br />
stadsdeelcentra in het hart van die gemeenschap. Bij het uitstippelen<br />
van onze volgende stap is de k<strong>eu</strong>ze voor een bepaalde stad inmiddels<br />
belangrijker geworden dan het land waar die stad zich in bevindt.<br />
Steden, daar moet je zijn. Voor de eerste keer in de geschiedenis leven<br />
er meer mensen in steden dan op het platteland. Dat percentage<br />
loopt de komende tien jaar op tot 75%. Omdat de wet- en regelgeving<br />
(fiscaal, huur, bestemmingsplannen, bouwvergunningen) in elk<br />
land anders is geregeld, zullen we om praktische redenen ni<strong>eu</strong>we<br />
stedenontwikkelingen op landenniveau blijven managen.<br />
ni<strong>eu</strong>w hoofdkanToor<br />
Tot slot, maar zeker niet onbelangrijk, wil ik hier de verhuizing<br />
aanstippen van de medewerkers van de holding en van <strong>Corio</strong><br />
Nederland eind november, naar een volledig gerenoveerd eigen<br />
kantoor in het centrum van utrecht. Het kantoor kent een open karakter<br />
met veel doorkijk, glazen wanden en d<strong>eu</strong>ren en een espressobar<br />
bij de ingang. Transparantie is belangrijk en het ademt de warme,<br />
vriendelijke sfeer van samenwerking die we altijd al wilden creëren. Het<br />
ligt toevalling ook midden in het drukste winkelcomplex van Nederland:<br />
Hoog Catharijne, een winkelcentrum van <strong>Corio</strong>. We hebben eigenlijk<br />
een eigen thuis gevonden, een thuis weg van huis.<br />
Dit alles zou natuurlijk nooit mogelijk zijn geweest zonder de inzet en<br />
toewijding van iedereen bij <strong>Corio</strong>. Ik wil dan ook graag al onze mensen<br />
bedanken voor hun niet-aflatende inspanningen om dit resultaat te<br />
bereiken en om als team zo hecht samen te werken. Dank voor alle<br />
geweldige ideeën en inspanningen.<br />
17
Samenvatting <strong>Corio</strong> jaarverSlag <strong>2010</strong><br />
verslag van de raad van BesTuur<br />
STRaTEgIE IN aCTIE<br />
hoogtepunten in <strong>2010</strong><br />
januari<br />
mei<br />
Verkoop Bordeaux Megastore in Frankrijk voor<br />
€ 67,3 miljoen<br />
maart<br />
aankoop winkelcentrum Le Vele/Millennium<br />
in Cagliari (Sardinië) voor € 103,3 miljoen,<br />
nettoaanvangsrendement 7,0%<br />
aankoop operationele portef<strong>eu</strong>ille (vier winkelcentra<br />
in Duitsland, Spanje en Portugal)<br />
voor € 662 miljoen tegen een nettoaanvangsrendement<br />
van 6,7% en een ontwikkelingsportef<strong>eu</strong>ille<br />
van vijf projecten in Duitsland,<br />
waarmee naar verwachting een investering<br />
gemoeid is van in totaal circa € 660 miljoen.<br />
Deze overname is hoofdzakelijk gefinancierd<br />
met een succesvolle aandelenuitgifte van<br />
€ 600 miljoen.<br />
aankoop van 50% van het Porta di Roma<br />
winkelcentrum in Rome voor € 220 miljoen;<br />
nettoaanvangsrendement 6,4%<br />
Toekenning rating BBB+ door S&P en een<br />
Baa1 van Moody’s in juni<br />
augustus<br />
Een obligatielening in <strong>eu</strong>ro’s ter waarde van<br />
€ 250 miljoen geplaatst bij één belegger<br />
september<br />
<strong>Corio</strong> wordt opgenomen in de Dow Jones<br />
Sustainability Index en de advanced<br />
Sustainable Performance Index<br />
oktober<br />
splitsing naar type investeerder<br />
private banking<br />
pensioenfonds<br />
overig<br />
verzekering<br />
banken<br />
asset managers<br />
Plaatsing eerste openbare <strong>eu</strong>ro<br />
obligatielening van € 500 miljoen<br />
november<br />
Opening winkelcentrum anatolium in het<br />
Turkse bursa<br />
December<br />
aankoop ontwikkelingsproject Palazzo del<br />
Lavoro in Turijn<br />
18<br />
<strong>Corio</strong> heeft in <strong>2010</strong> een aantal objecten<br />
verkocht met een totale waarde van € 236,3<br />
miljoen
visie<br />
Onze visie is om duurzame plekken te creëren waar mensen elkaar<br />
graag ontmoeten. <strong>Corio</strong> is van mening dat winkelcentra bovenal een<br />
belangrijke maatschappelijke rol kunnen en moeten vervullen. In onze<br />
visie is een winkelcentrum een ontmoetingsplek waar mensen zich<br />
kunnen ontspannen, tijd met elkaar doorbrengen, zich thuis voelen en<br />
inspiratie opdoen. Wij zijn ervan overtuigd dat het creëren van<br />
aantrekkelijke en succesvolle winkelcentra die goed worden beheerd,<br />
missie<br />
<strong>Corio</strong> streeft ernaar een toonaangevende Europese<br />
retailvastgoedonderneming te zijn. Dat betekent dat we:<br />
• beleggers toegang willen bieden tot hoogwaardig retailvastgoed in<br />
kernmarkten op het Europese vasteland<br />
• een voork<strong>eu</strong>rspartner voor retailers willen zijn<br />
• een voork<strong>eu</strong>rspartner willen zijn voor gemeenten bij het ontwikkelen<br />
van grootschalige projecten in stadscentra<br />
• op financieel, mili<strong>eu</strong>- en maatschappelijk gebied beter willen<br />
presteren dan de sector<br />
• de plek willen zijn waar de consument bij voork<strong>eu</strong>r naar toe gaat<br />
• een onderneming willen zijn met een sterk financieel profiel; en dat we<br />
• de werkgever willen zijn waar professionals willen werken.<br />
strategie<br />
Willen we onze missie realiseren, dan moeten we zaken in eigen hand<br />
nemen. Zorgen dat we dicht bij de consument staan. Dat we begrijpen<br />
wat de consument wil en nodig heeft. aan deze essentiële voorwaarden<br />
kunnen we alleen voldoen omdat we alle activiteiten in de vastgoedketen<br />
zelf in handen hebben en houden. Om die activiteiten vervolgens ook nog<br />
winstgevend te kunnen ontplooien, moeten we op landenniveau kritische<br />
massa hebben. In alle kernmarkten van <strong>Corio</strong> is dat gelukt. Omvang is<br />
niet het enige of uiteindelijke doel, maar omvang maakt wel uit. Om op<br />
het niveau van een winkelcentrum een effectieve marketingstrategie te<br />
kunnen voeren, moet dat centrum het verzorgingsgebied domineren.<br />
Vanuit die startpositie hebben we dan diverse mogelijkheden om<br />
marktaandeel te winnen door het centrum commercieel aantrekkelijker<br />
te maken, te herontwikkelen of uit te breiden. Onze centra zijn zo<br />
opgezet dat ze snel aan veranderingen kunnen worden aangepast.<br />
Dat is tegenwoordig erg belangrijk, want de wensen van de consument<br />
veranderen sneller dan ooit en het is zaak die wensen en de trends die<br />
daaraan ten grondslag liggen, tijdig te onderkennen. De winkelcentra<br />
van <strong>Corio</strong> worden dan ook geëxploiteerd, beheerd, in de markt gezet en<br />
verhuurd door de medewerkers van <strong>Corio</strong>.<br />
zal leiden tot meer economische bedrijvigheid. Wij zijn ons daarbij<br />
bewust van het belang om alert te zijn op de veranderende behoeften<br />
en wensen van mensen in het verzorgingsgebied en om daar snel op in<br />
te spelen. Onze winkelcentra kunnen alleen succesvol zijn als zij in elk<br />
opzicht duurzaam zijn, dat wil zeggen qua locatie, concept, esthetiek,<br />
financiën, mens en mili<strong>eu</strong>. Wij creëren en passen ons aan.<br />
<strong>Corio</strong> richt zich in eerste instantie op Europa, een markt met meer<br />
dan 700 miljoen inwoners. Op onze thuismarkten streven we ernaar<br />
de winkelervaring van een groeiend aandeel van ruim 340 miljoen<br />
(potentiële) klanten te verbeteren die in het verzorgingsgebied rond<br />
onze winkelcentra wonen. Onze maatschappelijke doelen zijn even<br />
belangrijk als onze betrokkenheid bij het mili<strong>eu</strong>, gezond financieel<br />
beheer en winstgevende groei. Wij zien maatschappelijk verantwoord<br />
ondernemen als katalysator voor beheerste groei, wat we definiëren<br />
als een positieve bijdrage aan de economische en maatschappelijke<br />
ontwikkeling van de regio’s waar onze centra gevestigd zijn. Die<br />
bijdrage leveren wij door onze centra op te waarderen tot ni<strong>eu</strong>we en<br />
aantrekkelijke voorzieningen, door banen te scheppen en door sociale<br />
interactie te bevorderen.<br />
19<br />
Wij zien dat als de enige manier waarop we de flexibiliteit kunnen<br />
creëren die nodig is om ons voortdurend aan te passen. In het<br />
financieringsprogramma van onze onderneming hebben we een<br />
vergelijkbare flexibiliteit ingebouwd: een combinatie van vaste en<br />
variabele rente, evenwicht in looptijden en een verscheidenheid aan<br />
financieringsbronnen. Met die gediversifieerde en solide kapitaalbasis<br />
hebben we voldoende armslag om snel op kansen te kunnen inspelen.<br />
Ook de geografische mix van onze thuismarkten is zorgvuldig uitgezocht.<br />
Volwassen markten, op dit moment goed voor 85% van onze omzet,<br />
worden versterkt met een positie van maximaal 20% in de opkomende<br />
markten. Operationele excellentie betekent dat we ons bedrijf op de<br />
meest winstgevende manier runnen. En door de sterke samenwerking<br />
tussen de beheers-, verhuur- en ontwerp- & ontwikkelingsactiviteiten<br />
kunnen we bij de (her)ontwikkeling en uitbreiding van onze portef<strong>eu</strong>ille<br />
maximale waarde en kansen creëren. Plannen zijn gebaseerd op<br />
diepgaand onderzoek naar en grondige analyses van de wensen en<br />
behoeften van de consument. Op die manier komen we trends en<br />
behoeften vroeg op het spoor, waardoor we ons bedrijf kunnen blijven<br />
uitbreiden en ni<strong>eu</strong>we winstcentra kunnen aanboren.
Samenvatting <strong>Corio</strong> jaarverSlag <strong>2010</strong><br />
verslag van de raad van BesTuur<br />
DE BELaNgRIJKSTE<br />
ELEMENTEN VaN ONZE<br />
STRATEGIE<br />
onze centra hebben een<br />
Dominante positie in hun<br />
verzorgingsgebieD<br />
Wij hebben winkelcentra in eigendom en beheren onze centra die<br />
binnen hun eigen markten als toonaangevend worden beschouwd.<br />
Hierdoor trekken wij grote aantallen consumenten uit het<br />
verzorgingsgebied. Deze dominante positie versterkt onze relatie met<br />
retailers, de lokale autoriteiten en consumenten.<br />
management, verhuur en<br />
ontwikkeling geb<strong>eu</strong>ren<br />
in eigen beheer en zijn<br />
‘hanDs-on’<br />
Management, verhuur en ontwikkeling vinden allemaal in eigen beheer<br />
plaats. Op die manier blijven we in nauw contact met de winkelcentra<br />
zelf, de retailers en de consumers in het verzorgingsgebied. Omdat<br />
<strong>Corio</strong> dicht bij het vuur zit, kunnen wij snel en passend reageren<br />
op veranderingen in consumentenvoork<strong>eu</strong>ren. Lokaal management<br />
en exploitatieteams zijn actief betrokken bij het beheer van hun<br />
winkelcentrum. De bedrijfsactiviteiten van de winkelcentra worden<br />
doorgaans elke maand onder de loep genomen op basis van een<br />
aantal belangrijke prestatie-indicatoren (KPI’s). De concurrentiepositie<br />
van het centrum en het vermogen om consumenten uit het eigen<br />
verzorgingsgebied aan te trekken worden zo regelmatig getoetst en<br />
bewaakt, waardoor tijdig eventuele corrigerende maatregelen kunnen<br />
worden genomen.<br />
20<br />
ons managementmoDel is<br />
geDecentraliseerD: ‘lokaal+’<br />
In onze managementaanpak, die binnen <strong>Corio</strong> bekendstaat als<br />
‘lokaal+’, krijgen de lokale business units in de thuismarkten behoorlijk<br />
veel ruimte. Zij passen hun diepgaande lokale kennis toe op de eigen<br />
markt en kunnen daarbij rekenen op de professionele onderst<strong>eu</strong>ning,<br />
de operationele kaders en de financiering van het centrale<br />
hoofdkantoor.<br />
kritische massa in elke<br />
thuismarkt ter onDer st<strong>eu</strong>ning<br />
van het professionele<br />
hanDs-on management<br />
<strong>Corio</strong> betreedt alleen ni<strong>eu</strong>we thuismarkten als er de mogelijkheid bestaat<br />
om die kritische massa te bereiken, uitgaande van de omvang van de<br />
markt en het aantal deelnemers. Dankzij de opgebouwde kritische<br />
massa is <strong>Corio</strong> in staat om haar positie op de thuismarkten te handhaven<br />
en te versterken, is zij een aantrekkelijke partner voor retailers van buiten<br />
Europa en kunnen retailers binnen Europa verder groeien.<br />
insourcen van<br />
ontwikkelingsactiviteiten<br />
<strong>Corio</strong> organiseert de vastgoedontwikkeling in eigen beheer. Wij kunnen<br />
daardoor de risico’s en de productkwaliteit effectiever beheersen en<br />
winstgevender opereren. Van onze interne ontwikkelingsactiviteiten<br />
verwachten we dat ze de totale winstmarge ten goede komen. <strong>Corio</strong><br />
gaat alleen dan over tot ontwikkeling van een locatie als het eigendom<br />
van de grond goed geregeld is en het bestemmingsplan rond is. aan de<br />
bouwkosten is vóór de aanvang van de bouw al een limiet gesteld om<br />
het risico van begrotingsoverschrijding te voorkomen.
winstgevenDe groei<br />
optimaliseren met een actief<br />
aan- en verkoopbeleiD<br />
<strong>Corio</strong> voert een actief beleid van acquisities en desinvesteringen<br />
om de kwaliteit van de portef<strong>eu</strong>ille te onderst<strong>eu</strong>nen en om continu<br />
waarde te creëren.<br />
maximaal belang van 20%<br />
in opkomenDe markten<br />
De winkelportef<strong>eu</strong>ille van <strong>Corio</strong> is geografisch verspreid over diverse<br />
regio’s in verschillende ontwikkelingsfasen van de markt. Terwijl de<br />
stabiele, volwassen markten en groeimarkten ook in de toekomst het<br />
overgrote deel van de portef<strong>eu</strong>ille voor hun rekening zullen nemen,<br />
streeft <strong>Corio</strong> ernaar het belang in de opkomende markten te verhogen<br />
naar een maximum van 20% van de totale portef<strong>eu</strong>ille en een<br />
maximum van 10% per regio. Voor deze verdeling is gekozen met het<br />
oog op het handhaven van winstgevende groei en een solide risicorendementsprofiel.<br />
effectief risicobeheer<br />
Effectief operationeel en financieel risicobeheer bestaat uit<br />
het maandelijks rapporteren van KPI’s. Er vinden maandelijkse<br />
bijeenkomsten van de landen-CEO’s plaats. Het management van<br />
de verschillende business units leveren financiële rapportages op<br />
kwartaalbasis aan. We maken gebruik van een geïntegreerd model voor<br />
strategisch, operationeel en financieel risicobeheer.<br />
21<br />
maatschappelijk verantwoorD<br />
onDernemen (mvo)<br />
maakt Deel uit van besluitvormingsproces<br />
bij corio<br />
Bij <strong>Corio</strong> zijn wij ons bewust van de invloed van onze bedrijfsactiviteiten<br />
op de economie, mens en mili<strong>eu</strong>. MVO is stevig verankerd in<br />
onze organisatie en vormt een integraal onderdeel van onze<br />
besluitvorming, de dagelijkse gang van zaken en alle investerings- en<br />
ontwikkelingsactiviteiten.<br />
leiDerschap binnen corio<br />
Leiderschap gaat over het hebben van een geweldig idee, over mensen<br />
erbij betrekken die in je idee gaan geloven en helpen je het idee ook gerealiseerd<br />
te krijgen. Leiderschap is niet simpelweg een vaardigheid, Leiderschap<br />
is een houding die we stimuleren, ontwikkelen en koesteren bij onze<br />
mensen. Bij <strong>Corio</strong> zijn we er meer dan ooit van overtuigd dat ons succes<br />
staat of valt met leiderschap dat op talent gericht is. Talent als beschrijving<br />
van bepaalde vaardigheden waarin mensen uitblinken, niet als beschrijving<br />
van een medewerker. Leiderschap betekent dat talent ook vinden, op de<br />
beste manier inzetten en het ruimte bieden om tot volle bloei te komen.<br />
<strong>Corio</strong> onderkent dat vaardigheden belangrijker zijn dan kennis alleen.<br />
De combinatie van een vaardigheid zoals communicatie met kennis van<br />
zaken, zoals wetgeving of financiën en klantbehoeften. Houding en passie<br />
worden belangrijker dan ervaring. Een open houding, ontvankelijkheid zijn<br />
voor verandering en ni<strong>eu</strong>we ideeën – het zijn belangrijke factoren in de<br />
zich ontwikkelende cultuur van <strong>Corio</strong>. Wij vinden het belangrijk dat onze<br />
mensen in heel Europa belangrijke waarden en competenties delen. En dat<br />
ze het gevoel hebben dat ze bij een stimulerend, professioneel en toonaangevend<br />
bedrijf horen. Dat ze op een plek zitten waar ze verschil kunnen<br />
maken en waar ze zichzelf en hun omgeving kunnen ontwikkelen. Waar hun<br />
kantoor ook staat, de mensen van <strong>Corio</strong> moeten het gevoel hebben dat<br />
hún bedrijf de plek is waar ze bij voork<strong>eu</strong>r willen werken.
Samenvatting <strong>Corio</strong> jaarverSlag <strong>2010</strong><br />
TOP 10 WaaRDE<br />
1 gRaND LITTORaL<br />
marseille<br />
6<br />
Waarde € 353,4 mln<br />
Bezoekers 13 mln<br />
BVO <strong>Corio</strong> 57.100 m 2<br />
Totaal BVO 109.200 m 2<br />
aantal contracten 176<br />
% van totale portef<strong>eu</strong>ille 4,9<br />
2 HOOg CaTHaRIJNE<br />
utrecht<br />
7<br />
Waarde € 323,1 mln<br />
Bezoekers 25,6 mln<br />
BVO <strong>Corio</strong> 99.600 m 2<br />
Totaal BVO 134.600 m 2<br />
aantal contracten 150<br />
% van totale portef<strong>eu</strong>ille 4,5<br />
3 SHOPVILLE LE gRu<br />
turijn<br />
8<br />
Waarde € 312,6 mln<br />
Bezoekers 10,9 mln<br />
BVO <strong>Corio</strong> 32.900 m 2<br />
Totaal BVO 78.500 m 2<br />
aantal contracten 168<br />
% van totale portef<strong>eu</strong>ille 4,3<br />
4 gRaND PLaCE<br />
grenoBle<br />
9<br />
Waarde € 302,9 mln<br />
Bezoekers 8,3 mln<br />
BVO <strong>Corio</strong> 53.800 m 2<br />
Totaal BVO 94.100 m 2<br />
aantal contracten 121<br />
% van totale portef<strong>eu</strong>ille 4,2<br />
5 CaMPaNIa<br />
napels<br />
10<br />
TOTaaL<br />
Waarde € 283,0 mln<br />
Bezoekers 10,6 mln<br />
BVO <strong>Corio</strong> 64.600 m 2<br />
Totaal BVO 108.000 m 2<br />
aantal contracten 176<br />
% van totale portef<strong>eu</strong>ille 3,9<br />
waarde € 2,745 mln<br />
Bezoekers 125 mln<br />
Bvo <strong>Corio</strong> 540,000 m 2<br />
CENTRuM gaLERIE<br />
dresden<br />
Waarde € 279,7 mln<br />
Bezoekers 8,8 mln<br />
BVO <strong>Corio</strong> 64.400 m 2<br />
Totaal BVO 64.400 m 2<br />
aantal contracten 109<br />
% van totale portef<strong>eu</strong>ille 3,9<br />
aLEXaNDRIuM<br />
rotterdam<br />
Waarde € 258,6 mln<br />
Bezoekers 9,2 mln<br />
BVO <strong>Corio</strong> 45.000 m 2<br />
Totaal BVO 108.000 m 2<br />
aantal contracten 176<br />
% van totale portef<strong>eu</strong>ille 3,6<br />
PoRTA dI RomA<br />
rome<br />
Waarde € 234,8 mln<br />
Bezoekers 17,2 mln<br />
BVO <strong>Corio</strong> 35.300 m 2<br />
Totaal BVO 97.000 m 2<br />
aantal contracten 250<br />
% van totale portef<strong>eu</strong>ille 3,2<br />
FoRum duISbuRG<br />
duisBurg<br />
Waarde € 232,3 mln<br />
Bezoekers 9,0 mln<br />
BVO <strong>Corio</strong> 58.600 m 2<br />
Totaal BVO 58.600 m 2<br />
aantal contracten 86<br />
% van totale portef<strong>eu</strong>ille 3,2<br />
PRíNCIPE PíO<br />
madrid<br />
22<br />
Waarde € 164,3 mln<br />
Bezoekers 12,1 mln<br />
BVO <strong>Corio</strong> 28.700 m 2<br />
Totaal BVO 28.700 m 2<br />
aantal contracten 121<br />
% van totale portef<strong>eu</strong>ille 2,3<br />
Totaal Bvo 881.100 m 2<br />
aantal contracten 1.533<br />
% van totale portef<strong>eu</strong>ille 38
ToP 10 huuRdERS<br />
1 6<br />
inditex<br />
ZaRa, BERSCHKa, MaSSIMO<br />
DuTTI, PuLL & BEaR<br />
Huuropbrengst € 11,1 mln<br />
% van totale huuropbrengst 2,6<br />
aantal contracten 69<br />
2 7<br />
metro<br />
MaKRO, METRO,<br />
MEDIaMaRKT, SaTuRN<br />
Huuropbrengst € 10,0 mln<br />
% van totale huuropbrengst 2,3<br />
aantal contracten 20<br />
3 8<br />
ahold<br />
aLBERT HEIJN, ETOS,<br />
gaLL&gaLL<br />
Huuropbrengst € 9,3 mln<br />
% van totale huuropbrengst 2,1<br />
aantal contracten 52<br />
4 9<br />
hennes & mauritz<br />
HENNES & MauRITZ<br />
Huuropbrengst € 8,3 mln<br />
% van totale huuropbrengst 1,9<br />
aantal contracten 22<br />
5 10<br />
TOTaaL<br />
csc computer sciences<br />
Huuropbrengst € 6,4 mln<br />
% van totale huuropbrengst 1,5<br />
aantal contracten 1<br />
huuropbrengst € 66,6 mln<br />
% van totale huuropbrengst 15,3<br />
aantal contracten 271<br />
Blokker<br />
BLOKKER, XENOS, BaRT SMIT,<br />
MaRSKRaMER, INTERTOyS<br />
Huuropbrengst € 5,4 mln<br />
% van totale huuropbrengst 1,2<br />
aantal contracten 59<br />
carrefour<br />
CaRREFOuR<br />
Huuropbrengst € 5,1 mln<br />
% van totale huuropbrengst 1,2<br />
aantal contracten 10<br />
ppr group<br />
FNaC, CONFORaMa<br />
Huuropbrengst € 5,0 mln<br />
% van totale huuropbrengst 1,1<br />
aantal contracten 11<br />
Berggruen holdings<br />
KaRSTaDT<br />
23<br />
Huuropbrengst € 3,1 mln<br />
% van totale huuropbrengst 0,7<br />
aantal contracten 2<br />
celio groupe<br />
CELIO, JENNyFER,<br />
LauRENT CERRER<br />
Huuropbrengst € 2,9 mln<br />
% van totale huuropbrengst 0,7<br />
aantal contracten 25
Samenvatting <strong>Corio</strong> jaarverSlag <strong>2010</strong><br />
verslag van de raad van BesTuur<br />
FINaNCIEEL OVERZICHT<br />
B.a. van der klifT (Ben, 1959)<br />
Cfo en lid van de raad van Bestuur<br />
Benoemingstermijn: 1 mei <strong>2010</strong> tot 1 mei 2014.<br />
Nederlandse nationaliteit.<br />
corio is in <strong>2010</strong> financieel<br />
volwassen geworDen. we<br />
kregen voor het eerst een<br />
rating van De belangrijkste<br />
kreDietratingbureaus en<br />
we hebben onze eerste<br />
openbare <strong>eu</strong>ro-obligatie<br />
uitgegeven. het is mij een<br />
waar genoegen om op zo’n<br />
belangrijk moment in De<br />
ontwikkeling van corio<br />
aan De slag te zijn gegaan<br />
bij Dit toonaangevenDe<br />
vastgoeDconcern<br />
24
inleiding<br />
In maart <strong>2010</strong> heeft <strong>Corio</strong> Duitsland als ni<strong>eu</strong>we thuismarkt toegevoegd.<br />
Samen met twee aankopen in Italië, één in Nederland en één in Turkije,<br />
zorgt dit voor € 77 miljoen aan extra nettohuuropbrengsten per jaar,<br />
exclusief eventuele toekomstige bijdragen van de overgenomen ontwikkelingspijplijn.<br />
<strong>Corio</strong> heeft de groei van de vennootschap gefinancierd<br />
met een succesvolle uitgifte van aandelen ter waarde van € 600 miljoen,<br />
met een beroep op bestaande kredietfaciliteiten en vervolgens met een<br />
onderhandse plaatsing van een obligatielening ter waarde van € 250<br />
miljoen bij één buitenlandse belegger in augustus. In oktober volgde een<br />
gunstig ontvangen openbare obligatielening van € 500 miljoen.<br />
De nettohuuropbrengsten zijn in <strong>2010</strong> met 14,8% gegroeid naar<br />
€ 386,8 miljoen in <strong>2010</strong>. Dit is het saldo van € 54,4 miljoen hogere<br />
opbrengsten uit acquisities en een vermindering met € 9,8 miljoen in<br />
verband met desinvesteringen in 2009 en <strong>2010</strong>. Objecten van en naar<br />
de ontwikkelingsportef<strong>eu</strong>ille leverden een groei van de nettohuuropbrengsten<br />
op van € 1,6 miljoen. De like-for-like groei bedroeg € 3,6<br />
miljoen. Het directe resultaat nam met 15,1% toe naar € 251,0 miljoen.<br />
aCQuisiTies<br />
<strong>Corio</strong> heeft in <strong>2010</strong> acht winkelcentra en zes ontwikkelingsprojecten<br />
aangekocht: € 1.248,1 miljoen in totaal. Met één transactie was de<br />
aankoop van vier winkelcentra gemoeid, waarvan twee in Duitsland<br />
(Forum Duisburg en Centrum galerie in Dresden), één in Spanje<br />
(Espacio Torreledones) en één in Portugal (Espaço guimarães). De<br />
totale vergoeding bestond uit € 662 miljoen in contanten en het<br />
nettoaanvangsrendement bedroeg 6,7%. In twee van de vijf ontwikkelingsprojecten<br />
die in Duitsland verworven zijn (Schloßstraße in Berlijn<br />
en quartier an der Stadtmauer in Bamberg) is vooraf een nettoaanvangsrendement<br />
overeengekomen. Bij arneken galerie in Hildesheim,<br />
Königsgalerie in Duisburg en nog een derde project deelt <strong>Corio</strong> de<br />
ontwikkelingswinst gelijkelijk met de partner van alledrie de projecten.<br />
<strong>Corio</strong> heeft in Italië de leidende positie versterkt met de aankoop van<br />
twee winkelcentra en een ontwikkelingsproject. In maart <strong>2010</strong> is Le<br />
Vele/Millennium in Cagliari (Sardinië) toegevoegd. Het aankoopbedrag<br />
was € 103,3 miljoen en het nettoaanvangsrendement 7,0%. In april<br />
<strong>2010</strong> is 50% van het winkelcentrum Porta di Roma gekocht voor circa<br />
€ 220 miljoen (nettoaanvangsrendement: 6,4%). De aankoop van<br />
het ontwikkelingsproject Palazzo del Lavoro in Turijn is in december<br />
aangekondigd.<br />
In Nederland is in februari <strong>2010</strong> het winkelcentrum Boulevard<br />
Nesselande in Rotterdam opengegaan. <strong>Corio</strong> heeft € 27,0 miljoen in<br />
dit turnkey-ontwikkelingsproject geïnvesteerd.<br />
<strong>Corio</strong> heeft in juli de turnkey-ontwikkeling van anatolium in het Turkse<br />
Bursa overgenomen. Met de aankoop van dit winkelcentrum voor<br />
een bedrag van € 168 miljoen heeft <strong>Corio</strong> het marktaandeel in de<br />
groeiende economie van dat land versterkt. Het winkelcentrum ging in<br />
november <strong>2010</strong> open.<br />
In februari <strong>2010</strong> heeft <strong>Corio</strong> een ontwikkelingsproject in Frankrijk<br />
aangekocht: de ‘factory outlet’ Moulin de Nailloux in Toulouse. Het<br />
nettoaanvangsrendement bedroeg 8,4% en met de aankoop is naar<br />
schatting een bedrag van € 59 miljoen gemoeid.<br />
desinvesTeringen<br />
<strong>Corio</strong> heeft in 2009 laten weten dat de niet-strategische objecten<br />
geleidelijk zouden worden verkocht. Dat gold vooral voor de kantorenen<br />
bedrijfsruimteportef<strong>eu</strong>ille in Frankrijk en niet-strategische<br />
winkelobjecten in Frankrijk en Nederland. <strong>Corio</strong> heeft in <strong>2010</strong><br />
uiteindelijk in totaal € 236 miljoen aan niet-strategisch vastgoed<br />
verkocht. Er is nog circa € 360 miljoen aan niet-strategische objecten<br />
dat op de nominatie staat verkocht te worden.<br />
like-for-like neTTohuuroPBrengsTen<br />
De like-for-like nettohuurgroei in <strong>2010</strong> kwam uit op 1,1%. In<br />
verhouding tot het slechte economische klimaat was de like-forlike<br />
groei van onze winkelportef<strong>eu</strong>ille sterk: 1,9%. De like-for-like<br />
nettohuuropbrengsten van de niet-kernactiva van <strong>Corio</strong> bij kantoren en<br />
bedrijfsruimten daalden met 7,2%. ultimo <strong>2010</strong> was dit segment goed<br />
voor circa 4% van de portef<strong>eu</strong>ille.<br />
direCT resulTaaT<br />
Het directe resultaat steeg met 15,1% naar € 251,0 miljoen.<br />
De beheerskosten als percentage van de bruto theoretische<br />
huuropbrengsten daalden in <strong>2010</strong> van 8,5% naar 8,2%, een indicatie<br />
van een verbeterde efficiëntie. De nettofinancieringslasten zijn met<br />
een bescheiden 3,9% toegenomen tot € 98,6 miljoen. De nettoschuld<br />
was eind <strong>2010</strong> met € 590,0 miljoen gestegen. De gemiddelde<br />
rente bedroeg in <strong>2010</strong> 4,1%, in vergelijking met 4,3% in 2009. De<br />
belastinglasten stegen met € 7,1 miljoen. In 2009 verantwoordde<br />
<strong>Corio</strong> een belastingbate dankzij de opname van uitgestelde belastingvorderingen.<br />
De belastingdruk wordt voortdurend geoptimaliseerd met<br />
behulp van structureringsmogelijkheden.<br />
herwaarderingen<br />
Op de Europese retailvastgoedmarkt was in <strong>2010</strong> weer sprake van<br />
meer beleggingsactiviteit. Beleggers zien retailvastgoed (en dan<br />
vooral kwalitatief goede winkelcentra en winkelstraten op a-locaties)<br />
als een belegging met een laag risico en een goed rendement. De<br />
rendementen op eersteklas winkelobjecten daalden in <strong>2010</strong>, wat op<br />
de portef<strong>eu</strong>ille van <strong>Corio</strong> positief uitwerkte. Na twee jaar negatieve<br />
herwaarderingen was het effect in <strong>2010</strong> per saldo € 180,0 miljoen<br />
(2,6%) positief. Het gemiddelde netto theoretisch rendement dat voor<br />
de waardering van de objecten van <strong>Corio</strong> wordt gehanteerd, verbeterde<br />
in <strong>2010</strong> met 20 basispunten naar 6,5%.<br />
PijPlijn<br />
De waarde van de totale pijplijn van <strong>Corio</strong> is in <strong>2010</strong> gestegen naar<br />
€ 3,0 miljard, van € 2,3 miljard een jaar eerder. Er zijn twee projecten<br />
in bedrijf genomen; zeven ni<strong>eu</strong>we projecten zijn aan de pijplijn<br />
toegevoegd. ultimo <strong>2010</strong> bedroeg het nettoaanvangsrendement van<br />
de totale pijplijn 7,0%, tegen 7,1% eind 2009.<br />
25<br />
finanCieringsaCTiviTeiTen<br />
De financiële markten stonden in <strong>2010</strong> vooral in het teken van de<br />
staatsschuldencrisis in Europa. De weer aantrekkende wereldeconomie<br />
bracht echter enige verlichting op de schuldenmarkt, de prijzen<br />
werden weer interessanter en het transactievolume steeg. De<br />
verbetering tekende zich af op zowel de particuliere als openbare<br />
schuldenmarkten, alsook op de aandelenmarkten.
Samenvatting <strong>Corio</strong> jaarverSlag <strong>2010</strong><br />
direCT resulTaaT (€ mln)<br />
300<br />
250<br />
200<br />
150<br />
100<br />
50<br />
2006 2007 2008 2009 <strong>2010</strong><br />
Van <strong>Corio</strong> liepen in <strong>2010</strong> weinig leningen af. De belangrijkste financieringsbehoefte<br />
werd ingegeven door investeringen. De totale activa<br />
(exclusief liquiditeiten) stegen daardoor met iets meer dan € 1,5<br />
miljard.<br />
De groei werd gefinancierd met circa 40% ni<strong>eu</strong>we schulden en 60%<br />
aan eigen vermogen en ingehouden winsten. Deze financieringsverhoudingen<br />
zijn in overeenstemming met de conservatieve financieringsbeleid<br />
van <strong>Corio</strong> en met de beoogde leverage zoals die in het<br />
financieringsbeleid is geformuleerd.<br />
direCT en indireCT resulTaaT<br />
(€ mln)<br />
800<br />
700<br />
600<br />
500<br />
400<br />
300<br />
200<br />
100<br />
0<br />
-100<br />
-200<br />
-300<br />
-400<br />
Indirect<br />
Direct<br />
Nadat <strong>Corio</strong> door Moody’s en Standard & Poor’s kredietratings had<br />
gekregen, zijn er belangrijke stappen ondernomen om de financieringsbasis<br />
verder te verbreden: <strong>Corio</strong> deed in <strong>2010</strong> een beroep op de<br />
<strong>eu</strong>ro-obligatiemarkt. De kredietbeoordelaars gaven <strong>Corio</strong> respectievelijk<br />
de rating Baa1 en BBB+, beide met stabiele vooruitzichten. Het streven<br />
van <strong>Corio</strong> is om een onderneming met een investmentgrade rating te<br />
blijven en een kapitaalstructuur te onderhouden die daarbij past.<br />
<strong>Corio</strong> heeft in augustus, kort nadat de ratings bekend werden, bij een<br />
buitenlandse investeerder een obligatielening ter waarde van € 250<br />
miljoen ondergebracht. De coupon bedraagt 5,448% en de lening<br />
loopt tot augustus 2020. <strong>Corio</strong> heeft daarnaast in oktober met succes<br />
een <strong>eu</strong>ro-obligatielening van € 500 miljoen geplaatst, die in januari<br />
2018 vervalt. Deze lange zevenjaars obligatielening heeft een coupon<br />
van 4,625% en is geprijsd op 99,694%.<br />
De uitstaande schulden zijn verder gestegen in verband met een<br />
objectgebonden financiering die mede is verworven bij de Porta di<br />
Roma-joint venture in mei en in verband met enkele kleinere leningen.<br />
de totale rentedragende leningen waren eind <strong>2010</strong> gestegen tot<br />
€ 3.224,6 miljoen (2009: € 2.355,5 miljoen).<br />
We hadden het hele jaar toegang tot onze doorlopende kredietfaciliteit,<br />
die in 2012 afloopt. We hadden ultimo <strong>2010</strong> niet getrokken van deze<br />
faciliteit van € 600 miljoen. ultimo <strong>2010</strong> beschikte <strong>Corio</strong> over een<br />
aanzienlijke kaspositie van € 307,3 miljoen, waarvan € 279 miljoen<br />
vrij beschikbaar op centraal niveau.<br />
2006 2007 2008 2009 <strong>2010</strong><br />
Het eigen vermogen (exclusief minderheidsbelangen) bedroeg ultimo<br />
<strong>2010</strong> € 4.195,6 miljoen (ultimo 2009: € 3.384,1 miljoen), oftewel<br />
€ 46,10 per aandeel (2009: € 44,32). Deze toename weerspiegelt<br />
met name de financiering met eigen vermogen en de opwaartse<br />
herwaardering.<br />
In maart heeft <strong>Corio</strong> het aandelenkapitaal uitgebreid door een uitgifte<br />
van aandelen van € 600 miljoen door middel van een accelerated<br />
Book Building. In mei ging het aandelenkapitaal verder omhoog door<br />
de uitgifte van € 54 miljoen aan stockdividend.<br />
ultimo <strong>2010</strong> bedroeg de leverage 42,1% (2009: 40,4%), en 40,0%<br />
na saldering van de schuld met de vrij beschikbare gelden en deposito’s<br />
op groepsniveau. De rentedekking was 3,7 (2009: 3,4). Voor<br />
onderhandse leningen hanteren wij een drempel van 55% maximaal<br />
voor de leverage en minimaal 2,2 voor de rentedekking.<br />
De gemiddelde looptijd van de nettoschuld was eind <strong>2010</strong> gestegen<br />
tot 6,1 jaar (2009: 5,8 jaar).<br />
finanCieringsraTio’s<br />
nav voor winsTBesTemming Per<br />
aandeel (€ 1)<br />
60<br />
50<br />
40<br />
30<br />
20<br />
10<br />
26<br />
2006 2007 2008 2009 <strong>2010</strong><br />
31-12-10 31-12-09<br />
leverage 42,1* 40,4<br />
gemiddelde rente op nettoschuld in het 4e kwartaal 4,2 4,0<br />
gemiddelde looptijd van leningen (in jaren) 6,1 5,8<br />
% leningen tegen een vast rentepercentage 65 66<br />
rentedekking 3,7 3,4<br />
* na saldering van schuld en vrij beschikbare gelden en deposito’s bedraagt de leverage 40,0%.<br />
renTelasTen<br />
In het vierde kwartaal van <strong>2010</strong> bedroeg de gemiddelde rente op<br />
leningen 4,2% (2009: 4,0%). Over het jaar als geheel bedroeg het<br />
gemiddelde 4,1% (2009: 4,3%). Het beleid van <strong>Corio</strong> is om tussen<br />
een derde en twee derde van haar leenbehoefte vastrentend te<br />
financieren. Vastrentende leningen met een resterende looptijd van een<br />
jaar worden aangemerkt als variabel. ultimo <strong>2010</strong> waren langlopende<br />
vastrentende leningen goed voor 65% van de rentedragende<br />
nettoschuld van de groep.
dividend Per aandeel (€)<br />
2,75<br />
2,50<br />
2,25<br />
2006 2007 2008 2009 <strong>2010</strong><br />
neTTosChuld inClusief swaPs ulTimo <strong>2010</strong>*<br />
vast** floating*** totaal<br />
kort – 40,4 40,4<br />
lang 1.946,6 1.005,2 2.951,8<br />
totaal 1.946,6 1.045,6 2.992,2<br />
% van totaal 65% 35%<br />
* bij onderhandse plaatsingen in de vs worden de nominale bedragen van de irs-swaps<br />
gebruikt, in <strong>eu</strong>ro’s<br />
** kort vastrentend aangemerkt als variabel<br />
*** kortlopend variabel gecorrigeerd voor kortetermijnfinanciering van dividend<br />
Rentelasten zijn door het hogere gemiddelde geleende bedrag<br />
gestegen, maar het effect werd getemperd door een licht lagere rente.<br />
Nettofinancieringslasten stegen van € 94,9 miljoen in 2009 naar € 98,6<br />
miljoen in <strong>2010</strong>.<br />
In 2011 is een renteherziening van toepassing op circa € 824 miljoen<br />
aan nettoleningen tegen Euribor. Dit totale bedrag is onderverdeeld in<br />
een positie van € 220 miljoen die maandelijks wordt herzien, een positie<br />
van € 564 miljoen die op kwartaalbasis een herziening ondergaat en<br />
een positie van € 480 miljoen die elk halfjaar wordt herzien. Daarnaast<br />
vervalt € 262 miljoen aan vastrentende schulden in 2011.<br />
valuTarisiCo<br />
Het valutarisico van <strong>Corio</strong> komt voort uit de investeringen in Turkije en<br />
Bulgarije. De uSD investeringen in akmerkez en adacenter zijn gedekt<br />
door een lening van $ 190 miljoen en door een swapcontract van $ 81<br />
miljoen om te voorkomen dat valutaschommelingen de resultaten van<br />
de groep beïnvloeden. De in uS dollars luidende huuropbrengsten zijn<br />
afkomstig van de winkelcentra akmerkez en adacenter in Turkije. Deze<br />
investeringen hebben een gezamenlijke waarde van $ 292,8 miljoen.<br />
Een waardedaling van de dollar van 10% zou neerkomen op een verlies<br />
op deze investeringen van € 19,9 miljoen en op een vermogenswinst<br />
op de gecombineerde hedging-instrumenten van € 18,4 miljoen. In<br />
amerikaanse dollars luidende huuropbrengsten zijn afkomstig van<br />
winkelcentra akmerkez en adacenter in Turkije en worden ten dele<br />
gecompenseerd door de rente in dollars op de lening van $ 190 miljoen.<br />
looPTijd leningen en renTeherzieningsdaTum (€ mln)<br />
1200<br />
1000<br />
800<br />
600<br />
400<br />
200<br />
Leningen<br />
’11 ’12 ’13 ’14 ’15 ’16 ’17 ’18 ’19 ’20 >20<br />
Renteherzieningsdatum<br />
dividend<br />
De Raad van Bestuur stelt een dividenduitkering voor van € 2,69 per<br />
aandeel in <strong>2010</strong> (2009: € 2,65), dit betekent een uitkeringspercentage<br />
van 97,5%. Het dividend wordt naar k<strong>eu</strong>ze van de aandeelhouder<br />
uitgekeerd in contanten of aandelen, behoudens de van toepassing<br />
zijnde fiscale beperkingen.<br />
vooruiTziChTen 2011<br />
Het directe resultaat zal in 2011 verder groeien. Het directe resultaat<br />
per aandeel vertoont naar verwachting een fractionele verbetering ten<br />
opzichte van <strong>2010</strong>.<br />
In deze vooruitzichten zijn behalve de verwachte index-, verhuur- en<br />
verlengingsresultaten ook de betere bezettingsgraad van de huidige<br />
sterke winkelportef<strong>eu</strong>ille en het effect van objecten die in 2011 in<br />
gebruik worden genomen, verwerkt. Tegenover deze positieve factoren<br />
staan de (verwachte) verkopen van niet-strategische objecten in<br />
Nederland en Frankrijk en de toename van het gemiddelde aantal<br />
aandelen in verband met eerdere aandelenuitgiften en het verwachte<br />
stockdividend.<br />
27
Samenvatting <strong>Corio</strong> jaarverSlag <strong>2010</strong><br />
verslag van de raad van BesTuur<br />
VIJFJaRENOVERZICHT<br />
(x € miljoen) <strong>2010</strong> 2009 2008 2007 2006<br />
financieel<br />
brutohuuropbrengsten 451,6 390,8 397,9 363,1 327,4<br />
exploitatiekosten (inclusief servicekosten) -64,8 -53,8 -51,9 -46,8 -47,7<br />
nettohuuropbrengsten 386,8 337,0 346,0 316,3 279,7<br />
resultaat geassocieerde deelneming (direct) 7,8 8,7 15,2 14,2 15,7<br />
herwaarderingen (inclusief resultaat op verkopen) 180,0 -389,7 -355,4 552,5 458,5<br />
resultaat geassocieerde deelnemingen (indirect) -5,9 -5,6 -96,7 76,9 17,4<br />
totaal resultaat 375,7 -131,9 -239,6 801,5 640,7<br />
Direct resultaat 251,0 218,2 204,1 203,1 197,7<br />
indirect resultaat 124,7 -350,1 -443,7 598,4 443,0<br />
investeringen in vastgoed 7.234,9 5.885,5 6.038,7 6.459,7 5.458,6<br />
balans totaal 8.048,6 6.291,2 6.408,4 6.713,4 5.652,5<br />
eigen vermogen aandeelhouders (exclusief minderheidsbelang) 4.195,6 3.384,1 3.458,5 3.825,8 3.157,7<br />
leverage (%) 42,1* 40,4 40,1 34,0 35,8<br />
rentedekkings ratio 3,7 3,4 2,6 3,0 4,2<br />
gemiddeld aantal uitstaande aandelen (x miljoen) 87,25 72,16 66,25 66,25 66,25<br />
cijfers per aandeel (x € 1)<br />
totaal resultaat 4,31 -1,83 -3,62 12,10 9,67<br />
Direct resultaat 2,88 3,02 3,08 3,07 2,98<br />
indirect resultaat 1,43 -4,85 -6,70 9,03 6,69<br />
eigen vermogen aandeelhouders 46,10 44,32 52,20 57,74 47,66<br />
Dividend 2,69** 2,65** 2,64** 2,60 2,53<br />
hoogste slotkoers 53,95 49,20 62,66 75,19 61,90<br />
laagste slotkoers 36,74 25,87 30,71 49,95 43,66<br />
koers ultimo 48,02 47,69 32,89 55,40 61,90<br />
gemiddelde omzet op de b<strong>eu</strong>rs (aandelen per dag) 309.044 300.800 438.421 350.634 175.046<br />
b<strong>eu</strong>rswaarde (€ miljard) 4,4 3,6 2,2 3,7 4,1<br />
operationeel<br />
gemiddelde financiële bezettingsgraad retail (%) 96,2 96,3 97,7 96,8 97,5<br />
like-for-like retail (%) 1,9 1,7 4,0 5,9 3,3<br />
ni<strong>eu</strong>we verhuur en huurherzieningen, mutatie in huur (%) 3,8 7,2 16,6 18,7 20,9<br />
aandeel portef<strong>eu</strong>ille in retail (%) 96 94 92 83 81<br />
bruto verhuurbaar oppervlakte retail (m²) 1.736.200 1.467.600 1.355.000 1.210.000 1.098.000<br />
pijplijn(€ miljard) 3,0 2,3 2,7 3,5 2,1<br />
gemiddelde netto theoretisch rendement retail portef<strong>eu</strong>ille (%) 6,5 6,7 6,1 5,7 nvt<br />
* na saldering van schuld en vrij beschikbare gelden en deposito’s bedraagt de leverage 40,0%.<br />
** in contanten of aandelen<br />
28
verslag van de raad van BesTuur<br />
DIRECT EN INDIRECT<br />
RESuLTaaT<br />
Het totale resultaat bij <strong>Corio</strong> is onderverdeeld in direct en indirect<br />
resultaat (zie ook onderstaande tabel). Direct resultaat omvat de<br />
terugkerende inkomsten uit de operationele kernactiviteiten en<br />
bepaalde bedrijfsspecifieke aanpassingen. Niet-gerealiseerde<br />
wijzigingen in waardering, winsten of verliezen op de verkoop van<br />
objecten en bepaalde andere posten geven geen getrouw beeld van<br />
de onderliggende operationele resultaten. Voor deze posten wordt<br />
gecorrigeerd.<br />
resulTaTen<br />
(€ miljoen) <strong>2010</strong> 2009<br />
brutohuuropbrengsten 451,6 390,9<br />
exploitatiekosten -64,8 -53,9<br />
nettohuuropbrengsten 386,8 337,0<br />
beheerskosten -39,5 -35,5<br />
operationeel resultaat 347,3 301,5<br />
resultaat geassocieerde deelnemingen (direct) 7,8 8,7<br />
eBit 355,1 310,2<br />
netto financieringslasten -98,6 -94,9<br />
belastingen -3,6 3,5<br />
direct resultaat 252,9 218,8<br />
minderheidsbelang (direct) 1,9 0,6<br />
direct resultaat (exclusief minderheidsbelang) 251,0 218,2<br />
netto herwaarderingen beleggingen in vastgoed 173,4 -382,7<br />
resultaat op verkopen 6,6 -7,0<br />
resultaat geassocieerde deelnemingen (indirect) -5,9 -5,6<br />
waardevermindering goodwill -7,5 -9,2<br />
uitgestelde belastingen -30,7 58,0<br />
overige baten en lasten -17,1 -4,8<br />
indirect resultaat 118,8 -351,3<br />
minderheidsbelang (indirect) -5,9 -1,2<br />
indirect resultaat (exclusief minderheidsbelang) 124,7 -350,1<br />
totaal resultaat (inclusief minderheidsbelang) 371,7 -132,5<br />
aandeelhouders 375,7 -131,9<br />
minderheidsbelang -4,0 -0,6<br />
resultaten per aandeel (€) op basis van gemiddeld aantal<br />
aandelen<br />
Direct resultaat 2,88 3,02<br />
indirect resultaat 1,43 -4,85<br />
totaal resultaat 4,31 -1,83<br />
aantal aandelen ultimo 91,0 76,4<br />
gewogen gemiddeld aantal aandelen 87,3 72,2<br />
De belangrijkste prestatie-indicatoren conform de EPRa best practiceaanbevelingen<br />
zijn als volgt:<br />
key PerformanCe measures<br />
(€ miljoen) <strong>2010</strong> 2009<br />
Direct resultaat 251,0 218,2<br />
nav 4.195,6 3.384,1<br />
aangepast nav (of epra nav) 4.453,9 3.669,9<br />
aangepast nnnav (of epra nnnav) 4.258,3 3.538,9<br />
aangepast nar (epra definitie) 6,1% 6,3%<br />
bezettingsgraad (epra definitie) 96% 95%<br />
reConCiliaTie aangePasT nav en nnnav ToTaal<br />
29<br />
(€ miljoen) <strong>2010</strong> 2009*<br />
eigen vermogen aandeelhouders 4.195,6 3.384,1<br />
marktwaarde financiële instrumenten 57,9 116,1<br />
uitgestelde belastingen 276,8 230,7<br />
goodwill met betrekking tot uitgestelde belastingen -76,4 -61,0<br />
aangepaste nav 4.453,9 3.669,9<br />
marktwaarde financiële instrumenten -57,9 -116,1<br />
mutatie leningen tot marktwaarde -98,4 18,7<br />
uitgestelde belastingen (epra) -39,3 -33,6<br />
aangepaste nnnav 4.258,3 3.538,9<br />
* aangepast naar epra definitie.<br />
reConCiliaTie aangePasT nav en nnnav Per aandeel<br />
(€ per aandeel) <strong>2010</strong> 2009*<br />
eigen vermogen aandeelhouders 46,10 44,32<br />
marktwaarde financiële instrumenten 0,64 1,52<br />
uitgestelde belastingen 3,04 3,02<br />
goodwill met betrekking tot uitgestelde belastingen -0,84 -0,80<br />
aangepaste nav 48,94 48,06<br />
marktwaarde financiële instrumenten -0,64 -1,52<br />
mutatie leningen tot marktwaarde -1,08 0,24<br />
uitgestelde belastingen (epra) -0,43 -0,44<br />
aangepaste nnnav 46,79 46,34<br />
slotkoers 48,02 47,69<br />
nav premie/korting 4,16% 7,61%<br />
aangepast nav premie/korting -1,89% -0,77%<br />
nnnav premie/korting 2,62% 2,91%<br />
* aangepast naar epra definitie.
Samenvatting <strong>Corio</strong> jaarverSlag <strong>2010</strong><br />
verslag van de raad van BesTuur<br />
OPERaTIONEEL<br />
OVERZICHT<br />
f.j. zijlsTra (franCine, 1963)<br />
C00 en lid van de raad van Bestuur<br />
Benoemingstermijn: 1 mei <strong>2010</strong> tot 1 mei 2014.<br />
Nederlandse nationaliteit.<br />
het geDecentraliseerDe<br />
beDrijfsmoDel is essentieel<br />
voor het succes van corio.<br />
na tien jaar van soliDe<br />
groei is het De uitDaging<br />
De beDrijfsactiviteiten van<br />
corio verDer te versterken<br />
Door De verbinDing aan<br />
te gaan met De mensen<br />
in onze zes lanDen en ze<br />
optimaal te onDerst<strong>eu</strong>nen<br />
en te begeleiDen en zo<br />
waarDe toe te voegen voor<br />
alle stakeholDers.<br />
30
De chief operating officer<br />
fungeert als De verbinDing<br />
tussen De business units,<br />
De raaD van bestuur en<br />
De holDing, bewaakt De<br />
communicatielijnen voor<br />
operationele kwesties<br />
Chief oPeraTing offiCer<br />
In <strong>2010</strong> heeft <strong>Corio</strong> binnen de Raad van Bestuur de ni<strong>eu</strong>we functie<br />
van Chief Operating Officer in het leven geroepen. Francine Zijlstra<br />
is vervolgens in deze functie benoemd. Mevrouw Zijlstra is sinds de<br />
oprichting werkzaam bij <strong>Corio</strong> en trad twintig jaar geleden in dienst bij<br />
een van de rechtsvoorgangers van ons bedrijf. Zij kent het bedrijf van<br />
haver tot gort en is expert op het gebied van retailvastgoed in Europa.<br />
Voordat zij de rol van COO op zich nam, was zij Director of Strategy &<br />
acquisitions en als zodanig heeft zij aan de wieg gestaan van vele grote<br />
overnames die <strong>Corio</strong> de afgelopen tien jaar heeft gedaan. Door de<br />
snelle groei en de plannen voor de toekomst heeft <strong>Corio</strong> besloten de<br />
Raad van Bestuur te versterken. In <strong>2010</strong> zijn daartoe zowel een COO<br />
als een CDO benoemd.<br />
De Chief Operating Officer fungeert als de verbinding tussen de<br />
business units, de Raad van Bestuur en de holding, bewaakt de<br />
communicatielijnen voor operationele kwesties en coördineert de<br />
business unit gerelateerde bedrijfsprocessen op het niveau van de<br />
holding. De COO onderst<strong>eu</strong>nt de business units en geeft advies over<br />
de investeringsstrategie, overnames en desinvesteringen. De COO blijft<br />
dicht bij de business units met als doel de operationele activiteiten<br />
continu verder te verbeteren uit het oogpunt van efficiëntie, creativiteit<br />
en duurzaamheid. De hoofden van de afdelingen Investment Strategy<br />
& Research en Corporate Social Responsibility van de holding<br />
rapporteren rechtstreeks aan haar. Juist door die combinatie van<br />
verantwoordelijkheden kan de COO ervoor zorgen dat de economische,<br />
maatschappelijke en mili<strong>eu</strong>factoren worden meegenomen en<br />
afgewogen in het creëren van toegevoegde waarde door van <strong>Corio</strong>’s<br />
centra favoriete ontmoetingsplekken te maken.<br />
onze focus in <strong>2010</strong><br />
Het lokale management begeleiden<br />
bij de bedrijfsvoering in lastige tijden<br />
Het opzetten van een team in<br />
duitsland<br />
Het verder verbeteren van de MVOprestaties<br />
van <strong>Corio</strong><br />
31<br />
Het was een druk jaar voor de COO. <strong>Corio</strong> begaf zich krachtig op<br />
de Duitse markt door de handen ineen te slaan met een van de<br />
belangrijkste ontwikkelaars van winkelcentra in Europa. Er werden twee<br />
bestaande winkelcentra en vijf ontwikkelingsprojecten overgenomen.<br />
Een coherent en ervaren team werd aangesteld om leiding te geven<br />
aan de ni<strong>eu</strong>we activiteiten in Duitsland.<br />
Het stroomlijnen van maatschappelijk verantwoord ondernemen en<br />
het inbedden hiervan in de organisatie was één van onze belangrijkste<br />
prioriteiten het afgelopen jaar. als erkenning voor de concrete opname<br />
van Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen in zowel onze strategie<br />
als onze operatie op alle niveaus, werden we opgenomen in de Dow<br />
Jones Sustainability Index en de advanced Sustainable Performance<br />
Index.
Samenvatting <strong>Corio</strong> jaarverSlag <strong>2010</strong><br />
De mutaties in de operationele portef<strong>eu</strong>ille gedurende het jaar, inclusief ons aandeel in joint ventures in Frankrijk en Italië en geassocieerde<br />
deelnemingen zijn hieronder weergegeven:<br />
Bvo (x 1,000 m 2 ) jaarhuur (€ mln)* Bezettingsgraad ultimo (%) Waarde (€ mln)<br />
<strong>2010</strong> 2009 <strong>2010</strong> 2009 <strong>2010</strong> 2009 <strong>2010</strong> 2009<br />
retail 1.736 1.468 447,6 374,3 96 95 6.638 5.357<br />
kantoren 104 117 24,0 28,0 96 97 247 283<br />
bedrijfsruimten 30 86 1,3 4,6 32 79 13 51<br />
totaal 1.870 1.671 472,9 406,9 96 95 6.898 5.691<br />
investeringen in pijplijn 337 195<br />
totaal 1.870 1.671 472,9 406,9 96 95 7.235 5.886<br />
* exclusief parkeren.<br />
inleiding<br />
In <strong>2010</strong> concentreerden wij ons verder op retail. Het aandeel van retail<br />
in de totale portef<strong>eu</strong>ille steeg naar 96% (94% in 2009). Kantoren en<br />
bedrijfsruimten werden verkocht en ni<strong>eu</strong>we, dominante winkelcentra<br />
werden opgenomen in de operationele portef<strong>eu</strong>ille.<br />
Eind <strong>2010</strong> was onze portef<strong>eu</strong>ille als volgt over de belangrijkste<br />
thuismarkten verdeeld: Nederland 27% (2009: 33%), Frankrijk 26%<br />
(32%), Italië 20% (18%), Spanje/Portugal 10% (10%), Duitsland 9%<br />
en Turkije 8% (7%).<br />
In <strong>2010</strong> werd 268.000 m² BVO toegevoegd aan de winkelportef<strong>eu</strong>ille.<br />
De jaarlijkse huuropbrengsten gingen omhoog door het saldo van<br />
de indexatie en overige huurstijgingen in de bestaande portef<strong>eu</strong>ille,<br />
renovatie, en aankopen en desinvesteringen in de winkel-, kantorenen<br />
bedrijfsruimteportef<strong>eu</strong>illes. Tot de belangrijkste aankopen en<br />
openingen van ni<strong>eu</strong>we projecten behoorden Boulevard Nesselande<br />
in Rotterdam (€ 27,0 miljoen), Le Vele/Millennium op Sardinië<br />
(€ 103,3 miljoen), Porta di Roma in Rome (€ 220,0 miljoen), Centrum<br />
galerie in Dresden (€ 280,0 miljoen), Forum Duisburg in Duisburg<br />
(€ 228,4 miljoen), Espacio Torrelodones in Madrid (€ 66,7 miljoen),<br />
Espaço guimarães in Portugal (€ 91,4 miljoen) en het winkelcentrum<br />
anatolium in Bursa (€ 168,2 miljoen).<br />
Daarnaast stegen de theoretische jaarlijkse huuropbrengsten<br />
door de voltooiing van de renovatie van delen van de winkelcentra<br />
Middenwaard in Heerhugowaard, Belcour in Zeist, Het Paradijs in<br />
Hoofddorp en een aantal objecten in Frankrijk.<br />
32<br />
<strong>Corio</strong> bezit nog kantoren met een BVO van 47.000 m² die van<br />
strategisch belang zijn voor de retailportef<strong>eu</strong>ille in Nederland.<br />
In Frankrijk zijn wij van plan om vastgoed in de kantoren- en<br />
bedrijfsruimteportef<strong>eu</strong>ille met een BVO van 73.000 m² te verkopen.<br />
<strong>Corio</strong> bezit één niet-strategisch kantoor met een BVO van 13.700 m² in<br />
Böblingen in Duitsland dat eveneens te koop staat.<br />
<strong>eu</strong>roPa<br />
Na het keerpunt in de recessie in 2009 bleef het BBP van de <strong>eu</strong>rozone<br />
groeien en steeg in <strong>2010</strong> met 1,7%. De economische groei in de<br />
eerste twee kwartalen van <strong>2010</strong> was hoger dan verwacht, maar bleef<br />
kwetsbaar. In het eerste halfjaar profiteerde de economie in de <strong>eu</strong>rozone<br />
van de aantrekkende wereldhandel en de groeiende exportvraag.<br />
De intering op de voorraden zorgde voor een tijdelijke opleving van de<br />
vraag en dit herstel werd onderst<strong>eu</strong>nd door de stimuleringsmaatregelen<br />
van een aantal Europese overheden. Deze maatregelen waren bedoeld<br />
om de sectoren die de hardste klappen te verwerken hadden gekregen,<br />
waaronder de auto-industrie en de bouw, een impuls te geven.
geografisChe sPreiding in waarde (%)<br />
100<br />
80<br />
60<br />
40<br />
20<br />
nederland<br />
Frankrijk<br />
Italië<br />
2006 2007 2008 2009 <strong>2010</strong><br />
Spanje<br />
duitsland<br />
Turkije<br />
neTTo huuroPBrengsTen reTail (like-for-like Basis)<br />
seCTorsPreiding in waarde (%)<br />
(€ mln) <strong>2010</strong> 2009 like-for-like<br />
like-for-like aankopen verkopen ontwik- totaal like-for-like aankopen verkopen ontwik- totaal %<br />
nho<br />
kelingen<br />
nho<br />
kelingen<br />
nederland<br />
retail 111,3 1,5 0,8 4,3 117,9 108,9 – 2,8 0,9 112,6 2,2 4,7<br />
kantoren 4,7 – 0,1 – 4,8 5,7 – 0,8 – 6,5 -17,1 -26,1<br />
totaal 116,0 1,5 0,9 4,3 122,7 114,6 – 3,6 0,9 119,1 1,2 3,0<br />
frankrijk<br />
retail 81,1 – 0,4 2,8 84,3 80,6 – 4,2 2,8 87,6 0,6 -3,8<br />
kantoren 16,6 – 0,7 0,4 17,7 17,4 – 3,6 0,3 21,3 -4,3 -17,0<br />
bedrijfsruimten 2,5 – 0,7 – 3,2 3,0 – 1,0 0,1 4,1 -19,3 -22,2<br />
totaal 100,2 – 1,8 3,2 105,2 101,0 – 8,8 3,2 113,0 -0,8 -7,0<br />
italië<br />
retail 63,8 14,1 – – 77,9 62,0 – – 1,5 63,5 3,0 22,6<br />
spanje/portugal<br />
retail 30,8 13,0 – – 43,8 32,2 – – 0,1 32,3 -4,3 35,3<br />
duitsland<br />
retail – 23,6 – – 23,6 – – – – – na<br />
kantoren 0,8 – – – 0,8 0,4 – – – 0,4 98,3<br />
totaal 0,8 23,6 – – 24,4 0,4 – – – 0,4 98,3 98,3<br />
turkije<br />
retail 10,3 2,6 – – 12,9 8,1 0,4 – – 8,5 26,8 51,3<br />
retail 297,4 54,8 1,2 7,1 360,3 291,8 0,4 7,0 5,3 304,6 1,9 18,3<br />
kantoren 22,1 – 0,8 0,4 23,3 23,5 – 4,4 0,3 28,2 -5,7 -17,4<br />
Bedr.ruimten 2,5 – 0,7 – 3,2 3,0 – 1,0 0,1 4,1 -19,3 -22,2<br />
totaal 322,0 54,8 2,7 7,5 386,8 318,3 0,4 12,4 5,7 336,9 1,1 14,8<br />
De tabel vergelijkt de groei van de nettohuuropbrengsten van dat deel van de portef<strong>eu</strong>ille dat in beide periode in operatie was (like-for-like).<br />
In aanvulling daarop geeft het ook aan waar de overige nettohuuropbrengsten die leiden tot de totale nettohuuropbrengsten vandaan komen<br />
(aankopen, verkopen en ontwikkelingen).<br />
100<br />
80<br />
60<br />
40<br />
20<br />
Retail<br />
Kantoren<br />
Bedrijfsruimten<br />
33<br />
2006 2007 2008 2009 <strong>2010</strong><br />
totaal<br />
%
Samenvatting <strong>Corio</strong> jaarverSlag <strong>2010</strong><br />
exPiraTie sChema reTail (%)<br />
50<br />
40<br />
30<br />
20<br />
10<br />
Leegstand In onderhandeling<br />
reTail (Per land, ulTimo <strong>2010</strong>)<br />
De tijdelijke factoren die het herstel in de eerste helft van <strong>2010</strong><br />
hadden aangezwengeld, verdwenen later in het jaar naar de achtergrond.<br />
De groei van het BBP in de <strong>eu</strong>rozone vertraagde in de tweede<br />
helft van <strong>2010</strong>. Daarnaast nam ook de groei van de wereldhandel af,<br />
wat zijn weerslag had op de export van de <strong>eu</strong>rozone. De budgettaire<br />
verkrapping waartoe de meerderheid van de Europese landen zijn<br />
toevlucht nam, drukte de groei eveneens tegen het einde van <strong>2010</strong>.<br />
De verkrapping was het antwoord van de Europese overheden op de<br />
dreigende schuldencrisis die in mei opstak. De dreigende crisis maakte<br />
de obligatiemarkten nerv<strong>eu</strong>s en de reële economie kwam onder druk<br />
door de aankondiging en de daarop volgende invoering van bezuinigingsmaatregelen.<br />
gedurende de rest van het jaar hield de zorg<br />
dat sommige <strong>eu</strong>rolanden niet aan hun kredietverplichtingen zouden<br />
kunnen voldoen aan. Daarbij kwam dat de budgettaire verkrapping<br />
in de laatste paar maanden van <strong>2010</strong> reeds zijn invloed kreeg op de<br />
groei van het besteedbaar inkomen.<br />
De arbeidsmarkt loopt altijd wat achter bij de groei van het BBP. De<br />
werkloosheid bereikte in december <strong>2010</strong> met 10,1% een hoogtepunt.<br />
Met rond 5% in Nederland en rond 20% in Spanje waren er<br />
grote verschillen te zien binnen de <strong>eu</strong>rozone. Onder invloed van het<br />
herstel van de economie in Europa krabbelden ook de consumentenbestedingen<br />
weer op (+0,6%). De detailhandelsverkopen, een<br />
component van de consumentenbestedingen, groeiden gedurende het<br />
jaar met een bescheiden 0,9%. Het herstel was meer te vinden bij de<br />
duurzame goederen – duurzame consumptiegoederen deed het iets<br />
beter dan voedingsmiddelen. Het consumentenvertrouwen steeg eind<br />
2009, begin <strong>2010</strong> in de meeste landen en bleef daarna stabiel. Op de<br />
Europese retailvastgoedmarkten bleef er een prominent verschil in de<br />
prestaties van primaire en secundaire locaties. Overal op het vasteland<br />
’11 ’12 ’13 ’14 ’15 > ’15 doorlopend<br />
nederland frankrijk italië spanje/portugal duitsland turkije totaal<br />
verhuurbare oppervlakte (x 1,000 m 2 ) 562,0 388,8 250,2 185,4 123,0 226,8 1.736,2<br />
bezettingsgraad (financieel) % 97% 92% 98% 94% 100% 94% 96%<br />
waarde operationele portef<strong>eu</strong>ille (€ mln) 1.847,4 1.618,0 1.384,2 748,0 512,0 527,7 6.637,5<br />
jaarhuur (€ mln) 126,1 101,3 90,3 57,1 32,5 40,3 447,6<br />
jaarhuur per m 2 (€) 224 261 361 308 264 178 258<br />
van Europa concentreerden huurders en investeerders zich op de beste<br />
locaties met de grootste bezoekersaantallen.<br />
reTail<br />
De jaarlijkse huuropbrengsten van de winkelportef<strong>eu</strong>ille (inclusief<br />
geassocieerde deelnemingen) namen toe naar € 447,6 miljoen eind<br />
<strong>2010</strong>, tegen € 374,2 miljoen eind 2009. Duitsland werd toegevoegd<br />
als ni<strong>eu</strong>we thuismarkt. Hierdoor groeide de retailportef<strong>eu</strong>ille van<br />
<strong>Corio</strong> met 123.000 m 2 BVO. Ook nam <strong>Corio</strong> twee grote centra over in<br />
Italië: Le Vele/Millennium op Sardinië met een BVO van 31.900 m 2<br />
en 50% van de aandelen van Porta di Roma in Rome met een totale<br />
BVO van 97.000 m 2 . als gevolg van deze overname is <strong>Corio</strong> Italia<br />
nu verantwoordelijk voor het beheer van het gehele Porta di Romacomplex.<br />
De nettohuuropbrengsten stegen met 18,3% in <strong>2010</strong> (2009:<br />
7,3%) naar € 360,3 miljoen. De toename van € 55,9 miljoen was<br />
voornamelijk toe te schrijven aan acquisities. De totale bijdrage aan<br />
het resultaat van deze acquisities in <strong>2010</strong> kwam uit op € 54,4 miljoen.<br />
Tegelijkertijd werden de nettohuuropbrengsten door desinvesteringen<br />
€ 5,6 miljoen minder. Het effect van het toevoegen of verwijderen van<br />
projecten aan of uit de pijplijn was € 1,6 miljoen positief. De like-forlike<br />
stijging voor de retailportef<strong>eu</strong>ille bedroeg € 5,5 miljoen.<br />
De like-for-like voor retail bedroeg 1,9% in <strong>2010</strong> (2009: 1,7%). Dit<br />
was hoger dan de gemiddelde consumentenprijsindex van 1,6% voor<br />
de <strong>eu</strong>rozone en de nominale groei in detailhandelsbestedingen in de<br />
<strong>eu</strong>rozone van 0,9%.<br />
34
ni<strong>eu</strong>we verhuur en huurverlengingen<br />
reTailPorTef<strong>eu</strong>ille<br />
thuismarkten % van totaal huurverhogingen (%)<br />
nederland huurverlenging 3,9 6,6<br />
ni<strong>eu</strong>we verhuur 1,9 2,3<br />
totaal 5,8 5,2<br />
frankrijk huurverlenging 3,1 12,5<br />
ni<strong>eu</strong>we verhuur 4,2 9,9<br />
totaal 7,3 11,0<br />
italië huurverlenging 4,7 13,6<br />
ni<strong>eu</strong>we verhuur 10,5 8,3<br />
totaal 15,2 10,0<br />
spanje/portugal huurverlenging 11,8 -10,2<br />
ni<strong>eu</strong>we verhuur 4,8 7,4<br />
totaal 16,6 -5,2<br />
turkije huurverlenging 8,3 -7,6<br />
ni<strong>eu</strong>we verhuur 8,2 -25,0<br />
totaal 16,5 -16,3<br />
totaal huurverlenging 5,0 2,6<br />
ni<strong>eu</strong>we verhuur 4,8 5,0<br />
totaal 9,8 3,8<br />
afhankelijk van de huurwaarden, of markthuurwaarde, en de<br />
omzetgroei in de winkelcentra kunnen huren worden verhoogd of<br />
huurders worden vervangen wanneer het huurcontract afloopt. De<br />
verhoging komt boven op de indexering die al heeft plaatsgevonden.<br />
In <strong>2010</strong> werd 9,8% (2009: 8,1%) van de jaarlijkse huuropbrengsten<br />
gerealiseerd door ni<strong>eu</strong>we verhuur of verlengingen, waardoor de<br />
contractuele rente met 3,8% klom (2009: 7,2%). De daling van het<br />
groeitempo in vergelijking met 2009 is te verklaren door het feit dat de<br />
vastgoedsector achterblijft bij de reële economie.<br />
De afloopdatum van huurcontracten in retail was goed gespreid over<br />
de jaren en slechts een relatief klein percentage (5%) komt in 2011 in<br />
aanmerking voor huurverlenging of ni<strong>eu</strong>we verhuur.<br />
gemiddelde BezeTTingsgraad reTailPorTfolio<br />
in % <strong>2010</strong> 2009<br />
nederland 98,0 98,4<br />
frankrijk 92,3 93,9<br />
italië 98,9 99,1<br />
spanje/portugal 93,9 93,0<br />
Duitsland 99,8 nvt<br />
turkije 95,3 92,2<br />
totaal retail 96,2 96,3<br />
De bezettingsgraad in Nederland, Italië en Duitsland was in <strong>2010</strong><br />
hoog. De lagere bezetting in Frankrijk was voor een groot deel toe<br />
te schrijven aan grand Littoral in Marseille en quais d’Ivry in Ivrysur-Seine.<br />
Bijna 1 procentpunt van de leegstand was het gevolg van<br />
strategische leegstand.<br />
kanToren<br />
De kantorenportef<strong>eu</strong>ille besloeg eind <strong>2010</strong> slechts 4% van de totale<br />
portef<strong>eu</strong>ille. Van deze kantoren bevond 84% zich in Frankrijk, vooral in<br />
de regio rond Parijs en de rest in Nederland en Duitsland. Eind <strong>2010</strong><br />
bedroeg de waarde van de kantorenportef<strong>eu</strong>ille € 266,9 miljoen.<br />
BedrijfsruimTen<br />
De bedrijfsruimteportef<strong>eu</strong>ille bestaat uit slechts twee overgebleven<br />
objecten in Frankrijk met een totale waarde van € 14,4 miljoen. In<br />
<strong>2010</strong> heeft <strong>Corio</strong> één bedrijfsruimtecomplex in Frankrijk verkocht voor<br />
€ 41,6 miljoen.<br />
oPeraTionele en BeheerskosTen<br />
De operationele kosten stegen in <strong>2010</strong> met € 11,0 miljoen (20,3%)<br />
naar € 64,8 miljoen. Ook als percentage van de theoretische huur<br />
namen de operationele kosten toe van 12,9% in 2009 naar 13,5%<br />
in <strong>2010</strong>. Deze toename hing samen met een verhoging van de<br />
voorziening voor dubi<strong>eu</strong>ze debit<strong>eu</strong>ren en hogere niet-terugvorderbare<br />
servicekosten. De operationele kosten als percentage van de<br />
theoretische opbrengsten verschillen aanzienlijk van land tot land.<br />
oPeraTionele kosTen als % van de BruTo<br />
TheoreTisChe huur<br />
35<br />
<strong>2010</strong> 2009<br />
nederland 16,3 16,3<br />
frankrijk 9,1 8,7<br />
italië 10,1 7,8<br />
spanje/portugal 17,4 16,1<br />
Duitsland 8,0 nvt<br />
turkije 29,1 29,8<br />
totaal 13,5 12,9<br />
De hogere percentages voor Nederland, Spanje en Turkije zijn<br />
voornamelijk toe te schrijven aan erfpachtkosten. Exclusief deze kosten<br />
zou het percentage voor <strong>Corio</strong> in <strong>2010</strong> 11,4% hebben bedragen<br />
(2009: 10,9%). In Frankrijk, Italië en Duitsland wordt een groot deel<br />
van de operationele kosten doorberekend aan de huurders.<br />
Ook de beheerskosten namen in <strong>2010</strong> toe, met € 4,0 miljoen naar<br />
€ 39,5 miljoen. als percentage van de bruto theoretische huur daalden<br />
de beheerskosten naar 8,2% in <strong>2010</strong> van 8,5% in 2009. De efficiëntie<br />
verbeterde.
Samenvatting <strong>Corio</strong> jaarverSlag <strong>2010</strong><br />
Waarderingen<br />
BeleggingsmarkT<br />
De directe beleggingen in retailvastgoed in Europa namen in <strong>2010</strong><br />
gestaag toe. De vastgoedbeleggingen groeiden met 68% op jaarbasis<br />
en klommen naar € 20,6 miljard. gedurende het jaar vonden er in<br />
de Europese retailvastgoedmarkt ongeveer vijftig transacties plaats<br />
van ten minste € 100 miljoen. Samen goed voor meer dan de helft<br />
van het transactievolume. Vooral het laatste kwartaal van <strong>2010</strong><br />
was zeer sterk, met een transactievolume dat 80% hoger was dan<br />
in het laatste kwartaal van 2009. Op zoek naar solide beleggingen<br />
concentreerden beleggers zich op een klein assortiment van de beste<br />
objecten met goede huurcontracten op goede locaties in de liquide<br />
markten. In <strong>2010</strong> hadden de secondaire objecten nog te lijden van<br />
de economische crisis. Deze objecten bleven grotendeels buiten het<br />
blikveld van de belegger. De concentratie op het a-segment stond<br />
verdere groei van de totale beleggingen in de weg. Deze ontwikkeling<br />
komt tot uiting in het grote verschil in primaire en secondaire<br />
aanvangsrendementen, wat tegelijkertijd de risicobereidheid van<br />
beleggers weergeeft. Door de onzekere economische vooruitzichten en<br />
de daaruit voortvloeiende problemen met de verhuur en de huurprijs<br />
aarzelen beleggers om ook naar de meer secondaire objecten te kijken.<br />
De meer liquide markten van het Verenigd Koninkrijk, Duitsland en<br />
Frankrijk waren binnen Europa de grootste beleggingsmarkten in <strong>2010</strong><br />
en trokken meer aandacht van beleggers. De ontwikkeling van het<br />
beleggingsvolume volgde de algehele economische ontwikkeling van<br />
de stabiele Europese economieën. Landen als Duitsland en Frankrijk<br />
hadden minder te lijden van of kwamen sterk terug uit de economische<br />
crisis en profiteerden van de groeiende belangstelling. Beleggers zijn<br />
het meest geïnteresseerd in deze goed presterende landen vanwege de<br />
stabiliteit van de vastgoedmarkten en het feit dat deze landen minder<br />
strenge bezuinigingsmaatregelen hoefden te nemen dan hun Zuid-<br />
Europese tegenhangers.<br />
op zoek naar<br />
soliDe beleggingen<br />
concentreerDen<br />
beleggers zich op een<br />
klein assortiment van De<br />
beste objecten met goeDe<br />
huurcontracten op goeDe<br />
locaties in De liquiDe<br />
markten<br />
Terwijl beleggers in 2008 en 2009 terugkeerden naar hun thuismarkten<br />
probeerden zij in <strong>2010</strong> te profiteren van de eerste tekenen van herstel.<br />
Kapitaalkrachtige investeerders als staatsbeleggingsfondsen en een<br />
aantal b<strong>eu</strong>rsgenoteerde en institutionele beleggers profiteerden van<br />
het klimaat en kwamen in het bezit van gunstig geprijsde activa. De<br />
mogelijkheden hiertoe bleven echter beperkt omdat er geen grote aantallen<br />
objecten van topkwaliteit werden aangeboden, waar beleggers<br />
op uit waren. Een aantal voorbeelden van investeringen in topkwaliteit<br />
in <strong>2010</strong> zijn de acquisitie van <strong>Corio</strong>’s Duitse portef<strong>eu</strong>ille en die van<br />
Porta di Roma, waarvoor <strong>Corio</strong> en allianz de krachten bundelden.<br />
Een opmerkelijke ontwikkeling is dat institutionele beleggers op<br />
projectniveau zijn gaan samenwerken met vastgoedbeleggers met<br />
een bewezen staat van dienst op het gebied van operationeel beheer.<br />
Krachtenbundeling geb<strong>eu</strong>rt om twee redenen: institutionele beleggers<br />
hebben een beheerder nodig, bij voork<strong>eu</strong>r de beste, en ze willen zeker<br />
weten dat ze de juiste prijs betalen. Die zekerheid kunnen ze krijgen<br />
door samen te werken met een b<strong>eu</strong>rsgenoteerde partner.<br />
Hoewel de kredietverlening langzaam aan weer wat soepeler werd,<br />
stonden de banken nog niet te trappelen om grote transacties te<br />
financieren. alleen in de gezondere markten in Europa toonden zij<br />
verhoogde interesse voor transacties tegen betere voorwaarden en<br />
zelfs met licht hogere LTV dan tijdens het hoogtepunt van de financiële<br />
crisis. De bereidheid van de banken beperkt zich echter tot eersteklas<br />
activa omdat zij nog steeds op hun hoede zijn en voornamelijk<br />
geïnteresseerd in volledig verhuurde, goed presterende objecten op<br />
a-locaties.<br />
Retail was het meest gewild onder investeerders in <strong>2010</strong>. Op<br />
zoek naar laag risico en een goed rendement op hun beleggingen<br />
concentreerden zij zich op de beste winkelcentra en panden in<br />
winkelstraten met bewezen waarde. Door deze interesse daalde de<br />
aanvangsrendementen op kwaliteitsretailobjecten sterk in de meeste<br />
markten op het vasteland van Europa. In landen met een gezonde<br />
onderliggende economie daalde het aanvangsrendement op de beste<br />
winkelcentra over het algemeen aanzienlijk. Zelfs in de Zuid-Europese<br />
36
herwaarderingen van de PorTef<strong>eu</strong>ille in <strong>2010</strong> (exClusief geassoCieerde deelnemingen)<br />
(€ mln) nederland frankrijk italië spanje/portugal Duitsland turkije totaal totaal %<br />
operationeel<br />
retail 50,7 85,6 37,7 16,3 3,6 -17,9 175,8 2,8%<br />
kantoren -3,3 12,4 1,3 10,4 4,4%<br />
bedrijfsruimten 3,4 3,4 34,7%<br />
totaal operationeel 47,4 101,4 37,7 16,3 4,9 -17,9 189,6 2,9%<br />
operationeel (%) 2,6% 5,9% 2,8% 2,2% 0,9% -5,0% 2,9%<br />
ontwikkeling<br />
retail -4,6 5,2 -5,2 -0,3 – -8,8 -13,7 -4,2%<br />
kantoren 4,1 4,1 26,5%<br />
totaal ontwikkeling -4,6 9,3 -5,2 -0,3 – -8,8 -9,6 -2,8%<br />
ontwikkeling (%) -6,1% 12,8% -10,6% -6,1% – -16,7% -2,8%<br />
totaal<br />
retail 46,1 90,8 32,4 15,9 3,6 -26,7 162,1 2,5%<br />
kantoren -3,3 16,5 1,3 14,5 5,7%<br />
bedrijfsruimten 3,4 3,4 32,0%<br />
total herwaardering 42,8 110,7 32,4 15,9 4,9 -26,7 180,0 2,6%<br />
totaal % 2,2% 6,2% 2,3% 2,2% 0,8% -6,4% 2,6%<br />
landen waar de overheidsfinanciën het zwaarst getroffen werden<br />
door de economische crisis toonden de aanvangsrendementen op<br />
de beste winkelcentra een licht neerwaartse trend voor die kwaliteitsretailobjecten<br />
die hebben bewezen dat ze de crisis kunnen doorstaan.<br />
TaxaTieProCedures en meThoden<br />
De operationele en ontwikkelingsportef<strong>eu</strong>ille van <strong>Corio</strong> wordt<br />
iedere drie maanden getaxeerd op marktwaarde. alle taxaties zijn<br />
in overeenstemming met IFRS en alle externe taxaties worden<br />
verricht conform de taxatiestandaarden van het Red Book van de<br />
Royal Institution of Chartered Surveyors (RICS) en de internationale<br />
taxatiestandaarden van het International Valuation Standard<br />
Committee (IVSC).<br />
De externe taxaties vinden tweemaal per jaar plaats, op 30 juni en 31<br />
december. Die taxaties betreffen alle operationele beleggingsobjecten<br />
die huuropbrengsten genereren, alle grondposities en alle beleggingsobjecten<br />
in ontwikkeling.<br />
37<br />
De externe taxaties worden verricht door onafhankelijke, gecertificeerde<br />
taxat<strong>eu</strong>rs met erkende en relevante professionele kwalificaties en<br />
ervaring met de plaatselijke markt en de categorie objecten die wordt<br />
getaxeerd. <strong>Corio</strong> geeft de taxat<strong>eu</strong>r zoveel mogelijk informatie zodat hij<br />
of zij een complete taxatie kan doen. Elke business unit van <strong>Corio</strong> werkt<br />
met ten minste twee onafhankelijke taxat<strong>eu</strong>rs. Ten minste een keer<br />
in de vijf jaar wordt van taxat<strong>eu</strong>r gewisseld of wordt deze vervangen.<br />
Om de onafhankelijkheid van de taxat<strong>eu</strong>rs te waarborgen, zijn de<br />
taxatievergoedingen niet direct gerelateerd aan de waarde van de<br />
objecten. In <strong>2010</strong> werd de portef<strong>eu</strong>ille van <strong>Corio</strong> getaxeerd door de<br />
volgende externe taxat<strong>eu</strong>rs CB Richard Ellis, Cushman & Wakefield,<br />
DTZ, Eva, Jones Lang LaSalle, NaI, PWC, RCg Expertise, Savills,<br />
Simonelli, TSKB en Weatherall. Na een aanbestedingsprocedure<br />
legt <strong>Corio</strong> op dit moment de laatste hand aan het selecteren en<br />
het afsluiten van contracten met ni<strong>eu</strong>we taxat<strong>eu</strong>rs voor de periode<br />
2011-2013. Wij hebben besloten het aantal taxat<strong>eu</strong>rs te verminderen<br />
om niet alleen de efficiëntie van het taxatieproces, maar ook de<br />
uniformiteit en de kwaliteit van de resultaten te verbeteren.
Samenvatting <strong>Corio</strong> jaarverSlag <strong>2010</strong><br />
relatief gezien, vonDen<br />
De grootste positieve<br />
herwaarDeringen<br />
plaats in al onze franse<br />
Deelportef<strong>eu</strong>illes en De<br />
spaanse portef<strong>eu</strong>ille.<br />
Dit is voornamelijk te<br />
Danken aan een verbeterD<br />
marktsentiment<br />
De gebruikte waarderingsmethodes zijn de contante waarde-methode<br />
en de directe kapitalisatie-methode, waarbij de marktparameters<br />
met betrekking tot huur, rendementen en discontovoeten gebaseerd<br />
zijn op vergelijkbare en recente markttransacties. Objecten onder de<br />
€ 25 miljoen kunnen worden getaxeerd op basis van de contante<br />
waarde-methode, over een periode van 15 jaar, of de uitgebreide<br />
directe kapitalisatie-methode, of beide, afhankelijk van wat de taxat<strong>eu</strong>r<br />
voor het project in de betreffende markt het meest geschikt vindt.<br />
Objecten met een waarde van meer dan € 25 miljoen worden echter<br />
altijd getaxeerd op basis van beide methoden. In alle gevallen worden<br />
referentietaxaties voor zowel markthuur als rendement opgenomen in<br />
het taxatierapport. Voor de taxatie van ontwikkelingsprojecten wordt<br />
gebruik gemaakt van de residuele waardemethode. De residuele<br />
waarde wordt berekend door de geschatte resterende kosten af te<br />
trekken van de marktwaarde van het object bij oplevering, die wordt<br />
bepaald door middel van een van de bovenstaande methodes.<br />
Interne taxaties worden elk jaar op 31 maart en 30 september verricht<br />
door de plaatselijke business units in overleg met de holding. De<br />
interne taxatiemethode is gebaseerd op de directe kapitalisatiemethode<br />
waarbij de waarde van de meest recente taxatie wordt<br />
bijgesteld aan de hand van recente en relevante veranderingen in<br />
marktparameters, zoals rendementen en huur en/of wijzigingen in het<br />
object zelf, zoals de bezettingsgraad en de huren. als zich in de markt<br />
geen belangrijke veranderingen hebben voorgedaan wat betreft huur of<br />
rendement, of in het object zelf, dan worden de meest recente externe<br />
taxaties alleen aangepast op basis van de veranderingen van kwartaal<br />
op kwartaal in huuropbrengsten door indexering, ni<strong>eu</strong>we verhuur en<br />
huurverlengingen. Voor beleggingsobjecten in ontwikkeling wordt<br />
eveneens een raming van de totale resterende kosten gemaakt.<br />
wijzigingen in de waarde van de PorTef<strong>eu</strong>ille<br />
In <strong>2010</strong> steeg de waarde van de operationele vastgoedportef<strong>eu</strong>ille<br />
(exclusief geassocieerde deelnemingen) van € 5.516,0 miljoen naar<br />
€ 6.714,3 miljoen. De stijging viel voornamelijk toe te schrijven aan de<br />
acquisities die gedurende het jaar werden gedaan (€ 1.035,3 miljoen),<br />
waaronder objecten als onderdeel van de overname in Duitsland,<br />
Le Vele/Millennium, Porta di Roma en anatolium. Een aantal non<br />
core objecten in Nederland en Frankrijk werd verkocht voor een<br />
totaal bedrag van € 236,3 miljoen. Na twee negatieve jaren leverden<br />
herwaarderingen een positieve bijdrage aan de waardeveranderingen<br />
van de operationele portef<strong>eu</strong>ille (€ 189,6 miljoen. De rest van het<br />
verschil bestond uit investeringen (€ 34,4 miljoen), het verschuiven<br />
van (her)ontwikkelingsprojecten naar de operationele portef<strong>eu</strong>ille<br />
(€ 177,4 miljoen), verplaatsing vanuit de operationele portef<strong>eu</strong>ille<br />
naar materiële vaste activa (€ 5,4 miljoen) en valutakoersverschillen<br />
(€ 3,3 miljoen).<br />
De waarde van de ontwikkelingsportef<strong>eu</strong>ille, inclusief grond, steeg van<br />
€ 194,5 miljoen naar € 336,8 miljoen. De stijging was voornamelijk<br />
toe te schrijven aan de overname van ontwikkelingsprojecten (€ 212,7<br />
miljoen) zoals de Königsgalerie in Duisburg. Daarnaast waren er aan<br />
de ene kant investeringen van € 107,8 miljoen en aan de andere<br />
kant verschuivingen van de pijplijn naar de operationele portef<strong>eu</strong>ille<br />
(- € 177,4 miljoen). De waarde werd eveneens beïnvloed door<br />
bijzondere waardeverminderingen van € 21,2 miljoen, positieve<br />
herwaarderingen van € 11,6 miljoen en overige nettowijzigingen,<br />
waaronder geactiveerde rente voor een totaal van € 8,8 miljoen.<br />
herwaardering van de oPeraTionele PorTef<strong>eu</strong>ille<br />
Na twee negatieve jaren waren de herwaarderingen in <strong>2010</strong> positief.<br />
De herwaardering van de operationele portef<strong>eu</strong>ille was in <strong>2010</strong> 2,9%<br />
positief. De totale herwaardering bestaat uit € 247,6 miljoen positieve<br />
waarderingen en € 6,6 miljoen verkoopwinsten, die gedeeltelijk teniet<br />
werden gedaan door € 64,6 miljoen aan negatieve herwaarderingen.<br />
De herwaarderingen waren positief in Nederland, Frankrijk, Italië en<br />
Spanje. De Duitse portef<strong>eu</strong>ille bleef min of meer stabiel en in Turkije<br />
was de herwaardering negatief.<br />
De positieve herwaarderingen betroffen winkelcentra in Nederland<br />
(+ € 64,2 miljoen totaal, inclusief alexandrium in Rotterdam met<br />
€ 12,2 miljoen en Hoog Catharijne in utrecht met € 7,1 miljoen),<br />
38
waardering van oPeraTionele PorTef<strong>eu</strong>ille (exClusief geassoCieerde deelnemingen)<br />
nettomarktwaarde (€ mln) herwaardering* like-for-like herwaardering** rendementseffect effect netto<br />
31-12-<strong>2010</strong> 31-12-2009 € mln % € mln % % waardering*** inkomsten %<br />
retail<br />
nederland 1.847,4 1.817,4 50,6 2,8% 46,3 2,9% 0,5% 2,4%<br />
frankrijk 1.618,0 1.595,2 85,6 5,6% 83,4 5,8% 5,2% 0,6%<br />
italië 1.384,2 1.007,3 37,7 2,8% 28,9 2,9% -0,4% 3,3%<br />
spanje/portugal 748,0 574,4 16,2 2,2% 20,5 3,6% 1,4% 2,2%<br />
Duitsland 512,0 – 3,6 0,7% – – – –<br />
turkije**** 343,9 187,5 -17,9 -5,0% -14,3 -7,4% -4,1% -3,3%<br />
totaal<br />
kantoren<br />
6.453,5 5.181,8 175,8 2,8% 164,8 3,4% 1,7% 1,8%<br />
nederland 43,5 50,4 -3,3 -7,0% -0,4 -6,2% -3,6% -2,6%<br />
frankrijk 187,9 219,3 12,4 7,0% 9,1 5,1% 22,7% -17,6%<br />
Duitsland 16,0 13,5 1,3 8,6% 1,3 8,6% 0,7% 7,9%<br />
totaal<br />
Bedrijfsruimten<br />
247,4 283,2 10,4 4,4% 10,0 5,0% 20,2% -15,2%<br />
frankrijk 13,4 51,0 3,4 34,7% -0,5 -3,6% -9,3% 5,7%<br />
totaal 13,4 51,0 3,4 34,7% -0,5 -3,6% -9,3% 5,7%<br />
totaal operationeel 6.714,3 5.516,0 189,6 2,9% 174,3 3,5% 2,6% 0,9%<br />
* herwaarderingen van acquisities zijn bepaald ten opzichte van de aankoopprijs. herwaarderingen van verkopen zijn berekend op basis van de gerealiseerde verkoopprijs.<br />
** herwaarderingen voor de like-for-like portef<strong>eu</strong>ille zijn inclusief alle objecten die zowel in het vierde kwartaal van 2009 als in het vierde kwartaal van <strong>2010</strong> in de portef<strong>eu</strong>ille zaten en<br />
exclusief deelnemingen.<br />
*** het netto inkomsteneffect in de waardering is berekend op basis van de wijziging in de netto theoretische huur per de waarderingsdatum van de objecten (dat wil zeggen, de<br />
contractuele huur op jaarbasis plus de omzetgerelateerde huur en overige inkomsten, plus markthuur voor leegstand na aftrek van operationele kosten). met tijdelijke kortingen wordt<br />
rekening gehouden in de waardering van de objecten maar deze tellen niet mee bij de berekening van de netto inkomsten.<br />
**** De waarden en herwaarderingen voor turkije zijn exclusief deelnemingen<br />
Frankrijk (€ 103,3 miljoen totaal, inclusief grand Place in grenoble<br />
met € 28,3 miljoen en grand Littoral in Marseille met € 19,2<br />
miljoen) en Italië (+ € 37,7 miljoen totaal, inclusief € 12,6 miljoen<br />
van Shopville Le gru in Turijn en € 7,0 miljoen van Porta di Roma in<br />
Rome). Relatief gezien, vonden de grootste positieve herwaarderingen<br />
plaats in al onze Franse deelportef<strong>eu</strong>illes: retail (5,6%), kantoren<br />
(7,0%) en bedrijfsruimten (34,7%) en de Spaanse portef<strong>eu</strong>ille<br />
(exclusief Espaço guimarães in guimarães, Portugal, +3,2%). Dit<br />
was voornamelijk te danken aan het verbeterde marktsentiment voor<br />
eersteklas, conjunctuurbestendige winkelcentra. De grootste negatieve<br />
herwaarderingen betroffen de Turkse portef<strong>eu</strong>ille (- € 20,3 miljoen),<br />
de Franse retailportef<strong>eu</strong>ille (- € 15,9 miljoen voornamelijk door quais<br />
d’Ivry in Ivry-sur-Seine met min € 7,8 miljoen en art de Vivre in Orgeval,<br />
€ 3,4 miljoen negatief) en de Nederlandse winkelportef<strong>eu</strong>ille (€ 14,7<br />
miljoen negatief). De waarde van de Nederlandse kantorenportef<strong>eu</strong>ille<br />
werd neerwaarts bijgesteld met € 3,3 miljoen. De grootste relatieve<br />
negatieve herwaardering betrof de Nederlandse kantorenportef<strong>eu</strong>ille<br />
(-7,0%), maar de herwaardering van de Turkse portef<strong>eu</strong>ille was<br />
eveneens aanzienlijk (-5,0%).<br />
De positieve herwaarderingen waren het resultaat van een combinatie<br />
van de gunstige ontwikkeling van de huren en de druk op de<br />
39
Samenvatting <strong>Corio</strong> jaarverSlag <strong>2010</strong><br />
gewogen gemiddeld neTTo TheoreTisCh rendemenT<br />
31-12-<strong>2010</strong> 30-06-<strong>2010</strong> 31-12-2009 verschil in basispunten<br />
<strong>2010</strong> totaal eerste halfjaar <strong>2010</strong><br />
retail<br />
nederland 6,5% 6,6% 6,6% -10 –<br />
frankrijk 6,1% 6,3% 6,4% -30 -10<br />
italië 6,2% 6,2% 6,1% 10 10<br />
spanje/portugal* 7,2% 7,3% 7,2% – 10<br />
Duitsland 6,4% 6,5%<br />
turkije** 8,1% 8,3% 8,3% -20 –<br />
totaal<br />
kantoren<br />
6,5% 6,6% 6,6% -10 –<br />
nederland 12,9% 11,9% 11,1% 180 80<br />
frankrijk 6,8% 7,5% 8,5% -170 -100<br />
Duitsland 8,3% 8,6% 9,1% -80 -50<br />
totaal<br />
Bedrijfsruimten<br />
7,9% 8,3% 9,0% -110 -70<br />
frankrijk 9,5% 7,7% 8,6% 90 -90<br />
totaal 9,5% 7,7% 8,6% 90 -90<br />
totaal corio 6,5% 6,7% 6,7% -20 –<br />
* het ntr van de spaanse portef<strong>eu</strong>ille was 7,2% per ultimo <strong>2010</strong><br />
** voor turkije is de geassocieerde deelneming akmerkez niet meegenomen in de rendementsberekening. wordt akmerkez wel meegenomen, dan was de ntr in turkije ultimo <strong>2010</strong><br />
7,7%.<br />
rendementen door het herstel van de beleggingsmarkten gedurende<br />
het jaar. Dit was vooral het geval voor objecten op a-locaties. De<br />
objecten die met negatieve herwaardering te maken kregen, zijn veelal<br />
centra met specifieke problemen die als gevolg daarvan nog kampen<br />
met leegstand en dalende huren.<br />
Op like-for-like basis bedroeg de opwaartse herwaardering van de<br />
portef<strong>eu</strong>ille van <strong>Corio</strong> 3,5%. De herwaardering was voornamelijk toe te<br />
schrijven aan het verbeterde sentiment op de investeringsmarkt, met<br />
een rendementeffect van 2,6%. Verbeteringen aan de inkomstenkant<br />
droegen 0,9% bij. Dit is hoofdzakelijk het gevolg van een aanzienlijk<br />
rendementeffect in Frankrijk. In de overige markten droeg het<br />
inkomsteneffect meer bij dan het rendementeffect.<br />
rendemenTen<br />
In <strong>2010</strong> verbeterden de netto-aanvangsrendementen van de<br />
retailobjecten in de portef<strong>eu</strong>ille van <strong>Corio</strong> licht, na twee jaar van<br />
rendementsstijgingen. De rendementen voor de beste objecten<br />
daalden in het merendeel van de deelportef<strong>eu</strong>illes, terwijl die van de<br />
overige objecten stabiel bleven of licht stegen. De stabilisatie begon<br />
in de tweede helft van 2009 en zette zich voort in de eerste helft<br />
van <strong>2010</strong>. Vanaf medio <strong>2010</strong> begonnen de aanvangsrendementen<br />
van de beste objecten zich weer naar beneden te begeven door<br />
de toegenomen belangstelling van beleggers en het verbeterende<br />
marktsentiment. Deze verbetering werd het eerst zichtbaar in het<br />
sterkere Frankrijk. Daarna volgden Nederland en Spanje. In Spanje<br />
begonnen de rendementen in het laatste kwartaal van <strong>2010</strong> omlaag<br />
te gaan. De aanvangsrendementen van de Duitse en Italiaanse<br />
portef<strong>eu</strong>ille bleven stabiel. gemiddeld genomen verbeterde het<br />
aanvangsrendement met 20 basispunten van 6,7% naar 6,5%.<br />
40
waardering onTwikkelingsPorTef<strong>eu</strong>ille<br />
nettomarktwaarde (€ mln) herwaardering<br />
31-12-10 31-12-09 (€ mln) %<br />
retail<br />
nederland 70,7 64,3 -4,6 -6,1%<br />
frankrijk 61,4 17,6 5,2 9,2%<br />
italië 44,0 41,2 -5,2 -10,6%<br />
spanje/portugal 5,4 1,5 -0,3 -6,1%<br />
Duitsland 78,4 – – –<br />
turkije 43,7 40,7 -8,8 -16,7%<br />
bulgarije 12,7 12,6 –* 0,1%<br />
totaal<br />
kantoren<br />
316,3 177,9 -13,7 -4,2%<br />
frankrijk 19,5 15,6 4,1 26,5%<br />
totaal<br />
Bedrijfsruimten<br />
19,5 15,6 4,1 26,5%<br />
frankrijk 1,0 1,0 –* 3,8%<br />
totaal 1,0 1,0 – 3,8%<br />
total ontwikkelingsportef<strong>eu</strong>ille<br />
* Door afronding was er een kleine positieve herwaardering.<br />
336,8 194,5 -9,6 -2,8%<br />
De grootste rendementsverbetering deed zich voor in de Franse<br />
portef<strong>eu</strong>ille: min 50 basispunten voor de hele portef<strong>eu</strong>ille en min<br />
30 basispunten voor de winkelportef<strong>eu</strong>ille. In de eerste helft van<br />
<strong>2010</strong> werd een verbetering van 10 basispunten waargenomen<br />
en in de tweede helft kwamen daar nog 20 basispunten bij. De<br />
rendementen van de Franse kantoren- en bedrijfsruimteportef<strong>eu</strong>ille<br />
zijn minder vergelijkbaar over het gehele jaar. Beide deelportef<strong>eu</strong>illes<br />
omvatten een klein deel van de totale portef<strong>eu</strong>ille. Hiervan werden<br />
er gedurende het jaar enkele verkocht, waardoor het profiel van deze<br />
deelportef<strong>eu</strong>illes veranderde. Op like-for-like basis verbeterde het<br />
aanvangsrendement van de Franse kantorenportef<strong>eu</strong>ille echter ook<br />
aanzienlijk. In Nederland verbeterden de aanvangsrendementen in de<br />
tweede helft van het jaar toen een daling van 10 basispunten in het<br />
netto theoretisch rendement van de retailportef<strong>eu</strong>ille werd genoteerd.<br />
In de periode 2008-09 had Spanje te maken met de grootste<br />
opwaartse rendementsverschuiving, maar de situatie stabiliseerde<br />
zich in <strong>2010</strong> en de aanvangsrendementen van de betere objecten<br />
begonnen in het laatste kwartaal van <strong>2010</strong> zelfs te dalen. Het<br />
aanvangsrendement van de Spaanse portef<strong>eu</strong>ille bleef het hele jaar<br />
stabiel door de acquisitie van Espacio Torrelodones in Madrid. Op likefor-like<br />
basis verbeterde het netto theoretisch aanvangsrendement met<br />
10 basispunten. Het rendement van de Italiaanse portef<strong>eu</strong>ille bleef<br />
stabiel terwijl de gehele portef<strong>eu</strong>ille een stijging van 10 basispunten<br />
liet zien. Dit kwam voornamelijk door de overname van Le Vele/<br />
Millennium op Sardinië tegen aantrekkelijke voorwaarden en met<br />
potentieel voor toegevoegde waarde. Het hogere rendement hangt<br />
samen met het feit dat dit centrum een ander profiel heeft dan de rest<br />
van de Italiaanse portef<strong>eu</strong>ille; het is gedeeltelijk een recreatief centrum<br />
en het ligt op Sardinië. Het rendement van de Turkse portef<strong>eu</strong>ille<br />
verbeterde dankzij de toevoeging van het regionale centrum anatolium<br />
in Bursa. Op like-for-like basis verslechterde het aanvangsrendement<br />
in Turkije licht. Het rendement in Duitsland steeg licht met 10<br />
basispunten voor de retailobjecten. Het aanvangsrendement van ons<br />
kantoorobject Rondahaus in Böblingen veerde op dankzij de stijgende<br />
bezettingsgraad, waardoor het risico afneemt.<br />
41<br />
herwaardering van de onTwikkelingsPorTef<strong>eu</strong>ille<br />
De herwaardering van de ontwikkelingsportef<strong>eu</strong>ille was in <strong>2010</strong><br />
2,8% negatief door specifieke problemen met bepaalde projecten en<br />
terughoudendheid.<br />
Het saldo bijzondere waardeverminderingen van € 9,6 miljoen bestond<br />
uit negatieve herwaarderingen van in totaal € 21,2 miljoen. Hier stond<br />
€ 11,6 miljoen aan positieve herwaarderingen tegenover. De negatieve<br />
herwaarderingen betroffen voornamelijk ontwikkelingsprojecten in<br />
Turkije (totaal € 8,8 miljoen negatief, inclusief anatolium in Bursa<br />
€ 8,6 miljoen negatief); (her)ontwikkelingsprojecten in Nederland<br />
(€ 6,1 miljoen, inclusief Metropole in almere € 3,3 miljoen negatief)<br />
en het voormalige pand van IKEa in Turijn (€ 5,2 miljoen negatief).<br />
De herontwikkeling hiervan voegt waarde toe aan Shopville Le gru (al<br />
gedeeltelijk zichtbaar), wat deze negatieve herwaardering weer goed<br />
maakt. De positieve herwaarderingen betroffen voornamelijk projecten<br />
in Frankrijk (€ 9,9 miljoen positief, inclusief € 3,8 miljoen voor Le<br />
Newton in Clamart en € 3,6 miljoen voor Monoprix in Mulhouse) en<br />
enkele kleine positieve herwaarderingen van projecten in Nederland<br />
van in totaal € 1,6 miljoen. Overige wijzigingen in boekwaarde zijn het<br />
resultaat van verschuivingen van en naar de operationele portef<strong>eu</strong>ille,<br />
of komen tot uiting in de voortgaande investeringen in (her)ontwikkelingsprojecten.
Samenvatting <strong>Corio</strong> jaarverSlag <strong>2010</strong><br />
verslag van de raad van BesTuur<br />
ONTWIKKELINgS<br />
OVERZICHT<br />
f.y.m.m. fonTaine (frederiC, 1958)<br />
Cdo en lid van de raad van Bestuur / Ceo van <strong>Corio</strong> france<br />
Benoemingstermijn 1 mei 2008 tot 1 mei 2012.<br />
Franse nationaliteit.<br />
De ni<strong>eu</strong>we afDeling cDo<br />
bestaat uit ieDereen binnen<br />
corio, mijzelf incluis.<br />
het samenbrengen van De<br />
creativiteit van De Diverse<br />
experts in De lanDen van<br />
corio en het Delen van<br />
De meest succesvolle<br />
benaDeringen zijn een<br />
bijzonDer waarDevolle<br />
ervaring.<br />
nevenfuncties: bestuurslid CNCC (Conseil National des Centres<br />
Commerciaux de France) en FSIF (Fédération des Sociétés<br />
Immobilières et Foncières).<br />
42
Door internationale<br />
ervaring het renDement<br />
maximaliseren<br />
Chief develoPmenT offiCer<br />
In <strong>2010</strong> heeft <strong>Corio</strong> een ni<strong>eu</strong>we functie gecreëerd in de Raad van<br />
Bestuur, namelijk die van Chief Development Officer. Tevens is een<br />
ni<strong>eu</strong>we, virtuele Development Office in het leven geroepen. Frédéric<br />
Fontaine, de CEO van <strong>Corio</strong> France, is benoemd tot eerste CDO. De<br />
heer Fontaine oefent als lid van de Raad van Bestuur al sinds 2006<br />
het toezicht uit op belangrijke ni<strong>eu</strong>we (her)ontwikkelingsprojecten bij<br />
<strong>Corio</strong>. Met deze ni<strong>eu</strong>we functie wordt in feite de bestaande situatie<br />
geformaliseerd. gezien de groei en de grote ambities van <strong>Corio</strong> wilde<br />
de Raad van Bestuur van <strong>Corio</strong> (de kwaliteit van) het toezicht op en<br />
risicobeheer van de ontwikkelingsactiviteiten zekerstellen met de<br />
invoering van een formelere managementaanpak. De heer Fontaine<br />
bekleedt naast zijn functie als Chief Development Officer ook de positie<br />
van CEO <strong>Corio</strong> France.<br />
Het Development Office bestaat uit een stuurgroep van internationale<br />
deskundigen van <strong>Corio</strong> die over aanzienlijke ervaring beschikken<br />
met vastgoedontwikkeling en de winkelmarkt. De heer Fontaine is<br />
persoonlijk eindverantwoordelijk voor de validatie en goedk<strong>eu</strong>ring<br />
van de conceptfase van alle belangrijke projecten. Tot 2006 werden<br />
alle ni<strong>eu</strong>we en herontwikkelingsprojecten op landenniveau door<br />
de nationale business units verzorgd. Voor de meerderheid van de<br />
projecten blijft dat ook in de toekomst het geval. grote, complexe<br />
en belangrijke projecten vallen met ingang van <strong>2010</strong> onder het<br />
toezicht van het Development Office, dat verder gespecialiseerde<br />
deskundigheid biedt aan alle business units van <strong>Corio</strong> en dat optreedt<br />
als (onderzoeks)centrum dat kan bijdragen aan de kwaliteit en het<br />
succes van alle projecten.<br />
43<br />
ProjeCTen onder ToeziChT van heT develoPmenT offiCe<br />
HOOg CaTHaRIJNE / uTRECHT<br />
Het meest bezochte winkelcentrum van Nederland<br />
bevindt zich halverwege een 20-jarig<br />
herontwikkelingsplan. gezien de lange ontwikkelingstermijn<br />
en de enorme reikwijdte van de<br />
activiteiten moet <strong>Corio</strong> ervoor zorgen dat het<br />
project kan rekenen op optimale commerciële<br />
en technische onderst<strong>eu</strong>ning. Ook wordt het<br />
project op deze manier voortdurend bewaakt.<br />
MaREMagNuM / BaRCELONa<br />
Dit is een belangrijk herontwikkelingsproject<br />
van eersteklas retailvastgoed in het populaire<br />
havengebied van Barcelona. De ontwikkeling<br />
van de bovenste verdieping is gaande. Het<br />
project gaat binnenkort een ni<strong>eu</strong>we fase<br />
in, waarbij het directe omliggende terrein<br />
opni<strong>eu</strong>w wordt ingericht.<br />
TARSu / TARSuS<br />
Een belangrijk ‘brownfield’ project. De cruciale<br />
conceptfase is afgerond en met de bouw<br />
is eind <strong>2010</strong> begonnen. Het project wordt<br />
volgens de planning in 2012 geopend.<br />
aNaTOLIuM / BuRSa<br />
<strong>Corio</strong> heeft dit project in een vroege fase<br />
aangekocht, net toen het eerste concept<br />
er lag maar er nog ruimte was om de<br />
totale layout te optimaliseren. De bouw<br />
van het complex is in <strong>2010</strong> afgerond; het<br />
winkelcentrum is in november <strong>2010</strong> geopend.
Samenvatting <strong>Corio</strong> jaarverSlag <strong>2010</strong><br />
overziChT PijPlijn 31 deCemBer <strong>2010</strong><br />
sPeerPunTen in <strong>2010</strong><br />
In <strong>2010</strong> is het concept voor het ni<strong>eu</strong>we Development Office voor<br />
het eerst opgesteld. Een team deskundigen is ingezet als centraal<br />
Development Committee. De commissie bestaat uit gino antonacci,<br />
Chief Operating Officer <strong>Corio</strong> Italia; Paul Tankink, Chief Development<br />
Officer <strong>Corio</strong> Nederland; Christophe Mouton, de onlangs benoemde<br />
CEO van <strong>Corio</strong> España en de heer Fontaine als voorzitter. Deze<br />
kerngroep wordt uitgebreid met alle relevante deskundigheid binnen<br />
<strong>Corio</strong>, afhankelijk van de taakopdracht. In <strong>2010</strong> zijn vier belangrijke<br />
lopende projecten van <strong>Corio</strong> geselecteerd voor het ni<strong>eu</strong>we, centrale<br />
management- en toezichtsysteem. Die projecten zijn Hoog Catharijne<br />
(Nederland), Maremagnum (Spanje), Tarsu (Turkije) en Bursa (Turkije).<br />
doelsTelling vanaf 2011<br />
• alle belangrijke projecten in de pijplijn van <strong>Corio</strong> komen in dit proces<br />
van centrale begeleiding terecht; op dit moment is al een tiental<br />
projecten hiervoor aangewezen, waaronder ook alle grote ni<strong>eu</strong>we<br />
ontwikkelingsprojecten in Duitsland.<br />
• De CDO bewaakt alle ni<strong>eu</strong>we projecten (zoals het meest recente<br />
in Turijn, Palazzo del Lavoro) en regelt eventuele verdere benodigde<br />
onderst<strong>eu</strong>ning.<br />
geografisChe sPreiding ToTale PijPlijn<br />
€ 3,0 miljard (%)<br />
Nederland 34%<br />
Frankrijk 4%<br />
Italië 30%<br />
Spanje 1%<br />
Duitsland 26%<br />
Turkije 5%<br />
(€ mln) committed deferrable Waivable totaal % van totaal<br />
reeds geinvesteerd 237,9 137,7 3,8 379,4 13%<br />
fixed 944,2 57,6 - 1.001,8 33%<br />
variable - 1.111,5 545,5 1.657,0 54%<br />
totale piijplijn 1.182,1 1.306,8 549,3 3.038,2<br />
% van totaal 39% 43% 18%<br />
pijplijn<br />
44<br />
<strong>Corio</strong> werkt voortdurend aan de versterking van de winkelportef<strong>eu</strong>ille<br />
en daarmee ook van het totaalrendement. We verbeteren het<br />
risicoprofiel van de portef<strong>eu</strong>ille door onze vastgoedobjecten selectief<br />
op te knappen, te renoveren en uit te breiden, alsmede door<br />
ni<strong>eu</strong>we ontwikkelingsprojecten te starten en geschikte overnames<br />
en desinvesteringen te doen. aan die activiteiten ligt één doel ten<br />
grondslag: het creëren van duurzame en favoriete ontmoetingsplekken.<br />
Ondanks de beperkte beschikbaarheid van eersteklas retailvastgoed<br />
met een dominante positie op de zeer concurrerende thuismarkten had<br />
<strong>Corio</strong> ultimo <strong>2010</strong> toch 34 projecten in de pijplijn. Die pijplijn bestaat<br />
uit eigen (her)ontwikkelingsprojecten, die goed zijn voor 32% van de<br />
totale waarde van de pijplijn; het resterende deel (68%) zijn turnkeyprojecten.<br />
De projecten in de pijplijn worden naar gelang de status van het project<br />
onderverdeeld in committed, deferrable en waivable (gecomitteerd,<br />
uitstelbaar en annuleerbaar). In tegenstelling tot projecten in de<br />
committed pijplijn moeten de partijen bij de deferrable en waivable<br />
pijplijn nog voldoen aan een voorwaarde of termijn. aan projecten<br />
in de variabele pijplijn zit dus een element van onzekerheid wat<br />
betreft de timing, bijvoorbeeld omdat er eerst een vergunning moet<br />
komen alvorens men met de bouw kan beginnen. Een project in de<br />
waivable pijplijn kan te allen tijde worden geschrapt zonder dat er<br />
voor <strong>Corio</strong> een boeteclausule of andere consequenties aan vast zitten.<br />
Investeringen in bestaande operationele projecten worden alleen tot<br />
de vaste of variabele pijplijn gerekend als ze naar verwachting extra
BeTalingssChema PijPlijn (€ mln)<br />
350<br />
300<br />
250<br />
200<br />
150<br />
100<br />
50<br />
Reeds betaald 2011 2012 2013 2014 2015 >2015<br />
Fixed Committed Fixed deferrable Variable deferrable Waivable<br />
overziChT van de CommiTTed PiiPlijn ProjeCTen<br />
project status type aanvullende<br />
ontwikkeling (m2 totale m<br />
)<br />
2 bij totaal reeds gein- totale investe- verwachte<br />
oplevering vesteerd (x € mln) ring (x € mln) opening<br />
berlijn boulevard berlin constructie ontwikkeling 80.000 80.000 60,0 382,4 q2 2012<br />
venetië marghera voorbereiding ontwikkeling 31.380 31.380 1,0 146,0 q2 2013<br />
ni<strong>eu</strong>wegein city plaza constructie herontwikkeling 26.600 33.000 3,6 118,7 q3 11/q4 13<br />
Duisburg königsgalerie constructie herontwikkeling 17.856 17.856 48,2 74,9 q4 2011<br />
toulouse moulin de nailloux constructie ontwikkeling 22.129 22.129 28,6 59,0 q4 2011<br />
hildesheim arneken galerie constructie ontwikkeling 27.204 27.204 – 56,7 q3 2012<br />
tarsus tarsu constructie ontwikkeling 27.600 27.600 14,2 54,2 q4 2012<br />
busnago globo 3 gereed uitbreiding 8.364 8.364 1,2 51,7 q1 2011<br />
rotterdam markthal constructie ontwikkeling 11.345 11.345 – 45,5 q3 2014<br />
spijkenisse stadsplein constructie ontwikkeling 11.920 11.920 30,6 38,0 q4 2011<br />
zoetermeer oosterheem constructie ontwikkeling 11.850 11.850 0,7 37,3 q2 2013<br />
heerhugowaard middenwaard constructie herontwikkeling 7.800 39.740 21,3 25,0 q4 2011<br />
utrecht singelborch hc constructie ontwikkeling 1.463 76.700 12,6 24,1 q2 2012<br />
utrecht vredenburg hc constructie ontwikkeling 5.800 5.800 7,5 20,5 q3 2012<br />
udine città fiera completed uitbreiding 6.200 6.200 – 17,1 q4 2011<br />
barcelona maremagnum constructie herontwikkeling 4.160 18.700 4,0 9,2 q4 2011<br />
spijkenisse De kopspijker voorbereiding herontwikkeling 550 5.500 1,0 5,9 q4 2011<br />
turijn ikea (fase 2) voorbereiding herontwikkeling 13.712 13.712 – 5,8 q2 2011<br />
hoofddorp paradijs constructie herontwikkeling 1.131 7.271 2,4 3,5 q2 2011<br />
bologna gran reno voorbereiding uitbreiding 1.193 1.193 1,0 3,5 q3 2011<br />
rotterdam boulevard nesselande (fase 2) construction ontwikkeling 1.250 10.187 – 3,1 q1 2014<br />
319.507 467.651 237,9 1.182,1<br />
inkomsten voor dat project genereren. Hieronder vallen dus niet de<br />
kapitaalinvesteringen die de kwaliteit van een object verbeteren maar<br />
naar verwachting geen extra inkomsten opleveren.<br />
Projecten worden continu geëvalueerd op basis van het risicorendementsprofiel<br />
in het licht van de wijzigende marktomstandigheden<br />
enerzijds en de (lange)termijnstrategie van <strong>Corio</strong> anderzijds. Zo is er<br />
over een project in Frankrijk opni<strong>eu</strong>w onderhandeld en is dat project<br />
in <strong>2010</strong> tegen aanzienlijk betere voorwaarden weer in de portef<strong>eu</strong>ille<br />
terechtgekomen. Het nettoaanvangsrendement voor dit project is<br />
inmiddels gestegen naar 8,4% (was 6,2%). Door de omstandigheden<br />
en lange (aan)looptijden van dit soort winkelprojecten en de bedragen<br />
die daarmee gemoeid zijn, kunnen de opleveringsdata en daarmee<br />
tevens het verwachte rendement elk moment veranderen. <strong>Corio</strong> zoekt<br />
continu naar ni<strong>eu</strong>we mogelijke projecten voor de pijplijn.<br />
45<br />
Projecten in de committed pijplijn waren ultimo <strong>2010</strong> gestegen<br />
tot € 1.182 miljoen (inclusief € 238 miljoen reeds geïnvesteerd),<br />
vergeleken met € 703 miljoen (inclusief € 121 miljoen reeds<br />
geïnvesteerd) eind 2009. De vaste pijplijn bestaat uit 21 projecten, 10<br />
ni<strong>eu</strong>we en 11 herontwikkelingen. In <strong>2010</strong> zijn twee ni<strong>eu</strong>we projecten<br />
in bedrijf genomen: Boulevard Nesselande in Rotterdam en het<br />
winkelcentrum anatolium in Bursa (ook werd een aantal gedeeltelijke<br />
herontwikkelingsprojecten operationeel). Bij elkaar zijn met deze<br />
projecten verwachte huuropbrengsten gemoeid van € 12,3 miljoen
Samenvatting <strong>Corio</strong> jaarverSlag <strong>2010</strong><br />
op jaarbasis. In Italië is het grootste deel van de voormalige IKEaruimte<br />
(bij Shopville Le gru) weer in bedrijf genomen (zie geografisch<br />
overzicht over Italië). Per 31 december <strong>2010</strong> bedroeg het rendement<br />
op totale kosten van de projecten in de vaste pijplijn 6,6%<br />
( = geschatte nettohuuropbrengsten als percentage van de<br />
investeringen, na aftrek van financieringskosten en beheerkosten).<br />
de volgende ProjeCTen zijn in <strong>2010</strong> in de PijPlijn<br />
gekomen:<br />
markThal in roTTerdam<br />
Markthal Rotterdam is een overdekte hal met ruimte voor circa 100<br />
marktkramen van 20 m 2 waar alleen verse producten worden verkocht.<br />
De verwachte overnameprijs bedraagt € 42 miljoen. Behalve de<br />
voedselafdeling zijn er in de markthal ook 15 winkels te vinden en<br />
8 eet- en drinkgelegenheden. De markthal gaat naar verwachting in<br />
2014 open.<br />
moulin de naillioux in Toulouse<br />
Moulin de Naillioux is een unieke factory outlet in ontwikkeling in het<br />
zuiden van Frankrijk. Het centrum bevindt zich in Toulouse, een van<br />
de snelstgroeiende steden van Frankrijk, zowel in economische als in<br />
demografische zin. De opening van de eerste fase wordt voorzien voor<br />
november 2011.<br />
königsgalerie in duisBurg<br />
Königsgalerie Duisburg is een gemengd ontwikkelingsproject voor<br />
winkelen, vrijetijdsbesteding en kantoren. Het complex is gunstig<br />
gelegen in het stadshart van Duisburg, tegenover de winkelstraten<br />
Kuhstraße en Köningstraße.<br />
Boulevard Berlin in Berlijn<br />
Boulevard Berlin is een winkelcentrum aan de Schloßstraße,<br />
de winkelstraat van het stadsdeel Steglitz-Zehlendorf in het<br />
zuidwesten van Berlijn. Door de huurders, de locatie en het ontwerp<br />
wordt Boulevard Berlin het aantrekkelijkste winkelcentrum in het<br />
verzorgingsgebied.<br />
arneken galerie in hildesheim<br />
arneken galerie is een winkelcentrum in de binnenstad van<br />
Hildesheim, met een verbinding naar de belangrijkste winkelstraten.<br />
Het ontwikkelingsproject omvat 24.000 m 2 en is verdeeld over grote<br />
en kleinere winkeleenheden, eetgelegenheden en parkeerplaatsen.<br />
Hildesheim ligt 30 kilometer ten zuiden van Hannover; de koopkracht is<br />
hier 8% hoger dan het landelijke gemiddelde.<br />
QuarTier an der sTadTmauer in BamBerg<br />
quartier an der Stadtmauer Bamberg is een ontwikkelingsproject<br />
van 12.500 m 2 voor winkels en drink- en eetgelegenheden verdeeld<br />
over circa 40 eenheden op drie verdiepingen. Het project versterkt de<br />
verbinding tussen het busstation en de bestaande winkelstraten van de<br />
stad Bamberg in Bavaria.<br />
Palazzo del lavoro in Turijn<br />
Palazzo del Lavoro in Turijn is een bestaand monumentaal gebouw met<br />
aanpalende grond. Het project wordt gerenoveerd en herontwikkeld<br />
tot een winkelcentrum met een totale BVO van 28.000 m 2 . Het<br />
winkelcentrum opent naar verwachting in 2014 haar d<strong>eu</strong>ren.<br />
Kijk voor meer informatie over andere delen van de pijplijn naar het<br />
overzicht achterin dit verslag.<br />
46<br />
Projecten in de deferrable en waivable pijplijn vertegenwoordigden<br />
per 31 december <strong>2010</strong> een totale investering van € 1,9 miljard<br />
(2009: € 1,6 miljard), inclusief € 142 miljoen (2009: € 131 miljoen)<br />
reeds geïnvesteerd. Deze categorie van de pijplijn bestond uit 13<br />
projecten, waarvan er zeven ni<strong>eu</strong>w waren en zes herontwikkelingen. Het<br />
rendement op de totale kosten zoals hierboven gedefinieerd bedroeg<br />
ultimo <strong>2010</strong> 7,3%.
Tien jaar overziChT PorTef<strong>eu</strong>ille<br />
(€ mln) operationele porte- oplevering portef<strong>eu</strong>ille ultimo<br />
% oplevering na 2015 portef<strong>eu</strong>ille ultimo<br />
%<br />
retail<br />
f<strong>eu</strong>ille ultimo <strong>2010</strong> voor 2015<br />
2015<br />
2020<br />
nederland 1.847,4 544,9 2.392,3 27% 499,8 2.892,1 30%<br />
frankrijk 1.618,0 118,2 1.736,2 20% – 1.736,2 18%<br />
italië 1.384,2 384,8 1.769,0 20% 529,0 2.298,0 24%<br />
spanje/portugal 748,0 24,6 772,6 9% – 772,6 8%<br />
Duitsland 512,0 779,6 1.291,6 15% – 1.291,6 13%<br />
turkije 527,7 157,4 685,1 8% – 685,1 7%<br />
bulgarije – – – – – – –<br />
totaal 6.637,3 2.009,5 8.646,8 99% 1.028,8 9.675,6 100%<br />
kantoren verkoop tot 2015<br />
nederland 43,5 – 43,5 1% – 43,5 –<br />
frankrijk 187,9 -187,9 – – – – –<br />
Duitsland 16,0 -16,0 – – – – –<br />
totaal 247,4 -203,9 43,5 1% – 43,5 –<br />
Bedrijfsruimten –<br />
frankrijk 13,4 – 13,4 – – 13,4 –<br />
totaal 6.898,1 1.805,6 8.703,7 100% 1.028,8 9.732,5 100%<br />
De tabel geeft weer hoe de portef<strong>eu</strong>illes in Nederland, Italië en Duitsland in het bijzonder versterkt worden door de pijplijnprojecten.<br />
reeds geïnvesTeerd en zekerheden<br />
Het is beleid bij <strong>Corio</strong> om zekerheden (zoals een bankgarantie) te<br />
verlangen voor bedragen die <strong>Corio</strong> al heeft geïnvesteerd in projecten<br />
die nog kunnen worden geannuleerd. De reeds geïnvesteerde bedragen<br />
in de eigen ontwikkelingsprojecten van <strong>Corio</strong> maken daarentegen al<br />
deel uit van de ontwikkelingsportef<strong>eu</strong>ille van <strong>Corio</strong>. Deze bedragen<br />
worden in de geconsolideerde balans verantwoord onder ‘vastgoed in<br />
ontwikkeling’.<br />
De al geïnvesteerde bedragen in alle pijplijnprojecten zijn niet gelijk<br />
aan de bedragen onder ‘vastgoed in ontwikkeling’ in de balans, om de<br />
volgende redenen:<br />
• Investeringen in turnkey-projecten vallen onder overige posten in de<br />
balans maar zijn niet gerangschikt onder vastgoed in ontwikkeling;<br />
• De al geïnvesteerde bedragen in pijplijnprojecten worden in<br />
de geconsolideerde balans van <strong>Corio</strong> tegen reële marktwaarde<br />
verantwoord;<br />
• grond wordt tegen reële marktwaarde onder ‘beleggingen in<br />
vastgoed in ontwikkeling’ verantwoord. Veel van die grond betreft<br />
potentiële retailprojecten of uitbreidingen van bestaande centra.<br />
<strong>Corio</strong> heeft diverse stukken grond in bezit. Deze projecten vallen<br />
niet onder de pijplijn omdat ze nog niet in ontwikkeling zijn. De<br />
uitzondering is het project in Italië, dat voor een deel is afgerond.<br />
47
Samenvatting <strong>Corio</strong> jaarverSlag <strong>2010</strong><br />
fusie leidt tot op<br />
drie na grootste<br />
retailvastgoedfonds<br />
in <strong>eu</strong>ropa<br />
2000<br />
48
viB+wBn=<strong>Corio</strong><br />
de fusie van viB en wBn resulteerde in een ni<strong>eu</strong>w vastgoedfonds<br />
met een uitstekende strategische positie op de <strong>eu</strong>ropese<br />
vastgoedmarkt en een beter risicoprofiel<br />
toename totale Waarde corio (€ mld)<br />
3.0<br />
2.5<br />
2.0<br />
1.5<br />
1.0<br />
0.5<br />
VIB<br />
VIB+WBN=<strong>Corio</strong><br />
Voor de fusie Na de fusie<br />
sPeCialisT<br />
in <strong>eu</strong>roPees<br />
reTailvasTgoed<br />
sectorspreiding voor de fusie (%) sectorspreiding na de fusie (%)<br />
Retail<br />
Kantoren<br />
Bedrijfsruimten<br />
2<br />
+ 65%<br />
sTerke<br />
invloed door<br />
eigen Beheer<br />
winkelCenTra<br />
4<br />
3<br />
1<br />
Retail<br />
Kantoren<br />
Bedrijfsruimten<br />
2<br />
ons doel: uiT-<br />
Breiden naar<br />
ni<strong>eu</strong>we <strong>eu</strong>ro-<br />
Pese landen<br />
3<br />
49<br />
1
Samenvatting <strong>Corio</strong> jaarverSlag <strong>2010</strong><br />
sterke groei in<br />
<strong>eu</strong>ropa door<br />
overname trema<br />
2001<br />
50
laval<br />
la mayenne<br />
CherBourg<br />
CoTenTin<br />
monTr<strong>eu</strong>il<br />
la grande PorTe<br />
ivry-sur-seine<br />
ivry grand Ciel<br />
issy-les-moulineaux<br />
les Trois moulins<br />
toename totale Waarde corio (€ mld)<br />
4.0<br />
3.5<br />
3.0<br />
2.5<br />
2.0<br />
1.5<br />
1.0<br />
0.5<br />
<strong>Corio</strong><br />
<strong>Corio</strong>+Trema<br />
grooTsTe<br />
TransaCTie oP<br />
de oPen markT<br />
daT jaar<br />
Turijn<br />
shoPville le gru<br />
Bologna<br />
shoPville gran reno<br />
modena<br />
grandemilia<br />
forse groei in<br />
de omvang van<br />
de aCTiviTeiTen<br />
valenCia<br />
CC gran Turia<br />
madrid<br />
CC gran via de horTaleza<br />
madrid<br />
offiCe gran via de horTaleza<br />
de Trema-portef<strong>eu</strong>ille, inclusief het lokale beheer, wordt voor<br />
€ 595 miljoen aangekocht. de portef<strong>eu</strong>ille bestaat uit 10 kwalitatief<br />
sterke winkelcentra in frankrijk, italië en spanje.<br />
geografische spreiding voor acquisitie (%) geografische spreiding na acquisitie (%)<br />
nederland<br />
Frankrijk<br />
Spanje<br />
nederland<br />
Frankrijk<br />
Spanje<br />
Italië<br />
iTalië Toegevoegd<br />
als<br />
ni<strong>eu</strong>we ThuismarkT<br />
<strong>Corio</strong><br />
51
Samenvatting <strong>Corio</strong> jaarverSlag <strong>2010</strong><br />
uitBreiden naar<br />
een ni<strong>eu</strong>We, jonge<br />
markt<br />
2005<br />
52
gezien de fase van ontwikkeling<br />
van Turkije in het algemeen en de<br />
demografische, economische en<br />
vastgoedaspecten in het bijzonder<br />
wordt de winkelmarkt in Turkije op<br />
de korte en ook langere termijn<br />
als groeimarkt aangemerkt.<br />
<strong>Corio</strong>, ‘firsT<br />
mover’ oP<br />
de Turkse<br />
winkelmarkT<br />
enorme<br />
markT meT<br />
uiTsTekende<br />
vooruiTziChTen<br />
53<br />
ToPkwaliTeiT<br />
winkelen in heT<br />
‘Parijs van heT<br />
naBije oosTen’
Samenvatting <strong>Corio</strong> jaarverSlag <strong>2010</strong><br />
duitsland<br />
de volgende<br />
trede op onze<br />
ladder<br />
<strong>2010</strong><br />
54
<strong>Corio</strong> ziet de transactie als<br />
een uitgelezen kans om een<br />
toonaangevende positie in<br />
duitsland op te bouwen met wat<br />
kan worden gezien als kwalitatief<br />
sterke beschikbare activa op<br />
deze markt. door de stabiliteit<br />
van de duitse markt kan <strong>Corio</strong><br />
naar verwachting rekenen op een<br />
nog sterkere uitvalsbasis om op<br />
toekomstige groeimogelijkheden<br />
in te spelen.<br />
grooTsTe<br />
ConsumenTenmarkT<br />
in<br />
<strong>eu</strong>roPa<br />
ToePassing<br />
Bewezen<br />
exPerTise in<br />
een ni<strong>eu</strong>w land<br />
duiTsland is<br />
Toege voegd<br />
als ThuismarkT<br />
<strong>Corio</strong><br />
55
Samenvatting <strong>Corio</strong> jaarverSlag <strong>2010</strong><br />
iets Weten over<br />
de toekomst?<br />
geWoon vragen!<br />
2011<br />
56
Bij <strong>Corio</strong> willen we graag weten wat er in het hoofd van de<br />
consument omgaat. dus zijn we de straat op gegaan. gewoon<br />
vragen dus. we hebben met uiteenlopende mensen gesproken.<br />
“ik hou van een<br />
merk meT een<br />
eigen sTerke<br />
visie”<br />
“ik hou van<br />
winkels meT<br />
vriendelijk<br />
Personeel”<br />
onder andere met mensen met een hekel aan winkelen. maar ook<br />
met meiden die elke dag wel in een winkel te vinden zijn. mensen<br />
zeiden: “we willen verrast worden, vinden het l<strong>eu</strong>k om ni<strong>eu</strong>we<br />
dingen te zien. en we willen worden uitgenodigd!”<br />
“ik hou van<br />
winkelen, heT<br />
geefT een goed<br />
gevoel”<br />
57
Samenvatting <strong>Corio</strong> jaarverSlag <strong>2010</strong><br />
meer dan de helft<br />
van de Wereld<br />
Woont in een stad<br />
en steden Blijven<br />
maar groeien<br />
2015<br />
58
een e<strong>eu</strong>w geleden woonde minder dan vijf procent van de<br />
wereldbevolking in een stad; in 2008 was dat percentage 50%. de<br />
komende tien jaar wordt dat 75%. steden blijven maar groeien en<br />
zijn meer dan ooit de plek waar je moet zijn. waarom verhuizen<br />
mensen naar de stad?<br />
400 miljoen<br />
mensen wonen<br />
in de grooTsTe<br />
25 sTeden<br />
kennis wordT<br />
uiTgewisseld;<br />
innovaTie<br />
BeginT hier<br />
stilzwijgende kennis wordt steeds waardevoller; voor een waardevolle<br />
uitwisseling hiervan is persoonlijk contact nodig. de tweede<br />
factor is serendipiteit, het aantrekken van mensen en middelen die<br />
we nodig hebben maar waarvan we nog niet weten dat ze bestaan.<br />
in een dichtbevolkte stad is de kans op zo’n ontmoeting groter.<br />
een PlaTform<br />
voor sTedelijke<br />
CulTuur en<br />
inTeraCTie<br />
59
Samenvatting <strong>Corio</strong> jaarverSlag <strong>2010</strong><br />
We heBBen sterke<br />
individuele<br />
Waarden, Worden<br />
ouder en Wjzer<br />
2018<br />
60
in <strong>eu</strong>ropa is 25% van de bevolking 65 of ouder. naarmate mensen<br />
ouder worden, voelen ze zich juist jonger. ze willen als individu<br />
worden behandeld. de jonge tiener wordt ondertussen belangrijker:<br />
beter geïnformeerd, meer ‘connected’ en met een sterke mening.<br />
mensen<br />
Creëren hun<br />
eigen waarden<br />
en idealen<br />
foCus oP<br />
individuen in<br />
PlaaTs van<br />
groePen<br />
61<br />
de ni<strong>eu</strong>we social media dragen steeds meer bij aan onze perceptie<br />
van de wereld. <strong>Corio</strong> vindt de consument belangrijk en wil graag<br />
zorgvuldig naar de consument luisteren. we richten ons op<br />
personen, niet op groepen. de consument komt op de eerste plaats.<br />
offline en<br />
online worden<br />
één
Samenvatting <strong>Corio</strong> jaarverSlag <strong>2010</strong><br />
het duurzame<br />
tijdperk is<br />
aangeBroken<br />
2020<br />
62
we zitten in een overgangsperiode van modern naar duurzaam naar<br />
een wereld die meer ‘connected’ is, lokaler, digitaler en duurzamer.<br />
een doek om de toekomst van onze samenleving op te schilderen.<br />
eCoBewusTzijn<br />
is een sTaTussymBool<br />
generaTie z is<br />
exTreem ‘ConneCTed’:<br />
digi-<br />
Taal geBoren<br />
‘sustainism’ bepaalt de creativiteit van de eenentwintigste<br />
e<strong>eu</strong>w. duurzaamheid, sociale netwerken, lokaal, biomimicry,<br />
gemeenschap, stadsplanning, voedsel en vele andere aspecten<br />
raken met elkaar verbonden.<br />
63<br />
lokaal is een<br />
kwaliTeiT, geen<br />
geografisChe<br />
indiCaTie
Samenvatting <strong>Corio</strong> jaarverSlag <strong>2010</strong><br />
NEDERLaND<br />
januari<br />
Zondagsopenstelling in winkelcentrum<br />
alexandrium in Rotterdam leidde tot een<br />
stijging van de bezoekersaantallen van 9%<br />
februari<br />
Turnkey-project winkelcentrum Boulevard<br />
Nesselande in Rotterdam (€ 27,0 miljoen) in<br />
bedrijf genomen<br />
maart<br />
Samenwerkingsovereenkomst getekend<br />
met NuON om in onze portef<strong>eu</strong>ille een<br />
energiebesparing te realiseren van 30%<br />
Online klanttevredenheidsonderzoeken in 11<br />
winkelcentra<br />
mei/juni<br />
<strong>Corio</strong> interviewt top 30 huurders over<br />
duurzaamheidskwesties en midzomerbijeenkomst<br />
met top 20 huurders over<br />
duurzaamheid<br />
september<br />
Opening bovenverdieping Cityplaza in Ni<strong>eu</strong>wegein<br />
Medewerkers tevredenheidsonderzoek<br />
afgerond: ‘great Place to Work’<br />
oktober<br />
Overname van Markthal, een<br />
ontwikkelingsproject met een waarde van<br />
€ 45,5 miljoen in Rotterdam<br />
november<br />
Opening H&M-vestiging in Belcour in Zeist<br />
64<br />
9.000 m 2 ni<strong>eu</strong>w winkeloppervlak in Middenwaard<br />
in Heerhugowaard in gebruik genomen
neDerlanDse economie<br />
groeit in <strong>2010</strong> met 1,7%,<br />
na een krimp van 4% het<br />
jaar Daarvoor. beschei Den<br />
groei van De consu men tenbe<br />
ste Din gen, met 2% en een<br />
0,7% stijging van De winkel<br />
omzetten. eerste klasretailsegment<br />
bleef stabiel<br />
markT<br />
Met een positieve groei van het BBP in <strong>2010</strong> van 1,7%, vergeleken met<br />
een negatieve groei van 4,0% in 2009, is de economie in Nederland in<br />
het afgelopen jaar aanzienlijk verbeterd. De Nederlandse economie is<br />
van oudsher sterk afhankelijk van de mondiale economie en de handel,<br />
en dat was in <strong>2010</strong> ook het geval. De verbetering van het groeicijfer<br />
was voornamelijk het gevolg van de stijgende export en overheidsbestedingen.<br />
De binnenlandse vraag herstelde zich in de loop van <strong>2010</strong><br />
eveneens, maar de consumentenbestedingen waren als onderdeel van<br />
de binnenlandse vraag nauwelijks een aanjager van de groei.<br />
Met de opleving van de economische groei daalde de werkloosheid,<br />
van het hoogste niveau van 5,8% in februari <strong>2010</strong> naar 4,8% in<br />
december. Ondanks de relatief gunstige economische ontwikkeling in<br />
Nederland bleef het consumentenvertrouwen het gehele jaar onder het<br />
langetermijngemiddelde. De onzekere situatie rond de formatie van een<br />
ni<strong>eu</strong>we coalitie die volgde op de Tweede Kamerverkiezingen en plannen<br />
van sommige politieke partijen om de hypotheekrenteaftrek te beperken,<br />
hadden een negatieve invloed op het vertrouwen van consumenten in<br />
hun financiële toekomst. Pas na het aantreden van de ni<strong>eu</strong>we regering,<br />
die beloofde de hypotheekrenteaftrek ongemoeid te zullen laten en<br />
na de verbeterde omstandigheden op de arbeidsmarkt, steeg het<br />
consumentenvertrouwen in het laatste kwartaal van <strong>2010</strong>. De jaarlijkse<br />
consumentenbestedingen lieten onder invloed hiervan een bescheiden<br />
groei zien van 2%, vergeleken met een groei van slechts 1,1% in 2009.<br />
Deze versnelde groei was hoofdzakelijk te danken aan bestedingen aan<br />
duurzame consumptiegoederen zoals huishoudelijke apparaten, auto’s,<br />
kleding en computers. De inflatie (HICP) bleef in <strong>2010</strong> laag, op 0,9%, en<br />
kwam daarmee nagenoeg overeen met het inflatiecijfer (1,0%) in 2009.<br />
Ondanks de moeilijke omstandigheden waarin sommige retailsectoren<br />
zich bevonden, vertoonde de detailhandel als geheel in de laatste<br />
maanden van <strong>2010</strong> gunstige groeicijfers. De totale detailhandelsverkopen<br />
stegen met 0,7%, een duidelijke verbetering vergeleken met een<br />
omzet van -4,5% in 2009. Een aantal financieel sterke en commercieel<br />
succesvolle nationale en internationale retailers zijn van plan om<br />
zowel in de grotere steden als in kleinere regionale stadscentra uit te<br />
breiden in de belangrijkste winkelstraten en winkelcentra. Tegelijkertijd<br />
zien wij dat andere winkeliers het hoofd nauwelijks boven water kunnen<br />
houden omdat zij zich moeilijk kunnen aanpassen aan de veranderende<br />
consumentenvraag of over onvoldoende middelen beschikken om een<br />
reorganisatie door te voeren. De vraag onder retailers naar a-locaties<br />
blijft groot en op deze locaties zijn de huurniveaus in de loop van <strong>2010</strong><br />
nagenoeg stabiel gebleven. Huurders zoals Rituals, Shoeby, Inditex en<br />
Starbucks hadden belangstelling voor a-locaties in winkelcentra. Bij<br />
B-locaties verliep de ni<strong>eu</strong>we verhuur echter moeizaam en daalden de<br />
huren als gevolg van de terughoudendheid van winkeliers.<br />
reTail<br />
PORTEFEuILLE EN WaaRDERINg<br />
De waarde van de winkelportef<strong>eu</strong>ille in Nederland (inclusief<br />
investeringen in de pijplijn) steeg naar € 1.918,1 miljoen ultimo <strong>2010</strong>,<br />
van € 1.881,7 miljoen in het jaar daarvoor. Er is in totaal voor € 44,7<br />
miljoen in de portef<strong>eu</strong>ille en in de pijplijn geïnvesteerd. Investeringen<br />
in de operationele portef<strong>eu</strong>ille betroffen vooral Hoog Catharijne in<br />
utrecht (€ 6,0 miljoen), Belcour in Zeist (€ 2,1 miljoen), Cityplaza<br />
in Ni<strong>eu</strong>wegein (€ 0,8 miljoen) en het winkelcentrum alexandrium in<br />
Rotterdam (€ 2,1 miljoen). Investeringen in de pijplijn ter waarde<br />
van € 28,8 miljoen hadden met name betrekking op Hoog Catharijne<br />
in utrecht (€ 8,8 miljoen), Middenwaard in Heerhugowaard (€ 4,2<br />
miljoen), Het Paradijs in Hoofddorp (€ 3,7 miljoen), Cityplaza in<br />
Ni<strong>eu</strong>wegein (€ 4,6 miljoen) en ‘t Circus in almere (€ 1,1 miljoen).<br />
In de loop van het jaar heeft <strong>Corio</strong> Boulevard Nesselande in Rotterdam<br />
in bedrijf genomen, evenals delen van Middenwaard in Heerhugowaard,<br />
het opgeknapte Foodplaza in Cityplaza Ni<strong>eu</strong>wegein, en een deel van Het<br />
Paradijs in Hoofddorp. <strong>Corio</strong> heeft voor € 80 miljoen aan kleine retailobjecten<br />
verkocht, waaronder Vinkhuizen in groningen (€ 18,8 miljoen),<br />
Veluwepoort in Epe (€ 15,8 miljoen), De Vlashoeck in Bergschenhoek<br />
(€ 13,1 miljoen) en Vliethof in Wateringen (€ 12,0 miljoen).<br />
De operationele portef<strong>eu</strong>ille onderging een opwaartse herwaardering<br />
van € 50,7 miljoen, een toename van de boekwaarde van 2,8% ten<br />
opzichte van ultimo 2009, vóór herwaardering. Waardestijgingen<br />
bedroegen in totaal € 64,2 miljoen, waardedalingen in totaal € 14,7<br />
miljoen en de winst op desinvesteringen kwam uit op € 1,2 miljoen.<br />
65
Samenvatting <strong>Corio</strong> jaarverSlag <strong>2010</strong><br />
De aanvangsrendementen in de Nederlandse winkelportef<strong>eu</strong>ille van<br />
<strong>Corio</strong> daalden gemiddeld met 10 basispunten, waardoor het netto<br />
theoretisch rendement van de Nederlandse winkelportef<strong>eu</strong>ille eind<br />
<strong>2010</strong> op 6,5% uitkwam, van 6,6% eind 2009.<br />
huren en BezeTTingsgraad<br />
De theoretische huur van de Nederlandse winkelportef<strong>eu</strong>ille nam met<br />
1,8% af, naar € 144,2 miljoen. Het eerste volledige jaar dat ‘t Circus<br />
in almere, de Mare in alkmaar en Boulevard Nesselande in Rotterdam<br />
(10 maanden) in bedrijf waren, in combinatie met uitbreidingen in<br />
Heerhugowaard, boden enig tegenwicht voor het effect van de verkoop<br />
van een aantal kleine retailprojecten in 2009 en <strong>2010</strong>.<br />
In <strong>2010</strong> zijn in de Nederlandse portef<strong>eu</strong>ille in totaal 106 ni<strong>eu</strong>we<br />
huurcontracten en 37 huurverlengingen getekend, met een huurstijging<br />
van per saldo 5,2%.<br />
Ondanks de gunstiger economische vooruitzichten in de laatste twee<br />
kwartalen van <strong>2010</strong> was er onder onze huurders een grote mate van<br />
terughoudendheid en zagen wij dat huurders het huurverlengingsproces<br />
vertraagden om daarmee besluiten zo lang mogelijk voor zich uit te<br />
schuiven. Huurders zetten zich schrap voor een mogelijk langdurigere<br />
periode van lagere omzetten in de komende jaren. De relatief trage<br />
huurstijging was voornamelijk het gevolg van de gedaalde basishuren<br />
bij Villa arena in amsterdam en de tijdelijk lagere huren om strategische<br />
leegstand in Hoog Catharijne in utrecht en Cityplaza in Ni<strong>eu</strong>wegein te<br />
vermijden. In de meeste andere winkelcentra wist <strong>Corio</strong> het huurniveau<br />
te handhaven. Overige inkomsten, die hoofdzakelijk verband hielden<br />
met kiosken, abri’s en reclameborden, namen toe naar € 0,9 miljoen.<br />
De gemiddelde financiële bezettingsgraad voor retail daalde in <strong>2010</strong> licht,<br />
naar 98,0% (2009: 98,4%). De strategische leegstand steeg als gevolg<br />
van de renovatie van Cityplaza in Ni<strong>eu</strong>wegein, Hoog Catharijne in utrecht<br />
en een aantal andere centra. Huurderving door leegstand was beperkt, een<br />
blijk van de relatieve veerkracht van de Nederlandse portef<strong>eu</strong>ille.<br />
De like-for-like nettohuurgroei op objecten die in de vergelijkbare<br />
periode 2009 en <strong>2010</strong> in de portef<strong>eu</strong>ille waren, steeg met 2,2%<br />
seCTorsPreiding in waarde nederland (%)<br />
100<br />
80<br />
60<br />
40<br />
20<br />
2006 2007 2008 2009 <strong>2010</strong><br />
Retail Kantoren Bedrijfsruimten<br />
(2009: 1,3%); dit was hoger dan het indexeringscijfer van 1,0% en kan<br />
worden verklaard door hercommercialisering, de toegenomen omzet uit<br />
parkeergelden versus hogere leegstand (voornamelijk strategisch) en<br />
licht hogere operationele kosten (+4,1%).<br />
BezoekersaanTallen en omzeT<br />
De bezoekersaantallen in de Nederlandse winkelcentra vertoonden<br />
de laatste paar jaar over het algemeen een lichte daling. In <strong>2010</strong><br />
kwamen er 0,7% minder bezoekers (2009 -1,5%), in lijn met<br />
algemene marktontwikkelingen. Een uitgesproken positieve bijdrage<br />
werd geleverd door het winkelcentrum alexandrium in Rotterdam,<br />
dat 0,7 miljoen meer bezoekers trok dankzij de koopzondagen – een<br />
stijging van 9%. Ook Middenwaard in Heerhugowaard leverde een<br />
positieve bijdrage, met een toename van de bezoekersaantallen van<br />
3% door de komst van 127.000 meer bezoekers. Dit hoofdzakelijk<br />
door de opening van het deel gericht op mode (BVO 9.000 m 2 ) dat<br />
op 1 januari 2011 aan <strong>Corio</strong> Nederland werd opgeleverd. Negatieve<br />
bijdragen waren er van Citypassage in Veldhoven, dat 9% minder<br />
bezoekers trok, en Kopspijker in Spijkenisse, dat de bezoekersstroom<br />
met 32% zag slinken als gevolg van de herontwikkeling van dit<br />
project en de daaruitvoortvloeiende strategische leegstand. Villa<br />
66
huurDerving Door<br />
leegstanD was beperkt, een<br />
blijk van De veerkracht<br />
van De neDerlanDse<br />
portef<strong>eu</strong>ille<br />
seCTorsPreiding nederland (%)<br />
Voedingsmiddelen en tabak<br />
Restaurants & Bars<br />
mode<br />
auto’s<br />
Huish. apparatuur/doe het zelf<br />
Cultuur, cadeaus en vrije tijd<br />
gezondheid en pers. verzorging<br />
Services<br />
amusementsdiensten<br />
Supermarkten/Hypermarkten<br />
Warenhuizen<br />
Speciaalverhuur<br />
arena had te kampen met een daling van het aantal bezoekers<br />
van 4% daar het winkelend publiek zich vanwege de aanhoudende<br />
economische onzekerheid nog altijd niet waagde aan dure aankopen<br />
voor woninginrichting. gezien het beperkte aantal omzetgerelateerde<br />
huurcontracten op de Nederlandse markt, is het niet mogelijk om het<br />
omzetniveau in de Nederlandse portfolio te bepalen.<br />
PijPlijn<br />
De totale pijplijn in Nederland bedraagt € 1,0 miljard (2009: € 1,0<br />
miljard); daarvan is € 119,6 miljoen (2009: € 121,8 miljoen) reeds<br />
geïnvesteerd. Van deze pijplijn is € 321,6 miljoen committed (waarvan<br />
€ 79,7 miljoen reeds geïnvesteerd), € 518,7 miljoen deferrable<br />
(€ 37,1 miljoen reeds geïnvesteerd) en € 204,4 miljoen waivable<br />
(€ 2,9 miljoen reeds geïnvesteerd). In <strong>2010</strong> zijn de volgende projecten<br />
in bedrijf genomen: Boulevard Nesselande in Rotterdam, een deel<br />
van het Middenwaard-project in Heerhugowaard, een deel van de<br />
renovatie van Cityplaza in Ni<strong>eu</strong>wegein (de voormalige Foodplaza) en<br />
een deel van Het Paradijs in Hoofddorp. De Markthal in Rotterdam is<br />
een ni<strong>eu</strong>w project in de committed pijplijn. De herontwikkeling van<br />
Hoog Catharijne in utrecht, die gefaseerd wordt uitgevoerd, is voor het<br />
grootste deel opgenomen in de deferrable pijplijn. Wanneer eenmaal<br />
aan de uitbreiding of herontwikkeling van een bepaald onderdeel<br />
ondersTaande ProjeCTen zijn oP diT momenT in<br />
aanBouw:<br />
Middenwaard in Heerhugowaard<br />
Cityplaza in Ni<strong>eu</strong>wegein (uitbreiding en verbouwing)<br />
Stadsplein in Spijkenisse<br />
Ni<strong>eu</strong>w Hoog Catharijne De Vredenburg en<br />
Singelborch in utrecht<br />
Oosterheem in Zoetermeer<br />
Markthal in Rotterdam<br />
is begonnen, komt dat deel in de fixed pijplijn, zoals in <strong>2010</strong> bij De<br />
Vredenburg en bij de herontwikkeling van Singelborch (onderdeel van<br />
de herontwikkeling van Hoog Catharijne) het geval was.<br />
kanToren<br />
<strong>Corio</strong> heeft een kleine strategische kantorenportef<strong>eu</strong>ille met een<br />
waarde van € 43,5 miljoen. De like-for-like nettohuuropbrengsten<br />
daalden met 17,1%, een weerspiegeling van ni<strong>eu</strong>we leegstand die<br />
resulteerde in een gemiddelde financiële bezettingsgraad van 90,9%,<br />
vergeleken met 95,3% in 2009.<br />
De nettohuuropbrengsten van de like-for-like Nederlandse kantorenportef<strong>eu</strong>ille<br />
kwam in <strong>2010</strong> uit op € 4,8 miljoen, van € 6,5 miljoen in 2009.<br />
Daarnaast was er sprake van meer leegstand door de herontwikkeling van<br />
de Singelborch, waar een aantal kantoren werd omgebouwd tot winkelruimte.<br />
Dit maakt deel uit van de herontwikkeling van Hoog Catharijne.<br />
<strong>Corio</strong> verhuisde eind <strong>2010</strong> naar haar ni<strong>eu</strong>we hoofdkantoor<br />
in Hoog Catharijne. als gevolg hiervan werd een deel van de<br />
kantorenportef<strong>eu</strong>ille overgeheveld naar materiële vaste activa.<br />
67
Samenvatting <strong>Corio</strong> jaarverSlag <strong>2010</strong><br />
FRaNKRIJK<br />
januari<br />
Verkoop Bordeaux Megastore voor € 67,3 miljoen (BVO 16.700 m 2 )<br />
februari<br />
acquisitie van Factory Outlet ontwikkeling Moulin de Nailloux voor € 59.0 miljoen tegen 8,4%<br />
rendement.<br />
juli<br />
Ni<strong>eu</strong>we huurovereenkomst met de huurder<br />
CSC Computer Systems in de kantoren van Le<br />
Balzac in Courbevoie voor een vaste periode<br />
van zeven en een kwart jaar<br />
December<br />
68<br />
Verkoop van kantoorgebouw MB9 in Nanterre<br />
voor € 43,9 miljoen (BVO 9.200 m 2 ) en FNaC<br />
Industrial in Massy voor € 41,6 miljoen (BVO<br />
56.000 m 2 )
franse consumentenbesteDingen<br />
bleven<br />
tijDens De crisis en het<br />
herstel in <strong>2010</strong> groeien.<br />
DetailhanDelsverkopen 1%<br />
hoger. huurniveaus van<br />
winkelcentra op a-locaties<br />
bleven stabiel<br />
markT<br />
In Frankrijk was in het tweede kwartaal van 2009 sprake van een hervatting<br />
van de economische groei, voornamelijk door het aantrekken<br />
van de wereldhandel. Hierdoor kreeg de export een impuls en steeg de<br />
binnenlandse consumptie. Het stimuleringsprogramma van de overheid<br />
had een gunstige uitwerking op de koopkracht en consumentenbestedingen,<br />
die tijdens de gehele crisis en het herstel in <strong>2010</strong> bleven<br />
groeien. De investeringen hadden baat bij de afbouw van de voorraden<br />
aan het begin van <strong>2010</strong> en namen fors toe, met name tijdens de<br />
eerste helft van het jaar.<br />
Met het herstel van het BBP kende ook de Franse arbeidsmarkt in de<br />
tweede helft van <strong>2010</strong> een voorzichtige groei. De opleving was weliswaar<br />
gebaseerd op tijdelijke arbeidsplaatsen, maar de werkloosheid<br />
bereikte in het tweede kwartaal van <strong>2010</strong> het hoogste niveau en bleef<br />
daarna stabiel. Verbeterde arbeidsmarktomstandigheden vertaalden<br />
zich in een lichte groei van de koopkracht in de loop van <strong>2010</strong>. Onder<br />
invloed van de stabilisatie van de inflatie vertoonde het reëel besteedbare<br />
inkomen vanaf het tweede kwartaal van <strong>2010</strong> een stijgende<br />
lijn. Hierdoor en door de gunstige ontwikkelingen op de arbeidsmarkt<br />
bereikte het consumentenvertrouwen in <strong>2010</strong> een hoger niveau dan<br />
in 2009. Mede dankzij het herstel en de stimuleringspakketten namen<br />
de bestedingen aan duurzame producten in de eerste helft van <strong>2010</strong><br />
met 2,7% toe, waarna ze echter in de tweede helft van het jaar, toen<br />
de stimuleringsmaatregelen werden stopgezet, een terugval lieten zien.<br />
Over het geheel genomen stegen de detailhandelsverkopen met 1%<br />
vergeleken met 0,9% in 2009.<br />
De gebruikerslasten voor retailers stegen in 2009 en <strong>2010</strong>, en sommige<br />
(onafhankelijke) detailhandelaren die het financieel niet konden<br />
bolwerken, gingen failliet. actieve managers van winkelcentra wisten de<br />
vrijgekomen eersteklaslocaties snel op te vullen met ni<strong>eu</strong>we retailers en<br />
bestaande retailers met uitbreidingsplannen. Deze laatsten zijn echter<br />
kostenbewuster en uiterst selectief in het kiezen van locaties voor<br />
uitbreiding. Winkelruimten in buitenstedelijke detailhandelslocaties zijn<br />
moeilijker te verhuren dan winkelcentra in de binnensteden daar winkeliers<br />
voorzichtig zijn geworden en op zoek zijn naar omzetzekerheid. Huurniveaus<br />
van winkelcentra op a-locaties bleven in <strong>2010</strong> nagenoeg stabiel.<br />
reTail<br />
PORTEFEuILLE EN WaaRDERINg<br />
De waarde van de winkelportef<strong>eu</strong>ille in Frankrijk nam licht toe naar<br />
€ 1.679,5 miljoen ultimo <strong>2010</strong>, tegen € 1,612,8 miljoen het jaar<br />
daarvoor. Dit was het resultaat van het beleid om niet-strategische<br />
objecten (Bordeaux Megastore en galerie des Clefs in Colmar) van de<br />
hand te doen en van de positieve herwaarderingen. Retail was goed<br />
voor 88,3% van de Franse portef<strong>eu</strong>ille (2009: 84,9%). Investeringen<br />
in de portef<strong>eu</strong>ille hadden betrekking op een aantal objecten. Er werd in<br />
totaal voor € 36,8 miljoen in de portef<strong>eu</strong>ille en de pijplijn geïnvesteerd.<br />
Investeringen in projecten in ontwikkeling betroffen voornamelijk het<br />
Moulin de Nailloux-project in Toulouse, dat <strong>Corio</strong> in februari <strong>2010</strong><br />
verwierf.<br />
De Megastore in Bordeaux is in januari <strong>2010</strong> voor € 67,3 miljoen<br />
verkocht. Er is tot verkoop besloten omdat <strong>Corio</strong> zich meer wilde richten<br />
op winkelcentra met een beter groeipotentieel. In het gebouw in het<br />
centrum van Bordeaux zitten vier grote huurders. In december <strong>2010</strong><br />
verkocht <strong>Corio</strong> France het kleine, niet-strategische vastgoedobject<br />
galerie des Clefs in Colmar en op 12 januari 2011, na balansdatum,<br />
deed <strong>Corio</strong> France het object Provence Opera in Parijs voor € 21,9<br />
miljoen van de hand (BVO 2.200 m 2 ).<br />
De operationele portef<strong>eu</strong>ille werd naar boven bijgesteld met<br />
€ 85,6 miljoen, een toename van de boekwaarde eind <strong>2010</strong> van<br />
5,6% vergeleken met de waarde vóór herwaardering. Opwaartse<br />
herwaarderingen bedroegen in totaal € 103,3 miljoen; neerwaartse<br />
herwaarderingen € 17,7 miljoen, inclusief een verlies van € 1,8 miljoen<br />
op verkopen.<br />
De aanvangsrendementen namen gemiddeld af met tussen de 20 en<br />
60 basispunten, waardoor het netto theoretisch rendement van de<br />
Franse winkelportef<strong>eu</strong>ille ultimo <strong>2010</strong> uitkwam op 6,1%, van 6,4%<br />
eind 2009. Over het algemeen genomen namen de rendementen in<br />
<strong>2010</strong> af, wat tekenend is voor een opleving van de beleggingsmarkt.<br />
69
Samenvatting <strong>Corio</strong> jaarverSlag <strong>2010</strong><br />
huREn En bEZETTInGSGRAAd<br />
De theoretische huur van de Franse winkelportef<strong>eu</strong>ille daalde met<br />
0,7% naar € 106,6 miljoen, van € 107,4 miljoen. Dit kan vooral<br />
worden toegeschreven aan de verkoop van Megastore Bordeaux, dat in<br />
<strong>2010</strong> slechts één maand bijdroeg vergeleken met een vol jaar in 2009.<br />
In het verslagjaar vond er een negatieve indexering plaats omdat een<br />
aantal winkelhuurcontracten nog altijd op basis van de bouwkosten<br />
werd geïndexeerd (4,1% lager in <strong>2010</strong>). De Franse ILC index, een<br />
combinatie van de bouwkostenindex en de consumentenprijsindex,<br />
was licht positief, met een verhoging van 0,84% in <strong>2010</strong>. De<br />
totale negatieve indexering bedroeg 1,5%, wat ruimschoots werd<br />
goedgemaakt door andere inkomsten uit een aantal winkelcentra.<br />
Daarnaast werd de theoretische huur positief beïnvloed door ni<strong>eu</strong>we<br />
verhuur en huurverlengingen. Wat betreft verhuuractiviteit was<br />
<strong>2010</strong> een zeer actief jaar. Bij de ni<strong>eu</strong>we verhuur in <strong>2010</strong> waren het<br />
belangrijkst grand Place in grenoble, Centre D<strong>eu</strong>x in Saint-Etienne,<br />
grand Littoral in Marseille en Trois Moulins in Issy-les-Moulineaux.<br />
De voornaamste huurverlengingen werden in grand Littoral getekend.<br />
Er werden in totaal 54 contracten voor ni<strong>eu</strong>we verhuur en 50<br />
huurverlengingen overeengekomen tegen hogere huren van gemiddeld<br />
12,5% voor de ni<strong>eu</strong>we verhuur en 9,9% voor huurverlengingen. Overige<br />
huuropbrengsten in <strong>2010</strong> bedroegen 4,2% van de theoretische huur<br />
(in 2009: 1,8%). De omzetgerelateerde huur was in <strong>2010</strong> stabiel op<br />
1,0% ten opzichte van het jaar daarvoor.<br />
De gemiddelde financiële bezettingsgraad daalde naar 92,3% (2009:<br />
93,9%), vooral als gevolg van het vertrek van huurders uit quais<br />
d’Ivry in Ivry-sur-Seine, art de Vivre in Orgeval (een m<strong>eu</strong>belboulevard)<br />
en galerie de l’Espace du Palais in Rouen. De naweeën van de<br />
economische neergang resulteerden niet alleen in een hogere<br />
leegstand maar ook in een lichte stijging van de huurvrije component;<br />
de totale leegstand en huurvrij bedroegen 10,3% van de theoretische<br />
huur (2009: 8,7%). De strategische leegstand nam eveneens toe, naar<br />
2,1% (1,6% in 2009), voornamelijk onder invloed van de geplande<br />
herstructurering van grand Littoral in Marseille.<br />
seCTorsPreiding in waarde frankrijk (%)<br />
100<br />
80<br />
60<br />
40<br />
20<br />
2006 2007 2008 2009 <strong>2010</strong><br />
Retail Kantoren Bedrijfsruimten<br />
De nettohuuropbrengsten slonken in <strong>2010</strong> met 3,8% naar € 84,3<br />
miljoen. De like-for-like nettohuurgroei bedroeg 0,6% (2009: 6,1%).<br />
Dit hing grotendeels samen met de negatieve indexering, positieve<br />
ni<strong>eu</strong>we verhuur en huurverlengingen in overige inkomsten.<br />
BEZOEKERSaaNTaLLEN EN OMZET<br />
De bezoekersaantallen in de Franse portef<strong>eu</strong>ille worden gemeten<br />
voor 14 winkelcentra, die samen 80% van de winkelportef<strong>eu</strong>ille<br />
vertegenwoordigen. In <strong>2010</strong> werden deze centra door 67 miljoen<br />
mensen bezocht, een lichte daling van 0,9% ten opzichte van<br />
2009. Relatief goede scores werden opgetekend in grand Place in<br />
grenoble, Centre D<strong>eu</strong>x in Saint-Etienne en Les Trois Moulins in Issyles-Moulineaux.<br />
Verhoudingsgewijs slechter verging het La galerie in<br />
Mulhouse, La grande Porte in Montr<strong>eu</strong>il en galerie de l’Espace du<br />
Palais in Rouen.<br />
De retail omzet was in Frankrijk in <strong>2010</strong> uiterst volatiel, met grote<br />
omzetverschillen van maand tot maand. De prestaties van de<br />
winkelcentra van <strong>Corio</strong> waren min of meer in lijn met de markt. De<br />
omzet omzet was in <strong>2010</strong> 1,3% lager in 11 winkelcentra (73% van de<br />
totale winkelportef<strong>eu</strong>ille). Terwijl Trois Moulins in Issy-les-Moulineaux,<br />
70
seCTorsPreiding frankrijk (%)<br />
Voedingsmiddelen en tabak<br />
Restaurants & Bars<br />
mode<br />
auto’s<br />
Huish. apparatuur/doe het zelf<br />
Cultuur, cadeaus en vrije tijd<br />
gezondheid en pers. verzorging<br />
Services<br />
amusementsdiensten<br />
Supermarkten/Hypermarkten<br />
Warenhuizen<br />
Speciaalverhuur<br />
grand Littoral in Marseille en Cotentin in Cherbourg beter dan<br />
gemiddeld presteerden, deden quais d’Ivry in Ivry-sur-Seine, galerie<br />
de l’Espace du Palais in Rouen en art de Vivre in Orgeval het slechter<br />
dan gemiddeld.<br />
PijPlijn<br />
De totale pijplijn bedroeg in Frankrijk € 118,2 miljoen (2009: € 68,0<br />
miljoen), waarvan € 47,1 miljoen (2009: € 14,5 miljoen) reeds is<br />
geïnvesteerd. Eind <strong>2010</strong> had <strong>Corio</strong> France twee projecten in de pijplijn.<br />
Eén daarvan was in de committed pijplijn (de Moulin de Naillouxontwikkeling<br />
in Toulouse ter waarde van € 59 miljoen, waarvan € 28,1<br />
miljoen reeds geïnvesteerd), en één in de variabele pijplijn – de<br />
herontwikkeling en uitbreiding van het Côte de Nacre-project in Caen<br />
(€ 59,2 miljoen, waarvan € 17,5 miljoen reeds geïnvesteerd).<br />
kanToren<br />
<strong>Corio</strong> heeft in Frankrijk een kleine kantorenportef<strong>eu</strong>ille met een<br />
totale waarde van € 207,4 miljoen (2009: € 234,9 miljoen).<br />
De waarde verminderde als gevolg van de verkoop van de MB9<br />
kantoren (9.200 m 2 ) in december voor een bedrag van € 43,7<br />
miljoen. De kantorenportef<strong>eu</strong>ille werd positief beïnvloed door een<br />
herwaardering van € 16,5 miljoen, ofwel een stijging van 7,0% ten<br />
opzichte van de boekwaarde ultimo 2009, vóór herwaardering. De<br />
nettohuuropbrengsten van de Franse kantorenportef<strong>eu</strong>ille kwamen<br />
lager uit, op € 17,7 miljoen in <strong>2010</strong> van € 21,3 miljoen in 2009.<br />
Dit werd grotendeels veroorzaakt door de verkoop van objecten in<br />
2009 en <strong>2010</strong>, waardoor de nettohuuropbrengsten in <strong>2010</strong> slonken.<br />
De like-for-like nettohuuropbrengsten vertoonden een daling van<br />
4,3%, vooral onder invloed van negatieve indexering (daling van<br />
de bouwkostenindex van 4,1%). Le Balzac tekende een ni<strong>eu</strong>we<br />
huurovereenkomst met de huurder CSC Computer Systems voor een<br />
vaste periode van zeven en een kwart jaar. De gemiddelde financiële<br />
bezettingsgraad bleef in <strong>2010</strong> stabiel op 99,5% (2009: 99,6%).<br />
BedrijfsruimTen<br />
<strong>Corio</strong> heeft in Frankrijk een kleine bedrijfsruimteportef<strong>eu</strong>ille met<br />
een totale waarde van € 14,4 miljoen (2009: € 52,0 miljoen). De<br />
waarde van de portef<strong>eu</strong>ille daalde als gevolg van de verkoop van<br />
het FNaC object in Massy (BVO 56.000 m 2 ) in december <strong>2010</strong><br />
voor € 41,1 miljoen. De totale nettohuuropbrengsten voor de<br />
bedrijfsruimteportef<strong>eu</strong>ille kwamen uit op € 3,2 miljoen (2009: € 4,1<br />
miljoen). De like-for-like nettohuuropbrengsten daalden met 19,3%,<br />
voornamelijk als gevolg van de negatieve bouwkostenindex en de vrije<br />
huur na de huurverlenging met de huurder FNaC in Massy (daarna is<br />
het object verkocht). Deze ni<strong>eu</strong>we huurovereenkomst is voor 9 jaar<br />
vastgelegd. De gemiddelde financiële bezettingsgraad daalde naar<br />
80,1% van 84,6% in 2009. Dit kan voor een deel worden verklaard<br />
door de leegstand in Paris Sud Bretigny.<br />
71
Samenvatting <strong>Corio</strong> jaarverSlag <strong>2010</strong><br />
ITaLIë<br />
maart<br />
acquisitie van het winkelcentrum Le Vele/<br />
Millennium in Cagliari op Sardinië voor<br />
€103,3 miljoen. <strong>Corio</strong> verwierf 31.900 m 2 van<br />
de totale BVO (44.400 m 2 ).<br />
mei<br />
Overname van 50% van de aandelen in het<br />
winkelcentrum Porta di Roma in Rome voor<br />
€ 220 miljoen. Het project, als joint venture<br />
gestructureerd, is 50/50-eigendom van<br />
allianz en <strong>Corio</strong>. Het totale winkelcentrum<br />
heeft een BVO van 97.000 m 2 en 7.200<br />
parkeerplaatsen. De joint venture is eigenaar<br />
van 73.500 m 2 ; de rest is in handen van<br />
auchan. <strong>Corio</strong> Italia is verantwoordelijk voor<br />
het vermogens- en vastgoedbeheer, en voor<br />
de (ni<strong>eu</strong>we) verhuur in dit centrum.<br />
november<br />
gedeeltelijke oplevering (60% van de totale<br />
BVO van 13.700 m 2 ) van de herontwikkeling<br />
van de voormalige IKEa bij Shopville Le<br />
gru en opening van Cisalfa Sport, Prénatal,<br />
Conbipel en Casaterra. Oplevering van de<br />
overige onderdelen van het project staat<br />
gepland voor het tweede kwartaal van 2011.<br />
December<br />
72<br />
<strong>Corio</strong> tekende een voorlopige overeenkomst<br />
voor de acquisitie van het Palazzo del Lavoro<br />
project in Turijn. De transactie omvat een<br />
bestaand monument en het daarnaast<br />
gelegen land dat wordt herontwikkeld en<br />
omgebouwd tot een winkelcentrum met een<br />
totaal BVO van circa 28.000 m 2 .
na een krimp van 2,6% in<br />
2009, herstelt De italiaanse<br />
economie zich in <strong>2010</strong>;<br />
een toename van 1,1%. als<br />
gevolg van onzekerheiD op<br />
De arbeiDsmarkt blijft het<br />
consumentenvertrouwen<br />
grillig, met slechts een<br />
licht opwaartse trenD<br />
markT<br />
De Italiaanse economie vertoonde in <strong>2010</strong>, evenals andere markten<br />
in Europa, een bescheiden opleving. Het BBP in Italië nam in <strong>2010</strong><br />
met 1,1% toe, vergeleken met een negatieve groei van 2,6% in 2009.<br />
De belangrijkste motor achter deze groei was de export en in mindere<br />
mate de consumentenbestedingen. Door de export en de afgebouwde<br />
voorraden industriële producten namen de investeringen in de industriële<br />
sector in de eerste helft van <strong>2010</strong> tijdelijk toe, waarna ze in de<br />
tweede helft van het jaar weer slonken. Na een stagnatie van de groei<br />
van de consumentenbestedingen in de eerste helft van <strong>2010</strong> was er in<br />
de tweede helft van het jaar weer sprake van herstel. De consumptie<br />
van duurzame goederen, die tot eind 2009 had geprofiteerd van het<br />
economische stimuleringsbeleid, liep in <strong>2010</strong> echter terug. De nog altijd<br />
fragiele arbeidsmarkt drukte in <strong>2010</strong> op de consumentenbestedingen<br />
ondanks de verbeterde omstandigheden op de financiële markten en<br />
een lichte stijging van de koopkracht over de gehele linie. Het consumentenvertrouwen<br />
bleef onder invloed van de onzekerheid op de arbeidsmarkt<br />
uiterst grillig en vertoonde slechts een bescheiden opwaartse trend.<br />
al met al groeiden de consumentenbestedingen in <strong>2010</strong> met 0,4%<br />
(-1,7% in 2009). Dit kan voor een deel worden toegeschreven<br />
aan de detailhandelsverkopen. Terwijl voedingsmiddelen de<br />
sterkste groei vertoonden, had non-food te lijden onder het zwakke<br />
consumentenvertrouwen. De totale detailhandelsverkopen klommen<br />
met 0,8% vergeleken met -1,9% in 2009. De gemiddelde jaarlijkse<br />
inflatie steeg in Italië van 1,1% in 2009 naar 1,6% in <strong>2010</strong>.<br />
Ondanks de terughoudendheid en nog altijd selectieve vraag onder<br />
retailers was er sprake van een redelijke mate van activiteit. Een aantal<br />
internationale retailers had belangstelling voor de beste locaties op de<br />
Italiaanse markt. Tegelijkertijd waren de gebruikerslasten de grootste<br />
zorg voor de meeste huurders en werden de slechtstpresterende vestigingen<br />
gesloten, vooral op B-locaties waar de bezoekersaantallen lager<br />
waren dan op eersteklaslocaties. In de vooraanstaande winkelcentra<br />
en eersteklaslocaties in de belangrijkste winkelstraten konden de eigenaren<br />
de huurprijzen gedurende het hele verslagjaar stabiel houden<br />
omdat deze locaties in het hele land de belangstelling van sterke<br />
bestaande en ni<strong>eu</strong>we huurders konden vasthouden. Daarom hadden<br />
de goed beheerde winkelcentra nauwelijks te lijden onder de naweeën<br />
van de crisis.<br />
PorTef<strong>eu</strong>ille en waardering<br />
De waarde van de winkelportef<strong>eu</strong>ille in Italië steeg van € 1.048,5<br />
miljoen naar € 1.428,2 miljoen ultimo <strong>2010</strong>. Hiervan was in totaal<br />
€ 339,2 miljoen geïnvesteerd in de portef<strong>eu</strong>ille en de pijplijn. Positieve<br />
herwaarderingen droegen voor € 37,7 miljoen bij.<br />
<strong>Corio</strong> verwierf in <strong>2010</strong> het Le Vele/Millennium winkelcentrum op<br />
Sardinië en 50% van het Porta di Roma winkelcentrum in Rome<br />
middels een joint venture met allianz. In november <strong>2010</strong> werd de<br />
herontwikkeling van de voormalige IKEa-vestiging naast Shopville<br />
Le gru voltooid en vond de opening plaats van 60% van de totale<br />
BVO van dit project. <strong>Corio</strong> tekende in december een voorlopige<br />
overeenkomst met het fitnesscentrum Virgin active voor de resterende<br />
40% van de totale BVO. Opening van het fitnesscentrum staat gepland<br />
voor juni 2011. De waarde van het totale Shopville Le gru-complex,<br />
inclusief de voormalige IKEa-vestiging, werd naar boven bijgesteld.<br />
De herontwikkeling van de IKEa-vestiging werd met € 5,2 miljoen naar<br />
beneden bijgesteld. Eind <strong>2010</strong> maakte de gehele voormalige IKEavestiging<br />
deel uit van de beleggingsobjecten in ontwikkeling.<br />
De operationele portef<strong>eu</strong>ille werd in <strong>2010</strong> met € 37,7 miljoen<br />
naar boven bijgesteld, een toename van 2,8% ten opzichte van de<br />
boekwaarde per ultimo <strong>2010</strong>, vóór herwaardering. In alle winkelcentra<br />
was er sprake van een positieve herwaardering, in het bijzonder € 11,6<br />
miljoen voor Shopville Le gru in Turijn en € 7,0 miljoen voor Porta di<br />
Roma in Rome.<br />
De gemiddelde aanvangsrendementen waren in Italië over het<br />
algemeen stabiel. Er was in de totale portef<strong>eu</strong>ille echter sprake van<br />
een stijging van 10 basispunten naar 6,2%, vooral als gevolg van de<br />
acquisitie van Le Vele/Millennium op Sardinië tegen aantrekkelijke<br />
voorwaarden en met het vooruitzicht op toegevoegde waarde.<br />
73
Samenvatting <strong>Corio</strong> jaarverSlag <strong>2010</strong><br />
huren en BezeTTingsgraad<br />
De totale theoretische huur bedroeg in het verslagjaar € 88,7 miljoen,<br />
een stijging van 26,3% ten opzichte van 2009. Factoren met een<br />
positieve invloed hierop waren de acquisitie van de winkelcentra Le<br />
Vele/Millennium (€ 6,6 miljoen) en Porta di Roma (€ 11,1 miljoen)<br />
en de indexering – contracten werden in <strong>2010</strong> met 0,8% naar boven<br />
geïndexeerd vergeleken met 2,1% in 2009. Een negatieve invloed<br />
had onder meer de opening van de voormalige IKEa-vestiging in<br />
november terwijl de resultaten van het jaar daarvoor gebaseerd<br />
waren op bedrijfsvoering over een periode van acht maanden. Een<br />
oppervlakte van in totaal 25.000 m 2 met 142 winkels profiteerde van<br />
huurverlengingen en ni<strong>eu</strong>we verhuur die een huurstijging van 10%<br />
genereerde, ondanks de ongunstige marktomstandigheden. De eerste<br />
huurverlengingen in Le Vele/Millennium hadden betrekking op negen<br />
winkels met een totale oppervlakte van 1.492 m 2 en een stijging van<br />
26%.<br />
Ten behoeve van de apple-store in Shopville Le gru is een aantal<br />
huurders die meer ruimte nodig hadden naar de voormalige IKEavestiging<br />
verhuisd. Deze locatie heeft nu vier middelgrote huurders<br />
(Cisalfa, Prenatal, Conbipel en Casaterra). Samen waren deze<br />
veranderingen verantwoordelijk voor een toename van het aantal<br />
bezoekers in december <strong>2010</strong> van 10,5% vergeleken met het jaar<br />
daarvoor.<br />
De bijdrage van de omzetgerelateerde huur aan de huuropbrengsten<br />
was in <strong>2010</strong> hoger dan in 2009. In het verslagjaar kwam de<br />
omzetgerelateerde huur als percentage van de theoretische huur uit op<br />
2,5%, vergeleken met 1,5% in 2009. Overige inkomsten stegen met<br />
50,8% naar € 3,4 miljoen.<br />
De gemiddelde financiële bezettingsgraad was stabiel op 98,9%<br />
nagenoeg hetzelfde niveau als vorig jaar (2009: 99,1%). Terwijl er<br />
in 2009 veelal sprake was van reële leegstand zagen we in <strong>2010</strong><br />
een toename van de strategische leegstand. De hogere strategische<br />
leegstand in Shopville Le gru hield verband met de verbouwing<br />
van het gebied waarvandaan huurders waren verhuisd naar de<br />
seCTorsPreiding in waarde iTalië (%)<br />
Retail<br />
voormalige IKEa-vestiging. In Città Fiera–udine kon de leegstand<br />
fors worden verlaagd door actieve verhuurinspanningen in de tweede<br />
helft van het jaar. De verhuurstrategie van <strong>Corio</strong> is gebaseerd op<br />
een mix van activiteiten en huurders die voor de consument in<br />
het verzorgingsgebied interessant zijn. In voorkomende gevallen<br />
onderst<strong>eu</strong>nt <strong>Corio</strong> daartoe huurders selectief en op tijdelijke basis door<br />
een huurvrije periode aan te bieden (1% van de theoretische huur).<br />
Tegelijkertijd blijven de winkelcentra aantrekkelijk voor de grootste<br />
retailers door de combinatie van een lage occupancy cost ratio<br />
(brutohuurderslasten als percentage van de omzet) en actief beheer,<br />
zoals bijvoorbeeld innovatieve evenementen en marketingprojecten.<br />
De like-for-like nettohuuropbrengsten uit objecten die zowel in 2009<br />
als <strong>2010</strong> in de portef<strong>eu</strong>ille zaten, kwamen 3,0% hoger uit (2009:<br />
3,0%).<br />
BezoekersaanTallen en omzeT<br />
De bezoekersaantallen in de Italiaanse winkelportef<strong>eu</strong>ille worden<br />
gemeten voor acht winkelcentra, die gezamenlijk 91% van de<br />
portef<strong>eu</strong>ille vertegenwoordigen. In <strong>2010</strong> werden die winkelcentra<br />
door 71 miljoen mensen bezocht, een groei van 38% ten opzichte van<br />
74
seCTorsPreiding iTalië (%)<br />
Voedingsmiddelen en tabak<br />
Restaurants & Bars<br />
mode<br />
auto’s<br />
Huish. apparatuur/doe het zelf<br />
Cultuur, cadeaus en vrije tijd<br />
gezondheid en pers. verzorging<br />
Services<br />
amusementsdiensten<br />
Supermarkten/Hypermarkten<br />
Warenhuizen<br />
Speciaalverhuur<br />
2009 as gevolg van de acquisities van Le Vele/Millennium en Porta di<br />
Roma. Like-for-like namen de bezoekersaantallen met 2,5% toe, wat<br />
neerkomt op een totaal aantal bezoekers in de Italiaanse portef<strong>eu</strong>ille<br />
van rond de 75 miljoen. Deze stijging kan voornamelijk worden<br />
toegeschreven aan de toename van het aantal bezoekers in globo<br />
(+5,6%) en Campania (+3,5%) in het derde jaar dat dit winkelcentrum<br />
in bedrijf was. De bezoekersaantallen gingen eveneens omhoog in<br />
Shopville Le gru. In de andere winkelcentra bleef de bezoekersstroom<br />
stabiel. Ondanks de ongunstige economische omstandigheden<br />
was de cumulatieve omzet in de winkelcentra van <strong>Corio</strong> positief. De<br />
gemiddelde occupancy cost ratio van de Italiaanse winkelcentra kwam<br />
uit op een solide 10,2%.<br />
PijPlijn<br />
De totale pijplijn van retailprojecten in Italië steeg van € 823<br />
miljoen ultimo 2009 naar € 913,8 miljoen eind <strong>2010</strong>. Daarvan is<br />
respectievelijk € 24,4 miljoen en € 25,6 miljoen al geïnvesteerd. De<br />
committed pijplijn was in <strong>2010</strong> met € 224,1 miljoen (€ 3,2 miljoen<br />
reeds geïnvesteerd) in lijn met het jaar daarvoor (€ 228 miljoen<br />
waarvan € 2,4 miljoen reeds geïnvesteerd). Het betreft hier<br />
uitbreidingen van de bestaande projecten globo, Città Fiera, Shopville<br />
Le gru en Shopville gran Reno en het turnkey-project Marghera<br />
in een buitenwijk van Venetië. Ten behoeve van de uitbreiding van<br />
Shopville Le gru heeft <strong>Corio</strong> in 2008 de IKEa-vestiging gekocht. Het<br />
overgrote gedeelte van dit project is al geopend en voltooiing van<br />
de herontwikkeling staat gepland voor medio-2011. De deferrable<br />
en de waivable pijplijn bedroegen respectievelijk € 529,0 miljoen<br />
(€ 22,4 miljoen reeds geïnvesteerd) en € 160,7 miljoen. Het<br />
Palazzo del Lavoro-project valt onder de waivable pijplijn. Het<br />
bestaande monument in Turijn en het daarnaast gelegen land worden<br />
herontwikkeld en omgebouwd tot een winkelcentrum met een totaal<br />
BVO van circa 28.000 m 2 . Het winkelcentrum Palazzo del Lavoro opent<br />
naar verwachting in 2014 zijn d<strong>eu</strong>ren.<br />
75
Samenvatting <strong>Corio</strong> jaarverSlag <strong>2010</strong><br />
SPaNJE/PORTugaL<br />
april<br />
acquisitie van Espacio Torrelodones in Madrid<br />
en Espaço guimarães in guimarães, Portugal<br />
juli<br />
gran Turia in Valencia wint ‘Best Marketing<br />
Campaign’-prijs, uitgeloofd door de Spaanse<br />
Vereniging van Winkelcentra (aECC)<br />
september<br />
De bioskoop van Las Huertas is omgezet naar winkelruimte en verhuurd aan een sport en mode<br />
keten<br />
76
De weg naar herstel in<br />
spanje was moeizaam: het<br />
consumentenvertrouwen,<br />
zij het hoger, is nog<br />
altijD historisch laag.<br />
besteDingen 1,1% hoger,<br />
maar DetailhanDelsverkopen<br />
slonken met 0,5%<br />
markT<br />
De weg naar herstel bleef voor de Spaanse markt in <strong>2010</strong><br />
moeizaam, met een daling van het BBP van 0,2%. Toch was dit een<br />
verbetering ten opzichte van de krimp van 3,7% die in 2009 werd<br />
opgetekend. De neergang in de bouwsector hield aan, maar de<br />
binnenlandse bestedingen en export deden het in <strong>2010</strong> veel beter. De<br />
consumentenbestedingen verbeterden licht in de eerste twee kwartalen<br />
van <strong>2010</strong>, onder andere door een consumptiespurt vooruitlopend op<br />
de BTW-verhoging op 1 juli. Wat betreft de investeringen vonden er nog<br />
aanzienlijke neerwaardse correcties plaats in de bouw; investeringen<br />
in kapitaalgoederen herstelden onder invloed van een opleving van de<br />
consumentenbestedingen en de export in de eerste helft van het jaar.<br />
De werkloosheid bleef op het hoge niveau dat halverwege de jaren<br />
negentig werd bereikt en stabiliseerde in de zomer van <strong>2010</strong> op<br />
ruim 20%. Dit weerspiegelt de structurele onevenwichtigheden in<br />
de Spaanse bouwsector van voor de crisis. De relatieve stabilisatie<br />
van de arbeidsmarkt en de geleidelijke verbetering van de algemene<br />
economische omstandigheden leidden tot een herstel van het<br />
consumentenvertrouwen, dat eind <strong>2010</strong> weliswaar hoger was dan in<br />
2009, maar nog altijd op een historisch laag niveau bleef hangen.<br />
Ondertussen steeg de inflatie in <strong>2010</strong> naar 1,8%, van 0,9% in 2009.<br />
Ondanks de marginale volumegroei van de detailhandelsbestedingen<br />
van 1,1% in <strong>2010</strong> vergeleken met een daling van 4,2% in 2009 bleef<br />
de groei van de detailhandelsverkopen gedurende het hele verslagjaar<br />
negatief, op 0,5%. Toch was dit een aanzienlijke verbetering ten<br />
opzichte van de negatieve groei van 11,2% in 2009. Positieve<br />
groei vond echter plaats in de kledingbranche en bij huishoudelijke<br />
apparaten, waar de grotere winkelketens de beste prestaties leverden.<br />
alle winkelcentra in Spanje hadden te lijden van de lagere consumentenbestedingen,<br />
maar er was sprake van polarisatie tussen a- en<br />
B-locaties op de Spaanse huurdersmarkt. alleen de winkelcentra en<br />
winkelpanden op toplocaties slagen erin om nationale en internationale<br />
retailers aan te trekken en om de panden die vrijkomen weer op<br />
te vullen. De markthuren op de a-locaties bleven dan ook stabiel.<br />
PorTef<strong>eu</strong>ille en waardering<br />
De waarde van de portef<strong>eu</strong>ille van <strong>Corio</strong> España steeg naar € 753,4<br />
miljoen ultimo <strong>2010</strong>, van € 575,9 miljoen ultimo 2009. In <strong>2010</strong> was<br />
in dit cijfer begrepen de acquisitie van het Portugese winkelcentrum<br />
Espaço guimarães en Espacio Torrelodones in Madrid. Beide acquisities<br />
maakten deel uit van de Duitse deal die in maart <strong>2010</strong> werd gesloten.<br />
Espacio Torrelodones is een winkelcentrum met een BVO van 22.100 m 2<br />
dat voor € 66,7 miljoen werd aangekocht. Espaço guimarães werd voor<br />
€ 91,0 miljoen gekocht en heeft een BVO van 32.500 m 2 . Naast deze<br />
acquisities werd als gevolg van de herwaardering € 20,7 miljoen aan<br />
de totale waarde van de portef<strong>eu</strong>ille toegevoegd, een stijging van 3,2%<br />
ten opzichte van de boekwaarde ultimo <strong>2010</strong>, vóór herwaardering.<br />
De totale negatieve herwaarderingen bedroegen € 4,4 miljoen en de<br />
positieve herwaarderingen € 25,1 miljoen.<br />
De aanvangsrendementen bleven over het algemeen stabiel op 7,2%.<br />
Like-for-like nam het netto theoretisch rendement echter af met 10<br />
basispunten, een indicatie van de herni<strong>eu</strong>wde belangstelling van<br />
beleggers voor de Spaanse markt, vooral voor vooraanstaande en<br />
veerkrachtige winkelcentra. De winkelcentra met de hoogste positieve<br />
herwaarderingen waren Príncipe Pío in Madrid en Maremagnum in<br />
Barcelona.<br />
Het winkelcentrum Espaço guimarães in Portugal is als gevolg van<br />
de huidige economische omstandigheden in dit land en de leegstand<br />
in het centrum – ondanks een huurgarantie – neerwaarts bijgesteld<br />
met € 4,4 miljoen, een vermindering van 4,9% ten opzichte van de<br />
aankoopprijs in maart <strong>2010</strong>.<br />
77<br />
huren en BezeTTingsgraad<br />
De operationele portef<strong>eu</strong>ille in Spanje (€ 666,1 miljoen) ondervond<br />
in <strong>2010</strong> nog altijd de gevolgen van de economische recessie. Dit<br />
resulteerde in negatieve like-for-like nettohuuropbrengsten van 4,3%.<br />
Naarmate het economische klimaat verbeterde, viel er echter een<br />
herstel van de bezoekersaantallen en het verloop van huurders waar te<br />
nemen. De bezettingsgraad nam toe van 93,0% in 2009 naar 94,0%<br />
in <strong>2010</strong>.
Samenvatting <strong>Corio</strong> jaarverSlag <strong>2010</strong><br />
In <strong>2010</strong> bedroegen de bruto theoretische huuropbrengsten in Spanje<br />
€ 54,2 miljoen, 25,0% (€ 10,8 miljoen) hoger dan in 2009. Deze<br />
hogere bruto theoretische huur was voornamelijk te danken aan de<br />
twee acquisities in Madrid, Príncipe Pío in juni 2009 (eerste helft van<br />
<strong>2010</strong>: bijdrage aan de bruto theoretische huur van € 4,7 miljoen) en<br />
Espacio Torrelodones in april <strong>2010</strong>, en aan de acquisitie van Espaço<br />
guimarães, Portugal, eveneens in april <strong>2010</strong> (bijdrage aan de bruto<br />
theoretische huur van € 4,4 miljoen en € 5,8 miljoen).<br />
Deze positieve effecten werden voor een deel tenietgedaan door de<br />
ontwikkeling van de bovenverdieping van Maremagnum in Barcelona,<br />
die in 2009 € 0,8 miljoen bijdroeg aan de bruto theoretische huur,<br />
maar in <strong>2010</strong> geen bijdrage leverde. als deze drie effecten buiten<br />
beschouwing worden gelaten, zou de daling in <strong>2010</strong> op like-for-like<br />
basis 0,9% bedragen. Dit negatieve cijfer kan worden verklaard door<br />
de moeilijkheid om leegstaande winkelunits te verhuren, waardoor de<br />
huurprijzen in sommige winkelcentra werden gedrukt bij ni<strong>eu</strong>we verhuur<br />
en huurverlengingen. Er werden in totaal 143 contracten verlengd<br />
of ni<strong>eu</strong>w gesloten; 11,9% van de bruto theoretische huur werd<br />
gegenereerd door ni<strong>eu</strong>we verhuur tegen huurprijzen die 10,2% lager<br />
lagen; daartegenover stond dat 4,8% van de bruto theoretische huur<br />
werd verlengd tegen huurprijzen die 7,4% hoger lagen.<br />
De nettohuuropbrengsten stegen met 21,8%, vooral dankzij de<br />
acquisitie van Príncipe Pío en Espacio Torrelodones. Like-for-like<br />
daalden de nettohuuropbrengsten met 4,3% onder invloed van<br />
huurdervingen van 13,5%, hoofdzakelijk als gevolg van langere<br />
huurvrije perioden. Dit was vooral het geval in twee van de elf<br />
winkelcentra (gran Turia, Sexta avenida) in de Spaanse portef<strong>eu</strong>ille.<br />
Daarnaast was er in <strong>2010</strong> sprake van lagere opbrengsten uit<br />
de winkelcentra en hogere erfpachtkosten en waren er in 2009<br />
buitengewone baten. De gemiddelde financiële bezettingsgraad nam<br />
enigszins toe van 93,0% in 2009 naar 94,0% in <strong>2010</strong>. Eind <strong>2010</strong><br />
zette de omkering van de trend door en nam de leegstand iets verder<br />
af (kwartaal 4: 94,2%). De totale huurderving als percentage van<br />
de bruto theoretische huur bleef in <strong>2010</strong> gemiddeld op hetzelfde<br />
niveau (9,4%) ten opzichte van 2009. De omzetgerelateerde huur<br />
seCTorsPreiding in waarde sPanje/PorTugal (%)<br />
Retail<br />
78<br />
steeg van € 0,4 miljoen naar € 0,8 miljoen, hoofdzakelijk als gevolg<br />
van een toename van de omzetgerelateerde huur in Maremagnum.<br />
Overige inkomsten bedroegen in totaal € 5,9 miljoen, inclusief<br />
parkeerinkomsten, tijdelijke verhuur (zoals kiosken), sl<strong>eu</strong>telgeld en<br />
door huurders betaalde boetes voor het voortijdig beëindigen van de<br />
huurovereenkomst. Dit cijfer vertegenwoordigt 11% van de totale bruto<br />
theoretische huur.<br />
De nettohuuropbrengsten van Espaço guimarães in Portugal<br />
bedroegen over de drie laatste kwartalen van <strong>2010</strong>, sinds de overname<br />
in maart € 4,4 miljoen. Nu, een jaar na de opening, kampt het centrum<br />
nog altijd met een reële leegstand van 23%. Dit wordt voor een deel<br />
gedekt door de huurgarantie die tot maart 2012 loopt.<br />
BezoekersaanTallen en omzeT<br />
In <strong>2010</strong> bezochten bijna 62 miljoen mensen de 11 Spaanse<br />
winkelcentra van <strong>Corio</strong>, 2,8% minder dan in het jaar daarvoor.<br />
De neergang van het bezoekersaantal kan vooral worden verklaard<br />
door de economische recessie, maar bleef dankzij de stabilisatie van<br />
de Spaanse economie beperkt in vergelijking tot de daling in 2009. De<br />
winkelcentra in de binnensteden (Príncipe Pío in Madrid, met meer dan
seCTorsPreiding sPanje/PorTugal (%)<br />
Voedingsmiddelen en tabak<br />
Restaurants & Bars<br />
mode<br />
auto’s<br />
Huish. apparatuur/doe het zelf<br />
Cultuur, cadeaus en vrije tijd<br />
gezondheid en pers. verzorging<br />
Services<br />
amusementsdiensten<br />
Supermarkten/Hypermarkten<br />
Warenhuizen<br />
Speciaalverhuur<br />
12 miljoen bezoekers, en Maremagnum in Barcelona, met bijna 11<br />
miljoen bezoekers) waren de best bezochte winkelcentra in de Spaanse<br />
portef<strong>eu</strong>ille.<br />
Bij Príncipe Pío steeg het aantal bezoekers met 2,2% ten opzichte<br />
van 2009. De andere winkelcentra die ook in 2009 in de portef<strong>eu</strong>ille<br />
voorkwamen, hadden nog altijd te kampen met de gevolgen van de<br />
recessie en zagen het aantal bezoekers dalen. In lijn met de lagere<br />
bezoekersaantallen nam ook het verloop van huurders af, al waren de<br />
eerste tekenen van herstel zichtbaar. Bijna de helft van de Spaanse<br />
portef<strong>eu</strong>ille vertoonde een omzetstijging. De gemiddelde occupancy<br />
cost ratio bedroeg 12,8% voor de hele Spaanse portef<strong>eu</strong>ille exclusief<br />
Espacio Torrelodones. Dat niveau is voldoende.<br />
PijPlijn<br />
De pijplijn van (her)ontwikkelingsprojecten in Spanje bedroeg € 24,5<br />
miljoen (2009: € 21,8 miljoen). Hiervan is € 5,1 miljoen (2009:<br />
€ 4,3 miljoen) al geïnvesteerd. De committed en deferrable pijplijn<br />
bedroegen respectievelijk € 9,2 miljoen (€ 4,0 reeds geïnvesteerd)<br />
en € 15,3 miljoen (€ 1,1 miljoen reeds geïnvesteerd). De uitbreiding<br />
van het winkelcentrum in La Loma in Jaen is overgegaan van de vaste<br />
79<br />
bijna 62 miljoen mensen<br />
bezochten corio’s 11 winkelcentra<br />
in spanje in <strong>2010</strong>, 2,8%<br />
minDer Door aanhouDenDe<br />
recessie. voor bijna De helft<br />
van De portef<strong>eu</strong>ille nam De<br />
omzet toe<br />
naar de variabele pijplijn, in afwachting van de goedk<strong>eu</strong>ring van de<br />
mede-eigenaar, Carrefour. <strong>Corio</strong> is begonnen met het herontwerp en<br />
de ni<strong>eu</strong>we verhuur van de bovenste verdieping van Maremagnum, die<br />
een BVO heeft van circa 4.000 m 2 ; dit project is opgenomen in de<br />
committed pijplijn. Met het werk werd in november <strong>2010</strong> begonnen;<br />
de verwachting is dat dit project in het laatste kwartaal van 2011 wordt<br />
opgeleverd.
Samenvatting <strong>Corio</strong> jaarverSlag <strong>2010</strong><br />
DuITSLaND<br />
maart<br />
<strong>Corio</strong> verwierf in Duitsland twee operationele<br />
winkelcentra en vijf ontwikkelingsprojecten.<br />
De operationele winkelcentra zijn Forum<br />
Duisburg in Duisburg (BVO 58.600 m 2 ) en<br />
Centrum galerie in Dresden (BVO 64.400 m 2 ).<br />
De winkelcentra in verschillende fasen van<br />
ontwikkeling betreffen Boulevard Berlin (BVO<br />
circa 80.000 m 2 ), Königsgalerie in Duisburg<br />
(BVO circa 17.800 m 2 ), arneken galerie in<br />
Hildesheim (BVO circa 27.200 m 2 ) en twee<br />
andere projecten die nog in voorbereiding zijn.<br />
april<br />
Forum Duisburg wint de Europese ICSC<br />
Shopping Centre-prijs voor ni<strong>eu</strong>we<br />
grootschalige ontwikkelingen en de ICSC<br />
Resource award <strong>2010</strong>, een prijs ter<br />
bevordering van duurzame ontwikkeling<br />
80
het consumentenvertrouwen<br />
in DuitslanD<br />
groeiDe sterker Dan in alle<br />
anDere <strong>eu</strong>ropese lanDen<br />
markT<br />
De Duitse economie vertoonde in de tweede helft van 2009 en in<br />
<strong>2010</strong> een buitengewoon snel en krachtig herstel, met zes kwartalen<br />
van hoge groeicijfers op rij. Na de negatieve groei van het BBP van<br />
4,7% in 2009 noteerde het Duitse BBP in het voorjaar van <strong>2010</strong><br />
een groei van ruim 2% op kwartaalbasis. De waarde van de export<br />
bereikte weer het niveau van voor de crisis en de werkloosheid liet<br />
door de malaise slechts een tijdelijke stijging zien. Deze bescheiden<br />
toename van de werkloosheid was te danken aan tijdelijke<br />
overheidsmaatregelen gericht op het behoud van banen. Na in 2009<br />
het hoogste niveau te hebben bereikt (7,7%) zakte de werkloosheid<br />
weer naar 6,7% eind <strong>2010</strong>. Het herstel werd in eerste instantie<br />
gedragen door de export en de voorraden maar heeft gaandeweg<br />
plaatsgemaakt voor een breder gedragen opleving waarbij de<br />
consumentenbestedingen en investeringen sinds het tweede kwartaal<br />
sterker bijdroegen aan de groei. Dankzij de sterke arbeidsmarkt<br />
kregen particuliere consumenten meer vertrouwen in het behoud van<br />
hun baan en in hun toekomstige financiële positie. Onder invloed<br />
hiervan groeide het consumentenvertrouwen in Duitsland sterker dan<br />
in alle andere Europese landen en bedroeg de nominale groei van de<br />
consumentenbestedingen in het verslagjaar 2,3%.<br />
Vanaf de eerste helft van <strong>2010</strong> heeft de retailsector dat de<br />
economische neergang kunnen keren. Over het hele jaar genomen<br />
stegen de winkelomzetten, aangedreven door de groeiende<br />
consumentenbestedingen. De nominale omzet van de detailhandel<br />
nam met 2,8% toe, ondanks het feit dat een opleving van de<br />
detailhandelsverkopen traditioneel achterblijft bij de economie als<br />
geheel. Deze groei was primair te danken aan de non-foodsector, die<br />
nominaal met 2,4% toenam, terwijl voedingsmiddelen slechts een<br />
bescheiden groei lieten zien. De omzetten van grote supermarkten,<br />
hypermarkten en warenhuizen bleven in <strong>2010</strong> stabiel.<br />
De winnaars van de crisis op de Duitse detailhandelsmarkt zijn de grote<br />
ketens met verticale concepten. Een aantal internationale retailers<br />
breidt verticaal uit door ni<strong>eu</strong>we labels te ontwikkelen. Deze verticaal<br />
uitbreidende winkelketens brengen producten aan de man middels<br />
een gestaag groeiend aantal monolabel-winkels, zoals Inditex, met als<br />
hoofdmerk Zara en daarnaast merken als Massimo Dutti, Bershka, en<br />
Pull & Bear. Daarnaast wordt de Duitse markt steeds aantrekkelijker<br />
voor internationale retailers vanwege de uitzonderlijke en stabiele<br />
economische omstandigheden in vergelijking met andere Europese<br />
landen. Deze en andere marktontwikkelingen hebben geleid tot een<br />
grote dynamiek in de vraag onder retailers.<br />
81<br />
PorTef<strong>eu</strong>ille en waardering<br />
<strong>Corio</strong> heeft eind maart twee operationele winkelcentra gekocht voor in<br />
totaal € 506 miljoen. De waarde van deze twee centra was eind <strong>2010</strong><br />
€ 512,0 miljoen en de totale herwaardering bedroeg € 3,6 miljoen. Dit<br />
resulteerde in een netto theoretisch rendement van 6,4%.<br />
huren en BezeTTingsgraad<br />
De gemiddelde financiële bezettingsgraad van beide winkelcentra<br />
bedroeg in <strong>2010</strong> bijna 100% dankzij de huurgarantie die <strong>Corio</strong><br />
voor een periode van twee jaar van de verkoper had gekregen. Het<br />
winkelcentrum in Duisburg is voor 99% verhuurd.<br />
Bij Centrum galerie in Dresden, dat in oktober 2009 zijn d<strong>eu</strong>ren<br />
opende, is de situatie echter nog niet gestabiliseerd en beloopt de<br />
leegstand nog 11,2% van de BVO. Deze leegstand wordt voor het<br />
grootste deel gedekt door de huurgarantie van de verkoper. Er worden<br />
nu met behulp van het internationale Design & Development team<br />
plannen voorbereid om van dit centrum een favoriete ontmoetingsplek<br />
te maken. In de laatste drie kwartalen van <strong>2010</strong> bedroegen de totale<br />
nettohuuropbrengsten voor beide winkelcentra € 23,4 miljoen. Dit is in<br />
lijn met de verwachtingen tijdens de acquisitie.<br />
BezoekersaanTallen en omzeT<br />
aangezien Dresden in oktober 2009 opende en Forum Duisburg<br />
in september 2008 beschikken wij alleen over vergelijkbare cijfers<br />
voor Forum Duisburg. Het jaar werd gekenmerkt door zeer positieve<br />
ontwikkelingen op maandbasis; de bezoekersaantallen stegen over de<br />
eerste tien maanden van <strong>2010</strong> met 6,5% en de omzet met 11,8%.
Samenvatting <strong>Corio</strong> jaarverSlag <strong>2010</strong><br />
PijPlijn<br />
Eind <strong>2010</strong> bedroeg de totale pijplijn in Duitsland € 779,7 miljoen.<br />
Daarvan was € 133,0 miljoen reeds geïnvesteerd. Van de totale pijplijn<br />
bevond € 514,0 miljoen zich in de committed pijplijn, € 81,4 miljoen<br />
in de deferrable pijplijn en € 184,3 miljoen in de waivable pijplijn. Er<br />
zijn op dit moment drie projecten in ontwikkeling: het turnkey-project<br />
Boulevard Berlin en de winstdelingsprojecten Königsgalerie in Duisburg<br />
en arneken galerie in Hildesheim. Conform de overeenkomst met de<br />
projectontwikkelaar zal <strong>Corio</strong> 50% van de aandelen van de verkoper<br />
in het project arneken galerie overnemen, na goedk<strong>eu</strong>ring van de joint<br />
venture-partner in dit project. Deze mogelijke investering is opgenomen<br />
in de vaste pijplijn. <strong>Corio</strong> is in onderhandeling met deze partij over<br />
de acquisitie van hun 50%-belang, dat in de waivable pijplijn is<br />
opgenomen.<br />
De bouw van Königsgalerie en arneken galerie blijft binnen budget<br />
en ligt op schema; oplevering van de winkelcentra staat gepland voor<br />
respectievelijk het vierde kwartaal van 2011 en het tweede kwartaal<br />
van 2012. Boulevard Berlin zal naar verwachting eveneens in het<br />
tweede kwartaal van 2012 zijn d<strong>eu</strong>ren openen. De verhuur voor de drie<br />
projecten loopt voorspoedig – eind december <strong>2010</strong> was circa 40% van<br />
het verhuurbaar oppervlak van de projecten verhuurd. De twee andere<br />
ontwikkelingen bevinden zich nog in een voorbereidingsfase, zoals<br />
voorzien bij de acquisitie. Ze zijn daarom nog steeds opgenomen in de<br />
waivable pijplijn.<br />
kanToren<br />
<strong>Corio</strong> had tot <strong>2010</strong> slechts één kantoor in de Duitse portef<strong>eu</strong>ille:<br />
Rondahaus in Böblingen, dat al in 1994 werd gekocht. De<br />
nettohuuropbrengsten bedroegen in <strong>2010</strong> onder invloed van ni<strong>eu</strong>we<br />
huurcontracten € 0,8 miljoen vergeleken met € 0,4 miljoen in 2009.<br />
Het kantoor wordt als niet-strategisch aangemerkt en staat daarom te<br />
koop. In <strong>2010</strong> steeg de waarde van het kantoorgebouw van € 13,5<br />
miljoen naar € 16,0 miljoen.<br />
seCTorsPreiding in waarde duiTsland (%)<br />
Retail 97%<br />
Kantoren 3%<br />
seCTorsPreiding duiTsland (%)<br />
Voedingsmiddelen en tabak<br />
Restaurants & Bars<br />
mode<br />
auto’s<br />
Huish. apparatuur/doe het zelf<br />
Cultuur, cadeaus en vrije tijd<br />
gezondheid en pers. verzorging<br />
Services<br />
amusementsdiensten<br />
Supermarkten/Hypermarkten<br />
Warenhuizen<br />
Speciaalverhuur<br />
82
TuRKIJE<br />
november<br />
Het winkelcentrum Tekira in Tekirdağ ontving<br />
de ‘BREEaM in use’-waardering ‘good’<br />
Start bouw van Tarsu, een winkelcentrum met<br />
een BVO van 27.600 m 2 in Tarsus. Het project<br />
kreeg de BREEaM-waardering ‘very good’<br />
83<br />
Officiële opening van het winkelcentrum<br />
anatolium in Bursa (€ 168,2 miljoen) met een<br />
BVO van 83.400 m 2
Samenvatting <strong>Corio</strong> jaarverSlag <strong>2010</strong><br />
turkije was goeD gepositio neerD<br />
om in <strong>2010</strong> beter te presteren<br />
Dan De anDere <strong>eu</strong>ropese markten.<br />
Dankzij De exportgeDreven groei<br />
van De binnenlanDse vraag en De<br />
DalenDe werkloosheiD, veerDen<br />
De DetailhanDelsverkopen<br />
sterk op. like-for-like stegen De<br />
nettohuuropbrengsten van corio<br />
met 27%<br />
markT<br />
Dankzij de sterke groei in de jaren voorafgaande aan de crisis was<br />
Turkije in <strong>2010</strong> goed gepositioneerd om de Europese markten naar<br />
de kroon te steken. De ernstige krimp van 2009, toen het BBP met<br />
4,7% kelderde, werd in <strong>2010</strong> omgezet in een groeicijfer van 7,5%. Het<br />
snelle herstel van de Turkse economie kan vooral op het conto worden<br />
geschreven van de op export georiënteerde industriële sector, die baat<br />
had bij de opleving van de wereldhandel in de eerste helft van <strong>2010</strong>. In<br />
de tweede helft van het jaar zakte de export enigszins in onder invloed<br />
van de vertraging van de wereldhandel, maar dankzij de groei van de<br />
investeringen en van de binnenlandse vraag kon de stijging van het<br />
BBP in <strong>2010</strong> op peil worden gehouden.<br />
De aantrekkende binnenlandse vraag en hogere energieprijzen<br />
resulteerden in een stijging van het tekort op de lopende rekening.<br />
En naarmate dit tekort groter wordt, neemt het risico op een<br />
devaluatie van de Turkse lira toe. Na een tijdelijke krimp tijdens de<br />
crisis, steeg het tekort op de betalingsbalans in <strong>2010</strong> naar 5,5%<br />
van het BBP. De betalingsbalans verslechterde enigszins als gevolg<br />
van de stimuleringsmaatregelen. Dit resulteerde in <strong>2010</strong> in een<br />
financieringstekort van 3,5% van het BBP. De Turkse banken hadden<br />
nauwelijks last van risicovolle uitstaande leningen en waren daarom<br />
niet genoodzaakt om al te veel op slechte leningen en beleggingen<br />
af te schrijven. De Turkse overheid hoefde niet over te gaan tot<br />
grote reddingsoperaties en de daaruit voortvloeiende budgettaire<br />
verkrapping.<br />
De ontwikkelingen op de arbeidsmarkt, kredietgroei, een goede<br />
bezettingsgraad van de bedrijven en het consumentenvertrouwen<br />
hebben bijgedragen aan een geleidelijk herstel van de particuliere<br />
bestedingen in <strong>2010</strong>. De werkloosheid daalde van gemiddeld<br />
14% in 2009 naar 12% in <strong>2010</strong> en was in de steden, waar meer<br />
banen beschikbaar waren, veel lager dan op het platteland.<br />
De bestedingen stegen als gevolg hiervan sterk. Er zijn geen<br />
officiële cijfers beschikbaar, maar volgens schattingen namen de<br />
detailhandelsverkopen in <strong>2010</strong> fors toe. In de winkelcentra van <strong>Corio</strong><br />
noteerden huurders een omzetgroei van circa 17,2% en de inflatie<br />
seCTorsPreiding in waarde Turkije (%)<br />
Retail<br />
steeg naar 8,6% in <strong>2010</strong>, tegen 6,3% in 2009.<br />
De huurniveaus verbeterden onder invloed van de stijgende vraag<br />
onder retailers. a-locaties in de belangrijkste winkelstraten en<br />
winkelcentra op beste zagen hun huurniveaus geleidelijk stijgen<br />
door de verbeterde vraag onder nationale en internationale retailers,<br />
die hun activiteiten in Turkije verder uitbreidden. De groeicijfers<br />
waren indrukwekkend, maar de detailhandel pakte de agressieve<br />
groeistrategie van vóór de crisis niet weer op. Omdat huurders die<br />
als trekker fungeren nog altijd alleen met huurkortingen worden<br />
binnengehaald, zijn de meeste winkelcentrumeigenaren niet geheel<br />
in staat gebleken om de weggegeven voordelen tijdens de crisisjaren<br />
terug te verdienen.<br />
84<br />
PorTef<strong>eu</strong>ille en waardering<br />
De waarde van de winkelportef<strong>eu</strong>ille in Turkije (inclusief geassocieerde<br />
deelnemingen) steeg naar € 571,5 miljoen ultimo <strong>2010</strong> van € 403,2<br />
miljoen in 2009. Hiervan is in totaal € 7,9 miljoen in de portef<strong>eu</strong>ille en<br />
de pijplijn geïnvesteerd. Investeringen in de operationele portef<strong>eu</strong>ille<br />
hadden voornamelijk betrekking op Teras Park in Denizli (€ 1,6 miljoen)<br />
en Tekira in Tekirdağ (€ 1,2 miljoen). Investeringen in het pijplijnproject<br />
Tarsu in Tarsus waren € 2,0 miljoen.
seCTorsPreiding Turkije (%)<br />
Voedingsmiddelen en tabak<br />
Restaurants & Bars<br />
mode<br />
auto’s<br />
Huish. apparatuur/doe het zelf<br />
Culture, cadeaus en vrije tijd<br />
gezondheid en pers. verzorging<br />
Services<br />
amusementsdiensten<br />
Supermarkten/Hypermarkten<br />
Warenhuizen<br />
Speciaalverhuur<br />
<strong>Corio</strong> heeft tijdens het verslagjaar het winkelcentrum anatolium<br />
gekocht in het centrum van Bursa, de vierde stad van Turkije, en de<br />
verhuur en overdracht aan huurders voltooid. In totaal was met de<br />
verwerving van dit winkelcentrum een bedrag van € 168,2 miljoen<br />
gemoeid, op basis van een vooraf vastgesteld brutorendement van 8%.<br />
Het winkelcentrum, met een BVO van 83.400 m², ging in november<br />
<strong>2010</strong> open voor het winkelend publiek.<br />
De operationele portef<strong>eu</strong>ille is neerwaarts bijgesteld met € 17,9<br />
miljoen, een verlaging van de boekwaarde van 5,0% ten opzichte<br />
van ultimo <strong>2010</strong>, vóór herwaardering. De negatieve herwaarderingen<br />
hadden vooral betrekking op Teras Park in Denizli (€ 16,4 miljoen) en<br />
anatolium in Bursa (€ 12,2 miljoen). Wat betreft de waardering van<br />
Teras Park werden de huurnormen neerwaarts bijgesteld onder invloed<br />
van de economische situatie in Denizli, een exportgeoriënteerde stad<br />
die zwaar te lijden had onder de economische crisis en de toegenomen<br />
concurrentie. De herwaardering van anatolium kan worden verklaard<br />
door licht hogere marktrendementen dan het rendement dat in het<br />
turnkey-contract was vastgelegd.<br />
In de bestaande portef<strong>eu</strong>ille nam het nettorendement (exclusief<br />
geassocieerde deelnemingen) met 20 basispunten af, naar 8,1%.<br />
huren en BezeTTingsgraad<br />
De nettohuuropbrengsten van de Turkse winkelportef<strong>eu</strong>ille kwamen<br />
51,8% hoger uit, een stijging van € 8,5 miljoen naar € 12,9 miljoen<br />
inclusief geassocieerde deelnemingen. Deze groei kan voornamelijk<br />
worden verklaard door de acquisitie van anatolium in Bursa (€ 1,0<br />
miljoen) en door het feit dat de acquisities van Teras Park in februari<br />
2009 (€ 0,2 miljoen) en Tekira in maart 2009 (€ 1,1 miljoen) in <strong>2010</strong><br />
voor het volle jaar meetelden. Like-for-like bedroeg de groei van de<br />
nettohuuropbrengsten van de Turkse portef<strong>eu</strong>ille 26,8% (exclusief<br />
geassocieerde deelnemingen). Deze toename was vooral te danken aan<br />
een verlaging van de huurvrije component, de verhuur van leegstaande<br />
ruimtes en een verbetering van de operationele efficiency door lagere<br />
bedrijfskosten. De indexering bedroeg in de Turkse portef<strong>eu</strong>ille in zowel<br />
2009 als <strong>2010</strong> 2,4%. Bij de winkelcentra 365 in ankara en adacenter<br />
in adapazari, die beide in 2009 en <strong>2010</strong> volledig operationeel waren,<br />
bedroeg de like-for-like huurgroei respectievelijk 9,2% en 12,4%.<br />
Wanneer de hogere erfpachtkosten buiten beschouwing worden gelaten,<br />
zou de like-for-like groei bij 365 in ankara neerkomen op 29,3%. Tekira<br />
en Teras Park waren in 2009 niet gedurende het hele jaar operationeel;<br />
like-for-like cijfers zijn daarom alleen beschikbaar voor een periode van<br />
drie kwartalen. De nettohuuropbrengsten voor Teras Park zijn nog altijd<br />
betrekkelijk laag omdat het winkelcentrum een moeilijke periode heeft<br />
doorgemaakt. Sinds <strong>Corio</strong> Türkiye Teras Park in februari 2009 overnam,<br />
werpt de ingrijpende revitalisatie zijn vruchten af en verbetert het<br />
winkelcentrum gestaag.<br />
De nettohuuropbrengsten van akmerkez in Istanboel liepen terug van<br />
€ 9,7 miljoen naar € 8,6 miljoen. Dit hing samen met de dalende<br />
huuropbrengsten en stijgende bedrijfskosten als gevolg van renovaties.<br />
Het directe resultaat van de geassocieerde deelnemingen, dat in <strong>2010</strong><br />
alleen akmerkez betrof, nam daarom af van € 8,7 miljoen naar € 7,8<br />
miljoen.<br />
Exclusief geassocieerde deelnemingen werden in <strong>2010</strong> in totaal 50<br />
ni<strong>eu</strong>we verhuur en 24 huurverlengingen gerealiseerd, ofwel 16,5%<br />
van de totale brutohuuropbrengsten. Door de ni<strong>eu</strong>we verhuur en<br />
huurverlengingen daalden de huren met 16,3%. In de loop van<br />
<strong>2010</strong> werd echter een verbetering zichtbaar in de ni<strong>eu</strong>we verhuur en<br />
85
Samenvatting <strong>Corio</strong> jaarverSlag <strong>2010</strong><br />
huurverlengingen: in de eerste twee kwartalen van het jaar (kwartaal<br />
1: - 27,4%, kwartaal 2: -11,6%) hadden de verhuuractiviteiten een<br />
negatief effect omdat deze contracten vóór de crisis waren aangegaan.<br />
In de tweede helft van het jaar (kwartaal 3: 8,9%, kwartaal 4: -20,9%)<br />
daarentegen, was er sprake van een positief effect, met uitzondering<br />
van een contract met een ni<strong>eu</strong>we huurder die in het winkelcentrum<br />
365 als trekker fungeerde. De huurgroei hield vooral verband met de<br />
ni<strong>eu</strong>we verhuur in Tekira en Teras Park; hier tegenover stond een daling<br />
van de ni<strong>eu</strong>we verhuur in 365.<br />
Exclusief geassocieerde deelnemingen vertoonden de overige<br />
huuropbrengsten een bijna viervoudige groei, van € 0,2 miljoen in<br />
2009 naar € 1,1 miljoen in <strong>2010</strong>. Dit kan voor het grootste deel<br />
worden toegeschreven aan de verbeterde efficiëntie in speciale<br />
huurvormen en aan boetes. De omzetgerelateerde huur als percentage<br />
van de theoretische huur zakte van 4,9% in 2009 naar 4,4% in <strong>2010</strong><br />
door het terugverdienen van eerdere concessies en huurverhogingen.<br />
De gemiddelde financiële bezettingsgraad steeg van 92,2% naar<br />
95,3%, exclusief geassocieerde deelnemingen. Deze groei hing<br />
vooral samen met de meest recente acquisities, Teras Park en Tekira.<br />
De financiële leegstand liep terug van 13,3% van de theoretische<br />
huur naar 5,9% in Teras Park, en van 14,2% naar 4,5% in Tekira.<br />
<strong>Corio</strong> Türkiye heeft zich grote moeite getroost om in beide centra een<br />
dergelijke bezettingsgraad te bereiken. Er was in Turkije in <strong>2010</strong> geen<br />
sprake van strategische leegstand. De totale huurvrije component<br />
vertegenwoordigde in <strong>2010</strong> 7,5% van de theoretische huur (2009:<br />
14,5%). Deze daling weerspiegelt het herstel van de Turkse economie<br />
en de gerichte inspanningen van <strong>Corio</strong> Türkiye. In het kader van het<br />
herstelproces dat tot in 2011 zal voortduren, is 41% (adacenter) en<br />
37% (365) van de huurvrije periodes die in 2009 werden toegekend,<br />
terugverdiend.<br />
BezoekersaanTallen en omzeT<br />
<strong>Corio</strong> Türkiye noteerde in <strong>2010</strong> circa 25,8 miljoen bezoekers. In<br />
2009 trokken de winkelcentra adacenter, 365, Teras Park, Tekira<br />
en akmerkez in totaal 23,8 miljoen bezoekers. gespecificeerd naar<br />
winkelcentrum deden vooral Tekira (12,8% hoger), adacenter (14%<br />
hoger) en Teras Park (9,5% hoger) het goed. Bij 365 bleef het<br />
bezoekersaantal nagenoeg stabiel (1% hoger).<br />
De totale door huurders gerealiseerde omzet in adacenter, Tekira, 365<br />
en Teras Park nam in <strong>2010</strong> met 27,3% toe ten opzichte van 2009.<br />
Ondanks het stabiele aantal bezoekers vertoonde de omzet bij 365 in<br />
<strong>2010</strong> een groei van 21% als gevolg van de hogere bestedingen. De<br />
sterke stijging in ni<strong>eu</strong>we winkelcentra als Tekira (23%) en adacenter<br />
(18%) was eveneens zeer positief. Bij Teras Park was de omzetgroei<br />
bescheidener: 13%.<br />
Het succes van de Turkse portef<strong>eu</strong>ille wat betreft bezoekersaantallen<br />
en omzetten is te danken aan de inspanningen van <strong>Corio</strong> Türkiye om<br />
van haar winkelcentra favoriete ontmoetingsplekken te maken. Dit<br />
wordt bereikt door in de winkelcentra interessante, levendige, lokale<br />
evenementen en amusement te bieden en door het toevoegen van<br />
toepasselijke unieke architectonische accenten. Een voorbeeld van een<br />
geslaagde architectonische renovatie is te vinden in Teras Park waar<br />
een onrendabele ijsbaan van 1.000 m² werd omgetoverd tot een plek<br />
waar duizenden mensen de tijd doorbrengen in een “green Court” –<br />
een plek waar bezoekers en hun kinderen elkaar kunnen ontmoeten<br />
in een groene omgeving met houten bankjes. Het winkelcentrum<br />
anatolium in Bursa is een populaire ontmoetingsplek, waar vrienden<br />
elkaar treffen en zich vermaken dankzij het unieke concept en de vele<br />
zithoeken.<br />
Bij het organiseren van activiteiten en evenementen richten wij ons in<br />
eerste instantie op kinderen en onderwijs. Wij zijn van mening dat je<br />
door het scheppen van een band met een kind de hele familie erbij<br />
kunt betrekken. Hierdoor creëer je favoriete ontmoetingsplekken – een<br />
winkelcentrum is immers niet alleen een plek waar je kunt winkelen,<br />
maar tegelijk een plek die bezoekers ook een sociale ervaring biedt<br />
vol activiteiten en amusement. En omdat het winkelend publiek<br />
verschillende behoeften heeft, hechten wij er bij <strong>Corio</strong> Türkiye aan om<br />
initiatieven te ontwikkelen die aan deze behoeften voldoen. Omdat wij<br />
om onze klanten geven, creëren wij samen waarde en ontwikkelen wij<br />
favoriete ontmoetingsplekken.<br />
PijPlijn<br />
De totale pijplijn in Turkije daalde met € 182,6 miljoen van € 340<br />
miljoen ultimo 2009 naar € 157,4 miljoen eind <strong>2010</strong>, inclusief € 49,0<br />
miljoen reeds geïnvesteerd. Deze neergang kan hoofdzakelijk worden<br />
verklaard door de overname van het winkelcentrum anatolium in Bursa,<br />
een ontwikkelingsproject dat destijds bijna was voltooid en sindsdien<br />
in bedrijf is genomen.<br />
Van de totale pijplijn eind <strong>2010</strong> is een project met een totale<br />
verwachte investering van € 54,2 miljoen (€ 14,2 miljoen reeds<br />
geïnvesteerd) opgenomen in de committed pijplijn, en een project ter<br />
waarde van circa € 103,2 miljoen (€ 34,8 miljoen reeds geïnvesteerd)<br />
in de deferrable pijplijn. Met de bouw van het winkelcentrum Tarsu,<br />
een project in de vaste pijplijn, is in november <strong>2010</strong> begonnen. Het<br />
winkelcentrum, met een BVO van 27.600 m 2 , zal naar verwachting in<br />
het vierde kwartaal van 2012 zijn d<strong>eu</strong>ren openen.<br />
86
mvo samenvaTTing<br />
gEZaMENLIJK WaaRDE<br />
CREëREN<br />
i. inleiding<br />
Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) is essentieel voor<br />
het succes van onze missie om favoriete ontmoetingsplekken te ontwikkelen.<br />
Door proactief met onze stakeholders in gesprek te treden,<br />
kunnen wij effectief inspelen op hun verwachtingen en erop toezien<br />
dat wij gezamenlijk waarde creëren, niet alleen voor <strong>Corio</strong> maar ook<br />
voor de samenleving. Zowel onze consumenten als onze zakenpartners<br />
hechten aan aandacht voor mens en mili<strong>eu</strong>. Wij omarmen het Shared<br />
value-concept: door samen waarde te creëren, vergroten wij de concurrentiekracht<br />
van onze onderneming en verbeteren wij tegelijkertijd de<br />
economische en sociale omstandigheden in de gemeenschappen<br />
waarin wij actief zijn. Dit zal de unieke strategische positie van <strong>Corio</strong><br />
versterken bij haar streven om favoriete ontmoetingsplekken te<br />
ontwikkelen. MVO staat daarom centraal bij onze bedrijfsstrategie.<br />
Onderzoek heeft aangetoond dat consumenten steeds slimmer worden,<br />
beter geïnformeerd en kritischer. In het huidige moeilijke economische<br />
klimaat kiezen consumenten bewuster de producten die beter passen<br />
bij hun emotionele, ethische en functionele behoeften. Onder invloed<br />
van klimaatverandering en het falen van goed ondernemingsbestuur,<br />
dat aanleiding gaf tot de mondiale financiële crisis, dringen andere<br />
stakeholders van <strong>Corio</strong> nu meer dan ooit aan op transparantie door<br />
ondernemingen en aandacht voor mili<strong>eu</strong>, maatschappij en governance,<br />
samen de zogeheten eSG-factoren. Deze veranderende verwachtingen<br />
van onze stakeholders bevestigen opni<strong>eu</strong>w onze k<strong>eu</strong>ze om MVO<br />
binnen onze strategie een centrale plek te geven. Hiermee wordt<br />
onze concurrentiekracht en waardecreatie gekoppeld aan de bredere<br />
maatschappelijke verwachtingen die stakeholders van ondernemingen<br />
hebben. <strong>Corio</strong> beseft dat zij actief met alle stakeholders zal moeten<br />
samenwerken om haar missie te verwezenlijken, en hen betrekken bij<br />
de uitwerking en verfijning van haar MVO-strategie en -activiteiten.<br />
ii. kernThema’s<br />
Tot 2009 baseerden wij onze MVO-strategie op vijf MVO-pijlers die<br />
een weergave waren van materiële zaken en van onze stakeholders:<br />
de gemeenschap, medewerkers, huurders, leveranciers en het<br />
mili<strong>eu</strong>. Om focus te brengen in onze benadering en deze toe te<br />
snijden op ons bedrijf hebben wij vijf kernthema’s onderscheiden.<br />
Deze kernthema’s weerspiegelen de prioriteiten die wij voor onszelf<br />
gesteld hebben en de uitdagingen waarvoor wij staan bij het creëren<br />
van favoriete ontmoetingsplekken. Wij benadrukken dat de pijlers die<br />
wij in het verleden hebben gedefinieerd in onze ni<strong>eu</strong>we aanpak niet<br />
overboord zijn gegooid. Integendeel, zij vormen een noodzakelijke<br />
voorwaarde voor het behalen van duurzame resultaten met betrekking<br />
tot de kernthema’s. Een voortdurende dialoog, samenwerking en<br />
transparantie ten opzichte van onze stakeholders is nodig, willen wij<br />
vooruitgang boeken en ons voorbereiden op wat nog komt. Door ons<br />
actief in te zetten voor de volgende kernthema’s, in samenhang met<br />
de pijlers, zullen wij erin slagen om synergie te realiseren, innovatie tot<br />
stand te brengen en als gevolg gezamenlijk waarde te creëren:<br />
DE CONSuMENT CENTRaaL STELLEN<br />
Consumenten in staat stellen en inspireren om hun leven te<br />
verrijken, om verantwoord te consumeren en hen actief te<br />
betrekken bij het verkleinen van hun mili<strong>eu</strong> impact.<br />
Consumenten en bezoekers – daar draait het bij ons om. Wij streven<br />
ernaar om voor hen favoriete ontmoetingsplekken te creëren, waar<br />
zij zich op hun gemak voelen, kunnen ontspannen, verrast worden<br />
en graag terugkomen. Deze ambitie is zowel een inspiratie als een<br />
verantwoordelijkheid.<br />
Klanttevredenheidsonderzoek in % van onze winkelcentra.<br />
Mvo score op kwaliteitsonderzoek.<br />
IN HET HaRT VaN DE SaMENLEVINg<br />
de ontwikkeling van lokale gemeenschappen bevorderen door het<br />
scheppen van blijvende sociale en economische kansen.<br />
Onze winkelcentra spelen een belangrijke sociale rol in de<br />
samenleving, niet alleen als ontmoetingsplek, maar ook als bron van<br />
werkgelegenheid, onderwijs en ondernemerschap. Er bestaat een<br />
duidelijk verband tussen de sociale en economische ontwikkeling van<br />
de gemeenschappen waarin wij aanwezig zijn en de vitaliteit van onze<br />
winkelcentra. Door gericht in deze gemeenschappen te investeren,<br />
verwachten wij waarde te creëren voor de samenleving en voor <strong>Corio</strong>.<br />
% winkelcentra met Mvo-activiteiten.<br />
% maatschappelijk rendement op investeringen<br />
87
Samenvatting <strong>Corio</strong> jaarverSlag <strong>2010</strong><br />
wij omarmen het shareD<br />
value-concept: een bena-<br />
De ring Die De concurren<br />
tie kracht van corio<br />
vergroot en tegelijkertijD<br />
De economische en sociale<br />
omstanDigheDen verbetert<br />
in De gemeenschappen<br />
waarin wij actief zijn<br />
LEIDERSCHaPSCuLTuuR<br />
een leiderschapscultuur bevorderen die gebaseerd is op vertrouwen<br />
en transparantie en die een goede balans weet te vinden tussen de<br />
vrijheden en verantwoordelijkheden van een favoriete werkgever.<br />
We hebben de basis gelegd voor een HR managementbenadering<br />
die de kernwaarden van <strong>Corio</strong> zo veel mogelijk in zich herbergt:<br />
samenwerking, empathisch, inspirerend, betrouwbaar en lef.<br />
% verzuim.<br />
% personeelsverloop.<br />
DuuRZaaMHEID IN ONZE BEDRIJFSVOERINg<br />
het duurzaamheidspotentieel van onze portef<strong>eu</strong>ille vervullen door<br />
met huurders en leveranciers samenwerkingsverbanden aan te gaan.<br />
Duurzaamheid betekent in onze optiek het bereiken van een optimale<br />
integratie van maatschappelijke, economische en mili<strong>eu</strong>kwaliteit.<br />
Samenwerking met onze huurders en leveranciers is hierbij van cruciaal<br />
belang. Wij richten ons op energie-efficiëntie, het terugdringen van<br />
de uitstoot van CO 2 en welzijn binnen onze winkelcentra. Door samen<br />
met onze huurders groene huurcontracten te ontwikkelen en met onze<br />
leveranciers werkbare en innovatieve oplossingen tot stand te brengen,<br />
slagen wij erin om het duurzaamheidspotentieel van onze portef<strong>eu</strong>ille<br />
te vervullen.<br />
kWh/m 2 .<br />
% getekende groene huurcontracten.<br />
DuuRZaME WINKELCENTRa CREëREN<br />
er op gericht zijn duurzaamheid volledig te integreren in het<br />
ontwerp en de ontwikkeling van onze winkelcentra.<br />
% BreeAM ‘good’ of hoger voor alle (her)ontwikkelingsprojecten.<br />
% leveranciers dat zich conformeert aan onze gedragscode.<br />
iii. resulTaaToverziChT<br />
INDICES<br />
Wat MVO-ontwikkelingen betreft was <strong>2010</strong> voor <strong>Corio</strong> een mijlpaal, met<br />
de publicatie van het eerste aparte MVO-verslag en de opname in de<br />
meest relevante duurzaamheidsindices: de Dow Jones Sustainability<br />
Index (DJSI) en de advanced Sustainable Performance Indices (aSPI);<br />
een ranglijst met de 120 duurzaamste ondernemingen van Europa. als<br />
lid van de VN global Compact hebben wij in augustus <strong>2010</strong> een eerste<br />
jaarlijkse voortgangsrapportage uitgegeven. Hierin werden stakeholders<br />
geïnformeerd over de voortgang die was geboekt bij het implementeren<br />
van de tien principes van het global Compact van de Verenigde Naties<br />
en bij de bevordering van de Millennium Development goals. <strong>Corio</strong><br />
kwam als 12 e uit de bus van de in totaal 60 Nederlandse bedrijven<br />
die waren opgenomen in een onderzoek in het kader van het Carbon<br />
Disclosure Project.<br />
organisaTie<br />
MVO is geïntegreerd in het lokale business unit-management en<br />
in de verantwoordelijkheden van de Raad van Bestuur. gezien het<br />
strategische belang van MVO is de COO direct verantwoordelijk voor<br />
MVO binnen de Raad van Bestuur van de <strong>Corio</strong> groep. Daarnaast<br />
heeft <strong>Corio</strong> op groepsniveau de functie van hoofd van MVO in het<br />
leven geroepen. Tot de taken van deze functionaris behoren de<br />
effectieve toepassing van MVO binnen alle business units en toezien<br />
op de de afstemming van MVO-initiatieven en resultaten van <strong>Corio</strong>’s<br />
bedrijfsactiviteiten.<br />
Onze mili<strong>eu</strong>prestaties, uitgedrukt in specifieke prestatie-indicatoren<br />
(KPI’s) en onze maatschappelijke verworvenheden worden beschreven<br />
in het aparte MVO-verslag dat in maart 2011 wordt gepubliceerd. De<br />
in dat verslag opgenomen maatschappelijke indicatoren zijn tot stand<br />
gekomen conform de richtlijnen van het global Reporting Initiative.<br />
88
wij wijzen in heT Bijzonder oP de volgende<br />
resulTaTen en aCTiviTeiTen:<br />
DE CONSuMENT CENTRaaL STELLEN<br />
resultaten<br />
• In 50% van de winkelcentra in de portef<strong>eu</strong>ille zijn er voor<br />
consumenten klachtenformulieren beschikbaar.<br />
activiteiten<br />
• alle business units onderzoeken middels consumentenpanels vier<br />
keer per jaar de behoeften van consumenten.<br />
IN HET HaRTVaN DE SaMENLEVINg<br />
activiteiten<br />
• <strong>Corio</strong> Italia opende de eerste winkel in Italië (in Shopville gran Reno,<br />
Bologna) die arbeidsongeschikten in dienst neemt en die de gehele<br />
verkoopopbrengst aan goede doelen schenkt.<br />
• <strong>Corio</strong> is met de Erasmus universiteit in Rotterdam in gesprek over<br />
een methode voor het meetbaar maken van de maatschappelijke<br />
impact van onze kernactiviteiten en investeringen in de<br />
gemeenschap.<br />
• <strong>Corio</strong> N.V. is een samenwerkingsverband aangegaan met Save the<br />
Children en youth for Habitat voor de oprichting van de International<br />
Leadership academy, een initiatief om jonge mensen te helpen<br />
‘life skills’ te ontwikkelen. <strong>Corio</strong> Türkiye biedt lokale st<strong>eu</strong>n aan de<br />
academy.<br />
• <strong>Corio</strong> Nederland is vaker leegstaande ruimtes ter beschikking gaan<br />
stellen voor tijdelijke sociale initiatieven.<br />
89<br />
LEIDERSCHaP IN ONZE CuLTuuR<br />
resultaten<br />
• In <strong>2010</strong> werd op groepsniveau een hoofd Human Resource (HR)<br />
Management benoemd. Deze kreeg als specifieke taak het verder<br />
professionaliseren van de HR-strategie en het bereiken van het doel<br />
van <strong>Corio</strong> om een favoriete werkgever te worden.<br />
• Onze groepsbrede HR-strategie is herzien en ni<strong>eu</strong>we initiatieven<br />
worden op dit moment ontplooid.<br />
• Performance management is verder ontwikkeld en MVO is<br />
voor elke medewerker als specifieke target opgenomen in het<br />
beoordelingsproces.<br />
• Bij drie business units zijn er medewerkertevredenheidsenquêtes<br />
gehouden.<br />
• <strong>Corio</strong> Italia prijkt op de lijst van de 35 beste werkgevers in Italië als<br />
gevolg van opname in het ‘great Place to Work’-onderzoek.<br />
activiteiten<br />
In december verhuisde ons hoofdkantoor naar een ni<strong>eu</strong>we favoriete<br />
ontmoetingsplek in het hart van één van onze grootste winkelcentra,<br />
Hoog Catharijne in utrecht. Het ni<strong>eu</strong>we kantoor is zeer goed bereikbaar<br />
met het openbaar vervoer en is een inspirerende werkomgeving die<br />
transparantie, creativiteit, samenwerking en flexibiliteit bevordert.<br />
Deze omgeving past uitstekend bij de waarden van <strong>Corio</strong>, is een goede<br />
afspiegeling van onze cultuur en het belang dat wij hechten aan de<br />
hoogste standaarden van persoonlijk en professioneel gedrag.
Samenvatting <strong>Corio</strong> jaarverSlag <strong>2010</strong><br />
DuurzaamheiD betekent in<br />
onze optiek het bereiken<br />
van een optimale integratie<br />
van maatschappelijke,<br />
economische en mili<strong>eu</strong>kwaliteit.<br />
samenwerking<br />
met onze huurDers en<br />
leveranciers is hierbij van<br />
cruciaal belang<br />
DuuRZaaMHEID IN ONZE BEDRIJFSVOERINg<br />
resultaten<br />
• alexandrium in Nederland is het eerste volwaardige energieanalyseproject.<br />
In het vierde kwartaal van 2011 zullen naar aanleiding<br />
hiervan aanpassingen worden gedaan.<br />
• ‘BREEaM in use’-certificaat ‘good’ toegekend aan Tekira in Tekirdağ,<br />
<strong>Corio</strong> Türkiye.<br />
• <strong>Corio</strong> France heeft in alle winkelcentra met een oppervlakte van<br />
meer dan 5.000 m 2 slimme digitale gasmeters geïnstalleerd.<br />
• <strong>Corio</strong> France heeft in grand Littoral, Centre D<strong>eu</strong>x en grand Place<br />
slimme digitale energiemeters geïnstalleerd.<br />
• <strong>Corio</strong> France heeft in grand Littoral een proef gedaan met afvalscheiding<br />
met zeven aparte afvalcategorieën; eind <strong>2010</strong> werd<br />
naar schatting 45% van het afval hergebruikt. In art de Vivre en<br />
Mondeville 2 wordt het afval al in vier categorieën gescheiden.<br />
activiteiten<br />
• <strong>Corio</strong> Türkiye organiseerde voor medewerkers ‘BREEaM in<br />
use’-workshops.<br />
• <strong>Corio</strong> España heeft in Maremagnum zonnepanelen geïnstalleerd.<br />
• <strong>Corio</strong> España heeft ONCE (de Spaanse organisatie voor blinden en<br />
slechtzienden) gevraagd te onderzoeken of de Spaanse winkelcentra<br />
van <strong>Corio</strong> geschikt zijn voor blinden en invaliden. aanbevolen<br />
verbeteringen worden in 2011 doorgevoerd.<br />
• Wij hebben de samenwerking geïntensiveerd met andere bedrijven in<br />
onze sector, met onze leveranciers, aandeelhouders en de<br />
plaatselijke autoriteiten.<br />
• <strong>Corio</strong> is medeoprichter van de International Sustainability<br />
alliance (ISa), een wereldwijd netwerk van vastgoedorganisaties<br />
met aanzienlijke portef<strong>eu</strong>illes in eigendom die zich inzetten voor een<br />
duurzamer bebouwde ruimte. Samen met de ISa ontwikkelt <strong>Corio</strong><br />
op dit moment benchmarks om de resultaten en mili<strong>eu</strong>-impact van<br />
bestaande commerciële gebouwen te meten.<br />
• <strong>Corio</strong> neemt deel aan fundamenteel wetenschappelijk onderzoek,<br />
zoals een internationaal onderzoeksproject van het Sustainable<br />
Investment in Real Estate centre, dat is opgericht door het Royal<br />
Institution of Chartered Surveyors (RICS), in samenwerking met<br />
Kingston university, Londen en Donau universiteit Krems. Dit is<br />
het eerste empirische onderzoek naar de meetbare invloed van<br />
duurzaamheidskenmerken op de financiële resultaten van de<br />
detailhandel in Europa.<br />
DuuRZaME WINKELCENTRa CREëREN<br />
resultaten<br />
• We ontvingen in <strong>2010</strong> ons eerste ‘Very good’ certificaat binnen het<br />
kader van BREEaM projectfase ni<strong>eu</strong>we ontwikkelingen (qa fase) voor<br />
Tarsu (Turkije), met een score van 60,78%.<br />
• Forum Duisburg heeft in het gebouwontwerp en de inrichting van<br />
het winkelcentrum rekening gehouden met zowel maatschappelijke<br />
doelstellingen als het mili<strong>eu</strong>. Dit leverde de ICSC Resource award op<br />
en een BREEaM ‘very good’ certificaat.<br />
• galerie Dresden kreeg als eerste winkelcentrum op het Europese<br />
vasteland een BREEaM ‘Excellent’ waardering.<br />
activiteiten<br />
In <strong>2010</strong> is MVO verder geïntegreerd in onze bedrijfsvoering, besluitvorming<br />
en managementprocessen. Wij hebben MVO-criteria volledig<br />
geïntegreerd in de kwaliteitsbeoordeling van bestaande winkelcentra<br />
en van investeringsvoorstellen voor zowel acquisities als (her)<br />
ontwikkelingen en bedrijfsplannen. Onze strategische besluiten zijn<br />
daarom gebaseerd op zowel MVO- criteria als financiële criteria.<br />
90
iv korTeTermijndoelen<br />
Naar aanleiding van de evaluatie van onze prestaties hebben wij voor<br />
2011 drie aandachtsgebieden gedefinieerd en aan de hand daarvan<br />
drie projecten op touw gezet. Deze projecten zijn ontwikkeld met<br />
gebruikmaking van best practices voor projectmanagement. Elk project<br />
krijgt een projectmanager en een projectteam en rapporteert aan een<br />
stuurgroep.<br />
PROJECT 1 MVO MaNagEMENT<br />
Doelstellingen:<br />
• Verdere afstemming tussen de business units.<br />
Wij streven ernaar om onze business units meer op één lijn te<br />
brengen wat betreft hun MVO-activiteiten, met inachtneming van de<br />
plaatselijke gebruiken en autonomie van de afzonderlijke business<br />
units. Hiervoor wordt een MVO-competence centre in het leven<br />
geroepen dat een platform en netwerk zal bieden voor het delen van<br />
best practices, het ontwikkelen van interne opleidingen en voor het<br />
vergroten van de betrokkenheid van medewerkers.<br />
• Performance management toepassen.<br />
Voortbordurend op de uitspraak ‘meten is weten’ is ons devies<br />
‘meten is managen’. Om onze metingen en daarmee ons<br />
management te verbeteren, hebben wij groepsbreed een MVO<br />
performance management-benadering ingevoerd. De eerste stappen<br />
zijn in samenwerking met alle business units gedefinieerd door<br />
afspraken te maken over methodologie, meetinstrumenten en<br />
ownership. Wij willen hiermee alle lagen binnen de <strong>Corio</strong>-organisatie<br />
de instrumenten aanreiken om MVO effectief en consequent te<br />
kunnen managen.<br />
PROJECT 2 STREVEN NaaR NEuTRaaL VERBRuIK<br />
In het licht van de op handen zijnde Eu-regelgeving die met ingang van<br />
2020 energien<strong>eu</strong>trale ni<strong>eu</strong>wbouw verplicht stelt en onze overtuiging<br />
om energie-efficiëntie te maximaliseren en de uitstoot van CO 2 terug<br />
te dringen, hebben wij uit onze business units een internationaal<br />
projectteam van experts samengesteld. Deze experts werken aan<br />
invulling te geven aan deze uitdaging, om innovatie te bevorderen en<br />
om onze kennis op dit specifieke terrein te vergroten met het oog op<br />
het behalen van tastbare resultaten.<br />
PROJECT 3 STEVIgER VERaNKEREN<br />
Dit project heeft tot doel om meetbare waarde te creëren door<br />
maatschappelijke innovatie en de uitkomsten van een gestructureerde<br />
dialoog met onze stakeholders in onze dagelijkse bedrijfsvoering op<br />
te nemen. Het wetenschappelijk onderzoek waaraan wij deelnemen,<br />
wordt geïntegreerd in onze dagelijkse activiteiten. Wij gaan twee<br />
pilots starten in het kader van het project om onze bevindingen<br />
in de winkelcentra toe te passen en om de waardecreatie op alle<br />
niveaus te meten aan de hand van een methode voor het meten van<br />
maatschappelijk rendement.<br />
Deze doelen zijn niet abstract; samen vormen ze een compleet<br />
instrumentarium waarmee wij het volgende niveau van MVOontwikkeling<br />
kunnen bereiken – een niveau dat essentieel is voor de<br />
verwezenlijking van onze missie om favoriete ontmoetingsplekken te<br />
creëren.<br />
91
Samenvatting <strong>Corio</strong> jaarverSlag <strong>2010</strong><br />
CORPORaTE<br />
gOVERNaNCE &<br />
RISK MaNagEMENT<br />
inleiding<br />
<strong>Corio</strong> streeft naar een corporate governance-structuur die aan de belangen<br />
van alle stakeholders tegemoetkomt en die voldoet aan de aanbevelingen<br />
van de Nederlandse Corporate governance Code (de “Code”). <strong>Corio</strong> is<br />
een b<strong>eu</strong>rsgenoteerde structuurvennootschap naar Nederlands recht.<br />
De onderneming wordt bestuurd door een Raad van Bestuur, die wordt<br />
gecontroleerd door een Raad van Commissarissen. Beide raden zien<br />
toe op goed ondernemingsbestuur binnen <strong>Corio</strong> en zijn verantwoording<br />
verschuldigd aan de algemene Vergadering van aandeelhouders. In die<br />
gevallen waarin de vennootschap in <strong>2010</strong> de principes of best practice<br />
bepalingen van de Nederlandse Code niet heeft nageleefd, of verwacht<br />
deze in 2011 niet te zullen naleven, worden de redenen voor deze nietnaleving<br />
in dit hoofdstuk van het jaarverslag toegelicht. Voor zover niet<br />
anders blijkt, heeft de vennootschap de voor haar van toepassing zijnde<br />
principes en best practice bepalingen nageleefd en zal dat ook in 2011<br />
blijven doen. Op de website (www.corio-<strong>eu</strong>.com) is een checklist te vinden<br />
waaruit is af te lezen in welke mate <strong>Corio</strong> op dit moment de principes en<br />
best practice bepalingen naleeft. Tevens wordt hier een overzicht gegeven<br />
van de corporate governance-structuur van de vennootschap.<br />
raad van BesTuur<br />
De Raad van Bestuur is verantwoordelijk voor het vaststellen van de algemene<br />
managementtaken, voor het bepalen van de bedrijfsstrategie en het<br />
beleid en voor het realiseren van de bedrijfsdoelstellingen. De Raad van<br />
Bestuur legt verantwoording af aan de Raad van Commissarissen, beide<br />
hebben op hun b<strong>eu</strong>rt een verantwoordingsplicht jegens de algemene<br />
Vergadering van aandeelhouders. De Raad van Bestuur dient te bestaan<br />
uit ten minste twee bestuurders, die door de Raad van Commissarissen<br />
worden benoemd nadat eerst het advies van de Ondernemingsraad is ingewonnen<br />
en de algemene Vergadering van aandeelhouders op de hoogte is<br />
gesteld. De Raad van Commissarissen kan tevens een van de bestuurders<br />
benoemen tot voorzitter van de Raad van Bestuur, wat bij <strong>Corio</strong> het geval<br />
is. De Raad van Commissarissen bepaalt het aantal bestuurders. Leden<br />
van de Raad van Bestuur worden benoemd voor een periode van maximaal<br />
vier jaar en hun zittingstermijn eindigt vier jaar nadat ze zijn benoemd, op<br />
de dag van de algemene Vergadering van aandeelhouders, tenzij ze eerder<br />
aftreden. Sinds de algemene Vergadering van aandeelhouders van <strong>2010</strong>,<br />
bestaat de Raad van Bestuur van <strong>Corio</strong> uit vier leden, namelijk de heer<br />
gerard groener (CEO), de heer Ben van der Klift (CFO), de heer Frédéric<br />
Fontaine (CDO) en mevrouw Francine Zijlstra (COO). Het beloningsbeleid<br />
voor de Raad van Bestuur is op 29 april 2008 vastgesteld door de<br />
algemene Vergadering van aandeelhouders, op voordracht van de Raad<br />
van Commissarissen. Meer informatie is elders in dit jaarverslag te vinden<br />
92<br />
in het remuneratierapport over <strong>2010</strong>. <strong>Corio</strong> streeft ernaar iedere vorm van<br />
feitelijke of ogenschijnlijke tegenstrijdige belangen tussen de vennootschap<br />
en leden van de Raad van Commissarissen te vermijden. In <strong>2010</strong> was er<br />
geen sprake van dergelijke tegenstrijdige belangen.<br />
raad van Commissarissen<br />
De rol van de Raad van Commissarissen is om toezicht uit te oefenen op<br />
het bestuur van de Raad van Bestuur en op de algemene ontwikkelingen<br />
binnen de vennootschap en de daarmee samenhangende activiteiten,<br />
alsmede om de Raad van Bestuur met advies bij te staan. De Raad<br />
van Commissarissen is verantwoordelijk voor de kwaliteit van de eigen<br />
prestaties en dient uit ten minste drie leden te bestaan. De leden van<br />
de Raad van Commissarissen worden (her)benoemd door de algemene<br />
Vergadering van aandeelhouders op voordracht van de Raad van Commissarissen.<br />
De algemene Vergadering van aandeelhouders en de Ondernemingsraad<br />
kunnen aan de Raad van Commissarissen de benoeming van<br />
bepaalde personen aanbevelen. Leden van de Raad van Commissarissen<br />
treden op zijn laatst af per de eerste algemene Vergadering van<br />
aandeelhouders vier jaar na de datum van hun (her)benoeming. Een lid<br />
van de Raad van Commissarissen heeft maximaal twaalf jaar zitting in de<br />
raad. Het beloningsniveau van de leden van de Raad van Commissarissen<br />
wordt bepaald door de algemene Vergadering van aandeelhouders. De<br />
Raad van Commissarissen heeft uit zijn leden een audit- , Remuneratieen<br />
Selectiecommissie benoemd. De taak van deze commissies is om<br />
voorbereidende werkzaamheden uit te voeren ter onderst<strong>eu</strong>ning van het<br />
besluitvormingsproces van de Raad van Commissarissen. Er zijn voor<br />
iedere commissie specifieke regels opgesteld, die zijn terug te vinden<br />
op de website van <strong>Corio</strong> (www.corio-<strong>eu</strong>.com). Meer informatie over de<br />
samenstelling van de Raad van Commissarissen en de verschillende<br />
commissies is te vinden in het Verslag van de Raad van Commissarissen<br />
elders in dit jaarverslag. De Raad van Commissarissen heeft in <strong>2010</strong> zijn<br />
eigen profiel opni<strong>eu</strong>w beoordeeld aan de hand van de eisen van de Code<br />
en heeft besloten het profiel te wijzigen. De voorgestelde wijzigingen zullen<br />
worden besproken met de algemene Vergadering en de Ondernemingsraad<br />
en het gewijzigde profiel zal door de Raad van Commissarissen worden<br />
goedgek<strong>eu</strong>rd nadat dit overleg heeft plaatsgevonden. <strong>Corio</strong> streeft ernaar<br />
elke vorm van feitelijke of ogenschijnlijke tegenstrijdige belangen tussen de<br />
vennootschap en leden van de Raad van Commissarissen te vermijden. In<br />
<strong>2010</strong> hebben zich geen gevallen van tegenstrijdige belangen voorgedaan.<br />
In overeenstemming met de Wet op het financieel toezicht (Wft) en<br />
het Burgerlijk Wetboek (BW) worden eventuele transacties tussen de<br />
vennootschap en verbonden partijen, inclusief de leden van de Raad van<br />
Bestuur en de Raad van Commissarissen en grootaandeelhouders vermeld
in de toelichting op de jaarrekening. In <strong>2010</strong> hebben twee transacties<br />
tussen de vennootschap en een onderneming met een direct belang<br />
plaatsgevonden. Meer informatie over deze transacties is te vinden in de<br />
toelichting op de jaarrekening elders in dit jaarverslag.<br />
seCreTaris van de vennooTsChaP<br />
De Raad van Commissarissen wordt onderst<strong>eu</strong>nd door de secretaris van<br />
de vennootschap. De secretaris van de vennootschap ziet erop toe dat de<br />
juiste procedures worden gevolgd en dat de Raad van Commissarissen<br />
handelt in overeenstemming met de wettelijke en statutaire verplichtingen<br />
en bevoegdheden, en met de van toepassing zijnde regels voor d<strong>eu</strong>gdelijk<br />
ondernemingsbestuur.<br />
aandeelhouders<br />
algemene Vergaderingen van aandeelhouders worden ofwel door de<br />
Raad van Bestuur ofwel door de Raad van Commissarissen belegd. Zij<br />
worden ten minste eenmaal per jaar gehouden om de bedrijfsvoering<br />
over het afgelopen jaar te bespreken, de jaarrekening goed te k<strong>eu</strong>ren,<br />
een besluit te nemen over het dividendvoorstel, het door de Raad<br />
van Bestuur gevoerde beleid (decharge van bestuurders) en het door<br />
de Raad van Commissarissen uitgevoerde toezicht (decharge van<br />
commissarissen) in stemming te brengen en om besluiten te nemen over<br />
benoemingen bij vacatures, benoemingen van leden van de Raad van<br />
Commissarissen en over eventuele andere zaken. De goedk<strong>eu</strong>ring van<br />
de aandeelhouders is noodzakelijk voor besluiten met een aanmerkelijke<br />
invloed op de vennootschap en haar risicoprofiel. In overeenstemming<br />
met de statuten van de vennootschap zal/zullen de Raad van Bestuur<br />
en/of de Raad van Commissarissen tevens door aandeelhouders op<br />
de agenda geplaatste moties voorleggen aan de algemene Vergadering<br />
van aandeelhouders. Houders van aandelen met een totale nominale<br />
waarde van ten minste € 10 miljoen kunnen de Raad van Bestuur en/of<br />
de Raad van Commissarissen verzoeken om een algemene Vergadering<br />
van aandeelhouders bijeen te roepen. aandeelhouders hebben het<br />
recht op het uitbrengen van één stem voor elk aandeel dat ze in bezit<br />
hebben en kunnen indien nodig bij volmacht stemmen. Besluiten van de<br />
algemene Vergadering van aandeelhouders worden genomen met een<br />
volstrekte meerderheid van de uitgebrachte stemmen, tenzij de statuten<br />
nadrukkelijk een grotere meerderheid voorschrijven. Om aandeelhouders<br />
die per volmacht wensen te stemmen voldoende gelegenheid te bieden<br />
om een grondige analyse uit te voeren, worden de agenda en de daarmee<br />
samenhangende documentatie op z’n laatst 42 kalenderdagen voor<br />
de algemene Vergadering van aandeelhouders beschikbaar gesteld via<br />
de website en op het bezoekadres van <strong>Corio</strong>. De Raad van Bestuur en<br />
de Raad van Commissarissen voorzien de algemene Vergadering van<br />
aandeelhouders van alle vereiste informatie, tenzij een zwaarwegend<br />
belang van de vennootschap anders voorschrijft.<br />
Beloning<br />
Naast het beloningsbeleid dat voor de Raad van Commissarissen en de<br />
Raad van Bestuur van <strong>Corio</strong> is vastgelegd, heeft <strong>Corio</strong> voor alle andere<br />
functies binnen de onderneming een beloningsbeleid op schrift gesteld. Dit<br />
beleid is gebaseerd op de volgende principes:<br />
• Medewerkers ontvangen een marktconform remuneratiepakket. Dit<br />
pakket wordt periodiek intern door de Raad van Bestuur en hoofd<br />
Human Resources en extern door consultants onder de loep genomen<br />
en waar nodig aangepast;<br />
• Het remuneratiepakket bestaat uit een vast gedeelte, een mogelijke<br />
kortetermijnbonus en een aantal secundaire arbeidsvoorwaarden;<br />
93<br />
• De beloning van medewerkers is gekoppeld aan een performance<br />
management-systeem dat beloning relateert aan de individuele<br />
prestaties en aan de resultaten van de organisatie als geheel;<br />
• De hoogte van de variabele beloning ten opzichte van het vaste gedeelte<br />
hangt af van het functieniveau van de medewerker, maar is nooit meer<br />
dan 50% van het vaste salaris.<br />
exTerne aCCounTanT<br />
De externe accountant wordt benoemd door de algemene Vergadering van<br />
aandeelhouders. De Raad van Commissarissen doet daartoe een voordracht,<br />
waarbij zowel de auditcommissie als de Raad van Bestuur advies<br />
uitbrengen aan de Raad van Commissarissen. De bezoldiging van en de<br />
opdrachtverlening tot het uitvoeren van niet-controlewerkzaamheden door<br />
de externe accountant worden goedgek<strong>eu</strong>rd door de Raad van Commissarissen<br />
op voordracht van de auditcommissie en na overleg met de Raad<br />
van Bestuur. De externe accountant brengt over zijn controlebevindingen<br />
van de jaarrekening gelijktijdig verslag uit aan de Raad van Bestuur en de<br />
Raad van Commissarissen. De externe accountant kan over zijn verklaring<br />
omtrent de getrouwheid van de jaarrekening worden bevraagd door de<br />
algemene Vergadering van aandeelhouders, woont daartoe deze vergadering<br />
bij en is daarin bevoegd het woord te nemen. De inhoud van de<br />
jaarrekening is de primaire verantwoordelijkheid van de Raad van Bestuur.<br />
In <strong>2010</strong> en begin 2011 hebben de Raad van Bestuur en de auditcommissie<br />
het functioneren van de externe accountant grondig geëvalueerd. De<br />
algemene Vergadering wordt van de belangrijkste conclusies hiervan op de<br />
hoogte gesteld met het oog op de benoeming van de externe accountant.<br />
ToeziChThouders<br />
Het financieel toezicht wordt in Nederland uitgeoefend door De<br />
Nederlandsche Bank (DNB) en de autoriteit Financiële Markten (aFM).<br />
DNB is verantwoordelijk voor het prudentieel toezicht, wat inhoudt<br />
dat DNB erop toeziet dat partijen op de financiële markten aan hun<br />
financiële verplichtingen kunnen voldoen (zie ook www.dnb.nl). De aFM<br />
is verantwoordelijk voor het gedragstoezicht dat zich richt op de vraag<br />
of deelnemers aan de financiële markten correct behandeld en juist<br />
geïnformeerd worden. Op 19 juni 2006 heeft de aFM <strong>Corio</strong> een vergunning<br />
uit hoofde van de Wet toezicht beleggingsinstellingen (Wtb) verleend. Door<br />
de invoering van de Wet op het Financieel Toezicht (Wft) op 1 januari 2007<br />
is deze vergunning automatisch omgezet in een Wft-vergunning.<br />
reglemenTen en Beleid<br />
<strong>Corio</strong> streeft ernaar handel met voorwetenschap in aandelen en andere<br />
financiële instrumenten in de zin van de Wft te voorkomen. Om dit te<br />
waarborgen heeft de vennootschap een Compliance Code opgesteld voor<br />
de medewerkers van <strong>Corio</strong> en een Reglement Beleggingen voor de Raad<br />
van Bestuur en de Raad van Commissarissen. Er zijn naast de Corporate<br />
Compliance Officer ook op het niveau van de business units compliance<br />
officers benoemd. De Corporate Compliance Officer brengt over deze zaken<br />
jaarlijks verslag uit aan de voorzitter van de Raad van Bestuur. Daarnaast<br />
omvat het beleid van <strong>Corio</strong> onder andere de gedragscode, die in <strong>2010</strong><br />
is herzien met als uitgangspunt dat de ni<strong>eu</strong>we code nog beter recht doet<br />
aan de missie, visie en waarden van <strong>Corio</strong> en waarin de grondbeginselen<br />
zijn opgenomen die van toepassing zijn op de wijze waarop <strong>Corio</strong> en<br />
haar medewerkers zich horen te gedragen. <strong>Corio</strong> heeft daarnaast een<br />
klokkenluidersregeling. De medewerker kan een vermoeden van een<br />
misstand melden bij zijn leidinggevende en/of een lokale vertrouwenspersoon.<br />
In <strong>2010</strong> waren er geen meldingen uit hoofde van de klokkenluidersregeling.<br />
In het kader van de klokkenluidersregeling wordt in 2011
Samenvatting <strong>Corio</strong> jaarverSlag <strong>2010</strong><br />
een ni<strong>eu</strong>w meldingssysteem ingevoerd dat anoniem melden mogelijk<br />
maakt. Voor meer informatie over de diverse reglementen en de volledige<br />
tekst van de reglementen kunt u terecht op www.corio-<strong>eu</strong>.com.<br />
Communicatiebeleid en bilaterale contracten met aandeelhouders<br />
anders dan op feitelijkheden worden analistenrapportages en taxaties van<br />
analisten niet vooraf door de vennootschap beoordeeld, van commentaar<br />
voorzien of gecorrigeerd. De vennootschap verricht geen handelingen die<br />
de onafhankelijkheid van analisten ten opzichte van de vennootschap en<br />
vice versa, aantasten. De vennootschap spant zich in om de deelname<br />
van en communicatie met de internationale beleggingswereld doorlopend<br />
te verbeteren door alle belangrijke ni<strong>eu</strong>we informatie onmiddellijk te<br />
verspreiden. Hiervoor maakt <strong>Corio</strong> gebruik van de diensten van een<br />
distribut<strong>eu</strong>r van persberichten. Deze persberichten en andere belangrijke<br />
informatie worden tevens via haar website verstrekt. <strong>Corio</strong> heeft beleid<br />
opgesteld ten aanzien van bilaterale contracten met (potentiële)<br />
aandeelhouders. Dat beleid staat op de website ( www.corio-<strong>eu</strong>.com).<br />
nadere informaTie in de zin van arTikel 10 van de<br />
overnameriChTlijn<br />
<strong>Corio</strong> heeft een maatschappelijk kapitaal van € 1.200.000.000, verdeeld<br />
in 120.000.000 aandelen, elk met een nominale waarde van € 10. Per<br />
aandeel kan één stem worden uitgebracht. Op basis van de wettelijke<br />
regeling inzake melding van zeggenschap in ter b<strong>eu</strong>rze genoteerde vennootschappen<br />
hebben Stichting Pensioenfonds aBP (aBP) en aPg algemene<br />
Pensioen groep N.V. (aPg) op 3 februari <strong>2010</strong> hun deelneming in <strong>Corio</strong><br />
van 36,77% geregistreerd, waarbij aBP een indirect belang heeft en aPg<br />
(een dochteronderneming van aBP) een direct belang. Op 31 maart <strong>2010</strong><br />
heeft PggM Fondsenbeheer B.V. haar deelneming in <strong>Corio</strong> van 5,09%<br />
geregistreerd. PggM heeft <strong>Corio</strong> op de hoogte gesteld van haar 5,14%<br />
belang ultimo <strong>2010</strong>. aBP heeft gemeld dat het indirecte belang van<br />
aBP in de onderneming eind <strong>2010</strong> 31,26% bedroeg. Melding is vereist<br />
wanneer het belang van een aandeelhouder 5% of meer bedraagt van<br />
het geplaatste kapitaal, en telkens wanneer het belang een bepaalde<br />
drempelwaarde bereikt of overschrijdt, dan wel wanneer een deelneming<br />
onder deze drempelwaarden zakt (5%, 10%, 15%, 20%, 25%, 30%,<br />
40%, 50%, 60%, 75% en 95%). <strong>Corio</strong> is een structuurvennootschap.<br />
Dat houdt in dat de leden van de Raad van Bestuur door de Raad van<br />
Commissarissen worden benoemd na kennisname van het advies van<br />
de Ondernemingsraad en na kennisgeving aan de algemene Vergadering<br />
van aandeelhouders. Leden van de Raad van Bestuur kunnen door<br />
de Raad van Commissarissen worden ontslagen na kennisname van<br />
het advies van de Ondernemingsraad maar niet voordat de algemene<br />
Vergadering van aandeelhouders over het voorgenomen ontslag is gehoord.<br />
Commissarissen worden op voordracht van de Raad van Commissarissen<br />
benoemd door de algemene Vergadering van aandeelhouders. De<br />
algemene Vergadering van aandeelhouders en de Ondernemingsraad<br />
kunnen aan de Raad van Commissarissen de benoeming van bepaalde<br />
personen aanbevelen. De algemene Vergadering van aandeelhouders kan<br />
het vertrouwen in de Raad van Commissarissen opzeggen bij volstrekte<br />
meerderheid van uitgebrachte stemmen die ten minste een derde van<br />
het geplaatste kapitaal vertegenwoordigen. Een dergelijke motie zal<br />
resulteren in het onmiddellijke ontslag van de Raad van Commissarissen.<br />
De Ondernemingskamer van het gerechtshof te amsterdam kan daarnaast<br />
ook op verzoek van de vennootschap, een afgevaardigde van de algemene<br />
Vergadering van aandeelhouders of de Ondernemingsraad een individueel<br />
lid van de Raad van Commissarissen op juridische gronden ontslag<br />
aanzeggen. <strong>Corio</strong> is een beleggingsmaatschappij met veranderlijk kapitaal<br />
als bedoeld in artikel 2:76a Burgerlijk Wetboek. Dit betekent dat de<br />
bestuurders met goedk<strong>eu</strong>ring van de Raad van Commissarissen bevoegd<br />
zijn tot uitgifte en inkoop van aandelen. Een besluit tot statutenwijziging,<br />
ontbinding, juridische fusie en juridische splitsing kan door de algemene<br />
Vergadering van aandeelhouders slechts worden genomen op voorstel van<br />
de Raad van Commissarissen. In de langlopende leningovereenkomsten<br />
van <strong>Corio</strong> is de bepaling opgenomen dat de geldverstrekkers bij een<br />
wijziging van de zeggenschap bij <strong>Corio</strong> de mogelijkheid hebben de<br />
verstrekte leningen vervroegd op te eisen. Dit zou onder meer het geval<br />
kunnen zijn na een overname.<br />
risk managmenT en inTerne Beheersing<br />
INLEIDINg<br />
<strong>Corio</strong> stuurt haar bedrijfsactiviteiten aan vanuit een holding, die onder<br />
leiding staat van de Raad van Bestuur en de volgende functies omvat:<br />
Investor Relations, Communication & Public Relations, Strategy &<br />
asset allocation, Treasury, Research, CSR, Finance & Control, Legal &<br />
Compliance, Information Management, Tax, Risk Management en Human<br />
Resources. De feitelijke bedrijfsvoering vindt plaats in zes business units,<br />
die direct gekoppeld zijn aan de landen/regio’s waarin <strong>Corio</strong> actief is<br />
en naar lokale omstandigheden en inzichten zijn ingericht. De business<br />
units zijn binnen hun eigen werkgebied verantwoordelijk voor alle<br />
operationele functies, waaronder primaire processen zoals acquisities en<br />
desinvesteringen, ontwikkeling, verhuur en beheer van de winkelcentra<br />
alsook voor de onderst<strong>eu</strong>nende processen (zie de website voor een<br />
beschrijving van deze primaire processen – www.corio-<strong>eu</strong>.com). Het<br />
management van de business unit bewaakt de effectiviteit en efficiency<br />
van deze processen. <strong>Corio</strong> is daarom een sterk gedecentraliseerde<br />
organisatie die snel en adequaat kan reageren op veranderende<br />
marktomstandigheden, kansen kan benutten en eventuele risico’s in een<br />
vroeg stadium kan signaleren. aan de holding wordt op maandelijkse basis<br />
gerapporteerd over KPI’s en op kwartaalbasis over de afgelopen periode en<br />
de vooruitzichten voor de rest van het jaar. Deze rapportages zijn gebaseerd<br />
op goedgek<strong>eu</strong>rde jaarbegrotingen en (des)investeringsvoorstellen en zijn in<br />
overeenstemming met de <strong>Corio</strong> accounting Manual.<br />
<strong>Corio</strong> besloot in <strong>2010</strong> om de Raad van Bestuur te versterken met de<br />
benoeming van een COO en een CDO. De COO is onder andere verantwoordelijk<br />
voor het toezicht op de investeringsstrategie, bedrijfsactiviteiten,<br />
assetallocatie en maatschappelijke en mili<strong>eu</strong>activiteiten. Tot de taken<br />
van de CDO behoren kwaliteitsborging en verscherpt toezicht en risicobeheer<br />
met betrekking tot de ontwikkelingsactiviteiten van de groep.<br />
Overlegstructuren zoals regelmatige bestuursvergaderingen, business unit<br />
CEO-vergaderingen, apart CFO overleg en gespecialiseerde werkgroepen<br />
(bijvoorbeeld over MVO, onderzoek, waarderingen en verslaglegging),<br />
verschaffen overzicht en scheppen de voorwaarden voor ‘hands-on’<br />
management door de Raad van Bestuur. groepsbrede codes en beleid,<br />
zoals de investeringsprocedure, het waarderingsbeleid, screeningbeleid,<br />
autorisatieprocedures, financieringsbeleid, verzekeringsbeleid, de<br />
compliance-code en de gedragscode bevatten onze regels en principes en<br />
dienen als leidraad bij onze activiteiten.<br />
hoe wij risiCo’s Beheersen<br />
<strong>Corio</strong> beschikt over een gestructureerd en proactief risicoraamwerk dat is<br />
ontwikkeld op basis van de richtlijnen van het Committee of Sponsoring<br />
Organizations van de Treadway Commission (COSO). In dat raamwerk<br />
ligt de nadruk op de materiële strategische, operationele, compliance en<br />
financiële verslagleggingrisico’s. De Corporate Risk Manager is verant-<br />
94
woordelijk voor het in stand houden en verbeteren van dit raamwerk. alle<br />
business units en de holding doorlopen een systematisch proces waarmee<br />
risico’s en beheersing daarvan worden gesignaleerd en geëvalueerd. Waar<br />
nodig wordt de beheersing van de risico’s verbeterd. Het management van<br />
iedere business unit ondertekent jaarlijks een Letter of Representation<br />
(LOR). Deze LOR omvat naast verklaringen over de financiële rapportage<br />
ook verklaringen ten aanzien van risicobeheer, Maatschappelijk<br />
Verantwoord Ondernemen, integriteit, naleving van de gedragscode, de<br />
accounting Manual en naleving van andere wet- en regelgeving. Door deze<br />
processen worden de risico’s en verbeterpunten voor de interne beheersing<br />
transparant. Er kunnen zich echter altijd omstandigheden voordoen waarin<br />
niet eerder gesignaleerde risico’s aan het licht komen of waarin de gevolgen<br />
van de gesignaleerde risico’s ernstiger zijn dan eerder werd ingeschat. Een<br />
beschrijving van het werkterrein van <strong>Corio</strong>, ontwikkelingen in de markt, het<br />
effect daarvan op de strategie en de manier waarop <strong>Corio</strong> daarop inspeelt,<br />
is te vinden in het Verslag van de Raad van Bestuur. Indicatoren voor de<br />
prestaties van <strong>Corio</strong> op het gebied van mens, mili<strong>eu</strong> en economie staan beschreven<br />
in het hoofdstuk over Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen.<br />
Informatie over de financieringsstructuur, belangrijkste ratio’s en risicobereidheid<br />
is te vinden in het Verslag van de Raad van Bestuur en de toelichting<br />
op de jaarrekening. Op de risk management pagina’s van de website wordt<br />
gedetailleerder ingegaan op de risico’s van onder andere vermogens- en<br />
vastgoedbeheer, financiering, informatiebeheer en compliance.<br />
De strategie wordt jaarlijks in overleg met de Raad van Commissarissen<br />
door de Raad van Bestuur geëvalueerd en zo nodig bijgesteld. Besluiten<br />
zijn gebaseerd op de strategie en worden door de Raad van Bestuur<br />
goedgek<strong>eu</strong>rd. In bijzondere gevallen, die nader zijn omschreven in het<br />
reglement voor de Raad van Bestuur, is de goedk<strong>eu</strong>ring vereist van de<br />
Raad van Commissarissen. alle besluitvorming van de Raad van Bestuur<br />
en de Raad van Commissarissen wordt vastgelegd in notulen.<br />
Kansen, zoals het betreden van ni<strong>eu</strong>we markten of het verwerven van bestaande<br />
portef<strong>eu</strong>illes, en belangrijke risico’s worden doorlopend gesignaleerd<br />
en geëvalueerd. De k<strong>eu</strong>zes die <strong>Corio</strong> op basis hiervan maakt en in de<br />
toekomst zal maken, weerspiegelen onze kernwaarden en risicobereidheid.<br />
Dit betekent dat we bepaalde risico’s zullen vermijden en andere bewust<br />
zullen nemen. In de paragrafen hieronder wordt beschreven wat deze<br />
strategische k<strong>eu</strong>zes zijn en hoe zij het risicoprofiel van <strong>Corio</strong> beïnvloeden.<br />
Om deze risico’s te kunnen beheersen, hebben wij onze bedrijfsvoering<br />
ingericht en indicatoren en prestatienormen ontwikkeld die zijn opgenomen<br />
in de hierboven genoemde periodieke rapportages. Daarnaast stemmen<br />
wij ons remuneratie en performance management hierop af.<br />
onze risiCo’s<br />
1. Risico’s die verband houden met investeringen in winkelcentra<br />
2. Risico’s die verband houden met de geomix binnen onze portef<strong>eu</strong>ille<br />
3. Risico’s die verband houden met investeringen in dominante winkelcentra<br />
4. Risico’s die verband houden met management in eigen beheer door<br />
lokale business units<br />
5. Risico’s die verband houden met het insourcen van (her)ontwikkelingsprojecten<br />
6. Risico’s die verband houden met een groei van de deal flow<br />
7. Duurzaamheidsrisico’s<br />
8. Financieringsrisico’s<br />
1. RISICO’S DIE VERBaND HOuDEN MET ONZE KEuZE OM TE<br />
INVESTEREN IN RETaIL WINKELCENTRa ZIJN:<br />
• Prestatierisico: Het risico dat de retailsector niet beter presteert dan<br />
kantoren, woningen, bedrijfsruimten en/of andere vastgoedsectoren.<br />
Wij hebben gekozen voor retail omdat we van mening zijn dat we in<br />
deze sector met onze actieve lokaal+ managementbenadering de<br />
meeste waarde kunnen toevoegen. Een voordeel van deze k<strong>eu</strong>ze is dat<br />
we ons kunnen specialiseren in winkelcentra en onze deskundigheid<br />
op dit gebied kunnen ontwikkelen zonder dat wij middelen hoeven<br />
vrij te maken voor andere specialisaties. Een tweede voordeel is dat<br />
er in de retailsector sprake is van meerdere huurders waardoor het<br />
leegstandsrisico lager is dan in andere sectoren zoals kantoren en<br />
bedrijfsruimten.<br />
• Concurrentierisico: Het risico bestaat dat consumenten in<br />
toenemende mate gebruik zullen maken van andere winkelkanalen,<br />
zoals e-commerce en m-commerce. <strong>Corio</strong> heeft haar eigen<br />
researchteams die op dit gebied een vinger aan de pols houden; ze<br />
voorspellen toekomstige ontwikkelingen en brengen de mogelijke<br />
gevolgen hiervan op de activiteiten van de onderneming in kaart.<br />
Daarnaast beheren wij onze winkelcentra actief met het oog op het<br />
aantrekken van consumenten. Wij gaan bovendien in gesprek met<br />
andere partijen – variërend van productiemaatschappijen, wholesale<br />
retailers, consumenten en huurders tot beleggers – over ontwikkelingen<br />
in de retailsector, innovatieve producten of retailconcepten,<br />
consumentengedrag, enz.<br />
• Economisch risico: Er bestaat een risico dat het consumentenvertrouwen<br />
afneemt. Dit zou tot gevolg kunnen hebben dat de<br />
consumentenbestedingen teruglopen, wat op zijn b<strong>eu</strong>rt kan leiden tot<br />
het vertrek van huurders. Omdat wij de winkelcentra in eigen beheer<br />
hebben, blijven wij in nauw contact met consumenten en met onze<br />
huurders en kunnen wij snel inspelen op verschuivingen in vraag en<br />
aanbod.<br />
• Huurdersmix/verhuur risico’s: Dankzij ons eigen gedecentraliseerde<br />
verhuur management kunnen wij een optimale mix van huurders tot<br />
stand brengen en die huurders selecteren die het aantrekkelijkste<br />
productassortiment bieden. Wij kunnen weliswaar flexibel inspelen op<br />
marktontwikkelingen en op de behoeften van het verzorgingsgebied<br />
in kwestie, maar de timing van veranderingen in de huurdersmix kan<br />
worden beïnvloed door de plaatselijke huurreglementen.<br />
• Verbouwingsrisico: Onze eigen actieve winkelcentrum- en technische<br />
managers houden onze winkelcentra in goede staat. Ze houden daarbij<br />
rekening met alle belanghebbenden, zoals huurders, mede-eigenaren<br />
en de gemeentes.<br />
95<br />
2. RISICO’S DIE VERBaND HOuDEN MET DE gEOMIX BINNEN<br />
ONZE PORTEFEuILLE. RISICO’S DIE SPECIFIEK ZIJN VOOR EEN<br />
BEPaaLD LaND OF VOOR ONZE MIX VaN LaNDEN, ZIJN:<br />
• Demografische risico’s: Het risico van vergrijzing of van bevolkingskrimp.<br />
Dergelijke risico’s worden beheerst door onderzoek te verrichten alvorens<br />
tot een ni<strong>eu</strong>we markt toe te treden en door na het betreden van een<br />
markt de demografische situatie continu te volgen (binnen het kader van<br />
het assetallocatie-onderzoek).<br />
• Elk land staat in mindere of meerdere mate bloot aan politieke risico’s<br />
die verband houden met regeringsstabiliteit en de mate van democratie,<br />
aan economische risico’s, zoals gevoeligheid voor onevenwichtigheden<br />
op de betalingsbalans, en aan risico’s gerelateerd aan het bedrijfsklimaat,<br />
zoals de wetgeving, corruptie en bureaucratie. Deze risico’s<br />
worden onderzocht binnen het kader van het marktonderzoek dat wij
Samenvatting <strong>Corio</strong> jaarverSlag <strong>2010</strong><br />
verrichten alvorens wij een ni<strong>eu</strong>we markt betreden. Eenmaal actief in een<br />
markt, zijn wij in staat om dankzij ons gedecentraliseerde bedrijfsmodel<br />
en ons lokaal management snel in te spelen op veranderende<br />
omstandigheden. Daarnaast bewaken wij deze risico’s centraal met<br />
behulp van gespecialiseerde onderzoeksbureaus en sectorrapporten.<br />
• Mili<strong>eu</strong>risico’s zoals natuurrampen worden preventief beoordeeld binnen<br />
het kader van onze investeringsbesluiten en eventuele schade is gedekt<br />
door onze groepsverzekering.<br />
• aantrekkelijkheid van de markt: Bij het selecteren van onze locaties<br />
houden wij rekening met risico’s die verband houden met de vereisten<br />
voor een goede uitvoering van onze activiteiten. Dit zijn, onder andere,<br />
de demografie, de economische situatie en de kwaliteit van de<br />
consumentenmarkt, zoals duurzame en stabiele economische groei<br />
en koopkracht. andere factoren waarmee wij rekening houden zijn<br />
de vraag of het land in kwestie een vastgoedmarkt heeft die bij onze<br />
activiteiten past. Hieronder vallen bijvoorbeeld de beschikbaarheid van<br />
winkelcentra (per hoofd van de bevolking), wet- en regelgeving met<br />
betrekking tot ruimtelijke ordening, investerings- en/of (her)ontwikkelingsmogelijkheden,<br />
een transparante investeringsmarkt en de beschikbaarheid<br />
van hoogopgeleid personeel, zowel medewerkers van <strong>Corio</strong> zelf<br />
als externe advis<strong>eu</strong>rs zoals taxat<strong>eu</strong>rs, juristen en projectontwikkelaars.<br />
Behalve individuele marktrisico’s, zijn er ook risico’s die kunnen ontstaan<br />
door een bepaalde combinatie van markten:<br />
• Om het portef<strong>eu</strong>illerisico tot een minimum te beperken, maken wij<br />
gebruik van allocatiemodellen om te bepalen welke assetallocatiemix<br />
ons het beste risico-rendementsprofiel biedt. Daarbij bekijken wij tevens<br />
of deze mix haalbaar is binnen de markten in kwestie op grond van hun<br />
marktaandeel, de grootte van de portef<strong>eu</strong>ille, de beschikbaarheid van<br />
het juiste product en de mogelijkheid om kritische massa te bereiken.<br />
3. RISICO’S DIE VERBaND HOuDEN MET ONZE KEuZE OM IN<br />
DOMINaNTE WINKELCENTRa TE INVESTEREN<br />
<strong>Corio</strong> richt zich op winkelcentra die in hun verzorgingsgebied dominant<br />
zijn omdat zij <strong>Corio</strong> in staat stellen om, dankzij het lokale en professionele<br />
management in eigen beheer (b.v. verhuur, winkelcentrumbeheer en<br />
onderzoek), de meeste waarde aan de portef<strong>eu</strong>ille toe te voegen en om<br />
meer controle te hebben op de dagelijkse bedrijfsvoering.<br />
• Het grootste risico in dit verband is de mate waarin de projecten<br />
die <strong>Corio</strong> selecteert, ook daadwerkelijk dominant blijken in hun<br />
verzorgingsgebied, niet alleen nu maar ook in de toekomst. De mate<br />
van dominantie meten wij aan de hand van kwaliteitsindicatoren voor<br />
winkelcentra (inclusief hun potentieel). Het kwaliteitsniveau komt tot<br />
uiting in de financiële prestatie-indicatoren.<br />
• Het risico van een tanende dominantie of marktpositie van een<br />
winkelcentrum in veranderende (lokale) marktomstandigheden wordt<br />
beheerst door planologische ontwikkelingen en de marktpijplijn<br />
nauwlettend te volgen. Hierbij is ons lokaal management<br />
verantwoordelijk voor afstemming met (veranderende) kenmerken van<br />
het verzorgingsgebied.<br />
4. RISICO’S DIE VERBaND HOuDEN MET ONZE KEuZE VOOR<br />
MaNagEMENT IN EIgEN BEHEER, DOOR LOKaLE BuSINESS<br />
unITS<br />
<strong>Corio</strong> streeft ernaar om waarde toe te voegen door het management van<br />
haar winkelcentra in eigen beheer te houden. Omdat vastgoed een lokale<br />
aangelegenheid is, heeft <strong>Corio</strong> gekozen voor een gedecentraliseerde<br />
organisatiestructuur. Management in eigen beheer gaat echter gepaard<br />
met een aantal risico’s:<br />
• ‘In control’-risico: In deze paragraaf beschrijven<br />
wij de risk management en interne beheersingsystemen en best<br />
practices die wij in onze bedrijfsonderdelen hebben ingevoerd.<br />
• Risico van niet-naleving van wet- en regelgeving: Wij beheren de<br />
compliance-risico’s door middel van onze groepsbrede en lokale<br />
beleidsmaatregelen en procedures (b.v. het screenen van zakenrelaties<br />
en medewerkers, dilemmatraining, klokkenluidersregeling, gedragscode,<br />
enz.), door continue training en door de effectieve toepassing van dit<br />
beleid te bewaken.<br />
• Efficiencyrisico: <strong>Corio</strong> is van mening dat het winkelcentrum- en<br />
verhuurmanagement in eigen beheer waarde toevoegt en een gunstig<br />
effect zal hebben op de bedrijfsresultaten.<br />
• IT-risico’s: In de loop van 2009 ging een strategisch project van<br />
start met een looptijd van 5-7 jaar. Het doel van het project is het<br />
ontwikkelen van de ideale toekomstige IT-structuur voor <strong>Corio</strong>. Op<br />
basis van de conclusies en verdere ontwikkelingen van dit programma,<br />
implementeren de business units en de holding hun systemen nu op<br />
lokaal niveau om deze te kunnen afstemmen op de lokale vereisten.<br />
De business units zijn verantwoordelijk voor een efficiënte en effectieve<br />
implementatie en kunnen daarbij rekenen op de onderst<strong>eu</strong>ning van<br />
de centrale afdeling Information Management. Een overkoepelende<br />
projectmanagement- en stuurgroep bewaken de voortgang van de<br />
business units en de kosten ten opzichte van de goedgek<strong>eu</strong>rde<br />
begrotingen en zien erop toe dat de uitkomsten overeenstemmen met de<br />
conclusies van het strategisch project.<br />
• Kritische massa en expertise risico’s: Voor een efficiënte lokale<br />
business unit is op de thuismarkt voldoende kritische massa vereist.<br />
Dit risico wordt daarom ingeschat binnen het assetallocatieproces<br />
alvorens tot ni<strong>eu</strong>we markten toe te treden. als <strong>Corio</strong> als lokale speler<br />
onvoldoende marktaandeel heeft, loopt zij het risico niet in staat te zijn<br />
geschikte huurders en leveranciers aan te trekken, dan wel getalenteerde<br />
medewerkers met de juiste vaardigheden, expertise en arbeidsethos.<br />
5. RISICO’S aLS gEVOLg VaN HET INSOuRCEN VaN (HER)<br />
ONTWIKKELINg aCTIVITEITEN<br />
<strong>Corio</strong> kiest voor het insourcen van (her)ontwikkelingsactiviteiten om<br />
daarmee de sourcing van producten en rendementen te verbeteren. Met<br />
het insourcen van deze activiteiten zijn echter risico’s gemoeid:<br />
• Kwaliteitsrisico: We beschikken over de nodige ervaring en kennis<br />
voor het succesvol ontwikkelen van eersteklas winkelcentra; eventuele<br />
kwaliteitsrisico’s houden voornamelijk verband met de kwaliteit van het<br />
procesmanagement. We beheersen deze risico’s door het aantrekken<br />
en behouden van voldoende gekwalificeerde en hoogopgeleide<br />
medewerkers. Hierbij is zoals gezegd voldoende kritische massa binnen<br />
onze business units en onze markt vereist.<br />
• Timing-risico: Omdat wij de (her)ontwikkeling in eigen beheer houden,<br />
zijn wij goed gepositioneerd om het timing-risico te beheersen, zowel<br />
op de investeringsmarkt (het verschil tussen rendement op kostprijs<br />
en waarde bij oplevering (marktrendement) als op de verhuurmarkt<br />
(verwachte huur versus huur bij oplevering). Daarnaast hebben wij onze<br />
eigen researchafdelingen die de vastgoedcyclus continu analyseren.<br />
• Financieringsrisico: Het verschil in timing tussen het investeringsbesluit<br />
en de financiering wordt door ons financieringsbeleid beheerst,<br />
evenals door ons kasstroombeheer en het besluitvormingsproces rond<br />
ontwikkelings- en herontwikkelingsactiviteiten.<br />
• Verhuurrisico: Bij ni<strong>eu</strong>we verhuur of projectuitbreidingen bestaat het<br />
risico dat wij er niet in slagen de ni<strong>eu</strong>we oppervlakte te verhuren. <strong>Corio</strong><br />
96
is dankzij de verhuurexpertise die zij in huis heeft, in staat om dit risico<br />
adequaat te beheersen.<br />
• Voor aanvang van het bouwproces beperkt <strong>Corio</strong> het bouwrisico.<br />
Bovendien zijn de nodige vergunningen of toestemmingen meestal een<br />
voorwaarde voor het aangaan van een transactie.<br />
6. RISICO’S DIE VERBaND HOuDEN MET ONZE KEuZE OM DE<br />
DEaL FLOW TE VERgROTEN TER VERHOgINg VaN DE aSSET<br />
RoTATIE<br />
• Objectselectierisico: We voeren periodiek hold/sell-analyses uit<br />
om te bepalen wat de beste objecten zijn om aan te houden, te<br />
herontwikkelen of te verkopen met het oog op een zo gunstig mogelijk<br />
risico/rendementsprofiel. Beoordeling van de marktliquiditeit vindt<br />
plaats binnen ons assetallocatieproces.<br />
• Herinvesteringsrisico: Door middel van ons (des)investeringsproces<br />
en kasstroomprognosemodel beheersen wij het risico dat we het geld<br />
niet kunnen herinvesteren in een object met een beter risico/rendementsprofiel<br />
of dat wij directe inkomsten mislopen omdat het geld is<br />
geherinvesteerd in projecten die niet meteen kasstromen genereren.<br />
• Financieringsrisico: Wij gebruiken ons kasstroommodel ook om de<br />
verkopen en acquisities af te stemmen op de financieringsmogelijkheden.<br />
Een aspect van ons financieringsbeleid is om de financieringsbronnen<br />
te diversifiëren.<br />
7. RISICO’S DIE VERBaND HOuDEN MET (INaCHTNEMINg<br />
VaN) DE DuuRZaaMHEID VaN CORIO’S aCTIVITEITEN OP DE<br />
LaNgE TERMIJN OP ECONOMISCH, MaaTSCHaPPELIJK EN<br />
MILIEugEBIED<br />
• Managementrisico’s: De duurzaamheidsdoelstellingen van <strong>Corio</strong><br />
worden centraal vastgesteld en samen met de business units regelmatig<br />
geëvalueerd om te verzekeren dat ze haalbaar en realistisch zijn en<br />
tegelijkertijd voldoen aan de doelstellingen van onze organisatie. Door<br />
het gedecentraliseerde bedrijfsmodel van <strong>Corio</strong> kunnen de business<br />
units de strategie toesnijden op lokale vereisten, waardoor het risico<br />
wordt verminderd.<br />
• Regulatieve risico’s worden beheerst door het op de voet volgen van<br />
wijzigingen in de relevante wetgeving en MVO-vereisten van huurders/<br />
de sector. <strong>Corio</strong> streeft ernaar om bij haar bedrijfsvoering op transparante<br />
wijze te voldoen aan de bestaande (en toekomstige) wet- en<br />
regelgeving. Wij zijn ons bewust van de economische voordelen van<br />
een verbeterde mili<strong>eu</strong>efficiëntie en proberen daarom gebruik te maken<br />
van de beschikbare subsidies en om de bedrijfskosten waar mogelijk te<br />
verlagen.<br />
• Fysieke risico’s: Hiermee wordt rekening gehouden bij het investeringsbesluit<br />
en bij de besluitvorming over de verzekeringsdekking. Bij<br />
onze bestaande winkelcentra worden waar mogelijk aanpassingen<br />
gedaan om te voldoen aan de veranderende behoeften van huurders en<br />
bezoekers in het kader van de klimaatverandering.<br />
• Maatschappelijke risico’s: <strong>Corio</strong> is zich bewust van de invloed die<br />
een MVO-beleid kan hebben op investeerders, consumenten, huurders,<br />
medewerkers en andere stakeholders en maakt dit beleid daarom<br />
openbaar, inspelend op de percepties en verwachtingen.<br />
8. RISICO’S DIE VERBaND HOuDEN MET<br />
FINaNCIERINgSMOgELIJKHEDEN EN/OF -BEPERKINgEN<br />
<strong>Corio</strong> wordt vrij conservatief gefinancierd. We streven naar een leverage van<br />
ongeveer 40%. Daarnaast hanteren wij de richtlijn om ongeveer 2/3 van<br />
onze totale leningen tegen een vaste rente en niet meer dan 1/3 tegen een<br />
97<br />
variabele rente af te sluiten. Hoewel ons financieringsbeleid conservatief is,<br />
moet rekening worden gehouden met de volgende bedreigingen:<br />
• Marktfinancieringsrisico: De treasury-activiteiten zijn gericht op het<br />
verzekeren van continuïteit (beschikbaarheid van middelen, afhankelijk<br />
van solvabiliteit en liquiditeit), diversificatie van (bronnen) van<br />
financiering en flexibiliteit om het management geen belemmeringen<br />
in de weg te leggen bij het bereiken van de strategische doelstellingen.<br />
Daarnaast wordt ernaar gestreefd om de financieringskosten zo laag<br />
mogelijk te houden.<br />
• Continue bewaking door de Treasury-afdeling van de groep om<br />
ervoor te zorgen dat aan de vereisten voor de FBI-status en voor<br />
amerikaanse onderhandse leningen (uSPP), bankkredieten en het<br />
financieringsbeleid wordt voldaan.<br />
• Investeringsbeleid: Er wordt gebruik gemaakt van een model voor<br />
kasstroomplanning om de financiering af te stemmen op de (des)<br />
investeringsactiviteiten.<br />
verklaringen<br />
CORPORaTE gOVERNaNCE ‘IN CONTROL’ STaTEMENT<br />
gekozen is voor een benadering van risk management die materiële<br />
fouten in de financiële verslaglegging moet helpen voorkomen en<br />
waarmee tekortkomingen in het managen van strategische, operationele<br />
en juridische/toezichtsrisico’s tijdig worden gesignaleerd en tot een<br />
minimum worden beperkt. De systemen voor risk management en interne<br />
beheersing reduceren de risico’s tot een acceptabel niveau maar sluiten<br />
beoordelingsfouten in de besluitvorming, menselijk falen, de opzettelijke<br />
ontduiking van beheersprocessen door medewerkers of derden, dan<br />
wel onvoorziene omstandigheden niet volledig uit. De aanwezigheid en<br />
effectiviteit van deze systemen bieden derhalve geen absolute garantie<br />
dat de doelstellingen ook daadwerkelijk worden gerealiseerd. Het in <strong>2010</strong><br />
uitgevoerde proces wordt jaarlijks herhaald, waarbij voortdurend aandacht<br />
wordt geschonken aan de implementatie van actieplannen en de bewaking<br />
van de effectiviteit van de risk management en beheersingssystemen.<br />
De Raad van Bestuur is van mening dat de systemen van <strong>Corio</strong> voor risk<br />
management en interne beheersing voldoen aan de standaarden en best<br />
practice bepalingen van de Nederlandse Corporate governance Code.<br />
Deze systemen zijn gedurende het verslagjaar in redelijke mate effectief<br />
gebleken en bieden derhalve een voldoende mate van zekerheid dat de<br />
financiële verslaglegging geen onjuistheden van materieel belang bevat.<br />
VERKLaRINg uIT HOOFDE VaN aRTIKEL 5:25C VaN DE WET OP<br />
HET FINaNCIEEL TOEZICHT (WFT)<br />
De Raad van Bestuur verklaart dat voor zover hem bekend (i) de jaarrekening<br />
een getrouw beeld geeft van de activa, de passiva, de financiële<br />
positie en de winst- en verliesrekening van <strong>Corio</strong> en de gezamenlijk in de<br />
consolidatie opgenomen ondernemingen, (ii) het jaarverslag een getrouw<br />
beeld geeft omtrent de toestand op de balansdatum en de gang van<br />
zaken gedurende het boekjaar van <strong>Corio</strong> en van de met <strong>Corio</strong> verbonden<br />
ondernemingen waarvan de gegevens in haar jaarrekening zijn opgenomen<br />
en dat in het jaarverslag de wezenlijke risico’s waarmee de uitgevende<br />
instelling wordt geconfronteerd, zijn beschreven.<br />
BESLuIT CORPORaTE gOVERNaNCE<br />
De verklaringen zoals vereist uit hoofde van het Besluit Corporate governance<br />
worden gepubliceerd op de website van <strong>Corio</strong> (www.corio-<strong>eu</strong>.com).
Samenvatting <strong>Corio</strong> jaarverSlag <strong>2010</strong><br />
REmunERATIE RAPPoRT<br />
inleiding<br />
Het beloningsbeleid van <strong>Corio</strong> is op 29 april 2008 door de algemene<br />
Vergadering van aandeelhouders goedgek<strong>eu</strong>rd. Meer informatie<br />
over het beloningsbeleid is terug te vinden op de website van <strong>Corio</strong>.<br />
Dit rapport geeft een overzicht van de remuneratie van de Raad<br />
van Bestuur en de Raad van Commissarissen en beschrijft hoe het<br />
beloningsbeleid voor de Raad van Bestuur in <strong>2010</strong> is toegepast.<br />
doelsTelling en reikwijdTe van heT<br />
remuneraTieBeleid<br />
De remuneratiegrondslagen hebben betrekking op het niveau en de<br />
structuur van het beloningspakket voor de Raad van Bestuur.<br />
Het remuneratiebeleid heeft tot doel om <strong>Corio</strong> de mogelijkheid te<br />
bieden geschikte bestuurders aan te trekken die beschikken over de<br />
benodigde managementvaardigheden en die de vereiste achtergrond<br />
en ervaring hebben in de vastgoedmarkt. Het beleid dient verder<br />
bij te dragen aan de doelstellingen van de onderneming wat betreft<br />
performance en winstgevende groei en de leden van de Raad van<br />
Bestuur te motiveren en te behouden door het aanbieden van een<br />
concurrerend beloningspakket.<br />
Het beloningsbeleid is integraal van toepassing op de leden van de<br />
Raad van Bestuur met volledige holdingverantwoordelijkheid. Voor<br />
bestuursleden met primaire verantwoordelijkheid voor een bepaald<br />
land zijn het jaarsalaris, de kortetermijnbonus, de hoogte van de<br />
langetermijnbonus en de pensioenbijdragen gebaseerd op de lokale<br />
beloningsmarkt. De structuur van het langetermijnbonusplan is voor<br />
alle bestuursleden identiek.<br />
a. NIVEau VaN DE REMuNERaTIEPaKKETTEN<br />
Om te voldoen aan de doelstellingen van het remuneratiebeleid<br />
wordt het niveau van de bezoldiging (zowel het vaste als het<br />
variabele gedeelte) afgestemd op het niveau van vergelijkbare<br />
Nederlandse en Europese ondernemingen. als externe referentiegroep<br />
voor de hoogte van het totale beloningspakket heeft <strong>Corio</strong> een<br />
specifieke arbeidsmarktreferentiegroep gedefinieerd. De Raad<br />
van Commissarissen herziet de referentiegroep periodiek en past<br />
deze indien nodig aan. De arbeidsmarktreferentiegroep bestaat<br />
uit vastgoedbeleggingsbedrijven met een focus op retail die in<br />
verschillende Europese markten actief zijn (pan-Europese strategie) en<br />
uit Nederlandse b<strong>eu</strong>rsgenoteerde ondernemingen van een vergelijkbare<br />
omvang en complexiteit.<br />
De bedrijven die in <strong>2010</strong> deel uitmaakten van de<br />
arbeidsmarktreferentiegroep zijn:<br />
D<strong>eu</strong>tsche Euroshop Mercialys<br />
Eurocommercial Properties q-Park<br />
Hammerson Redevco<br />
INg Real Estate unibail-Rodamco<br />
Klépierre VastNed Retail<br />
Liberty International Wereldhave<br />
De bepaling van het beloningsniveau is tevens gebaseerd op<br />
algemene informatie over de beloningspraktijken bij Nederlandse<br />
b<strong>eu</strong>rsgenoteerde ondernemingen van een vergelijkbare omvang en<br />
complexiteit, op interne beloningsverhoudingen en op de inzichten en<br />
ervaring van de remuneratiecommissie.<br />
B. OPBOuW VaN DE REMuNERaTIEPaKKETTEN<br />
De totale beloning van de leden van de Raad van Bestuur van <strong>Corio</strong> N.V.<br />
bestaat uit een:<br />
• Basissalaris<br />
• Kortetermijnbonus(regeling)<br />
• Langetermijnbonus(regeling)<br />
• Pensioen en overige secundaire arbeidsvoorwaarden<br />
• afvloeiingsregeling bij einde dienstverband<br />
Bij het vaststellen van het remuneratiepakket wordt uitgegaan van een<br />
gelijke verdeling tussen de vaste en de variabele componenten. <strong>Corio</strong><br />
wil hiermee een resultaatgedreven pakket bieden in een evenwichtige<br />
en gecontroleerde omgeving.<br />
98
ij het vaststellen van<br />
het remuneratiepakket<br />
worDt uitgegaan van een<br />
gelijke verDeling tussen<br />
De vaste en De variabele<br />
componenten<br />
Basissalaris<br />
Salarisverhogingen worden bepaald door de Raad van Commissarissen,<br />
uitgaand van het principe dat het jaarsalaris van een bestuurslid<br />
binnen drie jaar na benoeming tot de Raad van Bestuur het referentieniveau<br />
bereikt, op voorwaarde dat de persoonlijke prestaties bevredigend<br />
zijn. De jaarlijkse evaluatie en aanpassing van het jaarsalaris<br />
vinden plaats op 1 mei van elk jaar, waarbij omstandigheden als de<br />
eventuele (jaarlijkse) algemene aanpassing van de salarissen bij <strong>Corio</strong><br />
en indien het normniveau nog niet door het bestuurslid is bereikt de<br />
doorgroeisystematiek, in ogenschouw worden genomen.<br />
In <strong>2010</strong> is het basissalaris van de leden van de Raad van Bestuur<br />
met volledige verantwoordelijkheid op holdingniveau niet aangepast.<br />
Het basissalaris van de heer Fontaine is met 4% verhoogd (inclusief<br />
indexatie).<br />
variaBele Beloning<br />
Ieder lid van de Raad van Bestuur komt in aanmerking voor variabele<br />
beloning bij het voldoen aan vooraf afgesproken prestatiecriteria, die zowel<br />
de korte- als de langetermijndoelstellingen van <strong>Corio</strong> onderst<strong>eu</strong>nen.<br />
Voor het variabele deel geldt dat de langetermijnbonus doorgaans<br />
een groter deel uitmaakt van de totale remuneratie dan de kortetermijnbonus<br />
(maximaal 60% van het basissalaris is langetermijn<br />
en bij een optimale prestatie maximaal 90% van het basissalaris in<br />
voorwaardelijke aandelen (units)); de kortetermijn variabele beloning<br />
bedraagt 40% van het basissalaris bij een ‘on-target’ beoordeling en<br />
maximaal 60% van het basissalaris bij een uitmuntende prestatie.<br />
als aan de prestatiedoelstellingen wordt voldaan, kan de totale variabele<br />
beloning in contanten (inclusief de langetermijnbonus in units) tot 100%<br />
van het basissalaris bedragen en tot 150% van het basissalaris als de<br />
doelstellingen worden overtroffen en de koers zich optimaal ontwikkelt.<br />
De variabele beloning is afgestemd op de doelstellingen van <strong>Corio</strong>,<br />
namelijk het jaarlijks realiseren van operationele resultaten en<br />
rendement voor aandeelhouders op de langetermijn. Door de langetermijnincentives<br />
op de prestatie-indicatoren voor de lange termijn<br />
af te stemmen en door de kortetermijnincentives te baseren op een<br />
veelzijdige mix van financiële en niet-financiële doelstellingen doet<br />
de Raad van Commissarissen recht aan het risicoprofiel dat bij beide<br />
prestatiedoelstellingen hoort.<br />
99<br />
De Raad van Commissarissen heeft de discretionaire bevoegdheid<br />
om de jaarlijkse variabele beloning van de Raad van Bestuur naar<br />
eigen inzicht te veranderen. De Raad van Commissarissen heeft de<br />
bevoegdheid om bonussen die al zijn toegekend geheel of gedeeltelijk<br />
te verlagen, te laten vervallen of terug te vorderen indien later blijkt<br />
dat zij ten onrechte zijn toegekend (op grond van onjuiste financiële<br />
gegevens of anderszins).<br />
a. KORTETERMIJNBONuSREgELINg<br />
Het kortetermijnbonusplan heeft betrekking op de bedrijfsresultaten<br />
van de vennootschap en omvat zowel financiële als niet-financiële indicatoren<br />
die de waardecreatie bepalen. De kortetermijnbonus is voor<br />
twee derde afhankelijk van de ontwikkeling van het bedrijfsresultaat<br />
van <strong>Corio</strong> en voor een derde van meetbare individuele doelstellingen.<br />
Het bedrijfsresultaat bestaat uit ‘direct resultaat’ en ‘toevoegingen<br />
aan de pijplijn’. De pijplijn is van belang met het oog op toekomstige<br />
omzetgroei. De prestaties over 2009 zijn in <strong>2010</strong> geëvalueerd.<br />
De doelstellingen voor 2009 en de prestaties aan de hand van de<br />
doelstellingen waren als volgt:<br />
• De doelstelling voor het direct resultaat was gebaseerd op het<br />
budget voor 2009. Deze doelstelling is met 5,5% overtroffen,<br />
• De doelstelling voor de pijplijn is eveneens overtroffen. De Raad<br />
van Bestuur heeft de pijplijn effectief geherstructureerd in reactie op<br />
ongunstige marktomstandigheden. Ruim € 500 miljoen aan projecten<br />
is afgelast. Daarnaast is over meer dan € 1 miljard opni<strong>eu</strong>w<br />
onderhandeld of zijn de projecten uitgesteld. Medio <strong>2010</strong> heeft de<br />
Raad van Bestuur voortvarend ingespeeld op kansen die zich aandienden.<br />
Kwalitatief hoogwaardige centra werden tegen gunstige<br />
rendementen verworven. De evaluatie over 2009 heeft plaatsgevonden<br />
na de afronding van de transactie met Multi Corporation die<br />
leidde tot het betreden door <strong>Corio</strong> van de Duitse markt. Deze factor<br />
is derhalve meegenomen in de evaluatie over 2009.
Samenvatting <strong>Corio</strong> jaarverSlag <strong>2010</strong><br />
• Niet-financiële doelstellingen, waaronder uitgebreidere KPI-rapportage<br />
en de succesvolle afronding van het ratingproces, zijn afgestemd op de<br />
specifieke verantwoordelijkheden van de individuele leden van de Raad<br />
van Bestuur en zijn geëvalueerd door de Raad van Commissarissen.<br />
In het algemeen is de aanpassing aan de marktomstandigheden<br />
goed uitgevoerd, is er aanzienlijke voortgang geboekt in de bedrijfsontwikkeling<br />
en hebben belangrijke transacties plaatsgevonden.<br />
Na beoordeling en discussie door de Raad van Commissarissen is een<br />
‘above-target’ bonus van 150% toegekend aan de heer groener. De<br />
heer Haars heeft over 2009 geen kortermijnbonus ontvangen omdat zijn<br />
verzoek om vervroegd met pensioen te gaan toen al in behandeling was.<br />
Ten bate van meer transparantie nemen we in <strong>2010</strong> voor het eerst de<br />
kortermijnbonus over <strong>2010</strong> in het remuneratierapport op.<br />
De doelstellingen voor <strong>2010</strong> en de prestaties aan de hand van de<br />
doelstellingen waren als volgt:<br />
• De doelstelling voor het directe resultaat was gebaseerd op het budget<br />
voor <strong>2010</strong>. Deze doelstelling is voor 97,6% gehaald. De belangrijkste<br />
reden was het hogere niveau van de nettofinancieringslasten.<br />
• De doelstelling voor de pijplijn is overtroffen. Behalve de transactie<br />
in Duitsland is voor circa € 700 miljoen aan projecten aan de<br />
portef<strong>eu</strong>ille toegevoegd (operationeel en pijplijn). Dit was te danken<br />
aan het snelle inspelen op de veranderende marktomstandigheden.<br />
• Niet-financiële doelstellingen zoals de strategische betreding van de<br />
Duitse markt, de inrichting van de Duitse organisatie en de succesvolle<br />
uitgiften van aandelen en obligatieleningen zijn afgestemd<br />
op de specifieke verantwoordelijkheden van de individuele leden<br />
van de Raad van Bestuur en zijn geëvalueerd door de Raad van<br />
Commissarissen. aan deze doelstellingen is voldaan.<br />
Na beoordeling en discussie is een ‘below target’ kortetermijnbonus<br />
toegekend aan de heer groener en de heer Van der Klift. Beide<br />
ontvingen 70% van de ‘at target’ bonus. Mevrouw Zijlstra is mede<br />
beloond voor de inrichting van de organisatie in Duitsland; zij gaf naast<br />
haar verantwoordelijkheden als COO ook als landenmanager leiding<br />
aan deze ni<strong>eu</strong>we business unit. Mevrouw Zijlstra kreeg derhalve een ‘at<br />
target’ beoordeling voor de kortetermijnbonus. Voor mevrouw Zijlstra<br />
en de heer Van der Klift geldt een pro rata percentage van 66% van het<br />
basissalaris per jaar omdat zij sinds 1 mei <strong>2010</strong> lid zijn van de Raad<br />
van Bestuur. De kortermijnbonus wordt in mei 2011 uitgekeerd.<br />
B. LaNgETERMIJNBONuSREgELINg<br />
Onder het Performance Phantom Share Plan worden jaarlijks voorwaardelijke<br />
aandelen (units) toegekend. Drie jaar na de datum van<br />
toekenning worden de onvoorwaardelijk geworden units in contanten<br />
uitbetaald. Het aantal units dat onvoorwaardelijk wordt, hangt af van<br />
het totaalrendement voor aandeelhouders dat in de desbetreffende<br />
periode van drie jaar door <strong>Corio</strong> is behaald vergeleken met het<br />
totaalrendement voor aandeelhouders dat door ondernemingen<br />
in een vooraf gedefinieerde vergelijkingsgroep is gerealiseerd. Het<br />
bedrag dat voor de voorwaardelijk geworden units moet worden<br />
betaald, is de waarde van de units op de betaaldatum. units die niet<br />
onvoorwaardelijk worden, vervallen.<br />
De units vertegenwoordigen de gemiddelde waarde van het aandeel<br />
<strong>Corio</strong> over een periode van drie maanden, beginnend op 1 januari.<br />
Met dit driemaandsgemiddelde wordt beoogd de invloed van<br />
kortetermijnschommelingen van de koers van het aandeel tot een<br />
minimum te beperken. Dit gemiddelde wordt ook gebruikt voor het<br />
berekenen van het relatieve totaalrendement voor aandeelhouders van<br />
<strong>Corio</strong> en van de ondernemingen in de referentiegroep. In de regeling is<br />
een bepaling opgenomen die verzekert dat koersschommelingen die<br />
het gevolg zijn van uitzonderlijke transacties de waarde van de units<br />
niet beïnvloeden. Zo wordt in het geval van een overname de waarde<br />
van een unit ‘bevroren’ door deze te beperken tot de waarde gemeten<br />
over de desbetreffende periode van drie maanden voorafgaand aan de<br />
maand waarin een verandering in zeggenschap bekend wordt gemaakt.<br />
In <strong>2010</strong> heeft de remuneratiecommissie zich gebogen over het<br />
beloningspakket van het lid van de Raad van Bestuur met verantwoordelijkheid<br />
voor <strong>Corio</strong> France, de heer Fontaine. De beoordeling<br />
heeft geleid tot het besluit van de Raad van Commissarissen om aan<br />
de heer Fontaine een langetermijnbonus van 20% van het jaarlijkse<br />
basissalaris toe te kennen. Dit is gebaseerd op de verdeling van diens<br />
verantwoordelijkheden op corporate en op lokaal niveau.<br />
De jaarlijkse waarde bij toekenning van de units bedraagt niet meer<br />
dan 60% van het jaarlijkse basissalaris zoals bepaald na 1 mei in<br />
het jaar van toekenning. Het toegepaste percentage wordt bepaald<br />
door de Raad van Commissarissen en wordt vastgelegd in de arbeidsovereenkomst<br />
van de betreffende bestuurder. Het percentage bedroeg<br />
in <strong>2010</strong> 60% voor de heer groener, 60% voor de heer Van der Klift,<br />
60% voor mevrouw Zijlstra en 20% voor de heer Fontaine.<br />
Onderstaande schaal is van toepassing bij het bepalen van het aantal<br />
units dat onvoorwaardelijk wordt, afhankelijk van het relatieve totaalrendement<br />
voor aandeelhouders. Het percentage units dat onvoorwaardelijk<br />
wordt varieert van 0%, in het geval van een performance<br />
onder het gemiddelde van de referentiegroep, tot 150% van het aantal<br />
toegekende units in het geval dat <strong>Corio</strong> binnen de referentiegroep op<br />
de eerste plaats staat. De staffel is als volgt vastgesteld:<br />
Positie uitkeringspercentage*<br />
1 150%<br />
2 130%<br />
3 110%<br />
4 90%<br />
5 70%<br />
6-9 0%<br />
* Dit percentage heeft betrekking op het aantal units dat (voorwaardelijk) is toegekend<br />
drie jaar voorafgaand aan de datum van onvoorwaardelijk worden.<br />
100<br />
De referentiegroep bestaat uit <strong>Corio</strong> en acht andere b<strong>eu</strong>rsgenoteerde<br />
vastgoedondernemingen met een focus op retail. De bedrijven die<br />
naast <strong>Corio</strong> ten behoeve van de toekenningen in <strong>2010</strong> deel uitmaakten<br />
van de prestatiereferentiegroep zijn:
Overzicht van ‘Phanton Performance’ aandelen toegekend in <strong>2010</strong> en afgelopen jaren (allen nog niet uitgekeerd in <strong>2010</strong>)<br />
naam jaar toegekende units (#) toegekende units in <strong>2010</strong> maximum aantal<br />
Waarde op<br />
onvoorwaardelijk toekenningsdatum (€)<br />
g.h.W. groener 2008 2.549 – 3.823 141.215<br />
g.h.W. groener 2009 6.784 – 10.177 223.126<br />
g.h.W. groener <strong>2010</strong> – 4.709 7.064 224.572<br />
B.a. van der klift <strong>2010</strong> – 2.625 3.938 125.186<br />
f.j. zijlstra <strong>2010</strong> – 1.881 2.822 89.705<br />
f.Y.m.m. fontaine 2008 – 546 819 30.248<br />
f.Y.m.m. fontaine 2009 – 1.481 2.222 48.710<br />
f.Y.m.m. fontaine <strong>2010</strong> – 1.072 1.608 51.124<br />
D<strong>eu</strong>tsche Euroshop Liberty International<br />
Eurocommercial Properties unibail-Rodamco<br />
Hammerson VastNed Retail<br />
Klépierre Wereldhave<br />
De Raad van Commissarissen is bevoegd om de toekenningen aan<br />
te passen indien naar het oordeel van de raad toepassing van het<br />
beloningsbeleid onredelijke of onbedoelde gevolgen heeft of de<br />
onderliggende financiële resultaten van <strong>Corio</strong> niet juist weergeeft.<br />
In <strong>2010</strong> zijn uit hoofde van deze regeling voorwaardelijke units<br />
toegekend aan de heer groener, de heer Van der Klift, mevrouw<br />
Zijlstra en de heer Fontaine voor het jaar <strong>2010</strong>. De toekenning van<br />
voorwaardelijke units aan de heer Fontaine is formeel bekrachtigd<br />
met betrekking tot de jaren 2008 en 2009. De definitieve toekenning<br />
was afhankelijk van de beoordeling en oplossing van een aantal<br />
onderwerpen op benchmarking-, fiscaal en pensioengebied.<br />
Financiële informatie met een overzicht van de totale kosten voor de<br />
onderneming in <strong>2010</strong> is te vinden op pagina 141 van het Engelstalige<br />
jaarverslag. Financiële informatie over de toegekende langetermijnbonus<br />
staat op pagina 142 van het Engelstalige jaarverslag.<br />
Eind <strong>2010</strong> waren er behalve de in het bovenstaande overzicht<br />
genoemde rechten, geen andere uitstaande voorwaardelijke aandelen<br />
of aandelenopties.<br />
Pensioen<br />
De leden van de Raad van Bestuur kennen ieder een individuele<br />
pensioenregeling. <strong>Corio</strong> stelt aan elk bestuurslid een jaarlijkse bijdrage<br />
ter beschikking. Er wordt van uitgegaan dat leden van de Raad van<br />
Bestuur op 65-jarige leeftijd met pensioen gaan. Daarom zijn er geen<br />
regelingen overeengekomen voor vervroegde uittreding van de leden<br />
van de Raad van Bestuur.<br />
De bijdrage van de onderneming aan de persoonlijke pensioenregeling<br />
van de CEO, CFO en COO is vastgesteld op 20% van het jaarlijkse<br />
basissalaris. Dit percentage is in overeenstemming met de in<br />
Nederland gebruikelijke werkwijze voor pensioenregelingen die uitgaan<br />
van het gemiddelde kostenniveau.<br />
Meer informatie over de kosten van de pensioenbijdragen voor<br />
de vennootschap is te vinden op pagina 141 van het Engelstalige<br />
jaarverslag.<br />
101<br />
overige seCundaire arBeidsvoorwaarden<br />
<strong>Corio</strong> biedt een concurrerend pakket secundaire arbeidsvoorwaarden<br />
voor leden van de Raad van Bestuur, in lijn met de voorwaarden
Samenvatting <strong>Corio</strong> jaarverSlag <strong>2010</strong><br />
die voor andere medewerkers gelden. Onder deze secundaire<br />
arbeidsvoorwaarden vallen onder meer ongevallenverzekering,<br />
arbeidsongeschiktheidsregelingen, een leaseauto en een<br />
bestuurdersaansprakelijkheidsverzekering. <strong>Corio</strong> verstrekt geen<br />
leningen aan de leden van de Raad van Bestuur.<br />
arBeidsovereenkomsT en afvloeiingsregeling<br />
Het geheel aan arbeidsvoorwaarden voor leden van de Raad van<br />
Bestuur wordt vastgelegd in een arbeidsovereenkomst. Bestuursleden<br />
worden benoemd voor een periode van vier jaar. Indien dit redelijk<br />
wordt geacht, kan het bestuurslid in kwestie in aanmerking komen<br />
voor een ontslagvergoeding gelijk aan maximaal één jaarsalaris<br />
of in heel speciale gevallen twee jaarsalarissen. Bestaande<br />
arbeidsovereenkomsten worden gerespecteerd.<br />
wijzigingen in de samensTelling van de raad van<br />
BesTuur<br />
De heer Haars is in <strong>2010</strong> afgetreden. Na de algemene Vergadering van<br />
aandeelhouders van 23 april <strong>2010</strong> is de heer Van der Klift benoemd<br />
als CFO en mevrouw Zijlstra als COO.<br />
BeloningsBeleid en ToePassing in de komende<br />
jaren<br />
<strong>Corio</strong> had per de publicatiedatum van dit jaarverslag geen voornemen<br />
tot wijziging van het beloningsbeleid. als onderdeel van het huidige<br />
beleid werkt de Raad van Commissarissen aan een actualisering van<br />
de vergelijkingsgroep, onder andere omdat INg Real Estate niet langer<br />
tot die groep kan behoren. Wijzigingen in de vergelijkingsgroep kunnen<br />
van invloed zijn op het totale niveau van de beloning, zij het in beperkte<br />
mate. Verwacht wordt dat de toepassing van het beloningsbeleid in<br />
2011 anderszins in overeenstemming zal zijn met <strong>2010</strong>.<br />
remuneraTie van de raad van Commissarissen<br />
De bezoldiging van de Raad van Commissarissen is in de algemene<br />
Vergadering van aandeelhouders van 23 april 2007 vastgesteld voor<br />
minimaal drie jaar. Sinds 1 mei 2007 zijn de jaarlijkse vergoedingen<br />
als volgt: € 40.000 voor de voorzitter, € 35.000 voor de vicevoorzitter<br />
en € 30.000 voor elk ander lid. In 2007 kwam dit overeen met het<br />
bezoldigingsniveau bij vergelijkbare vastgoedondernemingen. In <strong>2010</strong><br />
is de bezoldiging van de Raad van Commissarissen geëvalueerd aan<br />
de hand van het niveau in de markt. In verband hiermee zal de Raad<br />
van Commissarissen in 2011 aan de algemene Vergadering van<br />
aandeelhouders een aanpassing van de remuneratie van de Raad van<br />
Commissarissen ter goedk<strong>eu</strong>ring voorleggen.<br />
De leden van de Raad van Commissarissen ontvangen verder een<br />
vergoeding voor de commissievergaderingen (audit-, Remuneratieen<br />
Selectiecommissie). Per bijgewoonde vergadering wordt een<br />
bedrag van € 1.000 vergoed voor een commissielid en € 1.500<br />
voor de voorzitter van de betreffende commissie. In het geval dat<br />
commissievergaderingen aansluitend aan een vergadering van de<br />
Raad van Commissarissen worden gehouden en van korte duur zijn,<br />
komen deze vergaderingen niet voor vergoeding in aanmerking. De<br />
vergoedingen van de Raad van Commissarissen staan los van het<br />
resultaat van <strong>Corio</strong>. Leden van de Raad van Commissarissen komen<br />
niet in aanmerking voor aandelen in de vennootschap als onderdeel<br />
van hun remuneratie. Financiële informatie over het bezoldigingsniveau<br />
in <strong>2010</strong> is te vinden op pagina 142 van het Engelstalige jaarverslag.<br />
Namens de remuneratiecommissie<br />
Wim Borgdorff, voorzitter<br />
102
KERNCIJFERS <strong>2010</strong><br />
103
Samenvatting <strong>Corio</strong> jaarverSlag <strong>2010</strong><br />
Dit is een samenvatting van het jaarverslag <strong>2010</strong>. het<br />
volleDige jaarverslag over <strong>2010</strong> in De engelse taal,<br />
inclusief jaarrekening en verklaring van De accountant,<br />
is in geDrukte vorm te verkrijgen ten kantore van corio<br />
of te DownloaDen op De website van corio<br />
(www.corio-<strong>eu</strong>.com).<br />
104
geconsolideerde Winst- en verliesrekening<br />
voor het jaar eindigend op 31 december (€ miljoen) <strong>2010</strong> 2009*<br />
Bruto huuropbrengsten 451,6 390,8<br />
servicekosten -88,3 -74,6<br />
servicekosten doorbelast aan huurders 74,6 65,0<br />
netto service kosten -13,7 -9,6<br />
exploitatiekosten -51,1 -44,2<br />
netto huuropbrengsten 386,8 337,0<br />
opbrengst van verkopen 236,3 91,5<br />
boekwaarde verkopen -229,7 -98,5<br />
resultaat op verkopen 6,6 -7,0<br />
positieve herwaarderingen 259,1 45,6<br />
negatieve herwaarderingen -85,7 -428,3<br />
netto herwaarderingen beleggingen in vastgoed 173,4 -382,7<br />
Beheerskosten -39,5 -35,5<br />
overige resultaten -15,5 -4,8<br />
resultaat voor netto financieringslasten 511,8 -93,0<br />
financieringslasten -109,1 -100,9<br />
financieringsbaten 8,9 6,0<br />
netto financieringslasten -100,2 -94,9<br />
Waardevermindering goodwill -7,5 -9,2<br />
resultaat geassocieerde deelnemingen 1,9 3,1<br />
resultaat voor belastingen 406,0 -194,0<br />
belastingen lopend jaar -6,9 -2,8<br />
uitgestelde belastingen -27,4 64,3<br />
Belastingen -34,3 61,5<br />
nettoresultaat 371,7 -132,5<br />
toe te rekenen aan:<br />
aandeelhouders 375,7 -131,9<br />
minderheidsbelangen -4,0 -0,6<br />
nettoresultaat 371,7 -132,5<br />
gewogen gemiddeld aantal aandelen 87.254.228 72.161.258<br />
resultaat per aandeel (€)<br />
nettoresultaat per aandeel 4,31 -1,83<br />
verwaterd nettoresultaat per aandeel 4,31 -1,83<br />
* De vergelijkende cijfers voor financieringsbaten en lasten zijn gereclassificeerd.<br />
105
Samenvatting <strong>Corio</strong> jaarverSlag <strong>2010</strong><br />
geconsolideerde Balans<br />
(€ miljoen) 31 december <strong>2010</strong> 31 december 2009*<br />
activa<br />
beleggingen in vastgoed 6.714,3 5.516,0<br />
beleggingen in vastgoed in ontwikkeling 336,8 194,5<br />
investeringen in geassocieerde deelnemingen 183,8 175,0<br />
overige investeringen 142,7 0,7<br />
immateriële vaste activa 82,0 64,0<br />
materiële vaste activa 23,0 5,6<br />
uitgestelde belastingvorderingen 23,9 20,6<br />
totaal vaste activa 7.506,5 5.976,4<br />
overige vorderingen 187,6 123,9<br />
overige investeringen 47,2 99,7<br />
liquide middelen 307,3 91,2<br />
totaal vlottende activa 542,1 314,8<br />
totale activa 8.048,6 6.291,2<br />
eigen vermogen<br />
geplaatst kapitaal 910,0 763,6<br />
agioreserve 1.477,8 1.039,7<br />
overige reserves 1.432,1 1.712,7<br />
nettoresultaat boekjaar 375,7 -131,9<br />
totaal eigen vermogen toe te rekenen aan aandeelhouders van corio n.v. 4.195,6 3.384,1<br />
minderheidsbelang 46,5 35,7<br />
totaal eigen vermogen 4.242,1 3.419,8<br />
passiva<br />
langlopende leningen en schulden 2.859,8 2.325,6<br />
personeelsregelingen 1,2 0,6<br />
voorzieningen 2,2 1,9<br />
uitgestelde belastingverplichtingen 300,7 251,3<br />
overige passiva 70,9 115,6<br />
totaal langlopende passiva 3.234,8 2.695,0<br />
kortlopende leningen en schulden 364,8 29,9<br />
overige passiva 206,9 146,5<br />
totaal kortlopende passiva 571,7 176,4<br />
totale passiva 3.806,5 2.871,4<br />
totaal eigen vermogen en passiva 8.048,6 6.291,2<br />
* De vergelijkende cijfers met betrekking tot overige passiva zijn gereclassificeerd. van de derivate financiële instrumenten van in totaal € 116,4 miljoen, is € 115,6 miljoen verplaatst<br />
naar lange termijn overige passiva<br />
106
geconsolideerd kasstroomoverzicht<br />
voor het jaar eindigend op 31 december (€ miljoen) <strong>2010</strong> 2009*<br />
operationele activiteiten<br />
resultaat voor belastingen 406,0 -194,0<br />
aanpassingen voor:<br />
resultaat geassocieerde deelnemingen -1,9 -3,1<br />
netto financieringslasten 100,2 94,9<br />
afschrijvingen/amortisaties/waardeverminderingen 13,9 11,6<br />
negatieve goodwill -2,6 –<br />
kosten met betrekking tot aankopen 17,1 –<br />
positieve en negatieve herwaarderingen -173,4 382,7<br />
resultaat op verkopen -6,6 7,0<br />
mutatie vorderingen -22,9 -5,9<br />
mutatie verplichtingen 10,4 -34,3<br />
mutatie voorzieningen en personeelsregelingen 0,9 -0,8<br />
ontvangen financieringsbaten 8,1 6,1<br />
betaalde financieringslasten -100,5 -106,8<br />
betaalde belastingen -6,9 -2,8<br />
kasstroom uit operationele activiteiten 241,8 154,6<br />
investeringsactiviteiten<br />
opbrengst van verkoop van beleggingen in vastgoed 236,3 111,5<br />
opbrengst van verkoop van geassocieerde deelnemingen – 8,7<br />
aankoop van bedrijfscombinaties, onder aftrek van liquide middelen** -254,0 -102,9<br />
aankoop van dochterondernemingen (die niet onder bedrijfscombinatie vallen), onder aftrek<br />
van liquide middelen<br />
-150,3 –<br />
aankoop van beleggingen in vastgoed -34,4 -35,6<br />
overige investeringen -95,2 10,4<br />
investeringen beleggingen in vastgoed in ontwikkeling -116,6 -79,9<br />
investeringen in materiële vaste activa en overige immateriële vaste activa -17,6 -4,7<br />
ontvangen dividenden 7,4 9,2<br />
kasstroom uit investeringsactiviteiten -424,4 -83,3<br />
financieringsactiviteiten<br />
uitgifte aandelen 584,5 254,0<br />
opname leningen en schulden 1.594,1 476,2<br />
aflossing leningen en schulden -1.597,8 -616,1<br />
betaalde dividenden -183,9 -105,0<br />
ontvangen agio minderheidsbelang 7,0 –<br />
contante afwikkeling afdekkingsinstrumenten netto investeringen -5,2 –<br />
kasstroom uit financieringsactiviteiten 398,7 9,1<br />
netto mutatie liquide middelen 216,1 80,4<br />
liquide middelen 1 januari 91,2 10,8<br />
liquide middelen 31 december 307,3 91,2<br />
* De vergelijkende cijfers voor kasstroom in de operationele activiteiten zijn gereclassificeerd voor 2009<br />
** <strong>2010</strong> is inclusief € 3,9 miljoen voor een earn-out betaling met betrekking tot de aankoop van tekira en € 17,1 miljoen voor kosten met betrekking tot aankopen<br />
107
Samenvatting <strong>Corio</strong> jaarverSlag <strong>2010</strong><br />
PORTEFEuILLE<br />
frankrijk<br />
waarde € 1.819,3 m<br />
jaarhuur € 116,8 m<br />
bvo 461.800 m 2<br />
bezettingsgraad 92%<br />
26%<br />
nederland<br />
waarde € 1.890,9 m<br />
jaarhuur € 134,5 m<br />
bvo 609.000 m 2<br />
bezettingsgraad 97%<br />
27%<br />
sPanje/PorTugal<br />
waarde € 748,0 m<br />
jaarhuur € 57,1 m<br />
bvo 185.400 m 2<br />
bezettingsgraad 94%<br />
11%<br />
duiTsland<br />
waarde € 528,0 m<br />
jaarhuur € 33,9 m<br />
bvo 136.700 m 2<br />
bezettingsgraad 99%<br />
iTalië<br />
8%<br />
waarde € 1.384,2 m<br />
jaarhuur € 90,3 m<br />
bvo 250.200 m 2<br />
bezettingsgraad 98%<br />
20%<br />
Turkije<br />
waarde € 527,7 m<br />
jaarhuur € 40,3 m<br />
bvo 226.800 m 2<br />
bezettingsgraad 94%<br />
8%<br />
108
OPERaTIONELE<br />
PORTEFEuILLE<br />
nederland<br />
reTail<br />
alkmaar De mare <strong>eu</strong>ropaboulevard 26-28, 314-<br />
316, 461-465, <strong>eu</strong>ropaplein 1 c.a.<br />
jaar van<br />
aankoop<br />
Bouwjaar/<br />
renovatie<br />
Bruto<br />
verhuur baar<br />
opp. (m²)<br />
totale<br />
oppervlakte<br />
(m²)<br />
jaarhuur<br />
(€ m)<br />
parkeerinkomsten<br />
(€ m)<br />
Bezet tingsgraad<br />
1984 2005 10.500 10.500 2,32 98%<br />
almelo schelfhorst binnenhof 1-49 1975 2000 6.600 6.600 1,06 95%<br />
almere centrum stadhuisplein/stationsstraat<br />
c.a./grote markt c.a.<br />
1986 2009 27.100 27.100 7,04 98%<br />
alphen aan den rijn De aarhof De aarhof 1 -99 1974 1992 9.400 9.400 3,29 99%<br />
amersfoort emiclaer emiclaerhof/De b<strong>eu</strong>rs/<br />
het masker<br />
1993 1993 19.700 19.700 4,42 97%<br />
amstelveen groenhof groenhof 113-164 1972 1992 6.800 6.800 1,59 100%<br />
amsterdam reigersbos (erfpacht) reigersbos 3 -196 1984 2004 12.500 12.500 2,73 98%<br />
amsterdam arena arcade (erfpacht) arena boulevard 51 -77 2000 2000 4.100 4.100 0,55 100%<br />
amsterdam villa arena (erfpacht) arena boulevard 2 -242 2001 2001 50.400 75.100 6,02 94%<br />
arnhem presikhaaf hanzestraat 1-225 c.a. 1967 1987 33.900 33.900 5,05 95%<br />
Delft martinus nijhofflaan martinus nijhofflaan 1-19 1971 1987 3.800 3.800 0,82 100%<br />
Dordrecht sterrenburg p.a. de kokplein 93-173 1983 1993 13.100 13.100 2,77 95%<br />
Dordrecht slangenburg slangenburg 5 -9 1980 <strong>2010</strong> 1.600 1.600 0,26 90%<br />
emmen De weiert baander 165 1999 1999 2.700 2.700 0,49 100%<br />
goirle De hovel De hovel 19 c.a. 1973 2007 5.300 5.300 1,07 92%<br />
heerhugowaard middenwaard middenwaard 1-129/<br />
parelhof 80-108<br />
1974 2009 26.600 31.900 7,16 0,79 98%<br />
heerlen corio center corio center 3 -46 1998 1998 18.400 18.400 3,93 99%<br />
hoofddorp het paradijs muiderbos 56 -242 1986 1986 6.100 6.100 1,18 98%<br />
leek liekeblom De schans/De Dam 1988 1988 4.500 4.500 0,65 100%<br />
leiderdorp m<strong>eu</strong>belplein leiderdorp elisabethhof 1,4,8,9 1986 2002 13.800 13.800 1,02 100%<br />
maastricht franciscus romanus franciscus romanus 2 1981 2004 8.700 8.700 0,91 100%<br />
ni<strong>eu</strong>w vennep getsewoud händelplein 1-209 2002 2002 7.900 7.900 1,58 100%<br />
ni<strong>eu</strong>wegein cityplaza plein/passage/markt/<br />
boogstede/raadstede<br />
1983 <strong>2010</strong> 25.100 29.500 7,70 99%<br />
oegstgeest lange voort irislaan 45-99/lange voort<br />
1-24, 11-41<br />
2000 2006 14.600 14.600 2,94 0,03 100%<br />
purmerend weidevenne weidevenne 2006 2006 8.100 8.100 1,78 99%<br />
109
Samenvatting <strong>Corio</strong> jaarverSlag <strong>2010</strong><br />
jaar van Bouwjaar/ Bruto totale jaarhuur parkeer- Bezet tings-<br />
aankoop renovatie verhuur baar oppervlakte (€ m) inkomstengraad opp. (m²) (m²)<br />
(€ m)<br />
rijswijk in de bogaard in de bogaard j 5-j 67 1963 2002 19.800 19.800 5,07 100%<br />
rotterdam alexandrium shopping center<br />
(erfpacht)<br />
poolsterstraat 3-177 c.a. 1984 2002 45.000 108.000 14,49 2,04 99%<br />
rotterdam boulevard nesselande maltaplein <strong>2010</strong> <strong>2010</strong> 8.900 8.900 2,03 100%<br />
spijkenisse maaswijk hadewychplaats 2-62 1996 2009 6.100 6.100 1,25 94%<br />
spijkenisse kopspijker (erfpacht) ni<strong>eu</strong>wstraat 105-211 1988 1988 5.500 5.500 1,24 60%<br />
tegelen kerkstraat kerkstraat 1-81 1992 1992 2.800 2.800 0,45 0,05 96%<br />
tilburg centrum p.vreedeplein/emmapassage<br />
1-29/h<strong>eu</strong>velstraat 36-38<br />
1991 2008 33.800 33.800 7,06 0,20 98%<br />
utrecht springweg parkeergarage parkeergarage strosteeg 1974 2000 2,70<br />
utrecht hoog catharijne (erfpacht) stationsstraverse c.a. 1975 1996 58.800 93.800 16,78 6,94 95%<br />
utrecht parkwijk-leidsche rijn verlengde houtrakgracht<br />
301-421<br />
2004 2004 5.500 5.500 1,21 100%<br />
veldhoven city passage meent 1-83/meiveld 174 1995 1995 7.400 7.400 2,24 96%<br />
velsen velserbroek galle promenade / ster<br />
bastion 4-66<br />
1992 1992 8.700 8.700 1,77 91%<br />
zeist belcour emmaplein 1-29, 210-252 c.a. 1996 1996 6.900 6.900 1,70 96%<br />
zwolle<br />
kanToren<br />
stadshagen wade 1 2004 2004 11.500 11.500 2,48 100%<br />
almere stationade stationsplein 5, 35-41 1986 1986 4.800 4.800 0,64 78%<br />
rotterdam alexandrium shopping center<br />
(erfpacht)<br />
poolsterstraat 145 1984 2006 1.400 1.400 0,20 100%<br />
utrecht hoog catharijne (erfpacht) hoog catharijne 1975 1996 40.800 40.800 7,55 94%<br />
totaal nederland retail 562.000 694.400 126,11 12,75 97%<br />
totaal nederland kantoren 47.000 47.000 8,39 93%<br />
totaal nederland 609.000 741.400 134,50 12,75 97%<br />
frankrijk<br />
reTail<br />
brie comte robert brie comte robert<br />
zi la haie passart 2001 1988 2.300 6.800 0,22 100%<br />
(parijs ) (33% corio-belang)<br />
caen c.c. mondeville 2 rn 13 caen 1994 1995 15.900 93.300 7,90 100%<br />
caen c.c. côte de nacre 1-5 avenue du maréchal juin 1999 1970 30.200 32.500 3,73 99%<br />
cherbourg c.c. cotentin rn 13- 50470 la glacerie 2001 1989 6.000 21.700 2,76 91%<br />
cholet marques avenue cholet la séguinière-zone de la<br />
mernardière rue du bocage<br />
2006 2005 7.100 7.100 1,86 95%<br />
coignières (parijs) les portes de chevr<strong>eu</strong>se route national 10 2009 2009 36.200 36.200 4,76 84%<br />
courbevoie (parijs) c.c. charras rue baudin 2006 1973 6.300 13.900 1,56 86%<br />
grenoble c.c. grand place 55,63 grand place 1998 2001 53.800 94.100 14,74 96%<br />
issy-les-moulineaux<br />
(parijs)<br />
c.c. les trois moulins 3 alleé sainte lucie 92130 2001 1992 7.400 15.300 3,74 97%<br />
ivry-sur-seine c.c. quais d’ivry 30 boulevard paul vaillant 2001 2008 32.200 60.000 6,59 83%<br />
(parijs)<br />
couturier<br />
laval c.c. la mayenne 46 avenue de latre de tassigny<br />
zac la grivonniere<br />
2001 1999 7.200 17.200 2,56 97%<br />
marseille c.c. grand littoral 11 av st antoine zac saintandre<br />
2008 2007 57.100 109.200 20,05 84%<br />
metz metz megastore rue serpenoise 2001 1918 13.100 13.100 1,67 100%<br />
montr<strong>eu</strong>il c.c. la grande porte 235 rue etienne marcel 2001 1991 6.200 18.400 3,25 91%<br />
mulhouse la galerie 54 rue du sauvage 2001 1989 7.500 7.500 1,41 70%<br />
nice c.c. nice tnl 15 bd du general Delfino 1996 2002 17.400 29.600 5,89 100%<br />
orgeval (parijs) c.c. art de vivre route national 13 2005 1975 20.600 20.600 4,10 89%<br />
110
jaar van Bouwjaar/ Bruto totale jaarhuur parkeer- Bezet tings-<br />
aankoop renovatie verhuur baar oppervlakte (€ m) inkomstengraad opp. (m²) (m²)<br />
(€ m)<br />
orgeval (parijs) capteor 2050 route des quarante<br />
sous 78630<br />
2008 2008 8.600 8.600 0,92 100%<br />
parijs passage provence opéra 92-98 rue de provence &/<br />
31-34 rue joubert<br />
1999 1991 2.200 2.200 1,22 99%<br />
rouen galerie de l’espace du palais rue saint-lo 1993 1998 9.400 11.600 2,26 79%<br />
sainte-genevièvedes-bois<br />
(parijs)<br />
la croix blanche rue des petits champs 2001 1986 6.600 6.600 1,07 100%<br />
saint-etienne c.c. centre D<strong>eu</strong>x 1 -7 rue des Doct<strong>eu</strong>rs charcot 1979 1995 28.000 39.000 6,09 94%<br />
toulon<br />
kanToren<br />
c.c. mayol (40% corio-belang) rue du murier 1994 1990 7.500 42.500 2,98 100%<br />
courbevoie le balzac 10 place des vosges la<br />
Défense<br />
1988 2000 15.200 15.200 6,43 100%<br />
echirolles grenoble le stratège 15,17,19 ave. s. allende<br />
38130<br />
1999 1999 1.400 1.400 0,12 18%<br />
guyancourt amplitude et millipore, parc des<br />
sangliers<br />
1 rue jacques monod 2000 2002 10.600 10.600 2,43 100%<br />
puteaux (parijs) le kupka (erfpacht, 40% coriobelang)<br />
14 rue hoche la Défense 7 1990 1992 5.200 5.200 1,88 100%<br />
rueil-malmaison clair de ville 8-10 rue henri sainte claire 2000 1991 10.600 10.600 3,32 100%<br />
(parijs)<br />
Deville<br />
BedrijfsruimTen<br />
brétigny (parijs) paris sud brétigny zac de la maison n<strong>eu</strong>ve rue<br />
du poitou 91220<br />
2002 2002 19.400 19.400 0,89 0%<br />
clamart (parijs) newton tnt 3 avenue newton 2006 2006 10.600 10.600 0,40 100%<br />
totaal frankrijk retail 388.800 707.000 101,33 92%<br />
totaal frankrijk kantoren 43.000 43.000 14,18 99%<br />
total frankrijk bedrijfsruimten 30.000 30.000 1,29 32%<br />
totaal frankrijk 461.800 780.000 116,80 92%<br />
italië<br />
reTail<br />
buffalota (rome) porta di roma (50% corio-belang) via a. lionello 201 - roma <strong>2010</strong> 2007 35.300 97.000 15,29 99%<br />
busnago globo i - ii via italia, 197 2004 2006 21.900 67.000 7,28 100%<br />
cagliari (op le vele & millennium via delle serre snc -<br />
<strong>2010</strong> 2001 31.900 44.400 7,70 98%<br />
sardinië)<br />
quartucciu (ca)<br />
casalecchio di reno shopville gran reno via m. monroe, 2 casalecchio 2001 1993 12.800 37.700 6,36 97%<br />
(bologna)<br />
di reno<br />
caserta (napels) campania a1 - uscita caserta sud s.s.<br />
87 loc. aurno<br />
2006 2007 64.600 108.000 18,72 100%<br />
grugliasco (turijn) shopville le gru via crea, 10 grugliasco 2001 1994 32.900 78.500 17,74 97%<br />
martignacco (udine) città fiera (49% corio-belang) via a. bardelli, 4 martignacco 2007 2007 23.700 70.000 6,25 98%<br />
modena grandemilia via emilia ovest, 1480 2001 1996 19.800 40.700 8,59 100%<br />
senigallia il maestrale s.s. 16 adriatica nord, 89 2003 1999 7.300 19.800 2,39 99%<br />
totaal italië 250.200 563.100 90,32 98%<br />
111
Samenvatting <strong>Corio</strong> jaarverSlag <strong>2010</strong><br />
spanje<br />
reTail<br />
barcelona maremagnum (erfpacht) moll de spanya 2ª pta. edif.<br />
maremagnum<br />
jaar van<br />
aankoop<br />
Bouwjaar/<br />
renovatie<br />
Bruto<br />
verhuur baar<br />
opp. (m²)<br />
totale<br />
oppervlakte<br />
(m²)<br />
jaarhuur<br />
(€ m)<br />
parkeerinkomsten<br />
(€ m)<br />
Bezet tingsgraad<br />
2006 2005 18.700 22.000 5,59 1,75 98%<br />
cáceres ruta de la plata c/londres 1 2000 1993 8.400 19.200 2,76 100%<br />
el plantio (madrid) sexta avenida avenida de la victoria, 2 2000 2007 16.300 16.000 5,29 0,35 93%<br />
irun txingudi barrio de ventas 80 1999 1997 9.900 34.700 2,82 92%<br />
jaén la loma ctra. bailén 2000 1991 9.700 27.900 2,32 96%<br />
madrid gran via de hortaleza gran via hortaleza s/n 2001 2001 6.100 20.100 3,75 90%<br />
madrid príncipe pío (95% corio-belang/<br />
erfpacht)<br />
pº de la florida s/n 2009 2004 28.700 28.700 12,48 1,50 96%<br />
palencia las huertas avenida de madrid 37 2000 1989 6.300 19.200 1,28 94%<br />
parla (madrid) el ferial c/pinto s/n 2000 1995 8.500 24.200 2,70 90%<br />
torrelodones<br />
(madrid)<br />
espacio torrelodones* avenida fontanilla s/n <strong>2010</strong> 2006 22.100 30.400 5,53 100%<br />
valencia gran turia pza. de <strong>eu</strong>ropa s/n 2001 2000 18.200 58.300 5,13 86%<br />
totaal spanje 152.900 300.700 49,65 3,60 94%<br />
portugal<br />
reTail<br />
guimarães espaço guimarães* rua 25 de abril nº 210 <strong>2010</strong> 2009 32.500 48.700 7,41 93%<br />
duitsland<br />
reTail<br />
Dresden centrum galerie* prager straße 15 <strong>2010</strong> 2009 64.400 64.400 17,65 1,08 100%<br />
Duisburg forum Duisburg* königstraße 48 <strong>2010</strong> 2008 58.600 58.600 14,80 0,74 100%<br />
kanToren<br />
böblingen ronda haus calwer straße 7 1994 1984 13.700 13.700 1,48 87%<br />
totaal duitsland retail 123.000 123.000 32,45 1,82 100%<br />
totaal duitsland kantoren 13.700 13.700 1,48 87%<br />
totaal duitsland 136.700 136.700 33,93 1,82 99%<br />
112
turkije<br />
reTail<br />
adapazari adacenter Yeni sakarya cad. no:324-<br />
54200 erenler/adapazari<br />
ankara 365 (erfpacht) birlik mah. 428.cad. no:41<br />
Yildiz-cankaya/ankara<br />
bursa anatolium alasar mah.Yeni Yalova cad.<br />
no:487 osmangazi/bursa<br />
Denizli teras park (51% corio-belang) 55 sok.no.1 20125 Yenisehir/<br />
Denizli<br />
istanbul akmerkez (47% corio-belang) akmerkez avm nispetiye cad.<br />
34337 etiler/istanbul<br />
tekirdağ tekira hukumet cad. no:304 59100<br />
merkez/tekirdağ<br />
jaar van<br />
aankoop<br />
Bouwjaar/<br />
renovatie<br />
Bruto<br />
verhuur baar<br />
opp. (m²)<br />
totale<br />
oppervlakte<br />
(m²)<br />
jaarhuur<br />
(€ m)<br />
parkeerinkomsten<br />
(€ m)<br />
Bezet tingsgraad<br />
2007 2007 24.900 24.900 3,43 98%<br />
2008 2008 26.700 26.700 5,34 97%<br />
<strong>2010</strong> <strong>2010</strong> 83.400 83.400 13,00 100%<br />
2007 2009 44.600 44.600 3,84 98%<br />
2005 <strong>2010</strong> 15.700 33.400 9,80 1,83 86%<br />
2009 2008 31.500 31.500 4,87 98%<br />
totaal turkije (incl. deelnemingen) 226.800 244.500 40,29 1,83 94%<br />
totaal turkije (excl. deelnemingen) 211.100 211.100 30,49 99%<br />
totaal<br />
totaal retail (incl. deelnemingen) 1.736.200 2.681.400 447,56 20,00 96%<br />
totaal kantoren 103.700 103.700 24,05 96%<br />
totaal bedrijfsruimten 30.000 30.000 1,29 32%<br />
totaal (incl. deelnemingen) 1.869.900 2.815.100 472,90 20,00 96%<br />
* bezettingsgraad gedekt door huurgarantie<br />
waarde PorTef<strong>eu</strong>ille<br />
(€ mln)<br />
(inclusief deelnemingen)<br />
retail kantoren Bedrijfsruimten in ontwikkeling totaal %<br />
nederland 1.847,4 43,5 70,7 1.961,6 27%<br />
frankrijk 1.618,0 187,9 13,4 81,9 1.901,2 26%<br />
italië 1.384,2 44,0 1.428,2 20%<br />
spanje/portugal 748,0 5,4 753,4 10%<br />
Duitsland 512,0 16,0 78,4 606,4 9%<br />
turkije 527,7 43,7 571,4 8%<br />
bulgarije 12,7 12,7 0%<br />
totaal 6.637,3 247,4 13,4 336,8 7.234,9 100%<br />
113
Samenvatting <strong>Corio</strong> jaarverSlag <strong>2010</strong><br />
PIJPLIJN<br />
project status type additionele m² reeds geïnvesteerd<br />
(x € mln)<br />
totale<br />
investering<br />
(x € mln)<br />
verwachte<br />
oplevering<br />
nederland<br />
heerhugowaard middenwaard in aanbouw herontwikkeling 7.800 21,3 25,0 q4 2011<br />
hoofddorp paradijs in aanbouw herontwikkeling 1.131 2,4 3,5 q2 2011<br />
ni<strong>eu</strong>wegein city plaza in aanbouw herontwikkeling 26.600 3,6 118,7 q3 11/q4 13<br />
rotterdam boulevard nesselande<br />
(fase 2)<br />
in aanbouw ontwikkeling 1.250 – 3,1 q1 2014<br />
rotterdam markthal in aanbouw ontwikkeling 11.345 – 45,5 q3 2014<br />
spijkenisse stadsplein/De kopspijker in aanbouw ontwikkeling 12.470 31,6 43,9 q4 2011<br />
utrecht hc, vredenburg in aanbouw ontwikkeling 5.800 7,5 20,5 q3 2012<br />
utrecht hc, singelborch in aanbouw ontwikkeling 1.463 12,6 24,1 q2 2012<br />
zoetermeer oosterheem in aanbouw ontwikkeling 11.850 0,7 37,3 q2 2013<br />
totaal nederland committed 79.709 79,7 321,6<br />
totaal nederland variable deferrable 37,1 518,7<br />
totaal nederland waivable 2,9 204,4<br />
totaal pijplijn nederland 119,7 1,044,7<br />
frankrijk<br />
toulouse moulin de nailloux construction Development 22.129 28,6 59,0 q4 2011<br />
totaal frankrijk committed 22.129 28,6 59,0<br />
totaal frankrijk variable deferrable 18,4 59,2<br />
totaal pijplijn frankrijk 47,0 118,2<br />
114
project status type additionele m² reeds geïnvesteerd<br />
(x € mln)<br />
totale<br />
investering<br />
(x € mln)<br />
verwachte<br />
oplevering<br />
italië<br />
busnago globo 3 voltooid uitbreiding 8.364 1,2 51,7 q1 2011<br />
casalecchio di reno (bologna) gran reno in voorbereiding uitbreiding 1.193 1,0 3,5 q3 2011<br />
grugliasco (turijn) ikea (fase 2) in voorbereiding herontwikkeling 13.712 – 5,8 q2 2011<br />
martignacco (udine) città fiera voltooid uitbreiding 6.200 – 17,1 q4 2011<br />
venice marghera in voorbereiding ontwikkeling 31.380 1,0 146,0 q2 2013<br />
totaal italië committed 60.849 3,2 224,1<br />
totaal italië variable deferrable 22,4 529,0<br />
totaal italië variable waivable – 160,7<br />
totaal pijplijn italië 25,6 913,8<br />
spanje<br />
barcelona maremagnum in aanbouw herontwikkeling 4.160 4,0 9,2 q4 2011<br />
totaal spanje committed 4.160 4,0 9,2<br />
totaal spanje variable deferrable 1,1 15,3<br />
totaal pijplijn spanje 5,1 24,5<br />
duitsland<br />
berlijn boulevard berlin in aanbouw ontwikkeling 80.000 60,0 382,4 q2 2012<br />
Duisburg königsgalerie in aanbouw herontwikkeling 17.856 48,2 74,9 q4 2011<br />
hildesheim arneken galerie in aanbouw ontwikkeling 27.204 – 56,7 q3 2012<br />
totaal duitsland committed 125.060 108,2 514,0<br />
totaal duitsland fixed deferrable 23,9 81,4<br />
totaal duitsland waivable 1,0 184,3<br />
totaal pijplijn duitsland 133,1 779,7<br />
turkije<br />
tarsu tarsus in aanbouw ontwikkeling 27.600 14,2 54,2 q4 2012<br />
totaal turkije committed 27.600 14,2 54,2<br />
totaal turkije variable deferrable 34,8 103,2<br />
totaal pijplijn turkije 49,0 157,4<br />
totaal<br />
totaal committed 319.507 237,9 1,182,1<br />
totaal fixed deferrable 23,9 81,4<br />
totaal variable deferrable 113,8 1,225,4<br />
totaal waivable 3,9 549,4<br />
totaal pijplijn 379,5 3,038,3<br />
115
Samenvatting <strong>Corio</strong> jaarverSlag <strong>2010</strong><br />
AdRESSEn En<br />
OVERIgE INFO<br />
Euronextcode/ISIN-code NL0000288967; Fondscode 28896;<br />
Bloomberg CORa Na; R<strong>eu</strong>ters COR.aS; Datastream H:VIB<br />
voorBehoud ToekomsT geriChTe informaTie<br />
De samenvatting van het jaarverslag <strong>2010</strong> bevat op de toekomst<br />
gerichte mededelingen met betrekking tot de financiële positie,<br />
plannen en doelstellingen, activiteiten en de marktomstandigheden<br />
waarin de vennootschap opereert. Toekomstgerichte verklaringen en<br />
prognoses houden naar hun aard, risico’s en onzekerheid in, aangezien<br />
ze betrekking hebben op geb<strong>eu</strong>rtenissen en omstandigheden die zich<br />
in de toekomst al dan niet zullen voordoen. De werkelijke resultaten<br />
<strong>Corio</strong> n.v.<br />
Hoog Catharijne, Van Duvenborch Building<br />
Stationsplein 97, 3511 ED utrecht<br />
Postbus 8243, 3503 RE utrecht, Nederland<br />
T +31 (0)30 234 64 64 f +31 (0)30 233 35 78<br />
e corio@nl.corio-<strong>eu</strong>.com, i www.corio-<strong>eu</strong>.com<br />
<strong>Corio</strong> nederland<br />
Hoog Catharijne, Van Duvenborch Building<br />
Stationsplein 97, 3511 ED utrecht<br />
Postbus 8243, 3503 RE utrecht, Nederland<br />
T +31 (0)30 234 64 64 f +31 (0)30 233 35 78<br />
e info@nl.corio-<strong>eu</strong>.com, i www.corio-<strong>eu</strong>.com<br />
<strong>Corio</strong> franCe<br />
Tour Exaltis, 61, rue Henri Régnault<br />
92075 Paris La Défense cedex, Frankrijk<br />
T +33 (0) 1 474 53 000 f +33 (0) 1 474 55 850<br />
e info@fr.corio-<strong>eu</strong>.com, i www.corio-<strong>eu</strong>.com<br />
en ontwikkelingen kunnen afwijken van de verwachtingen onder<br />
invloed van factoren zoals een wijziging in de strategie, invloed van de<br />
concurrentie, wijziging in de economische omstandigheden, wijziging in<br />
de wet- en regelgeving en algemene renteniveaus.<br />
vragen<br />
Voor vragen kunt u contact opnemen met de afdeling Investor<br />
Relations:<br />
investor.relations@nl.corio-<strong>eu</strong>.com or +31 (0) 30 234 67 43<br />
<strong>Corio</strong> iTalia<br />
Via Fabio Filzi 25/a, 20124 Milaan, Italië<br />
T +39 026 69 63 49 f +39 026 69 77 11<br />
e info@it.corio-<strong>eu</strong>.com, i www.corio-<strong>eu</strong>.com<br />
<strong>Corio</strong> esPaÑa<br />
Paseo de la Castellana 93 5º Planta<br />
28046 Madrid, Spanje<br />
T +34 91 426 17 77 f +34 91 435 56 44<br />
e info@es.corio-<strong>eu</strong>.com, i www.corio-<strong>eu</strong>.com<br />
<strong>Corio</strong> d<strong>eu</strong>TsChland<br />
Königsstraße 13 (vanaf april 2011)<br />
47051 Duisburg, Duitsland<br />
T +49 203 4196 1500, f +49 203 4196 1501<br />
e info@de.corio-<strong>eu</strong>.com, i www.corio-<strong>eu</strong>.com<br />
<strong>Corio</strong> TÜrkiye<br />
KaNyON Ofis Blok Büyükdere Cad. No:185 Kat 18<br />
Levent, Istanbul - 34394 TR, Turkije<br />
T +90 212 371 30 00 f +90 212 353 54 42<br />
e info@tr.corio-<strong>eu</strong>.com, i www.corio-<strong>eu</strong>.com<br />
116
diT is en samenvaTTing van heT jaarverslag<br />
<strong>2010</strong>. heT volledige jaarverslag over <strong>2010</strong> in<br />
de engelse Taal, inClusief jaarrekening en<br />
verklaring van de aCCounTanT, is in gedrukTe<br />
vorm Te verkrijgen Ten kanTore van <strong>Corio</strong> of Te<br />
downloaden oP de weBsiTe van <strong>Corio</strong><br />
(www.<strong>Corio</strong>-<strong>eu</strong>.Com)<br />
de samenvaTTing versChijnT nieT in gedrukTe vorm<br />
design and art direction:<br />
member since, heemstede<br />
photography:<br />
bas losekoot, amsterdam<br />
corio, utrecht<br />
117
CELEBRATING A DECADE<br />
WWW.CORIO-EU.COM