NJB-1427

NEDERLANDS JURISTENBLAD
HAATZAAIEN
De nIeuwe Omgevingswet
Schorsing Kamerleden
Crises, rampen en recht:
Jaarvergadering NJV 2014
C.W. Dubbink †
P. 1813-1914 JAARGANG 89 25 JULI 2014
27
10304679

Europese douaneregelgeving
Lexplicatie
De Algemene douanewet is de basis voor de inzet van de douane bij al haar taken. De
wet is met name een uitwerking van het Europese douanerecht voor Nederland en
regelt onderwerpen als de controlebevoegdheden, de douane-expediteur, heffing van
rechten, strafbepalingen en beroepsmogelijkheden.
Dit Lexplicatiedeel bevat de wet en een selectie van de overige nationale regelgeving over
de douane. Door de auteur per artikel voorzien van commentaar, met name ontleend
aan de parlementaire behandeling en toelichtingen van de nationale wetgeving.
Auteur:
mr. F.J. Wiarda
Druk: 2
ISBN: 9789013124057
Verschijningsdatum: 23 juni 2014
Aantal pagina’s: 812
Prijs: € 72,50
De uitgave is tevens verkrijgbaar als e-book en wordt
ook online aangeboden.
Serieinformatie
Lexplicatie bevat meer dan 100 000 commentaren
op individuele artikelen uit meer
dan 6000 Nederlandse, Europese en internationale
regelingen. Lexplicatie is online
toegankelijk via de Kluwer Navigator en
maakt onderdeel uit van de Kluwer Collecties
en Kluwer Essentials. Als regelingen ingrijpend
wijzigen dan verschijnt er een uitgave
op papier. Lexplicatie is de voortzetting van
de boekenserie Schuurman en Jordens & de
ADW.
Eerder verschenen in deze serie:
•Crisis- en herstelwet
ISBN: 9789013115581
•Wet educatie beroepsonderwijs
ISBN: 9789013115604
•Burgerlijk Wetboek Boek 8
Verkeersmiddelen en vervoer (deel II)
ISBN: 9789013104448
Algemene douanewet
De belangrijkste Europese douaneregelgeving is opgenomen in het Communautair
douanewetboek (CDW). Het is de basis voor alle maatregelen die zijn verbonden aan de
in-, uit- en doorvoer van goederen in de Europese Unie en daarmee tevens in Nederland.
In dit Lexplicatiedeel is het CDW opgenomen en de Toepassingsverordening. Daarna is
opgenomen de Verordening met betrekking tot de tarief- en statistieknomenclatuur en
het gemeenschappelijk douanetarief (zonder bijlage), gevolgd door de basisverordening
inzake douanevrijstellingen met de daarbij behorende toepassingsverordeningen en de
Verordening betreffende de afschaffing van douaneformaliteiten bij intracommunautaire
vluchten en zeereizen.
Auteur:
mr. F.J. Wiarda
Druk: 2
ISBN: 9789013124033
Verschijningsdatum: 19 juni 2014
Aantal pagina’s: 716
Prijs: € 72,50
De uitgave is tevens verkrijgbaar als e-book en wordt
ook online aangeboden.
www.kluwer.nl/shop
in onze shop bestelt u zonder verzendkosten

Inhoud
Vooraf 1335 1813
Prof. mr. P.J. Wattel
Omzetting of verdubbeling
van BV’s?
Wetenschap 1336 1814
Mr. E.H. Janssen
Wilders, waardigheid en de
grenzen van het politiek debat
Focus 1337 1821
Prof. dr. F.P.C.L. Tonnaer
Balanceren tussen markt en
milieu
Naar een codex voor de fysieke
leefomgeving
Opinie 1338 1826
Mr. dr. H.G. Warmelink
Goedbedoelde nonsens
De schorsing van Kamerlid
Voortman
Verslag 1339 1828
Mr. B.A.A. Postma
Mr. T. Bertens
Crises, rampen en recht
Verslag Jaarvergadering NJV 2014
Rede 1340 1834
Mr. Y. Buruma
‘Rapport morale’
Jaarrede Nederlandse
Juristenvereniging, 13 juni 2014
Notulen 1341 1839
Notulen van de algemene
vergadering van de Nederlandse
Juristen-Vereniging, gehouden op
13 juni 2014 te Den Haag
Reacties 1342 1842
Mr. H.C.D. Korvinus
Het ideaal van Buruma:
3100 onoverwinnelijke vorsten
Mr. Y. Buruma
Naschrift
In Memoriam 1343 1843
Mr. G.J.M. Corstens
Mr. C.W. Dubbink
(12 januari 1914 – 8 juli 2014)
Opmerkelijk is dat
NEDERLAND nu
hetzelfde stelsel invoert
als het BRITSE dat aan
de orde was in het
OER-ARREST over
vennootschappelijke
emigratie DAILY MAIL
Pagina 1813
In zekere zin kan een
mogelijke VERVOLGING
van WILDERS nu voor zijn
uitlatingen over ‘minder
Marokkanen’ als een
HERKANSING worden
beschouwd Pagina 1815
Zo’n omvangrijke operatie
draagt het RISICO in
zich dat er een wettelijke
HYPERTROFIE ontstaat
van gestapelde of gebundelde
bepalingen uit de BESTAANDE
regelingen Pagina 1822
De SCHORSING lijkt in
de eerste plaats een
OVERDREVEN uiting van
flinkigheid om verder rumoer de
KOP in te drukken
Pagina 1827
10304679
NEDERLANDS JURISTENBLAD
HAATZAAIEN
De nIeuwe Omgevingswet
Schorsing Kamerleden
Crises, rampen en recht:
Jaarvergadering NJV 2014
C.W. Dubbink †
P. 1813-1914 JAARGANG 89 25 JULI 2014
27
Onder de aanwezige LEDEN
bleek de breed gedragen
opvatting te bestaan dat de
REGULERINGSREFLEX
moet worden BEDWONGEN
Pagina 1828
De Staat is AANSPRAKELIJK
voor de schade van familieleden
van 320 mannen die in
SREBRENICA zijn GEDOOD
Pagina 1909
In juli en augustus verschijnt het
NJB DRIEWEKELIJKS.
Afl. 28 komt uit op 15 augustus.
Vanaf afl. 29 (5 september) wordt
de wekelijkse frequentie weer
hervat.
Rubrieken
1344-1371 Rechtspraak 1844
1372 Boeken 1880
1373-1386 Tijdschriften 1881
1387-1406 Wetgeving 1894
1407-1412 Nieuws 1906
1413 Universitair nieuws 1911
1414 Personalia 1912
1415 Agenda 1913
Omslag: © Aloysius Patrimonio/ImageZoo/
Corbis
Rectificatie
In het artikel ‘Versnelling van de doorlooptijden van de rechtszaken met
40%. Realistisch of Haagsche bluf?’ van Margreet Ahsmann en Hans
Hofhuis (NJB 2014/1273, afl. 26, p. 1743) zijn de eerste twee zinnen van
de auteursnoot verkeerd overgenomen. Daar had moeten staan:
Prof. mr. M.J.A.M. Ahsmann is bijzonder hoogleraar Rechtspleging in
Leiden en senior rechter A rechtbank Den Haag. Mr. H.F.M. Hofhuis is
rechter-plaatsvervanger in (en oud-president van) die rechtbank.

NEDERLANDS JURISTENBLAD
Opgericht in 1925 Eerste redacteur J.C. van Oven
Erevoorzitter J.M. Polak
Redacteuren Tom Barkhuysen, Ybo Buruma, Coen Drion,
Ton Hartlief, Corien (J.E.J.) Prins (vz.), Taru Spronken,
Peter J. Wattel
Medewerkers Barend Barentsen, sociaal recht (socialezekerheidsrecht),
Stefaan Van den Bogaert, Europees recht,
Alex F.M. Brenninkmeijer, alternatieve geschillen -
beslechting, Wibren van der Burg, rechtsfilosofie en
rechtstheorie, G.J.M. Corstens, Europees strafrecht,
Remy Chavannes, technologie en recht, Eric Daalder,
bestuursrecht, Caroline Forder, personen-, familie- en
jeugdrecht, Janneke H. Gerards, rechten van de mens,
Ivo Giesen, burgerlijke rechtsvordering en rechts pleging,
Aart Hendriks, gezondheidsrecht, Marc Hertogh, rechtssociologie,
P.F. van der Heijden, internationaal arbeidsrecht,
C.J.H. Jansen, rechtsgeschiedenis, Piet Hein van Kempen,
straf(proces)recht, Harm-Jan de Kluiver, ondernemingsrecht,
Willemien den Ouden, bestuursrecht, Stefan Sagel,
arbeidsrecht, Nico J. Schrijver, volkenrecht en het recht der
intern. organisaties, Ben Schueler, omgevingsrecht,
Thomas Spijkerboer, migratierecht, T.F.E. Tjong Tjin Tai,
verbintenissenrecht, F.M.J. Verstijlen, zakenrecht,
Dirk J.G. Visser, auteursrecht en intellectuele eigendom,
Inge C. van der Vlies, kunst en recht, Rein Wesseling,
mededingingsrecht, Reinout Wibier, financieel recht,
Willem J. Witteveen, staatsrecht
Auteursaanwijzingen Zie www.njb.nl. Het al dan niet op
verzoek van de redactie aanbieden van artikelen impliceert
toestemming voor openbaarmaking en ver veelvoudiging
t.b.v. de elektronische ontsluiting van het NJB.
Logo Artikelen met dit logo zijn door externe peer
reviewers beoordeeld.
Citeerwijze NJB 2014/[publicatienr.], [afl.], [pag.]
Redactiebureau Bezoekadres: Lange Voorhout 84,
Den Haag, postadres: Postbus 30104, 2500 GC Den Haag,
tel. (0172) 466399, e-mail njb@kluwer.nl
Internet www.njb.nl en www.kluwer.nl
Secretaris, nieuws- en informatie-redacteur Else Lohman
Adjunct-secretaris Berber Goris
Secretariaat Nel Andrea-Lemmers
Vormgeving Colorscan bv, Voorhout, www.colorscan.nl.
Uitgever Simon van der Linde
Uitgeverij Kluwer, Postbus 23, 7400 GA Deventer.
Op alle uitgaven van Kluwer zijn de algemene leveringsvoorwaarden
van toepassing, zie www.kluwer.nl.
Abonnementenadministratie, productinformatie Kluwer
Afdeling Klantcontacten, www.kluwer.nl/klantenservice,
tel. (0570) 673 555.
Abonnementsprijs (per jaar) Tijdschrift: € 310 (incl. btw.).
NJB Online: Licentieprijs incl. eerste gebruiker € 340 (excl.
btw), extra gebruiker € 100 (excl. btw). Combinatieabonnement:
Licentieprijs incl. eerste gebruiker € 340 (excl.
btw). Prijs ieder volgende gebruiker € 100 (excl. btw). Bij
dit abonnement ontvangt u 1 tijdschrift gratis en krijgt u
toegang tot NJB Online. Zie voor details: www.njb.nl (bij
abonneren). Studenten 50% korting. Losse nummers
€ 7,50. Abonnementen kunnen op elk gewenst moment
worden aangegaan voor de duur van minimaal één jaar
vanaf de eerste levering, vooraf gefactureerd voor de volledige
periode. Abonnementen kunnen schriftelijk tot drie
maanden voor de aanvang van het nieuwe abonnementsjaar
worden opgezegd; bij niet-tijdige opzegging wordt het
abonnement automatisch met een jaar verlengd.
Gebruik persoonsgegevens Kluwer BV legt de gegevens
van abonnees vast voor de uitvoering van de (abonnements-)over
eenkomst . De gegevens kunnen door Kluwer,
of zorgvuldig geselecteerde derden, worden gebruikt om u te
informeren over relevante producten en diensten. Indien u
hier bezwaar tegen heeft, kunt u contact met ons opnemen.
Media advies/advertentiedeelname Maarten Schuttél
Capital Media Services
Staringstraat 11, 6521 AE Nijmegen
Tel. 024 - 360 77 10, mail@capitalmediaservices.nl
ISSN 0165-0483 NJB verschijnt iedere vrijdag, in juli en
augustus driewekelijks. Hoewel aan de totstandkoming van
deze uitgave de uiterste zorg is besteed, aanvaarden de
auteur(s), redacteur(en) en uitgever(s) geen aansprakelijkheid
voor eventuele fouten en onvolkomenheden, noch
voor gevolgen hiervan. Voor zover het maken van kopieën
uit deze uitgave is toegestaan op grond van art. 16h t/m
16m Auteurswet j°. Besluit van 29 december 2008, Stb.
2008, 583, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde
vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht te
Hoofd dorp (Postbus 3051, 2130 KB).
Aan Erasmus School of Law studeren ruim 4000 studenten en werken circa 350 medewerkers. Erasmus School
of Law verzorgt de Bacheloropleidingen Rechtsgeleerdheid, Fiscaal recht en Criminologie, waarbij het onderwijs
is gericht op ‘active academic learning’. Studenten kunnen daarna kiezen uit vijftien masteropleidingen. Voor de
student die meer wil, is er het mr.drs.-programma, de dubbelstudie van economie en rechten. Na de masteropleiding
verzorgt Erasmus School of Law (o.a. in samenwerking met Erasmus Academie) postdoctoraal onderwijs.
Het onderzoek van Erasmus School of Law is thematisch georganiseerd met een focus op een aantal onderzoeksprogramma’s
en speerpunten. Zowel bij het onderzoek als in het onderwijs zijn internationalisering en
multidisciplinariteit vanzelfsprekend.
Universitair docent of wetenschappelijk docent Staats- en/of
bestuursrecht
Erasmus Universiteit Rotterdam
Erasmus School of Law heeft ambitieuze doelstellingen. De wetenschappelijke staf werkt dagelijks aan
topnoteringen voor onderwijs en onderzoek. Deze ambities stellen eisen aan de organisatie die deze
doelstellingen helpt realiseren.
Als universitair docent (1,0 fte) zult u een belangrijk aandeel hebben in het innovatieve onderwijssysteem
van de faculteit, in ieder geval wat betreft de vakken staatsrecht en/of bestuursrecht. Voor deze functie
dient u een (bijna) gepromoveerde jurist te zijn met een ondernemende inslag met goede kennis van
Staats- en Bestuursrecht en heeft u aantoonbare belangstelling voor het multidisciplinaire onderzoek.
Als wetenschappelijk docent (0,8 fte) bent u binnen het innovatieve onderwijssysteem (mede) verantwoordelijk
in de bachelorfase voor de vakken Inleiding Publiekrecht en/of Bestuursrecht. Voor deze functie
zijn wij op zoek naar een afgestudeerde ondernemende jurist met uitstekende cijfers in het Nederlands
recht en goede communicatievaardigheden.
Voor nadere informatie over de functies kunt u zich wenden tot de heer prof. mr. L.J.J. Rogier,
tel. 010 - 408 27 20 of 06 - 10 92 60 90 (privé), e-mail l.rogier@law.eur.nl.
Uitgebreide functieomschrijving kunt u vinden op
https://www.academictransfer.com/employer/EUR/vacancy/23900/lang/nl/
Acquisitie n.a.v. deze advertentie wordt niet op prijs gesteld.

Vooraf
1335
Omzetting of verdubbeling van BV’s?
27
Nederland bereidt wetgeving voor over grensoverschrijdende
omzetting van rechtspersonen. De
toelichting op art. 334rr BW van het voorontwerp 1
zegt dat als een NV/BV een grensoverschrijdende omzetting
aankondigt terwijl nog een belastingschuld openstaat of
door de omzetting ontstaat, die schuld moet worden voldaan
vóór omzetting. De fiscus kan zich zo nodig bedienen
van art. 2:334qq BW (verzet door schuldeisers) of 334rr BW
(blokkering door de Minister in het algemeen belang).
Aanleiding voor de omzettingswetgeving zijn het Cartesioarrest
C-210/06 van het HvJ EU (over de zetelverplaatsing
van een rechtspersoon van Hongarije (siège réèl-stelsel) naar
Italië), en het uitblijven van harmonisatie op EU-niveau.
Sommigen 2 leidden uit Cartesio af dat vennootschappen
uit incorporatielanden zoals Nederland hun oprichtingsrecht
kunnen afschudden door hun werkelijke zetel te verplaatsen
naar een lidstaat met vennootschapsrechtelijke
inreisregeling en zich om te zetten in een lokale rechtsvorm.
Daarmee zou ontsnapt kunnen worden aan, bijvoorbeeld,
een enquête van minderheidsaandeelhouders of
binnenlandse belastingplicht (art. 2(4) Wet op de vennootschapsbelasting
knoopt aan oprichtingsrecht). In de praktijk
wordt kennelijk al druk geadviseerd op basis van het
idee dat BV’s hun vennootschapsbelastingplicht kunnen
afschudden door zich grensoverschrijdend om te zetten en
zich in Nederland uit te schrijven.
In Cartesio overwoog het HvJ EU:
“110 Een lidstaat mag dus zowel de aanknoping omschrijven
die van een vennootschap vereist is opdat deze kan worden
geacht te zijn opgericht volgens het nationale recht (…), als
de aanknoping die vereist is om deze hoedanigheid naderhand
te kunnen handhaven. Deze bevoegdheid omvat de
mogelijkheid voor deze lidstaat om een onder zijn nationale
recht vallende vennootschap niet toe te staan deze hoedanigheid
te behouden wanneer zij zich in een andere lidstaat
wenst te herorganiseren door de verplaatsing van haar zetel
naar het grondgebied van die lidstaat, (…).
111 Een dergelijk geval van verplaatsing van de zetel van
een (…) vennootschap naar een andere lidstaat zonder verandering
van het recht waaronder zij valt, moet echter worden
onderscheiden van het geval van de verplaatsing van
een (…) vennootschap naar een andere lidstaat mét verandering
van het toepasselijke nationale recht, waarbij de
vennootschap wordt omgezet in een vennootschapsvorm
die valt onder het nationale recht van de lidstaat waar zij
naartoe is verplaatst.
112 In dit laatste geval kan de in punt 110 (…) genoemde
bevoegdheid, (…), er (…) geen rechtvaardiging voor vormen
dat de lidstaat van oprichting, door de ontbinding en liquidatie
van deze vennootschap te vereisen, haar belet zich om
te zetten in een vennootschap naar nationaal recht van die
andere lidstaat voor zover diens recht dit toestaat.”
Deze overwegingen gaan duidelijk niet over vertrek uit een
incorporatiestelsel (waarbij het oprichtingsrecht immers juist
behouden blijft), maar uitsluitend over Staten die de toepasselijkheid
van hun recht juist beëindigen bij vertrek. Dat de
term “omzetting” dan valt, ligt volstrekt voor de hand omdat
er dan maar één toepasselijk statuut resteert (dat van de ontvangststaat).
Hongarije mocht Cartesio hoe dan ook haar
Hongaarse statuut afnemen, maar mocht geen ontbinding
en liquidatie eisen als Italië vervangend statuut verleent. Had
Hongarije een incorporatiestelsel gehad, dan was Cartesio per
definitie Hongaars gebleven en was irrelevant geweest of Italië
een inreisregeling had. Uit de arresten C-208/00 Überseering
en C-167/01 Inspire Art blijkt immers dat Italië dan
verplicht zou zijn geweest om Cartesio’s Hongaarse statuut te
erkennen en geen Italiaans statuut mocht eisen, zodat geen
behoefte aan omzetting zou hebben bestaan.
Op Cartesio kan dus niet gebaseerd worden dat een Nederlandse
BV die naar België gaat en mede statuten optrekt
naar Belgisch recht, haar Nederlandse rechtspersoonlijkheid
(en dus binnenlandse belastingplicht) zou verliezen. Een
dubbel statuut is naar Belgisch noch Nederlands recht problematisch,
noch in strijd met de vestigingsvrijheid: België
behandelt de immigrante niet ongunstiger dan Belgische
Bvba’s en erkent het Nederlandse statuut, zoals Überseering
eist; Nederland behandelt de emigrante niet ongunstiger
dan binnenslands geleide BV’s, noch belet hij haar een parallel
Belgisch statuut te verwerven. Uit de fiscale arresten
C-513/04, Kerckhaert-Morres (r.o. 20), C-128/08, Damseaux
(r.o. 27 en 22) en C-67/08, Block (r.o. 28 en 31), blijkt expliciet
dat de EU-Verdragsvrijheden zich niet verzetten tegen ‘parallelle
uitoefening’ van jurisdictie, zelfs niet als dat tot dubbele
belasting leidt, mits beide lidstaten het grensoverschrijdende
geval niet ongunstiger behandelen dan het binnenlandse.
Voor natuurlijke personen blijkt bovendien uit C-336/96, Gilly
(r.o. 27 juncto 31 en 35), dat lidstaten bevoegd zijn om
jurisdictie te koppelen aan nationaliteit en uit C-513/03, Van
Hilten-Van der Heijden, dat zij geëmigreerde onderdanen
ondanks hun feitelijke vertrek mogen blijven onderwerpen
als (fictieve) inwoners.
Fiscaalrechtelijk zie ik de zin van grensoverschrijdende
omzetting dus niet: Cartesio zegt niets over behoud of verlies
van oprichtingsrecht bij vertrek uit een incorporatiestaat,
met name niet dat de oprichtingsstaat de rechtspersoon
niet zou mogen blijven aanmerken als ‘eigen’
rechtspersoon. Zelfs als dat anders zou zijn, zegt dat nog
niets over het fiscale recht. Art. 2(4) Wet Vpb luidt: “heeft de
oprichting (…) plaatsgevonden naar Nederlands recht, dan
wordt (…) het lichaam steeds geacht in Nederland te zijn
gevestigd.” Zelfs als een nieuw rechtskleed vennootschapsrechtelijk
verlies van de BV-status zou meebrengen, neemt
dat niet weg dat het lichaam naar Nederlands recht is opgericht
en dus binnenlands belastingplichtig blijft. En uit
C-371/10, National Grid Indus, blijkt expliciet dat lidstaten
exitheffingen mogen opleggen aan vertrekkende rechtspersonen
als zij hun fiscale jurisdictie daardoor verliezen.
Aan de art. 2:334qq BW en 334rr BW lijkt de Nederlandse
fiscus dus weinig behoefte te hebben. Opmerkelijk is wel
dat Nederland met art. 334rr BW nu hetzelfde stelsel
invoert als het Britse dat in 1988 aan de orde was in het
oer-arrest van het HvJ EU over vennootschappelijke emigratie
(81/87, Daily Mail).
Peter Wattel
Noten
1. Zie http://www.internetconsultatie.nl/grensoverschrijdende_omzetting.
2. Bijvoorbeeld L. Timmerman: Willen we dit? Ondernemingsrecht 2009/2, en J.W. Bellingwout:
Cartesio: mijlpaal en doorbraak na Daily Mail; WFR 2009/217.
Reageer op NJBlog.nl op het Vooraf
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27 1813

1336
Wetenschap
Wilders, waardigheid
en de grenzen van het
politiek debat
Esther Janssen 1
In dit artikel wordt betoogd dat Wilders vervolgd moet worden door het OM wegens aanzetten tot haat en
discriminatie (137d Sr) in verband met zijn uitlatingen in het kader van de gemeenteraadsverkiezingen over
‘minder Marokkanen’ en dat Wilders op die grond veroordeeld kan worden door de rechter. Vervolging van
Wilders kan een wezenlijke bijdrage leveren aan de markering van de wettelijke norm. Wil artikel 137d nog
enige zeggingskracht hebben, dan dient het ingezet te worden in gevallen als het onderhavige.
Inleiding
Op 19 maart tijdens de uitslagenavond van de gemeenteraadsverkiezingen
van de PVV in Den Haag stelde Geert
Wilders zijn publiek de vraag of zij meer of minder Marokkanen
in de stad en in Nederland willen. Het publiek
scandeerde ‘minder, minder, minder’, waarop Wilders reageerde
met ‘Dat gaan we regelen’. Eerder in de verkiezingscampagne
verklaarde Wilders tegenover een verslaggever
dat Den Haag een stad moet worden ‘met minder lasten
en als het even kan wat minder Marokkanen’. Beide optredens
van Wilders werden veelvuldig in nieuws- en actualiteitenprogramma’s
op de televisie uitgezonden. Naar aanleiding
van deze uitspraken ontving de politie en het
Openbaar Ministerie duizenden meldingen en aangiften
van aanzetten tot haat en discriminatie − ook wel ‘hate
speech’, ‘haatzaaien’ genoemd. 2 Hoe moet de wenselijkheid
van een mogelijke vervolging en de haalbaarheid van een
mogelijke veroordeling van Wilders wegens aanzetten tot
haat en discriminatie nu gewaardeerd worden, in het licht
van Wilders’ eerdere vrijspraak in verband met zijn uitlatingen
over de Islam en Moslims?
In dit artikel betoog ik dat Wilders strafrechtelijk
vervolgd moet en veroordeeld kan worden wegens zijn
uitlatingen over ‘minder Marokkanen’.
1. Vervolgingsbeleid van het Openbaar
Ministerie ten aanzien van discriminatie
Allereerst volgt de noodzaak tot vervolging van Wilders
uit het vervolgingsbeleid van het Openbaar Ministerie ten
aanzien van discriminatie zelf. Het Openbaar Ministerie
heeft een aantal beleidsregels opgesteld voor de handhaving
van ‘discriminatiebepalingen’ en de vervolging van
‘discriminatiefeiten’, die zijn neergelegd in de Aanwijzing
discriminatie (2007A010). De Aanwijzing discriminatie
bepaalt, kort gezegd, dat de vervolging van discriminatiefeiten,
waaronder uitlatingen die beledigen of aanzetten
tot haat en discriminatie in de zin van artikel 137c-d Sr,
in principe wenselijk is, mits een veroordeling haalbaar is.
Volgens de Aanwijzing geldt namelijk, dat bij overtreding
van discriminatiebepalingen altijd een strafrechtelijke
reactie volgt. Op voorhand wordt aangenomen dat opportuniteit
aanwezig is. Bij uitlatingen die aanzetten tot haat
of discriminatie dient in beginsel te worden gedagvaard.
De Aanwijzing stelt ook dat eventueel martelaarschap
of uitbuiting van de forumfunctie in geen geval een argument
kan zijn om niet te dagvaarden. Wat betreft Wilders’
eerdere uitspraken over Islam en Moslims en zijn huidige
uitspraken over ‘minder Marokkanen’ kan de opvatting, dat
Wilders slechts de juridische grenzen opzoekt voor mediaaandacht
en politiek gewin en daarom beter genegeerd kan
worden, geen argument vormen om niet tot vervolging
over te gaan. Sterker nog, de Aanwijzing overweegt: ‘Het
strafrecht biedt bij uitstek de mogelijkheid om mensen
publiekelijk ter verantwoording te roepen en te straffen.
Discriminatiezaken krijgen dikwijls veel media-aandacht
en bieden het OM aldus een goede gelegenheid om de
strafrechtelijke bijdrage aan de aanpak van het discriminatieprobleem
voor het voetlicht te brengen.’
Juist omdat er zo veel verschil van mening en onduidelijkheid
bestaat over de interpretatie en toepassing van
het ‘haatzaai’-delict, zijn er vraagtekens te plaatsen bij het
technisch sepot door het OM in de vorige Wilders-zaak 3
en bij de werkbaarheid van de Aanwijzing discriminatie in
het algemeen. De Aanwijzing overweegt echter: ‘In discriminatiezaken
dient de strafrechtelijke handhaving (…) een
wezenlijke bijdrage te leveren aan de markering van de
wettelijke norm. Om met effect strafrechtelijk te kunnen
optreden is een eenduidig beleid en een actieve opstelling
van het OM (...) noodzakelijk.’ De eerdere vervolging van
Wilders wegens zijn uitlatingen over Islam en Moslims
had meer helderheid kunnen bieden over die wettelijke
norm, maar het hierna te behandelen eindvonnis in die
1814 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27

zaak laat juist nog veel vragen open. In zekere zin kan een
mogelijke vervolging van Wilders nu voor zijn uitlatingen
over ‘minder Marokkanen’ dus als een herkansing worden
beschouwd.
2. De benadering van ‘haatzaaien’ in de
vorige Wilders-zaak
Dat laatste geldt te meer, omdat de benadering van ‘haatzaaien’
door het Openbaar Ministerie en Rechtbank
Amsterdam in de vorige Wilders-zaak − en daarmee Wilders’
vrijspraak 4 − discutabel is; zij volgt niet zonder meer
uit de wetsgeschiedenis van en de jurisprudentie over
artikel 137d Sr. 5 Dat geldt zowel voor de visie op welke
belangen artikel 137d Sr nu precies beoogt te beschermen
als de gestelde eisen aan de delictsbestanddelen van 137d
Sr en de kwalificatie van Wilders’ uitlatingen onder het
delict. Tot slot kunnen er kanttekeningen geplaatst worden
bij het verloop van het strafproces en de strafprocesrechtelijke
verhoudingen tussen partijen.
Het OM stelde dat artikel 137d primair bedoeld is om
de openbare orde te beschermen tegen de directe ontaarding
van het publiek debat in wanordelijkheden, geweld en
verboden handelingen zoals discriminatie. Pas in laatste
instantie en slechts indirect zou het artikel individuen
beogen te beschermen tegen de aanval die in de uitlating
wordt gedaan tegen de groep waartoe zij behoren. Het OM
leidde dit af uit het feit, dat artikel 137d in de strafwet is
gecategoriseerd als openbare orde-delict. Maar dat betekent
helemaal nog niet dat voor strafbaarheid onder artikel 137d
als vereiste geldt het bewijs van een (dreigende) verstoring
van de openbare orde. Een dergelijk vereiste past eerder bij
het Nederlandse opruiingsdelict van artikel 131 Sr.
Kijken we naar de achtergrond van de haatzaai-bepaling,
dan blijkt dat de wetgever met de invoering van
– onder andere – artikel 137d het Internationaal Verdrag
inzake uitbanning van alle vormen van rassendiscriminatie
(IVUR) heeft willen implementeren. Het doel van artikel
137d is dan ook niet zozeer handhaving van de openbare
orde, maar veeleer het voorkomen van het bestaan van discriminatie
en de bescherming van de fundamentele rechten
van anderen, op grond van het basisprincipe van de
gelijke waardigheid van ieder mens ongeacht ras of religie.
Het artikel beperkt zich daarom niet tot letterlijke aansporingen
tot concrete onrechtmatige handelingen. Maar door
de implementatie van het IVUR door de Nederlandse wetgever
onder het openbare-ordebegrip, worden die achterliggende
belangen achter artikel 137d niet helder. Dat maakt
ook de reikwijdte van het delict onduidelijk.
Vanuit de ratio van de openbare orde hebben het
Openbaar Ministerie en Rechtbank Amsterdam het haatzaaiverbod
van artikel 137d nauw geïnterpreteerd. Zij stelden
namelijk erg hoge eisen aan het strafbaar aanzetten
tot haat, bijvoorbeeld dat uitlatingen een opruiend
Wilders lijkt zijn taal te hebben
omgeschakeld van een discours over
religie naar een over etnische en
nationale afkomst in relatie tot
dezelfde doelgemeenschap
‘krachtversterkend element’ moeten bezitten, en aan het
strafbaar aanzetten tot discriminatie, bijvoorbeeld een
verhoogd opzet-vereiste. Die verscherpte criteria zorgden
voor een beperkt toepassingsbereik van artikel 137d. De
strekking van het Wilders-vonnis is, algemeen gesteld, dat
voor strafbaarheid op grond van artikel 137d is vereist dat
uitlatingen min of meer letterlijk, direct en in krachtige
termen aansporen tot haatdragende gedragingen of
gericht zijn op concrete omschreven discriminatoire handelingen
tegen een bepaalde groep. De meeste van Wilders’
uitspraken over de Islam en ‘islamisering’ voldeden
hier niet aan.
Overigens scheidde het OM – en in navolging Rechtbank
Amsterdam – de beoordeling van de strafbaarheid
van Wilders’ uitlatingen over de Islam en Moslims wegens
aanzetten tot haat en discriminatie op grond van religie
strikt van die van Wilders’ uitlatingen over niet-westerse
allochtonen en Marokkanen wegens aanzetten tot haat en
discriminatie op grond van ras. Ook die laatste uitlatingen
werden niet strafbaar geacht en kennelijk gewaardeerd als
vrije religiekritiek. Daarmee bleef een kernvraag, namelijk
of Wilders met zijn uitspraken het Islamitisch geloof niet
behandelde als het centrale kenmerk van de etnische identiteit
en nationale afkomst van leden van de Marokkaanse
gemeenschap in Nederland, onbeantwoord. Wilders lijkt
zijn taal nu te hebben omgeschakeld van een discours over
religie naar een discours over etnische en nationale
afkomst in relatie tot een en dezelfde doelgemeenschap.
Het OM en de rechtbank achtten vervolgens ook zijn
meer concrete politieke voorstellen – zoals ‘De grenzen
dicht, geen islamieten meer Nederland in, veel moslims
Nederland uit, denaturalisatie van Islamitische criminelen’
– uiteindelijk niet strafbaar. Zij hechtten namelijk veel
waarde aan het perspectief van Wilders die zijn uitlatingen
noodzakelijk acht om maatschappelijke problemen aan de
kaak te stellen. Het vonnis strekt ertoe, dat in een publiek
debat gedane politieke voorstellen tot maatregelen die
− wanneer uitgevoerd − mogelijkerwijs een verboden vorm
van discriminatie opleveren niet per definitie ‘grensoverschrijdend’
zijn. In de jaren negentig werd politicus Janmaat
nog wel veroordeeld op grond van artikel 137d wegens zijn
Auteur
Noten
2. In het vervolg worden deze drie termen
als synoniemen gebruikt.
3. Vergelijk E.J. Dommering, ‘Zwijgen is
zilver, wraken is goud; De tunnelvisie van het
OM in het Wilders-proces’, De Groene
Amsterdammer, week 44, 4 november 2010.
4. Rb. Amsterdam 23 juni 2011,
Mediaforum 2011, p. 280-282 (m.nt. Van
Noorloos); Ars Aequi 2012, p. 288-289
(m.nt. Rozemond); p. 290-294 (m.nt.
Schutgens).
5. Zie uitgebreider: E.H. Janssen & A.J.
Nieuwenhuis, ‘De verhouding tussen vrijheid
van meningsuiting en discriminatie in
het Wilders-proces: Een analyse van ‘het
proces van de eeuw’’, NTM/NJCM-Bulletin,
2012/2, p. 177-207.
1. Mr. E.H. Janssen is promovenda aan de
rechtenfaculteit van de Universiteit van
Amsterdam. Haar onderzoek gaat over vrijheid
van meningsuiting en ‘hate speech’ op
grond van ras en religie in Nederland, Frankrijk
en het Europese en internationale recht.
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27 1815

Wetenschap
uitlating ‘Zodra we de mogelijkheid en de macht hebben,
schaffen we de multiculturele samenleving af’. 6
In de Wilders-zaak hechtte de rechter duidelijk groter
belang aan het immigratie- en integratiedebat. De vraag
komt echter op wanneer politieke voorstellen wel ‘grensoverschrijdend’
en dus strafbaar zijn. Men kan stellen dat
een uiterste grens van het vrije politieke debat overschreden
wordt, wanneer er sprake is van misbruik van het
recht op vrijheid van meningsuiting. Daarvan is sprake,
wanneer uitlatingen gericht zijn op de vernietiging van
andermans grondrechten die in Nederland zonder onderscheid
naar ras bestaan. 7 Men ontkomt er niet aan om bij
1816 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27

die beoordeling een politiek voorstel op zijn discriminatoire
karakter te waarderen. Zo interpreteer ik ook het vervolgingsbevel
van Hof Amsterdam in de Wilders-zaak,
waarin de strafbaarheid van Wilders’ eerdere uitlatingen
werden geplaatst in het licht van artikel 17 EVRM, dat
misbruik van recht verbiedt. 8
Hoewel het OM door Hof Amsterdam was bevolen
Wilders te vervolgen, hield het OM voet bij stuk en eiste
geen veroordeling maar vrijspraak van Wilders. In feite
betrof de zaak geen procedure op tegenspraak. De verdediging
stemde immers in met de lezing van het OM en de
benadeelden mochten in eerste instantie slechts hun
schade toelichten, terwijl die juist afhing van de interpretatie
van artikel 137d en de toepassing van de bepaling op
Wilders’ uitlatingen. De civiele partijen trachtten nog naar
voren te brengen dat artikel 137d niet slechts een openbare
orde delict is; ingekleurd door normen van het internationaal
recht gegrond in de menselijke waardigheid diende
artikel 137d Sr geacht te worden de intrinsieke waarde
te beschermen van het recht te leven in een samenleving
die vrij is van intolerante, haatdragende en discriminerende
uitlatingen, zoals die van Wilders. Het zou goed zijn,
als die juridische discussie ten overstaan van de rechter
alsnog wordt gevoerd.
3. Internationaalrechtelijke normen ten
aanzien van ‘hate speech’
Nationale grenzen aan ‘hate speech’ worden inderdaad ten
dele bepaald door het internationale recht. Ik beperk mij
hier tot enige opmerkingen over de staatsverplichtingen
onder het Internationaal Verdrag inzake Burgerrechten en
Politieke Rechten (IVBPR), het Europees Verdrag van de
Rechten van de Mens (EVRM) en het Internationaal Verdrag
inzake Uitbanning van alle vormen van Rassendiscriminatie
(IVUR).
Artikel 20 (2) IVBPR verplicht lidstaten ‘het propageren
van op nationale afkomst, ras of godsdienst gebaseerde
haatgevoelens die aanzetten tot discriminatie, vijandigheid
of geweld bij de wet te verbieden’, maar het
artikel eist niet per se een strafrechtelijk verbod. In de
Wilders-zaak, hebben de benadeelden een klacht tegen
Wilders’ vrijspraak ingediend bij het VN-Mensenrechtencomité,
9 dat toezicht houdt op de naleving van het IVB-
PR, wegens schending van dit verbod. Het is echter onzeker
of het Comité de benadeelden ontvankelijk zal
verklaren. Het Comité heeft namelijk tot nu toe slechts
zaken inhoudelijk behandeld, waarin een schending van
de vrijheid van meningsuiting (artikel 19 (3)) centraal
stond en niet direct van het verbod in artikel 20 (2). 10 De
vraag of individuen artikel 20 (2) IVBPR direct mogen
inroepen voor het Comité onder het Optionele Protocol
is nog onbeslist.
Het EHRM verleent staten een ruime
beoordelingsmarge voor het stellen
van beperkingen aan een heftig
politiek debat over de zo gevoelige
problematiek rondom immigratie en
integratie
Het EHRM acht optreden tegen ‘hate speech’, door
het Hof ruim omschreven als ‘all forms of expression
which spread, incite, promote or justify hatred based
on intolerance (including religious intolerance)’,
gerechtvaardigd. Het Hof legt daarbij ook een zekere
nadruk op de speciale verantwoordelijkheid van een
politicus om niet aan te zetten tot religieuze intolerantie.
Aan de andere kant verleent het EHRM staten uiteindelijk
toch een ruime beoordelingsmarge voor het
stellen van beperkingen aan een heftig politiek debat
over de zo gevoelige problematiek rondom immigratie
en integratie. 11 Daarom verrast het niet dat de klacht,
die ook bij het EHRM is ingediend tegen Wilders’ vrijspraak
wegens schending van artikel 9 EVRM dat de
godsdienstvrijheid garandeert, niet-ontvankelijk is verklaard.
12
Onder het IVBPR en het EVRM bestaat dus enige
marge voor lidstaten om op te treden tegen ‘hate
speech’; uit de verdragen en de jurisprudentie vloeien
geen heldere, harde positieve verplichtingen voor strafbaarstelling
en vervolging voort. Het OM en de rechter
zouden zich nu wel meer dan in de vorige Wilders-zaak
kunnen laten inspireren door de jurisprudentie van het
EHRM, waaruit blijkt welke uitlatingen verboden
mógen worden om de menselijke waardigheid te
beschermen en discriminatie te voorkomen. Maar in
principe heeft die marge gevolgen voor de doorwerking
van dat recht in de Nederlandse rechtsorde. Dat ligt
toch anders bij het IVUR, omdat artikel 4a IVUR lidstaten
verplicht ‘hate speech’ strafbaar te stellen en artikel
137d juist beoogt artikel 4a IVUR te implementeren.
Daarom zou ik ervoor willen pleiten om artikel 137d,
voor zover het Nederlandse recht onduidelijk is, meer
in het licht van de verplichtingen van het IVUR te interpreteren
en toe te passen.
Artikel 4a IVUR eist van lidstaten strafbaar bij wet te
verklaren niet alleen ‘aanzetting tot rassendiscriminatie,
zomede alle daden van geweld of aanzetting daartoe’
6. HR 18 mei 1999, NJ 1999, 634 (m.nt.
’t Hart).
7. Zie eerder ook: Janssen & Nieuwenhuis
2012.
8. Hof Amsterdam 21 januari 2009,
ECLI:NL:GHAMS:2009:BH0496, NJ
2009/191 (m.nt. Buruma), Strafblad 2009,
p. 198-208 (m.nt. Fennema), Mediaforum
2009/8 (m.nt. A. J. Nieuwenhuis).
9. Communicatie onder het IVBPR d.d. 15
november 2011, toegankelijk op: www.
prakkendoliveira.nl/user/file/complaint-epgeanonimiseerde-s60bw-111111712190.
pdf.
10. Bijvoorbeeld: Ross vs. Canada,
736/1997, CCPR/C/70/D/736/1997.
11. EHRM 10 juli 2008, appl.no. 15948/03
(Soulas vs. Frankrijk), EHRC 2008/112
(m.nt. J.H. Gerards); EHRM 16 juli 2009,
appl.no. 15615/07 (Féret vs. België), EHRC
2009/111 (m.nt. D. Voorhoof), NJ
2009/412, p. 4055-4058 (m.nt. Dommering),
Mediaforum 2009, (m.nt. Voorhoof);
141 EHRM 20 april 2010, appl.no.
18788/09 (Le Pen vs. Frankrijk) (rec.), NJ
2010/429 (m.nt. Dommering), NTM/
NJCM-Bulletin 2010, p. 533-540 (m.nt.
Lawson), annotatie D. Voorhoof op: www.
psw.ugent.be/dv/page.aspx?id=5.
12. De klacht is afgewezen per brief d.d. 11
oktober 2012 verstuurd aan de klager
(ongepubliceerd).
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27 1817

Wetenschap
maar ook het veel bredere ‘verspreiden, op welke wijze
ook, van denkbeelden die zijn gegrond op rassensuperioriteit
of rassenhaat’. In de visie van de IVUR-commissie
betreft het een veelvormig verbod; in zijn recente General
Recommendation no. 35 over ‘combatting racist hate
speech’ 13 adviseert de IVUR-commissie lidstaten strafbaar
bij wet te verklaren en effectief te sanctioneren ‘elke verspreiding
van denkbeelden die zijn gegrond op rassensuperioriteit
of haat; aanzetten tot haat, minachting of discriminatie;
bedreiging of aanzetten tot geweld;
beledigingen, spot of laster of de rechtvaardiging van
haat, minachting of discriminatie, wanneer zij duidelijk
neerkomen op aanzetten tot haat of discriminatie’. 14 Deze
vormen van ‘hate speech’ kunnen dus als strafbaar onder
artikel 137d worden beschouwd, voor zover zij niet onder
andere strafbepalingen vallen; uiteindelijk moeten de
uitingsdelicten tezamen voldoende bescherming bieden.
Bij de strafbaarstelling van ‘aanzetten’ dienen lidstaten
volgens de Commissie rekening te houden met
belangrijke elementen als het opzet van de spreker en het
dreigend gevaar of de waarschijnlijkheid dat zijn uitlating
zal resulteren in het gewenste gedrag. 15 Dat geeft de lidstaten
dus in principe wel enige marge met betrekking
tot het vereiste verband tussen een meningsuiting en een
daaruit resulterende handeling of effect op de openbare
orde; het vereiste van een ‘krachtversterkend element’ of
een hoog opzet-vereiste lijkt binnen die marge te vallen.
Maar vervolgens rijst dan de vraag hoe het delict toegepast
dient te worden en hoe uitlatingen daar nu precies
onder gekwalificeerd moeten worden.
General Recommendation no. 35 zegt daarover dat
rekening gehouden moet worden met een aantal contextuele
factoren, op de eerste plaats de inhoud en vorm van
een uitlating; of een uitlating direct en provocatief is, welke
vorm en stijl die heeft. De aanbeveling overweegt
‘Racist hate speech kan vele vormen aannemen en is niet
beperkt tot expliciet racistische uitlatingen. (…) Uitlatingen
waarin specifieke raciale of etnische groepen worden
aangevallen kunnen gebruik maken van indirect taalgebruik
om doelwitten en doelen te versluieren. Andere factoren
zijn onder andere de positie van de spreker – de
commissie benadrukt de rol van politici in het bijdragen
tot het scheppen van een negatief klimaat ten opzichte
van de door het verdrag beschermde groepen – en de reikwijdte
van de uitlating – daaronder begrepen het soort
publiek en massamedium en de frequentie van de communicatie;
in het bijzonder wanneer herhaling het
bestaan suggereert van een opzettelijke strategie om vijandschap
te wekken ten opzichte van etnische en raciale
groepen’. 16
Met deze aanbevelingen in het achterhoofd, kan
onderzocht worden hoe Wilders’ uitlatingen over ‘minder
Marokkanen’, gegeven de context waarin zij zijn gedaan,
gekwalificeerd kunnen worden.
4. De strafrechtelijke waardering van Wilders’
uitlatingen over minder Marokkanen
Naar hun inhoud en strekking geven Wilders’ uitlatingen
over Marokkanen tijdens de verkiezingscampagne en op
de betreffende verkiezingsavond expliciet blijk van een
streven naar de aanwezigheid van minder Marokkanen in
Nederland. Wilders heeft zich later wel verdedigd met het
argument dat hij zijn publiek slechts een simpele vraag
heeft gesteld en niet zelf ‘minder’ heeft gescandeerd. Dat
geldt in ieder geval niet voor zijn uitlating tijdens de verkiezingscampagne
en met zijn reactie ‘dat gaan we regelen’
tijdens de verkiezingsavond heeft Wilders de wensen
van zijn publiek op zijn minst onderschreven. Bovendien
kun je je afvragen of Wilders met zijn vraag naar meer of
minder Marokkanen zijn publiek niet gewoon uitlokt om
‘minder, minder, minder’ te scanderen en daardoor zijn
publiek strafbaar ophitst; de vraag maakte immers onderdeel
van een drietal vragen aan zijn publiek. Wilders
vroeg hen eerst of ze meer of minder Europese Unie willen,
waarop men ‘minder’ riep. Vervolgens vroeg Wilders
zijn publiek of ze meer of minder PvdA willen, waarop
herhaaldelijk ‘minder’ klonk. Men kan stellen, dat deze
stijl maakt, dat er in de uiteindelijke vraag naar ‘meer of
minder Marokkanen’ sprake is van een opruiend ‘krachtversterkend
element’. 17
Allereerst kan men betogen dat Wilders zijn publiek
strafbaar aanzet tot haat. In de jurisprudentie is ‘haat’ ook
wel omschreven als gevoelens van diepe afkeer en minachting
en het aanzetten tot haat is zo gekarakteriseerd
dat een uitlating groepen tegenover elkaar plaatst en hierdoor
voor een ‘intrinsiek conflictueuze tweespalt’ zorgt. 18
Wilders’ uitlatingen lijken hieraan te voldoen, ook al
wordt in de uitlatingen de groep Marokkanen niet letterlijk
en met zoveel woorden tegenover de groep autochtone
Nederlanders geplaatst. De uitdrukking van een algemeen
streven naar minder Marokkanen in Nederland,
zonder enige nadere motivering of nuancering, kan nauwelijks
anders worden geïnterpreteerd dan dat er een
onoplosbaar belangenconflict bestaat tussen in Nederland
aanwezige Marokkanen en overige Nederlanders. In de
tweede plaats kunnen Wilders’ uitlatingen gedaan in het
kader van verkiezingen ook beschouwd worden als een
strafbare vorm van aanzetten tot discriminatie. Zij verwoorden
namelijk letterlijk een politiek streven naar een
bepaalde samenstelling van de bevolking puur op basis
van nationale of etnische afkomst en een beleid dat ertoe
strekt dat de in Nederland aanwezige Marokkanen op
grond van hun nationale of etnische afkomst het land zullen
moeten verlaten. Dit komt neer op discriminatie en de
miskenning van de gelijke grondrechten van nationale
minderheden.
Wilders heeft later wel verklaard, dat hij met zijn
uitspraken niet doelde op alle in Nederland aanwezige
Marokkanen, maar alleen ‘de criminele Marokkanen’ en/
of ‘Marokkanen met een dubbele nationaliteit’ (paspoort).
De subjectieve bedoelingen van een spreker zijn
echter strafrechtelijk niet relevant. Het opzet om aan te
zetten tot haat en discriminatie dient namelijk bepaald
te worden aan de hand van de waardering van de uitlating
zelf. Daarbij kan het strafrechtelijk wel relevant zijn
of een spreker zich bewust is van het strafbare karakter
De subjectieve bedoelingen
van een spreker zijn
strafrechtelijk niet relevant
1818 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27

van zijn uitlating. 19 Wilders heeft ongeclausuleerd over
Marokkanen als groep in zijn geheel gesproken. Wilders’
bewustzijn van de verstrekkendheid en de mogelijke
effecten van zijn uitlatingen blijkt wel uit de manier
waarop hij zijn vraag over meer of minder Marokkanen
inleidde: ‘En de derde vraag is, en ik mag het eigenlijk
niet zeggen, want er wordt aangifte tegen je gedaan. En
misschien zijn er zelfs D66-officieren die ons een proces
aandoen. (…)’. Kan er, gegeven Wilders’ gebruik van het
ongeclausuleerde ‘minder Marokkanen’ tijdens de verkiezingen
en voor de camera, niet gesproken worden van
een opzettelijke strategie om vijandschap te wekken ten
opzichte van Marokkanen?
In het licht van de verplichtingen van het IVUR en
de aanbevelingen van de IVUR-Commissie kunnen Wilders’
uitlatingen over ‘minder Marokkanen’ naar Nederlands
recht als een strafbare vorm van aanzetten tot haat
en discriminatie beschouwd worden.
5. Een korte blik op het Franse recht
Tot slot kan er voor het stellen van grenzen aan ‘hate speech’
in Nederland ter inspiratie gekeken worden naar hoe andere
In Frankrijk zou Wilders
zonder twijfel worden vervolgd
en veroordeeld voor haatzaaien
landen het IVUR hebben geïmplementeerd en hoe haatzaaidelicten
daar in het nationale recht zijn ingebed en worden
toegepast. In Frankrijk zou Wilders bijvoorbeeld zonder twijfel
worden vervolgd en veroordeeld voor haatzaaien wegens
zijn uitlatingen over ‘minder Marokkanen’.
Dat komt in de eerste plaats doordat de Franse discriminatoire
uitingsdelicten meer dan in Nederland ingebed
zijn in de waarden van de Franse Grondwet, die expliciet
verwijst naar de menselijke waardigheid. Dit principe
vormt dan ook een leidraad voor de Franse wetgever en
rechter bij het stellen van grenzen aan discriminatoire
uitingen. 20 De Nederlandse Grondwet heeft minder normatieve
kracht. Het zoeken van houvast in de − categorisering
van artikel 137d als openbare orde-delict in de –
strafwet zelf is daarom wel begrijpelijk. Onlangs heeft het
kabinet aangekondigd alsnog het voorstel van de Staatscommissie
over te nemen om een algemene bepaling in
de Grondwet op te nemen, in die zin dat voor artikel 1
wordt toegevoegd ‘De grondwet waarborgt de democratie,
de rechtsstaat en de grondrechten’. 21 Dat is goed nieuws;
een dergelijke bepaling kan in de toekomst als kompas en
referentiepunt fungeren voor het stellen van heldere,
goed gemotiveerde grenzen aan haatzaaiende uitlatingen
in het publieke debat door wetgever en rechter.
In Frankrijk leidt de rationale van het voorkomen
van het bestaan van discriminatie en de bescherming van
de fundamentele rechten van anderen - op grond van het
grondwettelijk basis principe van de gelijke waardigheid
- in zijn algemeenheid ertoe, dat het haatzaai-delict niet
beperkt is tot letterlijke aansporingen tot concrete gedragingen
die een directe bedreiging voor de openbare orde
vormen, maar meer verkapte vormen van ‘aanzetten’
behelzen die een voedingsbodem kunnen vormen voor
dergelijke gedragingen en waarvan het waarschijnlijk is
dat zij tot toekomstig discriminatie en geweld leiden. Dit
omvat een keur aan uitlatingen die wegens hun strekking
groepen tegen elkaar op kunnen zetten. Verschillende
politici van het Franse Front National, de partij waarmee
Wilders in het kader van de Europese verkiezingen een
samenwerkingsverband is aangegaan, zijn dan ook veroordeeld
voor aanzetten tot haat en discriminatie wegens
discriminerende politieke voorstellen en uitlatingen
gedaan tijdens verkiezingscampagnes, in politieke pamfletten
of het extreem rechtse blad Rivarol waarin Algerijnen,
Marokkanen, of Moslims - als groep in zijn geheel -
gestigmatiseerd worden en afgeschilderd worden als een
gevaar voor de Franse samenleving, omdat ze hun religieuze
of morele wetten zouden opleggen aan autochtone
Franse burgers, de sociale zekerheid zouden misbruiken
of de oorzaak zijn van verhoogde criminaliteitscijfers. Het
meest bekend is wel de veroordeling van politicus Jean-
Marie Le Pen van het Front National in verband met zijn
uitlating ‘d’autant que quand je dis qu’avec 25 millions de
musulmans chez nous, les français raseront les murs, des
gens dans la salle me disent non sans raison: ‘mais monsieur
Le Pen, c’est déjà le cas maintenant’’. 22
Dat komt in de tweede plaats door het beleid van de
Franse overheid. Vanuit het oogpunt van een effectief
optreden tegen racisme en discriminatie, bestaat er nauwe
samenwerking en nauw overleg tussen het Franse OM
en de grootste anti-racisme organisaties ten aanzien van
de vervolging van gevallen van ‘hate speech’. Bovendien
geeft de wet anti-racisme organisaties het recht om op
eigen initiatief strafzaken tegen ‘hate speech’ in gang te
zetten en zich te voegen als civiele partij. Wanneer het
OM beslist niet tot vervolging over te gaan, kan het OM
dus ‘overruled’ worden door anti-racisme organisaties. In
13. Die aanbevelingen zijn overigens geïnspireerd
door recent onderzoek naar de
omvang van staatsverplichtingen ten aanzien
van ‘hate speech’ onder internationaal recht.
Zie: Rabat Plan of Action on the prohibition
of advocacy of national, racial or religious
hatred that constitutes incitement to discrimination,
hostility or violence, Conclusions
and recommendations emanating from the
four regional expert workshops organised by
OHCHR, in 2011, and adopted by experts in
Rabat, Morocco on 5 October 2012.
14. CERD/C/GC/35, para. 13.
15. Ibid., para. 16.
ECLI:NL:HR:2002:AD8693, NJ 2002/421
(m.nt. P.A.M. Mevis).
19. Tekst & Commentaar, Wetboek van
Strafrecht, Ten Voorde, Artikel 137 d, Aant.
7; Rb. Utrecht, 26 april 2010,
ECLI:NL:RBUTR:2010:BM8138, NJFS
2010/231.
20. E.H. Janssen, Faith in Public Debate, An
Inquiry into the Relationship between
Freedom of Expression and Hate Speech on
account of Religion and Race in France, the
Netherlands and European and International
Law (diss. Amsterdam UvA), ophanden
zijnde.
21. Kamerstukken I 2013/14, 31 570, K.
16. Ibid., para. 15.
17. Vergelijk A.J. Nieuwenhuis in: ‘Drie
redenen om Wilders wél en drie redenen
om hem niet te vervolgen’, NRC Handelsblad
29 maart 2014.
22. Cour de Cassation, ch. crim., 3 februari
2009, nº06-83063 08-82402, Bull. Crim.
2009/25.
18. HR 2 april 2002,
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27 1819

Wetenschap
Wil artikel 137d nog enige
zeggingskracht hebben dan
dient het ingezet te worden in
gevallen als het onderhavige
dat geval zijn het de organisaties die de rechtszaak inhoudelijk
voeren en voegt het OM zich als het ware om te
adviseren over de strafbaarheid. Ik wil hier niet pleiten
voor onverkort invoeren van dit systeem van de ‘action
civile’ in Nederland, maar een voordeel daarvan is wel dat
het karakter van een procedure op tegenspraak wordt
behouden, ook als het OM vrijspraak adviseert. Het Franse
systeem kan daarom wel inspireren tot verbetering van
het verloop van het strafproces en de strafprocesrechtelijke
verhouding tussen partijen in geval het OM vrijspraak
eist binnen het Nederlandse systeem.
6. Besluit – een tweede vervolging van
Wilders
In dit artikel werd betoogd dat Wilders vervolgd moet
worden door het OM wegens aanzetten tot haat en discriminatie
(137d Sr) in verband met zijn uitlatingen over
‘minder Marokkanen’ en dat Wilders op die grond veroordeeld
kan worden door de rechter. Vervolging van Wilders
kan een wezenlijke bijdrage leveren aan de markering
van de wettelijke norm. Een goed gemotiveerd
vonnis kan duidelijk maken dat het haatzaaiverbod in
het licht van het IVUR primair beoogt de menselijke
waardigheid te beschermen en het ontstaan van discriminatie
te voorkomen en dat artikel 137d daarom niet
beperkt is tot letterlijke aansporingen tot concrete
gedragingen die een directe bedreiging voor de openbare
orde vormen, maar meer verkapte vormen van ‘aanzetten’
kan behelzen. Men kan stellen, dat wil artikel 137d
nog enige zeggingskracht hebben, het ingezet dient te
worden in gevallen als het onderhavige.
Vanuit het oogpunt van rechtszekerheid is het
belangrijk dat er een duidelijke ondergrens aan het vrije
publieke en politieke debat wordt gesteld. Het kan echter
zijn, dat het OM Wilders’ uitlatingen over ‘minder Marokkanen’
niet strafbaar acht en daarom de zaak wederom
seponeert, maar dat het OM toch wordt bevolen Wilders te
vervolgen. In het specifieke geval dat het OM dan weer
vrijspraak eist, zouden de gevoegde civiele partijen zich
uit moeten kunnen spreken over de strafbaarheid van
Wilders’ uitlatingen op grond van hun interpretatie van
artikel 137c/d en hun kwalificatie van Wilders’ uitlatingen
− los van enige strafoplegging aan Wilders. Op die
manier kan het karakter van een procedure op tegenspraak
worden behouden, wat de kwaliteit van de beoordeling
door de rechter alleen maar ten goede zal komen.
1820 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27

Focus 1337
Balanceren tussen
markt en milieu
Naar een codex voor de fysieke leefomgeving
Frans Tonnaer 1
Het ziet er serieus naar uit dat de door sommigen gedroomde en voor anderen verguisde Omgevingswet er
toch gaat komen nu het voorstel voor zo’n wet op 16 juni aan de Tweede Kamer is aangeboden. 2 De uitvoering
van de wet wordt een oefening in balanceren tussen markt en milieu. De zorg voor de fysieke leefomgeving
eist naast effectieve instrumenten een duidelijk normatief wettelijk kader. De Raad van State was
kritisch over het gebrek aan inhoud van dat kader. Zijn advies heeft er in elk geval toe bijgedragen dat het
wetsvoorstel meer substantie heeft gekregen dan de eerdere voorstellen die in het informele circuit de ronde
deden. Maar is het ook genoeg om voldoende recht te doen aan de zorg voor de fysieke leefomgeving?
Het spel is nu dan toch op de wagen! 3
Onder het motto ‘ruimte voor ontwikkeling, waarborgen
voor kwaliteit’ geeft de regering blijk van haar ambities
met de nieuwe Omgevingswet. 4 Niet minder dan het
bereiken en in stand houden van een veilige en gezonde
fysieke leefomgeving met een goede omgevingskwaliteit
wordt als doel van de wet in het vooruitzicht gesteld.
Maar ook aan de tegenkant wordt in de doelstelling aandacht
besteed: het doelmatig beheren, gebruiken en ontwikkelen
van de fysieke leefomgeving ‘ter vervulling van
maatschappelijke functies’. En dat alles in onderlinge
samenhang en met het oog op een duurzame ontwikkeling
als verbindend thema (artikel 1.3). De dubbele doelstelling
komt goed tot uitdrukking in de wetstitel: regels
over het beschermen en benutten van de fysieke leefomgeving
en dat roept al meteen de vraag op hoe die doelstellingen
zich onderling verhouden. Veel, zo niet de meeste
aandacht wordt besteed aan het vereenvoudigen en beter
hanteerbaar maken van de regelgeving en dus aan de
instrumentering van deze doelstellingen. In dat verband
worden met de Omgevingswet en de uitvoeringsregelgeving
een viertal verbeterdoelen nagestreefd: vermindering
van de complexiteit van het omgevingsrecht, versterking
van de samenhang in beleid, besluitvorming en regelgeving,
vergroting bestuurlijke afwegingsruimte van het
decentraal bestuur en versnelling en verbetering van de
besluitvorming over projecten. 5
Om dat allemaal te bereiken zullen er zo’n 40 wetten
op het terrein van het omgevingsrecht geheel of gedeeltelijk
opgaan in de nieuwe wet en wordt de in circa 120
AMvB’s geregelde materie (met meer dan 4700 artikelen)
ondergebracht in een viertal uitvoeringsregelingen. 67
Een soortgelijke ambitie geldt voor ongeveer evenzovele
ministeriële regelingen. Er kan dus met recht worden
gesproken van een grote wetgevingsoperatie.
En daarmee zijn we er nog niet. De grootste herreguleringsoperatie
zal op decentraal niveau plaatsvinden en
dan in het bijzonder bij de gemeenten waar zo’n 50 000
(!) bestemmingsplannen opgaan in circa 400 omgevingsplannen,
zodat er uiteindelijk één omgevingsplan per
Auteur
wet) (hierna: wetsvoorstel Omgevingswet),
Kamerstukken II 2013/14, 33 962, 1-4.
4. Wetsvoorstel Omgevingswet, Kamerstukken
II 2013/14, 33 962, 2 memorie van
toelichting (MvT), p. 20.
5. Wetsvoorstel Omgevingswet MvT, p. 25.
6. Het betreft het Omgevingsbesluit met
vooral algemene en procedurele bepalingen,
het Besluit kwaliteit leefomgeving met
normen voor bestuursorganen en een tweetal
Activiteitenbesluiten voor de leefomgeving
(bouwen en water/milieu) waarin
vooral bepalingen worden opgenomen die
zich rechtstreeks richten tot burgers en
bedrijven.
7. Zie daarover de Brief d.d. 17 juni 2014,
kenmerk IENM/BSK-2014/129595 van de
Minister van Infrastructuur en Milieu aan de
Tweede Kamer over de stelselherziening in
het omgevingsrecht.
1. Prof. dr. F.P.C.L. Tonnaer is hoogleraar
omgevingsrecht bij de Open Universiteit en
algemeen directeur van Tonnaer Adviseurs
in Omgevingsrecht.
3. Ontleend aan een uitspraak van mr.
Arjan Nijenhuis, plv. Directeur Programmadirectie
Eenvoudig Beter (vernieuwing
omgevingsrecht), Ministerie van Infrastructuur
en Milieu voorafgaand aan de
indiening van het wetsvoorstel Omgevingswet.
Noten
2. Regels over het beschermen en benutten
van de fysieke leefomgeving (Omgevings-
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27 1821

Focus
Nu nog boerenland maar in de toekomst het nieuwe woongebied Oosterwold. © Bart Maat / Hollandse Hoogte
gemeente overblijft. Daarin worden dan ook nog eens de
andere gemeentelijke regels op het terrein van de fysieke
leefomgeving ondergebracht. 8 Het tot omgevingsplan
gepromoveerde bestemmingsplan wordt daarmee een
van de kerninstrumenten van de wet, naast de (strategische)
en voor de gemeenten facultatieve omgevingsvisie,
de (operationele) programma’s, de algemene rijksregels,
de evenals de omgevingsplannen gebiedsdekkende omgevingsverordeningen
voor provincies en waterschappen,
de verbrede omgevingsvergunning en het integrale projectbesluit.
Het gehele stelsel zou in 2018 in werking
moeten treden.
Een dergelijke omvangrijke operatie draagt het risico
in zich dat er een wettelijke hypertrofie ontstaat van
gestapelde of gebundelde bepalingen uit de bestaande
regelingen. Snijden in de regelingen om dat te voorkomen
en een hanteerbare wet te houden bergt dan weer het
gevaar in zich dat er slechts een uitgebeend wettelijk karkas
overblijft. Dat is dan ook waar de Raad van State in
zijn advies over de Omgevingswet voor waarschuwt. De
Raad wijst erop dat het voorstel slechts een beperkt aantal
materiële normen bevat waarbij de inhoudelijke regulering
van het omgevingsrecht bijna volledig moet plaatsvinden
in de uitvoeringsregelingen. Thans op wetsniveau
geregelde onderwerpen zouden daardoor naar een lager
niveau verschuiven. 9 Een dergelijke aanpak zou onvoldoende
recht doen aan de medewetgevende rol van het
parlement. Ook maakt de Raad zich zorgen over het vergroten
van de bestuurlijke afwegingsmogelijkheden door
ruime bevoegdheden toe te kennen aan (decentrale)
bestuursorganen. Omdat deze organen daarbij ook nog
een groot aantal instrumenten krijgen om van algemeen
verbindende voorschriften af te wijken, bestaat volgens de
Raad het gevaar dat flexibiliteit voor rechtszekerheid gaat.
Pas bij de uitvoeringsregelingen zal duidelijk zijn wie
waartoe bevoegd is en welke instrumenten onder welke
voorwaarden mogen worden ingezet. De Raad vraagt zich
dan ook af in hoeverre de voorgestelde regeling zal bijdragen
aan de verwerkelijking van de maatschappelijke doelstellingen.
Om dat beter te kunnen beoordelen adviseert
hij de regering om de ontwerp-AMvB’s gelijktijdig met het
voorstel voor de invoeringswet voor advies aan haar voor
te leggen.
In deze bijdrage zal ik ingaan op deze kritiek die het
kernpunt vormt van het Raadsadvies. Wat heeft de regering
met dit advies gedaan en hoe kan worden voorkomen dat
de wet inderdaad een gereedschapskist zal zijn waarbij een
handleiding voor een duurzame leefomgeving ontbreekt? 10
Meer formeelwettelijke substantie
De regering heeft zich deze kritiek aangetrokken. Ze
erkent dat de materiële normstelling, waaronder de vaststelling
van omgevingswaarden, vooral door middel van
(een beperkt aantal) AMvB’s gestalte zal krijgen. Niet
alleen om redenen van inzichtelijkheid, maar ook vanwege
inhoudelijke samenhang, uniformiteit en het vermijden
van gelaagde regelgeving zou dat noodzakelijk zijn.
Ter tegemoetkoming aan de kritiek is in het wetsvoorstel
duidelijker aangegeven waarvoor de regelstellende
bevoegdheden moeten worden gebruikt en is tevens hun
grondslag begrensd. 11 Zo is in de plaats van de algemene
bevoegdheid van het Rijk om regels te stellen voor de
fysieke leefomgeving, de bevoegdheid opgenomen tot het
stellen van dergelijke rijksregels voor onder meer bouwen
milieuactiviteiten. De rijksbouwregels moeten worden
gesteld met het oog op het waarborgen van de veiligheid,
1822 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27

het beschermen van de gezondheid en op de duurzaamheid
(artikel 4.21). Rijksregels voor milieubelastende activiteiten
moeten bovendien gericht zijn op het beschermen
van de kwaliteit van lucht, bodem en water, het
zuinig gebruik van energie en grondstoffen en het doelmatig
beheer van afvalstoffen (artikel 4.22). In deze artikelen
is tevens bepaald welke maatregelen in elk geval dienen
te worden getroffen en welke belangen in elk geval
gewaarborgd moeten worden (artikelen 4.21-4.28).
Ook zijn aan het wetsvoorstel materiële en procedurele
waarborgen toegevoegd die het gebruik van de afwijkingsbevoegdheden
inkaderen. 12 Bij dat inkaderen gelden
onder meer de begrenzingen die van toepassing zijn
bij het stellen van de regels waarvan afwijking gewenst
is. Met andere woorden: ook bij dergelijke afwijkingsmogelijkheden
moet het oorspronkelijke doel van de regels
in het oog worden gehouden. 13 Dat is in het bijzonder
het geval bij de mogelijkheid om op centraal en decentraal
niveau maatwerkvoorschriften of gelijkwaardigheidsbepalingen
vast te stellen (artikelen 4.5-4.7). Op
wetsniveau is per omgevingsvergunningplichtige activiteit
aangegeven met het oog op welk specifiek doel of
belang bij AMvB concrete beoordelingsregels worden
gegeven met betrekking tot de vergunningverlening
(artikelen 5.17-5.29).
De zogenoemde ‘experimenteerbepaling’ is naar aanleiding
van het advies van de Raad van State nader
begrensd: een experiment (waarbij kan worden afgeweken
van bepalingen van sommige wetten waaronder de Omgevingswet)
wordt alleen aangewezen als dit met het oog op
duurzame ontwikkeling beoogt bij te dragen aan een veilige
en gezonde fysieke leefomgeving en een goede omgevingskwaliteit
(artikel 23.3 lid 2). Met andere woorden: als
daarmee het doel van de wet wordt gediend.
Al heeft de wet hiermee meer normatieve inhoud
gekregen, het is de vraag of daarmee meer zekerheid is
ingebouwd dat het met de wet beleden duurzaamheidsideaal
ook dichterbij zal worden gebracht. Immers gelden die
normen primair voor de uitvoerende besturen en niet of
slechts zelden voor de burgers. En voor de uitvoerende centrale
en decentrale besturen blijft er nog de nodige ruimte
over bij de invulling van de normen. Men kan zich bovendien
afvragen wat de meerwaarde is van verwijzing naar de
algemene doelstellingen van de wet, bijvoorbeeld bij de
inkleuring van de inhoudelijke toetsingskaders (artikelen
5.17-5. 19) of bij de aanwijzing van een experiment (artikel
23.3). In artikel 2.1 is immers bepaald dat de bestuursorganen
hun taken en bevoegdheden op grond van de Omgevingswet
dienen uit te oefenen met het oog op de doelen
van de wet, tenzij daarover specifieke regels zijn gesteld.
8. Het gemeentelijk omgevingsplan heeft,
anders dan de naam doet vermoeden, het
rechtskarakter van een verordening dat
door integratie met andere gemeentelijke
regels nog wordt versterkt. Zie daarover
F.P.C.L. Tonnaer, ‘Omgevingswet: gemiste
of benutte kansen?’, TO 2012/afl. 2, p.
40-42.
9. Wetsvoorstel Omgevingswet, Kamerstukken
II 2013/14, 33 962, 4, Advies
Afdeling advisering Raad van State en
Nader rapport, p. 39.
10. Zie in deze zin ook Ch.W. Backes, Het
voorstel voor een Omgevingswet – goed
voor natuur en milieu? TO 2013/afl. 3, p.
99-112.
11. Wetsvoorstel Omgevingswet, Advies
Afdeling advisering Raad van State en
Nader rapport, p. 39.
12. Wetsvoorstel Omgevingswet, Advies
Afdeling advisering Raad van State en
Nader rapport, p. 47.
13. Wetsvoorstel Omgevingswet, MvT, p. 38.
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27 1823

Focus
Democratische legitimatie: voorrang
aan de gemeente
Aan het probleem van bevoegdheidsverschuiving van de
formele wetgever naar het niveau van de regering, waardoor
de medewetgevende rol van het parlement in het
gedrang zou kunnen komen, wordt in de wet tegemoet
gekomen door de voorhangprocedure toe te passen op de
vaststelling van vrijwel alle AMvB’s waaronder ook de
‘experimenteer-AMvB’. Dat hoeft niet te gebeuren bij
gebiedsneutrale gevolgen van de AMvB of bij de uitvoering
bij AMvB van internationaalrechtelijke verplichtingen
(artikel 23.5 lid 2). Bij de invoering van de wet wordt
daar al een voorschot op genomen wat betreft de integratie
van het groot aantal bestaande AMvB’s op het terrein
van de fysieke leefomgeving. De regering streeft ernaar
om de concepten van deze uitvoeringsbesluiten in 2015
gereed te hebben voor de formele toetsing en de consultatiefase.
Ze zal voor het einde van dit jaar het parlement
informeren over de beleidskeuzen die gemaakt moeten
worden bij het opstellen van de uitvoeringsregelgeving.
Uiteindelijk staat ook het parlement hier voor een formidabele
klus: naast het wetsvoorstel zal ook deze uitvoeringsregelgeving
in AMvB’s samen met de invoeringswet
tijdens de rit aan het parlement worden aangeboden
waarbij ze samen met het wetsvoorstel over de eindstreep
moeten komen. 14 De vraag kan dan wel gesteld worden
wat nog de winst is van het onderscheid tussen wetgeving
en uitvoeringsregelgeving, anders dan administratieve
cosmetica, als deze documenten tegelijk eenzelfde vaststellingsprocedure
doorlopen.
Wat is nog de winst van het
onderscheid tussen wetgeving en
uitvoeringsregelgeving, anders dan
administratieve cosmetica, als deze
documenten tegelijk eenzelfde
vaststellingsprocedure doorlopen?
Er is nog een andere manier om de wetgevingslast van de
rijksoverheid te beperken die niet in het Nader rapport
wordt genoemd maar die wel in het wetsvoorstel centraal
staat. Dat betreft de toepassing van het subsidiariteitsbeginsel
op de taken en bevoegdheden van de besturen. De
toepassing van dit beginsel kan ook nog eens een sterkere
democratische legitimatie opleveren van de besluiten dan
in de vorm van AMvB’s. In dat verband bevat artikel 2.3
van de wet een bepaling waarvan de betekenis niet onderschat
mag worden. In dat artikel wordt de uitoefening van
taken en bevoegdheden op grond van de wet overgelaten 15
aan de bestuursorganen van de gemeente, tenzij daarover
andere regels zijn gesteld. De bestuursorganen van de provincie
en het Rijk oefenen volgens dit artikel een taak of
bevoegdheid alleen uit met het oog op een provinciaal
respectievelijk nationaal belang en als dat belang niet
beter door het gemeentebestuur (en voor het Rijk ook het
provinciebestuur) kan worden behartigd en als dat nodig
is voor een goede uitoefening van de wettelijke taken en
bevoegdheden of de uitvoering van internationaalrechtelijke
verplichtingen. Op diverse plaatsen in de wet wordt
verwezen naar de voorrangsregel van artikel 2.3: onder
meer bij de vaststelling van omgevingswaarden, instructieregels
en instructies door provincie en Rijk, het stellen
van regels in de provinciale omgevingsverordeningen en
– wat hier in het bijzonder relevant is – het bij AMvB stellen
van rijksregels betreffende de fysieke leefomgeving.
De gemeenten spelen immers volgens de regering de
hoofdrol bij het beheer en de ontwikkeling van de fysieke
leefomgeving. Ze zorgen voor de openbare ruimte, ze
delen de schaarse ruimte toe aan maatschappelijke functies
en zijn bevoegd voor veruit de meeste activiteiten van
burgers en bedrijven. 16
Als het achter deze bepaling liggende beginsel door
de regering serieus wordt genomen, dan betekent het dat
fors gesneden kan – en eigenlijk moet – worden in rijksregels
in AMvB’s en ministeriële regelingen. Zij vestigt voor
Rijk en provincies een motiveringsplicht voor het toekennen
van taken en bevoegdheden op het terrein van de
fysieke leefomgeving aan hun besturen. Deze toekenning
dient op de eerste plaats te geschieden met het oog op
respectievelijk rijks- en provinciale belangen. Voor het
vaststellen van Rijksregels voor bepaalde activiteiten zal
dan alleen nog plaats zijn als dat nodig is omwille van
een gelijk speelveld voor het bedrijfsleven of een gelijk
beschermingsniveau voor de burgers of bij onderdelen
van de fysieke leefomgeving waarvoor het Rijk een bijzondere
verantwoordelijkheid heeft. 17
Dat pleit ervoor de nodige ruimte te bieden aan de
gemeenten om de regels betreffende de fysieke leefomgeving
op te nemen in het door de gemeenteraad vast te
stellen gemeentelijke omgevingsplan. De gemeenteraad is
een rechtstreeks vertegenwoordigend bestuursorgaan dat
dus, anders dan regering en de minister(s), over directe
democratische legitimatie beschikt. Het toekennen – of
liever nog overlaten – door de wetgever van de bevoegdheden
betreffende activiteiten in de fysieke leefomgeving
heeft vanuit dat gezichtspunt dus de voorkeur boven
regulering bij AMvB.
Bij het toekennen of overlaten door de wetgever van een
grote mate van vrijheid aan de decentrale besturen om
regels te stellen in het fysieke domein, bestaat de kans dat
deze besturen onvoldoende aandacht besteden aan de
zorg voor de fysieke leefomgeving waardoor deze zorg te
weinig in balans is met economische belangen. Hoe kan
het evenwicht op deze balans desalniettemin worden
gewaarborgd? De wet geeft op deze vraag zelf (het begin
van) een antwoord.
Zorgplichten en beginselregulering
Artikel 1.6 bevat een korte en krachtige zorgplicht: ‘Een
ieder draagt voldoende zorg voor de fysieke leefomgeving’.
Daarmee stelt de wetgever een abstracte norm vast die
zowel geldt voor de burgers als voor het feitelijke handelen
van het bestuur. Een iets concretere norm voor het handelen
biedt het daarop volgende voorzorgsbeginsel (artikel
1824 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27

1.7). Daarin wordt, kort gezegd, gestipuleerd dat iedereen
die ‘redelijkerwijs weet of kan vermoeden’ dat zijn activiteit
nadelige gevolgen kan hebben voor de fysieke leefomgeving,
verplicht is zo mogelijk preventieve maatregelen te
nemen. Is dat niet mogelijk dan moeten die gevolgen
zoveel mogelijk worden beperkt of ongedaan gemaakt en
als ook dat niet kan, dan moeten die activiteiten achterwege
worden gelaten ‘voor zover dat redelijkerwijs van hem
kan worden gevraagd’. Ook al worden in deze formulering
de nodige slagen om de arm gehouden, deze algemene
duurzaamheidsladder kan, samen met de algemene zorgplicht,
een effectief instrument zijn voor het bestuur om
op te treden in gevallen waar de geldende normen bepaalde
situaties, bijvoorbeeld door technische ontwikkelingen
of nieuwe inzichten en opvattingen, onvoldoende dekken.
Naast deze vangnetfunctie kan deze bepaling een belangrijke
signaalfunctie hebben bij de bewustmaking van burgers
van hun eigen verantwoordelijkheid.
Op aandringen van de Raad van State zijn enkele
omgevingsrechtelijke beginselen in het wetsvoorstel gecodificeerd.
In artikel 2.26, bevattende verplichte instructieregels
voor het Rijk ten aanzien van programma’s die voortvloeien
uit internationaalrechtelijke verplichtingen, is
bepaald dat deze regels mede strekken ter voorkoming of
beperking van achteruitgang van de staat of kwaliteit van
de fysieke leefomgeving. Aldus is in dit artikel het in het
internationale milieurecht toegepaste standstillbeginsel
opgenomen. Ter uitvoering van de EU-richtlijn Industriële
emissies is het beginsel van de beste bestaande technieken
(BBT-beginsel) opgenomen in enkele wettelijke bepalingen
over rijksregels voor milieubelastende activiteiten (artikel
4.22) en wateractiviteiten (artikel 4.23) en voor de beoordeling
van milieubelastende activiteiten (artikel 5.25). In artikel
5.21 zijn enkele erfgoedbeginselen uit de verdragen van
Granada en Valletta toegepast op de beoordelingsregels die
worden vastgesteld ten behoeve van een ‘rijksmonumentenactiviteit’
zoals behoud gaat voor vernieuwing en bij voorkeur
conserveren en in standhouden van archeologische
monumenten in situ. Daar staat tegenover dat de stevige
zorgplicht van artikel 13 Wet bodembescherming degradeert
naar de rang van algemene maatregel van bestuur. 18
Een gemiste kans
De regering heeft er, anders dan de Raad van State graag
zag, helaas niet voor gekozen om meer beginselen te codificeren
in het wetsvoorstel. Ronduit cryptisch is de constatering
dat een dergelijke codificatie de rechtszekerheid
zou beperken. De rechterlijke toetsing zou volgens de
regering kunnen beteken dat het jaren kan duren voordat
Beginselenregulering maakt het
mogelijk bij een terugtredende en
deregulerende overheid de wetgever
toch richtinggevende uitspraken te
laten doen
dergelijke jurisprudentie zou zijn uitgekristalliseerd. Codificatie
zou tot verstarring kunnen leiden omdat ze de
ruimte voor de overheid beperkt om tot een maatschappelijk
acceptabel beleidspakket te komen. De Europeesrechtelijke
beginselen zouden primair zijn ontwikkeld
voor het milieubeleid en zich niet onverkort laten toepassen
op andere domeinen van het omgevingsrecht, codificatie
zou Europeesrechtelijk niet noodzakelijk zijn en er
zou geen beginselgeleide wetgeving bestaan op het gebied
van de fysieke leefomgeving.
Met deze argumenten, waarvan enkele een beetje
gezocht lijken, wordt de kans gemist om in de nieuwe wettelijke
regeling te komen tot een daadwerkelijke vernieuwing
van omgevingsrechtelijke regulering door te werken
aan de verdere ontwikkeling van omgevingsrechtelijke
beginselen. Beginselenregulering kan immers een goed
antwoord zijn op de uitdagingen die hiervoor zijn
geschetst. Ze maakt het mogelijk bij een terugtredende en
deregulerende overheid de wetgever toch richtinggevende
uitspraken te laten doen die het bestuur inscherpen, door
effectief invulling te geven aan bevoegdheden met betrekking
tot de zorg voor de fysieke leefomgeving en te voorkomen
dat economische belangen in de besluitvorming
domineren. Omgevingsrechtelijke beginselen respecteren
de vrijheid van initiatiefnemers en doen tevens een
beroep op hun verantwoordelijkheid voor de fysieke leefomgeving.
19 Bij toepassing van dergelijke rechtsbeginselen
hoeven regelingen niet steeds te worden aangepast aan
technologische ontwikkelingen, hetgeen innovatie bevordert.
Ze leidt ertoe dat de verantwoordelijkheid voor proces
en resultaat wordt verplaatst van de regelgever naar
de normadressaat en zij vergroot de kansen op maatwerk
en flexibiliteit. 20 Dat het zal leiden tot een belangrijkere
rol van de rechter in het omgevingsrecht hoeft voor de
legitimiteit van de besluitvorming, gelet op het algemeen
maatschappelijke vertrouwen in de rechterlijke macht, 21
geen nadeel te zijn.
14. Brief d.d. 17 juni 2014, over de stelselherziening
in het omgevingsrecht, p. 6.
15. Vergelijk artikel 124 lid 1 van de Grondwet
waarin de autonomie van gemeenten
en provincies wordt erkend.
16. Wetsvoorstel Omgevingswet, MvT, p.
39-43.
17. Wetsvoorstel Omgevingswet, Advies
Afdeling advisering Raad van State en
Nader rapport, p. 42.
18. Wetsvoorstel Omgevingswet, MvT, p. 68.
19. Zie daarover F.P.C.L. Tonnaer, ‘Vertrouwen
op initiatiefnemers in de Omgevingswet:
een stille revolutie in het omgevingsrecht?’
BR 2014/49, in het bijzonder p.
258-259.
20. Zie W. Timmer, ‘Zorgplichten aan het
werk’ Regelmaat 2013/6, p. 354-366.
vertrouwen heeft in de rechter dan in politieke
partijen, de regering of de Tweede
Kamer, D. Broeders, ‘Transparantie in de
Trias? De verhouding tussen de politieke
machten en de rechterlijke macht’, in:
Speelruimte voor transparante rechtspraak,
WRR-verkenning 26, Amsterdam 2013.
21. Metingen door het Sociaal en Cultureel
Planbureau wijzen uit dat de Nederlandse
bevolking stelselmatig en structureel meer
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27 1825

1338
Opinie
Goedbedoelde nonsens
De schorsing van Kamerlid Voortman
Han Warmelink 1
Tijdens het WK in Brazilië werd Luis Suarez geschorst wegens grove overtreding van de regels van het voetbalspel.
De bijtgrage en goedbetaalde spits van Uruguay mag een tijdje z’n vak niet uitoefenen, zo heeft de FIFA
op grond van haar reglementen bepaald. De FIFA is daar zeker toe bevoegd, al zal zijn werkgever Liverpool er
niet blij mee zijn. Liverpool zou ook zelf maatregelen kunnen treffen, maar heeft dat, voor zover hier bekend,
niet gedaan. In de Nederlandse politiek liggen de verhoudingen net even iets anders.
GroenLinks Kamerlid Linda Voortman, ook al zo’n
bijtertje, heeft schijnbaar de staatsrechtelijke spelregels
van de Tweede Kamer overtreden door
geheime informatie met betrekking tot de benoeming
van de Nationale ombudsman te delen met haar fractie.
Zij werd diezelfde week geschorst, niet door de Kamer
maar door haar eigen fractievoorzitter Van Ojik. Maar kan
een fractievoorzitter een Kamerlid wel schorsen? En heeft
Voortman wel iets fout gedaan?
Het Reglement van Orde van de Kamer bepaalt dat
indien een lid de vertrouwelijkheid ten aanzien van de
inhoud van een vertrouwelijk stuk niet in acht neemt, het
Presidium aan de Kamer kan voorstellen dat lid voor ten
hoogste één maand uit te sluiten van alle vergaderingen
van een of meer commissies. Ook kan dat lid voor ten
hoogste de verdere duur van de zitting worden uitgesloten
van kennisneming van vertrouwelijke stukken. De
strekking is helder: de voordracht tot schorsing komt van
het Presidium, de Kamer beslist en de uitsluiting betreft
inzage in vertrouwelijke stukken of deelname aan commissievergaderingen.
De staatsrechtelijke logica is helder:
een Kamerlid heeft een vrij mandaat en kan in de uitoefening
van dat mandaat alleen worden belemmerd als er
sprake is van schending van een ambtsplicht die door de
Kamer zelf is vastgesteld. Een eventuele uitsluiting heeft
geen betrekking op de plenaire beraadslaging en dus ook
niet op de stemmingen, want die vinden plenair plaats.
De maatregel van Van Ojik, die inhoudt dat Voortman
gedurende een maand is uitgesloten van al het
Kamerwerk voor GroenLinks, voldoet aan geen van deze
criteria en is dus ook niet ‘conform de strekking van het
Reglement’, zoals in het uitgegeven persbericht valt te
lezen. Het is ook een raadsel hoe de Voorzitter van de
Kamer haar steun kan uitspreken aan de gang van zaken.
Kennelijk bestaat het beeld, zowel in de Kamer zelf als
daar buiten, dat een fractievoorzitter zomaar kan bepalen
dat een volksvertegenwoordiger een maand niet mag
meedoen aan het parlementaire werk, inclusief plenaire
vergaderingen en stemmingen. Dat is een merkwaardige
misvatting. Uiteraard kan binnen een fractie, al dan niet
tijdelijk, een bepaalde taakverdeling worden afgesproken
en die kan ook weer worden veranderd indien dat nodig
mocht zijn, maar een fractielid is geen werknemer die in
een hiërarchische relatie staat tot de fractietop, al lijkt het
daar in de praktijk soms wel op.
Het hele probleem lijkt voort te komen uit een
samenloop van ongelukkige omstandigheden. In de eerste
plaats gaan benoemingen door de Tweede Kamer zelden
van een leien dakje en dat was bij de voordracht van een
nieuwe Nationale ombudsman niet anders. Dat is ook niet
zo vreemd gezien de omvang, de diverse samenstelling en
het partijpolitieke karakter van de Kamer. Dat de Tweede
Kamer optreedt als benoemende instantie is dan ook uitzonderlijk,
maar in enkele gevallen wordt dat uitdrukkelijk
zo door de Grondwet bepaald, zoals met betrekking
tot de eigen voorzitter en dus ook ten aanzien van de
Nationale ombudsman. De achtergrond daarvan is dat de
Ombudsman, bij de introductie van het ambt in 1982, feitelijk
in de plaats is getreden van de Commissie voor de
Verzoekschriften van de Tweede Kamer, die voorheen
klachten van burgers in behandeling nam.
Op oud-Hollandse polderwijze gaat aan de benoeming
een uitgebreide aanbevelingsprocedure vooraf waarbij een
commissie, die bestaat uit de (vice)presidenten van de
Hoge Raad, de Algemene Rekenkamer en de Raad van State,
enkele geschikte kandidaten aanbeveelt. Normaal gesproken
is er sprake van een openbare aanbeveling van minimaal
drie personen. De formele voordracht aan de Kamer
door de Vaste Commissie voor Binnenlandse Zaken bevatte
dit keer, in strijd met de bedoeling van de Wet Nationale
ombudsman, echter maar één naam, bovendien van een
kandidaat die niet onomstreden bleek te zijn. Indien een
parlementariër of fractie bezwaren heeft tegen de enige
voorgedragen kandidaat, dan zou het toch wel heel vreemd
zijn als andere geschikt verklaarde kandidaten voor de
functie niet in de fractie besproken zouden worden.
Een tweede factor is dat de Tweede Kamer haar
eigen werkwijze bepaalt, maar die ook zelf moet bewaken.
Daartoe wordt het Presidium aangewezen, dat
bestaat uit Voorzitter en ondervoorzitters die ook weer
door de Kamer worden benoemd. Van dat Presidium
wordt gezag, een onafhankelijke opstelling en staatsrech-
1826 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27

© Patrick Post / Hollandse Hoogte
telijk inzicht gevraagd en daaraan lijkt het nogal eens te
ontbreken. Zowel bij de procedure rondom de benoeming
van de Ombudsman als bij de schorsing van Voortman
is van gecontroleerde procesbewaking niet bepaald
gebleken. De kritiek is niet nieuw, want zo’n half jaar
geleden werd duidelijk dat acht fractievoorzitters, onder
wie GL-fractievoorzitter Van Ojik, Kamervoorzitter Van
Miltenburg ‘totaal ongeschikt’ voor de functie hadden
genoemd. De Kamer blameert zich door interne kwesties
zoals benoemingen en schorsingen telkens zo uit de
hand te laten lopen.
Ten slotte blijkt het onophoudelijke gehijg van de
(sociale) media ook nu weer van cruciaal belang te zijn
geweest. De Kamervoorzitter schijnt Van Ojik te hebben
aangespoord maatregelen te treffen tegen Linda Voortman
toen bleek dat de namen van andere sollicitanten
rondzoemden in Den Haag. De krant van wakker én autominnend
Nederland, suggereerde dat Voortman, de
belangrijkste opposant van ANWB-directeur Van Woerkom,
die namen bewust had gelekt naar de pers in een
anonieme mail. Kennelijk geschrokken van die berichtgeving
heeft Van Ojik besloten om Voortman dan toch maar
zelf te schorsen, al was dat ‘natuurlijk veel te laat’ volgens
parlementair verslaggever Dominique van der Heyde in
Nieuwsuur. De grond voor schorsing is niet dat zij het lek
zou zijn, want dat staat helemaal niet vast, maar dat zij de
namen van geschikte kandidaten, die wel voorkwamen op
het lijstje van de Commissie van Aanbeveling, maar die
niet waren voorgedragen, had gedeeld in de vertrouwelijkheid
van de fractie.
Als Voortman slechts heeft gedaan waarvoor ze op
het matje is geroepen, dan vraag je je af wat daarvan nu
precies het probleem is. Mocht ze wel het lek naar de
pers blijken te zijn, dan ben ik benieuwd welke sanctie
dan zal worden geëist en opgelegd. De schorsing lijkt in
de eerste plaats een overdreven uiting van flinkigheid
om verder rumoer de kop in te drukken en niet veel
meer dan een onzinnige manoeuvre die moet afleiden
van het werkelijke probleem. Dat is dat geheime informatie
steeds maar weer op straat komt te liggen. Dat is
schering en inslag in politiek Den Haag en ondermijnt
het gezag van het openbaar bestuur. Het pleit voor het
Presidium dat naar het lek onderzoek wordt gedaan
met het oog op eventuele strafrechtelijke sancties, maar
ik ben bang dat het weinig zal opleveren. De intieme
relatie tussen politiek en pers heeft een perverse kant
die telkens weer leidt tot dit soort taferelen. Wat dat
betreft is een vergelijking met voetbal zeker gerechtvaardigd.
Regering en Kamers lijken van plan te zijn in de
Grondwet op te nemen dat Nederland een democratische
rechtsstaat is. Veel kwaad kan dat niet, lijkt mij, maar het
is veel belangrijker dat diezelfde organen zich ervan
bewust zijn wat dat dan precies inhoudt. In de eerste
plaats betekent het dat regels democratisch tot stand
komen en dat die vervolgens ook worden toegepast zoals
ze bedoeld zijn. Een derde element is dat er een vorm van
onafhankelijk toezicht bestaat als iets niet volgens de
regels gaat. In kwesties als deze ontbreekt zo’n externe
toezichthouder en spelen Kamer en pers zelf de hoofdrol.
Helaas kun je als toeschouwer niet anders dan concluderen
dat de hoofdrolspelers er een amateuristische soap
van hebben gemaakt.
Auteur
1. Mr. dr. H.G. Warmelink is hoofddocent Staatsrecht aan de Rijksuniversiteit Groningen.
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27 1827

1339
Verslag
Crises, rampen en recht
Verslag Jaarvergadering NJV 2014
Dineke Postma en Tom Bertens 1
De jaarvergadering van de NJV bood een goede gelegenheid om nu eens rustig en niet in de nasleep van een
ramp of crisis over nut en noodzaak van crisisregelgeving van gedachten te wisselen. Velen waren het
erover eens dat bij een incidentele ramp of crisis niet direct moet worden gepoogd de oplossing te vinden
in het tot stand brengen van structurele wettelijke regelingen. Tegelijkertijd bestaat huiver voor het vooraf
voorzien in een toereikend wettelijk kader voor onvoorziene omstandigheden. Kunnen oplossingen
überhaupt wel in wetgeving worden gevonden? Vragen uitzonderlijke situaties niet per definitie om
bijzondere (ad hoc) maatregelen?
Op 13 juni jl. vergaderde de Nederlandse Juristen-
Vereniging in Den Haag over het thema ‘crises,
rampen en recht’. Naar achteraf kan worden vastgesteld,
een vruchtbaar en dus goed gekozen onderwerp.
Rampen en crises brengen niet alleen een tijdelijke schok
en ontregeling teweeg, maar voeden vaak ook gevoelens
van verontwaardiging en onveiligheid. De ogen worden
dan al snel gericht op de wetgever met de roep om aanpassing
en aanvulling van wet- en regelgeving om herhaling
te voorkomen en de ernst van de gevolgen zo veel
mogelijk te verzachten. Op regelgeving die uit een dergelijke
‘reguleringsreflex’ is voortgekomen, bestaat vaak kritiek.
Zij zou onvoldoende zijn doordacht of niet passen in
het bestaande stelsel. De jaarvergadering van de NJV bood
dan ook een goede gelegenheid om nu eens rustig en niet
in de nasleep van een ramp of crisis – hoewel het noodlot
natuurlijk werd getart door de vergadering op vrijdag de
13 e te plannen – over nut en noodzaak van dergelijke
regelgeving van gedachten te wisselen.
Daarbij bleek onder de aanwezige leden de breed
gedragen opvatting te bestaan dat de reguleringsreflex
moet worden bedwongen. Na een incidentele ramp of crisis
moet niet direct worden gepoogd de oplossing te vinden
in het tot stand brengen van structurele wettelijke
regelingen. Er bleek echter ook huiver te bestaan voor het
vooraf voorzien in een toereikend wettelijk kader voor
onvoorziene omstandigheden. Dat riep de vraag op of
oplossingen überhaupt wel in wetgeving kunnen worden
gevonden. Vragen uitzonderlijke situaties niet per definitie
om bijzondere (ad hoc) maatregelen?
Volgens de traditie – de NJV stamt uit 1870 – werden
ten behoeve van de jaarvergadering preadviezen uitgebracht.
Vanuit het oogpunt van crisismanagement door
prof. mr. dr. E.R. Muller en vanuit civielrechtelijk, strafrechtelijk
en staatsrechtelijk perspectief respectievelijk
door prof. mr. T. Hartlief, prof. mr. dr. B.F. Keulen en prof.
mr. H. Kummeling. Aan de hand van het overkoepelend
vraagpunt of de reguleringsreflex van de wetgever na crises
moet worden bedwongen, vonden de beraadslagingen
plaats in Theater Diligentia aan het Haagsche Lange Voorhout.
De preadviseurs kregen kort gelegenheid hun stellingen
– in NJV-jargon: vraagpunten – toe te lichten, waarna
zij werden tegengesproken door referenten en
studentreferenten op het podium. Via ‘captain’ prof. mr.
M.J. Borgers, die gewapend met een microfoon aan een
hengel de zaal rondging, was er daarna gelegenheid voor
de aanwezige leden zich in de discussie te mengen. NJVen
dagvoorzitter prof. mr. Y. Buruma wist die discussie en
de aansluitende stemming vakkundig en vol enthousiasme
in goede banen te leiden.
Crisis in de rechtsstaat
Na de huishoudelijke vergadering, die traditiegetrouw niet
langer dan vijftien minuten in beslag nam, gaf voorzitter
Buruma zichzelf het woord voor zijn openingsrede. Daarin
werpt hij een ander licht op de vraag of en in hoeverre
sprake is van een crisis in de rechtsstaat.
De focus op het naleven van regels en protocollen
leidt niet automatisch tot een eerlijke uitkomst. Geneigd
wordt kritiek vóór te zijn. Dat maakt de rechtsstaat en het
daarin te stellen vertrouwen kwetsbaar. Misschien, zo geeft
de voorzitter de zaal hoopvol mee, bevinden we ons op een
omslagpunt waarin rechters als juridische strategen te
werk gaan. Niet in de verdediging schieten, maar met de
blik gericht op een eerlijke uitkomst beslissingen nemen.
Na de openingsrede passeerde gedurende de dag een
grote verscheidenheid aan mogelijke crises en rampen de
revue. Van dijkdoorbraken, vuurwerkrampen, cafébranden,
1828 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27

© Marlies Wesdorp
ziektes in de veeteelt, neergestorte vliegtuigen, omvangrijke
zedenstrafzaken, schietincidenten in winkelcentra en
terroristische aanslagen tot een via de sociale media uit
de hand gelopen verjaarsfeest. De verscheidenheid zou de
vraag kunnen oproepen of aan een zinvolle bespreking
van de vraagpunten niet een afbakening van de termen
crisis of ramp zou moeten voorafgaan. Gelukkig had Muller
dat preliminair ondervangen door in zijn preadvies
uitgebreid op die termen in te gaan.
Naar een integrale crisisbeheersingswet?
De oproep aan de wetgever uit het preadvies en de inleiding
van Muller om te komen tot een kaderwet Crisisbeheersing
werd door de referenten en de zaal kritisch
ontvangen. Laten dijkdoorbraken, voetbalrellen en
DDOS-aanvallen zich wel voldoende vergelijken om dergelijke
onderwerpen in één wettelijke regeling te vangen?
Muller benadrukte dat zijn kaderwet vooral procedurele
onderwerpen zou moeten regelen. Ongeacht het
karakter van de ramp komen onderwerpen als de wijze
van besluiten, opschaling, verstrekken van inlichtingen
aan zowel instanties als nabestaanden en toezicht vaak
terug. Deze punten lenen zich daarom voor een uniforme
regeling, zij het op een zodanige manier dat de
kaderwet ‘ruimte biedt voor maatwerk en differentiatie
op grond van variëteit in crises’. Een uitdaging voor de
wetgever, zo meende Muller.
Referent A.G. van Dijk, Directeur Wetgeving en Juridische
Zaken bij het Ministerie van Veiligheid en Justitie,
nam de uitdaging van Muller om de voorbereiding op zich
te nemen niet aan. Zij vreest dat een kaderwet op dit terrein
geen eenheid brengt, maar vooral zal uitnodigen in
debatten de uitzonderlijkheid van een specifieke crisissituatie
te benadrukken en dan tot de totstandkoming van
een groot aantal nieuwe bijzondere wetten leidt. Bovendien
is een kaderwet alleen een verschuiving van een probleem.
Het onderwerp crisisbeheersing is nu onderdeel
van verschillende bijzondere wetten. Het weghalen daarvan
en onderbrengen in een kaderwet leidt er weliswaar
toe dat het onderwerp crisisbeheersing uniform wordt
Auteurs
1. Mr. B.A.A. Postma en mr. T. Bertens zijn beiden werkzaam voor het wetenschappelijk bureau
van de Hoge Raad. Dineke Postma is tevens rechter-plaatsvervanger in de Rechtbank Noord-
Holland, locatie Haarlem. Dit stuk is geschreven op persoonlijke titel.
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27 1829

Verslag
© Marlies Wesdorp
Regelingen door de overheid
stimuleren verzekeraars niet tot
verhoging van bedragen voor
aansprakelijkheidsverzekering
geregeld, op de in die bijzondere wetten geregelde terreinen
leidt het echter weer tot versnippering. Van Dijk ziet
daarom meer in aanpassingen en afstemming van de
bestaande regelingen.
Ook studentreferent J. Waal, Universiteit van Utrecht,
was door het betoog van Muller niet overtuigd. Hij meende
dat Mullers benadering te veel nadruk legt op de procedure.
Zij zou te instrumentalistisch zijn en daarmee te
weinig flexibel om recht te doen aan de uitzonderlijkheid
van ramp- en crisissituaties.
In de zaal vond Muller wel enige steun. Er werden
suggesties gedaan voor onderwerpen die ook in de kaderwet
zouden kunnen worden opgenomen. Zo werd gedacht
aan het regelen van de afstemming tussen verschillende
(Europese) landen in gevallen van grensoverschrijdende
crises en werd geopperd in de wet ook aandacht te besteden
aan het mensenrechtelijk perspectief van crisisaanpak.
Dat mensenrechtelijk perspectief sprak ook Muller op
zichzelf wel aan. Al merkte hij daarbij op dat het tot stand
brengen van een Kaderwet ook zonder dat perspectief al
een behoorlijke kluif voor de wetgever zal zijn.
Toch wist Muller niet de meerderheid van de vergadering
aan zijn kant te krijgen. Een kleine meerderheid
stemde tegen.
Nood in het privaatrecht
In zijn preadvies stelde Hartlief voorop dat het privaatrecht
bij rampen en crises bepaald geen hoofdrol speelt.
Dat geldt niet alleen in de voorfase en tijdens de acute
fase van een ramp maar ook – en anders dan je misschien
zou verwachten – in de afwikkelingsfase. Toch wist hij een
uitvoerige uiteenzetting te geven, waarin hij ingaat op de
beperkingen van het systeem van ‘aansprakelijkheid en
verzekering’ en een beeld schetst van een overheid die
worstelt met haar rol.
Tijdens zijn inleiding op de jaarvergadering concentreerde
hij zich op de laatste fase en bepleitte hij een
meer reële inzet van aansprakelijkheidsrecht naar Frans
en Belgisch voorbeeld. Op dit moment vloeit vergoeding
van schade vaak voort uit bijzondere regelingen als de
Wet Tegemoetkoming Schade bij Rampen en Zware Ongevallen
(WTS) of – zoals na de vuurwerkramp in Enschede
en de cafébrand in Volendam – uit ad hoc-regelingen.
Regelingen door de overheid stimuleren verzekeraars ech-
1830 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27

ter niet tot verhoging van bedragen voor aansprakelijkheidsverzekering.
De mogelijkheden voor private verzekering
voor mogelijke slachtoffers blijven daarom achter en
veroorzakers van schade kunnen onvoldoende worden
aangepakt. Hartlief benadrukte dat de door hem voorgestane
aanpassingen van het aansprakelijkheidsrecht geen
uiting van een reguleringsreflex zijn, maar een oplossing
beogen te bieden voor ernstige en structurele beperkingen
die het aansprakelijkheids- en verzekeringsrecht
thans kennen. Daarbij wees hij op de voordelen van de
Franse en Belgische situatie, waarin een ruime uitkering
bij geleden schade bestaat met een verplichte rampenclausule
in de vrijwillige opstalverzekering.
Referent W.H. van Boom kon helaas niet aanwezig
zijn. Zijn bijdrage werd, overgoten met een bourgondisch
sausje, voorgelezen door M.G. Faure, onder meer hoogleraar
aan de Universiteit Maastricht. Onder het spreekwoordelijke
voorbehoud ‘schiet niet op de pianist’ hield
Faure (Van Boom) de zaal voor het voorstel tot de verplichte
aansprakelijkheidsverzekering een sympathiek
idee te vinden, maar daartegen toch ook bedenkingen te
hebben. Hij wees erop dat de af te dragen premie bij een
onberekenbare rampkans kan leiden tot het opsluiten
van kapitaal en een afgesproken ruimhartige dekking
door verzekeraars bij een verplichte verzekering kan bijdragen
aan ondermaats risicomanagement door zowel
gevaarzetters als de overheid. Bovendien kennen ook verplichte
modules hun grenzen en bieden bestaande verzekeringen
al dekking voor schade in gevallen die als ramp
kunnen worden aangeduid. Hartlief wilde wel erkennen
dat verplichte verzekering een zeker risico voor ondermaats
risicomanagement kan inhouden, maar ziet de
oplossing in een premiedifferentiatie naar risico. Iemand
met een huis naast de Maas zal dan voor een schadeverzekering,
met ook dekking bij overstroming, meer moeten
betalen dan iemand die op de tiende verdieping van
een flat woont.
Studentreferent R. Maas Mantel, Vrije Universiteit,
wees erop dat de WTS in de praktijk met name van nut is
gebleken bij natuurrampen en niet bij rampen veroorzaakt
door menselijk falen. Bovendien komt het bij de
WTS aan op een politieke keuze waarin de ene ramp meer
aanspreekt dan de andere. Bij de behandeling van het
wetsvoorstel kwam deze tekortkoming al, tevergeefs, ter
sprake. Hij suggereerde dat het ontbreken van een allesomvattende
schaderegeling wellicht niet zozeer uit politieke
onwil voortvloeit als wel uit het uitzonderlijke karakter
van rampen. Leidt die uitzonderlijkheid er niet toe dat
rampen slechts ad hoc kunnen worden aangepakt?
Onder illustratie van James Bondfilms kaartte T.F.E.
Tjong Tjin Tai, hoogleraar aan Tilburg University, nog het
aansprakelijkheidsrisico van de zijdelingse laedens aan.
Zowel in die films als in het echte leven kunnen een
ramp en de (ernst van de) gevolgen daarvan soms aanzienlijk
worden beperkt door creatief en onverwacht
ingrijpen van een niet-direct betrokken derde. Zou vermindering
van de aansprakelijkheidsdruk bij een dergelijke
zijdelingse laedens mensen niet kunnen stimuleren
om soms buiten de gebaande paden te denken, en leidt
een hoge aansprakelijkheidsdruk er niet juist toe dat
mensen niet ingrijpen om de simpele reden dat de regels
hen daartoe niet dwingen?
Leidt die uitzonderlijkheid er niet
toe dat rampen slechts ad hoc
kunnen worden aangepakt?
Tot slot nam Faure nogmaals het woord en riep op
om Hartlief te steunen. Hij wees erop dat het wel wat wonderlijk
is de door Hartlief voorgestelde verzekeringsplicht
van de hand te wijzen omdat deze een lastenverzwaring
– hogere premies – voor de burger inhoudt, om vervolgens
bij rampen waar geen solvabele dader is de slachtoffers
te compenseren met belastinggeld. Dat herverdelen
van geld kan toch ook met een verplichte verzekering?
Dat bedrijven dan hogere verzekeringslast hebben, is toch
niet bezwaarlijk: zij veroorzaken toch ook het risico!
Bovendien kan de verzekeringsplicht burgers en bedrijven
stimuleren meer aan preventie te doen, zodat het privaatrecht
tevens in de voorfase een rol heeft.
Hartliefs voorstel voor de wijziging van het aansprakelijkheids-
en verzekeringsrecht naar Frans en Belgisch
voorbeeld kon rekenen op overweldigende steun: een ruime
meerderheid stemde voor.
Strafrecht en crises
Preadviseur Keulen hield de zaal voor dat de bestaande
strafbaarstellingen van voorbereidingshandelingen in
hoge mate naar aanleiding van incidenten tot stand zijn
gekomen. Dat heeft geleid tot een stelsel van bepalingen
dat niet consistent is. Zo verschillen de eisen die in de
artikelen 46 en 96 Sr worden gesteld ten aanzien van
strafmaxima en vrijwillige terugtred. Voorts is de wet niet
toegesneden op alle strafbare gedragingen die crises tot
gevolg kunnen hebben. In zijn preadvies deed hij daarom
het voorstel om te komen tot een ruimere algemene strafbaarstelling
van voorbereiding. Daarnaast ging hij ook in
op de verhouding tussen het strafrechtelijk onderzoek en
het onderzoek door de Onderzoeksraad voor Veiligheid.
Aan dat laatste onderwerp besteedde hij tijdens de jaarvergadering
helaas geen aandacht. Al was dat misschien
maar goed ook; de discussie werd al ingewikkeld genoeg.
Bij de strafbaarstelling van voorbereidingshandelingen
speelt de kwalijke intentie van de dader een grote rol
maar, zo betoogde Keulen, dat wil niet zeggen dat sprake
is van intentiestrafrecht. Naast die intentie is immers ook
steeds vereist dat handelingen zijn verricht waaruit die
intentie blijkt. De huidige regeling van artikel 46 Sr legt
volgens Keulen te veel nadruk op het voorhanden hebben
van bepaalde voorwerpen. Liever ziet hij een strafbaarstelling
waarin, naar Angelsaksisch en Duits voorbeeld, de
omstandigheid dat afspraken zijn gemaakt centraal staat.
Waar het aantonen van afspraken vroeger misschien tot
bewijsproblemen zou hebben geleid, vormt dat in een tijd
waarin opsporingsmethoden zoals telefoontaps bestaan
toch geen bezwaar meer tegen een dergelijke strafbaarstelling.
Het bestaansrecht van de huidige regeling wil
Keulen niet ter discussie stellen. Dat deze bestaat is nu
eenmaal een voldongen feit en laat zich niet makkelijk
terugdraaien. Keulen pleit er daarom voor artikel 46 Sr
aan te vullen met een strafbaarstelling die uitgaat van
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27 1831

Verslag
afspraken, waarin naast de intentie niet het voorwerp
maar juist de samenspanning centraal wordt gesteld. ‘Verruiming’
van artikel 46 Sr noemde hij dat. Misschien had
Keulen beter kunnen stellen dat hij de strafbaarstelling
van artikel 46 door een nieuwe, op afspraken gerichte
variant wilde vervangen. Zijn uitgangspunt ‘niet tornen
aan bestaande wetgeving’ mag dan getuigen van realisme,
het schiep ook verwarring.
Precies op het woord verruiming sloeg referent J. de
Hullu, raadsheer in de Hoge Raad der Nederlanden, aan.
Welke verruiming Keulen ook bedoelt, er moet volgens De
Hullu niet aan worden begonnen. Onder aanhaling van
Buruma – ‘Als ik zeg dat ik mijn vrouw wel zou willen vermoorden
en ik koop vervolgens een vleesmes, hangt mijn
veroordeling af van de overtuiging van de rechter’ – wees
hij erop dat artikel 46 Sr al een zeer ruim bereik heeft.
Bovendien zijn er, wanneer de lat van artikel 46 Sr niet
wordt gehaald, doorgaans al andere wel bewijsbare delicten
gepleegd, zoals verboden wapenbezit. De Hullu sloot af met
de oproep de beraadslaging zo concreet mogelijk te houden
en deze niet te laten verzanden in grote woorden over de
verhouding tussen veiligheid en rechtsbescherming.
Studentreferent A.L.M. Schaap, Universiteit Utrecht,
deelde het standpunt van Keulen dat in het bestaande
stelsel inconsistenties bestaan, maar meende dat die kunnen
worden opgelost door de bestaande bepalingen gelijk
te trekken. Zij vormen geen reden tot aanpassing van artikel
46 Sr. Een verruiming van die strafbaarstelling leidt
ertoe dat vooraf onduidelijk wordt wanneer sprake is van
strafbaarheid. Vanuit legaliteitsoogpunt, en dan met
name het lex certa-beginsel, is dat bezwaarlijk.
Ook vanuit de zaal bestond aarzeling. Crises en rampen
zijn uitzonderlijke situaties, deze moeten niet onbezonnen
worden aangegrepen om algemene bepalingen in
het Wetboek van Strafrecht aan te passen. Is het voorstel
tot verruiming van Keulen niet juist toegeven aan de
reguleringsreflex?
In een laatste poging de zaal aan zijn kant te krijgen,
benadrukte Keulen nog eens dat het niet zijn bedoeling
is artikel 46 Sr te verruimen in die zin dat nog eerder
in de voorbereidingsfase strafbaarheid kan worden aangenomen,
maar dat hij juist een bezonnen heroverweging
van artikel 46 Sr wil bepleiten. ‘Sapperloot’ riep de voorzitter
uit toen het verschil tussen voor- en tegenstanders
© Marlies Wesdorp
1832 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27

Eigenlijk konden alleen de overkoepelende stelling − geen ad
hoc reguleringsreflex − en Hartliefs betoog voor invoering van
een verzekeringsplicht op ruime steun rekenen
van Keulens vraagpunt zo klein bleek dat er een tweede
stemming moest plaatsvinden en de koppen moesten
worden geteld. Ternauwernood werd ook de preadviseur
zelf meegeteld. Het mocht niet baten: met een (weliswaar
zeer kleine) meerderheid werd het vraagpunt ontkennend
beantwoord.
(Staats)recht in nood
Preadviseur Kummeling legde de zaal een voorstel tot
aanpassing van artikel 103 Grondwet voor. Daarmee wil
hij de drempels voor het toepassen van het noodrecht
verlagen, maar dan wel onder constitutionele waarborgen
en voorwaarden. In zijn preadvies constateerde Kummeling
dat er terughoudendheid bestaat om het klassieke
noodrecht toe te passen. Volgens hem valt dat niet
alleen te verklaren door het bestaan van juridische grenzen,
zoals het gebruik van verouderde terminologie,
maar vooral ook door aarzelingen van psychologische
aard. Ten onrechte wordt veelal gedacht dat noodregels
slechts zijn bedoeld voor tijden waarin het land ten
onder dreigt te gaan. Dat heeft ertoe geleid dat een soort
‘sluipend noodrecht’ is ontstaan. Onderwerpen als terrorismedreiging,
voetbalrellen of financiële crisis zijn aangegrepen
om in wetten en regelingen ingrijpende
bevoegdheden neer te leggen – denk aan de bestuurlijke
ophouding (artikel 154a en 176a Gemeentewet) en de
gebieds- of groepsverboden (artikel 172a Gemeentewet) –
zonder dat diep over nut en noodzaak daarvan is nagedacht.
Volgens Kummeling heeft de wens om deze
bevoegdheden in wetten te vangen en aldus aan het
rechtsstatelijk legaliteitsbeginsel te voldoen paradoxaal
genoeg juist tot een uitholling van de democratische
rechtsstaat geleid. Er zijn ingrijpende bevoegdheden aan
de uitvoerende macht gegeven, waarop vervolgens minder
democratische controle mogelijk is. Bovendien is de
parlementaire behandeling van de wetsvoorstellen weinig
indringend geweest. De proportionaliteit en subsidiariteit
van veel sluipend noodrecht is dan ook voor discussie
vatbaar.
In plaats van in deze reguleringsreflex te schieten,
heeft het de voorkeur van Kummeling om in tijden van
nood het noodrecht toe te passen. Het gaat dan om een
bestuurlijk oordeel dat een actuele dreiging niet met de
normale bevoegdheden kan worden gehandhaafd. Dat feitelijk
oordeel biedt op de lange termijn juist een betere
bescherming van de grondrechten. De rechtsorde wordt
niet met permanente ingrijpende bevoegdheden opgescheept
en de toepassing van noodrecht is met meer
waarborgen omgeven. De grenzen van proportionaliteit
en subsidiariteit worden gewaarborgd door zowel een parlementaire
als rechterlijke toets. Naarmate de noodmaatregelen
concreter worden en de inzet daarvan langer
voortduurt kan die laatste toets indringender worden. Zo
lang het accent ligt op de tijdelijkheid van maatregelen,
zou noodrecht een normaal redmiddel bij een actuele
dreiging moeten zijn. Wel moet artikel 103 Gw als ‘last
resort’ gelden. Voorzienbare gevallen moeten in wetgeving
worden gevat.
Referent S. Daniëls, promovenda bij de Universiteit
van Amsterdam, vroeg zich af of een noodrechtbepaling
in de Grondwet wel zin heeft zo lang niet duidelijk is
− net als thans bij het vormvrij noodrecht − wanneer het
wordt ingeroepen. Zonder vooraf de toepassing van noodrecht
te uniformeren blijft het noodrecht hoe dan ook
sluipend. Het zou daarom goed zijn te definiëren wanneer
sprake is van de buitengewone omstandigheden waarin
het noodrecht kan worden toegepast.
Studentreferent Y. Al Tamimi, Open Universiteit,
keerde zich tegen het voorstel tot versoepeling van de
mogelijkheden om noodbevoegdheden toe te passen. Dit
zou kunnen leiden tot ongecontroleerde machtsconcentratie
bij de regering en machtscorruptie en – misschien
minder ernstig maar toch evenzeer onwenselijk – tot de
verleiding om het noodrecht als proeftuin te gebruiken
om nieuwe regels zonder democratische controle te kunnen
uitproberen. Om zijn betoog kracht bij te zetten, deed
hij een beroep op de beginselen van de democratische
rechtsstaat en wees hij op de politieke geschiedenis van
Egypte met dertig jaar aan ‘noodtoestand’.
Het betoog van Kummeling voor aanpassing van de
Grondwet met het oog op een gemakkelijker, maar met
waarborgen omklede inzet van noodrecht kreeg de sympathie
van de zaal. Een meerderheid – ‘het zit aan de
bovenkant, maar voldoet niet aan de kwalificatie ruim’,
aldus de voorzitter – stemde vóór.
Besluit
Tijdens de beraadslagingen werd, na voordracht door een
jury onder voorzitterschap van prof. mr. J.E. Goldschmidt,
aan prof. dr. E.M.H. Hirsch Ballin de NJV-prijs 2014 uitgereikt.
In het bijzonder vanwege zijn inspanningen om duidelijk
te maken dat begrippen als democratie en rechtsstaat
verder strekken dan de eenvoudige notie dat de
meerderheid beslist. Dat laatste geldt uiteraard niet voor
de stemmingen van de jaarvergadering. Aan het einde van
de dag deed de voorzitter een poging de dag af te sluiten
met een samenvattende conclusie. Het kostte hem echter
moeite de meerderheidsstandpunten met elkaar te rijmen.
Eigenlijk konden alleen de overkoepelende stelling
− geen ad hoc reguleringsreflex − en Hartliefs betoog voor
invoering van een verzekeringsplicht op ruime steun
rekenen. Kennelijk ging de voorkeur op andere terreinen
ondanks de huiver voor een reguleringsreflex toch uit
naar een wettelijke voorziening per geval. Of wilde de vereniging
met het uitspreken van een voorkeur voor ad hoc
maatregelen slechts garanderen dat er ook in de toekomst
voldoende stof beschikbaar is voor het houden van wederom
een geslaagde jaarvergadering?
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27 1833

1340 Rede
‘Rapport morale’
Jaarrede Nederlandse Juristenvereniging, 13 juni 2014
Ybo Buruma 1
Vandaag spreken wij over crises
en recht. Daarom rees bij
mij even de vraag of een crisis
in de rechtsstaat dreigt. Welnu,
dat geloof ik niet. Toen ik de afgelopen
maand zag hoe de publieke discussie
plaatsvond over de voorwaardelijke
invrijheidstelling van Volkert
van der Graaf, de moordenaar van
Pim Fortuyn, vond ik het opvallend
dat ook mensen die hier ernstige
moeite mee hadden de waarden van
de rechtsstaat benadrukten. En – met
een wat objectievere maatstaf – geeft
de vijfde plaats van Nederland op de
Rule of Law Index waarop 99 landen
worden getoetst op hun rechtsstatelijkheid,
ook geen reden tot zorg.
Bovendien had eind 2013 volgens
het Continu Onderzoek Burgerperspectieven
circa 63% van de Nederlandse
bevolking vertrouwen in de
rechters.
Niets aan de hand dus? Nee,
niets. Behalve die merkwaardige,
breed voorkomende neiging om te
denken dat er een vertrouwenscrisis
is. Dat is een gevaarlijke neiging die
ertoe leidt dat men zich gaat verdedigen
tegen kritiek. Toen ik net in de
Hoge Raad kwam vond ik het
ambacht moeilijk – ik maakte fouten.
Dat had niets te maken met
mijn kennis van het recht, mijn
inzicht of zelfs de vraag of de huidige
stijl van de Hoge Raad de meest
wenselijke is. Binnen een bepaald
kader zijn dingen goed of fout; binnen
datzelfde kader zijn er ook kwesties
waarover je van mening kunt
verschillen. Dankzij de kritiek, leerde
ik van mijn fouten; de verschillen
van mening leidden tot een gezamenlijk
voortschrijdend inzicht. Wat
mij nu zorgen baart is dat deze evidentie
niet meer vanzelf spreekt. Het
lijkt wel of de organen van de rechtsstaat
zo bezig zijn te proberen kritiek
vóór te zijn en zichzelf te verdedigen
tegen een mogelijke vertrouwenscrisis
dat ze vergeten dat het recht uiteindelijk
niet gaat om het wel en wee
van instituties maar om de juiste
behandeling van zaken. Ik ben strafjurist
– dat is dus het terrein waar
sommigen van denken dat de rechter
niet zozeer de onafhankelijke en
onpartijdige beoordelaar van feiten
en van het recht is, maar een schakel
in de handhavingsketen. Voor die
mensen is een advocaat een outsider
en degene die terecht staat niet een
subject – een mens met twee ogen
en een neus en een burger met de
hem toekomende rechten – maar
niet meer dan een voorwerp van
onderzoek. Het beeld van de handhavingsketen
voedt – misschien tegen
de verwachting die het beeld van een
keten oproept in – die institutionele
preoccupaties van politie, OM en
rechtspraak waar ik het vandaag over
wil hebben.
Als ik spreek van institutionele preoccupaties,
doe ik dat in het licht van
het onderscheid dat Nobelprijswinnaar
Amartya Sen maakt in zijn The
Idea of Justice. Het is een klassiek
onderscheid in de Indiase jurisprudentie
dat hij uitlegt aan de hand
van een tweegesprek in de Bhagavat-
De wagenmenner wijst op institutionele
en procedurele verplichtingen; de vorst op
het redelijk oordeel in de individuele zaak
gita. Het gesprek vindt plaats tussen
de onoverwinnelijke prins Arjuna die
aarzelt of hij de strijd moet aangaan
omdat daardoor zoveel bloed zal
vloeien en zijn goddelijke adviseur,
de wagenmenner Krishna, die hem
aanmaant zijn plicht te doen om zijn
rechtvaardige strijd te strijden. Het
verhaal kent duizenden interpretaties,
maar Sen legt het op een onorthodoxe
manier uit doordat hij blijk
geeft van grote sympathie voor de
twijfels van Arjuna. Dat levert een
juridisch en rechtsfilosofisch vruchtbaar
perspectief op. Krishna zegt dat
we ons in ons handelen moeten
laten leiden door wat moet, maar
Arjuna aarzelt met het oog op de
gevolgen daarvan. Welnu, de jurist
die nadenkt over een geschil, een
aanspraak of een misdrijf, doet dat
teneinde tot een goed oordeel te
komen door procedurele en institutionele
regels te volgen. Die regels
geven uiting aan diepgewortelde
waarden, zijn de uitkomst van democratische
belangenafweging of de
vrucht van ervaringen van de desbetreffende
instituties. Maar net als
Arjuna moet de jurist de ogen niet
sluiten voor wat er in de loop van die
procedure gebeurt, wat de gevolgen
daarvan zijn en hij realiseert zich de
betekenis van zijn eigen, persoonlijke
aandeel in dat oordeel.
De wagenmenner wijst op institutionele
en procedurele verplichtingen;
de vorst op het redelijk oordeel
in de individuele zaak. Die tegenstelling
is misschien ongebruikelijk
omdat de wagenmenner dus zowel
staat voor de bureaucraat voor wie
efficiency en protocol alles zijn, als
voor de geëngageerde advocaat die
elke overtreding van een vormvoorschrift
definitief wil afstraffen. Beiden
staan voor een nieuwe vorm van
formalisme – een waarbij het niet
meer gaat om de Begriffsjurisprudenz
1834 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27

Rede
© Marlies Wesdorp
van lang geleden, maar om richtlijnen
en protocollen of om vormvoorschriften
en maximaal uitgelegde
waarden. De wagenmenners doen
hun plicht en beslissen met een
‘gesloten onpartijdigheid’ wat de logische
uitkomst van hun regels is. De
vorst houdt zich het liefst aan de
plichten waar zijn goddelijke wagenmenner
op wijst, maar houdt er toch
een ‘open onpartijdigheid’ op na. Hij
verbindt er consequenties aan als
een onpartijdige toeschouwer de
ogenschijnlijk noodzakelijke uitkomst
van de voorgelegde kwestie
onverteerbaar zou vinden.
Is het nog wel zo dat in ons rechtsstelsel
barre consequenties onder
ogen worden gezien of wordt het
gehele rechtsbedrijf inmiddels georganiseerd
rond institutionele verplichtingen?
Het traditionele stelsel
van checks and balances tussen overheidsorganen
– waarbij politie en OM
de zaak aanbrengen en de rechter
beslist – lijkt inmiddels aan praktisch
belang te hebben ingeboet, en plaats
te hebben gemaakt voor een stelsel
waarin de instituties vooral worden
beoordeeld op interne regelgeving en
interne controle. Niet de uitkomst
van de zaak maar de vraag of men
zich aan de voorschriften van de
eigen organisatie heeft gehouden is
bepalend. Ik geef een paar voorbeelden.
In de eerste plaats de politie.
Volgens een rapport van de Politieonderwijsraad
uit 2011 doet de
politie in doorsnee zaken door
gebrek aan juridische kennis en
inzicht onvolledig onderzoek en
geeft zij onvoldoende de redenen van
wetenschap in de processen-verbaal
aan. Begeleiding van jonge agenten
bij het schrijven van verbalen door
iemand met een rood potlood ontbreekt.
De prijs hiervan is dat de
rechter soms het bewijs niet aangeleverd
krijgt om een evidente dader te
veroordelen. Dan ontbreekt bijvoorbeeld
elk gegeven waaruit opzet of
de voor medeplegen noodzakelijke
bewuste nauwe samenwerking is af
te leiden. Dat de processen-verbaal
– zoals de politie dus zelf onderkent
– zo vaak tekort schieten, is des
te schrijnender als we in ander
onderzoek lezen dat voor de politie
administratieve werkzaamheden
inzake prestatie verantwoording, reiskosten,
beleidsvorming en andere
organisatiegerichte wenselijkheden
minstens zoveel tijd en ergernis kosten
als het papierwerk met het oog
op de strafzaak. Een ander voorbeeld
van organisatorische bijziendheid
wordt gevormd door de moeilijkheden
om de politie te bewegen de dossiers
enigszins gestandaardiseerd
vorm te geven.
De nadruk op de interne voorschriften
bij de politie komt ook bij
zwaardere zaken naar voren. Die
rechercheurs beschikken doorgaans
wel over benodigde juridische kennis,
maar zij worden overspoeld met
protocollen over PD-management
(het optreden op de plaats delict),
verhoorplannen, tegenspraak en dergelijke.
Ik wil de baten daarvan niet
kapot relativeren, maar schrok toch
toen ik in het goed ontvangen boek
Sturen op vertrouwen van de Zeeuwse
politieman Jaco van Hoorn las dat
evaluaties vooral worden beoordeeld
aan de hand van de vraag of de vastgestelde
werkwijzen correct zijn
nageleefd. Als het goed is gegaan zijn
de protocollen nagelopen; is resultaat
Auteur
1. Mr. Y. Buruma is raadsheer in de Hoge Raad der
Nederlanden en redacteur van dit blad.
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27 1835

Rede
Getob over de eigen prestaties draagt
eraan bij dat de instituties veeleer
krampachtig proberen zichzelf
schokbestendig te maken dan dat ze
bijdragen aan een snel en juist eindoordeel
uitgebleven, maar zijn de protocollen
nageleefd is dat een soort pech. Van
Hoorn benadrukt het belang in echte
zaken van inschattingsvermogen en
improvisatietalent van de individuele
agent die wil dat de boef uiteindelijk
achter de tralies komt.
Dan het Openbaar Ministerie.
We moeten het onder ogen zien,
maar veel van het werk van het
Openbaar Ministerie is nauwelijks op
de rechter georiënteerd. Inmiddels
stroomt het grootste deel van de veel
voorkomende criminaliteit binnen
op de gezamenlijke ‘ZSM’-tafel van
OM, politie, reclassering, kinderbescherming
en slachtofferhulp. Daar
wordt beslist over OM-straffen en
sepots. Eenvoudige zaken worden in
beslissende mate voorbereid door
administratief juridische medewerkers
en parketmedewerkers aan de
hand van Bos-Polaris en andere aanwijzingen
en richtlijnen. Gecompliceerdere
zaken leiden tot een AUdagvaarding
(aanhouden en
uitreiken) of tot doorzending aan
een veiligheidshuis waar ook het
openbaar bestuur en zorgverleners
aanschuiven. Het OM is trots op de
nieuwe aanpak vanwege de snelheid
maar ook omdat het nu beter dan
voorheen mogelijk zou zijn soms ook
in dit soort zaken maatwerk te leveren.
Feitelijk – ik heb het niet over de
juridische verantwoordelijkheid – feitelijk
is het vanwege de aantallen
moeilijk voorstelbaar dat de officier
van justitie steeds per geval beslist. Is
dat erg? Zeker niet – het is realistisch
om te denken dat niet alle strafzaken
de expertise en de kosten van gekwalificeerde
juristen behoeven. Maar
het is dan even realistisch om niet
verkrampt vast te houden aan het
idee dat dus alle beslissingen juist
zijn. De vooroorlogse wereld waarin
115 functionarissen het OM vormden
(1938), is een andere dan die van
nu met meer dan 5000 OM-ers. In die
veel grotere organisatie is het vanuit
het adagium ‘more for less’ logisch
dat in de simpele zaken ook minder
gekwalificeerde mensen aan de hand
van interne aanwijzingen bepalen
wat er moet gebeuren, maar is het
even logisch dat er wel echte checks
moeten zijn. Daarom zou de rechter
juist vanwege de pad-afhankelijkheid
van justitiële beslissingen (wat de
agent of de parketsecretaris invult,
bepaalt in belangrijke mate het uiteindelijke
frame) daaraan niet gebonden
moeten zijn.
De interne oriëntatie maakt een
organisatie als het OM ook in zwaardere
zaken kwetsbaar voor fouten.
Omdat officieren zich organisatorisch
laten afschermen komt input
van buiten niet meer door. Advocaten
die evidente misslagen willen
herstellen – bijvoorbeeld omdat relevante
stukken in dossiers ontbreken
– of eenvoudige telefonische of
schriftelijke verzoeken hebben, kunnen
met geen mogelijkheid iemand
bereiken die het dossier kent. Bij de
zaken die voor de rechter komen zien
we niet alleen nog steeds vreemde
vervolgings beslissingen, maar ook
ongelukkige tenlasteleggingen, dagvaardingen
die naar kenbaar verkeerde
adressen zijn verstuurd, missers
bij het zoeken naar getuigen enz. Het
resultaat is ergernis, aanhouding en
uitstel van zaken en soms – maar
daar kom ik nog op – niet voldoende
verantwoorde uitspraken.
Ook de rechtspraak is steeds
meer een activiteit van een organisatie.
De zorgen over achterstanden,
doorlooptijden en aanhoudingspercentages
zijn bekend evenals de niet
aflatende discussies over de vraag
wie daaraan wat moet doen. Dat
heeft tot gevolg dat de rechter soms
minder gericht is op transparantie
en juridisch redeneren dan op afwerken.
Bijna alle hoven aanvaarden
inmiddels dat rechtbanken hun vonnissen
soms niet uitwerken omdat
daar geen betaling tegenover staat:
dat is weliswaar onder omstandigheden
strijdig met de wet, maar een
hof kan ook wel zonder het uitgewerkte
(stempel)vonnis recht spreken.
Moet de Hoge Raad het dan
beter weten (ECLI:NL:HR:2014:1179)?
Sinds de invoering van artikel 80a
RO zijn er zo meer formele regels
gerelativeerd omdat de verdachte
door schending daarvan niet in een
redelijk belang wordt getroffen. Deze
organisatorische belangen moeten
echter niet ten koste gaan van de
inhoudelijke kwaliteit van beslissingen:
terecht wordt inmiddels gedebatteerd
over het gemak waarmee
voorlopige hechtenis wordt opgelegd;
wij zien in cassatie dat beklagzaken
tegen inbeslag neming vaak fout
gaan op punten waarbij de vraag rijst
of er wel genoeg aandacht aan is
besteed; verrassend zijn ook strafmaatoverwegingen
waarin wordt verwezen
naar een onherroepelijke veroordeling
die er blijkens de justitiële
documentatie niet is – ik hoorde dat
die verwijzingen het gevolg waren
van een bepaalde instelling van de
computer.
Een belangrijke kwestie is de
vraag hoe rechters moeten omgaan
met zaken waarin het in het voortraject
van politie en OM al mis ging. In
hoeverre moet hij optreden als check
and balance. Ik wees al op gevallen
waarin de rechter waarneemt dat de
processen-verbaal te weinig bewijsmateriaal
bevatten en het probleem
van de ongelukkige tenlasteleggingen
en dergelijke. Rechters moeten
geregeld bewijs van bijvoorbeeld
opzet afleiden uit feitelijke omstandigheden
(bijvoorbeeld opzet benodigd
voor poging tot doodslag afleiden
uit schoppen met geschoeide
voet tegen hoofd). Waarom zouden
ze dat dan ook niet doen ter compensatie
van een dossier waarin niet
blijkt dat de vraag is gesteld of
meneer wist dat dit gevaarlijk was.
Dat een rechter dus soms een zaak
wil en kan redden doet niet af aan de
toetsende rol van de rechter als die
rol samenvalt met zijn taak om over
de zaak te oordelen: regelmatig komt
de Hoge Raad tot cassatie omdat de
rechter ten onrechte het bewijs van
opzet of medeplegen heeft aanvaard
of een noodweerverweer te lichtvaardig
heeft verworpen.
1836 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27

Rede
In het licht van die toetsende
rol van de feitenrechter is vorig jaar
in het blad Trema een interessante
discussie gevoerd naar aanleiding
van de stelling van de Utrechtse
rechter De Weerd dat de strafrechter
niet dient op te treden als scheidsrechter
die de partijen niet zou
mogen helpen, maar als een actieve
rechter wiens taak het is om zelfstandig,
onafhankelijk en onpartijdig de
strafrechtelijk relevante waarheid
vast te stellen. Zo’n strafrechter zou
ter zitting de officier moeten kunnen
wijzen op fouten in de tenlastelegging.
En inderdaad, wat is ertegen als
de officier weliswaar beslist welk feitencomplex
wordt voorgelegd, maar
dat de rechter bepaalt wat de best
daarop passende wettelijke bepaling
is, zolang dat geen afbreuk doet aan
de verdedigingsmogelijkheden?
Sinds de wetswijziging waardoor in
de jaren negentig in hoger beroep en
zelfs na cassatie de tenlastelegging
kan worden gewijzigd is de tirannie
van de tenlastelegging mijns inziens
te beschouwen als een atavisme, een
achterhaald geworden erfenis. Ik zie
daarom wel iets in een actieve rechter,
maar meen wel dat het – om de
schijn van partijdigheid te voorkomen
dat de rechter wel meedenkt
met de officier, maar niet met de verdediging
– gewenst zou zijn dat de
wetgever het de rechter dan ook toestaat
bijvoorbeeld na een kennelijk
onredelijke vervolgingsbeslissing
(denk aan de standaardwerkwijzen in
het vooronder van het OM) de officier
niet ontvankelijk te verklaren.
Het geldend recht legt de lat hoger
en staat dat niet toe (NJ 2013/109).
Als er iets is waar rechters en
advocaten mij tijdens nascholingen
vragen over stellen is het de toetsende
taak ten aanzien van de formele
beslissingen in het vooronderzoek.
De Schiedammer parkmoord – waarin
in het vooronderzoek procedureel
niet onrechtmatig werd gehandeld,
maar wel de verkeerde werd veroordeeld
– leert dat het niet in strijd
met die regels handelen niet noodzakelijk
een goede uitkomst oplevert.
Omgekeerd impliceert het wel in
strijd met die regels handelen niet
dat de uitkomst verkeerd is. Daarmee
is natuurlijk niet gezegd dat procedureregels
geen waarde hebben.
Maar ik herinner aan het aan Sen
ontleende uitgangspunt dat het uiteindelijk
gaat om een redelijk oordeel
over de voorgelegde zaak, waarbij
gevoeligheid voor institutionele
gevolgen en voor gevolgen aan de zijde
van de partijen mede de redelijkheid
van de uitkomst bepaalt. Het
gaat niet om een tegenstelling tussen
instrumentaliteit en rechtsbescherming,
maar om de vraag wanneer
inbreuken op procedureregels
en in het bijzonder inbreuken op
rechten van de verdachte zodanig
zijn dat het oordeel niet meer redelijk
zou zijn als daaraan geen gevolgen
werden verbonden.
Van rechtstreeks belang voor de
redelijkheid van de uitkomst van een
procedure zijn regels die de eerlijkheid
van die procedure garanderen.
Het is dan ook weinig verrassend dat
de Hoge Raad verlangt dat drastische
gevolgen worden verbonden aan
vormfouten waardoor aan de eerlijkheid
van het proces tegen de terechtstaande
verdachte tekort wordt
gedaan (denk aan het zwijgrecht en
recht op bijstand van een advocaat
in het vooronderzoek). Van andere
vormfouten in het vooronderzoek is
minder gemakkelijk te begrijpen
waarom ze drastische gevolgen zouden
moeten hebben. Waarom zou
een drugssmokkelaar voordeel moeten
krijgen als de politie in strijd met
de wet zijn drugs heeft doorgelaten?
Er moet iets bijzonders aan de hand
zijn om aan overtreding van andere
vormvoorschriften dan die welke het
recht op een eerlijk proces betreffen,
drastische gevolgen te verbinden. Dat
kan bij heel ernstige of structurele
inbreuken op andere rechten van de
verdachte (NJ 2013/308). De Hoge
Raad acht de rechter niet snel verplicht
gevolgen aan een vormfout te
verbinden (en daardoor worden veel
cassatieberoepen van veroordeelden
op dit punt verworpen) en sanctionering
moet bovendien wel goed worden
gemotiveerd (wat soms leidt tot
een slagend OM-beroep). Maar dat
betekent niet dat de feitenrechter
geen enkele ruimte meer heeft om
dubieus politieoptreden te sanctioneren.
Dat blijkt als de Hoge Raad uitdrukkelijk
bij zijn oordeel betrekt of
het bewijs een rechtstreeks gevolg is
van het vormverzuim – in een zaak
waarin het ging over het indringend
volgen van veelplegers en het cassatieberoep
werd verworpen (NJ
2013/413) – of dat de bijzonderheden
van het geval gelet op wat in het verweer
is aangevoerd nog geen aanleiding
waren voor bewijsuitsluiting
– wat werd overwogen toen het
ging om het tonen van camerabeelden
van verdachten op internet (NJ
2014/188). Kennelijk zijn er omstandigheden
denkbaar waarin harassment
door de politie en framing and
shaming niet alleen onrechtmatig
zijn, maar zelfs in het kader van een
alomvattend redelijk oordeel gevolgen
kunnen hebben (vergelijk ook
ECLI:NL:HR:2014:1365). Niettemin is
afstraffing van onrechtmatig politieoptreden
minder vanzelfsprekend
dan vroeger werd gedacht.
Ik heb het gehad over politie, OM en
rechtspraak. Uit deze schets blijkt
een vervlechting van het werk van
politie en OM en een hoge mate van
afhankelijkheid van de rechter van
wat het OM doet. Tegelijkertijd doet
zich in de woorden van het laatste
jaarverslag van de Raad van State de
wonderlijke omstandigheid voor dat
dit ‘in zekere zin wordt tegengesproken
door toegenomen preoccupaties
met eigen prestaties in de diverse
delen van wat wel de strafrechtsketen
wordt genoemd’.
Getob over de eigen prestaties
draagt eraan bij dat de instituties
veeleer krampachtig proberen zichzelf
schokbestendig te maken dan
dat ze bijdragen aan een snel en juist
eindoordeel. Daarmee wordt het
enorme belang van het handelen van
de ene institutie voor de andere
institutie vergeten. Een slecht procesverbaal
is uiteindelijk erger dan of
het verhoorplan niet helemaal juist
is gevolgd en het zenden van een
oproep aan een getuige naar het verkeerde
adres levert niet alleen een
verloren half uur op voor drie rechters,
een officier, een griffier en een
advocaat maar kost ook het inlezen
in het dossier van twee nieuwe rechters
en een vertraging van zes maanden.
Uiteindelijk gaat het niet om de
eigen institutie maar om het goede
oordeel dat vaak door een andere
institutie wordt geveld.
Ik wees eerder op het verschil
tussen de wagenmenner die met een
‘gesloten onpartijdigheid’ doet wat de
logische uitkomst van de eigen
regels is en de vorst die met een
‘open onpartijdigheid’ bedenkt of die
logische uitkomst voor een onpartij-
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27 1837

Rede
dige toeschouwer verteerbaar zou
zijn. In die door Sen geïnspireerde
rechtsopvatting schuilt ruimte voor
het persoonlijke aandeel van de
jurist. Dat persoonlijke aandeel is
onontkoombaar, omdat een goede
officier en een goede advocaat over
onomstreden feiten en onder vigeur
van dezelfde wet een verschillend
oordeel kunnen hebben. Maar niet
alleen de functie, doch ook de juridische
cultuur waarin de jurist leeft,
maakt uit.
Rond 1900 waren juristen deftige
generalisten, waarbij de rechter de
wet toepaste, het OM waakte dat de
rechter geen staat in de staat werd
en de advocaat partijdig was maar op
zijn woord vertrouwd kon worden.
Na de Eerste Wereldoorlog komen de
juristen getuige het Melk en Waterarrest
(1916) en Lindenbaum-Cohen
(1919) wat losser te staan van de wet.
Geregeld wordt een beroep gedaan
op het gezond verstand en misschien
horen we daarin een echo van wat de
buren het gesundenes Volksempfinden
noemden.
Na WO II zet de autonome
beroepsbeoefening – met de professionalisering
– van de juristen door.
In de sterk verzuilde samenleving
tussen 1950 en 1970 drukt een zware
morele stempel op het werk van individuele
beroepsbeoefenaren. In rechte
komt dat tot uitdrukking in de
liefde voor de ars aequi (de kunst van
het billijke) en de resocialisatie van
de verdachte.
Dit moralisme verliest na 1970
aan zeggingskracht. De rechten van
consument en burger stellen nieuwe
eisen aan juristen. De paternalistische
professional verandert in een
kritische expert. De sociale advocatuur
komt op voor de rechten van
minder bedeelden. Het rechterlijk
activisme ten aanzien van stakingen
(1972-1986) en euthanasie (1972-
1985) geeft uiting aan die taakopvatting,
net als de ontwikkeling van de
beginselen van een goede procesorde
en het door Peters gepropageerde
streven naar policing the police in
strafzaken (1972). En er ontstaat binnen
het OM een streven naar gelijkheid
en het tegengaan van willekeur
aan de hand van richtlijnen.
Aan het eind van de 20 ste eeuw
doet zich de voorlopig laatste verandering
voor. De bevolking is beter
opgeleid en wordt door tv en digitale
media uitputtend geïnformeerd over
feiten en overvoerd met ongefilterd
commentaar, aan welke opinievorming
ze zelf rechtstreeks kan bijdragen.
Het gevolg daarvan is dat
juristen (net als andere beroepsbeoefenaren)
te maken krijgen met
burgers die ook jegens hen een kritische,
sceptische houding aannemen.
Om kritiek voor te zijn gaat de rechter
meer motiveren, geeft het OM
blijk van meer omgevingsgevoeligheid
(met bijzondere aandacht voor
slachtoffers en bestuurders) en wordt
menig advocaat nog inschikkelijker
als expert-dienstverlener. Maar de
juristen van weleer – deftig, moreel
hoogstaand, respectievelijk kritisch –
wisten wat hen als individu te doen
stond. Ze behoorden tot de elite en
werden geacht voldoende karakter te
hebben om de daarbij behorende verplichtingen
te dragen. Dat zelfbewustzijn
lijkt voorbij: velen gedragen
zich als werknemers van een dienstverlenende
organisatie.
Ik wijs op deze ontwikkeling
met het oog op het persoonlijk aandeel
van de jurist in de beoordeling
van een concrete zaak. In de jaren
dertig was een toets aan het gezonde
verstand zinnig, zoals in de jaren vijftig
een menselijk, ethisch oordeel
werd gewenst en na de jaren zeventig
was voor alle partijen relevant dat
het overheidsoptreden kritisch werd
bezien. Maar wat voegt de cultuur
van de dienstverleners toe? Dienstverleners
zijn aardig voor elkaar, denken
mee – ze hebben het allemaal
druk. Die cultuur is niet de meest
geschikte om een persoonlijke aandeel
te leveren waarin een redelijke
einduitkomst in de betreffende zaak
voorop staat. Dat moge voor de formalist
winst zijn, maar het is wel een
opstelling die de institutionele preoccupatie
van politie, OM en rechtspraak
voedt waardoor interne regels
belangrijker worden dan de juistheid
van de uitkomst gelet op de feitelijke
omstandigheden van het geval.
Misschien verkeren we nu weer
op een omslagpunt – een crisis zo u
wilt. Niet alleen in het strafrecht
maar in het hele juridische veld zien
we standaardisering en computerisering.
Dat leidt tot nieuwe mogelijkheden
en nieuwe fouten. Barre ongelijkheid
en vergissingen worden
voorkomen – dat is winst; maar
blindheid voor ongewenste gevolgen
van de standaardisering en doofheid
voor kritiek dreigen. In ingewikkelder
zaken moeten de juridische
dienstverleners van vandaag juridische
strategen worden met oog voor
de kwetsbaarheden van gebruikelijke
routines, met oog voor juridische
mogelijkheden en risico’s – en vooral
met oog voor de consequenties van
elke stap die ze zetten op het oordeel
van hun wederpartijen en van de
beslissers in de rechtsstaat.
Onze rechtsstaat is een dienstverlenend
systeem geworden waarin men
zich drukker maakt over interne
regels en procedures, dan over de
checks and balances tussen de verschillende
overheidsinstanties. Dat
maakt de rechtsstaat kwetsbaar. In
de wereld van het recht gaat het niet
alleen om het arrangement van de
daarin werkzame instituties, maar
vooral om het vermogen om onafhankelijk
te kunnen oordelen welke
toepassing van het recht alles in aanmerking
genomen het meest billijke
resultaat oplevert. Dat vergt niet het
karakter van een machteloze dienstverlener,
maar van mensen die geloven
in hun vermogen op grond van
de verschillende mogelijkheden die
het recht eigenlijk altijd biedt een
redelijk oordeel over de voorgelegde
zaak te kunnen geven. Natuurlijk zijn
ze gevoelig voor institutionele verplichtingen
en voor de gevolgen aan
de zijde van de partijen. Maar dat
betekent niet dat de belangen van
die instellingen steeds de doorslag
geven, noch dat elke inbreuk op een
recht van de verdachte dat doet.
Ik heb u overspoeld met woorden.
U hoeft er niets van te onthouden…
behalve dat beeld van dat tweegesprek
tussen Krishna en Arjuna.
Het beeld van de wagenmenner
– oftewel de instituties waarvoor u
werkt – die tegen u zegt: ‘doe wat de
regels voorschrijven’ terwijl u als de
onoverwinnelijke vorst – of u nu
rechter, officier of advocaat bent –
stil moet staan bij de consequenties
van wat u zich genoopt acht te doen
ten aanzien van de mensen met twee
ogen en een neus die voor u staan.
Dank u wel.
1838 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27

Notulen
1341
Notulen van de algemene vergadering
van de Nederlandse Juristen-Vereniging,
gehouden op 13 juni 2014 te Den Haag
De vergadering wordt voorgezeten door de voorzitter van de NJV, de heer mr. Y. Buruma.
Huishoudelijk gedeelte
1) Opening door de voorzitter
De voorzitter opent de vergadering
en heet de aanwezigen welkom.
2) Benoeming nieuwe bestuursleden
De bestuursleden mr. Y. Buruma,
mevrouw prof. mr. dr. A.J.C. de Moorvan
Vugt en de heer prof. mr. drs. F.E.J.
Beekhoven van den Boezem treden na
de jaarvergadering af.
Tot nieuwe bestuursleden worden
benoemd: de heer prof. mr. S.C.J.J. Kortmann,
mevrouw mr. A.L.J. van Strien
en mevrouw mr. dr. J.E. Hoitink.
In het komende verenigingsjaar zal de
heer prof. mr. J.B.M. Vranken als voorzitter
en mevrouw mr. A.E.M. Röttgering
als vicevoorzitter optreden.
3) Jaarverslag 2013
Het jaarverslag en het financieel ver-
slag inhoudende de rekening en verantwoording
over het jaar 2013 worden
door de algemene vergadering
goedgekeurd. Aan het bestuur wordt
decharge verleend over het jaar 2013.
4) Benoeming kascommissie
De heer mr. P.C. de Jonge zal na de
jaarvergadering aftreden als lid van
de kascommissie.
De heer mr. J. Lemstra wordt door de
algemene vergadering herbenoemd
als lid van de kascommissie en de
heer prof. mr. drs. F.E.J. Beekhoven
van den Boezem wordt door de algemene
vergadering benoemd als
nieuw lid van de kascommissie. De
voorzitter dankt namens de vereniging
mr. De Jonge en mr. Lemstra
voor hun werkzaamheden voor de
kascommissie in het afgelopen jaar.
5) Jaarvergadering 2015
De volgende algemene vergadering
zal worden gehouden op vrijdag 12
juni 2015 te Zwolle. Het onderwerp is
“Kwaliteit als keuze:
kwaliteit(sbeoordeling) van wetgeving,
rechtspraak en rechtswetenschappelijk
onderzoek”. De preadviezen
worden opgesteld door mevrouw
mr. dr. R.H. de Bock, de heer prof. dr.
R.A.J. van Gestel en de heer mr. dr.
P.J.P.M. van Lochem.
6) Rondvraag en sluiting
Er zijn geen vragen of opmerkingen.
De voorzitter sluit het huishoudelijk
gedeelte van de vergadering.
Inhoudelijk gedeelte
De voorzitter, de heer mr. Y. Buruma,
spreekt zijn rede uit.
Na de rede van de voorzitter is
beraadslaagd over de preadviezen
“Crises, rampen en recht”, door prof.
mr. dr. E.R. Muller, prof. mr. T.
Hartlief, prof. mr. dr. B.F. Keulen en
prof. dr. H.R.B.M. Kummeling. Over
de bij de preadviezen behorende
vraagpunten stemt de algemene vergadering
als volgt:
Vraagpunt 1:
Overkoepelend vraagpunt
De reguleringsreflex na crises moet
bedwongen worden.
Toelichting:
Op diverse terreinen (veiligheid,
cyber, voedsel, financiële crises) leiden
rampen en crises of dreigende
scenario’s niet alleen tot aanpassing
en aanvulling van bestaande regelgeving,
maar in diverse gevallen ook
tot nieuwe regels. De bezwaren springen
in het oog. In de eerste plaats
wordt veel geld gezet op het eventuele
oplossend vermogen van regelgeving.
Verder bestaat het gevaar dat
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27 1839

Notulen
bepaalde maatregelen het nuttig
effect van andere wegnemen en in
uiterste instantie dat het totaalpakket
als zodanig nieuwe risico’s met
zich brengt (verwachtingen schept
bijvoorbeeld en zo ook weer gedragseffecten
heeft). Ten slotte dreigt,
zoals de Raad van State al heeft
geconstateerd, een ontwikkeling
waarin bestuurlijke slagvaardigheid
voorop staat en wetten enkel worden
beschouwd als instrumenten die veranderingen
kunnen en moeten realiseren.
In deze sterk instrumentele
visie moet de rechter dan maar
bewaken of het ook om recht gaat.
Ruime meerderheid bevestigend
Vraagpunt 2
Prof. mr. dr. E.R. Muller
De wetgever dient te komen tot een
kaderwet Crisisbeheersing.
Toelichting:
De wetgever dient te komen tot een
formele kaderwet Crisisbeheersing
om meer eenduidigheid, transparantie
en duidelijkheid over bevoegdheden
te realiseren, de plannen, processen
en procedures voor, tijdens en na
crises beter vorm te geven, de samenwerking
en communicatie tussen en
het toezicht op de betrokken organisaties
beter te regelen en de rechtsbescherming
en schadevergoedingsmogelijkheden
van burgers nader
vorm te geven. Ten aanzien van lokale,
regionale en nationale crisisbeheersing
moeten de volgende onderdelen
in formeel wettelijke zin
geregeld worden:
-
plichtingen
van betrokken organi-
-
en
lingen.
De kaderwet moet voldoende mogelijkheden
bieden voor maatwerk en
differentiatie op grond van variëteit
in crises. In de kaderwet worden die
zaken wettelijk geregeld die voor alle
(of bijna alle) crises gelden. Er blijft
ruimte voor specifieke regelgeving
voor specifieke crisis indien dit niet
in de kaderwet geregeld kan worden.
Meerderheid ontkennend
Vraagpunt 3
Prof. mr. T. Hartlief
Het systeem van ‘aansprakelijkheid
en verzekering’ kent, zo blijkt bij de
afwikkeling van rampen, ernstige
beperkingen. Om de druk op (vergoeding
door) de overheid te verminderen
zou wetgeving naar Belgisch
en Frans voorbeeld
aanbeveling verdienen.
Toelichting:
Het privaatrecht speelt bij rampen
en crises bepaald geen hoofdrol. Dat
geldt in het bijzonder voor de voorfase
en acute fase maar zeker ook
voor de afwikkelingsfase. De beperkingen
van het systeem van ‘aansprakelijkheid
en verzekering’ hebben
tot gevolg dat vooral naar de
overheid wordt gekeken. Die ontwikkeling
moet volgens officieel regeringsbeleid
worden gekeerd, maar
veel werk wordt hiervan niet
gemaakt. Juist om de druk op de
overheid te verminderen zou de
regering, na ‘Borghouts’ (Solidariteit
met beleid), reële inzet van het aansprakelijkheidsrecht
bevorderen
door verbetering van de solvabiliteit
van potentiële schadeveroorzakers.
Tegelijkertijd zou de eigen verantwoordelijkheid
worden benadrukt,
hetgeen vooral van belang is bij
natuurrampen, door verbetering van
de mogelijkheden voor potentiële
slachtoffers zich op first party-basis
te verzekeren. Invoering van hierop
gerichte wetgeving naar Belgisch en
Frans voorbeeld is daarom een wenkend
perspectief.
Ruime meerderheid bevestigend
1840 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27

Notulen
Vraagpunt 4
Prof. mr. dr. B.F.Keulen
Uit oogpunt van preventie van crises
en omwille van de consistentie van
het materiële strafrecht verdient het
aanbeveling de vele bijzondere strafbaarstellingen
van voorbereiding
door een ruimere algemene strafbaarstelling
te vervangen.
Toelichting:
Het strafrecht kan er aan bijdragen
dat een crisis wordt voorkomen en
maakt het mogelijk dat gedragingen
die tot een crisis hebben geleid of
deze hebben verergerd worden
bestraft. De preventieve functie is de
afgelopen jaren door nieuwe strafbaarstellingen
van voorbereiding en
door uitbreidingen van bestaande
versterkt. Deze wetswijzigingen zijn
evenwel in belangrijke mate door
concrete incidenten en voorbeelden
gestuurd. Het resultaat is een ratjetoe
aan strafbaarstellingen dat niet
op alle strafbare gedragingen die crises
tot gevolg kunnen hebben is toegesneden.
Het wordt tijd om een
volgende stap te zetten en een ruimere
algemene strafbaarstelling van
voorbereiding in te voeren.
Zeer kleine meerderheid
ontkennend
Vraagpunt 5
Prof. mr. H.R.B.M. Kummeling
De Grondwet dient te worden aangepast
teneinde de inzet van noodrecht
onder grondwettelijke waarborgen te
vergemakkelijken.
Toelichting:
Het huidige artikel 103 van de
Grondwet werpt ongewenste juridische
en psychologische drempels op
voor de toepassing van noodrecht.
Vanuit het oogpunt van de bescherming
van de democratische rechtsstaat
valt toepassing van noodrecht
onder de algemeen erkende, en
grondwettelijk te verankeren, waarborgen
van tijdelijkheid, proportionaliteit,
subsidiariteit en betrokkenheid
van de volksvertegenwoordiging in
veel gevallen te prefereren boven een
permanente verankering van zeer
ingrijpende overheidsbevoegdheden
in reguliere wetgeving.
Meerderheid bevestigend
Vraagpunt 6
Overkoepelend vraagpunt
De reguleringsreflex na crises moet
bedwongen worden.
Toelichting:
Op diverse terreinen (veiligheid, cyber,
voedsel, financiële crises) leiden rampen
en crises of dreigende scenario’s
niet alleen tot aanpassing en aanvulling
van bestaande regelgeving, maar
in diverse gevallen ook tot nieuwe
regels. De bezwaren springen in het
oog. In de eerste plaats wordt veel
geld gezet op het eventuele oplossend
vermogen van regelgeving. Verder
bestaat het gevaar dat bepaalde maatregelen
het nuttig effect van andere
wegnemen en in uiterste instantie
dat het totaalpakket als zodanig nieuwe
risico’s met zich brengt (verwachtingen
schept bijvoorbeeld en zo ook
weer gedragseffecten heeft). Ten slotte
dreigt, zoals de Raad van State al
heeft geconstateerd, een ontwikkeling
waarin bestuurlijke slagvaardigheid
voorop staat en wetten enkel worden
beschouwd als instrumenten die veranderingen
kunnen en moeten realiseren.
In deze sterk instrumentele
visie moet de rechter dan maar bewaken
of het ook om recht gaat.
Ruime meerderheid bevestigend
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27 1841

1342 Reacties
Het ideaal van Buruma:
3100 onoverwinnelijke vorsten!
Henk Korvinus 1
misdrijven zonder slachtoffers. Het
enkel toepassen van de regels kan
dan geen kwaad. Sterker nog, dat is
wat de maatschappij van het OM en
deze medewerkers verwacht. Voor het
afdoen van misdrijven bij ZSM of
ingewikkeldere zaken in onze onderzoeksafdelingen
wordt van onze officieren
van justitie en parketsecretarissen
verwacht dat zij Bos-Polaris
kennen en vervolgens op basis van de
persoon van de verdachte, de gevolgen
voor het slachtoffer en de overige
omstandigheden van het geval tot
verantwoorde beslissingen komen.
Eerder dit jaar is gebleken dat de door
de politiek gewenste 200% verhoging
van de sancties tegen degenen die
agressief waren naar medewerkers die
staan voor een veilige publieke taakvervulling,
niet strikt door het OM (en
de rechter) is gevolgd. Weliswaar
neemt het OM die verhoging als uitgangspunt,
maar vervolgens beoordeelt
de officier van justitie of de
secretaris wat gezien de persoon van
de verdachte en de omstandigheden
Naschrift
Ybo Buruma 1
In zijn jaarrede als voorzitter van
de NJV riep Ybo Buruma de leden
van zijn vereniging, inmiddels
ongeveer 3100, op om niet als ‘wagenmenner
Krishna’ te doen wat de
regels voorschrijven, maar als ‘onoverwinnelijke
vorst Arjuna’ stil te staan
bij de consequenties van wat zij zich
genoopt achten te doen ten aanzien
van rechtzoekenden, mensen met
twee ogen en een neus, die voor deze
leden (als zij tot de magistratuur
behoren) in de rechtszaal staan.
Het beeld dat Buruma schetst
van politie en OM aan de ZSM-tafel of
in zwaardere zaken is een karikatuur.
Het OM kiest bij ZSM voor het elke dag
van 8 tot 22 uur positioneren van een
officier van justitie op het politiebureau,
zodat deze professional binnen
de zes uur, waarin een aangehouden
verdachte kan worden opgehouden
voor onderzoek, direct een verantwoorde
beslissing kan nemen in een
zaak, die onder veel voorkomende criminaliteit
valt. Het voorwerk voor die
beslissing van de officier wordt gedaan
door parketsecretarissen, veelal afgestudeerde
juristen, die later ook officier
willen worden. Door efficiënt te
werken, ook met justitiepartners zoals
reclassering, raad voor de kinderbescherming
en slachtofferzorg, kunnen
vele zaken zichtbaar, merkbaar en
daardoor herkenbaar van een interventie
worden voorzien. In ongeveer
de helft van de zaken is die beslissing
dagvaarding. In de andere helft varieert
de afdoening van buiten het strafrecht
houden (de zaak wordt bijvoorbeeld
aan HALT overgedragen) tot een
OM-strafbeschikking, nadat eerst met
verdachte bij voorkeur voorzien van
een advocaat is gesproken op een
zogenaamde TOM-zitting.
Het afdoen van zaken door
administratief-juridisch medewerkers
herken ik voor het afdoen van overtredingen
en eenvoudige verkeersvan
het geval de meest passende (te
vorderen of op te leggen) straf is.
Daarvoor hoeven onze medewerkers
zich niet de houding van een vorst
aan te meten. Het gevoel voor wat
juist en billijk is volstaat. Gaarne
nodig ik Buruma uit om de op loopafstand
van de rechtszaal van de Hoge
Raad gelegen vestiging van ZSM in
Den Haag te bezoeken en te ervaren
hoe onze medewerkers elke dag het
recht toepassen.
Auteur
1. Mr. H.C.D. Korvinus is hoofdofficier van justitie te Den
Haag.
De hoofdofficier doet me het genoegen de perfecte illustratie bij
mijn Jaarrede te bieden. Ik benadrukte dat instituties zich wat
minder de vraag kunnen stellen of ze het naar hun eigen maatstaven
wel goed doen en dat ze zich wat meer moeten afvragen welke gevolgen
hun doen en laten daadwerkelijk heeft voor andere instituties.
Auteur
1. Mr. Y. Buruma is raadsheer in de Hoge Raad der Nederlanden en redacteur van dit blad.
Onze medewerkers
hoeven zich niet de
houding van een
vorst aan te meten
1842 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27

In Memoriam
1343
Mr. C.W. Dubbink
(12 januari 1914 – 8 juli 2014)
Mr. C.W. Dubbink was een vooraanstaand jurist en een fijn
mens. Hij was een groot kenner van het internationaal privaatrecht.
In 1947 promoveerde hij in Amsterdam bij prof.
Offerhaus cum laude op Onrechtmatige daad in het internationaal
privaatrecht. Hij was begonnen onder de leiding
van prof. mr. Scheltema. De inspiratie was gekomen door
een arrest van de Hoge Raad over het in het toenmalige
Siam neergestorte K.L.M.-vliegtuig De Ooievaar. De vraag
was welk recht op de vermeende onrechtmatige daad – de
buitendeur was op het vliegveld van Bangkok niet goed
gesloten – toepasselijk was. Na vijftig jaar, in 2007, organiseerde
de toenmalige hoogleraar in het internationaal privaatrecht
aan de Universiteit van Amsterdam, prof. De
Boer, een symposium over het onderwerp van het proefschrift.
Daarvan is ook een boekje verschenen: Lex loci
delicti met ook een bijdrage van Dubbink zelf. De Boer
noemt Dubbink de nestor van het i.p.r. In diezelfde publicatie
merkte prof. Struycken hem ook aan als de patriarch
van de Nederlandse ipr-wereld. Van Schellen memoreerde
in 1979 dat Kees Dubbink ‘op tamelijk forse wijze schoon
schip had gemaakt en allerlei fraaie theoretische bedenksels
van gerenommeerde i.p.r. hoogleraren had afgekeurd
en naar de prullenmand verwezen’. Dat haalde een andere
voorganger van me, mr. Ras, in 1981 aan bij het afscheid
van Dubbink als president van de Hoge Raad. In 1962
bewerkte Dubbink het in 1917 voor het eerst verschenen
beroemde werk van de hand van de latere raadsheer in de
Hoge Raad Kosters getiteld Algemeen deel van het Nederlands
Internationaal Privaatrecht. Lange tijd was dit het leidende
werk op het terrein van het internationaal privaatrecht.
In 1987, na zijn afscheid als president van de Hoge
Raad, verscheen zijn boek Wereldrecht en wereldconflictenrecht
voor de internationale koopovereenkomst. Kortom,
hij was ook een wetenschapper die grote indruk heeft
gemaakt, getuige ook zijn lidmaatschap van de Koninklijke
Academie van Wetenschappen sedert 1967. Hij was vicevoorzitter
van de Staatscommissie voor internationaal privaatrecht
en Nederlandse gedelegeerde bij de Haagse conferentie
voor internationaal privaatrecht.
Na zijn afstuderen was hij advocaat eerst in Den Haag en
later in Arnhem, bij Koch en Ter Horst, geworden. Daarna
werd hij rechter in Arnhem. De overlevering wil dat advocaten
onder de indruk waren van zijn optreden als rolrechter.
Hij hield hen streng bij de les en kende de dossiers die hem
onder ogen kwamen. Zijn hoofdfunctie zou gedurende vele
jaren het rechterschap blijven. Na Arnhem volgde reeds in
1956, hij was toen 42, de Hoge Raad. Hij zat in alle kamers
van de Hoge Raad, iets wat – helaas, maar wel begrijpelijk
– steeds minder is gaan voorkomen. Toch blijft staan dat
het belangrijk is in elke kamer minstens een generalist te
hebben. Die overziet beter de gevolgen van een bepaalde
beslissing voor andere terreinen van het recht. En als cassatierechter
ben je er in de eerste plaats voor de rechtseenheid
in het land. En routiniers zien ook wel eens dingen
over het hoofd. Dan is er een generalist die daarop kan wijzen.
Dat was iets waarvoor Dubbink nog in een interview in
2003 in Trema getuigde. In de Hoge Raad werd hij van
raadsheer in 1972 vicepresident. Als zodanig zat hij alle
drie kamers voor. In 1976 werd hij president. Dat bleef hij
tot 1 oktober 1981. Daarna was hij nog enige jaren staatsraad
in buitengewone dienst.
Ongetwijfeld heeft zijn kennis op het terrein van het internationaal
privaatrecht grote invloed gehad op de rechtspraak
van de Hoge Raad, ook al zullen we dat nooit met
precisie kunnen vaststellen. In dit verband noemde mr. Ras
bij de eerder vermelde gelegenheid het Dubbink-effect.
Daarmee duidde hij op de afwezigheid van scholastiek en
dogmatiek en op het open oog voor de eisen van de praktijk
en het zoeken naar het weefsel van de rechtvaardigheid.
Dat betekent zeker niet dat hij geen belangstelling
had voor rechtstheoretische problemen. Hij hield van helderheid
en beknoptheid.
Ik noem ook nog zijn lidmaatschap en presidiaat van het
Benelux Gerechtshof en zijn voorzitterschap (hij was de
eerste) van het Asser-instituut. Dubbink was ook de eerste
voorzitter van de Commissie aantrekken buitenstaanders
in de rechterlijke macht. De achterliggende gedachte: een
open rechterlijke macht, dwingt in het buitenland nog
altijd vaak bewondering af. In het interview in Trema in
2003 geeft hij ervan blijk ook toen nog met een frisse blik
naar de Hoge Raad en de rechterlijke macht als geheel te
kijken. Hij pleit daar bijvoorbeeld voor het houden van hearings
door de Hoge Raad, iets waarover ook nu weer wordt
gesproken. Hij refereert aan overzichtsarresten van de strafkamer
over undue delay en betekening. Hij spreekt over
een verlofstelsel in cassatie. Allemaal moderne ontwikkelingen.
Kortom, tot op hoge leeftijd is Dubbink de ontwikkelingen
blijven volgen en bleef hij getuigen van soepelheid
van geest.
Ik ervaar het als een voorrecht deze grote jurist te hebben
mogen kennen. Ik kwalificeerde hem ook als een fijn
mens. Hoewel wij elkaar ook tevoren met een zekere regelmaat
hadden ontmoet, namen de contacten in frequentie
en intensiteit toe na 2008, toen ik president was geworden.
Dubbink was een bescheiden man. Niet iemand die
zich wegens zijn uitzonderlijke prestaties, want zo wil ik
deze zonder aarzeling aanmerken, op de borst klopte. Nee,
hij sprak met zachte stem en relativerend over zijn prestaties.
Over zijn grote verdiensten als wetenschapsman
heeft hij me nooit uit zichzelf aangesproken. Ik moest dit
leren uit andere bronnen. Een jong lid van de Hoge Raad
die indertijd adjunct-secretaris van de Staatscommissie
voor internationaal privaatrecht was bevestigde mij die
levenshouding van Dubbink nog eens: hij was toegankelijk,
weinig formeel en liet zich niet voorstaan op zijn
functie. Optimisme was zeker ook een karaktereigenschap
van hem. Hij heeft een diepe indruk op ons achtergelaten.
Daarvan heb ik graag en in grote verbondenheid getuigd.
Om nog een keer Ras aan te halen: “votre mémoire sera
toujours chérie”.
Geert Corstens
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27 1843

Rechtspraak
Aanbevolen citeerwijze:
NJB 2014/ … (nummer uitspraak)
EHRM 1844
Hof van Justitie EU 1845
Hoge Raad (civiele kamer) 1847
Hoge Raad (strafkamer) 1849
Hoge Raad (belastingkamer) 1862
Afd. Bestuursrechtspraak RvS 1867
Centrale Raad van Beroep 1871
College Beroep bedrijfsleven 1878
Europees Hof voor de
Rechten van de Mens
Deze rubriek wordt verzorgd door
onderzoekers van de Universiteit Leiden, de
VU Amsterdam en de RU Nijmegen.
Onderstaande bewerking is verzorgd door
M.A.K. Klaassen (Universiteit Leiden). Alle
uitspraken van het EHRM staan op www.
echr.coe.int; een selectie verschijnt uiteindelijk
in Reports of Judgments and Decisions.
De uitspraken van kamers van het EHRM
worden drie maanden na de uitspraakdatum
definitief, tenzij er intern appel wordt
ingesteld bij de Grote Kamer van het Hof.
1344
25 maart 2014, appl. nr. 2607/08
Artikel 8 EVRM. Uitzetting van Turks
staatsburger voor strafrechtelijke
veroordelingen en schulden.
Geen schending van artikel 8 EVRM.
(EVRM, art. 8)
Palanci vs. Zwitserland
A. Feiten
De klager is een Turks staatsburger. In 1989
reist hij naar Zwitserland, waar hij asiel aanvraagt.
Hij verblijft in Zwitserland, waar hij
werkt in de gastronomische sector, tot in
1993 zijn asielaanvraag wordt afgewezen. Hij
verlaat Zwitserland vervolgens voor Duitsland,
waar hij trouwt met zijn huidige vrouw,
eveneens een Turkse staatsburger. Samen
krijgen ze drie dochters. Omdat zijn vrouw
een verblijfsvergunning in Zwitserland heeft,
krijgt ook de klager een verblijfsvergunning
aldaar. Tijdens zijn verblijf in Zwitserland
wordt de klager negentien keer strafrechtelijk
veroordeeld, meestal vanwege verkeersovertredingen.
Drie veroordelingen hebben
een ander karakter. Eén keer wordt de klager
veroordeeld wegens huiselijk geweld en twee
keer vanwege het weigeren van het betalen
van alimentatie. Vanwege zijn veroordelingen
is de klager uitzetbaar binnen het Zwitserse
vreemdelingenrecht. Op 7 februari
2005 beslissen de bevoegde autoriteiten dat
de verblijfsvergunning van de klager niet
wordt verlengd en dat de klager Zwitserland
moet verlaten. Bij de procedure tot uitzetting
tillen de Zwitserse autoriteiten zwaar aan het
feit dat de klager hoge schulden heeft. Zijn
schuld was opgelopen tot meer dan
€ 300 000. De klager gaat in beroep tegen
deze beslissing, maar op 24 oktober 2007
wordt het beroep van de klager in hoogste
instantie door het Zwitserse Hooggerechtshof
afgewezen. Hierop verlaat de klager Zwitserland.
Op 10 februari 2010 krijgt de klager
opnieuw een verblijfsvergunning in Zwitserland.
B. Procedure
Op 11 januari dient de klager een verzoekschrift
in bij het Hof. Hij klaagt dat hij door
het intrekken van zijn verblijfsrecht in Zwitserland
slachtoffer is geworden van een
schending van artikel 8 EVRM.
C. Uitspraak van het Hof
(Tweede Kamer: Raimondi (president),
Karakaş, Lorenzen, Sajó, Keller, Lemmens,
Spano)
Het Hof herhaalt de vaste lijn in haar jurisprudentie
dat staten in beginsel gerechtigd
zijn om de toegang en het verblijf van
vreemdelingen te reguleren, maar dat ze
hierbij het respect voor familie- en gezinsleven
in acht moeten nemen. In dit geval is er
door de beëindiging van het verblijfsrecht
van de klager sprake van een inmenging in
het privé- en gezinsleven van de klager. De
vraag is of deze inmenging gerechtvaardigd
is. Omdat de klager in 2013 alsnog een nieuwe
verblijfsvergunning heeft gekregen,
beoordeelt het Hof of er in de jaren dat de
klager geen verblijfsrecht in Zwitserland had,
sprake was van een schending van artikel 8
EVRM. Hierbij overweegt het Hof dat de strafrechtelijke
veroordelingen van de klager, hoewel
deze voor het grootste gedeelte geen ernstige
strafbare feiten betroffen, een geldige
reden zijn voor uitzetting. Naast de strafrechtelijke
veroordelingen heeft de klager ook
aanzienlijke financiële schulden. Het Hof
keurt het goed dat de Zwitserse autoriteiten
gezien de financiële problemen van de klager
hebben aangenomen dat de klager een
gevaar voor de openbare orde is. Over de lange
duur van het verblijf van de klager in
Zwitserland, hij woonde daar meer dan achttien
jaar toen hij werd uitgezet, overweegt
het Hof dat hij niet gedurende die hele periode
over rechtmatig verblijf heeft beschikt en
dat hij op de hoogte moet zijn geweest van
het feit dat zijn verblijfsstatus door de strafrechtelijke
veroordelingen in gevaar zou zijn
gekomen. Over de scheiding van de klager
van zijn familie oordeelt het Hof dat hij
ondanks de intrekking van zijn verblijfsrecht
invulling heeft kunnen geven aan zijn
gezinsleven door bezoeken en contact op
afstand. Bovendien had zijn familie zich bij
hem kunnen voegen in Turkije, mede ook
omdat de hele familie sterke sociale en linguistische
banden met Turkije had en de kinderen
nog dermate jong waren dat zij zich zouden
kunnen aanpassen aan het leven in
Turkije. Op basis hiervan oordeelt het Hof
dat Zwitserland een correcte belangenafweging
heeft gemaakt.
D. Slotsom
Het Hof oordeelt unaniem dat er geen sprake
is van een schending van artikel 8 EVRM.
1345
25 maart 2014, appl. nr. 38590/10
Art. 8 EVRM. Toelating van echtgenote in
het kader van gezinshereniging. Hechte
band vereiste. Geen schending van art. 8
EVRM. Geen schending van art. 14 EVRM in
combinatie met art. 8 EVRM.
(EVRM art. 8, 14)
Biao vs. Denemarken
A. Feiten
De eerste klager is een Deense man van
Togoleese en Ghanese afkomst. De tweede
klager is een Ghanese vrouw. De klagers zijn
in 2002 in Ghana getrouwd. De klagers dienen
in 2003 een aanvraag tot gezinshereniging
in om samen in Denemarken te kunnen
wonen. De aanvraag wordt op 1 juli 2003
afgewezen. Volgens het Deense recht moet
voldaan worden aan de voorwaarde dat de
gezamenlijke band met Denemarken groter
moet zijn dan de gezamenlijke band met het
land van herkomst. Aan deze voorwaarde is
onder meer voldaan als een Deens staatsburger
voor minstens achtentwintig jaar in
Denemarken heeft gewoond. De klagers voldoen
niet aan deze eis. De tweede klaagster
reist op een toeristenvisum toch naar Denemarken.
Na een maand in Denemarken verbleven
te hebben verhuist het echtpaar naar
Malmö in Zweden, waar het sindsdien woont.
Op 27 augustus 2004 wordt het administratief
beroep dat de klagers hadden ingesteld
afgewezen. De klagers gaan tegen deze uitspraak
in beroep en voeren aan dat ze door
afwijzing van hun aanvraag slachtoffer wor-
1844 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27

Rechtspraak
den van een schending van art. 8 EVRM en
art. 14 EVRM. In een uitspraak van 25 september
2007 wordt hun beroep door de High
Court of Eastern Denmark afgewezen. Hierop
gaan de klagers in hoger beroep bij het
Deens Hooggerechtshof. Dit beslist op 13
januari 2010 unaniem dat er geen sprake is
van een schending van art. 8 EVRM en met
vier tegen drie stemmen dat er geen sprake
is van een schending van art. 14 EVRM in
combinatie met art. 8 EVRM.
B. Procedure
Op 12 juli 2010 dienen de klagers hun verzoekschrift
in bij het Hof. De klagers menen
dat de weigering van hun aanvraag voor
gezinshereniging een schending is van art. 8
EVRM en art. 14 EVRM in combinatie met art.
8 EVRM.
C. Uitspraak van het Hof
(Tweede Kamer: Raimondi (president), Lorenzen,
Sajó, Vučinić, Lemmens, Kūris, Spano)
Artikel 8 EVRM
Volgens het Hof moet er bij de beoordeling
van de vraag of op Denemarken op grond van
artikel 8 EVRM de positieve plicht rust om de
tweede klaagster toe te laten, een afweging
worden gemaakt van het individuele belang
ten opzichte van het algemene belang. Het
Hof overweegt dat de eerste klager sterke
banden heeft met zowel Denemarken als
Togo en Ghana. De tweede klager heeft volgens
het Hof echter sterke banden met Ghana.
Zij heeft tenslotte maar een paar weken in
Denemarken verbleven en spreekt bovendien
geen Deens. Het echtpaar heeft nooit de legitieme
verwachting gehad dat verblijf in Denemarken
zou worden toegestaan. Het is voor
de eerste klager, zelfs naar eigen zeggen,
mogelijk om zijn gezinsleven uit te oefenen
in het land van herkomst van zijn echtgenote.
Derhalve stelt het Hof vast dat er geen sprake
is van een schending van artikel 8 EVRM.
Artikel 14 EVRM in combinatie met Artikel 8
EVRM
Wat rest is de vraag of Denemarken het discriminatieverbod
heeft geschonden bij de
toepassing van het hechte band criterium.
Aan dit criterium is voldaan als een Deens
staatsburger achtentwintig jaar in Denemarken
heeft verbleven. Hierbij is volgens de
klagers sprake van discriminatie op grond
van etnische afkomst, omdat dit meer personen
treft die een buitenlandse etnische
afkomst hebben dan personen met een
Deense etnische afkomst. Het Hof stelt, op
basis van de bepalingen uit de Deense
vreemdelingenwet, vast dat er geen sprake is
van directe discriminatie op grond van etnische
afkomst. Wel is er sprake van indirecte
discriminatie, omdat de maatregel meer
Denen met een niet Deense afkomst treft
dan Denen met een Deense afkomst. Deze
laatste categorie zal doorgaans vaker voldoen
aan het criterium dat gedurende achtentwintig
jaar in Denemarken moet zijn
gewoond. Toch is er volgens het Hof geen
sprake van indirecte discriminatie op grond
van etniciteit, maar in plaats daarvan vallen
de klagers binnen de bescherming van het
verbod op discriminatie op grond van hun
‘other status’ binnen de definitie van artikel
14 EVRM. Het Hof neemt aan dat er sprake is
van discriminatie op grond van het feit dat
de klagers nog geen achtentwintig jaar in
Denemarken hebben gewoond ten opzichte
van personen die dit wel hebben gedaan.
Over de rechtvaardiging van deze ongelijke
behandeling stelt het Hof dat staten voor
wat betreft gezinshereniging gunstigere
voorwaarden mogen hanteren voor personen
die sterke banden hebben met het gastland.
Dit wordt als ‘pursuasive social reasons’
door het Hof als legitiem doel geaccepteerd.
Over de proportionaliteit van de ongelijke
behandeling is het Hof kritisch. De toepassing
van de hechte band eis maakt het voor
personen die op latere leeftijd het Deens
staatsburgerschap hebben gekregen bijna
onmogelijk om in aanmerking te komen
voor gezinshereniging. Het Hof ziet niet in
waarom een persoon die korter in Denemarken
heeft verbleven dan achtentwintig jaar
bij voorbaat een minder sterke band met
Denemarken zou hebben. Toch oordeelt het
Hof dat er geen sprake is van een schending
van artikel 14 EVRM in combinatie met artikel
8 EVRM. Het komt tot dit oordeel op
basis van de individuele omstandigheden
van de klagers. De tweede klaagster heeft volgens
het Hof een zeer zwakke band met
Denemarken en een sterke band met het
land van herkomst. Ook had de eerste klager
op het moment van de aanvraag tot gezinshereniging
slechts twee jaar eerder het Deense
staatsburgerschap verkregen. Onder die
omstandigheden kan volgens het Hof niet
worden gesteld dat de ongelijke behandeling
in dit individuele geval disproportioneel is
ten opzichte van het legitieme doel.
D. Slotsom
Het Hof oordeelt unaniem dat er geen sprake
is van een schending van artikel 8 EVRM en
met vier tegen drie stemmen dat er ook geen
sprake is van een schending van artikel 14
EVRM in combinatie met artikel 8 EVRM.
Rechters Raimondi en Spano hebben een
concurring opinion geschreven, waarin zij
aangeven dat volgens hen het Hof had moeten
afzien van het bekritiseren van het Deense
vreemdelingenrecht voor wat betreft het
hechte band vereiste in abstracte zin. Rechters
Sajó, Vučinić en Kūris voeren in hun dissenting
opinion aan dat zij het niet eens zijn
met de rechtvaardiging van de ongelijke
behandeling door de meerderheid.
Hof van Justitie van de
Europese Unie
Deze rubriek is verzorgd door M. Bulterman,
medewerker van de Directie Juridische Zaken,
Afdeling Europees Recht van het Ministerie
van Buitenlandse Zaken. De volledige
uitspraken van het EU-Hof zijn beschikbaar
via www.curia.europa.eu.
1346
Arrest van 1 juli 2014, nr. C-573/12
(Grote Kamer: V. Skouris, president, K.
Lenaerts, vicepresident, A. Tizzano, L. Bay
Larsen, T. von Danwitz, M. Safjan, C. G.
Fernlund, kamerpresidenten, E. Levits, A. Ó
Caoimh, A. Arabadjiev, C. Toader, D. Šváby,
M. Berger, A. Prechal (rapporteur),
E. Jarašiūnas, rechters)
Verhandelbare groenestroomcertificaten.
Verplichting voor elektriciteitsleveranciers
en bepaalde verbruikers om jaarlijks bij
bevoegde autoriteit een bepaald aantal
groenestroomcertificaten in te leveren.
Weigering om groenestroomcertificaten toe
te kennen voor buiten betrokken lidstaat
gelegen productie-installaties. Richtlijn
2009/28. Vrij verkeer van goederen.
(Richtlijn 2009/28, VWEU art. 34, Richtlijn
2001/77/EG, Richtlijn 2003/30/EG)
Ålands Vindkraft AB vs. Energimyndigheten
Feiten en nationale procedure
Ålands Vindkraft verzoekt de bevoegde
Zweedse autoriteit om haar windmolenpark
Oskar, dat op de Finse eilandengroep Åland
is gelegen, te erkennen met het oog op de
toekenning van stroomcertificaten. Dit verzoek
wordt afgewezen omdat alleen in Zweden
gelegen installaties voor groenestroomproductie
worden erkend voor de toekenning
van stroomcertificaten. In de daarop volgende
procedure voor de Zweedse rechter voert
Ålands Vindkraft aan dat de Zweedse regeling
inzake groenestroomcertificaten in strijd
is met het Unierecht. De Zweedse rechter
besluit hierover vragen aan het Hof voor te
leggen.
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27 1845

Rechtspraak
Prejudiciële vragen
De verwijzende rechter vraagt of Richtlijn
2009/28 ter bevordering van het gebruik van
energie uit hernieuwbare bronnen en houdende
wijziging en intrekking van Richtlijn
2001/77/EG en Richtlijn 2003/30/EG (PbEG L
140, p. 16) toestaat dat een lidstaat een
steunregeling invoert, die bij de toekenning
van verhandelbare certificaten aan groenestroomproducenten
enkel rekening houdt
met de in die staat geproduceerde groene
stroom en die leveranciers. Ook wenst de verwijzende
rechter te vernemen of een regeling
zoals de Zweedse regeling inzake groenestroomcertifcaten
een maatregel van gelijke
werking als een kwantitatieve invoerbeperking
in de zin van artikel 34 VWEU vormt.
Indien dat het geval is, vraagt de rechter zich
af of een dergelijke regeling kan worden
gerechtvaardigd door de doelstelling om de
groenestroomproductie te bevorderen.
Ten slotte wordt de vraag voorgelegd of - in
het geval de Zweedse regeling verenigbaar is
met artikel 34 VWEU - het Unierecht en dan
inzonderheid of het in dat recht neergelegde
rechtszekerheidsbeginsel zich ertegen verzet
dat de beperking van de territoriale werkingssfeer
niet uitdrukkelijk is terug te vinden
in de bepalingen van die regeling.
De uitspraak van het Hof
In antwoord op de vraag op de eerste vraag
constateert het Hof dat de Uniewetgever,
door Richtlijn 2009/28 vast te stellen, de
mogelijkheid van een territoriale beperking,
zoals aan de orde in de Zweedse regeling
inzake groene stroom, heeft behouden. Zo
bepaalt artikel 3, lid 3, van Richtlijn 2009/28
uitdrukkelijk dat de lidstaten het recht hebben
om te besluiten in welke mate zij in een
andere lidstaat uit hernieuwbare bronnen
geproduceerde energie steunen. Ook blijkt
uit de bepalingen van de richtlijn dat de
Uniewetgever niet de bedoeling had de lidstaten
die hebben gekozen voor een steunregeling
die gebruikmaakt van groenestroomcertificaten,
te verplichten om deze
regeling ten goede te laten komen van in een
andere lidstaat geproduceerde groene
stroom.
Vervolgens gaat het Hof in op de toepasselijkheid
van artikel 34 VWEU. Volgens het Hof
heeft Richtlijn 2009/28 geen harmonisatie tot
stand gebracht die een toetsing van een regeling,
zoals die in het hoofdgeding, aan artikel
34 VWEU kan uitsluiten. De richtlijn regelt
volgens het Hof de territoriale werkingssfeer
van de nationale steunregelingen, maar bevat
niet een uitputtende harmonisatie van dergelijke
regelingen. Deze kunnen bijgevolg nog
steeds aan artikel 34 VWEU worden getoetst.
Volgens het Hof vormt een regeling inzake
groenestroomcertificaten zoals de Zweedse
een belemmering van het vrij verkeer. Deze
belemmering kan evenwel in beginsel
gerechtvaardigd worden door de doelstelling
het gebruik van hernieuwbare energiebronnen
te bevorderen. Voor de rechtvaardiging
van die nationale regeling is echter vereist dat
zij voldoet aan de vereisten van het evenredigheidsbeginsel,
te weten dat zij geschikt en
noodzakelijk is om het nagestreefde legitieme
doel te bereiken. Het Hof overweegt dat, in de
huidige stand van het Unierecht, een territoriale
beperking als aan de orde in de Zweedse
regeling, in de huidige stand van het Unierecht,
kan worden geacht noodzakelijk te zijn
ter verwezenlijking van de in casu nagestreefde
legitieme doelstelling om een veelvuldiger
gebruik van hernieuwbare energiebronnen in
de elektriciteitsproductie te bevorderen. Het
Hof erkent dat de aan een verhoging van de
productie van groene stroom ten grondslag
liggende milieubeschermingsdoelstelling a
priori binnen de Unie lijken te kunnen worden
nagestreefd los van het feit dat deze verhoging
haar oorsprong vindt in installaties
die in een specifieke lidstaat zijn gelegen.
Aangezien het Unierecht de nationale steunregelingen
voor groene stroom niet heeft
geharmoniseerd, is het de lidstaten echter in
beginsel toegestaan te bepalen dat enkel voor
de productie van groene stroom op hun
grondgebied aanspraak kan worden gemaakt
op dergelijke regelingen. Het Hof wijst er daarbij
op dat de omstandigheid dat een nationale
steunregeling aldus is opgezet dat zij rechtstreeks
ten goede komt aan de productie van
groene stroom, veeleer dan aan het loutere
verbruik ervan, met name kan worden verklaard
vanuit het feit dat het groene karakter
van elektriciteit enkel betrekking heeft op de
productiewijze ervan en de met de vermindering
van de broeikasgasuitstoot verband houdende
milieudoelstellingen aldus voornamelijk
in de productiefase effectief kunnen
worden nagestreefd. Het is moeilijk om de
specifieke oorsprong van de groene stroom te
bepalen nadat deze is opgenomen in het
transmissie- of distributienetwerk. Het Hof
overweegt verder dat het voor de goede werking
van de nationale steunregelingen van
essentieel belang is dat de lidstaten greep
hebben op het effect en de kosten van die
steunregelingen, en tegelijk het vertrouwen
van de investeerders bewaren.
Het Hof concludeert dat Zweden het evenredigheidsbeginsel
niet heeft geschonden door
het loutere feit dat het de regeling inzake
groenestroomcertificaten enkel ten goede
laat komen aan op het nationale grondgebied
geproduceerde stroom.
In antwoord op de vraag of het Unierecht
verplicht dat de beperking van de territoriale
werkingssfeer uitdrukkelijk wordt opgenomen
in de bepalingen van de regeling, brengt
het Hof in herinnering dat het aan de nationale
rechter is om na te gaan of het rechtszekerheidsbeginsel
is geëerbiedigd. Dit beginsel
vereist dat rechtsregels duidelijk en nauwkeurig
zijn en dat de toepassing ervan voor de
justitiabelen voorzienbaar is. Bij de beoordeling
of is voldaan aan de vereisten van het
rechtszekerheidsbeginsel, mag de verwijzende
rechter rekening houden met alle relevante
elementen die blijken uit de bewoordingen,
de doelstelling of de opzet van die
regeling. Dit betekent onder meer dat de
rechter in aanmerking mag nemen dat de
Zweedse regeling is vastgesteld in de context
van de uitvoering van Richtlijn 2009/28.
Zoals blijkt uit het antwoord op de eerste
vraag staat deze richtlijn uitdrukkelijk toe dat
de lidstaten een territoriaal beperkte steunregeling
invoeren. Gelet hierop en onder voorbehoud
van de eindbeoordelingen die vallen
onder de uitsluitende bevoegdheid van de
nationale rechter, blijkt volgens het Hof niet
dat een regeling als de Zweedse kan indruisen
tegen het rechtszekerheidsbeginsel.
Conclusie
Richtlijn 2009/28 staat toe dat een lidstaat
een steunregeling invoert die bij de toekenning
van verhandelbare certificaten aan producenten
van elektriciteit uit hernieuwbare
bronnen enkel rekening houdt met de uit die
bronnen in die staat geproduceerde stroom,
en die de leveranciers en bepaalde verbruikers
van elektriciteit verplicht om jaarlijks bij
de bevoegde autoriteit een met een deel van
hun totale elektriciteitslevering of -verbruik
overeenstemmend aantal van die certificaten
in te leveren.
Artikel 34 VWEU staat niet in de weg aan een
territoriale beperking van een dergelijke
steunregeling.
Het is aan de nationale rechterlijke instantie
om, rekening houdend met alle relevante
elementen waaronder de normatieve context
van het Unierecht waarvan de nationale regeling
deel uitmaakt, na te gaan of die regeling
voldoet aan de vereisten van het rechtszekerheidsbeginsel.
1846 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27

Rechtspraak
Hoge Raad (civiele kamer)
Deze rubriek wordt verzorgd door mr. G.C.C.
Lewin, lid van het Gemeenschappelijk Hof
van Justitie van het Caribische deel van het
Koninkrijk. De uitspraken zijn integraal in te
zien op www.rechtspraak.nl.
1347
27 juni 2014, nr. 13/02847
(Mrs. E.J. Numann, G. Snijders, G. de Groot,
M.V. Polak, T.H. Tanja-van den Broek; A-G
mr. E.B. Rank-Berenschot)
ECLI:NL:HR:2014:1532
Procesrecht. Twee erfgenamen strijden over
de verdeling van een nalatenschap. Een van
hen heeft lange tijd gewoond in een
woning die tot de onverdeelde nalatenschap
behoorde. De andere erfgenaam verlangt
een vergoeding voor het woongenot,
met rente. De rechter heeft daarover geoordeeld
in een eerdere procedure. HR: 1. Uitleg
dictum. Afwijzing van het meer of
anders gevorderde. Het dictum van een uitspraak
moet worden uitgelegd in het licht
en met inachtneming van de overwegingen
die tot de beslissing hebben geleid. Het oordeel
van het hof dat de afwijzing van ‘wat
meer of anders is gevorderd’ mede betrekking
heeft op de rente over het bedrag van
het woongenot, is zonder nadere motivering
onbegrijpelijk. 2. Uitleg gedingstukken.
Gezag van gewijsde. In de stellingen
van de procespartij ligt besloten dat zij zich
heeft beroepen op het gezag van gewijsde.
De wederpartij heeft dit beroep ook aldus
begrepen en zich daartegen verweerd.
(RO art. 79 lid 1; Rv art. 236)
Z, adv. mrs. B.T.M. van der Wiel en J. Mencke,
vs. de erven van H, adv. mr. S. Kousedghi.
Feiten en procesverloop
Bij testament van 24 april 1970 heeft een
erflater zijn huishoudster H en zijn pleegzoon
Z tot zijn enige erfgenamen benoemd,
ieder voor de helft. De erflater is in 1980
overleden.
Tot de nalatenschap behoort een woning, die
door de erflater en H werd bewoond. Na het
overlijden van de erflater heeft H de bewoning
ononderbroken voortgezet. Zij heeft
kamers van de woning aan derden verhuurd.
In 2002 heeft Z vorderingen tegen H ingesteld
in verband met de verdeling van de
nalatenschap (de eerdere procedure). In die
procedure heeft de rechtbank vonnissen
gewezen op 20 augustus 2003 en 9 maart
2005. Tijdens het hoger beroep in de eerdere
procedure is H overleden. De erven van H
hebben het geding voortgezet. Het hof heeft
arrest gewezen op 12 mei 2009. Het daartegen
gerichte cassatieberoep is verworpen in
HR 25 maart 2011, ECLI:NL:HR:2011:BP0531.
In dit geding heeft Z onder meer gevorderd
dat voor recht wordt verklaard dat de erven
van H in de nalatenschap dienen in te brengen
de vergoeding voor woongenot zoals
vastgesteld bij arrest van 12 mei 2009 en de
daarover te berekenen rente, en € 183 483,
met rente, ter zake van genoten vruchten. De
rechtbank heeft deze vordering afgewezen.
Het hof heeft het vonnis van de rechtbank
op dit punt bekrachtigd. Daartoe heeft het
hof het dictum van het vonnis van de rechtbank
van 9 maart 2005 aldus uitgelegd dat
de rechtbank de vordering tot betaling van
wettelijke rente over de woonvergoeding
heeft afgewezen.
Hoge Raad
Het dictum van een uitspraak moet worden
uitgelegd in het licht en met inachtneming
van de overwegingen die tot de beslissing
hebben geleid (vgl. HR 21 januari 1998,
ECLI:NL:HR:1998:ZC2553, NJ 1998/544 (Kruidvat
vs. Lancôme); HR 19 november 2010,
ECLI:NL:HR:2010:BN7084 (Nieuwe Dam vs.
VvE)). Hieruit volgt dat indien het dictum
een afwijzing van het ‘meer of anders’ gevorderde
of verzochte bevat, in het licht en met
inachtneming van de overwegingen die tot
de beslissing hebben geleid, moet worden
bepaald of die afwijzing betrekking heeft op
een (bepaald deel van de) vordering of een
(bepaald deel van het) verzoek, dan wel of de
rechter die vordering of dat verzoek over het
hoofd heeft gezien en de afwijzing daarop
dan ook geen betrekking heeft (vgl. HR 10
april 2009, ECLI:NL:HR:2009:BH2465, NJ
2009/183 (Teeuwe vs. Trijber)). In het onderhavige
geval is de rechtbank in de overwegingen
van haar eindvonnis (in de eerdere procedure)
tot de conclusie gekomen dat H
wegens genoten woongenot een bedrag in de
boedel moet inbrengen ‘vermeerderd met de
wettelijke rente’. In het licht hiervan is het
oordeel van het hof dat de afwijzing van ‘wat
meer of anders is gevorderd’ in het dictum
van dat eindvonnis, mede betrekking heeft
op de door Z gevorderde rente over het
bedrag van het woongenot, zonder nadere
motivering onbegrijpelijk. Ook de klacht met
betrekking tot het beroep van Z op gezag van
gewijsde treft doel. In de stellingen van Z ligt
besloten dat hij zich heeft beroepen op het
gezag van gewijsde van de beslissing ten aanzien
van de rentevordering, en de erven van
H hebben dit beroep ook aldus begrepen en
zich daartegen verweerd (vgl. HR 24 september
2004, ECLI:NL:HR:2004:AP6874, NJ
2006/200 (Dryade vs. Staat der Nederlanden)).
Bij die stand van zaken is het oordeel van het
hof zonder nadere motivering onbegrijpelijk.
Volgen vernietiging en verwijzing.
De A-G concludeert tot verwerping. Zij meent
dat de klacht over de uitleg van het dictum weliswaar
terecht is voorgesteld (2.29), maar dat Z
in de feitelijke instanties geen voldoende duidelijk
beroep op gezag van gewijsde heeft gedaan
(2.18-2.21). Onder 2.8-2.11 gaat zij in op de
begrippen ‘vrucht’ en ‘gebruiksvergoeding’ in
verband met gemeenschappelijke goederen.
1348
27 juni 2014, nr. 13/03764
(Mrs. E.J. Numann, A.M.J. van Buchem-
Spapens, A.H.T. Heisterkamp, M.V. Polak,
T.H. Tanja-van den Broek; A-G mr. J. Spier)
ECLI:NL:HR:2014:1558
Verzekering. Een schadeclaim wordt
ingediend onder een aansprakelijkheidsverzekering
voor bedrijven. De verzekeraar
weigert dekking op de grond dat de activiteiten
waarop de schadeclaim betrekking
heeft, niet zijn meeverzekerd. HR: 1. Polisuitleg.
Dekkingsomvang. Geen van de
aangevoerde omstandigheden wijst erop
dat de verzekeraar heeft moeten begrijpen
dat de verzekeringnemer beoogde ook de
onderhavige activiteiten mee te verzekeren.
2. Redelijkheid en billijkheid. Indien de verzekeraar
premie heeft geïnd voor een risico
dat achteraf bezien niet heeft bestaan, kan
dat meebrengen dat zij gehouden is tot
premierestitutie. De enkele inning van
premie noopt evenwel niet tot de conclusie
dat de verzekeraar dekking moet verlenen
voor schade als gevolg van de onderhavige
activiteiten.
(BW art. 6:248 lid 2, 7:938)
A en C, adv. mrs. N.T. Dempsey en D.A. van
der Kooij, vs. Aegon, adv. mrs. R.L. Bakels en
A. van Staden ten Brink.
Feiten en procesverloop
X is bestuurder van A. A is bestuurder en
enig aandeelhouder van B. B is bestuurder en
enig aandeelhouder van C. X dreef via de
vennootschappen A, B en C een groothandel
in aardappelen. Deze onderneming is in 2005
beëindigd. B is eigenaar van loodsen. Na de
beëindiging van de aardappelgroothandel
heeft C in opdracht van B loodsen aan derden
verhuurd als opslagruimte. De met
Aegon gesloten aansprakelijkheidsverzekering
is met ingang van 1 januari 2006 aangepast.
In de gewijzigde polis werd als verzeke-
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27 1847

Rechtspraak
ringnemer ‘A’ vermeld en als verzekerd risico
de aansprakelijkheid van de verzekeringnemer
in de hoedanigheid van ‘eigenaar/exploitant
van een uitzendbureau, tevens verhuur
van onroerend goed’. De premie voor deze
verzekering werd berekend over de door X
opgegeven loonsom. Over 2007 is € 466 aan
premie betaald. In 2007 is in twee loodsen
van B brand uitgebroken. In die loodsen
bevonden zich zaken van huurders. De huurders
hebben C aansprakelijk gesteld. Aegon
heeft geweigerd dekking te verlenen.
In dit geding hebben A en C onder meer een
verklaring voor recht gevorderd dat C aanspraak
kan maken op dekking onder de verzekeringsovereenkomst.
De rechtbank heeft de
vorderingen afgewezen. Het hof heeft het
vonnis van de rechtbank bekrachtigd. Het hof
heeft daartoe overwogen dat de verzekeringsovereenkomst
niet aldus kan worden uitgelegd
dat de activiteiten van B en C als respectievelijk
eigenaar en verhuurder van
opslagruimte waren meeverzekerd en dat A
en C geen omstandigheden hebben gesteld
die meebrengen dat het beroep van Aegon op
het ontbreken van dekking naar maatstaven
van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar
is.
Hoge Raad
Onderdeel 2.3 bestrijdt voornoemd oordeel
van het hof met een beroep op de volgende
omstandigheden:
1. de ‘A Groep’ heeft vanaf 2001 premie
betaald gebaseerd op de omzet/loonsom van
alle vennootschappen, welke premie ‘past bij
het verzekeren van alle vennootschappen en
het daaraan voor Aegon verbonden risico’;
2. het op de polis als verzekeringnemers/verzekerden
bijschrijven van C en B in 2009
bracht geen wijziging van de premie mee,
zodat de vermelding van beide vennootschappen
een formaliteit was;
3. indien achteraf vastgesteld zou worden dat
alleen A verzekerd is geweest, heeft Aegon
jarenlang premie betaald gekregen, zonder
dat zij risico heeft gelopen.
Het onderdeel faalt. Het bestreden oordeel is
niet onbegrijpelijk, ook niet in het licht van
de genoemde omstandigheden. Wat betreft
de uitleg van de verzekeringsovereenkomst
ziet het onderdeel eraan voorbij dat geen van
de genoemde omstandigheden erop wijst dat
Aegon bij de opgave van de wijziging met
ingang van 1 januari 2006 heeft moeten
begrijpen dat A en C beoogden ook de onderhavige
opslagactiviteiten mee te verzekeren.
Wat betreft het oordeel dat niet kan worden
gezegd dat het beroep op het ontbreken van
dekking naar maatstaven van redelijkheid en
billijkheid onaanvaardbaar is, geldt voorts
het volgende. Indien Aegon premie heeft
geïnd voor een risico dat achteraf bezien niet
heeft bestaan, kan dat meebrengen dat zij
gehouden is tot premierestitutie (art. 7:938
BW). De enkele inning van premie noopt
evenwel niet tot de conclusie dat Aegon op
grond van art. 6:248 lid 2 BW dekking moet
verlenen voor schade als gevolg van de
onderhavige activiteiten.
Volgt verwerping.
De A-G concludeert tot vernietiging en verwijzing.
Hij acht de klacht tegen de verwerping
van het beroep op de beperkende werking van
de redelijkheid en billijkheid gegrond (4.7-4.9)
1349
27 juni 2014, nr. 13/04145
(Mrs. F.B. Bakels, A.M.J. van Buchem-
Spapens, C.A. Streefkerk, A.H.T. Heisterkamp,
C.E. Drion; A-G mr. J.C. van Oven)
ECLI:NL:HR:2014:1537
Onteigening. Overleden eigenaar. HR: Voor
het geval dat de bij het onteigeningsbesluit
aangewezen eigenaar is overleden, bepaalt
de Onteigeningswet dat het geding wordt
gevoerd tegen een op verzoek en op kosten
van de onteigenende partij te benoemen
derde. De onteigeningsprocedure voorziet
niet in de mogelijkheid tot benoeming van
een derde nadat het geding is aangevangen.
(OW art. 18 lid 1, 20 lid 1 en 3)
Y, adv. mrs. M.W. Scheltema en R.T.
Wiegerink, vs. de gemeente Hoogeveen,
adv. mr. J.A.M.A. Sluysmans.
Feiten en procesverloop
De gemeenteraad van Hoogeveen heeft
besloten tot onteigening van een perceel. In
de bij het besluit behorende lijst is als eigenaar
van het perceel aangewezen X, met vermelding
dat hij is overleden op 25 februari
1998. Y is de erfgenaam van X.
In dit geding heeft de Gemeente zowel wijlen
X als Y gedagvaard voor de rechtbank en
gevorderd bij vervroeging de onteigening
van het perceel uit te spreken. Y heeft zich
beroepen op niet-ontvankelijkheid van de
gemeente op de grond dat de gemeente heeft
verzuimd de rechtbank op de voet van art. 20
OW om benoeming van een ‘derde’ te verzoeken.
De rechtbank heeft bij tussenvonnis de
gemeente de gelegenheid gegeven om alsnog
het verzoek als bedoeld in art. 20 OW te
doen. Vervolgens heeft zij Y benoemd als derde
in de zin van art. 20 Ow. Daarna heeft zij
de vervroegde onteigening uitgesproken.
Hoge Raad
Voor zover voor het onderhavige geschil van
belang volgt uit art. 18 lid 1 OW dat het onteigeningsgeding
aanvangt doordat de onteigenende
partij overgaat tot dagvaarding van
degene die bij het onteigeningsbesluit als
eigenaar is aangewezen. Voor het geval dat
de bij het onteigeningsbesluit aangewezen
eigenaar is overleden, bepaalt art. 20 lid 3 in
verbinding met lid 1 OW dat het geding
wordt gevoerd tegen een op verzoek en op
kosten van de onteigenende partij te benoemen
derde. Uit deze wetsartikelen, in samenhang
bezien, volgt dat de derde dient te zijn
benoemd voordat het onteigeningsgeding
- tegen die derde als formele procespartij -
wordt aangevangen. De onteigeningsprocedure
voorziet niet in de mogelijkheid tot
benoeming van een derde nadat het geding
is aangevangen. Gelet op het bovenstaande
heeft de rechtbank ten onrechte - na aanvang
van het geding - de mogelijkheid geopend tot
benoeming van een derde, heeft zij ten
onrechte de gemeente in de gelegenheid
gesteld daartoe een verzoek te doen en heeft
zij ten onrechte de onteigening van het perceel
uitgesproken tegen (A als) een derde in
de zin van art. 20 OW. De Hoge Raad kan zelf
de zaak afdoen.
Volgen vernietiging van het vonnis, niet-ontvankelijkverklaring
van de gemeente in haar
vordering tegen X en A en terugwijzing voor
vaststelling van de proceskostenvergoeding
in de eerste aanleg.
De A-G concludeert dienovereenkomstig. Hij
bespreekt art. 20 OW onder 3.2-3.11.
1350
27 juni 2014, nr. 13/04378
(Mrs. C.A. Streefkerk, M.V. Polak,
T.H. Tanja-van den Broek;
A-G mr. E.M. Wesseling-van Gent)
ECLI:NL:HR:2014:1540
Kinderalimentatie. Grenzen rechtsstrijd.
Het hof heeft overwogen dat ‘wat er ook zij
van het al dan niet samenwonen van de
man en zijn nieuwe partner, de man
voldoende aangetoond heeft dat hij en zijn
nieuwe partner voor twee huizen woonlasten
hebben’. HR: Het hof is buiten de
grenzen van de rechtsstrijd getreden. Voorts
had het hof niet in het midden mogen
laten of de man met zijn nieuwe partner
samenwoont.
(Rv art. 24; BW art. 1:392)
De vrouw, adv. mr. S. Kousedghi, vs. de man,
adv. mr. J.F.M. van Weegberg.
1848 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27

Rechtspraak
Feiten en procesverloop
Partijen zijn in 2005 gescheiden. In de echtscheidingsbeschikking
is bepaald dat de man
een bijdrage in de kosten van verzorging en
opvoeding van de vier kinderen zal voldoen
van € 60 per kind per maand. De man is
gehuwd met X.
In dit geding heeft de vrouw wijziging van de
kinderalimentatie verzocht. De rechtbank en
het hof hebben de kinderalimentatie gewijzigd.
Het hof heeft overwogen dat ‘wat er ook
zij van het al dan niet samenwonen van de
man en X, de man voldoende aangetoond
heeft dat hij en X voor twee huizen woonlasten
hebben’, en vervolgens beslist om daarom
rekening te houden ‘met de helft van de totale
woonlasten van de man en X’.
Hoge Raad
De man heeft in hoger beroep slechts de
woonlasten met betrekking tot zijn eigen
woning opgevoerd, terwijl hij de informatie
over de woonlasten van X met betrekking tot
haar huurwoning uitsluitend in het geding
heeft gebracht ter onderbouwing van zijn
betoog dat X niet in staat is bij te dragen in
de woonlasten van de man en dat zijn woonlasten
derhalve niet mogen worden gehalveerd.
Anders dan het hof kennelijk tot uitgangspunt
heeft genomen, heeft de man het
bedrag van de woonlasten van X met betrekking
tot haar huurwoning derhalve niet
opgevoerd als woonlasten die van invloed
zijn op zijn draagkracht. Aldus is het hof buiten
de grenzen van de rechtsstrijd getreden.
Voorts heeft de man in hoger beroep aangevoerd
dat hij niet met X samenwoont. De
vrouw heeft deze stelling betwist. Volgens de
vrouw is X in staat bij te dragen in de woonlasten
van de man en mag het aanhouden
van de huurwoning door X niet ten laste
komen van de draagkracht van de man; daarom
moet volgens de vrouw slechts rekening
worden gehouden met de helft van de woonlasten
van de man. Bij die stand van zaken
had het hof niet in het midden mogen laten
of de man met X samenwoont.
Volgen vernietiging en verwijzing, overeenkomstig
de conclusie van de A-G.
1351
27 juni 2014, nr. 13/05083
(Mrs. A.M.J. van Buchem-Spapens, C.E.
Drion, G. Snijders; A-G mr. J. Wuisman)
ECLI:NL:HR:2014:1557
Uitleg gedingstukken. HR: De uitleg die het
hof aan de stellingen van de appellant in
de memorie van grieven heeft gegeven, is
niet onbegrijpelijk.
(RO art. 79 lid 1)
A c.s., adv. mrs. R.L. Bakels en A. van Staden
ten Brink, vs. B, niet verschenen.
Feiten en procesverloop
Partijen hebben met elkaar onderhandeld
over de mogelijke koop van een pand van A
door B. Op 9 november 2007 spraken partijen
voor het eerst met elkaar hierover. Op 31
december 2007 heeft B laten weten het pand
niet te willen kopen.
In dit geding heeft A gevorderd dat B wordt
veroordeeld tot nakoming van de volgens A
tot stand gekomen koopovereenkomst. De
rechtbank heeft de vordering toegewezen. In
het hoger beroep van B heeft het hof de vordering
alsnog afgewezen.
Hoge Raad
Het onderdeel klaagt dat het hof, door te
overwegen dat B heeft aangevoerd dat op 9
november 2007 nog slechts sprake was van
een uitnodiging om in onderhandeling te
treden, een onbegrijpelijke uitleg heeft gegeven
aan grief I van B, nu die grief niet anders
kan worden begrepen dan dat daarin naar
voren wordt gebracht dat er tussen partijen
een koopovereenkomst onder opschortende
voorwaarde tot stand is gekomen. Deze
klacht faalt. De uitleg van de processtukken
en van de standpunten van partijen is van
feitelijke aard en kan in cassatie dan ook niet
op juistheid worden onderzocht. Kennelijk
heeft het hof de stellingen van B onder 7-10
van de memorie van grieven uitgelegd als
mede behelzende een herhaald beroep op de
impliciet door de rechtbank verworpen stelling
van B in eerste aanleg dat bij het eerste
overleg op 9 november 2007 nog slechts
sprake was van een uitnodiging om in onderhandeling
te treden. Onbegrijpelijk is die uitleg
niet.
Volgt verwerping.
De A-G concludeert tot vernietiging en verwijzing.
Hij meent dat het hof een onbegrijpelijke
uitleg heeft gegeven aan grief I met toelichting
daarop (2.4-2.5).
Hoge Raad (strafkamer)
Deze rubriek wordt verzorgd door prof. mr.
P.H.P.H.M.C. van Kempen, hoogleraar
straf(proces)recht Radboud Universiteit
Nijmegen.
1352
24 juni 2014, nr. 13/03066
(Mrs. A.J.A. van Dorst, J. de Hullu, E.S.G.N.A.I.
van de Griend)
(Na conclusie van A-G mr. F.W. Bleichrodt,
strekkende tot vernietiging van het
bestreden arrest voor zover aan het oordeel
van de Hoge Raad onderworpen en in
zoverre tot terugwijzing; adv. mr. J.S. Nan,
Dordrecht)
ECLI:NL:HR:2014:1522
Medeplichtigheid aan art. 48 Sr: hoewel de
verdachte de bereidheid heeft getoond op
de uitkijk te staan en te waarschuwen als
iemand langs zou komen, is sprake van een
ontoereikende motivering nu verdachte is
weggegaan voordat het slachtoffer werd
bestolen, zodat uit de bewijsvoering anders
dan is bewezenverklaard niet volgt dat de
verdachte ‘ten tijde van het plegen van het
feit’ op de uitkijk heeft gestaan en aldus
daarbij behulpzaam is geweest.
(Sr art. 48)
Inleiding:
Verdachte is veroordeeld wegens – kort
gezegd – ‘medeplichtigheid aan diefstal, voorafgegaan
en vergezeld van geweld tegen personen,
gepleegd met het oogmerk om die
diefstal voor te bereiden en gemakkelijk te
maken, terwijl het feit wordt gepleegd door
twee of meer verenigde personen’.
Het middel klaagt over de motivering van de
bewezenverklaring voor zover inhoudende
dat de verdachte bij de daarin omschreven
diefstal met geweld opzettelijk behulpzaam
is geweest door ten tijde van het plegen van
dat feit op de uitkijk te staan.
Hoge Raad, onder meer:
3.2. Het middel is terecht voorgesteld. De
bewijsvoering houdt weliswaar in dat de verdachte
de bereidheid heeft getoond op de
uitkijk te staan en te waarschuwen als
iemand langs zou komen maar houdt tevens
in dat hij, voordat [slachtoffer] werd bestolen
zoals bewezenverklaard, al is weggegaan. Uit
de bewijsvoering volgt derhalve niet, zoals
wel bewezen is verklaard, dat de verdachte
‘ten tijde van het plegen van het feit’ op de
uitkijk heeft gestaan en aldus daarbij behulpzaam
is geweest. De bewezenverklaring is
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27 1849

Rechtspraak
niet toereikend gemotiveerd.
1353
24 juni 2014, nr. 12/00748
(Mrs. A.J.A. van Dorst, B.C. de Savornin
Lohman, J. de Hullu, N. Jörg, E.S.G.N.A.I. van
de Griend)
(Na conclusie van A-G mr. T.N.B.M.
Spronken, strekkende tot vermindering van
de opgelegde straf en tot verwerping voor
het overige; adv. mr. B.C. Swier, Amsterdam)
ECLI:NL:HR:2014:1497
Overzichtsarrest grootschalige kinderpornografie,
art. 240b Sr. Aanmerken van
virtuele kinderporno als afbeeldingen in de
zin van art. 240b lid 1 Sr: ontoereikende
motivering nu niet meer is vastgesteld dan
dat ‘voor een buitenstaander niet zonder
meer duidelijk is dat deze beelden bewerkt
zijn, laat staan dat ze “fake” zijn’, terwijl in
dit verband voor strafbaarheid is vereist
dat sprake is van hetzij een afbeelding van
een bestaand kind, hetzij een realistische
afbeelding van een niet-bestaand kind in
de zin dat de afbeelding niet van echt is te
onderscheiden (vgl. HR 12 maart 2013,
ECLI:NL:HR:2013:BY9719, NJ 2013/403).
Wijze van tenlasteleggen bij grote hoeveelheden
afbeeldingen in de zin van art. 240b
lid 1 Sr: aan de term ‘afbeelding van een
seksuele gedraging’ uit deze bepaling komt
op zichzelf onvoldoende feitelijke betekenis
toe, zodat zonder feitelijke omschrijving
van die afbeelding in de tenlastelegging de
dagvaarding niet voldoet aan art. 261 lid 1
Sv; dit geldt ook indien de tenlastelegging
betrekking heeft op meer afbeeldingen.
Overzicht van uitgangspunten omtrent tenlasteleggen
en bestraffen ter zake art. 240b
Sr: de Hoge Raad formuleert diverse
uitgangspunten wat betreft de wijze van
tenlasteleggen bij grote hoeveelheden
afbeeldingen en de wijzen waarop bij de
straftoemeting rekening kan worden
gehouden met het grootschalige karakter
van het delict.
(Sr art. 240b; Sv art. 261)
Inleiding:
Verdachte is veroordeeld wegens – kort
gezegd – ‘een afbeelding van een seksuele
gedraging, waarbij iemand die kennelijk de
leeftijd van achttien jaar nog niet heeft
bereikt, is betrokken of schijnbaar is betrokken,
vervaardigen en in bezit hebben, meermalen
gepleegd, terwijl van het plegen van dit
misdrijf een beroep of gewoonte wordt
gemaakt’ (art. 240b Sr). De bewezenverklaring
heeft betrekking op een groot aantal afbeeldingen,
te weten ongeveer 13 000 foto’s en
ongeveer 193 films die verdachte door middel
van digitale manipulatie heeft vervaardigd en/
of in bezit heeft gehad, terwijl op die afbeeldingen
seksuele gedragingen zichtbaar zijn
waarbij personen die kennelijk de leeftijd van
achttien jaar nog niet hadden bereikt, waren
betrokken of schijnbaar waren betrokken.
Inleiding strafbaarheid
virtuele kinderporno:
Het hof heeft ten aanzien van de bewijsvoering
(blijkens r.o. 2.4 van het arrest van de
Hoge Raad) onder meer het volgende overwogen:
‘Ten aanzien van het vervaardigen van
virtuele kinderpornografie […] Verdachte
heeft als basis afbeeldingen gebruikt van
volwassenen, jongvolwassenen of van kinderen,
maar daarop een afbeelding van een
hoofd geplakt van een van de meisjes [slachtoffer
1] (destijds zestien jaar), [slachtoffer 2]
(destijds negen of tien jaar) of [slachtoffer 3]
(destijds vier jaar). Deze meisjes kende verdachte
vanuit zijn directe omgeving. Op sommige
afbeeldingen van mannen heeft hij een
afbeelding van zijn eigen hoofd geplakt,
waardoor de indruk wordt gewekt dat verdachte
sex heeft met de afgebeelde meisjes.
Volgens verdachte hebben veel van deze beelden
een “laag realiteitsgehalte met een hoog
fake (nep) gehalte” (volgens zijn ingestuurde
analyse). Dat voor verdachte, die de meisjes
uit zijn directe privé-omgeving kent, deze
foto’s een hoog “fake” gehalte hebben, moge
zo zijn. Hij kent de meisjes en weet dat zij
zelf (en hij ook) niet op de afbeeldingen voorkomen.
Voor iemand die de meisjes niet kent
ligt dit zonder meer anders. Voor een buitenstaander
is niet zonder meer duidelijk dat
deze beelden bewerkt zijn, laat staan dat ze
“fake” zijn. Naar het oordeel van het hof zijn
veel van deze afbeeldingen zonder meer als
kinderpornografie aan te merken. Het hof
heeft bij bezien van het materiaal geconstateerd
dat een aantal afbeeldingen, met name
die waarbij het hoofd van [slachtoffer 1] (destijds
zestien jaar) is gebruikt op volwassen
lichamen, niet valt aan te merken als kinderpornografie.
Voor zover deze afbeeldingen
concreet zijn genoemd in de tenlastelegging
zal verdachte daarvan worden vrijgesproken.
Volgens de raadsman kunnen afbeeldingen
waarbij het hoofd van een minderjarige op
het lichaam van een (jong)volwassene is
geplakt hoe dan ook niet als kinderpornografisch
worden gekwalificeerd. Het hof deelt
deze stelling van de raadsman niet en is van
oordeel dat de afbeeldingen waarbij het
hoofd van de overduidelijk minderjarige
[slachtoffer 2] of [slachtoffer 3] is gebruikt op
(jong)volwassen lichamen als kinderpornografie
zijn aan te merken’.
Het tweede middel is gericht tegen het oordeel
van het hof dat de afbeeldingen van
[slachtoffer 2] en [slachtoffer 3] moeten worden
aangemerkt als afbeeldingen in de zin
van art. 240b lid 1 Sr.
Hoge Raad, over strafbaarheid
van virtuele kinderporno
onder meer:
3.2.1. Het hof heeft blijkens zijn hiervoor
onder 2.4 weergegeven overweging vastgesteld
dat de verdachte voor het vervaardigen
van de ‘virtuele kinderpornografie (...) als
basis afbeeldingen [heeft] gebruikt van volwassenen,
jongvolwassenen of van kinderen’.
3.2.2. Het hof heeft geoordeeld dat van die
afbeeldingen de afbeeldingen waarbij het
hoofd van [slachtoffer 2] of [slachtoffer 3]
- die blijkens de vaststellingen van het hof 9
of 10 jaar respectievelijk 4 jaar oud waren -
op het lichaam van een (jong)volwassene is
geplakt, ook moeten worden aangemerkt als
afbeeldingen in de zin van art. 240b, eerste
lid, Sr, dus als afbeeldingen van een seksuele
gedraging waarbij personen die kennelijk de
leeftijd van achttien jaren nog niet hadden
bereikt, waren betrokken of schijnbaar waren
betrokken.
Het hof heeft in dat verband evenwel niet
meer vastgesteld dan dat ‘voor een buitenstaander
niet zonder meer duidelijk is dat
deze beelden bewerkt zijn, laat staan dat ze
‘fake’ zijn’. In aanmerking genomen dat het
in dit verband moet gaan om hetzij een
afbeelding van een bestaand kind, hetzij ‘een
realistische afbeelding van een niet-bestaand
kind in de zin dat de afbeelding niet van
echt is te onderscheiden’ (vgl. HR 12 maart
2013, ECLI:NL:HR:2013:BY9719, NJ 2013/403),
heeft het hof zijn oordeel niet toereikend
gemotiveerd.
3.3.1. Het middel is in zoverre terecht voorgesteld.
In aanmerking genomen dat uit de
gebezigde bewijsmiddelen volgt dat de in
3.2.1 bedoelde gemanipuleerde afbeeldingen
slechts een fractie betreffen van de in de
bewezenverklaring genoemde 13 000 foto’s
en 193 films die de verdachte heeft vervaardigd
en/of in bezit gehad, zodat de aard en
de ernst van het bewezenverklaarde in zijn
geheel beschouwd ook zonder de afbeeldingen
waarop 3.2.2 betrekking heeft, niet
worden aangetast, zou de Hoge Raad de verdachte
bij voorkeur om redenen van doelmatigheid
vrijspreken van dit onderdeel van de
tenlastelegging zonder evenwel de zaak terug
te wijzen of te verwijzen ter zake van de
strafoplegging nu daarvoor onvoldoende aanleiding
bestaat.
3.3.2. Uit de tenlastelegging blijkt echter niet
welke afbeeldingen de aldus gemanipuleerde
1850 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27

Rechtspraak
afbeeldingen zijn waarop 3.2.2 betrekking
heeft zodat een uitdrukkelijke (partiële) vrijspraak
niet mogelijk is. De Hoge Raad zal
daarom volstaan met de enkele vaststelling
dat het middel gegrond is.
Inleiding tenlastelegging en
straftoemeting:
In de tenlastelegging werd niet elk van de
foto’s afzonderlijk beschreven, maar werd een
opsomming gegeven van de op de foto’s voorkomende
gedragingen waarin voornoemde
seksuele gedragingen onder meer bestonden.
Genoemd werd zo bijvoorbeeld: ‘het betasten
en/of likken van de vagina en/of het houden
van een vinger tussen de schaamlippen en/
of het drukken van een stijve penis in/tegen
de vagina en/of de billen van (een) perso(o)
n(en) die kennelijk de leeftijd van 18 jaren
nog niet heeft/hebben bereikt ([onder meer]
nummer 1 op pagina 31 en/of nummer 2 op
pagina 32 en/of nummer 9 op pagina 34 en/
of nummer 16 op pagina 36 en 37 en/of
nummer 19 op pagina 37 en/of nummer 22
op pagina 38 van het proces-verbaal) en/of
[…] en/of […] en/of […] en/of […] het (laten)
vasthouden en/of in de mond (laten) nemen
van de stijve penis van een volwassen man
door een perso(o)n(en) die kennelijk de leeftijd
van 18 jaar nog niet heeft/hebben
bereikt ([onder meer] nummer 8 op pagina
34 en/of nummer 12 op pagina 35 en/of
nummer 21 op pagina 38 en/of nummer 24
op pagina 39 van het proces-verbaal) en/of
het houden van een (stijve) penis naast het
gezicht/lichaam van een perso(o)n(en) die
kennelijk de leeftijd van 18 jaar nog niet
heeft/hebben bereikt, terwijl op dat gezicht/
lichaam een op sperma gelijkende substantie
zichtbaar is ([onder meer] nummer 24 op
pagina 39 van het proces-verbaal) [enz.]’.
De raadsman heeft aangevoerd dat de dagvaarding
met betrekking tot 13 869 tenlastegelegde
foto’s en/of afbeeldingen waarop seksuele
gedragingen zichtbaar zouden zijn en
welke seksuele gedragingen niet feitelijk in de
dagvaarding zijn omschreven partieel nietig
verklaard dient te worden. Daarbij verwijst de
raadsman naar vaste jurisprudentie van de
Hoge Raad dat aan de term ‘afbeelding van
een seksuele gedraging’ onvoldoende feitelijke
betekenis toekomt. Nu de betreffende 13 869
foto’s en/of afbeeldingen niet feitelijk zijn
omschreven is voor verdachte niet duidelijk
waartegen hij zich dient te verdedigen.
Het hof verwerpt dit verweer en overweegt
daartoe onder meer: ‘Het hof volgt de lezing
van de raadsman van de tenlastelegging niet.
Het is juist dat het enkel bezigen van de term
“afbeelding van een seksuele gedraging”
onvoldoende feitelijke betekenis heeft en dat
de seksuele gedragingen feitelijk dienen te
worden omschreven. De steller van de tenlastelegging
heeft hier ook aan voldaan, onder A
en B zijn de seksuele gedragingen die voorkomen
op het aangetroffen materiaal nader
omschreven. De aangetroffen seksuele gedragingen
zijn daarbij in categorieën onderverdeeld
en per categorie is een nadere feitelijke
omschrijving van de seksuele gedraging weergegeven,
waarbij telkens aan het eind van
deze omschrijving ter adstructie wordt verwezen
naar een aantal nummers uit de selectie
van het materiaal. In de onderhavige zaak
zijn alle inbeslaggenomen multimediafiles
bekeken en beoordeeld door twee gecertificeerde
zedenrechercheurs. […] Uit deze systematische
werkwijze blijkt naar het oordeel
van het hof genoegzaam dat op deskundige
en zorgvuldige wijze een selectie is gemaakt
van beschreven afbeeldingen. Voorts is de
verdediging de mogelijkheid geboden tot
inzage van het materiaal, waarvan mededeling
is gedaan op de inleidende dagvaarding.
Van deze mogelijkheid heeft de verdediging
in de fase van het hoger beroep gebruik
gemaakt voor wat betreft het inbeslaggenomen
virtuele kinderpornografisch materiaal.
Kort voor de zitting heeft verdachte een door
hem gemaakte analyse van dit materiaal aan
het hof doen toekomen. Het hof heeft uit
eigen waarneming vastgesteld dat de onder B
beschreven afbeeldingen een algemeen beeld
geven van de bij verdachte in beslaggenomen
virtuele kinderpornografische afbeeldingen.
Gelet op het vorenstaande is het hof van oordeel
dat de dagvaarding in overeenstemming
is met de eisen gesteld in het eerste lid van
artikel 261 [Sv], zodat geen sprake is van partiële
nietigheid van de dagvaarding’.
Hoge Raad, over
tenlaste leggen en
straftoemeting onder meer:
3.3.3. Wel geeft een en ander de Hoge Raad
aanleiding tot het maken van enkele opmerkingen
over de wijze van tenlasteleggen in
zaken als de onderhavige alsmede de wijze(n)
waarop bij de straftoemeting rekening kan
worden gehouden met het grootschalige
karakter van het delict.
3.4.1. Art. 240b Sr luidde ten tijde van het
tenlastegelegde als volgt:
‘1. Met gevangenisstraf van ten hoogste vier
jaren of geldboete van de vijfde categorie
wordt gestraft degene die een afbeelding - of
een gegevensdrager, bevattende een afbeelding
van een seksuele gedraging, waarbij
iemand die kennelijk de leeftijd van achttien
jaar nog niet heeft bereikt, is betrokken of
schijnbaar is betrokken, verspreidt, openlijk
tentoonstelt, vervaardigt, invoert, doorvoert,
uitvoert of in bezit heeft.
2. Met gevangenisstraf van ten hoogste zes
jaren of geldboete van de vijfde categorie
wordt gestraft degene die van het plegen van
een van de misdrijven, omschreven in het eerste
lid, een beroep of een gewoonte maakt’.
3.4.2. Aan de term ‘afbeelding van een seksuele
gedraging’ in de zin van art. 240b, eerste
lid, Sr komt op zichzelf onvoldoende feitelijke
betekenis toe. Zonder feitelijke omschrijving
van die afbeelding in de tenlastelegging
voldoet de dagvaarding niet aan de in art.
261, eerste lid, Sv gestelde eis van opgave van
het feit (vgl. HR 28 september 2004,
ECLI:NL:HR:2004:AQ3710, NJ 2004/684). Er
bestaat geen grond anders te oordelen in het
geval de tenlastelegging betrekking heeft op
meer afbeeldingen.
3.5. Het is de Hoge Raad bekend dat onduidelijkheid
bestaat over de wijze waarop in het
bijzonder het grootschalige bezit van - kort
gezegd - kinderporno waarop art. 240b, tweede
lid, Sr ook betrekking heeft, kan of moet
worden tenlastegelegd. De onderhavige
- enerzijds onnodig uitgebreide en anderzijds
weinig precieze - tenlastelegging is daarvan
een voorbeeld. Dit thema vraagt om praktisch
werkbare uitgangspunten die tot een
uniforme rechtstoepassing leiden. De Hoge
Raad zal in dit arrest enkele uitgangspunten
formuleren wat betreft de strafrechtelijke
beoordeling van het op grotere schaal voorhanden
hebben van kinderporno. Een zekere
ruwheid is daarbij onvermijdelijk. Dat geldt
ook voor de toepassing van die uitgangspunten
in de praktijk.
3.6. In HR 20 december 2011,
ECLI:NL:HR:2011:BS1739, NJ 2012/147 is overwogen:
‘Opmerking verdient nog dat niets zich ertegen
verzet dat ingeval het gaat om een groot
aantal afbeeldingen de steller van de tenlastelegging
zich beperkt tot een selectie van
(representatieve) afbeeldingen. Bewezenverklaring
daarvan kan dan immers worden
gekwalificeerd als ‘meermalen gepleegd’, terwijl
het mogelijk voor de straftoemeting relevante
grootschalige karakter van het delict
ook op andere manieren aannemelijk kan
worden gemaakt dan door middel van het
opnemen van al die afbeeldingen in de tenlastelegging
en bewezenverklaring, bijvoorbeeld
doordat dat grootschalige karakter op
de terechtzitting aan de orde wordt gesteld’.
Hetzelfde geldt indien, zoals in de onderhavige
zaak, is tenlastegelegd dat de verdachte een
gewoonte heeft gemaakt van het misdrijf. In
zo een geval behoeven in de tenlastelegging
niet meer afbeeldingen te worden beschreven
dan nodig is om, indien de pluraliteit van de
aan de verdachte verweten handelingen is
bewezen, te kunnen worden gekwalificeerd als
het maken van een gewoonte.
3.7. In zijn hiervoor onder 3.6 weergegeven
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27 1851

Rechtspraak
overwegingen heeft de Hoge Raad tot uitdrukking
willen brengen dat in gevallen als
de onderhavige bij de straftoemeting rekening
mag worden gehouden met het grootschalige
karakter van het delict ook al bevat
de tenlastelegging geen nadere aanduiding
van of verwijzing naar de hoeveelheid, doch
slechts de beschrijving van een zeer beperkt
aantal afbeeldingen. Geen rechtsregel verzet
zich immers ertegen dat de rechter bij de
strafoplegging rekening houdt met feiten en
omstandigheden die kunnen gelden als
omstandigheden waaronder het bewezenverklaarde
feit is begaan (vgl. HR 27 november
2001, ECLI:NL:HR:2001:AD4286).
Gelet op hetgeen hiervoor onder 3.5 is vooropgesteld
in verband met de wenselijkheid
in gevallen als de onderhavige van begrenzing
van enerzijds de omvang van het voorbereidend
onderzoek en anderzijds de
omvang van het onderzoek ter terechtzitting,
leidt het voorgaande ertoe dat de steller van
de tenlastelegging zich bij voorkeur zou moeten
beperken tot het beschrijven van een
gering aantal afbeeldingen, zo mogelijk ten
hoogste vijf zonder in de tenlastelegging zelf
enige aanduiding van of verwijzing op te
nemen naar een wellicht grotere hoeveelheid
waarvan die afbeeldingen deel uitmaken.
3.8.1. In geval van bewezenverklaring van het
handelen van de verdachte met betrekking
tot een of meer van die in de tenlastelegging
omschreven afbeeldingen kan vervolgens bij
de straftoemeting op verschillende manieren
rekening worden gehouden met het grootschalige
karakter van het delict.
3.8.2. In dat verband valt te denken aan de
zogenoemde voeging ad informandum van
strafbare feiten indien is voldaan aan de
daarvoor geldende voorwaarden. Wat betreft
de in dat verband relevante erkenning door
de verdachte verdient opmerking dat het
daarbij in gevallen als de onderhavige gaat
om erkenning van het grootschalige karakter,
zodat dus niet concrete afbeeldingen of de
exacte hoeveelheid kinderporno behoeven te
worden besproken.
3.8.3. Het uitblijven van een erkenning staat
overigens niet zonder meer eraan in de weg
dat bij de straftoemeting het grootschalige
karakter van het voorhanden hebben wordt
betrokken. Te denken valt aan de situatie
waarin het gaat om een verzameling waarvan
op grond van een in het voorbereidend
onderzoek ingesteld summier onderzoek in
redelijkheid mag worden verondersteld dat
het gaat om materiaal dat geheel of grotendeels
uit kinderporno bestaat, terwijl de verdachte
hetzij die veronderstelling weliswaar
niet heeft erkend doch ook niet heeft
betwist, hetzij wel heeft betwist doch de
juistheid van die betwisting op grond van
het in het voorbereidend onderzoek verrichte
onderzoek onaannemelijk is.
3.8.4. Voorts verzet geen rechtsregel zich
ertegen dat de strafoplegging mede steunt
op de uitkomst van een in het voorbereidend
onderzoek – gelet op de praktische werkbaarheid
bij voorkeur globaal te houden – steekproef
uit het aangetroffen materiaal. Zo een
steekproef komt tegemoet aan de eis dat
mensen en middelen doelmatig worden
ingezet. Wel moet in een dergelijk geval de
verdachte in de gelegenheid zijn gesteld de
bij de steekproef gehanteerde methode aan
de orde te stellen.
Volgt verwerping van het beroep.
1354
24 juni 2014, nr. 14/01878
(Mrs. A.J.A. van Dorst, J.P. Balkema,
J.W. Ilsink)
(Aanvraag tot herziening ingediend door
mr. M.R. Mantz, ’s-Gravenhage)
ECLI:NL:HR:2014:1501
Herzieningsaanvraag bij novum: de Hoge
Raad zet de eisen uiteen waaraan een herzieningsaanvraag
dient te voldoen om in
behandeling te kunnen worden genomen.
(Sv art. 457, 460)
Hoge Raad, onder meer:
3.1. Als grondslag voor een herziening kan,
voor zover hier van belang, krachtens het eerste
lid aanhef en onder c van art. 457 Sv
slechts dienen een door bescheiden gestaafd
gegeven dat bij het onderzoek op de terechtzitting
aan de rechter niet bekend was en dat
het ernstige vermoeden wekt dat indien dit
gegeven bekend zou zijn geweest, het onderzoek
van de zaak zou hebben geleid hetzij tot
een vrijspraak van de gewezen verdachte, hetzij
tot een ontslag van alle rechtsvervolging,
hetzij tot de niet-ontvankelijkverklaring van
het Openbaar Ministerie, hetzij tot de toepassing
van een minder zware strafbepaling.
3.2. Naar luid van art. 460, tweede lid, Sv
dient de aanvraag de gronden te vermelden
waarop deze berust. De aanvraag zal dus naar
behoren gemotiveerd dienen te zijn. Dat
vindt bevestiging in de memorie van toelichting
bij het wetsvoorstel dat tot het huidige
art. 460 Sv heeft geleid (Kamerstukken II
2008/09, 32045, 3, p. 32).
3.3. Hieruit - bezien in samenhang met de
omstandigheid dat ingevolge art. 460 Sv de
indiening van herzieningsaanvragen is voorbehouden
aan rechtsgeleerde raadslieden en
de procureur-generaal bij de Hoge Raad -
volgt dat uitsluitend een herzieningsaanvraag
welke aan deze motiveringseis voldoet,
in behandeling kan worden genomen. Een
aanvraag die daaraan niet beantwoordt, is
niet aan aanvraag als in de wet bedoeld en
moet daarom buiten behandeling blijven.
3.4. Dat betekent dat ingeval een op art. 457,
eerste lid aanhef en onder c, Sv steunende
aanvraag een beroep doet op een door
bescheiden gestaafd gegeven dat bij het
onderzoek op de terechtzitting aan de rechter
niet bekend was en dat het ernstige vermoeden
wekt dat indien dit gegeven bekend
zou zijn geweest, het onderzoek van de zaak
zou hebben geleid hetzij tot een vrijspraak
van de gewezen verdachte, hetzij tot een ontslag
van alle rechtsvervolging, hetzij tot de
niet-ontvankelijkverklaring van het Openbaar
Ministerie, hetzij tot de toepassing van
een minder zware strafbepaling,
a. de aanvraag een nauwkeurige omschrijving
dient te behelzen van bedoeld gegeven
(hierna: het novum), dus zonder daartoe
slechts te verwijzen naar eventuele bijgevoegde
bescheiden;
b. de aanvraag de redenen moet vermelden
waarom het novum tot een van de genoemde
beslissingen zou hebben kunnen leiden;
c. de aanvraag, indien deze ertoe strekt de
bewijsvoering aan te tasten, met voldoende
precisie dient uiteen te zetten 1. waarom
welk onderdeel van de bij de aanvraag
gevoegde bescheiden leidt tot ernstige twijfel
aan de juistheid van een nauwkeurig aangeduid
gedeelte van de bewijsvoering, en 2.
waarom dat leidt tot het ernstige vermoeden
dat het onderzoek van de zaak destijds zou
hebben geleid tot een vrijspraak.
Slechts indien de aanvraag aan deze eisen
voldoet, is de Hoge Raad in staat de gegrondheid
ervan adequaat te beoordelen.
3.5. Indien de aanvraag - zoals in het onderhavige
geval - aan die eisen niet voldoet, kan
zij op grond van een tekortschietende motivering
niet gelden als een aanvraag in de zin
der wet en moet zij daarom buiten behandeling
blijven. De aanvraag kan derhalve niet
worden ontvangen.
1355
1 juli 2014, nr. 13/00445
(Mrs. A.J.A. van Dorst, B.C. de Savornin
Lohman, J. de Hullu, V. van den Brink,
E.S.G.N.A.I. van de Griend)
(Na conclusie van A-G mr. A.J. Machielse,
strekkende tot verwerping; adv. mr. N. van
der Laan, Amsterdam)
ECLI:NL:HR:2014:1496
Gedetailleerd overzichtsarrest inzake het
oproepen dan wel horen van daartoe door
1852 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27

Rechtspraak
de verdediging opgegeven getuigen in
gewone strafzaken. Aan de orde komen
onder meer de aan te leggen maatstaven
(verdedigingsbelang en noodzakelijkheidscriterium),
verschillende tijdstippen
waarop verzoeken worden gedaan in de
verschillende procesfasen (eerste aanleg en
hoger beroep) en de toetsing in cassatie.
In casu is de afwijzende beslissing van het
hof op het verzoek tot het horen van
getuigen een beslissing op de voet van de
art. 328 en 331 lid 1 Sv jo. art. 315 Sv, welke
bepalingen ingevolge art. 415 Sv ook in
hoger beroep van toepassing zijn. Op die
beslissing heeft art. 322 lid 4 Sv geen
betrekking, zodat het cassatiemiddel buiten
behandeling moet blijven.
(Sv art. 260, 263, 264, 287, 288, 315, 316, 322,
328, 330, 331, 410, 411a, 414, 415, 418, 420 Sv)
Inleiding:
Het derde middel klaagt over de afwijzing
van het verzoek om twee getuigen te horen.
Deze twee getuigen zouden kunnen verklaren
over de indruk die verdachte kort na het
voorval maakte.
Naar aanleiding van deze klacht wijst de
Hoge Raad een zeer uitgebreid overzichtsarrest
over het oproepen en horen van getuigen
ter terechtzitting in gewone strafzaken.
In het arrest komt het volgende aan bod:
Inleiding (r.o. 2.1-2.2)
Toepasselijke wettelijke bepalingen (r.o. 2.3)
Aan te leggen maatstaven
- Verdedigingsbelang (r.o. 2.4-2.7)
- Noodzakelijkheidscriterium (r.o. 2.8-2.9)
Procedure in eerste aanleg
- Eerste terechtzitting (r.o. 2.10)
- Meebrengen van getuigen naar de terechtzitting
(r.o. 2.11-2.12)
- Verzoek tot oproeping van getuigen gedaan
vóór de terechtzitting (r.o. 2.13-2.21)
- Verzoek tot oproeping van getuigen gedaan
op de terechtzitting (r.o. 2.22-2.24)
- Terechtzitting na schorsing van het onderzoek
(r.o. 2.25-2.30)
- Pro forma-zitting en regiezitting (r.o. 2.31-
2.35)
Procedure in hoger beroep
- Eerste terechtzitting (r.o. 2.36)
- Meebrengen van getuigen naar de terechtzitting
(r.o. 2.37)
- Verzoek tot oproeping van getuigen gedaan
vóór de terechtzitting (r.o. 2.38)
- Opgave bij appelschriftuur (r.o. 2.39-2.48)
- Opgave niet bij appelschriftuur (r.o. 2.49-
2.60)
- Verzoek tot oproeping van getuigen gedaan
op de terechtzitting (r.o. 2.61)
- Terechtzitting na schorsing van het onderzoek
(r.o. 2.62-2.67)
- Pro forma-zitting en regiezitting (r.o. 2.68)
- Procedure in hoger beroep na terug- of verwijzing
van de zaak door de Hoge Raad (r.o.
2.69-2.72)
Toetsing in cassatie (r.o. 2.73-2.77) Slotopmerking
(r.o. 2.78)
Hoge Raad, voorafgaande
beschouwingen, onder meer:
Inleiding
2.1. De verdachte en het Openbaar Ministerie
hebben ingevolge het Wetboek van Strafvordering
het recht ter terechtzitting getuigen
en deskundigen te doen horen en hen daartoe
op te roepen of te doen oproepen. Aan de
wijze waarop de uitoefening van dat recht
volgens het Wetboek van Strafvordering
dient te geschieden en in het bijzonder de
maatstaven aan de hand waarvan een door of
namens verdachte gedaan verzoek tot oproeping
van getuigen of deskundigen dient te
worden beoordeeld, kan enige ingewikkeldheid
niet worden ontzegd, zeker in vergelijking
met het stelsel van het oorspronkelijke
Wetboek van Strafvordering, hierop neerkomende
dat elke procespartij - de verdachte
door middel van dagvaarding via een deurwaarder
(art. 263 (oud) en art. 585 (oud) Sv) -
zorg droeg voor de oproeping van haar getuigen.
Niet verwonderlijk is dan ook dat in de
rechtspraktijk op dit gebied onduidelijkheid
bestaat, in het bijzonder wat betreft het al
dan niet gevolg geven aan een verzoek tot
het oproepen van door of namens de verdachte
opgegeven getuigen.
2.2. Daarom vindt de Hoge Raad het nuttig
per procesfase een uiteenzetting te geven
van de uitleg in de rechtspraak van de voor
die fase gegeven wettelijke regels inzake het
al dan niet oproepen dan wel horen van
daartoe door de verdediging opgegeven
getuigen. Het gaat om een uiteenzetting van
de hoofdlijnen, met bijzondere aandacht
voor enkele knelpunten. Waar nodig zal de
jurisprudentiële uitleg in dit arrest worden
herijkt in welk verband ook de toetsing in
cassatie aan de orde komt.
De uiteenzetting is beperkt tot het oproepen
en horen van getuigen op verzoek van de
verdachte en/of diens raadsman (hierna: de
verdediging); het betreft dus niet de door het
Openbaar Ministerie voorgebrachte getuigen.
Voorts beperkt de uiteenzetting zich tot
gewone strafzaken; zij gaat derhalve voorbij
aan (afwijkende) regelingen in bijvoorbeeld
ontnemingszaken, beschikkingszaken en uiten
overleveringszaken.
Toepasselijke wettelijke bepalingen
2.3. De volgende bepalingen van het Wetboek
van Strafvordering (Sv) zijn van belang.
Algemeen
[het arrest vermeldt (delen van) de tekst van
art. 260, art. 263, art. 264, art. 287, art. 288,
art. 315, art. 316, art. 322, art. 328, art. 330,
art. 331 Sv] […].
Specifieke voorschriften in hoger beroep
[het arrest vermeldt (delen van) de tekst van
art. 410, art. 411a, art. 414, art. 415, art. 418,
art. 420 Sv] […].
Aan te leggen maatstaven
Verdedigingsbelang
2.4. In beginsel heeft de verdachte het recht
om ter terechtzitting alle getuigen te doen
horen wier verhoor hij in het belang van zijn
verdediging acht. Volgens het tegenwoordige
Nederlandse stelsel van strafvordering kan
de verdachte dat recht effectueren door zelf
getuigen mee te brengen naar de terechtzitting.
Voor het overige is hij aangewezen op
het Openbaar Ministerie tot wiens taak het
behoort getuigen op te roepen. Het Openbaar
Ministerie kan weigeren te voldoen aan
een door of namens de verdachte gedaan
verzoek tot oproeping van getuigen. Door of
namens de verdachte kan vervolgens ter
terechtzitting het oordeel van de rechter over
die weigering worden ingeroepen. Het Openbaar
Ministerie - en in geval van diens weigering
of verzuim de opgegeven getuigen op te
roepen: de rechter - kan die oproeping weigeren
op onder meer de grond dat de verdachte
daardoor redelijkerwijs niet in zijn verdediging
wordt geschaad (hierna ook aan te duiden
als ‘verdedigingsbelang’).
2.5. In de rechtspraak en de doctrine wordt
aangenomen dat die maatstaf het Openbaar
Ministerie onderscheidenlijk de rechter ertoe
noopt een verzoek tot oproeping van getuigen
te beoordelen vanuit de gezichtshoek
van de verdediging en met het oog op het
belang van de verdediging bij de inwilliging
van het verzoek. Dit brengt mee dat alleen
dan kan worden gezegd dat de verdachte
door afwijzing van het verzoek redelijkerwijs
niet in zijn verdediging wordt geschaad,
indien de punten waarover de getuige kan
verklaren, in redelijkheid niet van belang
kunnen zijn voor enige in zijn strafzaak te
nemen beslissing dan wel redelijkerwijze
moet worden uitgesloten dat die getuige iets
over bedoelde punten zou kunnen verklaren.
2.6. Enerzijds impliceert deze regeling een
terughoudend gebruik door het Openbaar
Ministerie onderscheidenlijk de rechter van
zijn bevoegdheid tot afwijzing van het verzoek,
doch anderzijds veronderstelt zij dat
het verzoek door de verdediging naar behoren
wordt gemotiveerd. Zo is afwijzing van
het verzoek goed denkbaar als het verzoek
niet dan wel zo summier is onderbouwd dat
de rechter buiten staat is het verzoek te toetsen
aan de maatstaf van het verdedigingsbelang.
Van de verdediging mag worden ver-
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27 1853

Rechtspraak
langd dat zij ten aanzien van iedere van de
door haar opgegeven getuigen motiveert
waarom het horen van deze getuige van
belang is voor enige in de strafzaak uit hoofde
van de art. 348 en 350 Sv te nemen beslissing.
Te denken valt in dit verband aan het
opgeven van de redenen voor het doen horen
van de zogenoemde getuigen à décharge
wier verklaringen kunnen strekken tot staving
van de betwisting van het tenlastegelegde,
of het doen horen van getuigen à charge
die in het vooronderzoek zijn gehoord, teneinde
deze personen of hun afgelegde verklaringen
op geloofwaardigheid en betrouwbaarheid
te toetsen.
2.7. Daaraan kan met het oog op het in de
praktijk vaak voorkomende geval dat wordt
verzocht om het horen van getuigen ter
onderbouwing van een beroep op een vormverzuim
als bedoeld in art. 359a Sv, nog het
volgende worden toegevoegd. Bij zo een verweer
wordt van de verdediging verlangd dat
duidelijk en gemotiveerd aan de hand van de
in die bepaling genoemde factoren wordt
aangegeven tot welk in art. 359a Sv omschreven
rechtsgevolg dit dient te leiden, want
alleen op een zodanig verweer is de rechter
gehouden een met redenen omklede beslissing
te geven. In lijn hiermee mag van de verdediging
die met het oog op de onderbouwing
van zo een verweer getuigen wenst te
doen horen aan de hand van wier verklaringen
de verdediging de vraag naar de rechtmatigheid
van het voorbereidend onderzoek
aan de orde wil stellen, worden gevergd dat
zij gemotiveerd uiteenzet waarom daartoe
getuigen dienen te worden gehoord. Daarbij
kan worden aangetekend dat in de regel het
verdedigingsbelang zal ontbreken en afwijzing
van het verzoek dus voor de hand ligt,
indien het vormverzuim waarover de opgegeven
getuigen zouden kunnen verklaren, niet
kan leiden tot een in art. 359a Sv genoemd
rechtsgevolg, bijvoorbeeld omdat het gaat
om een vormverzuim dat niet onherstelbaar
is of dat niet is begaan bij het voorbereidend
onderzoek tegen de verdachte ter zake van
het aan hem tenlastegelegde feit.
Noodzakelijkheidscriterium
2.8. Het noodzakelijkheidscriterium, dat oorspronkelijk
alleen in art. 315 Sv voorkwam,
houdt verband met de taak en de verantwoordelijkheid
van de strafrechter voor de
volledigheid van het onderzoek van de zaak.
Met het oog daarop is hem de bevoegdheid
toegekend om ambtshalve onder meer de
oproeping van getuigen te bevelen voor het
geval hem de noodzakelijkheid blijkt van dat
verhoor, ongeacht wat de procespartijen daarvan
vinden. Vanuit deze gezichtshoek bezien
is bij de beoordeling van een gemotiveerd,
duidelijk en stellig verzoek van de verdediging
aan de rechter om ambtshalve gebruik
te maken van zijn bevoegdheid om zelf getuigen
op te roepen, slechts van belang of hij
het horen van die getuigen noodzakelijk acht
met het oog op de volledigheid van het
onderzoek. Dit betekent dat zo een verzoek
kan worden afgewezen op de grond dat de
rechter zich door het verhandelde ter terechtzitting
voldoende ingelicht acht en hem dus
de noodzakelijkheid van het gevraagde verhoor
niet is gebleken. Van een aldus gemotiveerde
afwijzing kan niet worden gezegd dat
die ervan blijk geeft dat de rechter op ontoelaatbare
wijze is vooruitgelopen op hetgeen
de getuigen zouden kunnen verklaren.
2.9. Omtrent de gevallen en de mate waarin
een afwijzing nader dient te worden gemotiveerd,
zijn wegens de vele, uiteenlopende
situaties die zich kunnen voordoen, geen
algemene regels te geven, ook niet omtrent
de vraag of onder bijzondere omstandigheden,
bijvoorbeeld bij onvoorziene ontwikkelingen,
eisen van een eerlijke procesvoering
zich verzetten tegen een afwijzing. Wel zijn
daarbij de aard van het onderwerp waarover
de getuige zou kunnen verklaren van belang
alsmede de indringendheid van de door de
verdediging aangevoerde argumenten om
hem te horen.
Procedure in eerste aanleg
Eerste terechtzitting
2.10. Het Wetboek van Strafvordering biedt
de verdediging vóór de aanvang van het
onderzoek ter terechtzitting alsmede tijdens
het onderzoek ter terechtzitting de mogelijkheid
dat op haar initiatief aldaar getuigen
worden gehoord. Een en ander is geregeld in
art. 287 Sv, in art. 263 Sv in verbinding met
de art. 264 en 288 Sv en in art. 315 Sv.
Meebrengen van getuigen naar de
terechtzitting
2.11. Een van de mogelijkheden tot het doen
horen van getuigen ter terechtzitting bestaat
daarin dat de verdediging ervoor zorgt dat
de getuigen zonder daartoe te zijn opgeroepen
bij de aanvang van de terechtzitting aanwezig
zijn. In geval van schorsing van het
onderzoek ter terechtzitting moet daarmee
worden gelijkgesteld de aanwezigheid bij de
hervatting dan wel het opnieuw aanvangen
van het onderzoek. Ingevolge art. 260, vierde
lid, Sv wordt de verdachte bij de dagvaarding
gewezen op dat recht om op de terechtzitting
getuigen mee te brengen. Indien de verdediging
gebruik maakt van dat recht, dient
zij bij de aanvang onderscheidenlijk hernieuwde
aanvang dan wel hervatting van de
behandeling van de zaak mede te delen dat
zij getuigen heeft meegebracht teneinde die
op de voet van art. 287, tweede lid, Sv ter
terechtzitting te doen horen. Het uitgangspunt
van art. 287, tweede lid, Sv is immers
dat alle ter terechtzitting verschenen, al dan
niet als zodanig opgeroepen getuigen worden
gehoord.
2.12. Van het horen van de getuigen van wier
aanwezigheid mededeling is gedaan bij de
(hernieuwde) aanvang respectievelijk hervatting
van het onderzoek, kan slechts worden
afgezien 1. met toestemming van de officier
van justitie en de verdediging, of 2. indien
die procespartijen niet instemmen met het
afzien van het horen, op de gronden die zijn
genoemd in art. 288, eerste lid onder b en c,
Sv, te weten dat het gegronde vermoeden
bestaat dat de gezondheid of het welzijn van
de getuige door het afleggen van een verklaring
ter terechtzitting in gevaar wordt
gebracht en het voorkomen van dit gevaar
zwaarder weegt dan het belang om de getuige
ter terechtzitting te kunnen ondervragen,
dan wel dat redelijkerwijs valt aan te nemen
dat daardoor het Openbaar Ministerie niet in
zijn vervolging of de verdachte in zijn verdediging
wordt geschaad.
Verzoek tot oproeping van getuigen gedaan
vóór de terechtzitting
2.13. Daarnaast kan de verdediging vóór de
aanvang van het onderzoek ter terechtzitting
de officier van justitie verzoeken door haar
opgegeven getuigen op te roepen. Dat recht,
waarop de verdachte op grond van art. 260,
vierde lid, Sv bij de dagvaarding wordt gewezen,
ontleent hij aan het eerste lid van art.
263 Sv.
2.14. Het tweede lid van art. 263 Sv regelt de
termijn waarbinnen het verzoek moet worden
gedaan. Indien tussen de dag van betekening
van de dagvaarding en de dag van de
terechtzitting ten minste 14 dagen zijn gelegen,
moet de verdediging deze opgave ten
minste tien dagen vóór de terechtzitting
doen. Is de termijn tussen de betekening en
de terechtzitting korter dan veertien dagen,
dan moet deze opgave worden gedaan binnen
vier dagen na de betekening, doch uiterlijk
drie dagen vóór de terechtzitting. Uit de
redactie van deze bepaling volgt dat het hier
gaat om wat in art. 130 Sv ‘vrije dagen’ worden
genoemd. Dat betekent dat de dag van
de betekening en de dag van de terechtzitting
niet meetellen bij berekening van de
termijn. Een termijn die eindigt op een zaterdag,
zondag of een algemeen erkende of
daarmee in de Algemene termijnenwet
gelijkgestelde feestdag, wordt op grond van
die wet verlengd tot en met de eerstvolgende
dag die niet een zaterdag, zondag of een algemeen
erkende feestdag is.
2.15. Het derde lid van art. 263 Sv bevat voorschriften
omtrent de wijze waarop de verdediging
de getuigen moet opgeven: in persoon
ten parkette van de officier van justitie of
1854 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27

Rechtspraak
schriftelijk. De schriftelijke opgave moet zijn
gericht aan de officier van justitie. De namen,
het beroep en de woon- of verblijfplaats dienen
te zijn vermeld, of, bij onbekendheid van
een of ander, moeten deze zo nauwkeurig
mogelijk worden aangeduid. Bij schriftelijke
opgave anders dan bij aangetekende brief
behoort de verdediging zich ervan te vergewissen
dat de officier van justitie de opgave
tijdig heeft ontvangen. Bij schriftelijke opgave
geldt de dag van ontvangst van de brief,
welke onverwijld daarop wordt aangetekend,
als dag van opgave.
2.16. Niet-naleving van de voorschriften van
het tweede en het derde lid ontslaat ingevolge
het vijfde lid van art. 263 Sv de officier
van justitie van zijn verplichting de opgegeven
getuigen op te roepen.
2.17. Indien het verzoek tijdig is gedaan en
aan alle voorwaarden van het derde lid van
art. 263 Sv is voldaan, is de officier van justitie
in beginsel gehouden de opgegeven getuigen
op te roepen voor de terechtzitting. In
beginsel, want art. 264, eerste lid, Sv voorziet
in de mogelijkheid dat de officier van justitie
bij een met redenen omklede beslissing weigert
een of meer van de opgegeven getuigen
op te roepen. Grond voor een dergelijk weigering
kan onder meer zijn, kort gezegd, het
niet geschaad zijn van het verdedigingsbelang.
Voorts kan zich het geval voordoen dat
de officier van justitie niet weigert doch verzuimt
de opgegeven getuigen op te roepen.
2.18. In beide gevallen ligt het voor de hand
dat de door de verdediging opgegeven getuigen
bij de aanvang van de terechtzitting niet
aanwezig zijn. Met het oog op die gevallen is
in het derde lid onder a van art. 287 Sv
bepaald dat de verdediging ter terechtzitting
kan verzoeken om de oproeping van die niet
verschenen getuigen en dat de rechtbank
dan hun oproeping beveelt. Ingevolge art.
330 Sv moet op straffe van nietigheid op zo
een verzoek worden beslist. De rechtbank
kan afzien van het geven van een bevel tot
oproeping, maar uitsluitend op de in art. 288,
eerste lid, Sv vermelde gronden, dus onder
meer het niet geschaad zijn van het verdedigingsbelang.
2.19. Voorts kan de rechtbank ingevolge het
derde lid van art. 288 Sv met instemming
van de officier van justitie en de verdediging
afzien van het geven van zo een bevel tot
oproeping van niet verschenen getuigen.
2.20. Met betrekking tot een door de verdediging
opgeven en door de officier van justitie
opgeroepen getuige die niet is verschenen
ter terechtzitting, is in art. 287, derde lid
onder b, Sv bepaald dat die getuige hernieuwd
wordt opgeroepen. Voor zo een hernieuwde
oproeping is volgens de wet geen
verzoek van de verdediging vereist. In aanmerking
genomen evenwel dat de rechter
ook in zo een geval kan afzien van het horen
van de niet-verschenen getuige op de grond
dat redelijkerwijs valt aan te nemen dat daardoor
de verdachte niet in zijn verdediging
wordt geschaad, ligt het in de rede dat met
het oog daarop door of namens de verdachte
ter terechtzitting een gemotiveerd verzoek
wordt gedaan tot hernieuwde oproeping en
dat de rechter uit het achterwege blijven van
zo een verzoek afleidt dat de verdediging
geen prijs meer stelt op het horen van de
niet verschenen getuige.
2.21. Samengevat komt een en ander hierop
neer dat ingeval een door de verdediging
overeenkomstig de voorschriften van art. 263
Sv opgegeven getuige ter terechtzitting niet
is verschenen, de rechter slechts dan gehouden
is een beslissing te geven omtrent de
(hernieuwde) oproeping van die getuige
indien daartoe door of namens de verdachte
ter terechtzitting een uitdrukkelijk en gemotiveerd
verzoek is gedaan. Maatstaf bij de
beslissing op zo een verzoek is het verdedigingsbelang.
Verzoek tot oproeping van getuigen gedaan
op de terechtzitting
2.22. Ten slotte bestaat de mogelijkheid dat
de verdediging pas op de terechtzitting aan
de rechter vraagt gebruik te maken van diens
bevoegdheid om ambtshalve getuigen op te
roepen. Art. 315 Sv geeft de rechter die
bevoegdheid voor het geval hem de noodzakelijkheid
blijkt van het horen van getuigen
die op de terechtzitting nog niet zijn
gehoord. De verdediging kan op grond van
art. 328 Sv gedurende het onderzoek op de
terechtzitting de rechter verzoeken gebruik
te maken van die bevoegdheid. Ingevolge art.
330 Sv moet op straffe van nietigheid op zo
een verzoek worden beslist. Maatstaf bij de
beoordeling van het verzoek is, zoals hiervoor
onder 2.8-2.9 is uiteengezet, of de rechter
het horen van de getuigen ‘noodzakelijk’
oordeelt.
2.23. Getuigen die na een bevel als bedoeld
in art. 315, eerste lid, Sv niet ter terechtzitting
zijn verschenen, moeten worden aangemerkt
als ‘niet verschenen getuigen’ als
genoemd in art. 287, derde lid, Sv en in art.
288, eerste lid, Sv. Dat betekent dat die bepalingen
van toepassing zijn indien de oproeping
door het Openbaar Ministerie is verzuimd
dan wel indien de getuige aan de
bevolen oproeping of hernieuwde oproeping
geen gevolg heeft gegeven. Verwezen wordt
naar wat hiervoor onder 2.18-2.20 daaromtrent
is overwogen.
2.24. Opmerking verdient voorts het volgende.
Wat betreft de maatstaf bij de beoordeling
van verzoeken tot oproeping van getuigen
maakt de wet een strikt onderscheid
naar gelang het getuigen betreft die op de
voet van art. 263-264 Sv vóór de terechtzitting
aan de officier van justitie zijn opgegeven
en getuigen om wier oproeping eerst op
de terechtzitting is verzocht. In het eerste
geval is het verdedigingsbelang de maatstaf;
in het tweede geval het noodzakelijkheidscriterium.
Hierna in 2.59 wordt ingegaan op HR 19 juni
2007, ECLI:NL:HR:2007:AZ1702, NJ 2007/626
waarin het verschil tussen deze criteria is
gerelativeerd wat betreft de toepassing in
concrete gevallen. In lijn met die relativering
moet worden moet worden geoordeeld dat
– zoals in het geval dat de verdachte (nog)
niet beschikt over alle processtukken als
bedoeld in art. 33 Sv – niet altijd van hem zal
kunnen worden gevergd dat hij voorafgaand
aan de eerste terechtzitting in eerste aanleg
op de voet van art. 263-264 Sv getuigen
opgeeft aan de officier van justitie.
Terechtzitting na schorsing van het onderzoek
2.25. Inwilliging van een op de terechtzitting
gedaan verzoek tot het horen van aldaar niet
verschenen getuigen leidt in de regel tot
schorsing van het onderzoek ter terechtzitting
met het bevel tot oproeping van die
getuigen om te verschijnen op een nadere
terechtzitting. Art. 322 Sv bevat procedurevoorschriften
voor het geval de samenstelling
van de rechtbank bij de hervatting van
het onderzoek op die nadere terechtzitting is
gewijzigd.
2.26. Hoofdregel is dat het onderzoek dan
opnieuw wordt aangevangen. Het derde lid
maakt evenwel een uitzondering voor het
geval de officier van justitie en de verdachte
(en/of diens raadsman) instemmen met hervatting
in de stand waarin het onderzoek
zich op het tijdstip van de schorsing op de
vorige terechtzitting bevond. Ingevolge art.
331, tweede lid, Sv geldt dit instemmingsvereiste
overigens alleen wanneer de verdachte
en/of diens raadsman op de terechtzitting
aanwezig is.
2.27. Het vierde lid van art. 322 Sv bepaalt
voorts dat indien het onderzoek ter terechtzitting
- bij gebreke van die instemming -
opnieuw wordt aangevangen, de op de vorige
terechtzitting door de anders samengestelde
rechtbank uit hoofde van de art. 287 en art.
288 Sv genomen toewijzende en afwijzende
beslissingen ten aanzien van vóór de terechtzitting
gedane verzoeken tot het oproepen
van getuigen in stand blijven. Noch in het
vierde lid van art. 322 Sv noch elders is
bepaald dat een uit hoofde van art. 315 Sv
(ambtshalve of op verzoek) door de rechtbank
gegeven toewijzende beslissing inzake
een ter terechtzitting gedaan verzoek tot het
horen of oproepen van getuigen ter terechtzitting
eveneens in stand blijft. Een redelijke
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27 1855

Rechtspraak
wetstoepassing brengt evenwel mee dat art.
322, vierde lid, Sv ook omvat het bevel van de
rechtbank tot oproeping van een getuige
wiens verhoor door de rechtbank noodzakelijk
is geoordeeld. Een dergelijk bevel blijft
dus bij het opnieuw aanvangen van het
onderzoek in stand. Als de getuige dan niet
is verschenen, zal een beslissing uit hoofde
van de art. 287 en 288 Sv moeten worden
gegeven indien door of namens de verdachte
een uitdrukkelijk en gemotiveerd verzoek is
gedaan tot de hernieuwde oproeping van de
niet verschenen getuige. Maatstaf bij de
beslissing op zo een verzoek is het verdedigingsbelang.
2.28. Ook indien na een op de voet van de
art. 328 en 331 Sv in verbinding met art. 315
Sv gegeven afwijzende beslissing op een verzoek
tot oproeping van een getuige dat eerst
op de terechtzitting is gedaan, het onderzoek
ter terechtzitting opnieuw wordt aangevangen,
zal een verzoek tot (hernieuwde) oproeping
opnieuw moeten worden gedaan als de
verdediging het met die afwijzing niet eens
is. Ten aanzien van zo een afwijzende beslissing
geldt art. 322, vierde lid, Sv immers niet.
De maatstaf bij de beoordeling van zo een
(hernieuwd) verzoek is of de noodzaak van
hetgeen wordt verzocht is gebleken.
2.29. Ingeval het onderzoek ter terechtzitting
is geschorst en het verzoek tot het oproepen
van getuigen eerst is gedaan op de terechtzitting
na de schorsing, is de maatstaf bij de
beoordeling van het verzoek eveneens of de
noodzaak van hetgeen wordt verzocht is
gebleken. Dat geldt ook voor getuigen die
eerder met toepassing van de maatstaf van
het verdedigingsbelang zijn afgewezen.
2.30. Onder ‘beslissingen van de rechtbank
inzake het horen van getuigen’ als bedoeld in
het vierde lid van art. 322 Sv is begrepen het
geval dat een getuige op de eerdere terechtzitting
op de voet van art. 287, tweede lid, Sv
is gehoord. Hieruit volgt dat het gerecht dat
op de nadere terechtzitting het onderzoek
opnieuw aanvangt wegens een gewijzigde
samenstelling, niet gehouden is enige beslissing
te nemen omtrent het opnieuw horen
van een reeds op de eerdere terechtzitting
gehoorde getuige. Dit laat onverlet dat, wanneer
de verdediging zulks in die fase van het
geding opportuun acht, op die nadere
terechtzitting op de voet van art. 328 in verbinding
met art. 315 Sv een verzoek kan worden
gedaan ertoe strekkende dat een getuige
opnieuw wordt opgeroepen teneinde op de
terechtzitting te worden gehoord. Bij de
beoordeling van dat verzoek geldt het noodzakelijkheidscriterium.
Pro forma-zitting en regiezitting
2.31. Art. 282, vierde lid, Sv regelt het geval
dat de verdachte zich in voorlopige hechtenis
bevindt krachtens een bevel tot gevangenneming
of gevangenhouding waarvan de
geldigheidsduur niet meer kan worden verlengd
op grond van art. 66, derde lid, Sv. Dan
kan op vordering van de officier van justitie
de schorsing van het onderzoek op de
terechtzitting worden bevolen. Deze zogenoemde
‘pro forma’-zitting strekt ertoe de
voortzetting van de voorlopige hechtenis te
verzekeren. Vaak zal bij de aanvang van zo
een terechtzitting het vooronderzoek nog
niet zijn afgerond dan wel het strafdossier
anderszins nog niet compleet zijn zodat op
die terechtzitting geen inhoudelijke behandeling
van de zaak plaatsvindt.
2.32. Daarnaast heeft zich in de praktijk de
zogenoemde ‘regiezitting’ ontwikkeld, zij het
dat deze niet altijd scherp kan worden onderscheiden
van de pro forma-zitting. Van zo
een regiezitting is sprake indien de terechtzitting
wordt benut om, vooruitlopend op de
inhoudelijke behandeling van de zaak, beslissingen
te nemen die van belang zijn voor de
omvang en inrichting van die inhoudelijke
behandeling. Daartoe behoort ook het beslissen
op verzoeken van de verdediging tot het
oproepen van getuigen. Ook de regiezitting
is dus een variant van een terechtzitting
waar het onderzoek wordt geschorst tot een
nadere terechtzitting.
2.33. Ingeval de rechter ten tijde van de pro
forma-zitting of de regiezitting over onvoldoende
gegevens meent te beschikken om
een verantwoorde beslissing te geven op een
verzoek van de verdediging tot het oproepen
van getuigen, ligt het niet voor de hand dat
de rechter het verzoek ‘in voorlopige zin’
afwijst. Mede met het oog op de vereiste duidelijkheid
van de verdere procesvoering verdient
het de voorkeur dat de rechter in een
dergelijk geval de beslissing op het verzoek
aanhoudt.
2.34. Dat laat onverlet dat de rechter ingeval
het verzoek wordt afgewezen, in de motivering
van die beslissing tot uitdrukking kan
brengen dat hij zich op basis van wat bij gelegenheid
van de pro forma-zitting of de regiezitting
ter tafel ligt – waaronder begrepen
hetgeen de verdediging ter motivering van
het verzoek heeft aangevoerd – onvoldoende
ingelicht acht om, ongeacht het toepasselijke
criterium, het verzoek te kunnen toewijzen
omdat pas bij de latere behandeling van de
zaak de voor de beoordeling van het verzoek
relevante belangen in hun volle omvang
gewogen kunnen worden. Indien de verdediging
het na een dergelijke afwijzing van het
verzoek op de pro forma-zitting of regiezitting
wenselijk acht dat de desbetreffende
getuigen alsnog worden gehoord, zal hij die
wens voorafgaand aan de nadere terechtzitting
aan de officier van justitie of tijdens de
inhoudelijke behandeling aan de rechtbank
kenbaar moeten maken door een daartoe
strekkend, gemotiveerd verzoek te doen.
Indien de verdediging zulks niet doet,
behoeft de rechter niet ambtshalve te beslissen
over de vraag of het eerder afgewezen
verzoek alsnog voor toewijzing in aanmerking
komt.
2.35. Opmerking verdient in dit verband dat
wanneer op een eerdere terechtzitting een
verzoek is afgewezen en de rechter nadien
constateert dat aan die afwijzing een gebrek
kleeft ten aanzien van bijvoorbeeld de daarin
gehanteerde beoordelingsmaatstaf, hij dit
gebrek zal kunnen herstellen door op de
latere terechtzitting het verzoek ambtshalve
opnieuw aan de orde te stellen en indien het
verzoek wordt gehandhaafd, daarover
opnieuw te beslissen aan de hand van de ten
tijde van die eerdere terechtzitting geldende
beoordelingsmaatstaf doch met inachtneming
van alle gegevens die inmiddels
bekend zijn. Met deze herstelmogelijkheid
wordt de kwaliteit van de gedingvoering
bevorderd en wordt ook voorkomen dat een
strafzaak wordt behandeld en afgerond terwijl
reeds ten tijde van die behandeling en
afronding vaststaat dat een eerder in die
zaak gegeven beslissing lijdt aan een gebrek.
Procedure in hoger beroep
Eerste terechtzitting
2.36. Ingevolge de schakelbepaling van art.
415 Sv zijn onder meer de art. 287-288, 315,
322 en 328 Sv van overeenkomstige toepassing
op het rechtsgeding voor het gerechtshof.
Dat betekent dat hetgeen hiervoor is
overwogen met betrekking tot de in die
bepalingen geregelde mogelijkheden om op
de terechtzitting in eerste aanleg getuigen te
doen horen, ook geldt voor de terechtzitting
in hoger beroep. Dat geldt echter niet zonder
meer voor hetgeen is overwogen met betrekking
tot de art. 263-264 Sv aangezien art. 415,
eerste lid, Sv niet naar deze bepalingen verwijst.
Daarvoor in de plaats treden de voorschriften
van de hierna te behandelen art.
410, 414 en 418 Sv, die uitdrukking geven
aan het ‘voortbouwend aspect’ van de appelprocedure
(Kamerstukken II 2003/04, 29254,
3, p. 13). Daarmee wordt bedoeld dat het
gerechtshof zijn onderzoek, en dus ook de
getuigenverhoren, vooral kan richten op de
bezwaren die door de verdachte onderscheidenlijk
het Openbaar Ministerie worden
ingebracht tegen het in eerste aanleg gewezen
vonnis.
Meebrengen van getuigen naar de
terechtzitting
2.37. Ook in hoger beroep kan de verdediging
het daarheen leiden dat de getuigen zonder
daartoe te zijn opgeroepen bij de aanvang
1856 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27

Rechtspraak
van de terechtzitting aanwezig zijn (het zogenoemde
meebrengen van getuigen). Verwezen
zij naar hetgeen hiervoor onder 2.11-2.12
daaromtrent is overwogen.
Verzoek tot oproeping van getuigen gedaan
vóór de terechtzitting
2.38. De art. 263-264 Sv zijn in art. 415 Sv
niet (rechtstreeks) van overeenkomstige toepassing
verklaard op het rechtsgeding voor
het gerechtshof. Zoals gezegd, treden daarvoor
in de plaats de art. 410, 414 en 418 Sv.
Die bevatten de voorschriften met betrekking
tot het doen van een verzoek tot oproeping
van getuigen vóór de terechtzitting in
hoger beroep.
Opgave bij appelschriftuur
2.39. Allereerst is de verdediging op grond
van art. 410, derde lid, Sv bevoegd - niet verplicht
- binnen veertien dagen na het instellen
van het hoger beroep bij appelschriftuur
getuigen op te geven die zij ter terechtzitting
van het hof wil doen oproepen.
2.40. Ingevolge art. 410, eerste lid, Sv dient een
appelschriftuur de grieven tegen het vonnis
in eerste aanleg te bevatten. In die bepaling
worden geen nadere materiële eisen gesteld
waaraan de appelschriftuur, die ook door de
verdachte zelf kan worden ingediend, dient te
voldoen terwijl die schriftuur aan belang
heeft gewonnen door de mogelijkheid om
daarin getuigen op te geven met consequenties
voor de bij de beoordeling daarvan aan te
leggen maatstaf. Daarom ligt in de rede aan
de formulering van de grieven thans geen
hoge eisen te stellen en zal de rechter ingeval
in het desbetreffende geschrift niet met
zoveel woorden grieven zijn geformuleerd,
maar wel een opgave van een of meer getuigen
is gedaan, op grond van die opgave
mogen aannemen dat is voldaan aan het voor
de appelschriftuur geldende vereiste dat het
de grieven tegen het vonnis bevat.
2.41. Aan de opgave van getuigen bij appelschriftuur
worden zekere eisen gesteld. Ten
eerste kan een niet tijdig ingediende appelschriftuur
niet worden aangemerkt als een
schriftuur houdende de opgave van getuigen
in de zin van art. 410, derde lid, Sv. Voorts
kan niet worden volstaan met de opgave van
bijvoorbeeld ‘alle personen, onder wie degenen
doch niet uitsluitend, wier verklaringen
de rechtbank blijkens de nog uit te werken
bewijsconstructie voor het bewijs heeft
gebruikt’. Op verzoeken die in een dergelijke
schriftuur zijn vervat, behoeft dus niet te
worden beslist. Zo een schriftuur kan ook
niet worden aangemerkt als een opgave van
getuigen als bedoeld in art. 414, tweede lid,
in verbinding met art. 263 Sv waaromtrent
door de advocaat-generaal een beslissing
dient te worden genomen.
2.42. Een – tijdig ingediende – appelschriftuur
wordt op grond van art. 410, derde lid, Sv aangemerkt
als een opgave in de zin van art. 263
Sv, tweede lid, Sv waarop art. 264 Sv van overeenkomstige
toepassing is. Dat betekent dat
de advocaat-generaal bij het hof bij een met
redenen omklede beslissing kan weigeren een
of meer van de opgegeven getuigen op te roepen.
De gronden voor een dergelijk weigering
zijn onder meer, kort gezegd, het niet
geschaad zijn van het verdedigingsbelang.
2.43. Daarnaast verklaart het derde lid van
art. 410 Sv de advocaat-generaal bevoegd om
in het geval dat de berechting in eerste aanleg
op tegenspraak heeft plaatsgevonden, de
oproeping van een bij appelschriftuur opgegeven
getuige te weigeren indien de getuige
ter terechtzitting in eerste aanleg dan wel
door de rechter-commissaris is gehoord én
het horen van die getuige ter terechtzitting
in hoger beroep niet ‘noodzakelijk’ is te achten.
2.44. Voorts kan zich het geval voordoen dat
de advocaat-generaal niet weigert doch verzuimt
de opgegeven getuigen op te roepen.
In beide gevallen ligt het voor de hand dat
de door de verdediging opgegeven getuigen
bij de aanvang van de terechtzitting niet aanwezig
zijn. Het hof is in die gevallen niet
gehouden die getuigen ambtshalve op te roepen.
Wel kan de verdediging ter terechtzitting
aan het hof verzoeken om een bevel als
bedoeld in het derde lid onder a van art. 287
Sv tot oproeping van die niet verschenen
getuigen. Ingevolge art. 330 Sv moet op straffe
van nietigheid op zo een verzoek worden
beslist. Het hof kan afzien van het geven van
een bevel tot oproeping op de in art. 288,
eerste lid, Sv vermelde gronden, onder meer
vanwege het niet geschaad zijn van het
verdedigingsbelang.
2.45. Voorts kan het hof ingevolge het derde
lid van art. 288 Sv met uitdrukkelijke instemming
van de advocaat-generaal en de verdediging
afzien van het geven van zo een bevel
tot oproeping van niet verschenen getuigen.
2.46. Met betrekking tot een door de verdediging
opgegeven en door de advocaat-generaal
opgeroepen getuige die niet is verschenen
ter terechtzitting, is in art. 287, derde lid
onder b, Sv bepaald dat die getuige hernieuwd
wordt opgeroepen. Voor zo een hernieuwde
oproeping is volgens de wet geen
verzoek van de verdediging vereist. In aanmerking
genomen evenwel dat het hof ook
in zo een geval kan afzien van het horen van
de niet-verschenen getuige op de grond dat
redelijkerwijs valt aan te nemen dat daardoor
de verdachte niet in zijn verdediging wordt
geschaad, ligt het in de rede dat met het oog
daarop door of namens de verdachte ter
terechtzitting een gemotiveerd verzoek
wordt gedaan tot hernieuwde oproeping en
dat het hof uit het achterwege blijven van zo
een verzoek afleidt dat de verdediging geen
prijs meer stelt op het horen van de niet verschenen
getuige.
2.47. Samengevat komt een en ander hierop
neer dat ingeval een door de verdediging bij
tijdig ingediende appelschriftuur opgegeven
getuige ter terechtzitting niet is verschenen,
het hof slechts dan gehouden is een beslissing
te geven omtrent de (hernieuwde)
oproeping van die getuige indien daartoe
door of namens de verdachte ter terechtzitting
een uitdrukkelijk en gemotiveerd verzoek
is gedaan. Maatstaf bij de beslissing op
zo een verzoek is het verdedigingsbelang.
2.48. Dit is evenwel anders in het geval dat de
berechting in eerste aanleg op tegenspraak
heeft plaatsgevonden én de getuige ter
terechtzitting in eerste aanleg dan wel door
de rechter-commissaris is gehoord, en het
hof het horen van de getuige ter terechtzitting
niet ‘noodzakelijk’ oordeelt. Met het oog
op die situatie is - in lijn met art. 410, derde
lid, Sv waarin aan de advocaat-generaal de
bevoegdheid is gegeven tot niet-oproeping
van opgegeven getuigen - in art. 418, tweede
lid, Sv bepaald dat het hof op diezelfde gronden
de oproeping kan weigeren van bij
appelschriftuur opgegeven getuigen.
Opgave niet bij appelschriftuur
2.49. De verdediging is bevoegd doch niet
verplicht de getuigen die zij in het kader van
het door haar ingestelde appel ter terechtzitting
van het hof wil doen horen, reeds bij
appelschriftuur op te geven. Zij kan ook vóór
de aanvang van het onderzoek ter terechtzitting
in hoger beroep de advocaat-generaal
verzoeken door haar opgeven getuigen op te
roepen. Ingeval evenwel het hoger beroep is
ingesteld door de officier van justitie en niet
ook door of namens de verdachte, heeft de
verdediging niet de mogelijkheid haar getuigen
bij appelschriftuur op te geven maar wel
de mogelijkheid deze vóór de terechtzitting
op te geven bij de advocaat-generaal.
2.50. Dat recht ontleent zij aan het eerste lid
van art. 414 Sv. In het tweede lid van art. 414
Sv zijn daarop art. 263, tweede tot en met
vijfde lid, alsmede art. 264 Sv van overeenkomstige
toepassing verklaard. Voor de eisen
waaraan de opgave van getuigen aan de
advocaat-generaal moet voldoen en de
verdere behandeling van die opgave, zij
verwezen naar hetgeen hiervoor onder 2.13-
2.21 is overwogen met betrekking tot de in
art. 263-264 Sv geregelde opgave van
getuigen aan de officier van justitie.
2.51. Ingeval het appel is ingesteld door de
verdachte, kan de advocaat-generaal de
oproeping van de door de verdediging opgegeven
getuigen weigeren op de gronden die
zijn vermeld in art. 264 Sv. Dat betekent dat
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27 1857

Rechtspraak
de advocaat-generaal bij een met redenen
omklede beslissing kan weigeren een of meer
van de opgegeven getuigen op te roepen. De
gronden voor een dergelijke weigering zijn
onder meer, kort gezegd, het niet geschaad
zijn van het verdedigingsbelang. De advocaat-generaal
kan ingevolge het tweede lid
van art. 414 Sv hun oproeping ook weigeren
indien het horen ter terechtzitting niet
‘noodzakelijk’ is te achten.
2.52. De wet verklaart de advocaat-generaal
niet uitdrukkelijk bevoegd de oproeping te
weigeren op de grond dat de berechting in
eerste aanleg op tegenspraak heeft plaatsgevonden
én de getuige ter terechtzitting in
eerste aanleg dan wel door de rechter-commissaris
is gehoord, terwijl hij het horen van
de getuige ter terechtzitting niet noodzakelijk
oordeelt. Nochtans moet in het licht van
hetgeen de in HR 22 april 2008,
ECLI:NL:HR:2008:BC5977, weergegeven
geschiedenis van de totstandkoming van de
onderhavige wettelijke bepalingen inzake het
oproepen en horen van getuigen in hoger
beroep inhoudt omtrent de samenhang tussen
die bepalingen worden aangenomen dat
hij die bevoegdheid wel heeft, zoals het hof
die heeft op grond van het tweede lid van
art. 418 Sv. Ook op die grond kan de advocaat-generaal
dus weigeren de door de verdediging
niet bij appelschriftuur opgegeven
getuigen op te roepen.
2.53. Voorts kan zich het geval voordoen dat
de advocaat-generaal niet weigert doch verzuimt
de opgegeven getuigen op te roepen.
In beide gevallen ligt het voor de hand dat de
door de verdediging opgegeven getuigen bij
de aanvang van de terechtzitting in hoger
beroep niet aanwezig zijn. Het hof is in die
gevallen niet gehouden die getuigen ambtshalve
op te roepen. Wel kan de verdediging
ter terechtzitting aan het hof verzoeken om
een bevel tot oproeping van die niet verschenen
getuigen. Met het oog op die gevallen is
in het derde lid onder a van art. 287 Sv (in
verbinding met art. 415 Sv) immers bepaald
dat de verdediging ter terechtzitting aan het
hof kan verzoeken de oproeping van die niet
verschenen getuigen te bevelen.
2.54. Gelet op hetgeen hiervoor 2.20 is overwogen
met betrekking tot een door de verdediging
opgegeven en door het Openbaar
Ministerie opgeroepen getuige die niet is
verschenen ter terechtzitting, mag ook in zo
een geval worden gevergd dat door of
namens de verdachte ter terechtzitting een
gemotiveerd verzoek wordt gedaan tot (hernieuwde)
oproeping. Het ligt in de rede dat
het hof uit het achterwege blijven van zo een
verzoek afleidt dat de verdediging geen prijs
meer stelt op het horen van de niet verschenen
getuige.
2.55. Ingevolge art. 330 Sv moet op straffe
van nietigheid worden beslist op een verzoek
tot (hernieuwde) oproeping van een nietverschenen
getuige.
2.56. Het hof kan afzien van het geven van
een bevel tot oproeping op de in art. 288,
eerste lid, Sv vermelde gronden, onder meer
het niet geschaad zijn van het verdedigingsbelang.
Deze hoofdregel is herhaald in art.
418, eerste lid, Sv. Op grond van het tweede
lid van art. 418 Sv kan het hof de oproeping
echter ook weigeren in het geval dat de
berechting in eerste aanleg op tegenspraak
heeft plaatsgevonden én de getuige ter
terechtzitting in eerste aanleg dan wel door
de rechter-commissaris is gehoord, en het
hof horen van de getuige ter terechtzitting
niet ‘noodzakelijk’ oordeelt.
2.57. In het geval het de verdachte is die
appel heeft ingesteld, kan het hof op grond
van het derde lid van art. 418 Sv de oproeping
ook weigeren indien het horen van de
getuige ter terechtzitting niet noodzakelijk
wordt geacht.
2.58. Voorts kan het hof ingevolge het derde
lid van art. 288 Sv met instemming van de
advocaat-generaal en de verdediging afzien
van het geven van zo een bevel tot oproeping
van niet verschenen getuigen.
2.59. Wat betreft de beoordeling van verzoeken
van de verdediging tot het oproepen van
getuigen maakt de wet een strikt onderscheid
naar gelang het verzoek wel of niet bij
appelschriftuur is gedaan en is het noodzakelijkheidscriterium
toepasselijk indien het
verzoek niet bij appelschriftuur is gedaan. In
HR 19 juni 2007, ECLI:NL:HR:2007:AZ1702, NJ
2007/626 is geoordeeld dat naar de bewoordingen
van de wettelijke maatstaven en
volgens de invulling die daaraan in de
j urisprudentie is gegeven, het noodzakelijkheidscriterium
de rechter, in ieder geval in
abstracto, een ruimere marge biedt om een
verzoek niet te honoreren dan het criterium
van het verdedigingsbelang. In dat arrest is
dit onderscheid echter gerelativeerd in die
zin dat ingeval de verdediging niet tijdig kon
beschikken over de voor het opstellen van de
appelschriftuur relevante processtukken,
zoals de aanvulling op het verkorte vonnis,
de eis van een eerlijke procesvoering – tegen
de achtergrond van hetgeen met het oog op
een behoorlijke verdediging is vereist – meebrengt
dat het Openbaar Ministerie onderscheidenlijk
de rechter die omstandigheid in
hun afweging dienen te betrekken bij
gebruikmaking van de wettelijk voorgeschreven
toepassing van het noodzakelijkheidscriterium.
Dat kan betekenen dat de concrete
toepassing van het noodzakelijkheidscriterium
niet wezenlijk verschilt van wat met de
toepassing van het criterium van het verdedigingsbelang
zou worden bereikt.
2.60. In lijn met de relativering van dit onderscheid
moet worden aangenomen dat onder
omstandigheden van de verdachte ook niet
kan worden gevergd dat hij voorafgaand aan
de eerste terechtzitting in hoger beroep op
de voet van art. 263-264 Sv getuigen aan de
advocaat-generaal opgeeft, bijvoorbeeld
indien in eerste aanleg een verkort vonnis is
gewezen en de aanvulling daarop niet tijdig
voor de verdachte beschikbaar is.
Verzoek tot oproeping van getuigen gedaan
op de terechtzitting
2.61. Ook in hoger beroep kan de verdediging
op de voet van de art. 328 en 331, eerste lid,
in verbinding met art. 315 Sv op de terechtzitting
aan het hof vragen gebruik te maken
van diens bevoegdheid om zelf getuigen op
te roepen. Maatstaf bij de beoordeling van zo
een verzoek is of het hof het horen van de
getuigen noodzakelijk oordeelt. Verwezen
kan worden naar hetgeen hiervoor onder
2.22-2.24 is overwogen.
Terechtzitting na schorsing van het onderzoek
2.62. Inwilliging van een op de terechtzitting
gedaan verzoek tot het horen van aldaar niet
verschenen getuigen leidt in de regel tot
schorsing van het onderzoek ter terechtzitting
met het bevel tot oproeping van die
getuigen om te verschijnen op een nadere
terechtzitting. Art. 322 Sv bevat procedurevoorschriften
voor het geval de samenstelling
van de rechtbank bij de hervatting van
het onderzoek op die nadere terechtzitting
gewijzigd is. Ingevolge art. 415, eerste lid, Sv
zijn deze voorschriften van overeenkomstige
toepassing op het rechtsgeding voor het
gerechtshof.
2.63. Hoofdregel is dat het onderzoek dan
opnieuw wordt aangevangen. Het derde lid
maakt evenwel een uitzondering voor het
geval de advocaat-generaal en de verdachte
(en/of diens raadsman) instemmen met hervatting
in de stand waarin het onderzoek
zich op het tijdstip van de schorsing op de
vorige terechtzitting bevond. Ingevolge art.
331, tweede lid, Sv geldt dit instemmingsvereiste
overigens alleen wanneer de verdachte
en/of diens raadsman op de terechtzitting
aanwezig is.
2.64. Het vierde lid van art. 322 Sv bepaalt
voorts dat indien het onderzoek ter terechtzitting
- bij gebreke van die instemming -
opnieuw wordt aangevangen, de op de vorige
terechtzitting door het anders samengestelde
hof uit hoofde van de art. 287 Sv en 288 Sv
genomen toewijzende en afwijzende beslissingen
ten aanzien van de oproeping van
getuigen die daartoe vóór de terechtzitting
bij appelschriftuur dan wel aan de advocaatgeneraal
zijn opgegeven in stand blijven.
Noch in het vierde lid van art. 322 Sv noch
1858 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27

Rechtspraak
elders is bepaald dat een uit hoofde van art.
315 Sv (ambtshalve of op verzoek) door het
hof gegeven toewijzende beslissing inzake
een ter terechtzitting gedaan verzoek tot het
horen of oproepen van getuigen ter terechtzitting
eveneens in stand blijft. Een redelijke
wetstoepassing brengt evenwel mee dat art.
322, vierde lid, Sv ook omvat het bevel van
het hof tot oproeping van een getuige wiens
verhoor door het hof noodzakelijk is geoordeeld.
Een dergelijk bevel blijft dus bij het
opnieuw aanvangen van het onderzoek in
stand. Als de getuige dan niet is verschenen,
zal een beslissing uit hoofde van de art. 287
en 288 Sv moeten worden gegeven indien
door of namens de verdachte een uitdrukkelijk
en gemotiveerd verzoek is gedaan tot de
hernieuwde oproeping van de niet verschenen
getuige. Maatstaf bij de beslissing op zo
een verzoek is het verdedigingsbelang, zij het
dat het verzoek daarnaast kan worden afgewezen
op de gronden die zijn vermeld in art.
418 Sv, te weten dat het hof het horen van de
getuige ter terechtzitting niet noodzakelijk
oordeelt in het geval dat de berechting in
eerste aanleg op tegenspraak heeft plaatsgevonden
én de getuige ter terechtzitting in
eerste aanleg dan wel door de rechter-commissaris
is gehoord (lid 2), of in het geval dat
de getuige die niet bij appelschriftuur is
opgegeven (lid 3).
2.65. Ook indien na een op de voet van de
art. 328 en 331 Sv in verbinding met art. 315
Sv gegeven afwijzende beslissing van een
verzoek tot oproeping van een getuige dat
eerst op de terechtzitting is gedaan, het
onderzoek ter terechtzitting opnieuw wordt
aangevangen, zal ter terechtzitting een verzoek
tot (hernieuwde) oproeping opnieuw
moeten worden gedaan als de verdediging
het met die afwijzing niet eens is. Ten aanzien
van zo een afwijzende beslissing geldt
art. 322, vierde lid, Sv immers niet. De maatstaf
bij de beoordeling van zo een (hernieuwd)
verzoek is of de noodzaak van hetgeen
wordt verzocht is gebleken.
2.66. Ingeval het onderzoek ter terechtzitting
is geschorst en het verzoek tot het oproepen
van getuigen eerst is gedaan op de terechtzitting
na de schorsing, is de maatstaf bij de
beoordeling van het verzoek eveneens of de
noodzaak van hetgeen wordt verzocht is
gebleken. Dat geldt ook voor getuigen die
eerder met toepassing van de maatstaf van
het verdedigingsbelang zijn afgewezen.
2.67. Onder ‘beslissingen van de rechtbank
inzake het horen van getuigen’ als bedoeld in
het vierde lid van art. 322 Sv, is begrepen het
geval dat een getuige op de eerdere terechtzitting
op de voet van art. 287, tweede lid, Sv
is gehoord. Hieruit volgt dat een hof dat op
de nadere terechtzitting het onderzoek
opnieuw aanvangt wegens een gewijzigde
samenstelling, niet gehouden is enige beslissing
te nemen omtrent het opnieuw horen
van een reeds op de eerdere terechtzitting
gehoorde getuige. Dit laat onverlet dat, wanneer
de verdediging zulks in die fase van het
geding opportuun acht, op die nadere
terechtzitting op de voet van art. 328 in verbinding
met art. 315 Sv een verzoek kan worden
gedaan ertoe strekkende dat een getuige
opnieuw wordt opgeroepen teneinde op de
terechtzitting te worden gehoord. Bij de
beoordeling van dat verzoek geldt het noodzakelijkheidscriterium.
Pro forma-zitting en regiezitting
2.68. Ook in hoger beroep worden pro formazittingen
gehouden, in het bijzonder wanneer
het hof bij de aanvang van de behandeling
van het beroep nog niet over alle processtukken
beschikt. Voorts kent de appelprocedure
de regiezitting als variant van een terechtzitting
waar het onderzoek wordt geschorst tot
een nadere terechtzitting. Ook voor deze pro
forma- en regiezittingen geldt hetgeen hiervoor
onder 2.31-2.35 is overwogen.
Procedure in hoger beroep na terug- of
verwijzing van de zaak door de Hoge Raad
2.69. In het geval dat in een cassatieprocedure
de Hoge Raad een uitspraak vernietigt en
de zaak, voor zover aan zijn oordeel onderworpen,
op de voet van art. 440 Sv terugwijst
naar het hof of verwijst naar een ander hof
teneinde opnieuw te worden berecht en afgedaan,
heeft de rechter die na verwijzing of
terugwijzing moet oordelen tot taak het
onderzoek binnen de uit de beslissing van de
Hoge Raad voortvloeiende grenzen geheel
opnieuw aan te vangen en te voltooien, voor
zover uit de wet niet het tegendeel voortvloeit.
2.70. Uit hetgeen hiervoor is overwogen volgt
– kort samengevat – dat indien de verdachte
hoger beroep heeft ingesteld het verdedigingsbelang
geldt als maatstaf bij de beoordeling
van het verzoek tot oproeping van
getuigen als deze tijdig bij appelschriftuur
zijn opgegeven en het geen getuigen betreft
die - in het geval de berechting in eerste aanleg
op tegenspraak heeft plaatsgevonden - ter
terechtzitting in eerste aanleg dan wel door
de rechter-commissaris zijn gehoord. Als het
in het geval van een zodanig beroep gaat om
een getuige die niet bij appelschriftuur is
opgegeven geldt bij de beoordeling van het
verzoek het noodzakelijkheidscriterium.
2.71. Art. 410, eerste lid, Sv bepaalt dat een
verdachte binnen veertien dagen na het
instellen van het hoger beroep een appelschriftuur
kan indienen. Niet is voorzien in
een vergelijkbare regeling voor een na de
beslissing van de Hoge Raad opgemaakte
opgave van getuigen. Aangenomen moet
worden evenwel dat art. 410, derde lid, Sv en
de daarmee samenhangende bepalingen, te
weten art. 414, tweede lid tweede volzin, en
art. 418, derde lid, Sv in de procedure na verwijzing
of terugwijzing van de zaak door de
Hoge Raad niet van toepassing zijn.
2.72. Dat betekent dat na verwijzing of terugwijzing
wat betreft de opgave door de verdediging
van getuigen art. 263, tweede tot en
met vijfde lid, en art. 264 Sv onverkort gelden.
Wel moet na verwijzing of terugwijzing,
ook in het geval van een door de verdachte
ingesteld hoger beroep, de toepasselijkheid
worden aangenomen van art. 418, tweede lid,
Sv. Dat betekent dat ook dan, ingeval de
berechting in eerste aanleg op tegenspraak
heeft plaatsgevonden, oproeping van een
door de verdediging op de voet van art. 414
in verbinding met art. 263 Sv opgegeven
getuige die ter terechtzitting in eerste aanleg
dan wel door de rechter-commissaris is
gehoord, door het hof kan worden geweigerd
op grond van het noodzakelijkheidscriterium.
Daarmee strookt aan te nemen dat de
advocaat-generaal bij het hof waarnaar de
zaak is verwezen of teruggewezen oproeping
van een zodanige getuige eveneens aan de
hand van die maatstaf kan weigeren.
Toetsing in cassatie
2.73. In de cassatieprocedure gaat het niet
meer om het al dan niet oproepen of horen
van getuigen maar uitsluitend om de toetsing
van de beslissingen van de feitenrechter
dienaangaande. In cassatie kan door de verdediging
daarom alleen worden geklaagd
over a. de beslissing van het hof tot het niet
horen van een ter terechtzitting verschenen
getuige en b. de afwijzing door het hof van
een ter terechtzitting in hoger beroep
gedaan verzoek tot het oproepen van een
aldaar niet verschenen getuige. Voorts kan
worden geklaagd over het verzuim van het
hof op zo een verzoek te beslissen. Over
beslissingen of verzuimen van het Openbaar
Ministerie dan wel de rechter in eerste aanleg
kan door de verdediging in cassatie dus
niet worden geklaagd.
2.74. Wat betreft de onder a. en b. genoemde
beslissingen kan in cassatie niet over de
juistheid ervan worden geklaagd. De Hoge
Raad kan immers niet beoordelen of het hof
een getuige terecht niet heeft opgeroepen of
gehoord. Wel kan in cassatie worden
geklaagd over de maatstaf die het hof heeft
toegepast en over de begrijpelijkheid van de
beslissing.
2.75. In dit verband moet worden gewezen
op het in 2012 in werking getreden art. 80a
RO en de betekenis van deze bepaling voor
de reikwijdte van het onderzoek in cassatie
ten aanzien van de hiervoor bedoelde beslis-
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27 1859

Rechtspraak
singen. In art. 80a RO is bepaald dat het
beroep in cassatie niet-ontvankelijk kan worden
verklaard op de grond dat de betrokkene
klaarblijkelijk onvoldoende belang heeft bij
het cassatieberoep. Daarom mag in gevallen
waarin dat belang niet evident is, van de verdediging
in redelijkheid worden verlangd dat
zij in de cassatieschriftuur een toelichting
geeft met betrekking tot het belang bij haar
klacht. Zo mag in het geval dat de zaak op
meerdere terechtzittingen is behandeld, van
de verdediging worden gevergd dat zij toelicht
waarom op een later gehouden terechtzitting
niet is geklaagd over een op een eerdere
zitting begaan verzuim met betrekking
tot een verzoek tot oproeping van getuigen.
Voorts levert de enkele omstandigheid dat
het hof bij de afwijzing van een verzoek niet
de juiste maatstaf heeft genoemd, niet zonder
meer voldoende – rechtens te respecteren
– belang op bij vernietiging van de
bestreden uitspraak en een nieuwe feitelijke
behandeling van de zaak.
2.76. Bij de beoordeling van de afwijzing van
een verzoek tot het oproepen van getuigen
gaat het in cassatie uiteindelijk om de vraag
of de beslissing begrijpelijk is in het licht
van - als waren het communicerende vaten -
enerzijds hetgeen aan het verzoek ten
grondslag is gelegd en anderzijds de gronden
waarop het is afgewezen. Bij de beoordeling
van de begrijpelijkheid van de beslissing
kan ook het procesverloop van belang
zijn, zoals 1. het stadium waarin het verzoek
is gedaan, in die zin dat het verzoek eerder
had kunnen en redelijkerwijs ook had moeten
worden gedaan, en 2. de omstandigheid
dat de bij de appelschriftuur opgegeven
getuigen – al dan niet op vordering van de
advocaat-generaal – (alsnog) op de voet van
art. 411a of art. 420 Sv zijn gehoord door een
rechter-commissaris of een raadsheer-commissaris,
waardoor in de regel het belang zal
zijn ontvallen aan de oproeping van die
getuigen ter terechtzitting.
2.77. Met inachtneming van de uit art. 80a RO
voortvloeiende terughoudendheid bij de toetsing
in cassatie in gevallen waarin het belang
bij vernietiging niet evident is, zal die toetsing
zich daarom, meer dan vroeger het geval was,
concentreren op de vraag of de beslissing van
de feitenrechter ten aanzien van het al dan
niet oproepen onderscheidenlijk horen van
getuigen begrijpelijk is. Daarbij verdient
opmerking dat die begrijpelijkheid in verband
met de aan de feitenrechter voorbehouden
weging en waardering van de omstandigheden
van het geval in cassatie slechts in
beperkte mate kan worden getoetst.
Slotopmerking
2.78. Gelet op al het vorenoverwogene kan de
vraag rijzen naar het bestaansrecht van twee
verschillende maatstaven voor de beoordeling
van verzoeken om getuigen op te roepen
respectievelijk te horen, mede in aanmerking
genomen dat de in art. 6 EVRM gewaarborgde
rechten van de verdachte daartoe geenszins
dwingen en dat – aldus HR 19 juni 2007,
ECLI:NL:HR:2007:AZ1702, NJ 2007/626 – de
concrete toepassing van het ene criterium
soms niet wezenlijk verschilt van wat met de
toepassing van het andere criterium zou
worden bereikt. De beantwoording van die
vraag is echter niet aan de rechter maar aan
de wetgever.
Inleiding derde middel:
Het middel klaagt over de afwijzing door het
hof van het verzoek tot het horen van
[betrokkene 1] en [betrokkene 2] als getuigen.
De verdachte heeft op 10 augustus 2010
hoger beroep ingesteld. Op 20 augustus 2010
heeft de raadsman van de verdachte op de
voet van art. 410, derde lid, Sv bij appelschriftuur
een zestal getuigen opgegeven. In een
op 8 september 2010 bij de Rechtbank
Amsterdam ingekomen brief heeft de raadsman
vervolgens verzocht de in het middel
genoemde personen toe te voegen aan de
reeds opgegeven getuigen.
De raadsman heeft in hoger beroep van 19
december 2011 onder meer aangevoerd: ‘Daarnaast
acht ik het horen van [betrokkene 1] en
[betrokkene 2] in het belang van de verdediging.
Zoals u in de aanvulling van het appelschriftuur
heeft kunnen lezen hebben beide
heren kort na het incident met [verdachte]
gesproken en kunnen zij verklaren over de
indruk die het verliezen van de spiegel bij
[verdachte] had achtergelaten en wat hij hier
over tegen hen heeft gezegd. Naar de mening
van de verdediging is de belangrijkste vraag
die u uiteindelijk zal moeten beantwoorden of
[verdachte] wist of redelijkerwijs moest vermoeden
dat hij bij een ongeval betrokken was
waarbij schade of letsel aan een ander was
toegebracht. De verklaringen van [verdachte]
aan [betrokkene 1] en [betrokkene 2] (twee
buitenstaanders) kunnen mijns inziens aantonen
of [verdachte] er ook maar enig idee van
had dat hij letsel had veroorzaakt. Om die
reden acht ik het dan ook in het belang van
de verdediging om [betrokkene 1] en [betrokkene
2] vragen te kunnen stellen.’
Het hof heeft het verzoek tot het horen van
[betrokkene 1] en [betrokkene 2] als getuigen
afgewezen op de grond dat: ‘het verhoor van
bedoelde getuigen naar het oordeel van het
hof niet noodzakelijk is voor enige op de
voet van de artikelen 348 en 350 juncto art.
415 Sv te nemen beslissing.’
Blijkens het proces-verbaal van de terechtzitting
in hoger beroep van 19 december 2012
is aldaar het op de terechtzitting van 19
december 2011 geschorste onderzoek
opnieuw aangevangen wegens de gewijzigde
samenstelling van het hof. Uit laatstgenoemd
proces-verbaal blijkt niet dat op die
terechtzitting van 19 december 2012 door of
namens de verdachte is verzocht om de in
het middel genoemde personen op te roepen
als getuigen, zodat het volgens de Hoge Raad
ervoor moet worden gehouden dat dit achterwege
is gebleven.
Hoge Raad, derde middel
onder meer:
3.3. De in het middel bedoelde afwijzende
beslissing van het hof is een beslissing op de
voet van de art. 328 en 331, eerste lid, Sv in
verbinding met art. 315 Sv, welke bepalingen
ingevolge art. 415 Sv ook in hoger beroep
van toepassing zijn. Op die beslissing heeft
art. 322, vierde lid, Sv geen betrekking (vergelijk
r.o. 2.65). Gelet daarop moet het middel
buiten behandeling blijven.
3.4. Opmerking verdient dat – anders dan in
het middel wordt betoogd – de op 8 september
2010 bij de Rechtbank ingekomen brief
met het verzoek tot oproeping van getuigen
niet kan worden aangemerkt als een appelschriftuur
houdende de opgave van getuigen
als bedoeld in art. 410, derde lid, Sv en evenmin
als een opgave van getuigen aan de
advocaat-generaal als bedoeld in art. 414,
tweede lid, in verbinding met art. 263 Sv. Op
het in die brief vervatte verzoek behoefde
dus niet te worden beslist, noch door de
advocaat-generaal noch door het hof (vergelijk
r.o. 2.41).
Volgt verwerping van het beroep.
1356
1 juli 2014, nr. 13/00993
(Mrs. A.J.A. van Dorst, N. Jörg, V. van den
Brink)
(Na conclusie van A-G mr. W.H. Vellinga,
strekkende tot vernietiging en terugwijzing
dan wel verwijzing; adv. mr. J.C. Oudijk,
Venlo)
ECLI:NL:HR:2014:1570
Toepassing overzichtsarrest HR 1 juli 2014,
ECLI:NL:HR:2014:1496 inzake het oproepen
dan wel horen van daartoe door de
verdediging opgegeven getuigen in gewone
strafzaken: gerechtvaardigde afwijzing van
verzoeken tot horen verbalisanten mede
erop gelet 1. dat alle in de verzoeken
genoemde getuigen hun waarnemingen
hebben vastgelegd in op ambtseed
1860 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27

Rechtspraak
opgemaakte processen-verbaal, 2. dat over
door de verdediging gesignaleerde daarin
voorkomende onduidelijkheden en hiaten
in eerste aanleg aanvullende processenverbaal
zijn opgemaakt en 3. dat de
verdediging niet nader heeft geconcretiseerd
welke vragen nog zouden dienen te
worden beantwoord. A-G: anders.
(Sv art. 410)
Inleiding:
Verdachte is veroordeeld wegens – kort
gezegd – 1. ‘diefstal door twee of meer verenigde
personen waarbij de schuldige zich de
toegang tot de plaats van het misdrijf heeft
verschaft en het weg te nemen goed onder
zijn bereik heeft gebracht door middel van
braak en inklimming’, en 2. primair ‘poging
tot diefstal door twee of meer verenigde personen
waarbij de schuldige zich de toegang
tot de plaats van het misdrijf heeft verschaft
en het weg te nemen goed onder zijn bereik
heeft gebracht door middel van braak en
inklimming’.
Het eerste middel luidt dat het hof het verzoek
tot het horen van zes getuigen (allen
zijn verbalisant) op ontoereikende gronden
heeft afgewezen door eraan voorbij te gaan
dat de verdachte die getuigen nimmer heeft
kunnen ondervragen terwijl het hof de verklaringen
van die getuigen wel voor het
bewijs heeft gebezigd.
De zes getuigen die de verdediging ter
terechtzitting van het gerechtshof wenste te
horen waren door de raadsvrouwe van de verdachte
opgegeven bij de appelschriftuur. De
raadsman van de verdachte heeft voormeld
verzoek ter terechtzitting van het hof van 30
oktober 2012 nader toegelicht. Bij tussenarrest
van 13 november 2012 heeft het hof het
verzoek om de zes opgegeven getuigen op te
roepen aan de hand van het verdedigingsbelangcriterium
afgewezen. Na hervatting van
het onderzoek op de terechtzitting van 28
januari 2013 in de stand waarin het zich op
het tijdstip van het tussenarrest bevond,
heeft de raadsvrouwe blijkens haar aan het
proces-verbaal van die terechtzitting gehechte
pleitaantekeningen nog het een en ander
aangevoerd ter onderbouwing van het verzoek.
Bij arrest van 11 februari 2013 heeft
het hof dit verzoek afgewezen en daartoe
onder meer overwogen dat verdachte door
die afwijzing redelijkerwijs niet in zijn verdediging
wordt geschaad.
Hoge Raad, onder meer:
2.3. Het arrest HR 1 juli 2014,
ECLI:NL:HR:2014:1496, houdt omtrent de
beoordeling van cassatieklachten over beslissingen
inzake verzoeken tot het oproepen en
horen van getuigen onder meer het volgende
in: […] [de Hoge Raad citeert r.o. 2.73-2.77 van
voormeld arrest, dat hierboven is afgedrukt;
PHvK].
2.4. Gelet op hetgeen hiervoor is overwogen
is de afwijzing door het hof van voormelde
verzoeken niet onbegrijpelijk en toereikend
gemotiveerd. De Hoge Raad heeft daarbij in
aanmerking genomen dat het hof heeft vastgesteld
1. dat alle in de verzoeken genoemde
getuigen hun waarnemingen hebben vastgelegd
in op ambtseed opgemaakte processenverbaal,
2. dat over door de verdediging
gesignaleerde daarin voorkomende onduidelijkheden
en hiaten in eerste aanleg aanvullende
processen-verbaal zijn opgemaakt en 3.
dat de verdediging niet nader heeft geconcretiseerd
welke vragen nog zouden dienen te
worden beantwoord.
2.5. Het middel faalt.
1357
1 juli 2014, nr. 13/05142
(Mrs. A.J.A. van Dorst, J. de Hullu, N. Jörg)
(Na conclusie van A-G mr. A.J. Machielse,
strekkende tot vernietiging en verwijzing;
adv. mr. M.E. van der Werf, Amsterdam)
ECLI:NL:HR:2014:1559
Toepassing overzichtsarrest HR 1 juli 2014,
ECLI:NL:HR:2014:1496 inzake het oproepen
dan wel horen van daartoe door de verdediging
opgegeven getuigen in gewone strafzaken:
een ter terechtzitting in hoger
beroep door de raadsman gedaan verzoek
tot aanhouding van de behandeling van de
zaak voor het horen van een getuige is een
verzoek in de zin van art. 331 lid 1 jo. art.
328 Sv om toepassing te geven aan art. 315
Sv, zodat het noodzaakcriterium daarop van
toepassing is.
In casu niet onbegrijpelijk oordeel van het
hof waarom het geen geloof hecht aan de
verklaringen van de verdachte en een
betrokkene, hetgeen aldus kan worden
verstaan dat het hof heeft geoordeeld dat
van de noodzaak tot het horen van een
andere betrokkene als getuige niet is
gebleken. A-G: anders.
(Sv art. 315, 328, 331 en 415)
Inleiding:
Verdachte is veroordeeld wegens witwassen.
Het middel klaagt dat het hof bij de afwijzing
van het verzoek om [betrokkene 2] als getuige
te horen een verkeerde maatstaf heeft
aangelegd althans dat het hof die afwijzing
ontoereikend heeft gemotiveerd.
Blijkens het proces-verbaal van de terechtzitting
in hoger beroep van 3 december 2012
heeft de raadsman van de verdachte het
woord gevoerd overeenkomstig de aan het
proces-verbaal gehechte pleitnota. Deze pleitnota
gaat nader in op het verzoek om
[betrokkene 2] als getuige te horen.
Het hof heeft het verzoek om [betrokkene 2]
als getuige te horen bij arrest afgewezen en
daartoe het volgende overwogen: ‘Het hof
wijst het verzoek af. In de regel zal door de
verdediging niet nader behoeven te worden
uitgelegd op welk tijdstip en op welke wijze
zij in het bezit is gekomen van nadere identificerende
gegevens over een persoon die zij
als getuige gehoord wenst te zien. Onder
omstandigheden kan dit evenwel anders zijn
en zal de verdediging dienen uit te leggen
dat en waarom nadere identificerende gegevens
omtrent een persoon die zij wenst als
getuige te worden gehoord, zoals zijn woonof
verblijfplaats, niet door haar in een eerder
stadium van het geding zijn verstrekt. Van
dergelijke omstandigheden is naar het oordeel
van het hof in dit geval sprake. De verdediging
heeft eerst bij pleidooi in hoger
beroep nadere identificerende gegevens van
de persoon die zij als getuige gehoord wenst
te zien verstrekt (…). (…) Nu door de verdediging
geen nadere uitleg is gegeven als hiervóór
bedoeld zijn er onvoldoende aanknopingspunten
om aan te nemen dat de
betreffende persoon bestaat en bestond in
en ten tijde van het door de verdediging
gepresenteerde scenario dan wel daadwerkelijk
de persoon is die in dit scenario wordt
bedoeld.
Voorts bevat ’s hofs arrest de volgende overweging
met betrekking tot het bewijs: ‘Het
hof is van oordeel dat het door en namens
verdachte gevoerde verweer strekkende tot
vrijspraak van het tenlastegelegde wordt
weersproken door de gebezigde bewijsmiddelen,
zoals deze later in de eventueel op te
maken aanvulling op dit arrest zullen worden
opgenomen. Het hof heeft geen reden
om aan de juistheid en betrouwbaarheid van
de inhoud van die bewijsmiddelen te twijfelen.
(…)’
Hoge Raad, onder meer:
2.4. Het ter terechtzitting in hoger beroep
door de raadsman gedane verzoek tot aanhouding
van de behandeling van de zaak
voor het horen van [betrokkene 2] als getuige
is een verzoek in de zin van art. 331, eerste
lid, in verbinding met art. 328 Sv om toepassing
te geven aan art. 315 Sv. Die
bepalingen zijn ingevolge art. 415 Sv ook in
hoger beroep van toepassing. Maatstaf bij de
beslissing op een zodanig verzoek is of de
noodzaak daarvan is gebleken.
2.5. Het arrest HR 1 juli 2014,
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27 1861

Rechtspraak
ECLI:NL:HR:2014:1496, houdt omtrent de
beoordeling van cassatieklachten over de
maatstaf die het hof heeft toegepast bij zijn
beslissing inzake een verzoek tot het oproepen
en horen van getuigen onder meer het
volgende in. […] [de Hoge Raad citeert r.o.
2.75-2.77 van voormeld arrest, dat hierboven
is afgedrukt; PHvK].
2.6. Naar de kern genomen strekt het door de
raadsman in de onderhavige zaak gedane
verzoek ertoe ondersteuning te verkrijgen
van de verklaringen van de verdachte en
[betrokkene 1]. De getuigenverklaring van
[betrokkene 2] zou steun kunnen bieden aan
het door de verdachte en [betrokkene 1]
geschetste scenario. Blijkens zijn hiervoor
onder 2.3.3 weergegeven bewijsoverweging
heeft het hof geoordeeld, welk oordeel niet
onbegrijpelijk is, waarom het geen geloof
hecht aan deze verklaringen en het daarin
geschetste scenario. Mede gelet op dit oordeel
en hetgeen het hof daartoe heeft overwogen,
verstaat de Hoge Raad de afwijzing
van dat verzoek aldus dat het hof heeft
geoordeeld dat de noodzaak tot het horen
van [betrokkene 2] als getuige niet is gebleken.
Aldus verstaan heeft het hof de juiste
maatstaf aangelegd. De afwijzing van dat verzoek
is, mede gelet op hetgeen hiervoor
onder 2.5 is overwogen, niet onbegrijpelijk
en toereikend gemotiveerd.
2.7. Het middel faalt.
A-G Machielse, onder meer:
3.5. Het ter terechtzitting in hoger beroep
door de raadsman gedane verzoek tot aanhouding
van de behandeling van de zaak
voor het (doen) ondervragen van getuigen, is
een verzoek in de zin van artikel 331, eerste
lid, in verbinding met artikel 328 Sv om toepassing
te geven aan artikel 315 Sv. Die
bepalingen zijn ingevolge artikel 415 Sv ook
in hoger beroep van toepassing. Maatstaf bij
de beslissing op een zodanig verzoek is of de
noodzaak daarvan is gebleken. Het tijdstip
waarop een verzoek om een getuige op te
roepen wordt gedaan, kan naar mijn mening
op zichzelf niet de grond bieden voor de
afwijzing van zo’n verzoek. 2 Wel zou het naar
mijn mening gewicht in de schaal kunnen
leggen bij de beoordeling van de noodzaak
een dergelijk verzoek te honoreren. In het
licht hiervan is de hierboven weergegeven
afwijzing van het verzoek door het hof - dat
niet heeft aangegeven aan de hand van welke
maatstaf het verzoek is afgewezen -
ontoereikend gemotiveerd. 3 Maar ook vanuit
een ander gezichtspunt schiet mijns inziens
de motivering tekort. Het hof heeft zijn overwegingen
besloten met een verwijzing naar
het ontbreken van voldoende aanknopingspunten
voor het bestaan van deze persoon
en voor de mogelijkheid voor politie en justitie
om nadere gegevens van de gevraagde
getuige te achterhalen. Maar de pleitnota
van hoger beroep besluit met het opgeven
van de precieze gegevens van deze [betrokkene
2], waardoor toetsbare informatie
beschikbaar kwam ter controle van het
bestaan van deze persoon.
Het middel komt mij gegrond voor. 4
2 HR 12 januari 1999, NJ 1999/450 m.nt. tH; HR 14 februari
2012, ECLI:NL:HR:2012:BU7313. Zie ook HR 7 september
2004, ECLI:NL:HR:2004:AP0191 waarin naar mijn
mening deze uitleg ook doorschemert.
3 HR 20 maart 2007, ECLI:NL:HR:2007:AZ4756; HR 22
april 2008, NJ 2008/313 m.nt. Mevis; HR 21 juni 2011,
ECLI:NL:HR:2011:BP8816.
4 De vraag is overigens wel of verdachte uiteindelijk met
cassatie wel gebaat zal zijn. Uit het verhandelde in hoger
beroep zou men immers tot de slotsom kunnen komen
dat het geld door [betrokkene 1] is afgestaan doordat
hem een rad voor ogen is gedraaid en dat verdachte hierdoor
en door valsheid in geschrift - door het onjuist
opmaken van een contract - het geld voorhanden heeft
gekregen.
Hoge Raad (belastingkamer)
Deze rubriek wordt verzorgd door mr. dr.
M.R.T. Pauwels verbonden aan het Fiscaal
Instituut Tilburg van de Tilburg University
en werkzaam bij Rechtbank Zeeland-West-
Brabant.
1358
20 juni 2014, nr. 13/01045
(Feteris, Schaap, Van Loon, Fierstra, Wortel)
ECLI:NL:HR:2014:1461
Redelijke termijn. Immateriëleschadevergoeding.
Verdere verfijningen. Karakter
vuistregels. a. Niet elk gehonoreerd verzoek
om uitstel brengt mee dat de in het algemeen
als redelijk aan te merken termijn
wordt verlengd met de duur van het verleende
uitstel, aangezien in die termijn is
verdisconteerd dat in een niet onaanzienlijk
deel van de gevallen uitstel wordt
verleend. b. Bij overschrijding van de redelijke
termijn worden spanning en frustratie
verondersteld, behoudens bijzondere
omstandigheden; de omstandigheid dat
sprake is van een (zeer) geringe kans op
succes is niet aan te merken als een dergelijke
bijzondere omstandigheid. c. De termijn
tussen de beslissing in de hoofdzaak
en de beslissing op het verzoek om immateriëleschadevergoeding
telt niet mee voor
de bepaling van de redelijke termijn.
(Awb art. 8:73; EVRM art. 6)
Hoge Raad, onder meer:
‘2.1.2. Bij de in cassatie bestreden uitspraak
op de verzoeken heeft het hof zowel de
inspecteur als de Staat (…) veroordeeld tot
een vergoeding van immateriële schade
wegens de lange duur van behandeling van
het geschil, ervan uitgaande dat de redelijke
termijn van berechting was overschreden
met in totaal twee jaar.
2.2. De klachten richten zich tegen de vaststelling
van de hoogte van deze schadevergoeding
door het hof.
2.3.1. Het hof heeft geoordeeld dat een overschrijding
van de redelijke termijn heeft
plaatsgevonden als gevolg van het tijdsverloop
tussen de ontvangst door de inspecteur
op 15 december 2004 van het eerste bezwaarschrift,
betreffende het jaar 2001, en de uitspraak
van de rechtbank op het beroep van
belanghebbende tegen de uitspraken op
bezwaar betreffende de jaren 2001, 2002 en
2003 (8 juni 2010). Daarmee heeft de behandeling
tot aan de uitspraak van de rechtbank
naar het oordeel van het hof drie jaar en zes
maanden langer geduurd dan de termijn van
twee jaar die als regel als redelijk kan worden
beschouwd voor de procedure in bezwaar en
beroep tezamen (zie HR 22 april 2005, nr.
37984, ECLI:NL:HR:2005:AO9006, BNB
2005/337; hierna: het arrest van 22 april
2005).
2.3.2. Van die overschrijding met drie jaar en
zes maanden heeft het hof twee jaar toegerekend
aan de bezwaarfase en een jaar en zes
maanden aan de beroepsfase.
(…)
2.5.1. Het hof heeft wat betreft de aan de
beroepsfase toe te rekenen overschrijding
van de redelijke termijn geoordeeld dat drie
maanden voor rekening van belanghebbende
komen vanwege op haar verzoek verleend
uitstel van de zitting.
2.5.2. Vooropgesteld moet worden dat het
doen van verzoeken om uitstel voor het voldoen
aan uitnodigingen of oproepingen in
onderdeel 4.5, onder b, van het arrest van 22
april 2005 als voorbeeld is gegeven van de
invloed van een belanghebbende of diens
gemachtigde op het procesverloop. Een dergelijke
omstandigheid kan aanleiding geven
om af te wijken van de vuistregels die de
Hoge Raad in de arresten van 22 april 2005
en 22 maart 2013 heeft geformuleerd voor
de beoordeling of een bepaalde fase van het
proces langer heeft geduurd dan redelijk is.
Dit betekent echter niet dat ieder gehonoreerd
verzoek om uitstel van de kant van de
belanghebbende meebrengt dat de volgens
die arresten in het algemeen als redelijk aan
te merken termijn wordt verlengd met de
1862 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27

Rechtspraak
duur van het verleende uitstel. Afwijking van
deze bij wijze van vuistregel gehanteerde
termijnen is volgens die arresten slechts op
haar plaats indien sprake is van bijzondere
omstandigheden. Dat past ook bij het karakter
van deze vuistregels, die erop gericht zijn
in het bestuursrecht op een eenvoudige, forfaitaire
wijze te beoordelen of de behandeling
van een zaak binnen een redelijke termijn
heeft plaatsgevonden.
In de termijnen die de Hoge Raad daartoe als
uitgangspunt heeft geformuleerd, is rekening
gehouden met de omstandigheid dat in een
niet onaanzienlijk deel van de gevallen aan
partijen enige tijd wordt gegund voor herstel
van eventuele verzuimen in hun bezwaar- of
beroepschrift, en dat het ook niet ongebruikelijk
is dat aan partijen enig uitstel wordt
verleend voor het indienen van verdere processtukken.
Van het tijdverloop dat daarmee
gemoeid is, kan niet worden gezegd dat het
wordt veroorzaakt door een bijzondere
omstandigheid.
Om vergelijkbare redenen doet zich een bijzondere
omstandigheid in beginsel evenmin
voor indien de rechter op verzoek van een
partij de zitting voor de eerste keer uitstelt.
Het hiervoor in 2.5.1 weergegeven oordeel
geeft er geen blijk van dat het hof deze laatste
regel heeft toegepast. De klachten slagen
ook in zoverre.
2.6.1. Voorts heeft het hof kennelijk aanleiding
gezien de aan de beroepsfase toe te
rekenen overschrijding van de redelijke
termijn met nog eens drie maanden te verminderen.
Het hof heeft in dat verband meegewogen
dat het voor het jaar 1999 op 8 mei
2007 uitspraak heeft gedaan (BK-04/02818),
in welke procedure dezelfde geschilpunten
aan de orde waren, terwijl de feitelijke
omstandigheden in de jaren na 1999 niet
gewijzigd zijn, en dat belanghebbende zich
daarvan redelijkerwijs bewust zal zijn
geweest. Volgens het hof brengt dit mee dat
de spanning en frustratie in de beroepsfase
minder zijn geweest omdat reeds in hoofdzaak
duidelijk was wat de uitkomst van de
rechterlijke procedure zou zijn.
2.6.2. Ook voor zover zij zijn gericht tegen
deze oordelen, slagen de klachten. Bij overschrijding
van de redelijke termijn worden
spanning en frustratie verondersteld, behoudens
bijzondere omstandigheden. Voor de
bepaling van de hoogte van de toe te kennen
vergoeding van immateriële schade is de
mate waarin de betrokkene daadwerkelijk
spanning en frustratie heeft ondervonden in
beginsel niet van belang. Dat is slechts
anders in bijzondere gevallen, waarvan sprake
kan zijn als de procedure over een zeer
gering financieel belang gaat (zie HR 29
november 2013, nr. 12/04301,
ECLI:NL:HR:2013: 1361, BNB 2014/5). De
omstandigheid dat sprake is van een (zeer)
geringe kans op succes van de belanghebbende
in de desbetreffende procedure brengt
niet mee dat sprake is van een bijzonder
geval zoals zojuist bedoeld. Het hof heeft dit
miskend.
2.7. Volgens het hof heeft de hogerberoepsfase
geen overschrijding van de redelijke termijn
te zien gegeven. Het heeft geoordeeld
dat - anders dan door belanghebbende is
betoogd - de termijn tussen de beslissing in
de hoofdzaak en de beslissing op het verzoek
niet meetelt voor de bepaling van de redelijke
termijn in hoger beroep. Daartoe heeft het
hof overwogen dat het gaat om vergoeding
van immateriële schade die wordt geleden
door de spanning en frustratie die een
belanghebbende ondervindt in de procedure
met betrekking tot het geschil over de belastingheffing
dat hem en de Belastingdienst
verdeeld houdt. Naar het oordeel van het hof
is met de uitspraak in de hoofdzaak aan de
door belanghebbende ondervonden spanning
en frustratie een einde gekomen en eindigt
de in aanmerking te nemen termijn
derhalve op het moment waarop die uitspraak
is gedaan. Voor zover de klachten zijn
gericht tegen dit oordeel falen zij, omdat dit
oordeel juist is (in vergelijkbare zin CRvB 4
mei 2010, nrs. 09/3266 t/m 3273 BESLU,
ECLI:NL:CRVB:2010:BM4034, AB 2010/296).’
1359
20 juni 2014, nr. 13/01431
(Feteris, Schaap, Van Loon, Fierstra.
Groeneveld; na conclusie Niessen tot
gegrondverklaring van het casstieberoep)
ECLI:NL:HR:2014:1463
Belastingheffing bovenmatige vertrekvergoeding
bij werkgever. Eigendomsrecht.
Overgangsrecht. (Materieel) terugwerkende
kracht. Ontbreken tegenbewijsregeling.
Discriminatieverbod. Omstandigheid dat de
belasting in het onderhavige geval mede
wordt berekend op basis van loon genoten
vóór de invoering van de regeling levert
geen strijd op met art. 1 EP EVRM (anders:
het Hof). Omstandigheid dat afbreuk wordt
gedaan aan het belang van belanghebbende
om de fiscale gevolgen van haar (voorgenomen)
handelingen tevoren te kunnen overzien,
rechtvaardigt nog niet de gevolgtrekking
dat de heffing een zodanige inbreuk
maakt op gerechtvaardigde verwachtingen
van belanghebbende dat die heffing in
strijd is met artikel 1 EP. Deze bepaling verzet
zich niet zonder meer tegen wetswijzigingen
waarbij voor de berekening van een
belastingschuld gevolgen worden verbonden
aan feiten die zich hebben voorgedaan
voordat de inhoud van die wetswijziging
kenbaar werd. Alle factoren in aanmerking
nemende bestaat er geen aanleiding voor
het oordeel dat de wetgever met de regeling
en het daarbij gehanteerde overgangsrecht
geen legitiem doel heeft nagestreefd of
daarbij de vereiste ‘fair balance’ niet in acht
heeft genomen. De enkele omstandigheid
dat met betrekking tot het loonbestanddeel
een in absolute zin zeer omvangrijk bedrag
wordt geheven, brengt niet mee dat sprake
is van een individuele buitensporige last.
Ontbreken tegenbewijsmogelijkheid levert
evenmin schending art. 1 EP EVRM op.
Ongelijke behandeling ten opzichte van
aandelenoptierechten behelst geen
schending discriminatieverbod.
(Wet LB art. 32bb; EVRM art. 1 Eerste Protocol,
art. 1 Twaalfde Protocol; IVBPR art. 26)
Hoge Raad, onder meer:
‘3.1.2. Uit een tot de gedingstukken behorend
gedeelte van het jaarverslag van belanghebbende
over 2006 volgt dat aan de CEO in dat
jaar voorwaardelijk 60 000 aandelen zijn toegekend.
(…)
3.1.4. Op 9 mei 2008 heeft belanghebbende
deze aandelen aan de CEO geleverd. Het hiermee
door de CEO behaalde voordeel ten
bedrage van € 1 790 000 is in 2008 tot diens
loon gerekend.
3.1.5. Per 1 oktober 2009 is de arbeidsovereenkomst
tussen belanghebbende en de CEO
beëindigd. In verband daarmee is tussen
belanghebbende en de CEO een vaststellingsovereenkomst
gesloten.
3.1.6. Met dagtekening 5 februari 2010 heeft
belanghebbende aangifte “Loonheffingen
Pseudo-eindheffing” gedaan. Dit betreft de
heffing over (excessieve) vertrekvergoedingen
als bedoeld in artikel 32bb van de Wet op
de loonbelasting 1964 (tekst 2009, hierna:
Wet LB 1964). In de aangifte is als excessief
deel van de vertrekvergoeding een bedrag
van € 923 481 vermeld en als te betalen
pseudo-eindheffing € 277 044. Hierbij is geen
rekening gehouden met het voordeel ter zake
van de door belanghebbende toegekende
aandelen, hiervoor bedoeld in 3.1.4.
3.1.7. Ervan uitgaande dat bij de berekening
van de verschuldigde pseudo-eindheffing wel
rekening moet worden gehouden met dit
voordeel uit het aandelenplan, heeft de
inspecteur de in geding zijnde naheffingsaanslag
opgelegd. De verschuldigde pseudoeindheffing
is daarbij berekend op € 814 044.
3.2. Voor het hof was in geschil of bij de berekening
van de heffingsgrondslag voor de
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27 1863

Rechtspraak
pseudo-eindheffing rekening moet worden
gehouden met het in 2008 door de CEO genoten
voordeel ter zake van de door belanghebbende
aan hem toegekende aandelen.
3.3.1. Het hof heeft die vraag ontkennend
beantwoord en daartoe geoordeeld dat artikel
32bb Wet LB 1964 in strijd is met artikel 1
van het Eerste Protocol bij het EVRM (hierna:
EP), voor zover bij de bepaling van de
omvang van de vertrekvergoeding rekening
wordt gehouden met dit in 2008 genoten
voordeel. Het hof heeft hiertoe redengevend
geacht dat er onvoldoende argumenten zijn
gegeven voor de (materiële) terugwerkende
kracht voor zover deze zich uitstrekt tot het
tijdvak vóór 13 mei 2008 (de datum van
indiening van het wetsvoorstel dat heeft
geleid tot de invoering van artikel 32bb Wet
LB 1964), dat slechts een zeer beperkt aantal
inhoudingsplichtigen met de onderhavige
heffing te maken krijgt, dat het gaat over een
zeer aanzienlijk belang en dat belanghebbende
de invoering van artikel 32bb Wet LB 1964
niet verwachtte en ook niet kon voorzien.
3.3.2. Het hof is niet toegekomen aan een
beoordeling van de standpunten van belanghebbende
a. dat het zevende lid van artikel
32bb Wet LB 1964 ten onrechte onderscheid
maakt tussen aandelenregelingen, zoals in
het onderhavige geval, en aandelenoptieregelingen
en b. dat het ontbreken van een
tegenbewijsmogelijkheid in strijd is met artikel
1 EP.
3.4.1. Tegen het hiervoor in 3.3.1 weergegeven
oordeel richt zich het middel.
3.4.2. Bij de Wet van 11 december 2008 tot
wijziging van enige belastingwetten (Belastingheffing
excessieve beloningsbestanddelen),
Stb. 2008, 547, is in artikel 32bb Wet LB
1964 een zogenoemde pseudo-eindheffing
ingevoerd ter zake van excessieve vertrekvergoedingen.
Op grond van artikel IX, lid 1, van
de Wet Belastingheffing excessieve beloningsbestanddelen
is deze wijziging met ingang
van 1 januari 2009 in werking getreden. Het
wetsvoorstel is op 13 mei 2008 ingediend bij
de Tweede Kamer (Kamerstukken II 2007/08,
31083, 1).
3.4.3. Indien de dienstbetrekking ten minste
twee kalenderjaren voorafgaande aan het
kalenderjaar waarin die is beëindigd is aangevangen,
wordt het bovenmatige bedrag aan
vertrekvergoeding bepaald door het loon van
de werknemer in zowel het jaar van beëindiging
van de dienstbetrekking als het daaraan
voorafgaande jaar te vergelijken met het loon
dat de werknemer genoot in het tweede kalenderjaar
voorafgaande aan het kalenderjaar
waarin de dienstbetrekking is beëindigd (hierna:
het toetsloon), tenzij het toetsloon niet
meer bedraagt dan € 508 500. In het onderhavige
geval betekent dit dat het loon dat door
de CEO is genoten in de jaren 2008 en 2009,
wordt vergeleken met het door hem in het
jaar 2007 genoten loon. Voor zover het loon
dat door de CEO is genoten in de jaren 2008
en 2009 meer bedraagt dan het toetsloon uit
2007, wordt het in het kader van de toepassing
van artikel 32bb Wet LB 1964 aangemerkt
als bovenmatige vertrekvergoeding en wordt
het gerekend tot de heffingsgrondslag voor de
pseudo-eindheffing op basis van die bepaling.
3.4.4. Het geschil in deze zaak betreft een
loonbestanddeel in de vorm van een onvoorwaardelijk
geworden recht op levering van
aandelen dat is genoten voordat artikel 32bb
van de Wet LB 1964 in werking trad en voordat
de voorgestelde inhoud van deze bepaling
bekend werd gemaakt. De omvang van
dit loonbestanddeel is mede bepalend voor
de hoogte van de pseudo-eindheffing wegens
de beëindiging van de dienstbetrekking die
heeft plaatsgevonden na de inwerkingtreding
van bedoeld artikel 32bb. Ten tijde van de
verstrekking van dat loonbestanddeel kon
belanghebbende derhalve nog niet voorzien
dat de hoogte daarvan invloed zou hebben
op de heffing die zij later verschuldigd zou
kunnen worden in geval van beëindiging van
de dienstbetrekking. Aldus wordt afbreuk
gedaan aan haar belang om de fiscale gevolgen
van haar (voorgenomen) handelingen
tevoren te kunnen overzien.
3.4.5. Deze enkele omstandigheid rechtvaardigt
echter nog niet de gevolgtrekking dat de
onderhavige heffing een zodanige inbreuk
maakt op gerechtvaardigde verwachtingen
van belanghebbende dat die heffing in strijd
is met artikel 1 EP. Deze bepaling verzet zich
niet zonder meer tegen wetswijzigingen
waarbij voor de berekening van een belastingschuld
gevolgen worden verbonden aan
feiten die zich hebben voorgedaan voordat
de inhoud van die wetswijziging kenbaar
werd. Van een inbreuk op artikel 1 EP is
alleen dan sprake als de invloed van dergelijke
anterieure feiten ertoe leidt dat bij de
belastingheffing geen “fair balance” bestaat
tussen de betrokken belangen.
3.4.6. Om te beoordelen of bij de hier ter discussie
staande regeling in een overgangssituatie
als de onderhavige een dergelijk evenwicht
bestaat, moet in de eerste plaats
worden vastgesteld dat uit de parlementaire
geschiedenis volgt dat artikel 32bb Wet LB
1964 is ingevoerd om het toekennen van vertrekvergoedingen
te ontmoedigen die hoger
liggen dan de - in 2008 reeds bestaande -
norm uit de Nederlandse Corporate Governance
Code. Daarmee streeft de regeling een
legitiem doel na in het algemeen belang.
3.4.7. De wetgever heeft voor de in onderdeel
3.4.3 beschreven methode van berekening
van het excessieve deel van vertrekvergoedingen
gekozen om redenen van uitvoerbaarheid
en ter voorkoming van ontgaansmogelijkheden.
Met die keuze voor de
vormgeving van de regeling als zodanig, is de
wetgever gebleven binnen de hem onder artikel
1 EP toekomende ruime beoordelingsmarge
(“exceptionally wide margin of appreciation”
respectievelijk “particularly broad
margin of appreciation” als bedoeld in de
arresten van het EHRM in de zaken Yukos vs.
Rusland d.d. 20 september 2011, nr.
14902/04, par. 566, en N.K.M. vs. Hongarije
d.d. 14 mei 2013, nr. 66529/11, par. 49).
3.4.8. Indien deze methode van berekening
niet zou kunnen worden toegepast ten aanzien
van loon dat is genoten vóór de aankondiging
of inwerkingtreding van artikel 32bb
Wet LB 1964, zou deze regeling na de inwerkingtreding
ervan nog geruime tijd niet of
slechts in beperkte mate voor toepassing in
aanmerking komen.
3.4.9. Verder dient in aanmerking te worden
genomen dat de pseudo-eindheffing slechts
is verschuldigd in geval van een beëindiging
van de dienstbetrekking na de inwerkingtreding
van artikel 32bb Wet LB 1964, en de verschuldigdheid
van die heffing daardoor mede
afhankelijk is van een na die inwerkingtreding
plaatsvindende gebeurtenis. Zo bezien
was de heffing voorzienbaar.
3.4.10. Gelet op het belang van een inhoudingsplichtige
als bedoeld in onderdeel 3.4.4
enerzijds en de hiervoor in de onderdelen
3.4.6 tot en met 3.4.9 vermelde omstandigheden
anderzijds, is de Hoge Raad van oordeel
1. dat de wetgever met de in onderdeel 3.4.3
hiervoor beschreven methodiek de aan hem
toekomende beoordelingsmarge onder artikel
1 EP niet heeft overschreden, en 2. dat dit
ook geldt voor zover op grond van artikel
32bb Wet LB 1964 rekening wordt gehouden
met loonbestanddelen die zijn genoten voorafgaand
aan (de bekendmaking van de
inhoud van) deze regelgeving. Alle zojuist
bedoelde factoren in aanmerking nemende
bestaat er geen aanleiding voor het oordeel
dat de wetgever met de onderhavige regeling
en het daarbij gehanteerde overgangsrecht
geen legitiem doel heeft nagestreefd of daarbij
de vereiste “fair balance” niet in acht heeft
genomen.
3.4.11. Blijkens de gedingstukken heeft
belanghebbende geen specifiek voor haar
situatie geldende feiten en omstandigheden
aangevoerd die zouden kunnen meebrengen
dat de regeling in haar geval tot een individuele
buitensporige last leidt en op die
grond buiten toepassing moet blijven. De
enkele omstandigheid dat met betrekking tot
de in 2008 door belanghebbende aan de CEO
geleverde aandelen een in absolute zin zeer
omvangrijk bedrag van haar wordt geheven,
1864 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27

Rechtspraak
is daarvoor niet voldoende.
3.4.12. Uit het vorenstaande volgt dat het hof
ten onrechte artikel 32bb Wet LB 1964
wegens strijd met artikel 1 EP buiten toepassing
heeft gelaten met betrekking tot het in
2008 door de CEO genoten voordeel uit de
toekenning van aandelen. Dit brengt mee dat
het middel slaagt.
3.5.1. De uitspraak van het hof kan niet in
stand blijven. De Hoge Raad kan de zaak
afdoen.
3.5.2. De vraag of de verwerving van aandelen
in het onderhavige geval voor de toepassing
van artikel 32bb, lid 7, Wet LB 1964 op gelijke
wijze moet worden behandeld als een verwerving
van aandelenopties, aan welke vraag het
hof niet is toegekomen, dient ontkennend te
worden beantwoord. In het geval van belanghebbende
gaat het om de toekenning door de
werkgever van een recht op levering van aandelen,
welke toekenning onvoorwaardelijk is
geworden in het kalenderjaar voorafgaande
aan het kalenderjaar waarin de dienstbetrekking
is beëindigd (hierna: het jaar t-1). Als
gevolg daarvan wordt die toekenning volgens
de normale fiscale regels aangemerkt als loon
dat is genoten in het jaar t-1, ongeacht het
antwoord op de vraag of de werknemer de
aandelen in dat jaar vervreemdt. Belanghebbende
maakt een vergelijking met een toekenning
van aandelenopties die onvoorwaardelijk
wordt voorafgaande aan het jaar t-1, en
die wordt gevolgd door uitoefening of vervreemding
van die opties door de werknemer
in het jaar t-1 of het daarop volgende jaar. Bij
toepassing van de normale fiscale regels zou
in deze laatste gevallen het loon reeds voorafgaande
aan het jaar t-1 zijn genoten, en dus
voor de toepassing van artikel 32bb Wet LB
1964 buiten aanmerking blijven. Op grond
van de bijzondere regel van artikel 10a, lid 1,
Wet LB 1964 wordt echter het door de werkgever
verstrekte voordeel in de vorm van optierechten
niet als loon aangemerkt, maar
knoopt de belastingheffing aan bij het voordeel
dat eventueel wordt genoten op het latere
tijdstip waarop de optierechten worden
uitgeoefend of vervreemd. Deze twee gevallen
verschillen zozeer van elkaar in feitelijk
en juridisch opzicht, dat ze voor de toepassing
van artikel 32bb, lid 7, Wet LB 1964 niet
als gelijke gevallen zijn aan te merken. Het
stond de wetgever dan ook vrij de bijzondere
regel van artikel 10a, lid 1, Wet LB 1964 niet
te laten doorwerken naar de berekening van
bovenmatige vertrekvergoedingen, en om in
dat kader bij loon dat wordt genoten als
gevolg van de toekenning van aandelenopties
aan te sluiten bij de algemene fiscale regels
over het (genieten van) loon, net zoals bij loon
op basis van de toekenning van aandelen.
3.5.3. Het hof is evenmin toegekomen aan de
vraag of de wetgever in het licht van artikel 1
EP in artikel 32bb Wet LB 1964 een mogelijkheid
tot tegenbewijs had moeten opnemen
waardoor loonbestanddelen voor de berekening
van de heffingsgrondslag buiten aanmerking
blijven indien zij niet in verband
staan met het vertrek van een werknemer.
Ook die vraag dient ontkennend te worden
beantwoord. De wetgever heeft ervoor gekozen
niet een dergelijke tegenbewijsregeling
te treffen, mede om moeizame discussies
over de redenen en achtergronden van
bestanddelen van het loon te voorkomen (zie
Kamerstukken II 2007/08, 31459, 6, p. 12).
Met deze keuze is de wetgever niet getreden
buiten de hem onder artikel 1 EP toekomende
beoordelingsmarge.’
1360
20 juni 2014, nr. 13/03828
(Mrs. Feteris, Van Loon, Fierstra, Groeneveld,
Wortel; na conclusie Wattel tot ongegrondverklaring
van beide cassatieberoepen)
ECLI:NL:HR:2014:1457
Rechtsvinding; passeren opmerking in
wetsgeschiedenis; doelmatige wetstoepassing.
Inspecteur is wettelijke rente verschuldigd
in verband met niet tijdig
vergoeden van heffingsrente. Weigering
rente te vergoeden is voor bezwaar vatbaar;
beroep bij de fiscale bestuursrechter staat
open. Afdeling 4.4.2 van de Awb (Verzuim
en wettelijke rente) is van toepassing niettegenstaande
(onjuiste) opmerking in wetsgeschiedenis
dat het belastingrecht een
andere regeling kent en dat de Awbregeling
daarop dus niet van toepassing zal
zijn. De fiscale beleidsregels inzake coulancerente
doen daaraan niet af, nu deze geen
wet zijn in de zin van artikel 4:103 Awb. In
aanmerking genomen dat 1. de formulering
van art. 4:102 lid 2 Awb uitgaat van de situatie
dat hetzelfde bestuursorgaan bevoegd
is met betrekking tot zowel de vaststelling
als de betaling van een bestuurlijke geldschuld,
terwijl 2. in belastingzaken zich de
bijzonderheid voordoet dat deze bevoegdheden
zijn verdeeld over twee bestuursorganen
(de inspecteur en de ontvanger), en dat
3. het onwenselijk zou zijn indien een
geschil over de wettelijke rente tot afzonderlijke
procedures bij verschillende
bevoegde rechters (de fiscale bestuursrechter
en de burgerlijke rechter) zou leiden,
brengt een doelmatige wetstoepassing mee
dat het gehele bedrag van de wettelijke
rente verschuldigd is en vastgesteld moet
worden door de inspecteur, ook voor zover
de verschuldigdheid van die rente is veroorzaakt
doordat de ontvanger niet tijdig heeft
betaald. Declaratoire karakter rechtsontwikkelende
jurisprudentie (‘Met deze rechtspraak
is tot uitdrukking gebracht hoe het
recht luidde in de – eerdere – jaren waarop
de desbetreffende gedingen betrekking
hadden’).
(Awb art. 4:102, 4:103; BW art. 6:119; AWR art.
26)
Principaal cassatieberoep staatssecretaris;
incidenteel cassatieberoep belanghebbende
Hoge Raad, onder meer:
‘2.1.1. De inspecteur heeft de aan belanghebbende
voor het jaar 2007 opgelegde voorlopige
aanslag in de vennootschapsbelasting op
22 augustus 2009 ambtshalve verminderd.
Hij heeft daarbij geen heffingsrente vergoed.
2.1.2. Belanghebbende heeft bezwaar
gemaakt tegen het achterwege blijven van
een dergelijke rentevergoeding. De inspecteur
is aan dit bezwaar tegemoetgekomen
naar aanleiding van rechtspraak van de Hoge
Raad over vergoeding van heffingsrente, in
het bijzonder het arrest van 30 september
2011, nr. 10/02171, ECLI:NL:HR:2011:BP3080,
BNB 2012/69 (hierna: het arrest van 30 september
2011). Met inachtneming van die
rechtspraak heeft de inspecteur bij uitspraak
op bezwaar van 20 december 2011 alsnog
besloten om aan belanghebbende een bedrag
van € 32 534 aan heffingsrente te vergoeden
over de periode 1 juli 2007 tot en met 31
december 2007. De Ontvanger heeft op 21
december 2011 aan belanghebbende een
bedrag van € 32 534 betaald.
2.1.3. De inspecteur heeft bij brief van 2 april
2012 geweigerd om aan belanghebbende wettelijke
rente te vergoeden over de hiervoor in
2.1.2 bedoelde vergoeding van heffingsrente.
De inspecteur is van oordeel dat hij geen
wettelijke rente verschuldigd is.
2.2. Voor de rechtbank was in geschil of deze
weigering van de inspecteur terecht is. Voor
het geval de inspecteur wettelijke rente verschuldigd
is, was voorts in geschil vanaf welk
moment die rente moet worden berekend en
welk rentepercentage daarbij moet worden
gehanteerd.
2.3.1. De rechtbank heeft geoordeeld dat de
inspecteur niet tijdig heeft voldaan aan de
verplichting tot vergoeding van heffingsrente
en daarom in verzuim is geweest als
bedoeld in artikel 4:97 Awb. Daarom is de
inspecteur naar het oordeel van de rechtbank
op grond van de artikelen 4:87, 4:98 en
4:100 Awb wettelijke rente verschuldigd.
2.3.2. De rechtbank heeft vervolgens geoordeeld
dat de inspecteur de wettelijke rente is
verschuldigd over de periode die begint zes
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27 1865

Rechtspraak
weken na 22 augustus 2009, dus vanaf 4
oktober 2009, tot het moment van de feitelijke
betaling van de vergoede heffingsrente.
2.3.3. De rechtbank heeft tot slot geoordeeld
dat deze wettelijke rente moet worden berekend
overeenkomstig artikel 6:119 BW. Voor
toepassing van de regeling over rentevergoeding
bij handelsovereenkomsten uit artikel
6:119a BW zag de rechtbank geen aanknopingspunten.
2.4. Het middel in het principale beroep richt
zich tegen de hiervoor in 2.3.1 en 2.3.2
bedoelde oordelen van de rechtbank. Het
incidentele beroep in cassatie betreft het
tijdvak waarover de wettelijke rente verschuldigd
is en is verder gericht tegen het hiervoor
in 2.3.3 bedoelde oordeel van de rechtbank
over het toepasselijke rentepercentage.
3 Beoordeling van de middelen in het principale
en het incidentele beroep
3.1. Bij de beoordeling van de beide beroepen
in cassatie moet worden vooropgesteld dat de
rechtbank terecht ervan is uitgegaan dat de
hiervoor in 2.1.3 vermelde schriftelijke weigering
van de inspecteur voor bezwaar vatbaar
is. Ook is de rechtbank terecht ervan uitgegaan
dat zij als bestuursrechter in belastingzaken
bevoegd is kennis te nemen van het
beroep tegen de uitspraak van de inspecteur
op het door belanghebbende tegen die weigering
gemaakte bezwaar (zie onderdeel 4.15
van de conclusie van de advocaat-generaal).
3.2.1. Uit het arrest van 30 september 2011
volgt dat de Inspecteur gehouden was om, in
verband met de in 2.1.1 bedoelde ambtshalve
verleende vermindering van de voorlopige
aanslag, heffingsrente te vergoeden over de
periode 1 juli 2007 tot en met 31 december
2007. De inspecteur had dit gelijktijdig met
de vermindering van de voorlopige aanslag
op 22 september 2009 moeten doen in de
vorm van een voor bezwaar vatbare beschikking
als bedoeld in artikel 30j AWR (tekst
2009). Hij heeft het besluit tot vergoeding
van heffingsrente echter pas genomen bij de
uitspraak op bezwaar van 20 december 2011.
3.2.2. Op grond van artikel 4:85, lid 1, letter b,
Awb is bij deze vergoeding van heffingsrente
sprake van een bestuursrechtelijke geldschuld,
waarop het bepaalde in Titel 4.4 van
de Awb van toepassing is.
3.2.3. Tot die Titel 4.4 behoort Afdeling 4.4.2
van de Awb (Verzuim en wettelijke rente). Die
afdeling is op grond van het bepaalde in artikel
4:103 Awb bij wijze van uitzondering niet
van toepassing indien bij de wet – dat wil
zeggen: de wet in formele zin – een andere
regeling omtrent verzuim en de gevolgen
daarvan is getroffen.
Een zodanige uitzondering doet zich in dit
geval niet voor. Er is namelijk geen specifieke
regeling in een wet in formele zin over vergoeding
van rente van toepassing in een
geval als het onderhavige, waarin een inspecteur
een beschikking tot vergoeding van heffingsrente
te laat vaststelt. Immers, noch de
regeling over heffingsrente in de AWR, noch
de regeling over invorderingsrente in de
Invorderingswet 1990 (hierna: IW 1990), noch
enige andere specifieke publiekrechtelijke
regeling in een wet in formele zin is van toepassing
met betrekking tot de (mogelijkheid
van) rentevergoeding bij een dergelijk verzuim.
Daarom moet worden aangenomen dat
in een zodanig geval de algemene regeling
over wettelijke rente in Afdeling 4.4.2 van de
Awb van toepassing is (vgl. HR 13 juli 2012,
nr. 11/00162, ECLI:NL:HR:2012:BV0264, BNB
2013/2, onderdeel 6.3). Hieraan kan niet
afdoen dat in de nota naar aanleiding van
het verslag met betrekking tot (thans) artikel
4:103 Awb is opgemerkt dat het belastingrecht
een andere regeling kent en dat de
voorgestelde regeling in de Awb daarop dus
niet van toepassing zal zijn (Kamerstukken II
2003/04, 29702, 7, p. 17). Mede gelet op de
strekking van artikel 4:103 Awb kan aan deze
opmerking geen betekenis worden toegekend
in gevallen als het onderhavige, waarvoor het
belastingrecht geen eigen regeling met
betrekking tot de vergoeding van rente kent.
De regels van de Staatssecretaris van Financien
over zogenoemde coulancerente zijn
beleidsregels, en kunnen reeds daarom niet
worden aangemerkt als wet in de zin van
artikel 4:103 Awb. Daaraan kan niet afdoen
dat in de zojuist bedoelde nota naar aanleiding
van het verslag in dit verband is verwezen
naar die beleidsregels; in diezelfde nota
is trouwens opgemerkt dat de coulancerenteregeling
geen wettelijke basis heeft (zie
onderdeel 5.19 van de conclusie van de advocaat-generaal).
3.2.4. Het voorgaande brengt mee dat Afdeling
4.4.2 van de Awb in het onderhavige
geval van toepassing is.
3.2.5. Tot die afdeling behoort artikel 4:102
Awb. Op grond van het tweede lid van dat
artikel is een bestuursorgaan wettelijke rente
verschuldigd indien een afwijzende beschikking
tot betaling door dat bestuursorgaan als
gevolg van bezwaar of beroep wordt vervangen
door een beschikking tot betaling.
3.2.6. Na zijn aanvankelijke weigering om
heffingsrente te vergoeden heeft de Inspecteur
de beschikking tot vergoeding van deze
rente pas op 20 december 2011 genomen
naar aanleiding van een bezwaarschrift
tegen die weigering. Toepassing van artikel
4:102, lid 2, Awb leidt er onder deze omstandigheden
toe dat de Inspecteur wettelijke
rente dient te vergoeden.
3.2.7. De rechtbank heeft dan ook terecht
beslist dat de inspecteur wettelijke rente verschuldigd
is. Het middel in het principale
beroep faalt voor zover het hiertegen is
gericht.
3.3.1. Met betrekking tot de vaststelling door
de inspecteur van de door hem verschuldigde
wettelijke rente dient het volgende te worden
vooropgesteld.
3.3.2. Op grond van artikel 4:98, lid 1, Awb in
verbinding met artikel 6:119, lid 2, BW wordt
de wettelijke rente berekend over een periode
die loopt tot het tijdstip van voldoening
van de desbetreffende bestuurlijke geldschuld.
Dit geldt ook in gevallen als het
onderhavige waarin artikel 4:102, lid 2, Awb
van toepassing is.
3.3.3. Hoewel Afdeling 4.4.2 van de Awb het
oog heeft op verzuimen die intreden indien
niet binnen de voorgeschreven betalingstermijn
is betaald, heeft de hier toepasselijke
regeling in artikel 4:102, lid 2, Awb primair
betrekking op renteverlies dat optreedt doordat
een bestuursorgaan een geldschuld niet
tijdig, maar pas na bezwaar bij beschikking
vaststelt. De hiervoor in 3.3.2 vermelde aansluiting
van de renteberekening bij het tijdstip
van voldoening van de schuld, heeft echter
tot gevolg dat de renteberekening in die
gevallen tevens betrekking heeft op eventuele
vertraging in de uitbetaling nadat de betalingsbeschikking
alsnog is vastgesteld. De
formulering van artikel 4:102, lid 2, Awb gaat
daarbij uit van de – buiten het belastingrecht
gebruikelijke – situatie dat hetzelfde
bestuursorgaan bevoegd is met betrekking
tot zowel de vaststelling als de betaling van
een bestuurlijke geldschuld. In belastingzaken
doet zich de bijzonderheid voor dat deze
bevoegdheden zijn verdeeld over twee
bestuursorganen binnen hetzelfde overheidslichaam,
de inspecteur en de ontvanger. Een
doelmatige wetstoepassing brengt mee dat
in gevallen waarin artikel 4:102, lid 2, Awb
van toepassing is op het gebied van belastingen
en betrekking heeft op een door de
inspecteur gegeven betalingsbeschikking, het
gehele bedrag van de wettelijke rente verschuldigd
is en vastgesteld moet worden
door de inspecteur, ook voor zover de verschuldigdheid
van die rente is veroorzaakt
doordat de ontvanger niet tijdig heeft
betaald nadat de inspecteur de betalingsbeschikking
alsnog heeft vastgesteld. Een andere
opvatting zou leiden tot het onwenselijke
gevolg dat het uit toepassing van artikel
4:102, lid 2, Awb voortvloeiende bedrag aan
wettelijke rente in voorkomend geval deels
door de inspecteur en deels door de ontvanger
moet worden toegekend; geschillen daarover
zouden dan leiden tot afzonderlijke procedures
waarbij de bevoegde rechter met
betrekking tot de rentevergoeding door de
inspecteur de bestuursrechter zou zijn en
1866 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27

Rechtspraak
met betrekking tot de rentevergoeding door
de ontvanger de burgerlijke rechter.
3.3.4. Het hiervoor in 3.3.3 overwogene brengt
mee dat de wettelijke rente die de inspecteur
verschuldigd is, door hem pas bij een beschikking
als bedoeld in artikel 4:99 Awb kan worden
vastgesteld indien vaststaat wanneer de
geldschuld door de ontvanger is of zal worden
voldaan. Heeft de inspecteur die beschikking
niet reeds vooruitlopend op de voldoening
van de geldschuld door de ontvanger
gegeven, dan zal hij daartoe alsnog moeten
overgaan binnen een redelijke termijn na die
voldoening. De termijn van acht weken van
artikel 4:13, lid 2, Awb is hierbij van overeenkomstige
toepassing. Bij betaling in gedeelten
geldt dit voor iedere deelbetaling. Ook
een beschikking tot vaststelling van de wettelijke
rente naar aanleiding van een deelbetaling
is, gelet op het hiervoor in 3.1 overwogene,
voor bezwaar en beroep vatbaar.
3.4.1. Met betrekking tot het begin van het
tijdvak waarover de wettelijke rente verschuldigd
is, heeft het volgende te gelden. In de
gevallen bedoeld in artikel 4:102, lid 2, Awb is
het bestuursorgaan op grond van die bepaling
wettelijke rente verschuldigd vanaf het
tijdstip waarop het in verzuim zou zijn
geweest indien de beschikking op de laatste
dag van de daarvoor gestelde termijn zou
zijn gegeven. In het licht van hetgeen hiervoor
in 3.3.3 is overwogen, heeft in belastingzaken
te gelden dat de inspecteur die na
bezwaar alsnog een beschikking tot vergoeding
van heffingsrente vaststelt, wettelijke
rente verschuldigd is vanaf het tijdstip waarop
de ontvanger in verzuim zou zijn geweest
indien die beschikking nog juist tijdig zou
zijn vastgesteld.
3.4.2. In het onderhavige geval had de
beschikking tot vergoeding van heffingsrente
door de Inspecteur gelijktijdig met de vermindering
van de voorlopige aanslag op 22
augustus 2009 moeten worden vastgesteld.
Als de beschikking op die dag zou zijn vastgesteld,
had de Ontvanger de rentevergoeding
op grond van artikel 2, lid 2, letter e, in
verbinding met artikel 9, lid 1 en 3, IW 1990
(tekst sinds 1 juli 2009) uiterlijk zes weken
daarna moeten uitbetalen. Dit brengt mee
dat de Inspecteur op grond van artikel 4:102,
lid 2, Awb met ingang van 4 oktober 2009 in
verzuim was.
3.4.3. Hieraan kan – anders dan de staatssecretaris
betoogt – niet afdoen dat het
bestaan van de verplichting om in een geval
als het onderhavige heffingsrente te vergoeden
eerst nadien in hoogste instantie is vastgesteld,
onder meer in het arrest van 30 september
2011. Met deze rechtspraak is tot
uitdrukking gebracht hoe het recht luidde in
de – eerdere – jaren waarop de desbetreffende
gedingen betrekking hadden. Voor zover
het middel van een andere opvatting uitgaat,
faalt het daarom.
3.5.1. Met betrekking tot het einde van het
tijdvak waarover in het onderhavige geval wettelijke
rente moet worden berekend, wordt in
het incidentele beroep terecht betoogd dat die
rente ook na 21 december 2011 is blijven
lopen. De bestuurlijke geldschuld, bestaande
in € 32 534 aan te vergoeden heffingsrente, is
toen namelijk niet volledig voldaan. De betaling
door de Ontvanger van € 32 534 op 21
december 2011 moet immers op grond van
artikel 7, lid 1, letter c, IW 1990 in de eerste
plaats worden toegerekend aan de tot dan toe
verschuldigde wettelijke rente, en pas daarna
aan de hoofdsom van de te vergoeden heffingsrente.
Het betoog van de staatssecretaris
dat op 21 december 2011 nog geen wettelijke
rente verschuldigd was, moet worden verworpen.
Aan de verschuldigdheid van die rente
staat niet in de weg dat de hoofdsom tot dan
toe niet was betaald, en evenmin dat de
inspecteur het bedrag van de wettelijke rente
tot 20 december 2011 nog niet bij beschikking
had vastgesteld.
3.5.2. Niettemin kan het incidentele beroep
in zoverre niet tot cassatie leiden. Gelet op
hetgeen hiervoor in onderdeel 3.3.4 is overwogen,
was de inspecteur naar aanleiding
van de betaling door de Ontvanger op 21
december 2011 slechts gehouden om een
beschikking tot vergoeding van wettelijke
rente vast te stellen over de periode van 4
oktober 2009 tot 21 december 2011. Het dictum
van de uitspraak van de rechtbank is
daarmee in overeenstemming. Als de Ontvanger
het na de betaling op 21 december
2011 door hem nog verschuldigde bedrag
aan heffingsrente alsnog geheel of ten dele
betaalt, zal de inspecteur ook de daarmee
corresponderende wettelijke rente bij
beschikking moeten vaststellen.
3.6. Met betrekking tot het toepasselijke rentepercentage
overweegt de Hoge Raad als volgt.
De rechtbank heeft, gelet op het bepaalde in
artikel 4:98, lid 1, Awb, terecht het in artikel
6:119 BW bedoelde rentepercentage gehanteerd.
Artikel 4:98, lid 1, Awb verwijst – ook
thans - niet naar de wettelijke rente voor handelsovereenkomsten
als bedoeld in artikel
6:119a BW, zodat het percentage van die rente
hier niet van toepassing is. Dit wordt niet
anders doordat het percentage van de belastingrente
voor de vennootschapsbelasting, in
gevallen waarin dergelijke in de fiscale wetgeving
voorziene rente verschuldigd is, thans
wel aansluit bij de wettelijke rente voor handelsovereenkomsten.
Het incidentele beroep
in cassatie faalt daarom ook voor zover het
een beroep doet op artikel 6:119a BW.’
Raad van State
Deze rubriek wordt verzorgd door mr. B.
Klein Nulent en mr. drs. J. de Vries werkzaam
bij de directie bestuursrechtspraak van de
Raad van State. Volledige versies van deze
uitspraken zijn te vinden op www.raadvanstate.nl.
1361
28 mei 2014, nr. 201112232/1/A2
(Mrs. Van Altena, Hammerstein, Snijders)
ECLI:NL:RVS:2014:1868
Afwijzing verzoek wegrestaurant/hotel om
vergoeding schade als gevolg van
onderhoud aan rijkswegen. Afwijzing
onvoldoende gemotiveerd. Afdeling bepaalt
dat schade moet worden vergoed.
(Awb art. 8:72)
Uitspraak op het hoger beroep van: [De
Wouwse Tol], vs. de uitspraak van Rechtbank
Breda van 31 oktober 2011 in zaak nr.
11/1529 in het geding tussen: De Wouwse
Tol en de Minister van Infrastructuur en
Milieu.
Bij besluit van 18 januari 2011 heeft de
minister een verzoek om nadeelcompensatie
voor schade als gevolg van groot onderhoud
aan de Rijkswegen A4, A17 en A58 afgewezen.
(…)
1. De Wouwse Tol exploiteert een wegrestaurant/hotel.
In de tussenuitspraak heeft de
Afdeling overwogen dat zij daarmee heeft
gekozen voor een weggebonden onderneming
en dus voor afhankelijkheid van de toestroom
van klanten over de weg. Hieraan is
inherent dat soms nadeel wordt ondervonden
door de uitvoering van verkeersmaatregelen
of wegwerkzaamheden, zoals dat heeft
plaatsgevonden in de periode maart-april
2006, waardoor haar onderneming dan verminderd
of niet bereikbaar is voor klanten.
Dit nadeel behoort in beginsel tot het eigen
ondernemersrisico. Schadevergoeding is
eerst aan de orde indien sprake is van
onevenredige, dat wil zeggen buiten het normale
ondernemersrisico vallende schade. Het
hanteren van een ondergrens of drempel
voor de beoordeling van de vergoedbaarheid
van schade geleden als gevolg van die verkeersmaatregelen,
waaronder in het kader
daarvan te verrichten reconstructiewerkzaamheden,
sluit hierbij aan. Pas als de schade
boven de drempel uitkomt, is sprake van
onevenredige schade zoals hiervoor bedoeld.
(…)
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27 1867

Rechtspraak
5. In de tussenuitspraak is overwogen dat het
hanteren van een vaste drempel van 15%
mogelijkerwijs tot onvoldoende differentiatie
tussen verschillende type weggebonden
ondernemingen leidt. Het is aan de minister
om een gemotiveerd oordeel te geven over de
vraag of differentiatie gerechtvaardigd is en
wat dat betekent voor de invulling van het
normaal ondernemersrisico. De Wouwse Tol
betoogt in dit verband terecht dat de minister
geen motivering heeft gegeven voor de hoogte
van de toegepaste drempel. De minister
heeft in zoverre een onjuiste uitvoering gegeven
aan de tussenuitspraak. Voor de stelling
van de minister dat de toepassing van de
drempel van 15% alleen dan hoeft te worden
gemotiveerd als de omvang van de schade die
drempel nadert en dat er dan alleen een
beoordeling plaatsvindt of individuele
omstandigheden ertoe nopen dat wordt afgezien
van toepassing van de drempel en dat
alleen in dat verband aandacht hoeft te worden
besteed aan de verhouding omzet en kosten,
is geen grond aanwezig. Hiermee is geen
antwoord gegeven op de vraag of uiteenlopende
gevolgen voor verschillende typen ondernemingen
ertoe zouden moeten leiden dat
andere omzetdrempels worden gehanteerd.
Dat dit volgens de minister niet nodig en ook
niet goed mogelijk is, vormt een onvoldoende
rechtvaardiging om de opdracht in de tussenuitspraak
te reduceren tot de vraag of een
onderneming individueel onevenredig hard
wordt getroffen in het geval die onderneming
de drempel van 15% nadert. In dit verband is
van belang dat De Wouwse Tol terecht heeft
betoogd dat bij een verzoek om nadeelcompensatie
van een onderneming die volledig
afhankelijk is van de snelweg, het in nagenoeg
alle gevallen zal gaan om wegrestaurants/
hotels of tankstations. Aan de hand van cijfers
van het Centraal Bureau voor Statistiek heeft
De Wouwse Tol voorts laten zien dat beide
typen ondernemingen, enerzijds wegrestaurants/hotels
en anderzijds tankstations, een
verschillende kostenstructuur kennen en een
wezenlijk andere verhouding tussen kosten
en omzet. Dat er verschillen binnen de horecabranche
zijn qua bedrijfsvoering, neemt
niet weg dat de kostenstructuur in grote lijnen
overeenkomt. Voorts heeft De Wouwse Tol
aan de hand van rekenvoorbeelden laten zien
dat een omzetderving van 15% bij beide
ondernemingen tot zeer uiteenlopende schadebedragen
leidt. Gelet daarop ligt het in de
rede dat de minister ten aanzien van verschillende
typen weggebonden ondernemingen
verschillende omzetdrempels zou hanteren.
Het betoog slaagt.
6. De Afdeling ziet aanleiding met toepassing
van artikel 8:72, vierde lid, van de Algemene
wet bestuursrecht (de Awb) zelf in de zaak te
voorzien. Daarbij neemt de Afdeling het
belang van finale geschilbeslechting en de
omstandigheid dat de minister een onjuiste
uitvoering heeft gegeven aan de tussenuitspraak
in aanmerking. De Wouwse Tol
betwist niet dat een deel van de schade, gelet
op de duur en de frequentie van de verkeersmaatregelen
of wegwerkzaamheden, tot haar
normale ondernemersrisico behoort. De
Afdeling ziet aanleiding om voor de beoordeling
van de vergoedbaarheid van de schade,
conform het voorstel van De Wouwse Tol, een
drempel van 10% van de gemiddelde omzet
over de drie voorgaande jaren te hanteren,
nu de minister de hoogte daarvan onvoldoende
heeft bestreden. Deze drempel is ook
van toepassing voor de beoordeling van de
vergoedbaarheid van de schade geleden in de
periode van volledige onbereikbaarheid, van
16 tot en met 28 juli 2006. Daarbij is van
belang dat de minister voldoende heeft aangetoond,
onder meer aan de hand van concrete
voorbeelden, dat zowel de aard als de
wijze van uitvoering van die werkzaamheden
niet aan toepassing van een drempel in de
weg staan. De Wouwse Tol heeft ter zitting
ook erkend dat haar schade minder groot is
door de keuze van de minister voor de uitvoering
van die werkzaamheden in een aaneengesloten
korte periode in vergelijking tot
de keuze voor een langere periode waarin
haar onderneming beperkt bereikbaar zou
zijn geweest. De omstandigheid dat haar
schade nog verder beperkt had kunnen worden
door de afsluiting in een andere maand
te laten plaatsvinden, is in dit geval onvoldoende
om van toepassing van de drempel
af te zien.
Gelet hierop zal de Afdeling bepalen dat de
minister aan De Wouwse Tol als nadeelcompensatie
een bedrag van € 72.843,20 vermeerderd
met de wettelijke rente vanaf 29
juli 2006, de dag volgend op 28 juli 2006, de
datum waarop de werkzaamheden zijn voltooid
tot aan de dag van algehele voldoening,
betaalt. De Afdeling neemt daarbij in aanmerking
dat het verzoek om nadeelcompensatie
al op 9 mei 2006 was gedaan.
(…)
1362
11 juni 2014, nr. 201307501/1/A4
(Mrs. Drupsteen, Van Ettekoven en Pans)
ECLI:NL:RVS:2014:2089
Laten afzinken door Greenpeace van 27
grote stenen met een houten beeld van een
zeepaard ter plaatse van de Klaverbank in
de Noordzee is geen overtreding van art. 6.3
lid 1, aanhef en onder a, Waterwet.
(Waterwet art. 6.3; Wet milieubeheer art. 1.1
lid 1)
Uitspraak op het hoger beroep van: de
stichting Stichting Greenpeace Nederland,
gevestigd te Amsterdam, appellante, vs. de
uitspraak van Rechtbank Amsterdam van 3
juli 2013 in zaak nr. 12/5061 in het geding
tussen:
Greenpeace en de Staatssecretaris van
Infrastructuur en Milieu.
Procesverloop
Bij besluit van 30 november 2011 heeft de
staatssecretaris aan Greenpeace een last
onder dwangsom opgelegd wegens overtreding
van de Waterwet.
Bij besluit van 10 september 2012 heeft de
staatssecretaris het door Greenpeace daartegen
gemaakte bezwaar gedeeltelijk gegrond
verklaard en de opgelegde last onder dwangsom
aangepast.
Bij uitspraak van 3 juli 2013 heeft de rechtbank
het door Greenpeace daartegen ingestelde
beroep gegrond verklaard, het besluit
van 10 september 2012 vernietigd en de
rechtgevolgen van het vernietigde besluit in
stand gelaten. (…)
Tegen deze uitspraak heeft Greenpeace hoger
beroep ingesteld.
(…)
Overwegingen
1. In het kader van een protestactie heeft
Greenpeace in juni 2011 in totaal 27 grote
stenen, waarbij aan drie stenen een houten
beeld van een zeepaard was bevestigd, vanaf
haar schip de Sleipner laten afzinken ter
plaatse van de Klaverbank in de Noordzee.
De staatssecretaris heeft zich in het besluit
op bezwaar op het standpunt gesteld dat
Greenpeace hiermee artikel 6.3, eerste lid,
aanhef en onder a, van de Waterwet heeft
overtreden. De opgelegde last, zoals gewijzigd
bij dit besluit, houdt in dat Greenpeace een
dwangsom van € 200 000 verbeurt voor iedere
keer dat zij opnieuw stoffen stort in de
Noordzee (EEZ) ter plaatse van de Klaverbank
dan wel in de nabije omgeving van de Klaverbank.
Met het besluit op bezwaar week de staatssecretaris
af van het advies van de hoorcommissie
Rijkswaterstaat dienst Noordzee. De
hoorcommissie was van oordeel dat het storten
van de stenen niet geschiedde met het
oogmerk zich er enkel van te ontdoen. Nu de
staatssecretaris had besloten dat de stenen
ter plaatse mochten blijven liggen en volgens
de staatssecretaris geen gevaar zouden
vormen voor mens en milieu, is het plaatsen
van de stenen volgens de hoorcommissie
niet strijdig met de doelstelling van het
1868 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27

Rechtspraak
Protocol bij het op 29 december 1972 te Londen
tot stand gekomen Verdrag inzake de
voorkoming van verontreiniging van de zee
ten gevolge van het storten van afval en
andere stoffen. De hoorcommissie concludeerde
dat de actie van Greenpeace voldeed
aan de vrijstelling van de vergunningplicht
als bedoeld in artikel 6.8, tweede lid, aanhef
en onder b, van het Waterbesluit. Daarom
heeft Greenpeace artikel 6.3, eerste lid, aanhef
en onder a, van de Waterwet niet overtreden,
aldus de hoorcommissie.
2. Greenpeace betoogt dat de rechtbank ten
onrechte heeft geoordeeld dat zij artikel 6.3,
eerste lid, aanhef en onder a, van de Waterwet
heeft overtreden. Volgens haar heeft de
rechtbank daarbij ten onrechte overwogen
dat zij zich heeft ontdaan van stoffen als
bedoeld in dit artikellid. De rechtbank had in
ieder geval tot het oordeel moeten komen
dat het laten afzinken van de stenen en houten
zeepaarden op grond van artikel 6.8,
tweede lid, van het Waterbesluit was vrijgesteld
van het in artikel 6.3 van de Waterwet
opgenomen verbod, aldus Greenpeace.
2.1. Ingevolge artikel 6.1 van de Waterwet
wordt in hoofdstuk 6 van de deze wet verstaan
onder stoffen: afvalstoffen, verontreinigende
of schadelijke stoffen.
Ingevolge artikel 6.3, eerste lid, aanhef en
onder a, is het zonder daartoe strekkende vergunning
van Onze Minister verboden zich
van stoffen te ontdoen door deze vanaf of
vanuit een vaartuig dan wel een luchtvaartuig
in zee te brengen of op zee te verbranden.
Ingevolge artikel 1.1, eerste lid, van het
Waterbesluit wordt in dit besluit verstaan
onder Protocol: op 7 november 1996 te Londen
tot stand gekomen Protocol bij het op 29
december 1972 te Londen tot stand gekomen
Verdrag inzake de voorkoming van verontreiniging
van de zee ten gevolge van het storten
van afval en andere stoffen (Trb. 2000, 27).
Ingevolge artikel 6.8, eerste lid, kan een vergunning
als bedoeld in artikel 6.3 van de
Waterwet slechts worden verleend in overeenstemming
met het Protocol.
Ingevolge het tweede lid, aanhef en onder a,
is van de vergunningplicht, bedoeld in artikel
6.3 van de wet, vrijgesteld het plaatsen
van vaste substanties of voorwerpen met een
ander oogmerk dan het zich er enkel van
ontdoen.
Ingevolge het tweede lid, aanhef en onder b,
is van de vergunningplicht, bedoeld in artikel
6.3 van de wet, vrijgesteld het achterlaten
van vaste substanties of voorwerpen die aanvankelijk
in zee zijn geplaatst met een ander
oogmerk dat zich ervan te ontdoen.
2.2. De rechtbank heeft geconcludeerd dat de
stenen en de daaraan bevestigde houten zeepaarden
in het kader van artikel 6.3, eerste
lid, aanhef en onder a, van de Waterwet zijn
te kwalificeren als stoffen, omdat het Protocol
erop van toepassing is en artikel 6.3 van
de Waterwet de vertaling van het Protocol in
de Nederlandse wetgeving is. Of het gaat om
afval, verontreinigende of niet-verontreinigende
stoffen maakt daarbij volgens de
rechtbank niet uit.
Hiermee heeft de rechtbank een onjuiste
maatstaf aangelegd. Dat artikel 6.3 van de
Waterwet is bedoeld ter uitvoering van onder
meer het Protocol laat onverlet dat voor de
toepasselijkheid van artikel 6.3, eerste lid,
onder a, vereist is dat wordt voldaan aan de
in artikel 6.1 van de Waterwet opgenomen
definitie van stoffen, te weten afvalstoffen,
verontreinigende of schadelijke stoffen.
2.3. Niet in geschil is dat de stenen en de
houten zeepaarden geen schadelijke stoffen
zijn. Verder is niet gebleken dat het om verontreinigende
stoffen gaat. Ter beoordeling
staat derhalve of de stenen en de houten zeepaarden
zijn aan te merken als afvalstoffen.
2.4. Het begrip afvalstof is in de Waterwet
niet gedefinieerd. Zoals de Afdeling eerder
heeft overwogen (uitspraak van 16 april 2014
in zaak nr. 201309955/1/A4), ziet de Afdeling
aanleiding om voor de betekenis van dit
begrip aansluiting te zoeken bij artikel 1.1,
eerste lid, van de Wet milieubeheer, waarin
onder afvalstoffen wordt verstaan: alle stoffen,
preparaten of voorwerpen, waarvan de
houder zich ontdoet, voornemens is zich te
ontdoen of zich moet ontdoen. Het begrip
afvalstof, als bedoeld in artikel 1.1, eerste lid,
van de Wet milieubeheer, moet worden uitgelegd
met inachtneming van de door het Hof
van Justitie over dit begrip gevormde jurisprudentie.
2.5. Zoals recent bevestigd en samengevat
door het Hof van Justitie (arrest van 12
december 2013, nr. C-241/12 en nr. C-242/12,
Shell Nederland en anderen; www.curia.europa.eu)
hangt de kwalificatie als afvalstof volgens
vaste rechtspraak vooral af van het
gedrag van de houder en van de betekenis
van de uitdrukking ‘zich ontdoen van’. Uit
deze rechtspraak vloeit volgens het hof
tevens voort dat bij de uitlegging van deze
uitdrukking rekening moet worden gehouden
met de doelstelling van richtlijn
2006/12/EG (thans: Richtlijn 2008/98/EG), te
weten, volgens punt 2 van de considerans
ervan, de bescherming van de gezondheid
van de mens en van het milieu tegen de
schadelijke gevolgen veroorzaakt door het
ophalen, het transport, de behandeling, de
opslag en het storten van afvalstoffen, en dat
zij moet worden uitgelegd in het licht van
artikel 191, tweede lid, van het Verdrag
betreffende de Werking van de Europese
Unie, dat bepaalt dat de Europese Unie in
haar milieubeleid naar een hoog niveau van
bescherming streeft en dat dit beleid onder
meer berust op het voorzorgsbeginsel en het
beginsel van preventief handelen. Daaruit
volgt dat ‘het zich ontdoen van’ niet restrictief
mag worden uitgelegd. De vraag of werkelijk
sprake is van een afvalstof moet worden
beoordeeld met inachtneming van alle
omstandigheden, rekening houdend met de
doelstelling van deze richtlijn en in dier voege
dat geen afbreuk wordt gedaan aan de
doeltreffendheid ervan.
2.6. De Klaverbank is ontstaan als een eindmorene
van een gletsjer uit de voorlaatste ijstijd.
Het is het enige gebied in het Nederlandse
deel van de Noordzee waar op de
bodem grote hoeveelheden grind en grote
stenen voorkomen. Deze stenen hebben een
specifieke begroeiing met kalkroodwieren.
Door de verscheidenheid aan waterbodems
kent het gebied een grote biodiversiteit,
maar het gebied is ook erg gevoelig voor
bodemroering. Op 22 december 2008 is de
Klaverbank bij de Europese Commissie aangemeld
en de Commissie heeft het gebied
vervolgens op 22 december 2009 op de lijst
van gebieden van communautair belang
voor de Atlantische biogeografische regio
geplaatst.
Volgens Greenpeace is de biodiversiteit in de
Klaverbank ernstig aangetast door de intensieve
visserij. De Staat der Nederlanden blijft
volgens haar langdurig in gebreke bij het
daadwerkelijk beschermen van dit gebied.
Greenpeace betoogt dat na de aanmelding bij
de Commissie in feite weinig meer is
gebeurd en dat tegen schade door visserij en
scheepvaart nauwelijks is opgetreden. Om
hierover een publiek signaal te geven heeft
Greenpeace 27 stenen neergelaten op de
plaats van de Klaverbank.
Onbestreden staat vast dat Greenpeace de
afgezonken stenen speciaal voor deze protestactie
heeft aangeschaft bij een groothandel
in tuinartikelen en dat het natuurlijke
Scandinavische stenen betrof die vergelijkbaar
zijn met stenen die reeds voorkomen op
de bodem van de Noordzee. Onbestreden is
voorts dat de zeepaarden waren gemaakt van
onbewerkt, niet geïmpregneerd hout met het
zogenoemde FSC label en met natuurlijk
henneptouw aan de stenen waren bevestigd.
Voordat Greenpeace is overgegaan tot haar
actie, heeft zij verder – met het oog op veiligheid
en zorgvuldigheid – de GPS-locaties van
de stenen doorgegeven aan de Kustwacht. De
stenen zouden een symbolische afbakening
van het gebied moeten vormen met de houten
zeepaarden als wachters, die het gebied
zouden moeten beschermen. Door het neerleggen
van de stenen beoogt Greenpeace op
zeer beperkte schaal te doen wat de Staat op
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27 1869

Rechtspraak
grote schaal volgens haar had moeten doen,
te weten het bijdragen aan het herstel van
biodiversiteit ter plaatse van de Klaverbank.
Daarnaast heeft Greenpeace met haar actie
het tekortschieten van de Staat aan het
publiek bekend willen maken.
De Afdeling is van oordeel dat in dit geval de
aard van de materialen die Greenpeace ter
plaatse van de Klaverbank heeft laten afzinken,
het exact doorgeven van de locatie waar
deze materialen afgezonken zijn, alsmede het
duidelijk door Greenpeace kenbaar gemaakte
doel van deze activiteit, omstandigheden
zijn, rekening houdend met de doelstelling
van de genoemde richtlijn, op grond waarvan
niet kan worden geoordeeld dat Greenpeace
zich van de stenen en de houten zeepaarden
heeft ontdaan als bedoeld in artikel 1.1, eerste
lid, van de Wet milieubeheer, zodat de
stenen en houten zeepaarden niet kunnen
worden aangemerkt als afvalstoffen.
2.7. Gelet op voorgaande overweging, heeft
Greenpeace artikel 6.3, eerste lid, aanhef en
onder a, van de Waterwet niet overtreden,
zodat de staatssecretaris niet bevoegd was ter
zake handhavend op te treden. De rechtbank
heeft dit niet onderkend. Het betoog slaagt.
(…)
1363
18 juni 2014, nr. 201304752/1/A3
(Mrs. Vlasblom, Van Buuren, Feteris)
ECLI:NL:RVS:2014:2181
Ingezetenencriterium coffeeshops
toelaatbaar.
(EVRM art. 14; 12e Protocol bij EVRM; VWEU
art. 56; Grondwet art. 1; Opiumwet art. 13b)
Uitspraak op de hoger beroepen van: 1.
[appellant sub 1], 2. de burgemeester van
Maastricht, 3. de Minister van Veiligheid en
Justitie, vs. de uitspraak van Rechtbank
Limburg van 25 april 2013 in zaak nr.
12/1516 in het geding tussen: [appellant sub
1] en de burgemeester.
(…)
9.2. De Afdeling volgt [appellant sub 1] niet
in zijn betoog dat de rechtbank ten onrechte
heeft geoordeeld dat met het I-criterium
geen direct onderscheid wordt gemaakt naar
nationaliteit. Het in het Damoclesbeleid
opgenomen I-criterium maakt, evenals het
destijds in de APV van Maastricht opgenomen
ingezetenencriterium, slechts een indirect
onderscheid naar nationaliteit in die zin
dat een van de gedoogvoorwaarden inhoudt
dat niet-ingezetenen van Nederland geen toegang
hebben in coffeeshops in Maastricht.
(…)
9.3. Aangezien met het I-criterium, zoals hiervoor
is overwogen, een indirect onderscheid
naar nationaliteit wordt gemaakt, dient te
worden beoordeeld of voor dat onderscheid
een objectieve en redelijke rechtvaardiging
bestaat. Maatstaf voor de beoordeling of die
rechtvaardiging bestaat, is, anders dan
[appellant sub 1] betoogt, de vraag of het
maken van onderscheid een legitiem doel
dient en proportioneel is in verhouding tot
het te bereiken doel, dus een geschikt middel
is om het doel te bereiken en dat doel niet
met andere, minder ingrijpende middelen
kan worden bereikt (vgl. de beslissing van het
EHRM van 23 oktober 2012, Ramaer en Van
Willigen vs. Nederland, nr. 34880/12; www.
echr.co.int.).
9.4. De rechtbank heeft terecht geen grond
gevonden voor het oordeel dat de burgemeester
met het maken van het indirecte
onderscheid naar nationaliteit niet een legitiem
doel dient.
De burgemeester heeft ter motivering van
het I-criterium in het Damoclesbeleid verwezen
naar de toelichting bij de Aanwijzing
Opiumwet en de brieven van de Minister van
Veiligheid en Justitie van 27 mei 2011 en 15
december 2011 aan de Tweede Kamer
(Kamerstukken II 2011/12, 24077, 259 en
267). De minister heeft in de brief van 27
mei 2011 vermeld dat een einde zal worden
gemaakt aan het ‘open-deur-beleid’ van coffeeshops
om overlast en criminaliteit die
verband houden met coffeeshops en de handel
in verdovende middelen tegen te gaan.
Coffeeshops moeten volgens de minister
kleiner en beheersbaar worden gemaakt. De
minister heeft in dat verband verwezen naar
het rapport ‘Geen deuren maar daden’ van
juli 2009 (hierna: rapport) van de Adviescommissie
Drugsbeleid (hierna: de Adviescommissie).
In dat rapport concludeert de Adviescommissie
dat forse problemen bestaan die
om een antwoord vragen. Daarbij wijst de
Adviescommissie op de groei van de coffeeshops
als gevolg van hun aantrekkingskracht
voor buitenlanders, maar ook als gevolg van
de verbinding van een aantal coffeeshops
met de georganiseerde cannabisteelt in het
land en de toename van de georganiseerde
misdaad betrokken bij de productie en handel
in cannabis en de verwevenheid daarvan
met die in harddrugs. De coffeeshops hebben
volgens het rapport op veel plaatsen mede
door een gebrekkige en eenzijdige handhaving
een vorm gekregen die nooit was
bedoeld, met ook op het buitenland gerichte
voorzieningen. Niet zelden zijn ze verbonden
met een harde wereld van grootschalig georganiseerde
cannabisteelt waarbij de
growshops een centrale rol spelen. De Adviescommissie
beschouwt het als een urgente
noodzaak de situatie weer om te buigen naar
een meer kleinschalig geheel van coffeeshops
met een lokale functie.
De minister heeft zich in navolging van het
rapport op het standpunt gesteld dat de aantrekkingskracht
van het Nederlandse drugsbeleid
op gebruikers afkomstig uit het buitenland
moet worden teruggedrongen.
Coffeeshops worden klein en besloten en zullen
zich in hun verkoop moeten gaan richten
op de lokale markt. De handel in drugs is vergroot,
geprofessionaliseerd en vercommercialiseerd
en de aanpak van georganiseerde
(drugs)criminaliteit moet dan ook worden
geïntensiveerd, aldus de minister.
Hieruit volgt dat de burgemeester het I-criterium
hanteert ter voorkoming van drugstoerisme
als onderdeel van drugsbestrijding
- mede bezien in het licht van de, in het
arrest Josemans erkende, internationale en
Unierechtelijke verplichtingen - en het
bewerkstelligen dat de coffeeshops weer
terugkeren naar het niveau van lokale voorzieningen,
waardoor minder invloed is te vrezen
van georganiseerde criminaliteit. Hiermee
dient de burgemeester een legitiem
doel. Gelet op hetgeen onder 9.1 is overwogen,
mocht de burgemeester deze belangen
bij de vaststelling van het Damoclesbeleid
betrekken.
9.5. Voorts kan niet worden gezegd dat het
I-criterium, als gevolg waarvan niet-ingezetenen
geen toegang hebben tot de coffeeshop,
geen geschikt middel is om het legitieme
doel, namelijk het voorkomen van drugstoerisme
als onderdeel van drugsbestrijding, te
bereiken.
(…)
11.4. In het licht van de door de burgemeester
hiervoor onder 11.3 weergegeven argumenten
zal de Afdeling de proportionaliteit
van het I-criterium alsnog beoordelen.
Anders dan de rechtbank heeft geoordeeld,
behoefde de burgemeester bij de invoering
van het I-criterium in het Damoclesbeleid ter
voorkoming van drugstoerisme, niet aannemelijk
te maken dat zonder die invoering de
drugsgerelateerde overlast niet valt te verminderen
en dat dus minder vergaande maatregelen
om die overlast te voorkomen niet mogelijk
zijn. Daarbij is van belang dat de
burgemeester, anders dan bij het besluit dat
aan de orde was in het arrest Josemans en de
uitspraak van de Afdeling van 29 juni 2011,
bij het thans bestreden besluit de in artikel
13b van de Opiumwet neergelegde bevoegdheid
heeft aangewend. Zoals volgt uit de uitspraak
van de Afdeling van 16 oktober 2013
in zaak nr. 201209662/1/A3 (www.raadvanstate.nl)
is voor de toepassing van artikel 13b,
1870 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27

Rechtspraak
eerste lid, van de Opiumwet niet vereist dat
zich daadwerkelijk drugsgerelateerde overlast
in de omgeving voordoet, nu die bepaling
strekt tot het tegengaan van drugshandel.
Voor het oordeel of het I-criterium een proportionele
maatregel is, komt, gelet op het
belang dat is gediend met dat criterium,
evenmin doorslaggevende betekenis toe aan
de omstandigheid dat de gemeente de mogelijkheid
onderzoekt de coffeeshops uit het
centrum te verplaatsen. De burgemeester
heeft zich dan ook op het standpunt mogen
stellen dat het verspreidingsbeleid geen
afdoende alternatief is voor het tegengaan
van drugstoerisme.
Uitgaande van de feiten zoals die zich voordeden
in de zaak die leidde tot het arrest
Josemans, kan worden aangenomen dat het
I-criterium een proportionele maatregel is
voor de bestrijding van drugstoerisme en dat
het legitieme doel waarmee het I-criterium
in het Damoclesbeleid is opgenomen niet
met andere, minder ingrijpende middelen
kan worden bereikt.
Gelet op het niet al te lange tijdsverloop
sindsdien, brengt een redelijke verdeling van
de bewijslast mee dat het vervolgens op de
weg van [appellant sub 1] lag om feiten aannemelijk
te maken die tot de conclusie leiden
dat de situatie dusdanig is gewijzigd dat het
I-criterium niet evenredig is om het daarmee
beoogde doel te bereiken. Naar het oordeel
van de Afdeling heeft [appellant sub 1] dat
standpunt niet met feitelijke gegevens aannemelijk
gemaakt.
(…)
Centrale Raad van Beroep
Deze rubriek wordt verzorgd door mr. A.B.J.
van der Ham, vice-president van de Centrale
Raad van Beroep, en mr. J.E. Jansen, hoofd
Wetenschappelijk bureau van de Centrale
Raad van Beroep.
1364
11 juni 2014, nr. 12/5888 WAO
(Mrs. Van der Vos, Van der Kolk, Riphagen)
ECLI:NL:CRVB:2014:2048
Vast staat dat appellant gedurende de
periode van 1 januari 2005 tot 10 december
2010, en daarmee gedurende een aaneengesloten
tijdvak van ruim vijf jaar,
inkomsten heeft genoten uit de handel in
vuurwerk. Dit betekent dat het UWV de
arbeid waarmee appellant deze inkomsten
genoot op grond van de laatste zin van art.
44 lid 1 WAO kon aanmerken als arbeid,
bedoeld in art. 18 lid 5 WAO.
(WAO art. 44)
(….)
Overwegingen
2.2. Ten aanzien van het besluit de uitkering
per 21 november 2011 te beëindigen heeft
de rechtbank, voor zover in hoger beroep van
belang, het volgende overwogen.
2.2.1. In de laatste zin van het eerste lid van
artikel 44 van de WAO is bepaald dat na
afloop van het in de eerste zin genoemde
tijdvak (van vijf jaar) de arbeid wordt aangemerkt
als arbeid bedoeld in artikel 18, vijfde
lid van de WAO.
2.2.2. Uit de door het UWV overgelegde stukken
blijkt dat appellant op 10 december 2010
is aangehouden terwijl hij bezig was een partij
vuurwerk op te slaan in de door hem
gehuurde loods in Kamerik. Uit het procesverbaal
van het verhoor van appellant op 10
december 2010 blijkt dat hij heeft verklaard
dat hij van plan was het vuurwerk te leveren
aan vrienden en kennissen die hem vooraf
hadden betaald. Het UWV is er, mede gelet
hierop, terecht van uit gegaan dat appellant
tot 10 december 2010 inkomsten heeft genoten
uit de handel in vuurwerk. Appellant
heeft niet betwist dat deze inkomsten, zoals
in het proces-verbaal van 19 april 2011 is vermeld,
met ingang van 1 januari 2005 zijn
aangevangen. Daarmee staat vast dat appellant
gedurende de periode van 1 januari
2005 tot 10 december 2010, en daarmee
gedurende een aaneengesloten tijdvak van
ruim vijf jaar, inkomsten heeft genoten uit
de handel in vuurwerk. Dit betekent dat het
UWV de arbeid waarmee appellant deze
inkomsten genoot op grond van de laatste
zin van artikel 44, eerste lid, van de WAO kon
aanmerken als arbeid, bedoeld in artikel 18,
vijfde lid, van de WAO. Het feit dat appellant
deze arbeid in 2011, vanwege het feit dat hij
toen gedetineerd was, niet heeft verricht,
maakt dit niet anders.
2.2.3. Appellant heeft gesteld dat het UWV
zonder een onderzoek door een verzekeringsarts
niet heeft kunnen vaststellen dat de
door hem verrichte werkzaamheden zijn aan
te merken als arbeid bedoeld in artikel 18,
vijfde lid, van de WAO. Dit betoog slaagt niet.
In geval van toepassing van het eerste deel
van het eerste lid van artikel 44 hoeft niet
vast te staan dat de verrichte arbeid is aan te
merken als arbeid waartoe de werknemer
met zijn krachten en bekwaamheden in staat
is, een onderzoek door een verzekeringsarts
is voor toepassing van het eerste deel van
het eerste lid dan ook niet noodzakelijk. Op
grond van de laatste zin van het eerste lid
van artikel 44 van de WAO wordt de in het
eerste lid bedoelde arbeid na vijf jaren aangemerkt
als algemeen geaccepteerde arbeid
waartoe de werknemer met zijn krachten en
bekwaamheden in staat is. Ook daarvoor is
geen medische beoordeling vereist. Verwezen
wordt in dit verband naar de uitspraak van
de Raad van 20 april 2007
(ECLI:NL:CRVB:2007:BA3495).
3.1. Appellant heeft in hoger beroep aangevoerd
dat hij geen of minder inkomsten genoten
heeft of in aanmerking te nemen arbeid
heeft verricht. Eventuele vermogensaanwas is
volgens hem geen gevolg geweest van loonvormende
arbeid of werkzaamheden. De gestelde
vuurwerkhandel, zo appellant die al verricht
zou hebben, hetgeen hij ontkent, is gebonden
aan het einde van het jaar en levert gedurende
de rest van het jaar geen inkomsten op; het is
geen bestendige bron van inkomsten. Appellant
is bovendien door de strafrechter slechts
veroordeeld voor activiteiten in de periode van
1 november tot 21 december 2010. Appellant
heeft stukken overgelegd uit een fiscale procedure
en uit het hoger beroep in de strafrechtelijke
ontnemingsprocedure.
3.2. Het UWV heeft in hoger beroep met
instemming verwezen naar de aangevallen
uitspraak en verzocht deze te bevestigen.
4. De Raad, oordelend over hetgeen in hoger
beroep is aangevoerd, komt tot de volgende
beoordeling.
4.1. Appellant heeft in hoger beroep deels
herhaald wat hij in beroep heeft aangevoerd.
Op de door appellant in beroep aangevoerde
gronden is door de rechtbank gemotiveerd
beslist. De Raad onderschrijft het oordeel van
de rechtbank en de overwegingen die aan dit
oordeel ten grondslag zijn gelegd, met dien
verstande dat appellant, anders dan door de
rechtbank onder 14 in haar uitspraak heeft
overwogen, de periode waarover hij volgens
het UWV inkomsten heeft gehad - 1 januari
2005 tot 10 december 2010 - wel degelijk
heeft betwist. Hieromtrent overweegt de
Raad het volgende.
4.2. Het moge zo zijn dat de feiten waarvoor
appellant door de strafrechter is veroordeeld
hebben plaatsgevonden in de periode van 1
november tot 21 december 2010, dit neemt
niet weg dat de strafrechter ook bewezen
heeft geacht dat appellant in de periode van
1 januari 2005 tot en met 31 december 2010
een aanzienlijk geldbedrag heeft verworven
uit (verboden) handel in vuurwerk, waarvan
hij een deel heeft omgezet in het kopen van
luxe goederen. Dat hieruit geen veroordeling
is voortgevloeid, vindt zijn oorzaak hierin dat
dit feit ten laste was gelegd als heling en het
volgens de rechtbank niet als zodanig kon
worden gekwalificeerd.
4.3.1. Bij het voorgaande dient voorts niet uit
het oog verloren te worden dat in geval van
schending van de inlichtingenplicht het
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27 1871

Rechtspraak
UWV volgens vaste rechtspraak van de Raad
(zie bijvoorbeeld de uitspraak van 11 juli
2007, ECLI:NL:CRVB:2007:BB0252 en de uitspraak
van 15 oktober 2008,
ECLI:NL:CRVB:2008:BG2005) de inkomsten op
een redelijke wijze mag schatten, indien achteraf
de omvang van de verzwegen werkzaamheden
en inkomsten niet meer kan worden
bepaald aan de hand van betrouwbare
schriftelijke gegevens. De betrokken uitkeringsontvanger
heeft dan vervolgens de
mogelijkheid om de juistheid van de op basis
van deze schatting vastgestelde bedragen te
weerleggen met ondubbelzinnige, concrete
en verifieerbare inkomensgegevens. Een
redelijke verdeling van de bewijslast met
betrekking tot de omvang van de feitelijk
genoten inkomsten uit arbeid brengt in die
situatie met zich mee dat het risico dat de
relevante gegevens onbewezen blijven bij de
uitkeringsontvanger wordt gelegd.
4.3.2. Het standpunt van appellant, dat geen
sprake is geweest van loonvormende arbeid
wordt niet gevolgd. Inkomsten uit (verboden)
handel in vuurwerk moeten wel degelijk worden
beschouwd als inkomsten uit een economische
activiteit die als inkomsten uit arbeid
zijn te bestempelen, in de door het UWV in
aanmerking genomen jaren.
4.4. Vastgesteld kan worden dat appellant
van de werkzaamheden en de daaruit verkregen
inkomsten nooit melding heeft gemaakt
op de hem toegezonden inlichtingenformulieren.
Dat betekent dat appellant zijn inlichtingenplicht
ingevolge artikel 80 van de WAO
heeft geschonden. Het UWV mocht de
inkomsten dus op een redelijke wijze schatten.
Het UWV heeft dit gedaan op de wijze
beschreven in het in het rapport werknemersfraude
van 10 augustus 2011, waarin is
verwezen naar het stamproces-verbaal witwassen
van 19 april 2011. Hiermee is voldoende
gemotiveerd dat het aannemelijk is
dat appellant over de periode van 1 januari
2005 tot en met 10 december 2010 met de
handel in vuurwerk een wederrechtelijk
voordeel heeft verkregen van € 244 816.
Appellant heeft hier geen concrete en verifieerbare
gegevens tegenover gesteld waaruit
blijkt dat de schatting van het UWV onjuist
was. De arbeidsdeskundige heeft in zijn
onder 1.5 genoemde rapport met juistheid
gesteld dat het daarmee overeenkomend
maandbedrag meer bedraagt dan het maatmaninkomen
per maand.
4.5. Uit hetgeen in 4.1 tot en met 4.4 is overwogen
volgt dat het hoger beroep niet slaagt. De
aangevallen uitspraak zal worden bevestigd.
1365
17 juni 2014, nr. 13/2022 WWB-T
(Mrs. Van der Ham, Hillen, Hink)
ECLI:NL:CRVB:2059
Anders dan de rechtbank heeft geoordeeld
bieden de onderzoeksbevindingen geen toereikende
grondslag voor het standpunt van
de SVB dat appellanten een woning in
Marokko in eigendom hebben en dat appellanten,
door hiervan geen melding te
maken, de inlichtingenverplichting hebben
geschonden.
(WWB art. 17)
(….)
Overwegingen
4.3. Een besluit tot intrekking van bijstand is
een belastend besluit, waarbij het aan het
bestuursorgaan is om de nodige kennis over
relevante feiten en omstandigheden te vergaren.
Dat betekent dat de last om aannemelijk
te maken dat aan de voorwaarden voor
intrekking is voldaan in beginsel op het college
rust.
4.4. Tussen partijen is niet in geschil dat
appellanten de inlichtingenverplichting hebben
geschonden door geen melding te
maken van de eigendom van de woning in
[naam gemeente 1] en de door appellante
ontvangen erfenis. Verder staat vast dat de
SVB geen onderzoek heeft gedaan naar deze
woning en evenmin naar de ontvangen erfenis.
In hoger beroep ligt alleen de vraag voor
of appellanten in de te beoordelen periode
de woning in [naam gemeente 2] eveneens
in eigendom hebben gehad.
4.5. Anders dan de rechtbank heeft geoordeeld
bieden de onderzoeksbevindingen
geen toereikende grondslag voor het standpunt
van de SVB dat dat appellanten een
woning op het adres [adres 2] te [naam
gemeente 2] in Marokko in eigendom hebben
en dat appellanten, door hiervan geen
melding te maken, de inlichtingenverplichting
hebben geschonden.
4.5.1. Uit de onderzoeksbevindingen blijkt
dat het standpunt dat appellanten de woning
te [naam gemeente 2] in eigendom hebben
enkel is gebaseerd op een tweetal verklaringen
van de bevoegde [naam]. Het betoog van
de SVB dat uit de verklaringen van appellanten
eveneens kan worden afgeleid dat zij de
woning in [naam gemeente 2] bezitten,
slaagt niet. Hoewel appellanten wisselend en
tegenstrijdig hebben verklaard over de onroerende
zaken in Marokko, hebben zij niet verklaard
dat zij eigenaar zijn van de woning
aan de [adres 2] te [naam gemeente 2]. Dit
kan evenmin worden afgeleid uit de door
appellanten gegeven omschrijving van de
woning. Daarbij is van belang dat appellanten
beiden hebben verklaard over het eigendom
van een woning in [naam gemeente 3],
in de gemeente [naam gemeente 1] en dat
appellant expliciet heeft gezegd dat hij met
de omschrijving van deze woning het huis in
de gemeente [naam gemeente 1] bedoelt.
4.5.2. In het rapport van 1 september 2010
heeft de Attaché vermeld dat zijn medewerkers
van de ambassade op 13 mei 2010 een
onaangekondigd bezoek hebben gebracht
aan de lokale autoriteiten van de wijk [naam
wijk] te [naam gemeente 2]. De bevoegde
[naam] heeft toen gezegd dat appellant
sedert ongeveer 1983 de woning op adres
[adres 2] in eigendom heeft. De Attaché heeft
tevens vermeld dat uit de op 17 augustus
2010 ontvangen informatie van [naam adviseur],
Adviseur van de Directeur-Generaal
van het Kadaster, is gebleken dat de woning
in het kadaster is ingeschreven op naam van
een derde persoon. Hierna is de woning
getaxeerd door een lokale taxateur. In het
taxatierapport van 20 juli 2010 heeft de taxateur
het adres [adres 2], [naam wijk] [naam
gemeente 2] genoemd, zonder vermelding
van een huisnummer. Uit het taxatierapport
blijkt niet waarop de in dat rapport genoemde
GPS coördinaten zijn gebaseerd. Deze zijn
niet vermeld in het rapport van 1 september
2010. Naar aanleiding van het rapport van 1
september 2010 heeft de sociale recherche
per email op 2 december 2010 nadere vragen
aan het IBF gesteld. De sociale recherche
heeft onder meer gevraagd naar de redenen
van wetenschap van de [naam], waarbij als
voorbeeld is genoemd op wiens naam de
energieleverantie staat. Verder heeft de sociale
recherche gevraagd naar de informatie van
het Kadaster waaruit is gebleken dat deze
woning op naam van een derde staat ingeschreven.
In het in reactie op deze vragen uitgebrachte
rapport van 23 augustus 2011
heeft de Attaché vermeld dat twee medewerkers
van de ambassade op 9 juni 2011
opnieuw een bezoek hebben gebracht aan de
plaatselijke autoriteiten van het arrondissement
[naam wijk] te [naam gemeente 2]. De
bevoegde [naam] heeft over zijn redenen van
wetenschap verklaard dat appellant en zijn
gezin onder dit arrondissement vallen en zij
in het verleden vaker administratieve verklaringen
aan appellant of zijn gezin hebben
verstrekt en een [naam] veel moet weten
over de bewoners van zijn wijk. Uit het rapport
van 23 augustus 2011 komt niet naar
voren om welke verklaringen het gaat en
evenmin is nader geconcretiseerd waarop de
[naam] zijn wetenschap over de eigendom
van deze woning heeft gebaseerd. Uit het
1872 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27

Rechtspraak
rapport blijkt niet van nader onderzoek door
het bureau sociale zaken. Zo hebben medewerkers
van de ambassade bijvoorbeeld geen
bezoek gebracht aan de woning en evenmin
omwonenden als getuige gehoord over de
vraag wie de eigenaar van de woning is. Verder
is onduidelijk gebleven wie de derde persoon
is op wiens naam de woning in het
kadaster staat ingeschreven. Dat de inschrijving
in het kadaster in Marokko niet verplicht
is, betekent niet dat daarmee aan een
inschrijving geen waarde kan worden toegekend.
Daar komt bij dat uit de door appellanten
overgelegde rekeningen van de energieleverantie
aan de woning in [naam gemeente
2] blijkt dat deze op naam van zoon [naam
zoon] staan.
4.5.3. De hiervoor gesignaleerde gebreken aan
het onderzoek van het IBF brengen met zich
mee dat de SVB niet aannemelijk heeft gemaakt
dat appellant in de te beoordelen periode eigenaar
was van de woning in [naam gemeente 2],
zodat appellanten niet verweten kan worden
dat zij hiervan geen melding hebben gedaan.
Uit 4.4 volgt dat appellanten wel een verwijt
treft wat betreft het niet melden van het bezit
van de woning in de gemeente [naam gemeente
1] en de ontvangst van een erfenis. Uitgaande
van de door appellanten geschatte waarde van
deze woning en de hoogte van de gestelde erfenis
bieden deze een ontoereikende grondslag
voor de conclusie dat het vermogen van appellanten
gedurende de gehele in geding zijnde
periode boven de van toepassing zijnde grens
van het vrij te laten vermogen ligt.
5. Uit 4.5 tot en met 4.5.3 volgt dat het
bestreden besluit niet met de vereiste zorgvuldigheid
is voorbereid en evenmin op een
deugdelijke motivering berust. De rechtbank
heeft dat niet onderkend. Dit betekent dat
het bestreden besluit ook wegens strijd met
artikel 3:2 en artikel 7:12 van de Algemene
wet bestuursrecht (Awb) voor vernietiging in
aanmerking komt.
5.1. Aansluitend dient te worden bezien welk
vervolg aan deze uitkomst wordt gegeven. In
dit geval kunnen de rechtsgevolgen van het
vernietigde besluit niet in stand worden gelaten
en kan de Raad evenmin zelf in de zaak
voorzien. De SVB zal een nader onderzoek
moeten instellen naar de vraag of appellanten
eigenaar zijn van de woning aan de
[adres 1] te [naam gemeente 2]. Bij dat
onderzoek kan de SVB de eigendom van de
woning van appellanten in de gemeente
[naam gemeente 1] en de door appellante
ontvangen erfenis betrekken. Na afronding
van het onderzoek zal de SVB op basis van de
resultaten van dat onderzoek een nieuwe
beslissing op bezwaar dienen te nemen.
5.2. De Raad ziet aanleiding om met toepassing
van artikel 21, zesde lid, van de Beroepswet
de SVB op te dragen het onder 4.5 geconstateerde
gebrek te herstellen.
1366
18 juni 2014, nr. 12/5258 ZVW
(Mrs. De Mooij, Brand, Hilhorst-Hagen)
ECLI:NL:CRVB:2014:2115
Een in Duitsland afgesloten verzekering
voor zorg met Europadekking betekent niet
dat is voldaan aan de verplichting op grond
van de Zorgverzekeringswet een
zorgverzekering af te sluiten.
(Zvw art. 9b)
(….)
Overwegingen
1.1. Bij brief van 7 juni 2011 heeft appellant
betrokkene bericht dat zij geen zorgverzekering
heeft en dat zij binnen drie maanden
een zorgverzekering dient af te sluiten.
1.2. Bij besluit van 4 april 2012 (bestreden
besluit) heeft appellant, beslissend op
bezwaar, gehandhaafd zijn besluit van 29 september
2011 om betrokkene een boete op te
leggen, omdat zij niet binnen drie maanden
na 7 juni 2011 een zorgverzekering als
bedoeld in artikel 1, aanhef en onder d, van de
Zorgverzekeringswet (Zvw) heeft afgesloten.
2.1. In beroep heeft betrokkene aangevoerd
dat zij in Duitsland is verzekerd voor zorg en
dat zij op basis van deze verzekering ook in
Nederland verzekerd is voor ziektekosten.
2.2. Bij de aangevallen uitspraak heeft de
rechtbank het beroep gegrond verklaard, het
bestreden besluit vernietigd, het bezwaar
gegrond verklaard, het besluit van 29 september
2011 herroepen en bepaald dat het
door betrokkene betaalde griffierecht door
appellant wordt vergoed. De rechtbank heeft
hiertoe overwogen dat appellant ten onrechte
niet heeft nagegaan of de door betrokkene
in Duitsland afgesloten verzekering tegen
ziektekosten bij [naam verzekering] voldeed
aan de bij en krachtens de hoofdstukken 2 en
3 van de Zvw gestelde regels en dan met
name of die verzekering meer dan wel minder
zorg aanbiedt dan het wettelijk stelsel
toelaat. De rechtbank acht een dergelijk
onderzoek noodzakelijk omdat artikel 25,
eerste lid, van de Zvw, waarin is bepaald dat
een verzekeraar die het voornemen heeft een
zorgverzekering aan te bieden en uit te voeren
dit schriftelijk meldt aan de zorgautoriteit,
geen toetredingsvoorwaarde voor de
Nederlandse zorgverzekeringsmarkt behelst.
3.1. Appellant heeft zich in hoger beroep op
het standpunt gesteld dat de rechtbank ten
onrechte tot het oordeel is gekomen dat
nagegaan had dienen te worden of de door
betrokkene in Duitsland afgesloten verzekering
kan worden aangemerkt als een zorgverzekering
als bedoeld in de Zvw. Appellant
heeft naar voren gebracht dat het oordeel
van de rechtbank geen steun vindt in de uitspraken
van de Afdeling Bestuursrechtspraak
van de Raad van State van 25 juli 2012,
ECLI:NL:RVS:2012:BX2543,
ECLI:NL:RVS:2012:BX2549,
ECLI:NL:RVS:2012:BX2552 en
ECLI:NL:RVS:2012:BX2567. In deze uitspraken
is geoordeeld dat geen sprake is van een
zorgverzekering in de zin van artikel 1, aanhef
en onder d, van de Zvw indien de verzekeraar
de verzekering niet - zoals artikel 25
van de Zvw voorschrijft - bij de zorgautoriteit
heeft gemeld.
3.2. Appellant heeft er tevens op gewezen dat
een verzekeraar die zich niet meldt bij de
autoriteit, maar toch wenst mee te doen in
het systeem van de Zvw van theoretische aard
is. Zo een verzekeraar zou dan moeten voldoen
aan alle verplichtingen die op grond van
de Zvw op hem rusten, terwijl hij geen vereveningsbijdrage
ontvangt. Dit heeft tot gevolg
- nu het om substantiële bedragen gaat - dat
het niet mogelijk is om tegen een concurrerende
prijs een zorgverzekering die voldoet
aan de vereisten van de Zvw aan te bieden.
3.3. Appellant heeft er ten slotte op gewezen
dat [naam verzekering] niet heeft beoogd
een zorgverzekering op grond van de Zvw
aan te bieden. Niet alleen heeft zij de verzekering
niet bij de zorgautoriteit aangemeld,
maar zij heeft ook op geen enkele wijze
gepretendeerd een zorgverzekering in de zin
van de Zvw aan te bieden.
4.1. De Raad komt tot de volgende beoordeling.
4.2. Betrokkene heeft blijkens haar beroepsschrift
in de veronderstelling verkeerd dat zij
met een Duitse verzekering die ook in Nederland
dekking geeft heeft voldaan aan de in
Zvw opgenomen verplichting een zorgverzekering
af te sluiten. Die veronderstelling is
onjuist. Aan die verplichting is slechts voldaan
nadat betrokkene een zorgverzekering
heeft afgesloten die voldoet aan de bij en
krachtens de hoofdstukken 2 en 3 van de
Zvw gestelde regels.
4.3. Uitgangspunt bij de beoordeling of een
niet in Nederland afgesloten verzekering voldoet
aan de bij en krachtens de hoofdstukken
2 en 3 van de Zvw gestelde regels is of
deze verzekering op grond van artikel 25 van
de Zvw is gemeld bij appellant, die ingevolge
de Zvw een register bijhoudt van de door de
verzekeraars aangemelde (model)verzekeringsovereenkomsten.
De Raad heeft, anders
dan waarvan de rechtbank in overweging 3.4
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27 1873

Rechtspraak
van de aangevallen uitspraak blijkbaar uitgaat,
geen ander oordeel dan de Afdeling
Bestuursrechtspraak ter zake heeft neergelegd
in zijn uitspraak van 25 juli 2012,
ECLI:NL:RVS:2012:BX2549.
4.4. De Raad is met appellant van oordeel dat
de situatie dat een niet aangemelde (buitenlandse)
zorgverzekering zoals door betrokkene
is afgesloten voldoet aan de bij en krachtens
de hoofdstukken 2 en 3 van de Zvw
gestelde regels volstrekt theoretisch is en
geen afbreuk doet aan voormeld uitgangspunt.
De Raad wijst er in dit verband op dat
zelfs in het geval dat deze theoretische situatie
zich onverhoopt toch zou voordoen, nog
niet zonder meer kan worden aangenomen
dat sprake is van een zorgverzekering in de
zin van de Zvw. Artikel 25 van de Zvw verplicht
de verzekeraar die tot de Nederlandse
zorgverzekeringsmarkt wenst toe te treden
zich te melden bij de zorgautoriteit. Het is
niet in overeenstemming met de systematiek
van de Zvw om een niet bij de zorgautoriteit
aangemelde buitenlandse zorgverzekering
die voldoet aan meerbedoelde regels als zorgverzekering
in de zin van de Zvw aan te merken.
Dit zou tot het ongerijmde resultaat leiden
dat de (buitenlandse) zorgverzekeraar
die zo’n verzekering aanbiedt en zich niet tot
de Nederlandse markt richt niettemin artikel
25 van de Zvw zou overtreden, op grond
waarvan tegen de aanbieder van deze verzekeraar
maatregelen kunnen worden getroffen
op grond van de Wet marktordening
gezondheidszorg.
4.5. Gelet op hetgeen in 4.1 tot en met 4.4 is
overwogen is voor een onderzoek als door de
rechtbank is opgedragen geen plaats. De aangevallen
uitspraak dient dan ook te worden
vernietigd.
5.1. Uit hetgeen is overwogen in 4.1 tot en
met 4.5 volgt dat appellant in het bestreden
besluit terecht heeft vastgesteld dat betrokkene
niet tijdig een zorgverzekering heeft
afgesloten.
5.2. Nu betrokkene bij brief van 7 juni 2010 is
gewaarschuwd dat zij geen zorgverzekering
heeft en niet tijdig adequate maatregelen
heeft getroffen, is geen sprake van een situatie
waarin betrokkene geen verwijt treft.
1367
20 juni 2014, nr. 12/3939 WIA
(Mrs. Van Dun, Bakker, Akkerman)
ECLI:NL:CRVB:2014:2114
Om appellant niet in een slechtere positie
te brengen dan hij zou zijn geweest als hij
geen bezwaar tegen het besluit in primo
had gemaakt, heeft het UWV, gelet op het
feit dat reeds een loongerelateerde
uitkering was toegekend tot 21 augustus
2014, besloten deze uitkering niet met
terugwerkende kracht maar met ingang
van de dag waarop de loongerelateerde
uitkering eindigt te beëindigen. De rechtbank
heeft, gelet op die omstandigheden,
met juistheid geoordeeld dat er geen sprake
is van een schending van het verbod van
reformatio in peius.
(Wet WIA art. 56 lid 2; Awb art. 7:11)
Overwegingen
1.1. Appellant, laatstelijk werkzaam als projectleider/adviseur,
is op 23 juni 2009 voor
dat werk uitgevallen wegens tinnitus en later
bijkomende psychische klachten en vermoeidheidsklachten.
Na afloop van de wachttijd
is hem bij besluit van 29 juni 2011 ingevolge
de Wet werk en inkomen naar
arbeidsvermogen (Wet WIA) een loongerelateerde
uitkering toegekend van 21 juni 2011
tot 21 augustus 2014. Vastgesteld is dat
appellant de eerste twee maanden een brutouitkering
van € 1564,39 ontvangt. De mate
van arbeidsongeschiktheid is vastgesteld op
41%. Op 30 augustus 2011 heeft het UWV
besloten dat appellant, in afwijking van het
besluit van 29 juni 2011, de eerste twee
maanden een bruto-uitkering van € 2852,88
ontvangt. De duur van de uitkering en de
mate van arbeidsongeschiktheid zijn niet
gewijzigd.
1.2. Het door appellant tegen dit besluit
gemaakte bezwaar is bij besluit van 9 januari
2012 (bestreden besluit) ongegrond verklaard.
Het bestreden besluit berust op het
standpunt dat appellant met ingang van 21
juni 2011 weliswaar beperkingen ondervond
bij het verrichten van arbeid, maar met
inachtneming van die beperkingen geschikt
was voor werkzaamheden verbonden aan de
door de bezwaararbeidsdeskundige geselecteerde
functies. Het UWV heeft de mate van
arbeidsongeschiktheid nader vastgesteld op
34,31%. Omdat echter reeds sprake was van
een toegekende loongerelateerde WGA-uitkering,
brengt artikel 56, tweede lid, van de Wet
WIA volgens het UWV met zich mee dat de
uitkering in principe niet eerder zal eindigen
dan op 21 augustus 2014.
2. Bij de aangevallen uitspraak heeft de rechtbank
het beroep van appellant tegen het
bestreden besluit ongegrond verklaard. Naar
het oordeel van de rechtbank berust het
bestreden besluit op een toereikende medische
grondslag en moet appellant in staat
worden geacht de aan de schatting ten
grondslag gelegde functies te vervullen.
Voorts is de rechtbank van oordeel dat, nu de
loongerelateerde WGA-uitkering van appellant
niet is veranderd, er geen sprake is van
reformatio in peius.
3. In hoger beroep heeft appellant zijn eerder
aangevoerde gronden in essentie herhaald.
Appellant blijft van mening dat het UWV,
door het arbeidsongeschiktheidspercentage
in de bezwaarfase te verlagen, heeft gehandeld
in strijd met het verbod van reformatio
in peius, nu hij door dat besluit in een nadeliger
positie is komen te verkeren met
betrekking tot zijn pensioenaanspraken.
Voorts is appellant van mening dat er sprake
is van een onzorgvuldig medisch onderzoek
en dat hij gelet op zijn lichamelijke en psychische
klachten verdergaand beperkt moet
worden geacht. Wat betreft de arbeidskundige
grondslag heeft appellant gesteld dat hij
de geduide functies niet (voltijds) kan verrichten.
4. De Raad komt tot de volgende beoordeling.
4.1. Om appellant niet in een slechtere positie
te brengen dan hij zou zijn geweest als hij
geen bezwaar tegen het besluit in primo had
gemaakt, heeft het UWV, gelet op het feit dat
reeds een loongerelateerde uitkering was
toegekend tot 21 augustus 2014, besloten
deze uitkering niet met terugwerkende
kracht maar met ingang van de dag waarop
de loongerelateerde uitkering eindigt te
beëindigen. De rechtbank heeft, gelet op die
omstandigheden, met juistheid geoordeeld
dat er geen sprake is van een schending van
het verbod van reformatio in peius. Het UWV
zou immers ook los van het gemaakte
bezwaar op 21 augustus 2014 de loongerelateerde
WGA-uitkering hebben beëindigd. Dat
het bestreden besluit appellant wegens het
gewijzigde arbeidsongeschiktheidspercentage
in een nadeliger positie heeft gebracht
omdat hij niet langer pensioen opbouwt
maakt dat niet anders, omdat voor de beantwoording
van de vraag of het UWV jegens
appellant heeft gehandeld in strijd met het
verbod van reformatio in peius slechts betekenis
toekomt aan mogelijke negatieve gevolgen
voor appellant die zich voordoen in
diens rechtsverhouding tot het UWV met
betrekking tot zijn WIA-uitkering.
1368
24 juni 2014, nr. 12/1032 WWB-T,
(Mrs. Talman, Schut, Van Straalen)
ECLI:NL:CRVB:2014:2135
Appellante kon in de te beoordelen periode
feitelijk beschikken over het bedrag van
€ 10 000. Appellante kan worden
toegegeven dat dit bedrag bij de uiteindelijke
verdeling van de gemeenschappelijke
goederen moest worden betrokken, maar
1874 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27

Rechtspraak
dat leidt niet tot een ander oordeel.
(WIJ art. 7)
(…)
Overwegingen
4.1. Appellante voert in hoger beroep - kort
samengevat - aan dat zij aannemelijk heeft
gemaakt dat zij in de te beoordelen periode
van 14 april 2011 tot en met 25 mei 2011
niet over een vermogen beschikte boven het
voor haar geldende vrij te laten vermogen.
4.2. Ingevolge artikel 7 van de WIJ, in samenhang
met artikel 34, eerste lid, aanhef en
onder a, van de Wet werk en bijstand, wordt
onder vermogen verstaan de waarde van de
bezittingen waarover de alleenstaande of het
gezin beschikt of redelijkerwijs kan beschikken,
verminderd met de aanwezige schulden.
Bezittingen
4.3. Niet in geschil is dat appellante op 14
april 2011 de beschikking had over een positief
saldo op twee bankrekeningen van in
totaal € 362,72 (€ 312,79 + € 49,93). Dit
bedrag moet tot het vermogen van appellante
worden gerekend.
4.4. Partijen verschillen van mening over het
antwoord op de vraag of tot het vermogen
van appellante ook een bedrag van € 10 000
moet worden gerekend.
4.5. Appellante was in de te beoordelen periode
in gemeenschap van goederen gehuwd. Zij
heeft op 28 maart 2011 een bedrag van
€ 10 000 opgenomen van haar spaarrekening
en dat bedrag in de kluis van haar ouders
gestopt. Niet in geschil is dat dit bedrag tot
de huwelijksgoederengemeenschap behoorde.
Appellante voert aan dat het college dit
bedrag ten onrechte volledig tot haar vermogen
rekent. Het bedrag moet voor de helft
worden toegerekend aan haar toenmalige
echtgenoot, wat volgens appellante inhoudt
dat een bedrag van € 5000 en niet € 10 000
tot haar vermogen moet worden gerekend.
4.6. Deze beroepsgrond slaagt niet. Appellante
kon - zo is niet in geschil - in de te beoordelen
periode feitelijk beschikken over het
bedrag van € 10 000. Appellante kan worden
toegegeven dat dit bedrag bij de uiteindelijke
verdeling van de gemeenschappelijke goederen
moest worden betrokken, maar dat leidt
niet tot een ander oordeel. Het aanwenden
van de € 10 000 voor de kosten van levensonderhoud
van appellante zou bij de latere verdeling
van de gemeenschappelijke boedel
mogelijk tot gevolg hebben gehad dat tussen
appellante en haar toenmalige echtgenoot
verrekening diende plaats te vinden in verband
met overbedeling van appellante. Een
eventuele toekomstige verrekening laat
onverlet dat appellante in de te beoordelen
periode over de volledige € 10 000 kon
beschikken. Het college kon het bedrag van
€ 10 000 daarom tot de bezittingen van
appellante rekenen.
4.7. Uit 4.6 volgt dat het gehele bedrag van
€ 10 000 tot het vermogen van appellante
moet worden gerekend. Dit betekent dat,
gelet op wat in 4.3 is overwogen, de waarde
van de bezittingen waarover appellante op
14 april 2011 kon beschikken € 10 362,72
bedroeg.
1369
24 juni 2014, nr. 12/6586 WWB
(Mrs. Talman, Van der Ham, Roelofs)
ECLI:NL:CRVB:2014:2138
Het college was bekend met de inhoud van
de Verzamelbrief juni 2005 en hij moet
vanaf 22 juni 2005 hebben kunnen
begrijpen dat de door hem gehanteerde uitvoeringspraktijk
niet meer zou worden
geaccepteerd. Alleen ten aanzien van de
contracten die het college heeft afgesloten
voor 22 juni 2005 kan gesproken worden
van een geaccepteerde uitvoeringspraktijk.
(WWB art. 70 lid 1)
(….)
Overwegingen
2.1. Op 24 juni 2008 heeft appellant de door
het college voor de uitvoering van de Wet
werk en bijstand (WWB) over het vergoedingsjaar
2007 bij de Minister van Binnenlandse
zaken en Koninkrijksrelaties ingediende
verantwoordingsinformatie ontvangen
met de bijlage bij de jaarrekening als bedoeld
in artikel 58a van het Besluit begroting en
verantwoording provincies en gemeenten.
Deze bijlage bevat een rapport van bevindingen
met bijbehorende accountantsverklaring
van Ernst & Young Accountants LLP (Ernst
&Young). In het Rapport van bevindingen is,
voor zover hier van belang, het volgende
opgenomen: ‘In de verzamelbrief van 22 juni
2005 zijn de gemeenten op de hoogte gesteld
van het feit dat de rechtmatige besteding
van uitgaven die verband houden met jaaroverschrijdende
activiteiten mogen worden
aangetoond bij de eerstvolgende verantwoording
(jaar t + 1). De gemeente Leeuwarden
heeft met diverse reïntegratiebureaus contracten
met een looptijd van 4 jaar afgesloten.
In 2006 zijn vergoedingen op basis van
een voorschot uitbetaald. De rechtmatige
besteding van het deel van de uitbetaalde
voorschotten dat betrekking heeft op ‘plaatsing’
en ‘nazorg’ kan ook per ultimo 2007 nog
niet worden vastgesteld, aangezien de prestaties
die hiermee samenhangen in het laatste
jaar van het contract plaatsvinden. De reïntegratiebureaus
leggen, conform de met de
gemeente Leeuwarden afgesloten contracten,
over dit betreffende onderdeel verantwoording
af in het laatste contractjaar. Aangezien
de gemeente Leeuwarden in juni 2005 reeds
contracten van 4 jaar had afgesloten met de
reïntegratiebureaus, was het niet meer mogelijk
deze contracten aan te passen. Overigens
hebben wij vastgesteld dat de procedures
rondom contractbeheer, het tussentijds afleggen
van verantwoording door de reïntegratiebureaus
en het tussentijds vaststellen van de
rechtmatigheid door de gemeente Leeuwarden,
toereikend zijn.’ Uit de SiSa bijlage WWB
2007 blijkt dat de omvang van het in 2006
uitgegeven bedrag waarvan de rechtmatigheid
niet kan worden vastgesteld € 1 616 540
bedraagt.
2.2. Bij besluit van 28 april 2009 (besluit 1)
heeft appellant op grond van artikel 70, eerste
lid, van de WWB een bedrag van
€ 1 616 540 van het college teruggevorderd.
Aan dit besluit ligt ten grondslag dat de
accountant de rechtmatigheid van de in 2006
gedane uitgaven ook op basis van de verantwoording
van 2007 niet heeft kunnen vaststellen.
Het bedrag van € 1 616 540 moet dan
ook als onrechtmatig worden aangemerkt.
2.3. Op 29 mei 2009 heeft appellant de door
het college voor de uitvoering van de Wet
werk en bijstand (WWB) over het vergoedingsjaar
2008 bij de Minister van Binnenlandse
zaken en Koninkrijksrelaties ingediende
verantwoordingsinformatie ontvangen
met de bijlage bij de jaarrekening als bedoeld
in artikel 58a van het besluit begroting en
verantwoording provincies en gemeenten.
Deze bijlage bevat een rapport van bevindingen
met bijbehorende accountantsverklaring
van Ernst & Young Accountants. Uit de SiSa
bijlage 2008 blijkt dat de omvang van het in
2007 uitgegeven bedrag waarvan de rechtmatigheid
niet kan worden vastgesteld
€ 404 339 bedraagt.
2.4. Bij besluit van 29 maart 2010 (besluit 2)
heeft appellant op grond van artikel 70, eerste
lid, van de WWB een bedrag van
€ 404 339 van het college teruggevorderd.
Daaraan heeft appellant ten grondslag
gelegd dat de accountant de rechtmatigheid
van de in 2007 gedane uitgaven ook op basis
van de verantwoording van 2008 niet heeft
kunnen vaststellen. Het bedrag van € 404 339
moet dan ook als onrechtmatig worden aangemerkt.
2.5. Bij besluit van 24 maart 2011 (bestreden
besluit) heeft appellant de bezwaren tegen
de besluiten 1 en 2 ongegrond verklaard.
3. Bij de aangevallen uitspraak heeft de recht-
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27 1875

Rechtspraak
bank het beroep tegen het bestreden besluit
gegrond verklaard, het bestreden besluit vernietigd
en de besluiten 1 en 2 herroepen.
Zelf voorziend heeft de rechtbank het terugvorderingsbedrag
over het vergoedingsjaar
2007 vastgesteld op nihil en het terugvorderingsbedrag
over het vergoedingsjaar 2008
vastgesteld op € 53 948,27. Als uitgangspunt
voor haar beoordeling heeft de rechtbank het
oordeel van de Raad in de uitspraak van 6
juli 2010, ECLI:NL:CRVB:2010:BN1242 (uitspraak
van 6 juli 2010) genomen. De rechtbank
heeft geconcludeerd dat zich in de
voorliggende zaak een situatie heeft voorgedaan
als bedoeld in de uitspraak van 6 juli
2010. Appellant was niet bevoegd om tot
terugvordering over te gaan van de in 2.2 en
2.4 genoemde bedragen.
4. Appellant heeft zich in hoger beroep tegen
de aangevallen uitspraak gekeerd. Kort
samengevat betwist hij het oordeel van de
rechtbank dat zich in de voorliggende zaak
een situatie heeft voorgedaan als bedoeld in
de uitspraak van 6 juli 2010.
5. De Raad komt tot de volgende beoordeling.
5.1. Voor het wettelijke kader en voor de wijze
van verantwoording van de rechtmatige
besteding van het werkdeel WWB, dat plaatsvindt
op basis van het kasstelsel, waarbij een
strikte benadering van de jaarlijkse verantwoording
wordt gevolgd, volstaat de Raad met
verwijzing naar de uitspraak van 6 juli 2010.
5.2. De uitspraak van 6 juli 2010 heeft betrekking
op het na bezwaar gehandhaafde besluit
van 11 juni 2007, waarbij appellant op grond
van artikel 70, eerste lid, van de Wet werk en
bijstand (WWB) een bedrag van € 486 127
heeft teruggevorderd van het college. Aan dit
besluit had appellant ten grondslag gelegd
dat het college ten laste van het werkdeel
WWB 2004 uitgaven tot een bedrag van
€ 486 127 heeft gedaan waarvan de rechtmatigheid
van de besteding in 2004 en ook in
2005 niet kon worden vastgesteld. Appellant
had geen aanleiding gezien om af te wijken
van de kenbaar gemaakte beleidslijn dat de
rechtmatige besteding van de aangegane verplichtingen
in het kader van artikel 7, eerste
lid, onder a, van de WWB uiterlijk in het jaar
volgend op het jaar van besteding wordt vastgesteld.
In de uitspraak van 6 juli 2010 heeft
de Raad geoordeeld dat de wetsgeschiedenis
aanknopingspunten bevat voor een strikte
benadering van de jaarlijkse verantwoording
zoals door de staatssecretaris voorgestaan,
maar dat dit niet wegneemt dat er bij het college
blijkbaar sprake was van een jarenlang
daarvan afwijkende uitvoeringspraktijk, die
tot aan 2005 werd geaccepteerd door de
Inspectie Werk en Inkomen (IWI). Gelet op
deze omstandigheden, een geaccepteerde
uitvoeringspraktijk en de onmogelijkheid
voor appellant om deze uitvoeringspraktijk
voor de verleende voorschotten over 2004
nog tijdig aan te passen, had het op de weg
van appellant gelegen de onzekerheid over
de rechtmatige besteding van deze voorschotten
nog te accepteren en had hij aldus
niet tot de conclusie kunnen komen dat er
ten aanzien van de jaaroverschrijdende verplichting
ter hoogte van € 486 127 (reeds)
sprake was van onrechtmatige besteding.
Appellant was uit hoofde van het verslag
over de uitvoering WWB 2005 niet bevoegd
om op grond van artikel 70, eerste lid, van de
WWB tot terugvordering van het bedrag van
€ 486 127 over te gaan.
5.3. De rechtbank heeft voor haar beoordeling
terecht het in de uitspraak van 6 juli
2010 neergelegde oordeel als uitgangspunt
genomen. Appellant heeft wel gesteld dat de
uitvoeringspraktijk van het college in feite
nooit heeft bestaan en dat de rechtbank en
de Raad zijn uitgegaan van onjuist gepresenteerde
feiten, maar de door appellant ingebrachte
gegevens tonen dit niet aan.
5.4. Het geschil in de voorliggende zaak
spitst zich vervolgens toe op de vraag of ten
aanzien van de vergoedingsjaren 2007 en
2008 nog steeds heeft te gelden dat de uitvoeringspraktijk
van het college, waarbij het
reïntegratiebureau in het laatste contractjaar
verantwoording aflegt aan de gemeente over
de door hem verrichte prestaties, door appellant
werd geaccepteerd en of het onmogelijk
was voor appellant om deze uitvoeringspraktijk
voor de verleende voorschotten over
2006 en 2007 nog tijdig aan te passen.
5.5. Het college betoogt dat het hem pas bij
het besluit van 11 juni 2007 duidelijk is
geworden dat de tot dan toe door hem
gehanteerde uitvoeringspraktijk niet meer
werd geaccepteerd en dat het op dat moment
niet meer mogelijk was de al eerder afgesloten
contracten nog aan te passen.
5.6. Appellant heeft in zijn Verzamelbrief
juni 2005, gedateerd 22 juni 2005, onder
andere een toelichting op de verantwoording
WWB gegeven. Daarbij is de termijn waarbinnen
de rechtmatigheid van de uitgaven uit
het werkdeel moet zijn vastgesteld aan de
orde geweest. Appellant heeft de gemeenten
bij jaaroverschrijdende reïntegratieactiviteiten
in de gelegenheid gesteld de rechtmatige
besteding van deze uitgaven aan te tonen bij
de eerstvolgende verantwoording. Dit betekent
bijvoorbeeld dat de rechtmatigheid van
in het jaar 2004 (jaar t) gedane uitgaven die
betrekking hebben op jaaroverschrijdende
activiteiten, ten laatste verantwoord kan worden
bij het Verslag over de uitvoering WWB
2005 (jaar t+1). Appellant heeft in de verzamelbrief
uitdrukkelijk te kennen gegeven dat
hij onverkort aan deze termijn vasthoudt.
Indien blijkt dat deze uitgaven, waarvan de
rechtmatigheid onzeker was, alsnog als
onrechtmatig moeten worden aangemerkt,
dan heeft dit tot gevolg dat het bedrag van
deze onrechtmatige uitgaven wordt toegevoegd
aan het bedrag van de onrechtmatige
uitgaven in het jaar waarover de controle
plaatsvindt. Het bedrag van de onrechtmatige
uitgaven wordt vervolgens door SZW van
de gemeente teruggevorderd.
5.7. Tussen partijen is niet geschil dat het
college bekend was met de inhoud van de
Verzamelbrief juni 2005. Anders dan het college
heeft gesteld moet hij vanaf 22 juni
2005 hebben kunnen begrijpen dat de door
hem gehanteerde uitvoeringspraktijk niet
meer zou worden geaccepteerd. De Verzamelbrief
juni 2005 is op dit punt duidelijk en
had voor het college aanleiding moeten zijn
maatregelen te nemen om de uitvoeringspraktijk
na 22 juni 2005 aan te passen. Het
college heeft de uitvoeringpraktijk eerst na
het besluit van 11 juni 2007 aangepast. Uit
het voorgaande volgt dat alleen ten aanzien
van de contracten die het college heeft afgesloten
voor 22 juni 2005 gesproken kan worden
van een geaccepteerde uitvoeringspraktijk.
De rechtbank heeft dit ten onrechte niet
onderkend. Het hoger beroep slaagt in zoverre.
De Raad zal vervolgens nagaan welk vervolg
daaraan moet worden gegeven.
5.8. De gemeente heeft, zoals blijkt uit de
overlegde stukken, vóór 22 juni 2005 elf contracten
met reïntegratiebureaus afgesloten.
De looptijd van deze contracten bedraagt
meer dan een jaar. Het college heeft aannemelijk
gemaakt dat het onmogelijk was deze
contracten tijdig aan te passen. Daarbij is van
belang dat de contracten geen bepalingen
bevatten die tussentijdse wijziging van het
contract mogelijk maken. Het is voorts
onwaarschijnlijk dat de reïntegratiebureaus
zouden instemmen met het afschaffen van
bevoorschotting omdat dit voor hen financieel
nadelig zou zijn. Ook is aannemelijk dat,
zoals het college heeft aangevoerd, aanbestedingsregels
aan tussentijdse wijziging in de
weg staan, omdat na wijziging van het contract
een nieuwe aanbestedingsprocedure
zou moeten worden gestart.
5.9. Uit 5.7 en 5.8 volgt dat met betrekking
tot de vóór 22 juni 2005 gesloten contracten
sprake is van een situatie als bedoeld in de
uitspraak van 6 juli 2010. Appellant had de
onzekerheid over de rechtmatige besteding
van deze voorschotten nog te accepteren en
was uit hoofde van het verslag over de uitvoering
WWB 2007 niet bevoegd om op
grond van artikel 70, eerste lid, van de WWB
in zoverre tot terugvordering over te gaan.
5.10. In de periode van 22 juni 2005 tot en
met 27 juli 2007 heeft het college vijftien
1876 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27

Rechtspraak
contracten met reïntegratiebureaus afgesloten.
Voor deze contracten geldt dat de
bestaande uitvoeringspraktijk niet meer werd
geaccepteerd. Appellant kon bij de jaarlijkse
verantwoording de door hem voorgestane
strikte benadering volgen. De omstandigheid
dat het college de bestaande uitvoeringspraktijk
pas na 11 juni 2007 heeft aangepast
moet voor zijn rekening en risico worden
gelaten. Door aan de reïntegratiebureaus via
voorfinanciering vergoedingen te verstrekken
waarvan de rechtmatige besteding pas in het
laatste contractjaar hoefde te worden verantwoord,
heeft het college onzekerheid geschapen
ten aanzien van de rechtmatige besteding
van die voorschotten. De Raad heeft al
eerder geoordeeld dat het jaarlijks vaststellen
door een accountant van financiële onzekerheden,
die de rapporteringstolerantiegrens te
boven gaan, ertoe leidt dat de desbetreffende
uitgaven niet, althans niet met zekerheid
kunnen worden verantwoord, zodat sprake is
van onrechtmatige besteding (uitspraken van
17 april 2012, ECLI:NL:CRVB:2012:BW3514, en
van 13 mei 2013, ECLI:NL:CRVB:2013:BZ9775).
Appellant is op grond van artikel 70, eerste
lid, van de WWB gehouden dergelijke
onrechtmatige bestedingen van het college
terug te vorderen.
5.11. In 5.7. is reeds aangegeven dat het hoger
beroep, gedeeltelijk, slaagt. De aangevallen
uitspraak dient te worden vernietigd, behalve
de beslissingen over griffierecht en proceskosten.
Doende wat de rechtbank zou behoren
te doen zal de Raad het beroep tegen het
bestreden besluit gegrond verklaren en dat
besluit vernietigen. De Raad zal appellant
opdragen opnieuw op de bezwaren van het
college te beslissen, met inachtneming van
deze uitspraak. Omdat het gaat om een louter
financiële uitwerking, wordt afgezien van
het toepassen van een bestuurlijke lus.
1370
24 juni 2014, nr. 13/989 WWB
(Mr. Roelofs)
ECLI:NL:CRVB:2014:2141
Toepassing van art. 13 lid 1 aanhef en
onder e, in verbinding met art. 13 lid 4
WWB levert geen strijd op met het verbod
op leeftijdsdiscriminatie als bedoeld in art.
26 IVBPR.
(WWB art. 13 lid 1, aanhef en onder e en lid
4; IVBPR art. 26)
(…)
Overwegingen
1.2. Bij besluit van 16 mei 2012 heeft het
dagelijks bestuur de bijstand van appellant
over de periode van 1 tot en met 16 april
2012 ingetrokken. Daaraan is ten grondslag
gelegd dat appellant langer dan vier weken
in het buitenland is geweest. Omdat appellant
in de brief van 19 december 2011 onjuist
is geïnformeerd over de maximaal toegestane
periode van verblijf in het buitenland
heeft het dagelijks bestuur besloten de verleende
bijstand over de periode van 12 februari
2012 tot en met 31 maart 2012 niet te
herzien. Bij besluit van 13 augustus 2012
(bestreden besluit) heeft het dagelijks
bestuur het bezwaar tegen het besluit van 16
mei 2012 ongegrond verklaard.
2. Bij de aangevallen uitspraak heeft de rechtbank
het beroep tegen het bestreden besluit
ongegrond verklaard.
3. In hoger beroep heeft appellant, samengevat,
aangevoerd dat de hem toegestane verblijfsduur
in het buitenland ten onrechte is
beperkt tot een periode korter dan dertien
weken, dat aldus is gehandeld in strijd met
het verbod op leeftijdsdiscriminatie als
bedoeld in artikel 26 van het Internationaal
Verdrag inzake burgerrechten en politieke
rechten (IVBPR), dat het beroep op het vertrouwensbeginsel
ten onrechte niet is gehonoreerd
en dat sprake is van zeer dringende
redenen, als bedoeld in artikel 16, eerste lid,
van de WWB, die noodzaken tot voortzetting
van de bijstand over de in geding zijnde
periode.
4. De Raad komt tot de volgende beoordeling.
Beperking van verblijfsduur in het buitenland
4.1.1. Artikel 13, eerste lid, aanhef en onder e,
van de WWB, bepaalt dat geen recht op bijstand
heeft degene die per kalenderjaar langer
dan vier weken verblijf houdt buiten
Nederland dan wel een aaneengesloten periode
van langer dan vier weken verblijf houdt
buiten Nederland.
4.1.2. Ingevolge artikel 13, vierde lid, van de
WWB, zoals deze bepaling luidde tot 1 januari
2012, gold in afwijking van het eerste lid,
onderdeel e:
a. voor personen jonger dan 65 jaar, aan wie
op grond van artikel 9, tweede lid, ontheffing
is verleend van de verplichtingen, bedoeld in
artikel 9, eerste lid, onderdelen a en b, een
periode van 13 weken;
b. voor personen van 65 jaar of ouder, een
periode van 26 weken.
4.1.3. Ingevolge artikel 13, vierde lid, van de
WWB, zoals deze bepaling luidt met ingang
van 1 januari 2012, geldt in afwijking van
het eerste lid, onderdeel e, voor personen die
de pensioengerechtigde leeftijd hebben
bereikt, een periode van dertien weken.
4.1.4. Tussen partijen is niet in geschil dat
appellant van 1 tot en met 16 april 2012 verblijf
hield in Suriname, terwijl de voor zijn
leeftijdscategorie geldende periode van vier
weken (van verblijf in het buitenland met
behoud van bijstand) en de daarenboven
extra toegestane periode inmiddels was verstreken.
Gelet op artikel 13, eerste lid, aanhef
en onder e, van de WWB, in verbinding met
artikel 13, vierde lid, had appellant gedurende
deze periode niet langer recht op bijstand.
Verbod op leeftijdsdiscriminatie
4.2.1. Volgens vaste rechtspraak van de Raad
(uitspraak van 4 maart 2014,
ECLI:NL:CRVB:2014:742) levert niet ieder
onderscheid naar leeftijd een verboden discriminatie
op. Indien daarvoor redelijke en
objectieve gronden bestaan is het maken van
onderscheid naar leeftijd geoorloofd. In dit
verband is het volgende van belang.
4.2.2. Bij wet van 22 december 2011 tot wijziging
van de Wet werk en bijstand en samenvoeging
van die wet met de Wet investeren
in jongeren gericht op bevordering van deelname
aan de arbeidsmarkt en vergroting van
de eigen verantwoordelijkheid van uitkeringsgerechtigden
(Wijzigingswet), gepubliceerd
in het Stb. 2011, 650, is artikel 13, vierde
lid, van de WWB met ingang van 1 januari
2012 gewijzigd op de wijze als aangegeven in
4.1.3. Uit de Memorie van Toelichting bij
deze wet (Kamerstukken II
2010/11, 32815, 3, p.16-17) en de Handelingen
(Kamerstukken II, 5 oktober 2011, p. 108)
valt af te leiden dat de wetgever met deze
wetswijziging heeft beoogd de mogelijkheden
om met behoud van bijstand in het buitenland
te verblijven aan te scherpen. De
norm is vier weken; slechts voor mensen met
een onvolledige AOW, en daar bovenop een
zogenoemde AIO-aanvulling, geldt een categoriale
uitzondering. Voor hen is overigens
de voorheen geldende termijn van 26 weken
teruggebracht tot dertien weken. In de
memorie van toelichting wordt er allereerst
op gewezen dat de bijstand is bedoeld als
vangnet om te kunnen voorzien in de
bestaanskosten in Nederland. Het toestaan
van een langdurig verblijf in het buitenland
met behoud van bijstand past daar volgens
de regering niet bij. De bijstandsgerechtigde
moet daarom in Nederland wonen én verblijven
om recht op bijstand te hebben. Voorts
kan met het toestaan van een langdurig verblijf
in het buitenland het gebruik van verzwegen
vermogen in het buitenland of het
opbouwen en in stand houden van dat vermogen
moeilijker worden voorkomen. Daarnaast
is van belang dat het beoordelen van
het recht op bijstand van mensen die langdurig
in het buitenland verblijven voor de
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27 1877

Rechtspraak
gemeenten moeilijk vast te stellen en slecht
handhaafbaar is. Ten slotte geldt dat voorkomen
moet worden dat de band met de
Nederlandse arbeidsmarkt en de eventuele
(re-)integratie en inburgering in de Nederlandse
samenleving van bijstandsgerechtigden
tot 65 jaar die tijdelijk zijn ontheven van
zowel de sollicitatieplicht als de re-integratieplicht,
verder onder druk komt te staan.
Immers een ontheffing van de sollicitatieen/of
re-integratieplicht is op grond van artikel
9, tweede lid, van de WWB altijd tijdelijk.
De WWB schrijft dus niemand af. Daarom
vervalt voor deze groep bijstandsgerechtigden
de van de normale en gebruikelijke
vakantieperiode afwijkende periode van
dertien weken. Voor de groep van bijstandsgerechtigden
van 65 jaar en ouder wil de
regering wel een uitzondering op de standaardtermijn
van vier weken laten gelden
omdat bij deze groep definitief geen arbeidsverplichtingen
aan het op de WWB gebaseerde
recht op AIO-aanvulling zijn verbonden.
4.2.3. Naar het oordeel van de Raad vormen
de in 4.2.2 genoemde, en aan de memorie
van toelichting op het gewijzigde artikel 13,
vierde lid, van de WWB ontleende, uitgangspunten
tezamen en in onderlinge samenhang
bezien redelijke en objectieve gronden
voor het hier bedoelde onderscheid.
4.2.4. Appellant heeft betoogd dat hij weliswaar
niet formeel was ontheven van de verplichtingen
als bedoeld in artikel 9, eerste
lid, van de WWB maar dat hij in feite kan
worden gelijkgesteld met iemand die duurzaam
is vrijgesteld van arbeidsverplichtingen.
Hij is immers volledig arbeidsongeschikt
en het college laat al jaren iedere re-integratie-inspanning
jegens hem achterwege. Daargelaten
de juistheid van deze stelling, kan dit
betoog niet worden gevolgd. In dit verband is
allereerst van belang dat, anders dan appellant
kennelijk meent, niet alleen de vrijstelling
van arbeidsverplichtingen als argument
ter rechtvaardiging van de langere verblijfsduur
in het buitenland voor pensioengerechtigden
is genoemd. Daarnaast geldt dat de
ontheffing van de verplichtingen als bedoeld
in artikel 9, eerste lid, van de WWB voor personen
beneden de pensioengerechtigde leeftijd
ingevolge artikel 9, tweede lid, van de
WWB - anders dan voor hen die de pensioengerechtigde
leeftijd hebben bereikt - een tijdelijk
karakter heeft. Volgens vaste rechtspraak
van de Raad (uitspraak van 12 oktober
2010, ECLI:NL:CRVB:2010: BO0490) is bijstandsverlening
erop gericht degenen die
daartoe in staat zijn te stimuleren om
betaald werk te vinden en wordt voor degenen
die dat nog niet kunnen gezocht naar
mogelijkheden om hun kansen op de
arbeidsmarkt te vergroten. Mede gelet op de
in artikel 18, eerste lid, van de WWB neergelegde
opdracht aan het college tot afstemming
van aan de bijstand verbonden verplichtingen
zal bij heronderzoeken dan ook
periodiek bezien moeten worden of, en zo ja
in hoeverre, aanleiding bestaat om tot
arbeidsinschakeling strekkende verplichtingen
(opnieuw) aan de bijstand te verbinden
of om voor een bepaalde periode verleende
ontheffingen van deze verplichtingen voort
te zetten, in te trekken of te wijzigen. Een
besluit om deze verplichtingen voorgoed
niet aan een betrokkene op te leggen of om
zonder tijdsbepaling ontheffing te verlenen
van verplichtingen gericht op inschakeling
in de arbeid, zou daarmee in strijd zijn. De
door appellant voorgestane gelijkstelling met
personen die de pensioengerechtigde leeftijd
hebben bereikt, staat - daargelaten dat hij
formeel niet van arbeidsverplichtingen is
ontheven - dus haaks op de uitgangspunten
en doelstelling van de WWB.
College van Beroep voor het
bedrijfsleven
Deze rubriek wordt verzorgd door mw. mr.
J.M.M. Bancken, auditeur bij het College
en mw. mr. A. Bruining, voorheen
gerechtsauditeur bij het College.
1371
10 april 2014, nr. 10/828, 10/829, 10/830
(Mrs. Aerts, Dijt, Fierstra)
ECLI:NL:CBB:2014:118 en 119
Boete; kartel; schending rechten van
verdediging? systeeminbreuk; merkbaarheid,
interstatelijk effect; werking gewijzigde
bagatelbepaling; lex mitior; toerekening;
verval sanctiebevoegdheid.
(Mededingingswet (Mw) art. 6, 7 (gewijzigd
per 3 december 2011), 64; WEU art. 101; Awb
art. 5:25)
Hoger beroep tegen de uitspraken van
Rechtbank Rotterdam (hierna: rechtbank)
van 1 juli 2010, kenmerk AWB 09/1868 en
AWB 09/1924 MEDED-T1, ACM vs. twee
bedrijven 10.828 en 829.
Deze twee uitspraken (één met de nummers
10/828 en 10/829 en de tweede met nr.
010/830) hebben betrekking op boetes opgelegd
door ACM voor overtreding van het kartelverbod
door ondernemingen, actief in de
boomkwekerijsector. Aan de boetes ligt een
door ACM uitgevoerd onderzoek ten grondslag
op grond waarvan een redelijk vermoeden
bestond dat een achttal ondernemingen,
voorafgaand aan de inschrijving op aanbestedingen,
door het maken van afspraken in
wisselende samenstelling het kartelverbod
hadden overtreden. Een naar aanleiding
daarvan opgemaakt rapport is aan de betrokkenen
gezonden. De boetes waren (na
bezwaar) nog alleen gebaseerd op overtreding
van art. 6 Mw. Tegen de beslissingen op
bezwaar is beroep bij de rechtbank ingesteld.
De rechtbank heeft de beroepen gegrond verklaard
en de bestreden boetes gematigd.
Voor zover van belang heeft de rechtbank
(ambtshalve) geoordeeld dat de twee bedrijven
tevens art. 101 WEU hadden overtreden.
Voorts heeft de rechtbank geoordeeld dat
ACM ten onrechte de omzet voorafgaand aan
13 november 2002 bij de berekening van de
boetegrondslag heeft betrokken, omdat de
overtredingen voor die datum waren verjaard.
Er wordt hoger beroep bij het College
ingesteld.
Oordeel College:
- Rechten van verdediging:
Het College oordeelt dat bij de bewijsvoering
door ACM geen sprake is geweest van vooringenomenheid
van ACM. De gebruikte bewijsmiddelen
(ook de nadere) zijn tijdig ter
kennis van de betrokkenen gebracht. De verklaring
die door een getuige is afgelegd met
het oog op het verkrijgen van clementie
mocht ACM als wettig bewijsmiddel hanteren.
Het stond aan de betrokkenen vrij tegenbewijs
te leveren. Zij zijn niet in hun verdediging
geschaad (r.o. 4.2.3).
- Bewijs van de overtreding:
Het College dat ACM zich terecht op het
standpunt heeft gesteld dat alle betrokkenen
hebben deelgenomen aan het kartel (r.o. 4.3.3).
- Systeeminbreuk:
Het College acht een ‘systeeminbreuk’ aanwezig.
Er is een zodanig inhoudelijke samenhang
en continuïteit in de tijd van de in aanmerking
genomen gedragingen dat deze
moeten worden gekwalificeerd als één enkele
inbreuk. Er is vooroverleg gevoerd over -
onder meer - de te hanteren inschrijfprijzen
en ter bepaling van de onderneming die voor
de opdracht in aanmerking zou komen. Het
College acht de gestelde overtreding voldoende
bewezen. ACM was bevoegd de boete op te
leggen In zoverre bevestigt het College eveneens
het oordeel van de rechtbank (r.o.4.4.3.).
- Ambtshalve toepassing door de rechtbank
van art. 101 WEU:
Van een zgn ‘interstatelijk effect’ van de overtreding
kan niet worden gesproken. Art. 101
WEU is niet van toepassing. De vraag of de
rechtbank ten onrechte ambtshalve toepassing
heeft gegeven aan dit verdragsartikel
blijft buiten beschouwing.
1878 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27

Rechtspraak
- Toepassing bagatelbepaling in verband met
lex mitior:
Door wijziging van art. 7 Mw (de bagatelbepaling)
geldt een verhoogde grens voor het
gezamenlijk marktaandeel van de betrokken
ondernemingen die onder de bagatelvrijstelling
vallen. Het College volgt de vaste jurisprudentie
van de Hoge Raad en overweegt
dat in dit geval geen toepassing aan ‘lex mitior’
kan worden gegeven, omdat uit de parlementaire
geschiedenis blijkt dat de wetswijziging
is ingegeven door beleidsmatige
motieven en niet blijkt van een gewijzigd
inzicht van de wetgever in de strafwaardigheid
van kartels. Het College oordeelt dat,
gezien het ZLTO rapport, dat door partijen
wordt onderschreven, de betrokken ondernemingen
feitelijk niet binnen de toepasselijke
bagatelvrijstelling vallen (r.o.4.5.3.).
- Toerekening van de overtreding:
Het College oordeelt dat het voeren van het
vooroverleg door de directeur van onderneming
(1) aan deze onderneming kan worden
toegerekend. De activiteiten van de directeur
vonden plaats in het kader van zijn functieuitoefening.
Dat de onderneming, zoals zij
stelt, alles in het werk heeft gesteld om de
vat te krijgen op de gedragingen, maar de
getroffen maatregelen door deze werden
gefrustreerd, maakt dat niet anders.
- Verval van sanctiebevoegdheid:
In zaaknrs. 10/828 en 10/829 oordeelt het
College dat de bevoegdheid tot het opleggen
van de sanctie niet is vervallen. Bij een duurovertreding
als hier aan de orde neemt de
termijn als bedoeld in artikel 64 Mw een aanvang
op het moment dat de overtreding is
beëindigd. Is de bevoegdheid tot het opleggen
van de sanctie niet vervallen wegens het
verstrijken van de termijn van vijf jaar, dan
speelt dit artikel geen rol bij de bepaling van
de boetegrondslag. Vanwege de minder frequente
en stelselmatige deelname van de
betrokken onderneming in zaaknr. 10/830,
acht het College de sanctiebevoegdheid van
ACM daar wel vervallen.
- Tot slot zijn er naar het oordeel van het College
geen boetematigende omstandigheden
in zaaknrs. 10/828 en 10/829.
Volgt vernietiging van de bestreden uitspraken
voor zover daarin aan appellanten een
boete is opgelegd. In zaaknrs. 10/828 en
10/829 stelt het College de hoogte van de
boete opnieuw vast.
AANWIJZINGEN VOOR AUTEURS
Het verdient aanbeveling vóór het inzenden van artikelen contact
op te nemen met het redactiebureau; dit kan dubbel of vergeefs werk
voorkomen.
Het NJB kent verschillende soorten hoofdartikelen. Voor alle artikelen
geldt dat de auteur in de eerste alinea’s duidelijk maakt aan de NJBlezers
waarom dit artikel interessant is om verder te lezen.
Wetenschappelijke artikelen: omvang inclusief notenapparaat
3 000 tot maximaal 5 000 woorden. Uitgebreidere versies kunnen
op de NJB-site worden geplaatst. Deze artikelen voldoen aan de
maatstaven van het wetenschappelijk forum. Zij vermeerderen de
bestaande kennis met relevante nieuwe inzichten die methodisch
worden verantwoord.
Auteurs van wetenschappelijke artikelen kunnen de redactie verzoeken
hun artikel aan peer review te laten onderwerpen. Meer informatie
op www.njb.nl onder Voor Auteurs
Lessen voor de praktijk: indicatie van de omvang inclusief notenapparaat
2 500 woorden. Dit is een analyse van een expert met als
doel de praktijk te informeren over ‘best practices’.
Focus: indicatie van de omvang inclusief notenapparaat 2500 woorden.
Deze artikelen geven een schets en ordening van interessante
actuele ontwikkelingen in een deelgebied.
Essays: indicatie van de omvang 3 000 woorden. Dit is een prikkelende
beschouwing over een breder onderwerp. Verwijzingen staan
bij voorkeur in de tekst zelf.
Opinies zijn in beginsel gebonden aan de omvang van één pagina.
Dit is 800 woorden.
O&M omvatten maximaal 1200 woorden.
Reacties blijven binnen de 600 woorden
en een naschrift binnen de 300 woorden.
- Noten kunnen alleen bij artikelen worden geplaatst; daarin geen
meningen, toelichtingen of andere uitweidingen, maar alleen
vindplaatsen.
- Meestal ontvangt de auteur binnen 1 maand bericht of de inzending
zal worden geplaatst.
- Artikelen of andere bijdragen die elders in dezelfde of vrijwel dezelfde
vorm zijn of worden gepubliceerd worden niet aanvaard.
Bij inzending dient vermeld te worden of en waar het artikel of de
andere bijdrage eveneens ter plaatsing is aangeboden.
- Auteurs die bij een zaak of onderwerp waarover zij in het NJB willen
schrijven, betrokken zijn of zijn geweest, dienen dat in een voetnoot te
vermelden met een korte uitleg van de aard van hun betrokkenheid.
- Het al dan niet op verzoek van de redactie aanbieden van artikelen
aan het NJB impliceert toestemming voor openbaarmaking en verveelvoudiging
t.b.v. de elektronische ontsluiting van het NJB.
Een uitgebreide toelichting op het bovenstaande is te lezen in de
brochure Schrijven voor het NJB, te vinden op www.njb.nl onder
Voor Auteurs
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27 1879

1372
Boeken
De psychopaat in mij
De persoonlijke reis van een
neurowetenschapper door de
donkere kant van het brein
James Fallon deed als succesvol neurowetenschapper
een ontdekking in
zijn lab die zijn leven op z’n kop zette.
Bij het bestuderen van hersenscans
van familieleden die als controlegroep
fungeerden, stuitte hij op
een scan die sterk leek op die van de
seriemoordenaars die hij onderzocht.
Echt verontrustend werd het toen
bleek dat de scan van zijn eigen
brein was. Hoe kon hij, gelukkig
getrouwd en vader van drie kinderen,
een psychopaat zijn? Was hij in staat
tot de gruwelijkheden die sommige
psychopaten begaan? In welke mate
beïnvloedde zijn genetische aanleg
zijn gedrag? Wat was de rol van zijn
opvoeding en van het gezin waarin
hij opgroeide? Hoe kon hij maatschappelijk
zo succesvol zijn? In dit
boek zoekt Fallon naar antwoorden
op deze vragen. Hij sprak met vrienden
en collega’s, ging bij zichzelf te
rade, dook in zijn familiegeschiedenis
en schreef een intrigerend verhaal
– waarvan toon en handelingen
soms iets verraden van zijn breinconditie.
Hij legt daarnaast uit hoe de
neurologie, genetica en epigenetica
van psychopathie in elkaar steken,
waarom psychopaten doen wat ze
doen, waarom ze bestaan en hoe je
met ze moet omgaan.
James Fallon
Uitgeverij Nieuwezijds 2014, 224 p., € 19,95
ISBN 978 90 5712 410 5
Prostituant en strafrecht
Quickscan van de strafrechtelijke
verantwoordelijkheden van de
prostituant bij mensenhandel en
minderjarigheid
Mensenhandel heeft
de laatste decennia
steeds meer de aandacht
van politiek,
wetenschap en maatschappij.
Daarbij zijn
ook veranderingen
merkbaar in de
manier waarop wordt gedacht over
de verantwoordelijkheden van de
vraagzijde; de zijde van de consument
van producten en diensten die
voortvloeien uit mensenhandel. Deze
studie richt zich op de consument
van prostitutie; de prostituant.
Omdat in de prostitutie mensenhandel
plaatsvindt en bij prostitutie ook
minderjarigen zijn betrokken, rijst de
vraag welke verantwoordelijkheden
bij de prostituant moeten worden
neergelegd en in hoeverre dat kracht
moet worden bijgezet door uitbreiding
van het strafrecht. Deze kwesties
staan in Nederland en binnen de
Raad van Europa en de Europese
Unie in de belangstelling. In dat
kader worden in het voorliggende
onderzoek de bestaande strafrechtelijke
verantwoordelijkheden van de
prostituant bij mensenhandel en
minderjarigheid in kaart gebracht.
Ook worden de resultaten gerelateerd
aan voorstellen van de Nationaal
Rapporteur Mensenhandel en Seksueel
Geweld tegen Kinderen, en aan de
strafrechtelijke verantwoordelijkheden
van de prostituant in Engeland
en Finland. Het onderzoek kwam
mede tot stand dankzij het Ministerie
van Veiligheid en Justitie.
Kai Lindenberg
Uitgeverij Paris 2014, 108 p., € 24,50 (gratis te downloaden
via rijksoverheid.nl)
ISBN 978 94 6251 026 5
Het sociaal recht uitgedaagd
Een bundel arbeidsrechtelijke oraties
1997 - 2013
In deze bundel is de tekst van tweeentwintig
arbeidsrechtelijke oraties
opgenomen die zijn uitgesproken bij
de aanvaarding van het ambt tot (bijzonder)
hoogleraar aan de diverse
Nederlandse universiteiten gedurende
de periode van 1997 tot en met
2013. Met deze bundel wordt een traditie
voortgezet. Het is de vierde
bundel in de reeks met arbeidsrechtelijke
oraties. De directe aanleiding
voor deze uitgave onder redactie van
de Rotterdamse hoogleraren C.J.
Loonstra en A.R. Houweling vormt
het feit dat de master Arbeidsrecht
aan de Erasmus Universiteit Rotterdam
in 2014 vijf jaar bestaat. De bundel
is samengesteld voor hen die
geïnteresseerd zijn in de meer fundamentele
vragen inzake het arbeidsrecht.
Dit vakgebied lijkt in de 21ste
eeuw meer dan ooit te worden uitgedaagd
door thema’s aangaande ontwikkelingen
op de arbeidsmarkt,
zoveel maakt lezing van de oraties
duidelijk. De uitkomst van de intellectuele
arbeid die in de verschillende
oraties tot uitdrukking komt,
geeft veel stof tot nadenken.
Deze bundel bevat voorts zogenoemde
‘hooglerarenstambomen’ waarin
per faculteit visueel in beeld wordt
gebracht, welke hoogleraren gedurende
welke jaren op het terrein van het
arbeidsrecht/sociaal recht werkzaam
zijn geweest.
C.J. Loonstra, A.R. Houweling (red.)
Boom Juridische Uitgevers 2014, 725 p., € 64,00
ISBN 978 90 8974 959 8
Global order beyond law
How information and communication
technologies facilitate relational
contracting in international trade
Well-functioning contract
law is a crucial
prerequisite for economic
development.
However, even though
international trade has
increased enormously
in recent decades, we
still know little about the contract
enforcement mechanisms that exist
in today’s globalised markets. The
aim of this work is to shed light on
the governance of complex cross-border
contracts by developing a comprehensive
theoretical framework for
understanding the relevance of both
formal and informal institutions.
This framework is then applied to an
empirical study of cross-border software
development contracts. Combining
a unique data set of 41 qualitative
expert interviews with statistical
data and surveys, the author demonstrates
that state contract laws show
fundamental signs of dysfunction
across borders. Companies engaged
in globalised exchange therefore
rarely use this mechanism. Even the
European Union’s supranational
enforcement order is, in practice,
insignificant. Against all expectations,
international commercial arbitration
also turns out to be limited
in its ability to provide a workable
legal infrastructure for global commerce.
With global trade lacking a
reliable formal legal order, companies
have reacted by creating their
own informal governance structures.
This book explains how complex
exchange in global markets has
emerged in the absence of a global
legal order.
Thomas Dietz
Hart Publishing 2014, 270 p., € 65,00
ISBN 978 18 4946 540 3
1880 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27

Tijdschriften
1373
Burgerlijk (proces)recht
Bedrijfsjuridische berichten
Nr. 13, 1 juli 2014
Mr. I.M.G. Bakker, Bb 2014/39
Klagen? Wanneer precies en waarover
dan? De Hoge Raad over art.
7:23 BW
– Kan een mogelijke
non-conformiteit je
als verkoper tot in
lengte der dagen
blijven achtervolgen?
In beginsel
niet. Onze wet kent
immers de in art.
7:23 BW neergelegde klachtplicht.
Een koper kan geen beroep meer
doen op hetgeen is afgeleverd en niet
aan de overeenkomst beantwoordt,
indien hij de verkoper daarvan niet
binnen bekwame tijd nadat hij dit
heeft ontdekt, of redelijkerwijs had
behoren te ontdekken, kennis heeft
gegeven. Gevolg van het niet tijdig
klagen is dat de schuldeiser alle rechten
en bevoegdheden verliest die
hem op grond van de gebrekkigheid
ten dienste stonden. Art. 7:23 BW
beschermt de verkoper derhalve
tegen late en daardoor achteraf
mogelijk moeilijk te betwisten klachten.
Maar vanaf wanneer gaat deze
klachttermijn precies lopen? En mag
een rechter (enkel) aanknopen bij
het gebrek waar de koper zich op
beroept? Of geldt de klachtplicht ook
ten aanzien van een gebrek waarop
de koper geen beroep doet? Een
recent arrest van de Hoge Raad (HR 9
mei 2014, ECLI:NL:HR:2014:1077)
geeft antwoord op deze vragen.
De Gerechtsdeurwaarder
6e jrg. nr. 2, juni 2014
Themanummer: Naar een nieuwe
beslagvrije voet. Vereenvoudiging
in een tweetrapsraket
– In dit themanummer zijn onder
andere de volgende bijdragen te
lezen:
W.W.M. van de Donk
De beslagvrije voet...
Mr. J. Rijsdijk, prof. mr. A.W. Jongbloed
Een eerste kennismaking met het
preadvies
Mr. S.N. Peijnenburg
Uit de praktijk: beslagvrije voet en
verschillende belangen
Tot slot een verslag De berekening
van de beslagvrije voet: een ingewikkeld
dossier van een ronde tafel
met de KBvG vertegenwoordigers
van gemeenten, UWV, Belastingdienst
en tal van maatschappelijke
belangenorganisaties.
Tijdschrift Overeenkomst in
de Rechtspraktijk
5e jrg. nr. 4, juni 2014
Mr. dr. H.N. Schelhaas
Optioneel internationaal contractenrecht
in de Nederlandse praktijk
– De term ‘optioneel contractenrecht’
kan duiden op de vrijheid van contractspartijen
om de inhoud van een
contract zélf te bepalen, maar ook op
de mogelijkheid om een rechtskeuze
uit te brengen voor nationaal recht
of voor een set niet-statelijke geharmoniseerde
regels zoals de Unidroit
Principles of International Commercial
Contracts. In deze bijdrage gaat
schr. in op deze beide uitingsvormen
en kiest daarbij een internationale
context. Wat is de consequentie van
een keuze voor contractclausules die
een buitenlandse origine hebben? En
is te verwachten dat in internationale
contracten, waarbij partijen niet
dezelfde nationaliteit hebben, een
keuze wordt uitgebracht voor een
geharmoniseerde set regels?
Mr. F.M. Ruitenbeek-Bart
Tussen droom en daad staan
wetten in de weg. Afbakening van
de gevolgen van nietigheid van
rechtshandelingen
– In het contractenrecht staat de
autonomie van de contractspartijen,
hun keuzevrijheid in de contractspartner,
-vorm en -inhoud voorop.
Maar ook in het contractenrecht is
niet alles toelaatbaar en staan ‘tussen
droom en daad wetten in de weg
en praktische bezwaren’.
Mr. N.A. de Leeuw,
mr. drs. J.A. Tersteeg
Herziening Europese richtlijn
pakketreizen: goede voornemens,
mindere uitvoering?
– De huidige Europese Richtlijn Pakketreizen
dateert uit 1990. Sinds die
tijd is er, met name door de opkomst
van het internet, veel veranderd in
de wijze waarop de consument zijn
reis samenstelt. De Europese Commissie
werkt sinds enkele jaren aan
de herziening van deze Richtlijn Pakketreizen
om aan die veranderende
omstandigheden tegemoet te komen.
In de reiswereld wordt hier reikhalzend
naar uitgekeken. In juli 2013 is
het voorstel voor de nieuwe Richtlijn
Pakketreizen door de Europese Commissie
gelanceerd. Hoewel de visie en
insteek van de nieuwe Richtlijn juist
lijken, bevat de huidige concepttekst
van de nieuwe Richtlijn de nodige
elementen die vragen oproepen.
Schrs. verdiepten zich in de huidige
stand van zaken, maar maken eerst
een kort uitstapje naar de huidige
Richtlijn en de daarop gebaseerde
wetgeving in het Burgerlijk Wetboek.
WPNR
145e jrg. nr. 7025, 28 juni-5 juli 2014
Dr. R. Rijnhout, prof. mr. I. Giesen,
L. Nell MA, prof. dr. L. Lentz,
Verplichte communicatie en zorgplichten:
de wisselwerking tussen
wetgever en de pensioenpraktijk
– De publiekrechtelijke informatieplicht
van de Pensioenwet en van de
Wet verplichte beroepspensioenregeling
is in een evaluatie bekritiseerd.
De minister heeft daarom in een
conceptwetsvoorstel voorgesteld een
nieuwe informatieplicht voor de pensioensector
te introduceren. Informatieplichten
in de pensioenwetgeving
gaan over correcte, duidelijke, evenwichtige
en tijdige informatieverschaffing,
maar privaatrechtelijke
zorg- en informatieplichten vereisen
meer. In deze bijdrage gaan schrs. in
op de uitwerking van de informatieplicht
in het publiek- en privaatrecht.
Volgens schrs. komt het voorstel niet
volledig tegemoet aan de kritiek op
de publiekrechtelijke informatieplicht.
Verder kan de wetgever ook
aangeven wat de privaatrechtelijke
zorgplicht inhoudt en hoe die zicht
tot de publiekrechtelijke zorgplicht
verhoudt.
Mr. drs. K.P. Hoogenboezem,
mr. M.C. Hees
Het verbod tot erkenning van
aansprakelijkheid
– Het maken van excuses kan procedures
voorkomen. De benadeelde kan
de excuses echter opvatten als een
erkenning van aansprakelijkheid, waaraan
ingrijpende consequenties zijn
verbonden. Bovendien heeft de verzekeraar
vaak in de verzekeringspolis
opgenomen dat de verzekerde zich
moet onthouden van een toezegging
of verklaring waaruit erkenning van
de aansprakelijkheid kan worden afgeleid.
Art. 7:953 BW bepaalt echter dat
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27 1881

Tijdschriften
een verbod tot erkenning van aansprakelijkheid
geen gevolg heeft voor zover
de erkenning juist is. In deze bijdrage
bespreken schrs. de vraag of het huidige
recht voldoende ruimte biedt aan
beroepsbeoefenaren om tekst en uitleg
te geven of excuses aan te bieden.
1374
Fiscaal recht
Praktijkblad
Salarisadministratie
16e jrg. nr. 10, 4 juli 2014
H. Amorison, O. Leal
Het nationale woonplaatsbegrip
voor de loonbelasting. Woont werknemer
fiscaal gezien in Nederland?
– Het woonplaatsbegrip is een
belangrijk begrip voor de belastingheffing
in zijn algemeenheid. Woont
iemand in Nederland, dan is hij voor
zijn inkomen in Nederland belastingplichtig,
ongeacht de territoriale herkomst
van dat inkomen. Dit zogenoemde
woonplaatsbeginsel is ook
van belang voor de loonbelasting.
Hoe wordt nu naar Nederlands nationaal
recht bepaald waar iemand
woont? Gezien het belang van die
vraag voor de praktijk wordt deze
behandeld in deze bijdrage.
D. Herveille
Het nieuwe belastingverdrag met
Duitsland. Gevolgen werknemer,
werkgever, gepensioneerde
– Het nieuwe belastingverdrag met
Duitsland blijft de gemoederen bezig
houden. Na jarenlange onderhandelingen
is op 12 april 2012 een nieuw
verdrag tot stand gekomen. In eerste
instantie waren partijen in de veronderstelling
dat de nieuwe afspraken
per 1 januari 2014 van toepassing
konden zijn, maar er bleken toch aan
Nederlandse zijde nog een aantal
hobbels te zijn. De nieuwe afspraken
hebben tijdens de Kamerbehandeling
geleid tot aantal vragen. De beantwoording
daarvan heeft nogal wat
voeten in de aarde gehad. In Praktijkblad
Salarisadministratie nr. 2 van 17
januari 2014, ‘Kamervragen nieuw
verdrag met Duitsland beantwoord’
wordt al een deel van de antwoorden
behandeld. Er bleek echter toch nog
een aanvullende ronde nodig om alle
vragen te beantwoorden. Overigens
is het echt een Nederlandse aangelegenheid.
Duitsland heeft het verdrag
al aangenomen.
Weekblad Fiscaal Recht
143e jrg. nr. 7056, 3 juli 2014
Mr. M.H.G.M. van der Linden,
WFR 2014/886
Hybride entiteiten onder het NL-VS
verdrag; transparant maar niet
helder
– In art. 24 lid 4 van
het belastingverdrag
tussen de Verenigde
Staten en Nederland
(24-4) is een bepaling
opgenomen voor betalingen
aan hybride/
transparante entiteiten.
De werking van deze bepaling en
samenloop met andere verdragsbepalingen
is niet helder. Dit creëert onzekerheid
met betrekking tot de vaststelling
van de uiteindelijk
gerechtigde, de toepassing van de
stemrecht- en houdstereis van het
dividendartikel en de grondslaguithollingstoetsen.
In zijn huidige vorm
werkt 24-4 niet (goed). Om 24-4 beter
te laten werken pleit schr. voor een
uitbreiding van 24-4 naar een complete
subrogatie van de aandeelhouder/participant
in de hybride entiteit.
W. Veldhuizen RE,
mr. drs. M.J. Moret RA, WFR 2014/898
Bayes rule in de fiscale praktijk: een
alternatief voor de reductietabel
– De Belastingdienst heeft vorig jaar
voor het eerst de “Controle Aanpak
Belastingdienst” openbaar gemaakt.
In deze notitie wordt de aanpak
beschreven die de Belastingdienst
voorstaat bij de controle van belastingplichtigen.
Belangrijk onderdeel
van deze controle is het gegevensgerichte
onderzoek. De vraag is nu hoe
de Belastingdienst de gegevensgerichte
werkzaamheden zo veel als
mogelijk kan beperken, zonder het
risico te lopen een aangifte goed te
keuren met daarin een materiële
fout. Het antwoord van de Belastingdienst
hierop is de Bayes rule. In het
eerste deel van deze tweeluik leggen
schrs. uit wat de Bayes rule in de fiscale
praktijk inhoudt. In de praktijk
bestaat namelijk behoefte aan een
raamwerk op basis waarvan de positieve
voorinformatie over belastingplichtigen
kan worden beoordeeld en
onderbouwd.
Weekblad Fiscaal Recht
143e jrg. nr. 7057, 10 juli 2014
L.W.D. Wijtvliet, WFR 2014/930
Vermogensbelasting: over gif,
ongelijkheid en blind geloof in de
heilzame werking van belastingen
– Vermogensongelijkheid slaat anno
2014 de klok. Bijgevolg klinkt de roep
om een vermogensbelasting steeds
luider. In deze bijdrage bespreekt
schr. diverse voor Nederlandse grippen
nieuwe rechtsgronden voor een
vermogensbelasting en onderzoekt
hij of een vermogensbelasting op
duurzame wijze kan bijdragen aan
verkleining van vermogensverschillen.
W. Veldhuizen RE,
mr. drs. M.J. Moret RA, WFR 2014/941
Bayes rule in de fiscale praktijk: een
alternatief voor de reductietabel –
deel van het tweeluik
– In het tweede deel van de tweeluik
‘Bayes rule in de fiscale praktijk: een
alternatief voor de reductietabel’ proberen
schrs. aan de hand van een aantal
factoren om positieve voorinformatie
te beoordelen en op deze wijze
de reductie te onderbouwen. Zij doen
dit omdat zij van mening zijn dat de
Controle Aanpak Belastingdienst
(CAB) niet duidelijk weergeeft op
basis van welke criteria de positieve
voorinformatie en de hieruit afgeleide
reductie onderbouwd en beoordeeld
moeten worden. In de praktijk bestaat
behoefte aan een raamwerk op basis
waarvan de positieve voorinformatie
beoordeeld en onderbouwd kan worden.
Schrs. zijn van mening dat in de
praktijk reeds ontwikkelde modellen
hierbij kunnen helpen om een uitspraak
te doen over de kwaliteit van
de administratieve organisatie en
interne beheersing en welke gevolgen
dit heeft voor de gegevensgerichte
controle. Voor de beoordeling en
waardering van de positieve voorinformatie
reiken zij in dit artikel een
aantal factoren aan gebaseerd op het
TCF-volwassenheidsmodel.
1375
Handels- & economisch recht
Bedrijfsjuridische berichten
Nr. 13, 1 juli 2014
Mr. G.H. Lankhorst, Bb 2014/40
Crediteurenbelang en hoorplicht
– In de zaak Rechtbank Rotterdam
19 maart 2014, ECLI:NL:RBROT:2014:
1882 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27

Tijdschriften
2545 werd het verzoek van een crediteur
tot het bijwonen van de behandeling
van een schuldsaneringsverzoek
van zijn debiteur afgewezen.
Leverde dit een schending op van het
beginsel van hoor en wederhoor? Volgens
de rechtbank verzetten de
belangen van de schuldenaar zich
tegen openbare behandeling. Die
behandeling vindt plaats achter
gesloten deuren in verband met de
privacy en de eerbiediging van de
persoonlijke levenssfeer van de
schuldenaar. Het is nu eenmaal de
keuze geweest van de wetgever om
slechts een beperkte positie in te ruimen
voor de crediteur bij de behandeling
van een schuldsaneringsverzoek:
de wet schuldsaneringsregeling
natuurlijke personen voorziet niet in
het horen van een crediteur. Overigens
wordt in de literatuur bezwaar
aangetekend tegen het feit dat de
schuldeiser slechts deze beperkte
positie is toebedeeld. De belangen
van de crediteur zijn verdisconteerd
in de weigeringsgronden in art. 288
Faillissementswet. De rechter mag
wel acht slaan op door de crediteur
van tevoren ingediende brieven of
andere stukken.
Tijdschrift voor Financieel
recht
16e jrg. nr. 6, juni 2014
Themanummer: Zelfregulering
Drs. Chr. P. Buijink
Bancaire zelfregulering in roerige
tijden
– De Nederlandse
banken hebben zich
sinds de crisis ingespannen
om in
eigen huis orde op
zaken te stellen en
hebben de afgelopen
jaren grote stappen
gezet op weg naar verandering. Over
die stappen gaat deze bijdrage.
Beschreven wordt de achtergrond en
de inhoud van de Code Banken en
schr. gaat in op de wijze waarop de
Nederlandse banken die code hebben
geïmplementeerd. Heeft de Code
Banken de problemen opgelost die
ten grondslag lagen aan de kredietcrisis?
Of zijn nog verdergaande
inspanningen nodig?
Mr. H.L. de Boer, mr. R.M.L.A. Martius
Zelfregulering: een goed en
betrouwbaar alternatief voor
publieke regulering
– De financiële markt wordt beheerst
door een groot aantal wetten en
regels. Internationale verdragen,
Europese richtlijnen, wetten, regels,
AMvB’s, ministeriële regelingen en ga
zo maar door. De afgelopen jaren
heeft de verzekeringsbranche een
vloed aan nieuwe en aangescherpte
regels op zich zien afkomen, waarvan
de aanleiding grotendeels is gelegen
in de kredietcrisis. In dit artikel gaan
schrs. nader in op de belangrijke
voordelen van zelfregulering van de
branche en de wijze waarop de organisatie
van de zelfregulering is georganiseerd.
Daarmee willen ze laten
zien dat zelfregulering een goed en
betrouwbaar alternatief is voor
publieke regulering, vooral waar het
gaat om het goed laten functioneren
van de markt en klantgericht denken.
Mr. S.A. Gawronski, mr. A.J.P. Tillema
De Bankierseed 2.0: een verdere
stap voorwaarts?
– Ruim een jaar geleden bespraken
schrs. of de bankierseed – een
moreel-ethische verklaring die ‘bankiers’
moet aanzetten tot ethisch
gedrag – het wondermiddel is dat
een cultuuromslag in de financiële
sector bewerkstelligt en het vertrouwen
in het bankwezen herstelt en of
invoering ervan een goed idee vormt.
Zij constateerden dat voor een eenduidig
antwoord nog te veel vragen
onbeantwoord waren, waaronder vragen
verband houdende met diverse
beginselen van behoorlijke wetgeving,
zoals subsidiariteit, doeltreffendheid
en doelmatigheid, draagvlak,
proportionaliteit en handhaafbaarheid.
Dit artikel vormt een vervolg
op het artikel van een jaar geleden.
Prof. mr. dr. J.E. Soeharno
Tuchtrecht en de wens tot
integere bankiers. Een kritische
beschouwing
– In dit artikel focust schr. kritisch
op de wens tot integere bankiers en
de genoemde integriteitsmaatregelen
– in het bijzonder op het tuchtrecht.
Eerst stelt schr. de (niet-juridische)
vraag aan de orde wat de wens
tot integriteit nu eigenlijk inhoudt:
in het algemeen en voor de bancaire
sector. Probleem is dat integriteit
binnen de bancaire sector veeleer
ziet op banken en niet zozeer op
bankiers. Daardoor is het maar de
vraag of de voorgenomen integriteitsinstrumenten
(de eed, gedragsregels
en tuchtrecht), die vooral worden
gehanteerd bij vrije beroepsbeoefenaren,
wel effectief zijn binnen
de bancaire sector. Op grond van
deze kritische analyse doet schr. aanbevelingen
voor effectief tuchtrecht.
Prof. mr. H.M. Vletter-van Dort
Is Doomsday aangebroken
voor zelfregulering door
beursvennootschappen?
– De laatste jaren lijkt in veel sectoren
van de maatschappij een trend
op gang te zijn gekomen waarin formele
wetgeving zelfregulering vervangt.
Deze trend is niet alleen
Nederlands, maar ook Europees. Nu
de vorig jaar benoemde Monitoring
Commissie Corporate Governance
Code het mede op verzoek van de
schragende partijen tot haar taak
rekent te onderzoeken of en zo ja op
welke wijze de Nederlandse Corporate
Governance Code dient te worden
geactualiseerd, lijkt het van
belang te onderzoeken wat precies de
status van de Code anno 2014 is, of
deze status in gevaar wordt gebracht
door een trend dat formele wetgeving
op het terrein van corporate
governance onderdelen van de Code
vervangt, respectievelijk of er andere
ontwikkelingen zijn die de status van
de Code bedreigen dan wel versterken.
Gegeven de haar toebemeten
ruimte beperkt schr. zich tot het
bespreken van enkele voorbeelden
van recente ontwikkelingen waarin
de status van de Code in het geding
is.
Drs. R. Abma
De Nederlandse Corporate
Governance Code: Quo vadis?
– Op 11 december 2013 heeft de
Minister van Economische Zaken de
derde Monitoring Commissie Corporate
Governance Code ingesteld. Het
besluit reflecteert de eerdere opvatting
van het kabinet dat het ‘huidige
stelsel van code en monitoring goed
en effectief functioneert.’ Dit artikel
gaat allereerst in op de achtergronden
van het besluit van het kabinet
om de wettelijke verankering van de
code te handhaven, alsmede om door
te gaan met een van overheidswege
ingestelde Monitoring Commissie.
Vervolgens wordt ingegaan op de toekomst
van de code, mede aan de
hand van het eindrapport van de
tweede Monitoring Commissie, ook
wel de Commissie Streppel genoemd,
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27 1883

Tijdschriften
nationale en internationale ontwikkelingen,
alsmede aan de hand van
suggesties die verschillende stakeholders
voor actualisering van de code
hebben gedaan. Het artikel sluit af
met een conclusie.
Tijdschrift voor
Insolventierecht
20e jrg. nr. 3, mei/juni 2014
Mr. dr. R. Koolhoven, TvI 2014/15
Het eigendomsvoorbehoud in
België: de leverancier gesterkt
– België is al jaren
met Duitsland
samen onze belangrijkste
handelspartner.
Omdat Nederlandse
exportproducten
die de
grens passeren door
het Belgische internationale privaatrecht
– volgens de lex rei sitae – worden
onderworpen aan het daar geldende
Belgische recht, is het van
belang de ontwikkelingen in de
gaten te houden. Voor de Nederlandse
leverancier die zijn handelswaar
onder eigendomsvoorbehoud pleegt
te verkopen en leveren aan onze zuiderburen
is er goed nieuws: hij mag
zich voortaan verheugen met het
vernieuwde Belgisch zekerhedenrecht
dat de positie van de leverancier
aanzienlijk versterkt ten opzichte
van het oude Belgische recht. In
deze bijdrage staat centraal hoe de
nieuwe wetgeving de in de praktijk
gegroeide situatie verandert en hoe
de leverancier kan profiteren van wat
men daar zo schitterend noemt:
‘superprioriteit’.
Drs. J. Brouwer, TvI 2014/16
Fraude en misbruik bij
faillissementen: investeren in
een aanpak die wél werkt
– Ondanks dat het aantal faillissementen
ten opzichte van recordjaar
2013 begint te dalen, blijft het aantal
faillissementen onverminderd hoog.
Daarnaast laten failliete bedrijven
steeds grotere schulden achter. Het
lijkt erop dat een aantal bedrijven de
economische crisis hebben aangewend
om op een goedkope manier
van hun schulden en personeel af te
komen. Tegelijkertijd lukt het de
overheid niet om effectief tegen faillissementsfraude
en/of misbruik van
de faillissementswet op te treden.
Ook de vorig jaar door Minister
Opstelten aangekondigde maatregelen
sorteren weinig effect. Faillissementsfraude
blijft voorlopig nog
lonen. In dit artikel een analyse.
Mr. R.J.M.C. Rosbeek, TvI 2014/17
Bankgaranties voor leegstandschade:
bankier let op uw zaak!
– Verhuurders kunnen leegstandschade
claimen van derden die zich
daarvoor hebben verbonden. Wanneer
de huurder in staat van faillissement
verkeert, kunnen deze derden
voor hun regresvordering niet opkomen
in het faillissement, aldus de
Hoge Raad. Wat betekent dit voor de
financieringspraktijk en hoe kunnen
negatieve gevolgen worden geredresseerd?
Mr. S.M. van der Zwan, TvI 2014/18
Maclou in toga
– Als voor de boedel een procedure
wordt gevoerd, is het gebruikelijk dat
de curator zelf of een kantoorgenoot
voor de boedel optreedt. Het systeem
van checks and balances tussen advocaat
en cliënt wordt dan verstoord.
Dat gebruik wordt vergeleken met de
situatie waarin een externe advocaat
optreedt vanuit de mogelijkheden
voor de boedel en de crediteuren om
de voor de boedel optredende advocaat
ter verantwoording te roepen en
door fouten geleden schade te verhalen.
Het artikel verdedigt dat die
mogelijkheden beter zijn gewaarborgd
bij het inschakelen van een
externe advocaat. Voorts dat op het
optreden van de curator zelf of een
kantoorgenoot als advocaat voor de
boedel, de Maclou-norm niet van toepassing
is maar de strengere advocatennorm.
Mr. H. De Conimck-Smolders, mr. J.L.F.
van den Tooren, TvI 2014/19
Toelating tot de Wsnp: meerdere
wegen die naar Rome leiden?
– De schuldsaneringsregeling
natuurlijke personen (Wsnp) is een
goed instrument voor natuurlijke
personen om op een relatief korte
termijn uit de financiële problemen
te raken. Voor toelating tot de Wsnp
dient de schuldenaar eerst een minnelijk
traject te hebben gevolgd. Dat
traject is niet altijd eenvoudig toegankelijk
en neemt tijd in beslag,
waardoor schuldenaren naar andere
mogelijkheden zoeken om sneller tot
de Wsnp te worden toegelaten. Dit
artikel brengt een tweetal mogelijkheden
in kaart om anders dan rechtstreeks
tot de Wsnp te worden toegelaten.
Eerst wordt de eigen aangifte
tot faillietverklaring met het oogmerk
om het faillissement te laten
omzetten in de Wsnp besproken.
Daarna wordt ingegaan op de (on)
mogelijkheden van omzetting in de
Wsnp van een faillissement dat tegelijk
met de intrekking van een surseance
van betaling is uitgesproken.
Mr. G.H. Lankhorst, TvI 2014/20
Bewindvoering Wsnp heeft
klachtenregeling
– Klagen over een bewindvoerder in
de schuldsanering kan voortaan
langs twee lijnen: art. 317 Faillissementswet
biedt de klassieke route
via de rechter-commissaris voor
zover het betrekking heeft op de
inhoudelijke behandeling van een
schuldsaneringsprocedure. Sinds een
jaar bestaat daarnaast ook de klachtenregeling
van de Raad voor Rechtsbijstand
als het gaat om bejegeningsklachten
en andere klachten die te
herleiden zijn tot een gedraging die
in strijd is met de Gedragscode
Bewindvoering Wsnp. Wellicht dat
deze gedragscode met bijbehorende
klachtenregeling ook een bron van
inspiratie kan vormen voor de faillissementscuratoren.
In deze bijdrage
worden de bepalingen van de klachtenregeling
kort toegelicht, waaronder
ook de wijze van indiening en de
besluitvormingsprocedure bij de
Raad voor Rechtsbijstand.
Tijdschrift voor de
Ondernemingsrechtpraktijk
Nr. 5, mei 2014
A. Hendrikse
De commissaris in crisis: code geel,
oranje of rood?
– In deze bijdrage staat de vraag centraal
wat bij (financieel) zwaar weer
van de commissaris wordt verwacht
en wanneer. Eerst wordt ingegaan op
de aanknopingspunten die de wet en
de Nederlandse Corporate Governance
Code de commissaris bieden voor
de vervulling van zijn toezichthoudende
taak. Hoe de taak dan vervolgens
moet worden ingevuld, blijkt
uit jurisprudentie. De rechter verlangt
een intensivering van het toezicht
in geval van (financieel) zwaar
weer, ook al is er van een (acute)
bedreiging van de continuïteit (nog)
geen sprake. De vraag is wanneer de
commissaris dan moet aftreden.
Wanneer de commissaris nog het
verschil had kunnen maken is aftreden
onverstandig. In de zaak Laurus
1884 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27

Tijdschriften
oordeelde de Ondernemingskamer
dat de raad van commissarissen eerder
had moeten ingrijpen. Commissarissen
werd verweten dat zij zichzelf
de kans hadden ontnomen code
rood zoveel mogelijk te voorkomen.
Voor een raad van commissarissen is
het van cruciaal belang dat tijdig
wordt onderkend wanneer een verhoogde
mate van alertheid en verscherpt
toezicht aan de orde zijn.
S.C.M. de Visser-Wiggers, J. Kerkvliet
‘Bent u al AIFMD-proof?’
– Beheerders van (alternatieve)
beleggingsinstellingen die een Wet
op het financieel toezicht (Wft)-vergunning
hebben, krijgen op 22 juli
2014 van rechtswege een AIFMD-vergunning.
De beheerders moeten dan
voldoen aan de vereisten uit de Alternative
Investment Fund Managers
Directive (AIFMD). Deze regelgeving
is geïmplementeerd in de Wft. Voor
de niet-vergunninghoudende beheerder
zijn alle vereisten die voortvloeien
uit de AIFMD nieuwe en de vergunning
wordt pas verleend indien
hij aan alle AIFMD-vereisten voldoet.
Wanneer er nog geen vergunning is
afgegeven, is het minder lastig in te
schatten aan welke vereisten moet
worden voldaan omdat deze bij de
vergunningaanvraag aan bod komen.
De Autoriteit Financiële markten
(AFM) stuurt de vergunninghoudende
beheerders een vragenlijst, zodat
middels self-assesment kan worden
beoordeeld aan welke vereisten moet
worden voldaan. In deze bijdrage
geven schrs. een aantal belangrijke
aandachtspunten voor de vergunninghoudende
beheerders.
B.W.G. van der Velden,
A.S.G.M. Raaijmakers
Grenzen van collectieve afdoening
in zicht
– In deze bijdrage wordt ingegaan op
recente ontwikkelingen op het
gebied van class actions. De Hoge
Raad heeft in VEB/Deloitte geoordeeld
dat een 3:305a-organisatie de
verjaring van de vorderingen van
haar achterban kan stuiten door
middel van een stuitingsbrief. Ook
wordt ingegaan op de tussenbeschikkingen
in de DSB WCAM-procedure.
Het succes van de WCAM-regeling
ligt in het feit dat dit de mogelijkheid
biedt aan partijen op basis van
eigen inschatting van de beantwoording
van de vragen van causaliteit,
schade, verjaring, klachtplicht en
eigen schild een regeling te treffen.
Wel is het zo dat rechterlijke toetsing
van een collectieve schikking een
meer gedegen toetsing vergt dan die
van een individuele schikking.
M.H.C. van Sinninghe Damsté
De (on)mogelijkheden van
de Ondernemingskamer ten
aanzien van door haar benoemde
functionarissen
In een aantal recente rechterlijke uitspraken
is de Ondernemingskamer
ingegaan op de taken en bevoegdheden
van de door haar benoemde functionarissen,
alsmede op de (on)mogelijkheid
om hen instructies te geven,
suggesties aan de hand te doen of uit
hun functie te ontheffen. In deze bijdrage
worden de uitspraken rondom
Slotervaartziekenhuis en Novero
behandeld. Tijdelijke bestuurders hebben
bevoegdheden die de wet en statuten
aan de desbetreffende bestuurder
toekennen. Op grond hiervan kan
de tijdelijke bestuurder besluiten
nemen met definitieve of onomkeerbare
gevolgen, zoals het ontslag van
de (door de rechter geschorste)
bestuurders en het benoemde van
(een) nieuwe bestuurder(s). Het is niet
zo dat de tijdelijke bestuurder zich
steeds dient te beperkten tot het
nemen van besluiten die geen uitstel
verdragen. Maar wel geldt dat de tijdelijke
bestuurder van zijn bevoegdheden
in zoverre een terughoudend
gebruik dient te maken dat hij in
beginsel niet meer doet dan past bij
de hem als tijdelijke bestuurder opgedragen
taak en in de gegeven omstandigheden
noodzakelijk is voor een
behoorlijk bestuur.
J.B. Huizink
Art. 2:216 BW en negatief eigen
vermogen: de macht van de
taalgebruik
– De vraag is of een uitkering kan
worden gedaan als de besloten vennootschap
over een negatief eigen
vermogen beschikt ex art. 2:216 BW.
Uit de wet volgt dat dit kan. Wat telt
is of de vennootschap na de uitkering
kan voortgaan met het betalen
van haar opeisbare schulden. Daar
hangt de goedkeuring van het besluit
tot uitkering door het bestuur van af.
Deze uitkeringsmaatstaf is er in het
belang van crediteuren. Of het
bestuur er verstandig aan doet in dit
soort situaties haar goedkeuring aan
het uitkeringsbesluit van de algemene
vergadering te verlenen is de
vraag. Een vreemde situatie is er
wanneer een vennootschap uitkeringen
doet die leiden tot een negatief
eigen vermogen, vervolgens twee jaar
quitte speelt en daarna alsnog failleert.
Crediteuren vissen dan achter
het net, terwijl twee jaar eerder de
aandeelhouders ten titel van de uitkering
geld uit de vennootschap hebben
getrokken. Beschreven wordt
waarom dit vanuit het oogpunt van
crediteurenbescherming meevalt.
1376
Intellectuele eigendom,
mediarecht & informatierecht
Berichten industriële
eigendom
Nr. 6, juni 2014
Mr. D. van Eek
Het Procesreglement is leidend. Na
het intrekken van een kort geding
mag geen proceskostenveroordeling
worden uitgesproken, ook niet in
een IE-geschil
– Schr. las het pleidooi
van Daan de Lange in
Berichten industriële
eigendom eind vorig
jaar en durft diens
conclusies te betwijfelen.
Wat is het geval?
Het Procesreglement
kort gedingen rechtbanken, civiel/
familie regelt in art. 9.1 dat de eiser
die zijn eis intrekt geen proceskosten
aan gedaagde hoeft te vergoeden. De
Lange stelt dat deze regel strijdig is
met de wet en daarom kan worden
doorbroken door de artt. 249 en
1019h Wetboek van Burgerlijke
Rechstvordering (Rv). De uitleg die
De Lange aan deze artikelen geeft, is
volgens schr. te ruim. Schr. legt uit
waarom en beargumenteert dat het
Procesreglement niet strijdig is met
de artt. 249 en 250 Rv jo art. 1019h
Rv. Het Procesreglement bestaat
naast de wet. Daarnaast is schr. van
mening dat deze artikelen onverenigbaar
zijn met de aard van het kort
geding en dat daardoor de kosten
van een procedure over de toepasselijkheid
van die artikelen niet voor
vergoeding in aanmerking komen.
Vervolgens licht schr. toe waarom art.
1019h Rv geen zelfstandige grond
biedt voor de gedaagde om in afwij-
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27 1885

Tijdschriften
king van het Procesreglement toch
aanspraak te maken op een proceskostenveroordeling.
Als laatste
bepleit schr. dat art. 127 Rv evenmin
van toepassing is in het kort geding.
Als de gedaagde zijn gemaakte kosten
wil terugzien, moet hij een
bodemprocedure starten. Dat doet
het meest recht aan de belangen van
beide partijen.
Mediaforum
26e jrg. nr. 6, juni 2014
A. Nieuwenhuis
Vrijheid van meningsuiting en
onwaarheden
– Vrijheid van meningsuiting leidt
volgens John Stuart Mill tot vooruitgang
– van kennis. Volgens hem kunnen
ook onjuiste opvattingen daarbij
een positieve rol spelen. Deze bijdrage
onderzoekt de vraag in hoeverre
de argumentatie van Mill ook ziet op
onjuiste uitlatingen van feitelijke
aard en in hoeverre zijn benadering
is terug te vinden in het geldend
recht van de VS, Duitsland en onder
het EVRM.
1377
Internationaal privaatrecht
Nederlands Internationaal
Privaatrecht
32e jrg. nr. 2, juni 2014
J-J. Kuipers, J. Vlek
Het Hof van Justitie en de
bescherming van de handelsagent:
over voorrangsregels, dwingende
bepalingen en openbare orde
– In 2000 heeft het Hof van Justitie
van de Europese Unie (HvJ) in het
arrest Ingmar geoordeeld dat de artt.
17-19 van de Handelsagentuurrichtlijn
hebben te gelden als bepalingen
van dwingend recht. Zelden is een
arrest zo eenstemmig in de literatuur
bekritiseerd; de kritiek was
vooral gericht op de door het HvJ
gehanteerde redenering. In het arrest
Unamar werd het HvJ verzocht zich
uit te laten over de toepassing van de
op de Handelsagentuurrichtlijn gebaseerde
bepalingen van nationaal
recht als voorrangsregels in de zin
van art. 7 EVO (thans art. 9 Rome I).
Deze bijdrage grijpt de beslissing in
Unamar aan om enkele onderwerpen
op het terrein van voorrangsregels
aan de orde te stellen. In de eerste
plaats wordt bezien hoe de beslissing
in Unamar zich verhoudt tot de
beslissing in Ingmar en in hoeverre
het HvJ van de gelegenheid heeft
gebruikgemaakt Ingmar te verduidelijken.
Daartoe worden Ingmar en
Unamar uiteengezet en besproken.
L. Carballo Piñeiro
Towards the reform of the European
Insolvency Regulatio: codification
rather than modification
– The European Insolvency Regulation
has largely succeeded in providing
a framework for cross-border
insolvency. But after serving for more
than a decade, the time is ripe to
give it a ‘new facelift’, as suggested by
mrs. Viviane Reding. This paper provides
a critical overview of the Proposal
amending the Regulation
issued by the European Commission
on 12 December 2012. While its
inputs are backed up by a broad consensus
as it mostly reflects developments
in national insolvency laws
and codifies the Court of Justice of
the European Union’s case law, the
Proposal is a missed opportunity to
modify some rules which do not properly
contribute in their current wording
to achieving the insolvency proceedings’
goals. This is particularly
remarkable in view of the extension
of the Regulation’s scope of application
to include proceedings with reorganization,
adjustment of debt or
rescue purpose and hence, aiming to
enhance their cross-border effects
and ultimate goals.
1378
Internationaal publiekrecht
International Organizations
Law Review
10e jrg. nr. 2, 2014
Themanummer: Immunity of
International Organizations
N. Blokker
International organizations: the
Untouchables?
– This article discusses the origin of
the immunity rules of international
organizations. It gives a brief overview
of the codification of such rules,
both in the 1940s and in recent
years. Finally, this paper presents
some observations on the question
of whether there is a
need to ‘update’ or revise
the current immunity
rules of international
organizations.
J. Lammers
Immunity of international
organizations: the work of the
International Law Commission
– Author presents a brief overview of
the work of the International Law
Commission (ILC) over a period of
thirty years. In 1992, the ILC decided
to discontinue its work on this topic:
this paper outlines the main reasons
given by the ILC for this decision,
and draws some conclusions from
the work of the ILC in this area.
M. Wood
Do international organizations
enjoy immunity under customary
international law?
– Author considers whether there is
a ‘general practice accepted as law’
establishing rules of customary international
law on the immunity of
international organizations from the
jurisdiction of domestic courts. This
article sketches the historical development
of the immunity of international
organizations since the nineteenth
century, describes various
approaches that have been suggested
to this question, and sets out such
practice as there is and academis
consideration of that practice. It then
considers whether practice has to
date generated and rules of customary
international law regarding immunities,
and finally suggests some conclusions.
P. Webb
In Should the 2004 UN State
Immunity Convention serve as a
model/starting point for a future
UN Convention on the immunity of
international organizations?
– Author argues that the ‘2004 United
Nations Convention on Jurisdictional
Immunities of States and their
Property’ should not serve as a
model for a new convention with
regard to international organizations.
However, this paper contends that
each of these reasons does not overcome
the problems of principle, practice
and precedent. The immunities
afforded to State officials may have
greater value as a model for the
immunities of officials of international
organizations.
1886 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27

Tijdschriften
B. Rashkow
Immunity of the United Nations:
practice and challenges
– Author analyzes the practice of the
United Nations in dealing with
claims against the Organization,
including with respect to existing
dispute resolution mechanisms
within the Organization for addressing
such claims, and recent challenges
to its immunity, such as claims
brought against the Organization by
the Mothers of Srebrenica and Haiti
Cholera victims.
G. Burci, E. Granziera
Privileges and immunities of the
World Health Organization: practice
and challenges
– Authors present a brief overview of
the World Health Organization’s
(WHO) experience with privileges
and immunities, focusing on the
sources of its privileges and immunities
and the challenges encountered
in asserting them and securing their
respect. This overview will demonstrate
how complex and sometimes
elusive the legal protection afforded
to the WHO can be.
E. Kwakaw, M-L. Rols
The privileges and immunities
of the World Intellectual Property
Organization: practice and
challenges
– Authors point in their contribution
to the World Intellectual Property
Organization (WIPO) benefits from
a comprehensive protection in that
respect, based either on the ‘1947
Convention on the Privileged and
Immunities of the Specialized Agencies’
or bilateral agreements, complemented
by relevant domestic provisions.
Nonetheless, the Organization
rarely had to exercise them so far. In
fact, it seems that WIPO’s policy and
related practice with regards to
potential claims or claimants, rather
than an intricate web of privileges
and immunities provisions, has kept
the Organization out of the courts.
R. Wessel
Immunities of the European Union
– In his contribution author looks
first of all into the legal position of
the European Union (EU) under
international law. This is followed by
an analysis of the legal provisions on
the EUs immunities in the treaties
and other relevant documents. The
paper also addresses actual and
potential situations in which EU
immunities are or can be invoked. It
is concluded that, although the EU’s
legal regime in this area follows the
rules of international diplomatic law,
it is special because of the extensive,
yet complex, international competences
of the EU as well as of the role
of the organization’s own Court of
Justice.
P. Olson
Immunities of international
organizations: a NATO view
– Author argues that recent developments
in Europe have eroded the privileges
and immunities NATO has
historically enjoyed. The European
Court of Human Rights and national
courts interpreting its jurisprudence
have increasingly held States accountable
for the actions of the international
organizations to which they
play host and to overreach by the
courts and, at least in the case of
NATO, fails to respect the intentions
of the states that simultaneously prepared
and adopted the core NATO
treaties and the European Convention
on Human Rights. This approach
presents significant and unnecessary
risks to the functioning of an Organization
whose effectiveness is essential
to maintaining international
peace and security.
C. Wickremasinghe
The immunity of international
organizations in the United
Kingdom
– In this paper author analyses how
the immunities of international
organizations have been treated in
the United Kingdom. The article describes
how the United Kingdom has
approached the privileges and
immunities of the international
organizations to which it plays host
and how the United Kingdom has
framed these privileges and immunities
in domestic legislation. This article
further addresses how United
Kingdom courts have treated immunities,
and demonstrates that national
courts have been cognisant of
the importance of upholding the privileges
and immunities of international
organizations.
K. Schmalenbach
Austrian courts and the immunity
of international organizations
– This article outlines the international
laws and domestic rules applicable
to questions of immunity, and
then analyzes eleven final judgments
from Austrian courts that deal with
the immunity of international organizations
and their officials. It concludes
with a brief evaluation of the
scope of the immunity of international
organizations and their officials
in light of the Austrian legal order.
E. De Brabandere
Belgian courts and the immunity of
international organizations
– Author gives an overview of the
official Belgian policy in respect of
international organization immunity,
and analyzes relevant Belgian
case-law that considers the rationale
behind the grant of privileges and
immunities to international organizations.
It then considers the source
of an international organization’s
immunity, the scope of that immunity,
and the obligation to provide for
alternative means of dispute settlement
and the individual’s right of
access to court.
B. Bonafè
Italian courts and the immunity of
international organizations
– In her paper author first considers
the way in which Italian courts have
addressed the central issues entailed
by the granting of immunity to
international organizations: its foundations
and scope. She analyzes the
increasingly restrictive approach of
the Italian courts, in particular the
case law concerning employment
claims and the right of acces to
court.
T. Henquet
The jurisdictional immunity of
international organizations in the
Netherlands and the view from
Strasbourg
– In this contribution author points
to the fact that complicating circumstances
in the Srebrenica case were
the operation of the priority rule
under art. 103 of the United Nations
Charter, and the lack of alternative
remedies against the United Nations.
This paper highlights these unresolved
issues, and considers how the
courts interpret and apply the ‘functional
immunity’ test. It then examines
how to resolve the perceived tension
between the obligations of
states to accord immunity and to
grant access to justice.
A. Reinisch
To what extent can and
should national courts ‘fill
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27 1887

Tijdschriften
the accountability gap’?
– According to author international
organizations are generally recognised
as requiring privileges and
immunities, in particular immunity
from the jurisdiction of domestic
courts, in order to remain independent
and unimpeded in the fulfilment
of their functions and duties.
However, this approach often neglects
the effect of a grant of immunity to
international organizations, in that
potential claimants may be deprived
of their ability to raise claims against
international organizations before the
‘natural forum’ of domestic courts.
This paper will outline the development
of the increased awareness of
acountability gaps and assess the
reactions so far. Finally, it will turn to
an evaluation of the suitability of
national courts as institutions for
securing the accountability of international
organizations.
N. Schrijver
Beyond Srebrenica and Haiti:
exploring alternative remedies
against the United Nations
– In this article author wonders if
organizations practise what they
preach, because international organizations
have frequently called upon
their member States to respect the
principles of good governance and
international law. Since many international
organizations aim to promote
respect for human rights and
fundamental freedoms, it is reasonable
to consider the extent to which
these organizations respect such
rights and freedoms themselves.
Given the immunity of the United
Nations, this paper examines some
alternative legal procedures for the
settlement of claims against the United
Nations, taking into consideration
contemporary international principles
in relation to access to court,
due process and reparation. It concludes
with a number of recommendations.
1379
Jeugd-, relatie- & erfrecht
EB Tijdschrift voor
scheidingsrecht
Nr. 6, juni 2014
Mr. M.L.C.C. de Bruijn-Lückers,
EB 2014/51
De rechtspraak gaat digitaal
– Het burgerlijk procesrecht
staat de komende
jaren een ingrijpende
verandering te wachten.
Uiterlijk in 2017
moet het wetgevingsproces
zijn afgerond en
moeten partijen kunnen
inloggen bij de rechterlijke
macht om een procedure te beginnen
bij de rechter. Het digitale dossier
‘Mijn Zaak’ wordt uitgangspunt.
Er is dan nog maar één civiele procedure
met termijnen ook voor een uitspraak.
De voorgestelde veranderingen
hangen ook samen met het
vernieuwingsprogramma ‘Kwaliteit
en Innovatie rechtspraak’ (KEI).
Mr. A.N. Labohm, EB 2014/52
De ondernemer en zijn draagkracht.
Alimentatie & kasstromen
– Het vaststellen van de draagkracht
van de ondernemer in het kader van
de Wet inkomstenbelasting 2001
(Wet IB 2001) en van de directeurgrootaandeelhouder
(dga) is een van
de meest complexe onderdelen van
de alimentatierekening. De dga is in
dienst van de BV. Hij geniet loon en
dit loon dient in de alimentatieberekening
te worden meegenomen. De
vraag kan worden gesteld of de dga
zich dividend kan laten uitkeren. In
het geval de dga dividend aan zich
zelf uitkeert, dient hij eerst een uitkeringstest
uit te voeren (art. 2:216
BW) alsmede een vermogenstoets. In
het kader van de vaststelling van de
draagkracht van de IB ondernemer
en de dga moet een analyse worden
gemaakt van de balans, resultatenrekening
en het kasstroomoverzicht.
Voor de vaststelling van de draagkracht
van de IB ondernemer en voor
de ‘eenmans’ BV is het prognosticeren
van toekomstige kasstromen van
groot belang om te kunnen overleven.
Voor het alimentatierekenen
dient men een nauwkeurig inzicht te
hebben in de toekomst van de onderneming.
Het verleden kan daarbij
soms behulpzaam zijn, maar kan
gezien de huidige economische
omstandigheden niet meer het uitgangspunt
vormen.
C. van Riet-van Egmond, EB 2014/53
Eigen woning en echtscheiding
– Dit artikel gaat over de fiscale
gevolgen voor de eigen woning bij
(echt)scheiding. Zoals bekend, zijn de
fiscale regels voor de renteaftrek
sinds 1 januari 2013 aangepast en is
de gerechtigdheid tot het vervreemdingssaldo
van de eigen woning met
ingang van 1 januari 2014 gewijzigd.
Schr. heeft dit artikel geschreven met
het doel de lezer te informeren over
de sinds 1 januari 2013 geldende
nieuwe regels, alsmede om aan te
geven waar de knelpunten liggen in
de (echt)scheidingspraktijk. Om de
(toekomstige) wijzigingen goed te
kunnen plaatsen is begrip van de
systematiek onontbeerlijk. Dit artikel
begint dan ook met een algemene
omschrijving van de eigenwoningregeling.
Vervolgens komen de aandachtspunten
bij (echt)scheiding aan
de orde.
FJR Tijdschrift voor Familieen
Jeugdrecht
36e jrg. nr. 6, juni 2014
Prof. mr. P. Vlaardingerbroek,
FJR 2014/38
Stiefkinderen hebben weinig te
kiezen
– In deze bijdrage wordt aandacht
besteed aan de vraag of de juridische
positie van stiefouders en stiefkinderen
in Boek 1 BW verbeterd kan en
moet worden. Schr. gaat daarbij in
het bijzonder in op die positie aan de
hand van het gezagsrecht, het naamrecht,
het gezagsrecht en het onderhoudsrecht
met betrekking tot stiefkinderen.
Schr. betoogt dat met
name op de onderdelen van het
onderhoudsrecht, naamrecht en de
positie van de stiefouder na overlijden
van de ouder-opvoeder met
gezag verbeteringen zijn aan te brengen.
Hij pleit voor een wettelijke definiëring
van het stiefkind, om daarmee
duidelijker te weten of stiefkinderen
alleen voorkomen in situaties
dat de stiefouder gehuwd is met de
ouder-opvoeder of een geregistreerd
partnerschap heeft, of ook als de
stiefouder samenwoont met die
ouder van het kind. Hierdoor kunnen
bijvoorbeeld bepaalde rechtsgevolgen
zonder meer aan de stiefouderstiefkindrelatie
worden ontleend,
zoals een omgangsrecht en een
informatie- en consultatierecht.
Prof. mr. L.M. Coenraad, FJR 2014/39
Harmonieleer voor juristen.
Harmonieus en zorgvuldig
scheiden met en zonder rechter
– Op 28 februari 2014 hield schr. aan
de Vrije Universiteit haar oratie geti-
1888 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27

Tijdschriften
teld ‘Harmonieleer voor juristen.
Geschiedenis en toekomst van het
familieprocesrecht vanuit het perspectief
van conflictoplossing’. Dit
artikel is een bewerking van haar
oratie, waarin de ontwikkelingen
rondom de scheidingprocedure op
gemeenschappelijk verzoek centraal
staan. Actuele aanleiding is het
recente conceptwetsvoorstel Scheiden
zonder rechter. Schr. is voorstander
van een administratieve echtscheiding,
maar pleit voor een
zorgvuldiger en aantrekkelijker procedure
dan die van het conceptwetsvoorstel.
Prof. dr. M.V. Antokolskaia,
prof. mr. W.M. Schrama, prof. dr.
K.R.S.D. Boele-Woelki, prof. dr. mr.
C.C.J.H. Bijleveld, mr. dr. C.G. Jeppesen
de Boer, G. van Rossum, FJR 2014/40
Rapport Meeroudergezag belicht
– In deze bijdrage doen schrs. kort
verslag van een onderzoek naar
meeroudergezag dat recent is gepubliceerd:
‘Meeroudergezag: een oplossing
voor kinderen met meer dan
twee ouders?’. In het onderzoek analyseerde
een multidisciplinair team
van onderzoekers de vraag hoe aan
de rol van alle ouders in niet-traditionele
gezinnen juridisch vorm kan
worden gegeven. In het onderzoek
worden verschillende aandachtpunten
genoemd als de wetgever het
wenselijk oordeelt om meeroudergezag
in te voeren en er wordt aangegeven
waar mogelijke knelpunten ontstaan.
Mr. I. Pieters, FJR 2014/41
Kroniek Jeugdrecht
– In deze kroniek wordt een aantal
uitspraken besproken die sedert de
vorige Kroniek Jeugdrecht (FJR
2013/68, aflevering 6) zijn gewezen
of gepubliceerd.
1380
Omgevingsrecht
Juridisch up to Date
Nr. 13, 26 juni 2014
Mr. B. Koolhaas
Schaliegas: onze nieuwe
energiebron?
– Of schaliegas een voor Nederland
bruikbare en haalbare energiebron is
wordt onderzocht. De kennisgeving
structuurvisie ligt momenteel ter
inzage en de milieugevolgen van
schaliegaswinning worden middels
een plan-MER (milieueffectrapportage)
in kaart gebracht. Schr. bespreekt
de achtergronden hiervan en de juridische
en organisatorische stand van
zaken. Hierbij wordt onder meer
besproken de conceptnotitie reikwijdte
en detailniveau voor het
milieuonderzoek naar schaliegas, wat
schaliegas precies is, de verleende
opsporingsvergunningen, de (ontwerp)structuurvisie
schaliegas en de
milieueffectrapportage. Schr. meent
dat het nog even duurt, voordat er
een duidelijk beeld is van de voor- en
nadelen van schaliegaswinning in
Nederland. Het is de vraag of schaliegaswinning
een optie is voor het
dichtbevolkte en verstedelijkte
Nederland.
Milieu en Recht
41e jrg. nr. 6, juni 2014
Mr. W. Reinhold, M en R 2014/83
Oerwoud van regels rond invasieve
exoten vertoont veel gaten
– Er is in Nederland zeer uiteenlopende
regelgeving van toepassing op
de aanpak van ‘invasieve exoten’. Dat
zijn uitheemse dieren, planten en
micro-organismen die door menselijk
toedoen (vooral handel en transport)
hier terechtkomen, zich verspreiden
en schade kunnen
veroorzaken aan onder meer
inheemse flora en fauna, gezondheid
van mensen en dieren, veiligheid,
infrastructuur, landbouw en economie.
In de nieuwe Europese verordening
wordt voor de aanpak van invasieve
exoten een beleidsladder
gehanteerd: preventie van de introductie,
verwijdering van geïntroduceerde
exemplaren/populaties, en
beheersing van populaties. Getoetst
aan deze beleidsladder blijkt de
Nederlandse regelgeving tal van
gaten te vertonen. Aan de orde komt
wat invasieve exoten zijn, welke schade
ze kunnen veroorzaken en de
beleidsladder die bij de aanpak wordt
gehanteerd. Verder wordt het (inter)
nationale juridische kader beschreven.
Tevens wordt ingegaan op de
toekomstige wetgeving, waarna
wordt afgesloten met een aantal conclusies.
Tijdschrift voor Agrarisch
Recht
74e jrg. nr. 6, juni 2014
Mr. W.L. Valk
De wetsgeschiedenis van de
bandbreedtebepaling van 90%
van de regionorm
– Zeer onlangs heeft
schr. in het Tijdschrift
voor Agrarisch Recht
de systematiek van
het Pachtprijzenbesluit
2007 besproken.
Een belangrijke bevinding
was dat de bandbreedte-bepaling
van art. 2b Pachtprijzenbesluit
2007 (Ppb 2007) er bij
pachtovereenkomsten van vóór 1
september 2007 op termijn onontkoombaar
toe leidt dat het prijsverschil
tussen uitgesproken goede en
uitgesproken slechte gronden in
principe niet meer bedraagt dan
tweemaal 10%. En dat is veel te weinig
en dus ongewenst. In zijn reactie
op het artikel van schr. wees een deskundig
lid van de pachtkamer van
het hof en van de Centrale Grondkamer
hem op het verslag van een algemeen
overleg van de vaste Kamercommissie
voor Economische Zaken
met de toenmalige Staatssecretaris
Bleker. Naar aanleiding daarvan wil
schr. enkele opmerkingen toevoegen
aan zijn artikel. Uit het bedoelde verslag
blijkt hoe weinig is voorzien wat
zich inmiddels heeft gerealiseerd of
bezig is zich te realiseren.
Mr. J.F.V.N. Verploegen
Erfpacht, contractueel maatwerk
met goederenrechtelijke werking
– Erfpacht kent een lange historie. In
het verleden werd erfpacht bijvoorbeeld
gebruikt bij de ontginning van
gronden. Tegenwoordig wordt erfpacht
ook gebruikt als een alternatieve
vorm van bedrijfsfinanciering,
met name bij uitbreiding of overname
van een bedrijf. Deze vorm van
erfpacht wordt aangeboden door
(institutionele) beleggers, maar er
zijn ook andere spelers op het veld.
De verwachting is dat door de schaalvergroting
en het wegvallen van het
melkquotum, een toenemende
behoefte ontstaat om gronden te verwerven.
Erfpacht kan een manier zijn
om in die behoefte aan grond te
voorzien. Erfpacht heeft als voordeel
dat contractueel maatwerk kan worden
gecombineerd met goederenrechtelijke
werking. Reden te meer
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27 1889

Tijdschriften
om het erfpachtrecht nader te
bezien. In dit artikel wordt stilgestaan
bij de mogelijkheden die het
erfpachtrecht biedt, bezien door een
notariële bril.
Ing. J. Spijkerboer
Onteigening voor natuur- en
recreatiegebieden een mythe of
binnenkort weer realiteit?
– Op 25 november 2013 is de Wet
Inrichting Landelijk Gebied (WILG)
gewijzigd waarmee de verantwoordelijkheid
voor de realisatie van onder
andere de Ecologische Hoofdstructuur
volledig bij de provincies is
gekomen. Met de wijziging van de
WILG is ook de Onteigeningswet
gewijzigd en heeft de Provincie een
extra instrument beschikbaar gekregen
om haar beleid uit te voeren. In
de afgelopen jaren is er veel gezegd
en af en toe geschreven over het wel
of niet mogen onteigenen voor de
realisatie van natuur. De voormalige
Raad voor het Landelijk Gebied
schreef daarover al een lijvig rapport:
‘De Mythologie van de onteigening’
en trok daarin de conclusie dat onteigenen
voor natuur mogelijk is en
eigenlijk ook vaker toegepast moet
worden. In dit artikel gaat schr. nader
in op de uitvoering en jurisprudentie
van onteigenen ten behoeve van
natuur -en recreatiegebieden. Hierin
wordt aangetoond dat de mythe –
onteigenen voor natuur is niet
mogelijk – slechts een mythe is.
TVR Tijdschrift Vervoer &
Recht
Nr. 3, juni 2014
Mr. P. Verguts
CMR+: toelichting bij enige
vorderingen – Deel 2
– De hoofdbrok van de Conventie
voor het Internationaal Vervoer van
Zaken over de Weg (CMR) betreft de
aansprakelijkheid van de vervoerder.
De meest voor de hand liggende
schade die de rechthebbende aan de
vervoerder kan berokkenen, is de
schade aan het voertuig, bijv. ten
gevolge van gebrekkige verpakking
of een gevaarlijk goed. Indien de
CMR de verantwoordelijkheid van de
rechthebbende uitdrukkelijk in een
aantal gevallen vermeldt, is het de
nationale wet die moet worden
onderzocht voor de vordering van de
vervoerder ten opzichte van de rechthebbende.
Uit onderzoek door schr.
van de rechtspraak blijkt dat deze
vorderingen weliswaar niet onbestaande
zijn, ze zijn slechts een fractie
van deze die ten opzichte van de
vervoerder worden ingesteld. In deze
bijdrage worden enige in het oog
springende uitspraken besproken.
Het Waterschap
Nr. 7/8, juli/augustus 2014
J. Alblas
Waterschapsverkiezingen. Rechten
en plichten
– Op 18 maart 2015 vinden de
waterschapsverkiezingen plaats. Op
deze dag worden de nieuwe waterschapsbestuurders
gekozen. Het
Waterschap besteedt met enige regelmaar
aandacht aan dit onderwerp.
Als aftrap: wat doet een waterschapsbestuurder
en wat komt er allemaal
bij kijken?
1381
Rechten van de mens
Nederlands Tijdschrift voor
de Mensenrechten
39e jrg. nr. 3, mei-juni 2014
J.A.M.A. Sluysmans, R.L. de Graaff
Ontwikkelingen in het
eigendomsbegrip onder
artikel 1 Eerste Protocol
– In de afgelopen
jaren is het eigendomsbegrip
van art. 1
Eerste Protocol (EP) bij
het EVRM sterk uitgedijd.
In dit artikel
wordt een overzicht
gegeven van recente
ontwikkelingen in de rechtspraak.
Uit de rechtspraak kan worden afgeleid
dat de grenzen tussen de verschillende
categorieen van eigendom
die het Europees Hof voor de Rechten
van de Mens hanteert, niet altijd
gemakkelijk zijn te trekken. Ook nietjuridische
overwegingen lijken en rol
te spelen voor het oordeel dat een
kwestie onder de reikwijdte van art. 1
EP valt. Uit de rechtspraak kan ook
(nog) niet een eenduidige politieke
visie van het EHRM op eigendom
worden gedestilleerd, nu daarin
zowel liberale als sociaal-democratische
elementen kunnen worden
teruggevonden.
J.E. Goldschmidt
Ruim één jaar College voor de Rechten
van de Mens – een tussenbalans.
Beeld van een nieuw instituut
– Dit artikel bespreekt de oprichting
en het eerste jaar van het College
voor de Rechten van de Mens. In het
bijzonder wordt aandacht besteed
aan de verschillende keuzes die zijn
gemaakt bij de oprichting van het
nationale mensenrechteninstituut,
alsmede de nieuwe taken die het College
op zich heeft genomen. Hierbij
wordt ook gekeken naar de invloed
op de taken van de voormalige Commissie
gelijke behandeling. Afgesloten
wordt met een reflectie op de
resultaten na één jaar College voor
de Rechten van de Mens en de dilemma’s
die nog spelen voor de toekomst.
Ch.M. van der Bas, A. Swarte
Kroniek gelijke behandeling 2013.
Het recht op gelijke behandeling en
de maatschappelijke werkelijkheid
– In deze kroniek over de ontwikkelingen
in het gelijkebehandelingsrecht
in 2013 staan de oordelen van
het College voor de Rechten van de
Mens – als belangrijkste actor in de
interpretatie van de Nederlandse
gelijkebehandelingswetgeving – centraal.
Daarnaast is er aandacht voor
ontwikkelingen van de zijde van de
wetgever, relevant beleid van regeringszijde,
rapporten van Europese
instanties of niet-gouvernementele
organisaties en voor enkele aandacht
trekkende zaken in de jurisprudentie
van het Europees Hof van Justitie en
het Europees Hof voor de Rechten
van de Mens.
1382
Rechtspleging & procesrecht
Trema
37e jrg. nr. 6, juni 2014
K.G. Witteman
De toegang tot de rechter
– In Nederland wordt gediscussieerd
over wijzen waarop de toegang tot de
rechter kan worden gewaarborgd. In
2013 maakte schr. tijdens een bezoek
aan Honduras kennis met het Programa
Interamericano de Facilitadores
Judiciales (PIFJ). De Facilitador Judiciales
is een persoon die uit de
gemeenschap wordt gekozen en
onbetaald gemeenschapsgenoten
helpt en bemiddelt om een gang
1890 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27

Tijdschriften
naar de rechter te voorkomen. Daarnaast
geeft hij voorlichting. Schr.
onderzoekt of wij in Nederland hiervan
kunnen leren. Na een beschrijving
van Facilitador Judiciales, de
achtergronden en werkgebied, concludeert
schr. dat in ons land, waarin
de afstand tussen rechter en bevolking
steeds groter wordt, het de
moeite waard lijkt om de Latijns-
Amerikaanse ervaringen in de discussie
over de toegang tot de rechter
te betrekken.
1383
Sociaal Recht
Bedrijfsjuridische berichten
Nr. 13, 1 juli 2014
Mr. D.J. Rutgers, mr. M.C. van der
Kamp, Bb 2014/37
Naar een nieuw ontslagrecht (4):
beëindigingsovereenkomst, opzeggings-
en ontbindingsprocedure
– Waar het aanvankelijk de bedoeling
was dat de eerste onderdelen
van de Wet Werk en Zekerheid (WWZ)
per 1 juli 2014 in werking zouden
treden, is tijdens de behandeling in
de Eerste Kamer, krap een maand
voor de beoogde datum van inwerkingtreding,
besloten deze datum te
verplaatsen naar 1 januari 2015. In
voorgaande nummers is een overzichtsartikel
verschenen (afl. 10, Bb
2014/26) en is ingegaan op de gevolgen
die de WWZ heeft voor de loondoorbetalingsverplichting,
proeftijd
en het concurrentiebeding (afl. 11, Bb
2014/29). In afl. 12 (Bb 2014/33) zijn
de wijzigingen besproken voor de
arbeidsovereenkomst voor bepaalde
tijd en de ketenregeling. In dit artikel
komen de veranderingen aan bod die
de WWZ heeft voor de beëindigingsovereenkomst
en de opzeggings- en
ontbindingsprocedure.
Praktijkblad
Salarisadministratie
16e jrg. nr. 10, 4 juli 2014
Mr. P.J. van Alten
Wet Werk en Zekerheid in 2015:
wijzigingen per 1 januari
– De Eerste Kamer heeft op 10 juni
2014 ingestemd met het voorstel van
wet tot wijziging van verschillende
wetten in verband met de hervorming
van het ontslagrecht, wijziging
van de rechtspositie van flexwerkers
en wijziging van verschillende wetten
in verband met het aanpassen
van de Werkloosheidswet (de Wet
werk en zekerheid). De wet wordt in
fasen ingevoerd en de eerste fase
wordt niet op 1 juli 2014 ingevoerd,
maar op 1 januari 2015. In deze bijdrage
worden de nieuwe regels per 1
januari 2015 besproken.
Tijdschrift Recht en Arbeid
6e jrg. nr. 6/7, juni/juli 2014
Prof. mr. F.J.L. Pennings, TRA 2014/52
Kunnen eigenrisicodragers wel hun
eigen risico beïnvloeden?
– Eigenrisicodragen is
enige tijd geleden
ingevoerd voor de
WAO en WIA en wordt
nu ook mogelijk voor
Ziektewet-vangnetters.
Het is bedoeld om de
werkgever te stimuleren
het beroep op ziekte- en arbeidsongeschiktheidsuitkeringen
terug te
dringen. Nu premiedifferentiatie
wordt ingevoerd voor de vangnetters,
lijkt het aantrekkelijk om het publieke
stelsel te verlaten. Het blijkt echter
dat werkgevers op belangrijke
onderdelen van de besluitvorming
en op procedures over uitkeringen
weinig invloed kunnen uitoefenen.
Dr. I.W.C.M. Borghouts-van de Pas,
TRA 2014/53
De gevolgen van de
voorgenomen Participatiewet
voor jonggehandicapten
– In december 2013 is het wetsvoorstel
Participatiewet ingediend bij de
Tweede Kamer. Het doel van dit voorstel
is te komen tot één regeling voor
mensen die nu niet (volwaardig) participeren
op de arbeidsmarkt. Op 3
februari 2014 is een akkoord bereikt
waarin besloten is dat huidige
Wajongers niet onder de Participatiewet
gaan vallen. In dit artikel staat
de beoordeling van de voorgenomen
Participatiewet centraal in relatie tot
de gevolgen voor jonggehandicapten.
Daarbij wordt ook bezien hoe wijzigingen
in de Wajong in de praktijk
tot nu toe hebben uitgepakt.
Dr. S. Heeger-Hertter, TRA 2014/54
Mantelzorg faciliteren door verlof.
Een vergelijking van het
Nederlandse recht met de
Duitse Familiezorgtijdwet
– Het wetsvoorstel ‘Modernisering
regelingen voor verlof en arbeidstijden’
beoogt de mogelijkheden voor
werknemers-mantelzorgers om verlof
op te nemen te vergroten, maar het
lijkt onvoldoende te zijn om bestaande
knelpunten te verzachten. Hoe dit
kan worden opgelost, wordt in dit
artikel besproken door een vergelijking
van het Nederlandse recht met
de Duitse Familiezorgtijdwet uit
2012.
1384
Staats- & bestuursrecht
Bedrijfsjuridische berichten
Nr. 13, 1 juli 2014
Mr. A.A. al Khatib, Bb 2014/38
Grondtransacties en het
staatssteunrecht
– De Nederlandse overheid bezit een
grote hoeveelheid gronden en zet ze
in voor allerlei doeleinden. Het komt
in dat kader veelvuldig voor dat de
overheid gronden overdraagt aan private
partijen. Deze overdracht kan
enerzijds plaatsvinden in het kader
van een zogeheten Publiek Privaat
Samenwerkingsverband (PPS). Anderzijds
kunnen grondtransacties ook
buiten een dergelijk samenwerkingsverband
geschieden. De grondtransacties,
in en buiten een PPS, kunnen
geschieden tegen betaling van de
marktprijs van de grond door de private
partij, maar zij kunnen ook voor
een prijs onder de marktwaarde of
gratis plaatsvinden. Klachten en procedures
over grondtransacties kunnen
grote financiële gevolgen hebben
voor de betrokken private partijen en
de overheid. Dit gegeven roept de
volgende vragen op: hoe kunnen
marginale (maar soms toch succesvolle)
klachten en procedures over
(kleine) grondtransacties voorkomen
worden? En welke mogelijkheden
biedt het staatssteunrecht om grondtransacties
in het kader van grote
projecten om niet of onder de marktwaarde
te laten plaatsvinden? In
deze bijdrage zet schr. de voornaamste
knelpunten en mogelijkheden bij
het (om niet of onder de marktwaarde)
overdragen van gronden aan private
partijen uiteen.
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27 1891

Tijdschriften
De Gemeentestem
164e jrg. nr. 7405, 27 juni 2014
Drs. M.H.J. Buur, Gst. 2014/55
Belastingplicht overheidsbedrijven
lijkt onafwendbaar
– Na een lange voorgeschiedenis is
het nu dan eindelijk zo ver: op 14
april jl. is een conceptwetsvoorstel
met toelichting gestuurd aan het
parlement over de modernisering
van de vennootschapsbelastingplicht
van overheidsbedrijven. Hiermee
geeft het kabinet invulling aan de
uitnodiging tot het nemen van ‘dienstige
maatregelen’ van de Europese
Commissie van 2 mei 2013. Met het
concept wordt beoogd een gelijk
speelveld te creëren voor overheidsbedrijven
die niet zijn onderworpen
aan vennootschapsbelasting (Vpb) en
particuliere ondernemingen die dat
wel zijn. Voorts wordt tegemoetgekomen
aan de wens van het parlement
de Vpb-plicht voor overheidsbedrijven
te moderniseren. Het concept is
tevens voor internetconsultatie
beschikbaar gemaakt en belanghebbenden
werden middels een zevental
vragen uitgenodigd hun commentaar
te geven op het concept. In deze
bijdrage volgt een korte beschrijving
van de voorgeschiedenis van het concept,
gevolgd door een bespreking
van de inhoud op hoofdlijnen. Vervolgens
wordt op een aantal specifieke
punten commentaar gegeven. Ten
slotte wordt kort ingegaan op de
stappen die het Rijk en decentrale
overheid kunnen nemen ter voorbereiding
op de komende Vpb-plicht.
Mr. drs. F.C.A. van der Meulen,
Gst. 2014/56
Mores leren in gemeenteland;
nut en noodzaak van het
overdragen van de mores na de
gemeenteraadsverkiezingen
– De laatste jaren wordt er veel
geschreven en gesproken over integriteit
binnen het openbaar bestuur.
Niet in de minste plaats omdat op
grond van wetgeving normen zijn
vastgelegd en schendingen van deze
normen leiden tot de nodige aandacht.
Minder aandacht was er voor
mores in het openbaar bestuur. Af en
toe duikt de term op. Met dit artikel
wordt aandacht gevraagd voor de
mores in gemeenteland. De periode
rondom de gemeenteraadsverkiezingen
is een goed moment om na te
denken over de mores en over nut en
noodzaak van het overdragen daarvan.
Na bespreking van het begrip
mores wordt ingegaan op de verhouding
tussen mores, gedragscodes en
regelgeving, de verschuiving tussen
deze categorieën, het belang van
mores in het openbaar bestuur en
het nut en de noodzaak van overdracht
van mores.
Trema
37e jrg. nr. 6, juni 2014
A.W.M. Bijloos
Twintig jaar bouwen aan
algemene regels van bestuursrecht
en rechtseenheid
– Op 1 januari 1994
trad de Algemene wet
bestuursrecht (Awb) in
werking. Schr. schetst
de ontwikkelingen in
wetgeving en rechtspraak
sinds de inwerkingtreding,
nu twintig
jaar geleden. Hierbij wordt
gekeken naar de rechtseenheid tussen
de bestuursrechters onderling en
tussen de bestuursrechter en de
straf- en burgerlijke rechter. De conclusie
is dat de Awb dynamische ontwikkelingen
heeft doorgemaakt en
tot volwassenheid is gekomen. Hierbij
heeft de rechtseenheid steeds
meer aandacht gekregen. De algemene
regels van het Awb hebben er niet
voor gezorgd dat de rechtspraak in
rustiger vaarwater is gekomen en
zullen dat in de toekomst ook niet
doen. Aan de ontwikkeling van het
bestuursrecht is geen einde gekomen.
Het blijft zich ontwikkelen
ondanks het volwassen worden.
1385
Straf (proces)recht,
penitentiair recht &
criminologie
Strafblad
12e jrg. nr. 3, juli 2014
Themanummer: Tenuitvoerlegging
sancties
– Dit themanummer
gaat over de fase na
het eigenlijke strafproces:
de executiefase.
Daarin gaat het om
de tenuitvoerlegging
van straffen en maatregelen,
door de rechter
of in toenemende mate door de
officier van justitie opgelegd.
Mr. M. Bakker, mr. P.C. Verloop
Tenuitvoerlegging van strafrechtelijke
beslissingen, fictie of feit
– In deze bijdrage worden twee
hoofdlijnen van het concept wetsvoorstel
‘Herziening tenuitvoerlegging
strafrechtelijke beslissingen’ kritisch
beschouwd.
Mr. U. van de Pol
Doorwerking van penitentiaire
rechtspraak
– Geïllustreerd wordt de doorwerking
van de uitspraken van de Raad
voor de Strafrechtstoepassing en
Jeugdbescherming als hoogste penitentiaire
rechter voor het gevangeniswezen
met een vijftal casus: cameratoezicht,
opnemen van
telefoongesprekken, dwangmedicatie,
veiligheidsmaatregelen en verlof.
Mr. P.W. van der Kruijs
Hoe zeker weten we dat hij het niet
nog een keer doet?
– Toezicht door de rechter op de
voorwaarden die in het kader van de
voorwaardelijke invrijheidstelling
(VI) worden opgelegd is dringend
geweest. De rechter is gewend belangen
af te wegen en rekening te houden
met de te respecteren belangen
van de veroordeelde. Als uitvoerder
van beleid dat is gericht op veiligheidsdenken
is het Openbaar Ministerie
bij het stellen van voorwaarden
(teveel) gericht op de belangen van
de samenleving en slachtoffers.
Mr. dr. S. Struijk
Tien jaar ISD-tenuitvoerlegging:
werk in uitvoering
– In deze bijdrage wordt betoogd dat
er een discrepantie bestaat tussen
het perspectief van de wetgever op
de Inrichting Stelselmatige Daders
(ISD)-maatregel en de wijze waarop
deze vrijheidsbenemende veelplegersmaatregel
ten uitvoer wordt
gelegd.
Prof. dr. M.M. Boone
De reclassering als
uitvoeringsorganisatie
– De huidige taken en werkzaamheden
van de drie reclasseringsorganisaties
worden beschreven in het licht
van de rechtspositie van de justitiabelen
en met het oog op de bezuinigingsoperatie
bij de reclassering.
Mr. dr. J.A.A.C. Claessen
Strafrecht en vertrouwen in de
medemens – vijftig jaar later
– In deze bijdrage worden enkele
1892 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27

Tijdschriften
recentelijk voorgestelde en doorgevoerde
wijzigingen in het penitentiaire
recht bezien in het licht van de
afscheidsrede van Willem Pompe.
waarin de waarde ‘vertrouwen’ centraal
staat.
Prof. dr. mr. G.G.J. Knoops,
mr. E.L.I. Bell MSc
Herziening ten voordele in
strafzaken: werkelijk een voordeel?
– De nieuwe wet herziening ten
voordele die op 1 oktober 2012 in
werking is getreden, had ten doel de
herzieningsdrempel te verlagen, ten
voordele van de gewezen verdachte.
Het is echter de vraag of de nieuwe
wet daadwerkelijk heeft geleid tot
een lagere drempel. In dit artikel
wordt een voorlopige balans opgemaakt.
Vanuit verdedigingsperspectief
wordt uiteengezet welke obstakels
moeten worden overwonnen
voordat een kansrijk herzieningsverzoek
kan worden ingediend. Daarbij
worden ook het nieuwe ACAS-systeem
en de daarbij behorende verdedigingsobstakels
geanalyseerd.
1386
Vreemdelingenrecht
A&MR
5e jrg. nr. 5/6, mei/juni 2014
Themanummer: 50 jaar Associatieverdrag
EEG/Turkije
– In dit themanummer
wordt aandacht
besteed aan het
Turks-Europese
associatierecht. Dat
begon ruim vijftig
jaar geleden met
het Associatieverdrag
van Ankara en het zou de weg
bereiden voor toetreding van Turkije
tot de EEG. Die toetreding tot (inmiddels)
Europese Unie lijkt niet veel
dichterbij te zijn gekomen. En toch is
het associatierecht in Nederland
steeds belangrijker geworden.
Dr. J.J. Rijpma
De Associatie-overeenkomst EEG-
Turkije: as good as it gets?
– Schr. schetst de politieke achtergrond
waartegen het Turks-Europese
Associatierecht zich in de afgelopen
vijftig jaar heeft ontwikkeld. Mogelijk
is er een begin van een nieuwe fase,
waarin het associatierecht niet meer
wordt beschouwd als plaveisel voor
de weg naar toetreding van Turkije
tot de Europese Unie.
Prof. mr. C.A. Groenendijk
Het Hof van Justitie en de
ontwikkeling van het
Associatierecht EEG-Turkije
– Meer dan zestig arresten wees het
Europees Hof van Justitie in de afgelopen
kwart eeuw over het Turks-
Europese associatierecht. Welke lijnen
zijn daarin te ontdekken?
Mr. H. Oosterom-Staples,
mr. A. Woltjer
Is het Nederlandse vreemdelingenrecht
en -beleid standstill-proof?
– Standstill-bepalingen in het Turks-
Europese associatierecht verbieden
lidstaten nieuwe beperkingen in te
voeren en moeten zo bijdragen aan
geleidelijke verwezenlijking van het
recht op vrij verkeer. Schrs. gaan in
op de vraag of regelgeving en beleid
in Nederland standstill-proof zijn.
Hun antwoord: niet zolang de wetgever
hiaten laat bestaan die de rechter
moet invullen.
Mr. dr. P..E. Minderhoud
Besluit 3/80: ontwikkelingen in
Nederland en op EU-niveau
– Tot het jaar 2000 konden Nederlanders
en niet-Nederlanders hun sociale
zekerheidsuitkeringen exporteren
naar ieder willekeurig land ter wereld.
Daarna kwamen er restricties. Hoe
verhouden die zich tot Besluit 3/80,
waarin de sociale zekerheidsregels
voor Turkse werknemers binnen de
Europese Unie vastliggen? Beschreven
worden de ontwikkelingen in
Nederland en er wordt ingegaan op
actuele ontwikkelingen op Europees
niveau rondom Besluit 3/80.
Mr. drs. M.L. van Riel
Toelating van Turkse zelfstandigen
en dienstverleners
– De Europese Unie en Turkije
mogen onderling geen nieuwe beperkingen
invoeren op het gebied van
de vrijheid van vestiging en het vrij
verrichten van diensten, zo schrijft
de standstill-bepaling in het Aanvullend
Protocol bij de Associatieovereenkomst
tussen de Europese Unie
en Turkije voor. Beschreven wordt
wat de gevolgen daarvan zijn, niet
alleen voor degenen die zich bij binnenkomst
meteen als zelfstandig
ondernemer willen vestigen of diensten
willen verrichten, maar ook voor
degenen die hier als werknemer verblijven
en vervolgens als zelfstandig
ondernemer aan de slag willen.
Mr. A. Durmus
Wederkerigheid in het Associatierecht
EEG-Turkije. Spiegeltje, spiegeltje
aan de wand, wie beschermt
het Associatierecht in de Levant?
– Schr. bekijkt de Turks-Europese
associatie van de andere kant. Hebben
Europese burgers in Turkije
recht op dezelfde behandeling als
Turkse burgers in de Europese Unie?
Delikt en Delinkwent
44e jrg. nr. 6, juni 2014
S. Wahedi, DD 2014/41
De strafbaarstelling van illegaliteit,
beoordeeld in het licht van het
Europees recht
– De immigratie vanuit andere continenten
naar West-Europa confronteert
Westerse samenlevingen en
hun rechtssystemen met het verblijf
van immigranten in de illegaliteit. In
Europees verband heeft de roep om
een effectief terugkeerbeleid geresulteerd
in de totstandkoming van de
Terugkeerrichtlijn. Daarnaast kennen
verschillende landen al langer het
verblijf in de illegaliteit als zelfstandig
strafbaar feit. De recente intrekking
van het wetsvoorstel ter strafbaarstelling
van illegaliteit is vooral
het resultaat van de politieke realiteit.
In deze bijdrage staat de meer
algemene vraag centraal of het Europees
recht ruimte biedt om het verblijf
in de illegaliteit strafbaar te stellen.
De verantwoording voor deze
probleemstelling ligt besloten in
haar maatschappelijke, theoretische
en praktische meerwaarde. Een uitvoerige
analyse van de parlementaire
geschiedenis, de nationale regelgeving,
het Unierecht en de hierop
betrekking hebbende rechtspraak
vormen binnen dit kwalitatief rechtswetenschappelijk
onderzoek de basis
van waaruit antwoord wordt gegeven
op deze probleemstelling.
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27 1893

Wetgeving
Een overzicht van aanhangige wetsvoorstellen
en gepubliceerde staatsbladen
met links naar de integrale
Kamerstukken is opgenomen op de
NJB-site www.njb.nl
Staatsblad
Versobering kindregelingen
1387 - Wet tot wijziging van de Algemene
Kinderbijslagwet, de Wet op
het kindgebonden budget, de Wet
werk en bijstand, de Wet inkomstenbelasting
2001, de Wet studiefinanciering
2000 en enige andere wetten
in verband met hervorming en versobering
van de kindregelingen (Wet
hervorming kindregelingen)
– Doel van deze wet is om de
beschikbare middelen op een rechtvaardige
en effectieve manier in te
zetten voor inkomensondersteuning
aan ouders en om arbeidsparticipatie
van ouders te bevorderen. Daarnaast
moet deze wet een bijdrage
leveren aan het op orde brengen van
de overheidsfinanciën. De regering
reduceert het stelsel van 11 kindregelingen
met dit voorstel tot 4 regelingen
met elk een eigen, logisch
doel: de kinderbijslag, het kindgebonden
budget, de combinatiekorting en
de kinderopvangtoeslag. De overige
regelingen worden geïntegreerd of
afgeschaft. Met deze hervorming
wordt de armoedeval voor alleenstaande
ouders die vanuit een bijstandsuitkering
gaan werken opgelost,
de financiële prikkel om te gaan
werken wordt sterker. Om te komen
tot het nieuwe stelsel van 4 regelingen
zijn er langs drie lijnen wijzigingen
voorzien: – eenduidige
inkomensondersteuning voor alleenstaande
ouders; – inkomensondersteuning
voor ouders meer richten
op lagere inkomens; – vereenvoudigen
om effectiviteit te vergroten. De
tweede lijn was in het aanvankelijke
wetsvoorstel sterk; de Begrotingsafspraken
2014 hebben er echter onder
andere voor gezorgd dat de versobering
van de generieke inkomensondersteuning
grotendeels ongedaan
werd gemaakt. Hierdoor nam ook de
noodzaak af om lage inkomens hier-
voor te compenseren en zijn die
maatregelen afgezwakt.
Inwerkingtreding in beginsel met
ingang van 1 januari 2015, met uitzondering
van een aantal artikelen
en artikelonderdelen.
Wet van 25-06-2014, Stb. 2014, 227 (Kamerstukken
33 716) en inwerkingtredingsbesluit van 25-06-2014,
Stb. 2014, 228
Modernisering
huurcommissie
Inwerkingtreding
1388- Besluit houdende vaststelling
van het tijdstip van inwerkingtreding
van (onder meer) de wet van 4 juni
2014 tot wijziging van Boek 7 van het
Burgerlijk Wetboek en de Uitvoeringswet
huurprijzen woonruimte in verband
met de modernisering en vereenvoudiging
van de werkwijze van
de huurcommissie (Stb. 2014, 205)
– De wet treedt in werking met
ingang van 01-07-2014.
Inwerkingtredingsbesluit van 25-06-2014, Stb. 2014, 234
Aanpassingswet Wnt
1389 - Wet tot aanpassing van de
reikwijdte en enige technische
wijzigingen van de Wet normering
bezoldiging topfunctionarissen
publieke en semipublieke sector
(Aanpassingswet Wnt)
– Deze wet strekt tot aanpassing van
de per 1 januari 2013 in werking
getreden Wet normering bezoldiging
topfunctionarissen publieke en semipublieke
sector (Stb. 2012, 583, hierna:
Wnt). De wet bevat de volgende
onderdelen:
a. de algemeen nut beogende instellingen
(ANBI’s) worden buiten het
toepassingsbereik van de Wnt
geplaatst;
b. voor de toepasselijkheid van de
Wnt op meer dan 50% van overheidswege
gesubsidieerde instellingen
worden twee extra criteria gesteld;
c. diverse technische verbeteringen
van de Wnt, waaronder:
– de verduidelijking van de definitie
van topfunctionaris;
– het buiten het bezoldigingsbegrip
laten van de ten laste van de werkgever
komende verplichte sociale premies;
– het inzichtelijk maken welke minister
bevoegd is tot handhaving;
– een reparatie van het overgangsrecht,
waarbij het uitgangspunt van
vier jaar eerbiedigende werking en
vervolgens in drie jaar terugbrengen
naar het wettelijk maximum gehandhaafd
wordt.
De onderdelen sub a en sub b zijn
aangekondigd in de memorie van
antwoord bij het toenmalige wetsvoorstel
Wnt, mede naar aanleiding
van de op verzoek van de Eerste
Kamer uitgebrachte voorlichting van
de Afdeling advisering van de Raad
van State over (de nota’s van wijziging
bij en amendementen op) dit
wetsvoorstel.
Inwerkingtreding m.i.v. 28-06-2014,
met terugwerkende kracht tot en
met 1 januari 2013 (m.u.v. artikel I,
onderdeel Ra dat terugwerkt tot 1
januari 2014).
Wet van 19-06-2014, Stb. 2014, 235 (Kamerstukken
33 715)
Adviesraad wetenschap,
technologie en innovatie
Inwerkingtreding
1390 - Besluit houdende vaststelling
van het tijdstip van inwerkingtreding
van de Wet van 16 april 2014 tot
instelling van de Adviesraad voor
wetenschap, technologie en innovatie
en wijziging van enkele wetten (Wet
Adviesraad voor wetenschap, technologie
en innovatie (Stb. 2014, 194))
– De wet treedt in werking met
ingang van 01-08-2014.
Inwerkingtredingsbesluit van 17-06-2014, Stb. 2014, 236
Tarieven voor MER
Inwerkingtreding
1391 - Besluit houdende vaststelling
van het tijdstip van inwerkingtreding
van de wet van 14 mei 2014 tot wijziging
van de Wet milieubeheer (tarieven
Commissie voor de milieueffectrapportage)
(Stb. 2014, 173)
– De wet treedt in werking m.i.v.
01-07-2014.
Besluit van 14-06-2014, Stb. 2014, 237
Einde export kinderbijslag
1392 - Wet tot wijziging van enkele
socialezekerheidswetten in verband
met een andere vormgeving van de
exportbeperking in de Algemene
1894 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27

Wetgeving
Kinderbijslagwet en het regelen van
overgangsrecht voor de situatie van
opzegging of wijziging van een verdrag
dan wel een daarmee gelijk te
stellen situatie.
– Deze wet voorziet in wijziging van
de Algemene Kinderbijslagwet (AKW).
In de AKW staat de mogelijkheid bij
verdrag af te wijken van het exportverbod.
Deze uitzondering voor verdragslanden
wordt met deze wet
geschrapt. De AKW wordt verder zo
gewijzigd dat het export-verbod in de
AKW ziet op de situatie dat het kind
buiten Nederland woont. Indien de
verzekerde in het buitenland woont,
maar het kind in Nederland woont,
dan ontvangt de verzekerde ten
behoeve van dit kind wél kinderbijslag.
De wet voorziet tevens in overgangsrecht
om de gevolgen te regelen
voor uitkeringsgerechtigden die reeds
in een verdragsland wonen en die
hun kinderbijslag verliezen na aanpassing
van een verdrag. Ook wordt
overgangsrecht gegeven voor de situatie
dat Nederland de voorlopige toepassing
van een verdrag beëindigt of
overgaat tot opzegging van een verdrag.
Met deze aanpak wordt voorkomen
dat in het geval Nederland overgaat
tot opzeggen van een verdrag er
een afzonderlijk wetsvoorstel moet
worden ingediend dat voorziet in
overgangsrecht voor deze situatie.
Inwerkingtreding op een bij kb te
bepalen tijdstip.
Wet van 19-06-2014, Stb. 2014, 238 (Kamerstukken
33 162)
Voortgezette
tenuitvoerlegging
1393 - Wet tot wijziging van de Wet
overdracht tenuitvoerlegging strafvonnissen
in verband met aanvulling
van de bepaling over de procedure
van voortgezette tenuitvoerlegging
– Deze wet strekt tot nadere uitwerking
van de procedure betreffende de
onmiddellijke tenuitvoerlegging van
een in een vreemde staat opgelegde
vrijheidsbenemende sanctie, bedoeld
in artikel 43 van de Wet overdracht
tenuitvoerlegging strafvonnissen
(Wots). De Wots bevat twee procedures
voor de tenuitvoerlegging in
Nederland van een in een vreemde
staat opgelegde sanctie die strekt tot
vrijheidsbeneming. Dit zijn de
omzettingsprocedure en de procedure
van onmiddellijke tenuitvoerlegging.
De wettelijke aanduiding
‘onmiddellijke tenuitvoerlegging’
wordt met deze wet aangepast aan
de in de rechtspraktijk gangbare aanduiding
‘voortgezette tenuitvoerlegging’.
Beide procedures zijn terug te
voeren op de artikelen 9, 10 en 11
van het in het kader van de Raad van
Europa op 21 maart 1983 te Straatsburg
tot stand gekomen Verdrag
inzake de overbrenging van gevonniste
personen (Trb. 1983, 74) (Vogp).
Ten tijde van de opstelling van de
Wots was de rechtsfiguur van overname
en overdracht van de tenuitvoerlegging
van strafvonnissen nieuw. De
wetgever ging er toentertijd van uit
dat in Nederland in beginsel de
omzettingsprocedure zou worden
toegepast, zoals deze in de artikelen
14 tot en met 33 van de Wots is vastgelegd.
In de Wots werd ook voorzien
in de procedure van voortgezette
tenuitvoerlegging, maar gelet op de
verwachting van de geringe toepassing
ervan gaf de wetgever in artikel
43 slechts een zeer summiere uitwerking
daaraan.
In de afgelopen decennia heeft de
overbrenging van gevonniste personen
zich echter om meerdere redenen
ontwikkeld tot een volwaardig
onderdeel van de internationale
strafrechtelijke samenwerking.
Bovendien wenst een groeiend aantal
landen waarmee Nederland op
basis van het Vogp samenwerkt, dat
bij een overdracht aan Nederland de
procedure van voortgezette tenuitvoerlegging
wordt toegepast. Thans
wordt daarom de procedure van de
voortgezette tenuitvoerlegging in de
Wots verder uitgewerkt.
De procedure van de voortgezette
tenuitvoerlegging, die moet leiden
tot de beslissing op een verzoek tot
tenuitvoerlegging, is logistiek zoveel
mogelijk gelijk aan de erkenningsprocedure
van de Wet erkenning en
tenuitvoerlegging vrijheidsbenemende
en voorwaardelijke sancties
(Wets). De Wots en de Wets
hebben gemeen dat de besluitvormingsprocedure
over de tenuitvoerlegging
van een buitenlandse sanctie
uit een rechterlijke en een bestuurlijke
fase bestaat. De rechter geeft in de
Wots een advies en in de Wets een
oordeel over bepaalde aspecten van
de zaak en het bestuur, ondergetekende,
beslist. Inhoudelijk verschillen
de procedures, doordat de uitgangspunten
van beide regelingen sterk
uiteenlopen. De voortgezette procedure
van de Wots heeft betrekking
op verzoeken tot tenuitvoerlegging
op basis van verdragen. Die verdragen
bevatten geen verplichting tot
inwilliging daarvan. Derhalve kan
zelfs als aan alle verdragsvoorwaarden
is voldaan een verzoek tot tenuitvoerlegging
worden geweigerd. De
veroordeelde kan aan de verdragen
evenmin een recht op overbrenging
ontlenen. De erkenningsprocedure
van de Wets gaat daarentegen uit
van de verplichting tot overname
van de tenuitvoerlegging. Die verplichting
kan alleen opzij worden
gezet indien een van de in de Wets
opgenomen limitatieve weigeringsgronden
van toepassing is. Een verder
verschil is, dat bij de verdragen
gewoonlijk de instemming van
betrokkene nodig is, tenzij dit uitdrukkelijk
is uitgezonderd, terwijl bij
de Wets gewoonlijk de instemming
van betrokkene niet is vereist.
Ondanks deze verschillen is het
mogelijk om de procedures van beide
wetten meer identiek in te richten.
Dit klemt temeer, omdat de bijzondere
kamer van het Gerechtshof
Arnhem-Leeuwarden die bij de toepassing
van artikel 43 van de Wots is
betrokken, ook in de Wets als enig
bevoegde rechterlijke autoriteit is
aangewezen.
Inwerkingtreding op een bij kb te
bepalen tijdstip.
Wet van 25-06-2014, Stb. 2014, 240 (Kamerstukken
33 742)
Stroomlijning markttoezicht
1394 - Wet tot wijziging van de
Instellingswet Autoriteit Consument
en Markt en enige andere wetten in
verband met de stroomlijning van
het door de Autoriteit Consument en
Markt te houden markttoezicht
– De samenvoeging van de NMa,
OPTA en CA tot ACM is geregeld in
de Instellingswet ACM. Met deze wet
is een eerste stap gezet in de beoogde
verbetering van de effectiviteit,
efficiëntie en kwaliteit van het
markttoezicht. De tweede stap wordt
met onderhavige wet gezet. De wet
voorziet in een vereenvoudiging en
stroomlijning van procedures en
instrumentarium binnen de ACM.
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27 1895

Wetgeving
Het gaat daarbij onder meer om
zaken als beslis- en betalingstermijnen,
openbaarmaking van besluiten,
het sanctie-instrumentarium, toezichthoudende
bevoegdheden en
bezwaar- en (hoger) beroepsprocedures.
Ook worden enkele specifieke
procedures vereenvoudigd, zoals de
afschaffing van het zogenoemde
duaal stelsel van bestuursrechtelijke
en privaatrechtelijke handhaving op
het gebied van consumentenbescherming.
Ook dat leidt tot een meer uniforme
wijze van (bestuursrechtelijk)
handhaven voor het hele werkterrein
van de ACM.
De wet introduceert geen volledig
nieuwe bevoegdheden, maar harmoniseert
waar mogelijk bevoegdheden,
handhavingsinstrumenten en procedures
die reeds toekwamen aan de
NMa, OPTA of CA. Harmoniseren
betekent dat de ACM waar mogelijk
zal beschikken over gelijke bevoegdheden
en procedures.
In het algemeen geldt dat ingeval
taken, bevoegdheden of procedures
volledig worden gestroomlijnd de
gestroomlijnde regeling in de Instellingswet
ACM wordt opgenomen.
Ingeval sectorale verschillen noodzakelijk
blijken, bijvoorbeeld op grond
van Europese regelgeving of vanwege
de specifieke kenmerken van de
betreffende sector, blijft er sprake
van een (al dan niet aangepaste) sectorspecifieke
regeling in de betreffende
materiële wet. Per onderwerp
is daarbij gekeken of kon worden
aangesloten bij de Awb. Het geheel
van regels dat in een bepaald geval
of op een bepaalde markt van toepassing
is, wordt derhalve bepaald
door de Instellingswet ACM, de Awb
en de betreffende materiële wet gezamenlijk.
Inwerkingtreding op een bij kb te
bepalen tijdstip.
Wet van 25-06-2014, Stb. 2014, 247 (Kamerstukken
33 622)
Nieuwe Huisvestingswet
1395 - Wet met nieuwe regels met
betrekking tot de verdeling van
woonruimte en de samenstelling
van de woonruimtevoorraad
(Huisvestingswet 2014)
– Deze wet vervangt de huidige Huisvestingswet.
Het biedt gemeenten
een instrumentarium om in te grijpen
in de woonruimteverdeling en
de samenstelling van de woonruimtevoorraad
ter bestrijding van
onevenwichtige en onrechtvaardige
effecten van schaarste aan goedkope
woonruimte indien is voldaan aan de
vereisten van subsidiariteit en proportionaliteit.
De verdringing op de woningmarkt
die voortkomt uit de onrechtvaardige
en onevenwichtige effecten van
schaarste kan voorkomen in tijd
(woningzoekenden staan lang op een
wachtlijst voor een woning) of in
ruimte (segregatie op de woningmarkt).
Er zijn drie categorieën
schaarste te onderscheiden; schaarste
aan goedkope woonruimte in het
algemeen, schaarste aan woonruimte
met specifieke voorzieningen (bijvoorbeeld
voor ouderen of gehandicapten)
en schaarste aan woonruimte
voor de eigen bevolking (in
gebieden zonder nieuwbouwmogelijkheden).
De sturing via de huisvestingsverordening
moet zich beperkten
tot die gebieden, woningtypen en
prijsklassen waar de schaarste
betrekking op heeft. Dit kan zijn
buurt, wijk, stadsdeel, stad of
gemeente. In de wet is geen vaste
prijsgrens opgenomen zodat lokaal
beter kan worden ingespeeld op de
sturing in dat deel van de woningmarkt
waar dat voor nodig is. Deze
sturing dient echter wel beperkt te
zijn tot de goedkope woonruimtevoorraad.
Omdat sturing op de woonruimteverdeling
grote gevolgen kan
hebben voor de vrijheid voor
woningzoekenden zijn in de wet procesvoorwaarden
opgenomen. Op
basis van de nieuwe wet kunnen
gemeenten alleen nog maar sturen
op de woonruimteverdeling via een
huisvestingsverordening. Het is in de
toekomst niet meer mogelijk om dit
in prestatie-afspraken of private
afspraken met projectontwikkelaars
op te nemen. Tenslotte is in de wet
opgenomen dat het instellen van een
huisvestingsverordening op gemeentelijk
niveau altijd een tijdelijke
maatregel is. Gemeenten kunnen
nog maar voor maximaal vier jaar
een huisvestingsverordening vaststellen.
Daarna zullen zij deze maatregel
moeten evalueren en de
noodzaak van een nieuwe huisvestingsverordening
opnieuw moeten
onderbouwen.
Bij nota van wijziging is de reikwijdte
van het oorspronkelijke wetsvoorstel
bij de maatregelen die de
gemeenteraad kan vaststellen in het
kader van de woonruimteverdeling
beperkt tot woonruimte die bestemd
is voor verhuur. Daarmee is het niet
langer mogelijk dat koopwoningen
en bouwkavels onder de woonruimteverdeling
gebracht worden. De
aanvankelijk in het wetsvoorstel
opgenomen mogelijkheid om een
huisvestingsverordening vast te stellen
bij leefbaarheidsproblemen is bij
nota van wijziging geschrapt, vanwege
het risico dat dit kan leiden tot tot
discriminatie van groepen (potentiële)
huurders, hetgeen niet geoorloofd
is en onwenselijk wordt geacht.
Inwerkingtreding op een bij kb te
bepalen tijdstip.
Wet van 04-06-2014, Stb. 2014, 248 (Kamerstukken
32 271)
Handhaving Woningwet
1396 - Wet tot wijziging van de
Woningwet in verband met het
versterken van het handhavingsinstrumentarium
– Met deze wet wordt beoogd om de
handhaafbaarheid en de naleving
van de regels ten aanzien van het
bouwen, slopen, gebruiken en de
staat van bouwwerken te verbeteren.
Dit geldt tevens voor het gebruik en
de staat van open erven en terreinen.
Om die verbetering van de handhaafbaarheid
en de naleving van regels te
bewerkstelligen wordt het handhavingsinstrumentarium
van de
Woningwet aangevuld en deels gewijzigd.
De wet regelt het volgende:
− het verduidelijken van de zorgplicht
ten aanzien van het doen van
onderzoek. Hiermee wordt duidelijker
in welke gevallen in ieder geval
onderzoek moet worden gedaan naar
de staat van een bestaand bouwwerk;
− het introduceren van een bestuurlijke
boete.
− het wijzigen van de maatregel tot
beheerovername. Hiermee worden de
huidige regels omtrent beheer van
gebouwen, open erven en terreinen
gewijzigd zodat gemeenten slagkrachtiger
kunnen opereren. Daarbij geldt
een gebouw- en eigenaargerichte aanpak,
en is het niet meer noodzakelijk
om een gebouw eerst te sluiten.
Inwerkingtreding op een bij kb te
bepalen tijdstip.
1896 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27

Wetgeving
Wet van 04-06-2014, Stb. 2014, 249 (Kamerstukken
33 798)
Mobiel Toezicht Veiligheid
1397 - Besluit tot wijziging van het
Vreemdelingenbesluit 2000 in verband
met aanpassing van de regels
over het toezicht ter bestrijding van
illegaal verblijf na grensoverschrijding
– Bij besluit van 30 mei 2011 zijn in
het Vreemdelingenbesluit 2000 (Vb
2000) regels neergelegd die het
Mobiel Toezicht Veiligheid reguleren.
Inmiddels is de vraag gerezen of het
toezicht op basis van die regels voldoende
effectief is. Met de onderhavige
wijziging van het Vb 2000 wordt
beoogd om de effectiviteit van het
mobiel toezicht te vergroten. Daartoe
zullen in de eerste plaats de mogelijkheden
voor mobiel toezicht op
treinen worden verruimd. Artikel
4.17a, vierde lid, wordt in die zin
gewijzigd dat het toezicht per dag
niet langer in ten hoogste twee treinen
maar in ten hoogste drie treinen
per traject wordt uitgevoerd. Voorts
wordt in deze bepaling geregeld dat
het totaal aantal per dag in Nederland
te controleren treinen wordt
verhoogd van ten hoogste acht naar
ten hoogste twintig en dat het aantal
treincoupés dat per trein kan worden
gecontroleerd wordt verhoogd van
ten hoogste twee naar ten hoogste
vier.
Daarnaast wordt een nieuwe bepaling
opgenomen op basis waarvan bij
wijze van uitzondering en onder
strikte voorwaarden tijdelijk een verruiming
van het mobiel toezicht
mogelijk is. De bevoegdheden die de
nieuwe bepaling biedt kunnen uitsluitend
worden toegepast als sprake
is van een aanzienlijke stijging van
na grensoverschrijding illegaal verblijvende
vreemdelingen of als er
concrete aanwijzingen zijn dat dit op
korte termijn kan worden verwacht.
In beide gevallen is er informatie
voorhanden die een striktere controle
rechtvaardigt.
Inwerkingtreding m.i.v. 08-07-2014.
Besluit van 02-07-2014, Stb. 2014, 250
Kapitaalvereisten
1398 - Implementatiewet richtlijn en
verordening kapitaalvereisten
– Deze wet strekt tot wijziging van
de Wet op het financieel toezicht en
enige andere wetten ter implementatie
van richtlijn 2013/36/EU van het
Europees Parlement en de Raad van
26 juni 2013 betreffende toegang tot
het bedrijf van kredietinstellingen en
het prudentieel toezicht op kredietinstellingen
en beleggingsondernemingen,
tot wijziging van Richtlijn
2002/87/EG en tot intrekking van de
Richtlijnen 2006/48/EG en 2006/49/
EG (PbEU 2013, L 176) en ter implementatie
van verordening (EU) nr.
575/2013 van het Europees Parlement
en de Raad van 26 juni 2013
betreffende prudentiële vereisten
voor kredietinstellingen en beleggingsondernemingen
en tot wijziging
van Verordening (EU) nr.
648/2012 (PbEU 2013, L 176).
De Europese Unie implementeert het
Bazel III-akkoord (aanscherping van
de eisen aan het kapitaal van banken,
zowel kwantitatief als kwalitatief)
door middel van de richtlijn en
verordening kapitaalvereisten. De
richtlijn en verordening vervangen
twee bestaande richtlijnen: de herziene
richtlijn banken en de herziene
richtlijn kapitaaltoereikendheid.
Hierbij zijn – naast de Bazel III-eisen
die enkel zien op banken – aanvullende
regels afgesproken om het prudentiële
toezicht op banken en ook
beleggingsondernemingen verder te
harmoniseren. De prudentiële regels
voor banken en beleggingsondernemingen
worden aangescherpt en uitgebreid
en bovendien worden maatregelen
geïntroduceerd ter
versterking van het toezicht. Hierbij
moet onder meer worden gedacht
aan extra bevoegdheden voor toezichthouders,
rapportageverplichtingen
en regels omtrent informatiedeling.
De richtlijn en de verordening
beogen daarmee te komen tot een
versterking van de financiële soliditeit,
stabiliteit en weerbaarheid van
banken en beleggingsondernemingen.
Veel van de nieuwe regels zijn
overigens niet in de wet terug te vinden.
Dit heeft te maken met de keuze
van de Europese wetgever voor enerzijds
een richtlijn, waarin met name
de hervormingen van het prudentiële
toezicht zijn neergelegd, en anderzijds
een verordening, waarin met
name de technische vereisten in verband
met dat toezicht zijn opgenomen.
Met name de inhoud van de
verordening is niet terug te vinden
in de onderhavige wet. Voor de rechtstreekse
werking van de verordening
is omzetting in nationale wetgeving
van de daarin opgenomen voorschriften
van veelal technische aard,
niet meer vereist en ook niet meer
toegestaan. Er is evenwel om verschillende
redenen voor gekozen om
de algemene vereisten van solvabiliteit
en liquiditeit in de wet als nationale
parallelle eisen te handhaven,
die derhalve in formeel opzicht gelden
naast – en niet in de plaats van
– de uitgewerkte solvabiliteits- en
liquiditeitsvoorschriften in de verordening,
maar daar inhoudelijk geheel
op aansluiten.
Inwerkingtreding op een bij kb te
bepalen tijdstip.
Wet van 25-06-2014, Stb. 2014, 253 (Kamerstukken
33 849)
Modernisering arbitrage
Inwerkingtreding
1399 - Besluit tot vaststelling van het
tijdstip van inwerkingtreding van de
Wet van 2 juni 2014 tot wijziging van
Boek 3, Boek 6 en Boek 10 van het
Burgerlijk Wetboek en het Vierde
Boek van het Wetboek van Burgerlijke
Rechtsvordering in verband met
de modernisering van het Arbitragerecht
(Stb. 2014, 200)
– De wet treedt in werking met
ingang van 1 januari 2015.
Inwerkingtredingsbesluit van 30-06-2014, Stb. 2014, 254
Digitale handhaving
1400 - Wet tot wijziging van de Wet
administratiefrechtelijke handhaving
verkeersvoorschriften, het Wetboek
van Strafvordering en de Gemeentewet
in verband met de digitalisering
van de handhaving van veelvoorkomende
overtredingen (Wet digitale
handhaving veelvoorkomende overtredingen)
– Deze wet strekt ertoe het mogelijk
te maken dat (buitengewoon) opsporingsambtenaren
veelvoorkomende
overtredingen op straat digitaal kunnen
handhaven. De toenemende digitalisering
van de handhaving zorgt,
zo is de verwachting, voor een hogere
kwaliteit en een snellere afhandeling
van zaken doordat de benodigde
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27 1897

Wetgeving
gegevens direct ter plaatse worden
ingevuld en verwerkt in een handcomputer
(personal digital assistant:
PDA). Het gebruik van een PDA biedt
de mogelijkheid om foto’s van de
situatie ter plaatse te maken als
bewijs. Het naast de digitale handhaving
moeten achterlaten of overhandigen
van een papieren bon als aankondiging
van de later per post
toegezonden feitelijke beschikking,
leidt tot onnodig dubbel (invul)werk
door de betrokken ambtenaar met
daarmee kans op fouten. Om deze
reden wordt geregeld dat de ambtenaar
alleen dan een papieren aankondiging
van de sanctie overhandigt
of achterlaat op het voertuig, als
ter plaatse nog niet digitaal wordt
gehandhaafd. De wijzigingen zien op
de gedragingen die worden afgedaan
op grond van de Wet administratiefrechtelijke
handhaving verkeersvoorschriften
(verder: Wahv), de strafbare
feiten die worden afgedaan met een
strafbeschikking (Wetboek van Strafvordering
(verder: Sv) en de gemeentelijke
naheffingen indien de parkeerbelasting
niet is voldaan
(Gemeentewet).
Inwerkingtreding op een bij kb te
bepalen tijdstip.
Wet van 02-07-2014, Stb. 2014, 255 (Kamerstukken
33 697)
Nieuwe
wetsvoorstellen
Instellingswet RSJ
1401 - Wetsvoorstel (23-06-2014)
tot vaststelling van een nieuwe
Instellingswet Raad voor strafrechtstoepassing
en jeugdbescherming
(Instellingswet Raad voor strafrechtstoepassing
en jeugdbescherming
201.)
– Krachtens de Instellingswet Raad
voor strafrechtstoepassing en
jeugdbescherming (Instellingswet)
heeft de Raad voor strafrechtstoepassing
en jeugdbescherming (RSJ)
thans twee taken: rechtspraak en
advisering. Uit de evaluatierapporten
van het Verwey-Jonker Instituut uit
2004 en de DSP-groep uit 2010 blijkt
dat de RSJ haar beide taken over het
algemeen goed uitvoert. Sinds de
instelling van de RSJ zijn er echter
diverse ontwikkelingen geweest,
waaronder ontwikkelingen in de
rechtspraak van het Europees Hof
voor de Rechten van de Mens, die
gevolgen hebben voor de uitoefening
van de taken van de RSJ. Deze ontwikkelingen
hebben geleid tot diverse
aanpassingen in de organisatie
van de RSJ. Dit wetsvoorstel vormt
het sluitstuk van deze organisatorische
wijzigingen, opdat zowel de
adviserende als de rechtsprekende
taak van de RSJ verder worden versterkt.
Daartoe worden een drietal
wijzigingen voorgesteld. Het gaat in
de eerste plaats om een scherpere
scheiding tussen enerzijds de adviserende
functie en anderzijds de rechtsprekende
functie van de RSJ. In de
tweede plaats worden de toetsingsgronden
voor de rechtspraak van de
RSJ aangevuld. Meer expliciet wordt
vastgelegd dat ook de belangen van
slachtoffers en nabestaanden en de
veiligheid van de samenleving meegewogen
moeten worden in de
beslissingen van de RSJ. Tot slot voorziet
dit wetsvoorstel in de mogelijkheid
voor de procureur-generaal bij
de Hoge Raad om cassatie in het
belang der wet in te stellen tegen de
uitspraken van de RSJ.
Kamerstukken II 2013/14, 33 970, nrs. 1-4
Financieel toetsingskader
pensioenen
1402 - Wetsvoorstel (23-06-2014) tot
wijziging van de Pensioenwet, de Wet
verplichte beroepspensioenregeling
en de Invoerings- en aanpassingswet
Pensioenwet in verband met aanpassing
van het financieel toetsingskader
voor pensioenfondsen (Wet aanpassing
financieel toetsingskader)
– Er zijn thans een aantal problemen
met betrekking tot het huidige financieel
toezicht op de uitkeringsovereenkomst
zijn, welke de aanleiding
vormen voor dit wetsvoorstel.
De maatregelen die de regering nu
voorstelt, moeten die problemen
(deels) wegnemen. Het gaat achtereenvolgens
om de volgende elementen
en maatregelen:
waarop risico’s worden opgevangen.
Er worden voorstellen gedaan om het
contract completer te maken. Essentieel
is dat pensioenfondsen zowel
het beleid ten aanzien van de indexatie
(toeslagenbeleid) als een financieel
crisisplan vooraf moeten vastleggen.
thodiek
voor financiële schokken.
Hierdoor wordt voorkomen dat
gepensioneerden met abrupte kortingen
worden geconfronteerd door
financiële schokken of stijging van
de levensverwachting. Voorgesteld
wordt de herstelplansystematiek te
wijzigen, waardoor schokken als
gevolg van een stijgende levensverwachting
of als gevolg van ontwikkelingen
op de financiële markten
beter gespreid in de tijd kunnen worden
verwerkt.
eerlijke verdeelregels ten aanzien
van de indexatie, zodat de buffer eerlijk
over jong en oud wordt verdeeld
en waardoor ook financiële meevallers
in de tijd gespreid worden uitgedeeld.
Er worden geen beperkingen
ingevoerd voor de hoogte van de
indexatieambitie. Wel worden wettelijke
grenzen gesteld aan de hoogte
van de toegestane indexatie in enig
jaar.
mie.
Dit is van belang voor stabiele
koopkracht en loonkosten. De premiestabiliteit
wordt behouden door
de bestaande dempingsmogelijkheid
via de 10-jaars rentemiddeling te
behouden (in het voorontwerp van
wet was deze mogelijkheid
geschrapt).
afhankelijkheid van dagkoersen op
financiële markten zal verdwijnen en
worden vervangen door een sturingsinstrumentarium
dat beter past bij
een stelsel dat gericht is op de lange
termijn. De spreiding van financiële
schokken leidt tot een stabieler
patroon van de uitkeringen. Ook aan
de meetmethodiek worden stabiliserende
factoren toegevoegd.
Kamerstukken II 2013/14, 33 972, nrs. 1-6
Taaleis WWB
1403 - Wetsvoorstel (27-06-2014) tot
wijziging van de Wet werk en bijstand
teneinde de eis tot beheersing
van de Nederlandse taal tot te voegen
aan die wet (Wet taaleis WWB)
– Met dit wetsvoorstel worden de
1898 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27

Wetgeving
voorwaarden in het kader van de bijstand
uitgebreid met een taaleis, teneinde
de kansen voor participatie op
de arbeidsmarkt te vergroten. Het
voorliggende wetsvoorstel betreft,
net als het wetsvoorstel Wet maatregelen
Wet werk en bijstand en enkele
andere wetten (Kamerstukken I
2013/14, 33 801, A) en Invoeringswet
Participatiewet (Kamerstukken I
2013/14, 33 161, A), een nadere uitwerking
van een aantal afspraken uit
het regeerakkoord ‘Bruggen slaan’. De
regering wil benadrukken dat de verantwoordelijkheid
van de overheid in
deze complementair is aan de eigen
verantwoordelijkheid van de
bijstandsgerechtigden voor de voorziening
in de kosten van het bestaan.
De bijstand heeft dan ook niet als
doel om te dienen als oneindige uitkering.
De regering stelt zich op het
standpunt dat de belanghebbende zo
snel mogelijk weer uit de bijstand
dient te komen en daartoe alles doet
wat in zijn of haar vermogen ligt.
Daartoe behoort het verkrijgen van
een voldoende mate van beheersing
van de Nederlandse taal.
Kamerstukken II 2013/14, 33 975, nrs. 1-4
Verbetering toezicht zorg
1404 - Wetsvoorstel (30-06-2014) tot
wijziging van de Wet marktordening
gezondheidszorg en enkele andere
wetten in verband met het verbeteren
van toezicht, opsporing, naleving
en handhaving
– Het zorgstelsel wordt enerzijds
vorm gegeven door wettelijke
bepalingen en anderzijds door privaatrechtelijke
overeenkomsten
tussen ziektekostenverzekeraar en
zorgaanbieder en voor wat betreft de
uitvoering van de zorgverzekering,
aanvullende en vrijwillige ziektekostenverzekeringen
ook door privaatrechtelijke
overeenkomsten tussen
patiënt en zorgaanbieder en tussen
verzekerde en ziektekostenverzekeraar.
Het is van groot belang dat
patiënt/verzekerde, zorgaanbieder en
ziektekostenverzekeraar in staat zijn
of worden gesteld de nakoming en
naleving van die overeenkomsten te
controleren en te handhaven. Dit
wetsvoorstel beoogt voor hen de
mogelijkheden daartoe te verbeteren,
mede om fraude, misbruik en ongewenst
gebruik te voorkomen. Het
voorziet in aanpassingen van de
WMG, de Zvw, de AWBZ en de Handelsregisterwet
2007. Gelet op het
deels private karakter van het Nederlandse
zorgstelsel moet bij het voorkomen
en bestrijden van onrechtmatig
of frauduleus gedrag eerst worden
uitgegaan van de handhaving en
naleving van de onderlinge overeenkomsten
tussen patiënt/verzekerde,
zorgaanbieder en ziektekostenverzekeraar.
Daartoe wordt de juridische
basis voor interne en externe controle
door accountants en voor de formele
en materiële controle door ziektekostenverzekeraars
versterkt.
Eveneens voorziet dit wetsvoorstel in
de verplichting voor zorgaanbieders
om de voor de controle door verzekeraars
noodzakelijke tarief- en prestatiegegevens
te verstrekken (op dit
moment is deze verplichting vastgelegd
in ministeriële regelingen).
Dit wetsvoorstel voorziet ook in
(betere) mogelijkheden voor de zorgautoriteit
om:
laten krijgen over nota’s, eigen risico
en eigen betalingen;
tegen nota’s voor niet geleverde zorg
(spooknota’s);
en bestuurlijke sancties) openbaar te
maken, ook als deze zijn opgevolgd;
gen
bij een weigering mee te werken
aan een toezichtonderzoek van de
zorgautoriteit;
zoek
bewijs veilig te stellen door verzegeling,
en
fraudebestrijding betrokken overheidsinstanties.
Kamerstukken II 2013/14, 33 980, nrs. 1-4
1405
Vervolgstukken
Internationale
kinderontvoering
Intrekking
Brief van de fractiesecretaris van de
PvdA (01-07-2014) over het initiatiefwetsvoorstel
van het lid Timmer en
Teeven tot wijziging van het Wetboek
van Strafrecht met betrekking tot
rechtsmacht en strafmaat ter zake
van internationale kinderontvoering.
– Brief houdende intrekking van het
voorstel.
Kamerstukken II 2013/14, 30 491, nr. 9
Voorwaardelijke sancties
Verslag van een schriftelijk overleg
(27-06-2014) over de wet tot wijziging
van het Wetboek van Strafrecht
in verband met wijzigingen van de
regeling van de voorwaardelijke veroordeling
en de regeling van de voorwaardelijke
invrijheidstelling.
Kamerstukken I 2013/14, 32 319, E
Elektronische dienstverlening
burgerlijke stand
Brief van de Staatssecretaris van VenJ
en de Minister van BZK (10-07-2014)
inzake het wetsvoorstel tot wijziging
van Boek 1 van het Burgerlijk Wetboek
en enige andere wetten in verband
met de vereenvoudiging van en
de invoering van een elektronische
dienstverlening bij de burgerlijke
stand.
– Brief inzake eerste bevindingen
uit de bij een aantal gemeenten
gehouden pilots inzake het wetsvoorstel.
Kamerstukken I 2013/14, 32 444, H
Rijden onder invloed drugs
Tekst van het gewijzigd wetsvoorstel
(01-07-2014) tot wijziging van de
Wegenverkeerswet 1994 in verband
met het verbeteren van de aanpak
van het rijden onder invloed van
drugs.
Kamerstukken I 2013/14, 32 859, A
Spookvertegenwoordigers
Intrekking
Brief van de fractiesecretaris van de
PvdA (01-07-2014) over het initiatiefwetsvoorstel
van het lid Heijnen tot
opneming van bepalingen in de
Gemeentewet en de Provinciewet ten
einde te kunnen korten op de vergoeding
van spookvertegenwoordigers.
– Brief houdende intrekking van het
voorstel.
Kamerstukken II 2013/14, 33 073, nr. 4
Grondwetswijziging BES
Verslag van een schriftelijk overleg
(18-06-2014) over het voorstel van
wet houdende verklaring dat er
grond bestaat een voorstel in overweging
te nemen tot verandering in
de Grondwet, strekkende tot het
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27 1899

Wetgeving
opnemen van een constitutionele
basis voor de openbare lichamen
Bonaire, Sint Eustatius en Saba en
het regelen van de betrokkenheid
van hun algemeen vertegenwoordigende
organen bij de verkiezing van
de leden van de Eerste Kamer.
Kamerstukken II 2013/14, 33 131, nr. 16
Wet werken naar vermogen
Brief van de Staatssecretaris van SZW
(30-06-2014) over het wetsvoorstel
tot wijziging van de Wet werk en bijstand,
de Wet sociale werkvoorziening,
de Wet werk en arbeidsondersteuning
jonggehandicapten en
enige andere wetten gericht op
bevordering deelname aan de
arbeidsmarkt voor mensen met
arbeidsvermogen en harmonisatie
van deze regelingen.
– Brief over het uitbreiden van de
tolk gebarentaal en meeneembare
voorzieningen voor mensen met een
beperking in het werkdomein van de
Participatiewet.
Kamerstukken II 2013/14, 33 161, nr. 191
Winstuitkering
medisch-specialistische
zorgaanbieders
Tekst van het gewijzigd wetsvoorstel
(01-07-2014) tot wijziging van de Wet
cliëntenrechten zorg en enkele andere
wetten om het mogelijk te maken
dat aanbieders van medisch-specialistische
zorg, mits zij aan een aantal
voorwaarden voldoen, winst uitkeren.
Kamerstukken I 2013/14, 33 168, A
Einde aan weigerambtenaar
Brief van de Minister van BZK (10-07-
2014) over het initiatiefwetsvoorstel
tot wijziging van het Burgerlijk Wetboek
en de Algemene wet gelijke
behandeling met betrekking tot ambtenaren
van de burgerlijke stand die
onderscheid maken als bedoeld in de
Algemene wet gelijke behandeling.
– Brief inzake bekrachtiging initiatiefvoorstel
Dijkstra/Schouw inzake
gewetensbezwaarde trouwambtenaren.
Kamerstukken I 2013/14, 33 344, F
Recidive rijden onder invloed
van drugs
Eindverslag (01-07-2014) over het
wetsvoorstel tot wijziging van de
Wegenverkeerswet 1994 in verband
met een uitbreiding van de reikwijdte
van de recidiveregeling voor
ernstige verkeersdelicten en de verhoging
van de keuringsleeftijd voor
oudere rijbewijshouders.
Kamerstukken I 2013/14, 33 346, B
Verticale integratie zorg
Tekst van het gewijzigd wetsvoorstel
(24-06-2014) tot wijziging van de Wet
marktordening gezondheidszorg en
enkele andere wetten, teneinde te
voorkomen dat zorgverzekeraars zelf
zorg verlenen of zorg laten aanbieden
door zorgaanbieders waarin zij
zelf zeggenschap hebben.
Kamerstukken I 2013/14, 33 362, A
Elektronische
patiëntgegevens
Brieven van de Minister van VWS
(23-24-06-2014) en tekst van gewijzigd
voorstel van wet (01-07-2014)
inzake het wetsvoorstel tot wijziging
van de Wet cliëntenrechten zorg, de
Wet gebruik burgerservicenummer
in de zorg, de Wet markt ordening
gezondheidszorg en de Zorgverzekeringswet.
– Brieven met een reactie op amendementen
nrs. 30 en 31 en toezeggingen
tijdens de behandeling van
het wetsvoorstel.
Kamerstukken II en I 2013/14, 33 509, nrs. 32, 33 en A
Aanpassingen Wgr
Memorie van antwoord (01-07-2014)
en eindverslag (08-07-2014) inzake
het wetsvoorstel tot wijziging van de
Wet gemeenschappelijke regelingen
en een aantal andere wetten in verband
met de dualisering van het
gemeente- en provinciebestuur en de
invoering van een bedrijfsvoeringsorganisatie
met rechtspersoonlijkheid,
alsmede regeling van diverse andere
onderwerpen.
Kamerstukken I 2013/14, 33 597, C en D
Afschaffing plusregio’s
Tekst van het gewijzigd wetsvoorstel
(03-07-2014) tot wijziging van de Wet
gemeenschappelijke regelingen en
enkele andere wetten in verband met
de afschaffing van de plusregio’s.
Kamerstukken I 2013/14, 33 659, A
Financieel-economische
criminaliteit
Tekst van het gewijzigd wetsvoorstel
(01-07-2014) tot wijziging van het
Wetboek van Strafrecht, het Wetboek
van Strafvordering en de Wet op de
economische delicten met het oog
op het vergroten van de mogelijkheden
tot opsporing, vervolging, alsmede
het voorkomen van financieeleconomische
criminaliteit.
Kamerstukken I 2013/14, 33 685, A
Partnertoeslag AOW
Intrekking
Brief van de Staatssecretaris van SZW
(30-06-2014) over het wetsvoorstel
tot wijziging van de Algemene
Ouderdomswet teneinde het recht
op partnertoeslag van de gehuwde
pensioengerechtigde van wie de
echtgenoot jonger is dan de pensioengerechtigde
leeftijd afhankelijk te
maken van het gezamenlijk inkomen
van die pensioengerechtigde en
diens echtgenoot.
– Brief inzake intrekking van het
wetsvoorstel.
Kamerstukken I 2013/14, 33 687, C
Versobering kindregelingen
Brief van de Minister van SZW (26-
06-2014) inzake het wetsvoorstel tot
wijziging van de Algemene Kinderbijslagwet,
de Wet op het kindgebonden
budget, de Wet werk en bijstand, de
Wet inkomstenbelasting 2001, de Wet
studiefinanciering 2000 en enige
andere wetten in verband met hervorming
en versobering van de kindregelingen.
– Brief inzake tegemoetkoming voor
ouders van thuiswonende gehandicapte
kinderen (TOG) beoordelingskader.
Kamerstukken I 2013/14, 33 716, I
Verankering mediation
Verslag (14-07-2014) over het
initiatiefwetsvoorstellen tot het stellen
van regels omtrent de registratie
en de bevordering van de kwaliteit
van mediators.
Kamerstukken II 2013/14, 33 722, nr. 7
Elektronische detentie
Brief van de Staatssecretaris van VenJ
(25-06-2014) en eindverslag (01-06-
2014) over het wetsvoorstel tot wijziging
van de Penitentiaire beginselenwet
en het Wetboek van Strafrecht in
verband met de herijking van de
wijze van de tenuitvoerlegging van
vrijheidsbenemende sancties en de
invoering van elektronische detentie.
– Brief met reactie op de aangenomen
moties inzake wijziging van het
wetsvoorstel.
1900 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27

Wetgeving
Kamerstukken II en I 2013/14, 33 745, nr. 31 en D
Verzamelwet Justitie 2013
Memorie van antwoord (26-06-2014)
en eindverslag (08-07-2014) inzake
het herstel van wetstechnische gebreken
en leemten alsmede aanbrenging
van andere wijzigingen van
ondergeschikte aard in diverse wetsbepalingen
op het terrein van het
Ministerie van Veiligheid en Justitie.
Kamerstukken I 2013/14, 33 771, D en E
Verduidelijking rookverbod
Tekst van het gewijzigd wetsvoorstel
(01-07-2014) tot verduidelijking van
de rookverboden in de Tabakswet,
met inbegrip van een algemeen
rookverbod in de horeca.
Kamerstukken I 2013/14, 33 791, A
Wet maatschappelijke
ondersteuning 2015
Brief van de Staatssecretaris van
VWS (24-06 2014), nader voorlopig
verslag (26-06-2014), nadere memorie
van antwoord en verslag van een
schriftelijk overleg (27-06-2014),
eindverslag (01-07-2014) en brieven
(04 en o8-07-2014) inzake het wetsvoorstel
houdende regels inzake de
gemeentelijke ondersteuning op het
gebied van zelfredzaamheid, participatie,
beschermd wonen en opvang.
– Brieven inzake Transitie Wmo
2015: focuspunten en voortgang op
Transitie en nadere toelichting financiële
aspecten Wmo 2015
Kamerstukken II - I 2013/14, 33 841, nrs. 166 en 167 en
I t/m M
Definitie hoofdverblijf in
dezelfde woning en einde
voorschotregeling AOW
Brief van de Staatssecretaris van SZW
(23-06-2014) en eindverslag (08-07-
2013) inzake het wetsvoorstel tot wijziging
van de Algemene Ouderdomswet
in verband met de beëindiging
van de voorschotregeling en vaststelling
van een grondslag voor het stellen
van regels ten aanzien van hetgeen
wordt verstaan onder het
hebben van het hoofdverblijf in
dezelfde woning.
– Brief over de reikwijdte van het
wetsvoorstel en de implicaties van
invoering van de twee-woningenregel
in de Algemene nabestaandenwet
(Anw).
Kamerstukken II en I 2013/14, 33 853, nr. 14 en A
Disciplinaire maatregelen
rechterlijke macht
Brief van de Minister van VenJ (19-06-
2014) over het wetsvoorstel tot Wijziging
van de Wet rechtspositie rechterlijke
ambtenaren en enige andere
wetten in verband met de uitbreiding
van de mogelijkheden om ten aanzien
van voor het leven benoemde
rechterlijke ambtenaren disciplinaire
maatregelen op te leggen en tevens
andere maatregelen te treffen.
– Brief met de aanbieding rapport
van de Werkgroep Stevens inzake
disciplinaire maatregelen jegens
rechters.
Kamerstukken II 2013/14, 33 861, nr. 8
Verzamelwet pensioenen
2014
Nota naar aanleiding van het tweede
verslag (25-06-2014) en tekst van het
gewijzigd wetsvoorstel (03-07-2014)
tot wijziging van de Pensioenwet, de
Wet verplichte beroepspensioenregeling
en enkele andere wetten in
verband met het van toepassing
worden van de Kaderwet zelfstandige
bestuursorganen op De Nederlandsche
Bank en de Autoriteit Financiële
Markten en in verband met enkele
andere wijzigingen.
Kamerstukken II en I 2013/14, 33 863, nr. 14 en A
Goedkeuring Protocol 15
EVRM
Nota n.a.v. het verslag (01-07-2014)
bij het voorstel van Rijkswet houdende
goedkeuring van het op 24 juni
2013 te Straatsburg tot stand gekomen
Protocol nr. 15 tot wijziging van
het Verdrag tot bescherming van de
rechten van de mens en de fundamentele
vrijheden (Trb. 2013, 130).
Kamerstukken II 2013/14, 33 873 (R2026) , nr. 5
Gemeentelijke herindelingen
en verkiezingen
Eindverslag (07-07-2014) over het
wetsvoorstel tot wijziging van de Wet
algemene regels herindeling in verband
met het opnemen van een
regeling inzake de gevolgen van een
wijziging van de gemeentelijke indeling
voor de verkiezing van de raden
van de daarbij betrokken gemeenten.
Kamerstukken II 2013/14, 33 889, A
Langdurige Zorg
Nader verslag (26-06-2014), nota n.a.v.
het verslag (02-07-2014) en brief van
de Staatssecretaris van VWS (27-06-
2014) inzake het wetsvoorstel met
Regels inzake de verzekering van
zorg aan mensen die zijn aangewezen
op langdurige zorg.
– Brief met informatie over de vraag
of gefaseerde invoering van de Wet
langdurige zorg (Wlz) mogelijk is,
over de positie van het CIZ en over
de contractering.
Kamerstukken II 2013/14, 33 891, nr. 11, 12 en 13
Digitale ontsluiting
beschermde werken
Nota n.a.v. het verslag en nota van
wijziging (16-06-2014) bij het
wetsvoorstel tot wijziging van de
Auteurswet en de Wet op de naburige
rechten in verband met de implementatie
van de Richtlijn nr.
2012/28/EU inzake bepaalde
toegestane gebruikswijzen van verweesde
werken.
Kamerstukken II 2013/14, 33 892, nrs. 6 en 7
Nationale
Bewegwijzeringsdienst
Eindverslag (08-07-2014) over het
wetsvoorstel tot wijziging van de
Wegenverkeerswet 1994 in verband
met de ontwerpen voor bewegwijzering
Kamerstukken I 2013/14, 33 899, A
Kiesrecht niet-Nederlandse
ingezetenen BES-eilanden
Brief van de Minister van BZK (18-06-
2014) bij wetsvoorstel tot wijziging
van de Kieswet en de Wet openbare
lichamen Bonaire, Sint Eustatius en
Saba, houdende aanpassing van de
regeling met betrekking tot het kiesrecht
van niet-Nederlanders bij
eilandsraadsverkiezingen.
– Brief met aanbieding afschriften
reacties op brieven van de gezaghebber
van Sint Eustatius en een lid van
de eilandsraad van Sint Eustatius
over het (blijvend) kiesrecht van niet-
Nederlanders voor de eilandsraden.
Kamerstukken II 2013/14, 33 900, nr. 7
Spoor in beweging -
verblijfsverbod stations
Nota van wijziging (01-07-2014) bij
de wijziging van de Spoorwegwet en
de Wet personenvervoer 2000 in verband
met een tweede tranche van
uitvoeringsmaatregelen van het kabinetsstandpunt
‘Spoor in beweging’,
waaronder regels inzake bijzondere
spoorwegen en vereenvoudiging van
het vergunningenregime hoofd-
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27 1901

Wetgeving
spoorwegen, en in verband met de
invoering van een verblijfsverbod
voor voorzieningen openbaar vervoer.
Kamerstukken II 2013/14, 33 904, nr. 7
Energie-efficiëntie
Voorlopig verslag (08-07-2014) over
het wetsvoorstel tot Wijziging van
de Wet implementatie EU-richtlijnen
energie-efficiëntie, de Elektriciteitswet
1998, de Gaswet en de Warmtewet
in verband met de implementatie
van richtlijn 2012/27/EU
betreffende energie-efficiëntie.
Kamerstukken I 2013/14, 33 913, A
Bedrijveninvesteringszones
Tekst van het gewijzigd wetsvoorstel
(03-07-2014) houdende regels voor
bedrijveninvesteringszones.
Kamerstukken I 2013/14, 33 917, A
Verlenging Crisis- en
herstelwet
Nota n.a.v. het verslag (16-06-2014),
nota van wijziging (16-06-2014), tekst
van het gewijzigd voorstel van wet
(03-07-2014) en eindverslag (08-07-
2014) inzake het wetsvoorstel tot wijziging
van de Wet milieubeheer en
van de wet van 28 maart 2013 tot
wijziging van de Crisis- en herstelwet
en diverse andere wetten in verband
met het permanent maken van de
Crisis- en herstelwet en het aanbrengen
van enkele verbeteringen op het
terrein van het omgevingsrecht (Stb.
2013, 144) in verband met het doorvoeren
van enkele noodzakelijke
reparaties en andere kleine wijzigingen.
Kamerstukken II en I 2013/14, 33 919, nrs. 6, 7 en A, B
Opkomstdrempel en horizonbepaling
referendum
Advies van de Afdeling advisering
van de Raad van State (28-05-2014)
en reactie van de initiatiefnemers
(26-06-2014) inzake het inititatiefwetsvoorstel
van de leden Fokke,
Voortman en Schouw tot wijziging
van de Wet raadgevend referendum
houdende opneming van twee bepalingen:
een opkomstdrempel en een
horizonbepaling.
Kamerstukken II 2013/14, 33 934, nr. 4
Deelfonds sociaal domein
Brief van de Algemene Rekenkamer
(04-07-2014) inzake het wetsvoorstel
houdende tijdelijke bepalingen i.v.m.
de instelling van een deelfonds
sociaal domein (Tijdelijke wet
deelfonds sociaal domein).
– Brief met de aanbieding van een
afschrift van de brief aan de Minister
van BZK betreffende het wetsvoorstel.
Kamerstukken II 2013/14, 33 935, nr. 6
Kort verblijf vreemdelingen
Verslag (09-07-2014) over het wetsvoorstel
tot implementatie van de
Verordening (EU) nr. 610/2013 van
het Europees Parlement en de Raad
van 26 juni 2013 tot wijziging van
Verordening (EG) nr. 562/2006 van
het Europees Parlement en de Raad
tot vaststelling van een communautaire
code betreffende de overschrijding
van de grenzen door personen
(Schengengrenscode) en van de Overeenkomst
ter uitvoering van het
Schengenakkoord, Verordeningen
(EG) nr. 1683/95 en (EG) nr. 539/2001
van de Raad en Verordeningen (EG)
nr. 767/2008 en (EG) nr. 810/2009
van het Europees Parlement en de
Raad (PbEU 2013, L 182).
Kamerstukken II 2013/14, 33 944, nr. 5
Verkorting duur voortgezette
uitkering Appa
Verslag (30-06-2014) over het
wetsvoorstel tot wijziging van de
Algemene pensioenwet politieke
ambtsdragers en van de Wet schadeloosstelling
leden Tweede Kamer in
verband met een verkorting van de
duur van de voortgezette uitkering
en in verband met enkele wijzigingen
van technische aard.
Kamerstukken II 2013/14, 33 946, nr. 5
Elektronische vispas
Nota n.a.v. het verslag (30-06-2014)
bij het wetsvoorstel tot wijziging van
de Visserijwet 1963 om de mogelijkheid
op te nemen om gegevens van
de schriftelijke toestemming voor
sportvisserij op de binnenwateren
elektronisch te kunnen verstrekken
in plaats van uitsluitend op schrift.
Kamerstukken II 2013/14, 33 947, nr. 5
Beroepsonderwijs
Verslag (03-07-2014) over het wetsvoorstel
tot wijziging van onder
meer de Wet educatie en beroepsonderwijs
i.v.m. het bevorderen van een
arbeidsmarktrelevant en doelmatig
opleidingenaanbod in het beroepsonderwijs
(macrodoelmatigheid in
het beroepsonderwijs).
Kamerstukken II 2013/14, 33 948, nr. 5
Belastingregeling Nederland
Curaçao
Verslag (07-07-2014) over het voorstel
van rijkswet houdende regeling
voor Nederland en Curaçao tot het
vermijden van dubbele belasting en
het voorkomen van het ontgaan van
belasting met betrekking tot belastingen
naar het inkomen en een
woonplaatsfictie ter zake van erf- en
schenkbelasting.
Kamerstukken II 2013/14, 33 955 (R2032), nr. 4
Financieel toezicht
Verslag (11-07-2014) over het wetsvoorstel
tot wijziging van de Wet
bekostiging financieel toezicht in
verband met de afschaffing van de
overheidsbijdrage, de invoering van
Europees bankentoezicht en de
bestemming van door de Autoriteit
Financiële Markten en de Nederlandsche
Bank opgelegde dwangsommen
en boetes.
Kamerstukken II 2013/14, 33 957, nr. 5
Correctiemechanisme Wet
Hof
Verslag (26-06-2014) over het wetsvoorstel
tot aanpassing van het
sanctiemechanisme voor decentrale
overheden van de Wet houdbare
overheidsfinanciën.
Kamerstukken II 2013/14, 33 961, nr. 4
Omgevingswet
Nota van verbetering (16-06-2014) bij
het wetsvoorstel houdende regels
over het beschermen en benutten
van de fysieke leefomgeving.
Kamerstukken II 2013/14, 33 962, nr. 5
1406
Nota’s,
rapporten &
verslagen
ISIS-sympathisanten
Brief van de Minister van VenJ (19-
06-2014) over de aankondiging van
een protestbijeenkomst bij de Iraakse
ambassade in Den Haag en juridi-
1902 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27

Wetgeving
sche mogelijkheden op te treden
tegen Nederlandse ISIS-sympathisanten.
– Desgevraagd stelt de minister in
deze brief dat het tijdens een demonstratie
aansporen om als onderdeel
van een terroristische organisatie
deel te nemen aan de gewapende
strijd (bijvoorbeeld in Syrië of Irak),
strafbaar is op grond van het werven
voor de gewapende strijd. Het sympathiseren
met een terroristische organisatie
is dat niet.
Kamerstukken II 2013/14, 27 925, nr. 493
Prostitutie
Brief van de Minister van VenJ
(23-06-204) over onder meer de wet
regulering prostitutie en bestrijding
misstanden seksbranche (Wrp).
– Met deze brief informeert de
minister de Kamer over een aantal
toezeggingen, gedaan tijdens het AO
van 31 oktober 2013 (Kamerstuk
28 638, nr. 108) over:
tot de Wet regulering prostitutie en
bestrijding misstanden seksbranche
(Wrp);
Kamer van Koophandel;
Ook gaat de minister met deze brief
in op het verzoek van de Vaste Commissie
van Veiligheid en Justitie om
een reactie te geven op twee rapporten
en bijbehorende resoluties van
het Europees Parlement en de Raad
van Europa:
and prostitution and its impact on
Ten slotte reageert hij op het verzoek
om een onderzoek naar de relatie
tussen de legalisering van prostitutie
en mensenhandel en op het verzoek
Kamerstukken II 2013/14, 28 638, nr. 119
Mensenhandel
Brief van de Staatssecretaris van VenJ
(23-06-2014) over de doorlichting van
de verblijfsregeling mensenhandel.
– De staatssecretaris heeft de Verblijfsregeling
Mensenhandel doorgelicht
op diverse punten. Hij ziet op
dit moment geen aanleiding en
mogelijkheden voor een grondige
herziening van de huidige regeling
maar stelt enkele aanpassingen voor.
De koppeling tussen het doen van
aangifte en het recht op verblijf wil
hij behouden. Het beleidskader voor
diegenen die om medische of psychische
redenen, dan wel wegens ernstige
bedreigingen niet kunnen meewerken
aan het strafproces, blijkt
nauwelijks te worden gebruikt in de
praktijk; het kennisniveau van dit
beleidskader moet bij de uitvoerders
worden vergroot. De bedenktijd van
drie maanden in de verblijfsregeling
mensenhandel blijft behouden. Oneigenlijk
gebruik van die regeling is
onderzocht maar kan niet worden
aangetoond. Het blijven toekennen
van verblijfsrecht aan slachtoffers die
EU-burger zijn via de Verblijfsregeling
Mensenhandel (hetgeen nog
veel voorkomt omdat veel van die
slachtoffers de voorzieningen behorende
bij een verblijfsrecht mensenhandel
gunstiger vinden dan die
waar zij recht op hebben als EU-burger)
acht de staatssecretaris niet
wenselijk. Over een jaar zou de Verblijfsregeling
Mensenhandel alleen
nog maar moeten gelden voor slachtoffers
mensenhandel van buiten de
EU. De staatssecretaris beziet ook of
er aanpassingen nodig zijn voor minderjarige
slachtoffers van mensenhandel;
hij wacht daartoe het rapport
af van de Nationaal Rapporteur mensenhandel
over de opvang van alleenstaande
minderjarige vreemdelingen
in de beschermde opvang (dat in de
tweede helft van 2014 verschijnt).
Verder zijn er signalen dat slachtoffers
mensenhandel in toenemende
mate voor de asielprocedure kiezen
(op advies van hun advocaat), zonder
daarbij aangifte van mensenhandel
te doen of op een andere manier
medewerking te verlenen. Daardoor
is het mogelijk dat de daders uit
beeld raken. Teneinde dit te voorkomen
zal de staatssecretaris het
gesprek aangaan met de advocatuur
om hun beeld over de verhouding
asielprocedure – B8.3 nader te inventariseren.
Ten tweede wordt ingezet
op voorlichting over de mogelijkheden
van het doen van een asielaanvraag
versus een verblijfsvergunning
voor slachtoffers mensenhandel.
Tot slot wordt een projectgroep
gestart die gaat onderzoeken of en
slachtofferschap mogelijk is.
Kamerstukken II 202013/14, 8 638, nr. 121
Verwijsmechanisme
mensenhandel
Brief van de Minister van VenJ (23-
06-2014) over het Nationaal Verwijsmechanisme
Slachtoffers Mensenhandel
– In oktober 2013 is het interdepartementale
project Nationaal Verwijsmechanisme
Slachtoffers Mensenhandel
(VenJ, VWS en SZW) van start
gegaan. In deze brief wordt aangegeven
hoe het Nederlandse verwijsmechanisme
slachtoffers mensenhandel
wordt ingevuld. Ook zijn concrete
verbeteracties op geconstateerde
knelpunten in gang gezet en wordt
in de brief aangegeven welke stappen
nog moeten worden gezet.
Samengevat omvat het verwijsmechanisme
de volgende elementen:
overzicht van het hulpaanbod, transparantie
en formalisering.
Het Nederlandse verwijsmechanisme
wordt als volgt vormgegeven:
-
2. De bindende kaders van de verschillende
relevante uitvoeringsorganisaties
op elkaar afgestemd;
3. Afspraken over taakafbakening en
rolvastheid met en tussen uitvoeringsorganisaties.
Naast de hoofdlijnen van het verwijsmechanisme
zullen concrete verbeteracties
in gang worden gezet op de
volgende terreinen:
– een toegankelijker hulp- en ondersteuningsaanbod;
– kansen voor meer maatwerk;
– minderjarige slachtoffers beter
beschermd;
– EU-slachtoffers beter in beeld.
Kamerstukken II 202013/14, 28 638, nr. 122
Motorbendes
Brief van de Minister van VenJ
(20-06-2014) ter aanbieding van de
Integrale landelijke voortgangsrapportage
Outlaw Motorcycle Gangs
– De voortgangsrapportage is opgesteld
door de samenwerkende partners
(OM, politie, Belastingdienst,
FIOD, KMar, burgemeesters, gemeenten
en hun diensten) in het RIEC/
LIEC-systeem en bevat een beschrijving
van de integrale aanpak (zowel
caal)
en de resultaten daarvan. De
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27 1903

Wetgeving
voortgang wordt bekeken op de volgende
punten: Prioriteit voor strafrechtelijke
vervolging van OMG-leden;
Focus op clubhuizen; Bestrijden van
invloed OMG’s in de horeca; Bestrijden
van invloed van OMG’s binnen beveiligingsbedrijven;
Bestrijden van invloed
van OMG’s op harde kernen voetbalsupporters;
Niet faciliteren van evenementen
van OMG’s, Aanpak windhappers;
Focus op leden van OMG’s in
overheidsdienst.
Kamerstukken II 2013/14, 28 684, nr. 407
Openstaande
vrijheidsstraffen
Brief van de Minister en Staatssecretaris
van VenJ (02-07-2014) over de
stand van zaken en de actuele
ontwikkelingen met betrekking tot
openstaande vrijheidsstraffen.
– De minister en de staatssecretaris
willen maatwerk leveren in de
bestrijding van het aantal openstaande
vrijheidsstraffen. Verdachten van
ernstige strafbare feiten waarvan de
kans aantoonbaar groter is dat zij
zich aan hun straf onttrekken worden
als het aan de bewindslieden ligt
in afwachting van hun straf eerder
vastgezet en krijgen vaker te maken
met (super)snelrecht. Op die manier
moet worden voorkomen dat zij zich
aan hun straf zullen onttrekken.
Op de groep van de in totaal ongeveer
12.000 personen die momenteel
hun vrijheidsstraf nog moeten
ondergaan wordt daarnaast de
beschikbare opsporingscapaciteit
gerichter ingezet. De hoogte van de
straf en aanwezige aanknopingspunten
voor succesvol opsporingsonderzoek
- zoals een indicatie van de verblijfsplaats
- zijn daarbij bepalend.
Het gaat dan om zo’n 2.400 personen
die gericht en actief worden opgespoord.
Op deze manier willen de
bewindslieden de pakkans van
(zwaardere) criminelen verder vergroten.
Deze groep is overigens niet
statisch: de afgelopen 15 maanden
ondergingen van deze 2.400 personen
met een openstaande vrijheidsstraf
er 500 alsnog hun straf.
Tevens gaan de bewindslieden onderzoeken
of het mogelijk is om overheidsvoorzieningen
automatisch op
te schorten van personen die onjuist
in de Basisregistratie Personen (BRP)
staan ingeschreven. Bij de opsporing
van veroordeelden constateert de
politie namelijk regelmatig dat personen
niet verblijven op het adres
waarop zij in de BRP staan ingeschreven.
De gerichte aanpak is mogelijk door
een uitgebreide analyse van het aantal
openstaande vrijheidsstraffen.
Daaruit zijn kenmerken af te leiden
die maken dat de kans groot is dat
veroordeelden zich aan hun straf
onttrekken en is het daarnaast
mogelijk opsporingscapaciteit gerichter
in te zetten. De nieuwe aanpak
sluit aan op eerdere maatregelen om
het aantal openstaande vrijheidsstraffen
terug te dringen. Gedacht
moet daarbij worden aan het sneller
vervallen verklaren van paspoorten
en de oprichting van het Administratie-
en Informatie Centrum (AICE)
voor de executieketen. De afgelopen
5 jaar is het aantal openstaande vrijheidsstraffen
gedaald van ongeveer
20.000 naar circa 12.000.
Kamerstukken II 2013/14, 29 279, nr. 203
Anoniem online melden
Brief van de Minister van VenJ
(23-06-2014) over de mogelijkheden
van anoniem melden via internet.
– De minister heeft onderzoek laten
doen naar de wijze waarop online
anoniem melden geregeld kan worden,
waarbij de kwaliteit van de meldingen
zo goed mogelijk geborgd is
en de anonimiteit van de melder
gegarandeerd blijft. Dit onderzoek is
inmiddels afgerond en wordt met
deze brief aangeboden. Daarnaast
gaat de brief in op een hierop gebaseerde
pilot anoniem online melden.
Tenslotte licht de minister de uitkomsten
van de pilot videomelden toe.
Kamerstukken II 2013/14, 29 628, nr. 460
Concentratie
bestuursrechtspraak
Brief van de Ministers van BZK en
van VenJ (26-06-2014) over aanvullende
maatregelen t.a.v. het functioneel
scheiden van de adviserende en
de rechtsprekende taken van de Raad
van State.
– Zie de rubriek Nieuws in NJB
2014/1326, afl. 26, p. 1805.
Kamerstukken I 2013/14, 30 585, nr L
VAR-verklaringen
Verslag van een algemeen overleg op
23-04-2014 (vastgesteld 26-06-2014)
over VAR-verklaringen voor zzp’ers.
– Het verslag betrof met name de
problemen van zzp’ers in de zorg
om een VAR-wuo (Verklaring Arbeidsrelatie-winst
uit onderneming) te
krijgen of te behouden. De staatssecretaris
gaat hierop in en zegt dat de
Belastingdienst niet zelf bepaalt wat
ondernemerschap inhoudt maar dat
dit wordt bepaald door de wet en de
jurisprudentie. Hiervoor bestaat dus
niet één door de Belastingdienst zelf
ontwikkelde beleidsregel. De handhaving
gebeurt ook niet willekeurig. De
volumes zijn wel veel groter geworden.
De VAR-wuo’s zijn in twaalf jaar
vertwintigvoudigd. Daardoor heeft
de Belastingdienst de handhaving
moeten opschalen. De totale handhaving
betreft een beperkt deel van het
totale zzp-bestand. Het kan dus voorkomen
dat een zzp-er een paar jaar
lang niet gecontroleerd is en op een
gegeven moment wel wordt gecontroleerd.
Daarbij is men zich wel
navenant meer op de risicogroepen,
de zorg- en onderwijssector, gaan
richten, volgens kabinetsbeleid.
Punten van grote aandacht betreffen
volgens de staatssecretaris de fiscale
behandeling en de ondernemersfaciliteiten
voor zzp’ers an sich: hoe voorkom
je schijnzelfstandigheid zonder
dat je de zzp-ers onnodig belemmerd?
Waarom zou zorgverlening in de
AWBZ-zorg in Nederland niet via
onderaanneming kunnen? Hoe kan
de uitvoering c.q. handhaving van de
VAR-regelgeving worden verbeterd?
Kamerstukken II 2013/14, 31 311, nr. 129
Algemeen artikel Grondwet
Brief van de Minister van BZK (27-06-
2014) over de uitkomst van de eerder
aangekondigde heroverweging en de
conclusie die het kabinet daaruit
trekt ten aanzien van het opnemen
van een algemene bepaling in de
Grondwet.
– Zie de rubriek Nieuws in deze aflevering.
Kamerstukken II 2013/14, 31 570, nr. 24
Rena Netjes
Brief van de Minister van BuZa (24-
06-2014) over het Egyptische vonnis
tegen de Nederlandse journalist Rena
Netjes.
– Op 23 juni jl. heeft een Egyptische
rechtbank de Nederlandse freelance
journalist mw. Netjes bij verstek veroordeeld
tot tien jaar celstraf voor
het geven van steun aan een in Egypte
verboden organisatie, te weten de
Moslimbroederschap. Haar rechts-
1904 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27

Wetgeving
zaak maakte deel uit van een bredere
rechtszaak tegen journalisten van Al
Jazeera en studenten die onder meer
dezelfde aanklacht tegengeworpen
kregen door het Egyptische Openbaar
Ministerie. Twintig personen
waren aangeklaagd. Het Nederlandse
kabinet is van mening dat mw. Netjes
geen eerlijk proces heeft gehad. Het
proces is bijgewoond door de Nederlandse
ambassade in Caïro. Gebleken
is dat de advocaten van mw. Netjes
haar niet hebben kunnen verdedigen
in het proces. Vanwege het feit dat
mw. Netjes niet aanwezig was, mochten
zij het proces slechts toehoren
vanaf de publieke tribune. Ook is de
aanklacht tegen mw. Netjes slechts
zeer summier aan de orde geweest
en uitsluitend in groepsverband, dat
wil zeggen zonder een duidelijke en
individueel onderbouwde aanklacht.
Het Nederlandse kabinet concludeert
daarom dat aan de minimumvereisten
voor een eerlijke rechtsgang niet
is voldaan en ziet de gang van zaken
als strijdig met het Internationaal
Verdrag inzake burgerlijke en politieke
rechten (BUPO-verdrag) waarbij
Egypte partij is. Het kabinet heeft na
het vonnis van de Egyptische rechter
onverwijld de Egyptische ambassadeur
ontboden. De Egyptische autoriteiten
hebben nota genomen van de
Nederlandse positie en in reactie
daarop de onafhankelijkheid van de
Egyptische rechter onderstreept.
In algemene zin geldt in Egypte dat
bij veroordeling bij verstek geen
recht op hoger beroep bestaat. Volgens
de Egyptische wet bestaat wel
de mogelijkheid om een herziening
van de uitspraak te verzoeken. Dat
impliceert evenwel dat verdachten
dan persoonlijk in Egypte aanwezig
moeten zijn en dus gearresteerd worden
hangende de nieuwe rechtszaak.
Egypte kent verder de mogelijkheid
van presidentiële amnestie in strafzaken.
Uitlevering van mw. Netjes
door Nederland is vanzelfsprekend
niet aan de orde. Nederland heeft
overigens geen uitleveringsverdrag
met Egypte. Er is ook geen Egyptisch
verzoek tot uitlevering. Nederland
heeft de Egyptische autoriteiten verzocht
aan te geven of er sprake zal
zijn van eventuele vervolgstappen
van Egypte in de zaak-Netjes en, zo ja,
welke dat zijn. Nederland blijft daarover,
net als over rechtsstaatontwikkelingen
in Egypte in brede zin, in
nauw contact met de Egyptische
autoriteiten.
Kamerstukken II 2013/14, 32 623, nr. 134
Levensbeëindiging
Verslag (vastgesteld op 25-06-2014)
van een rondetafelgesprek gehouden
op 4 juni 2014 over Euthanasie en
psychiatrie.
– Het gesprek werd gehouden in drie
blokken: Blok I: Artsen en psychiaters,
Blok II: Ethici en juristen en
Blok III: Patiëntenorganisaties en
ervaringsdeskundigen.
Kamerstukken II 2013/14, 32 647, nr. 28
Mensenrechten
Lijsten van vragen gesteld door de
vaste commissie voor Buitenlandse
Zaken en antwoorden van de Minister
van BuZa met betrekking tot de
Mensenrechtenrapportage over 2013
(vastgesteld 23-06-2014) en met
betrekking tot de mensenrechtensituatie
in de Arabische regio (vastgesteld
25-06-2014).
Kamerstukken II 2013/14, 32 735, nr. 117 en 118
Omgevingsrecht
Brief van de Minister van IenM (17-
06-2014) over de stand van zaken
van de uitvoeringsregelgeving bij het
wetsvoorstel Omgevingswet, de
implementatie van de stelselherziening
en het digitale stelsel van de
Omgevingswet
– Het wetsvoorstel Omgevingswet ligt
inmiddels bij de Tweede Kamer. Op
basis daarvan kunnen de uitvoeringsregelgeving
en digitale voorzieningen
worden opgesteld en kan de uitvoeringspraktijk
zich voorbereiden. Bij het
ontwerpen van het nieuwe stelsel van
het omgevingsrecht heeft het kabinet
qua niveau waarop de onderliggende
regelgeving wordt vastgelegd, één lijn
getrokken. Met deze harmonisatie
wordt tegemoetgekomen aan een van
de grootste klachten over het bestaande
omgevingsrecht: de gelaagdheid en
de versnippering van de regelgeving.
Gebruikers krijgen door deze keuze
makkelijker een samenhangend beeld
van de regels die van toepassing zijn.
Bepalingen uit bestaande wetten en
circa 60 sectoraal georiënteerde
AMvB’s worden geharmoniseerd, geordend
en waar nodig opnieuw ontworpen
in een systeem dat voor de gebruiker
inzichtelijk is. Met de wetten en
AMvB’s die later in het stelsel worden
opgenomen gaat het uiteindelijk om
een totaal van circa 120 AMvB’s. Het
kabinet kiest bij het ontwerp van het
stelsel van de uitvoeringsregelgeving
voor een doelgroepbenadering. Het
stelsel van de uitvoeringsregelgeving
zal vooralsnog bestaan uit vier AMvB’s,
aangeduid als het Omgevingsbesluit,
het Besluit kwaliteit leefomgeving en
twee besluiten met algemene regels
over activiteiten in de leefomgeving.
Parallel aan de uitvoeringsregelgeving
zal het kabinet ook de benodigde
invoeringsregelgeving voorbereiden.
Een ander belangrijk onderdeel van
de stelselherziening is de implementatie.
Ondersteunende voorzieningen
voor bijvoorbeeld vergunningverlening
en handhaving moeten beschikbaar
zijn en bestuursorganen moeten
voorbereid zijn op het werken
volgens de uitgangspunten van de
stelselherziening. Ook goede digitale
voorzieningen zijn belangrijk voor de
implementatie en dragen bij aan het
bereiken van de doelstellingen van
de stelselherziening. Een uitgevoerde
verkenning maakt duidelijk dat niet
alleen kennis van wettelijke instrumenten
van belang is, maar dat vooral
de wijze hoe hiermee wordt omgegaan
belangrijk is. Daarom zal
de invoeringsbegeleiding van de
Omgevingswet zich vooral richten op
beoogde gedragsveranderingen.
Het streven is om eind 2014 met
medeoverheden en na consultatie
van bedrijfsleven en maatschappelijke
partijen, het implementatieprogramma
vast te stellen en afspraken
te maken over verantwoordelijkheden,
bekostiging en uitvoering ervan.
Op dit moment worden ten slotte
ideeën over een samenhangend digitaal
stelsel (genaamd ‘Laan van de
Leefomgeving’) uitgewerkt naar
benodigde voorzieningen, organisatie,
kosten en baten en verankering
in de uitvoeringsregels. Eind 2014
moet dit leiden tot een keuze over
het beoogde digitale stelsel. Daarna
kan de gemaakte keuze stapsgewijs
worden gerealiseerd.
Kamerstukken II 2013/14, 33 118, nr. 16
Politie-/justitiële gegevens
Brief van de Minister van VenJ (23-
06-2014) over de toekomstige
omgang met politiële, justitiële en
strafvorderlijke gegevens.
– Zie de rubriek Nieuws in
NJB 2014/1328, afl. 26, p. 1806.
Kamerstukken II 2013/14, 33 842, nr. 2
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27 1905

Nieuws
1407
Eerste aanpassingen gesubsidieerde
rechtsbijstand 1 januari 2015
De eerste maatregelen voor vernieuwing
van het stelsel van gesubsidieerde
rechtsbijstand zijn gepland
voor 1 januari 2015. Staatssecretaris
Teeven van Veiligheid en Justitie
heeft op 2 juli 2014 beide Kamers
een brief gestuurd met de eerste
maatregelen om het stelsel bij de
tijd te brengen en voor de langere
termijn de kosten beheersbaar te
houden. Een groter wetsvoorstel
met vernieuwingen gaat na de
zomer in consultatie. Uit de brieven
blijkt ook dat de staatssecretaris
afziet van de verlaging van de vergoeding
die advocaten ontvangen
voor ondertoezichtstellingszaken in
het jeugdrecht.
Bron: Bijlagen bij Kamerstuk 2013/14,
33 750 VI, nr. Z
Maatregel
Versterking
eerste lijn,
inclusief verplichte
selectie
aan de
poort en vervallen
diagnose
en triagekorting
Maatregelen
ter zake van
het familierecht
Beperking
ambtshalve
toevoeging
verdachten
Te wijzigen
regelgeving
Wet op de
rechtsbijstand
Wet op de
rechtsbijstand
Wetboek
van Strafvordering
Staatssecretaris Teeven reageert
in de brieven op vragen die
door beide Kamers zijn gesteld
over een ontwerpbesluit in het kader
van de stelselvernieuwing rechtsbijstand.
Ook kondigt hij aan dat de vergoeding
voor advocaten bij ondertoezichtstellingszaken
van kinderen niet
wordt verlaagd. Deze besparing van €
1,4 miljoen was in overleg met de
strafrechtadvocatuur tot stand gekomen.
Nu de praktijk heeft aangegeven
dat de beoogde nieuwe vergoeding
niet meer in verhouding zou
komen te staan tot de daadwerkelijke
inzet door advocaten aan dergelijke
zaken, ziet de staatssecretaris hiervan
alsnog af. Hij vervangt deze
maatregel door een beperkte verlaging
van de vergoeding voor bewerkelijke
zaken in het strafrecht. Het
betreft een verlaging van minder
dan 5%.
In de tabel staan de maatregelen die
in de bijlage bij de brief worden aangekondigd.
Ingangsdatum
1 januari
2016
1 januari
2016
1 januari
2016
Begrote
besparing
per 2018
(x €1
mln.)
Inhoud regeling
21,5 De eerste lijn wordt zodanig ingericht dat zij in staat is om
rechtzoekenden zo veel mogelijk te helpen bij het oplossen
van hun probleem en geschillen zoveel mogelijk in de eerste
lijn worden afgedaan. Door de verplichte selectie aan de poort
worden alle geschillen in beginsel in de eerste lijn getoetst. Bij
met name het huur- en verbintenissenrecht wordt verwacht
dat de eerste lijn daarin veel kan betekenen en geschillen niet
naar een advocaat hoeven.
14,7 Met deze maatregelen wordt een aantal wijzigingen doorgevoerd.
Ten eerste de maatregel scheiden op basis van gezinsinkomen.
Nu wordt bij toevoegingen voor echtscheiding per partner
gekeken of het inkomen onder de Wrb-grens voor alleenstaanden
ligt. Is dit het geval, wordt een toevoeging afgegeven.
Na de maatregel wordt alleen een toevoeging afgegeven als het
gezinsinkomen (som van inkomen beide partners) onder de
Wrb-grens voor gezinnen ligt. Daarnaast vallen onder dit maatregelenpakket:
scheiden op gemeenschappelijk verzoek buiten
de rechter, vermindering van het aantal alimentatiezaken en
vermindering van familiezaken door selectie aan de poort.
4,3 Dit omvat twee maatregelen:
- Niet afgeven van een ambtshalve last indien de bewaring
nadat deze is bevolen direct wordt geschorst.
- Niet afgeven van een ambtshalve last in hoger beroep als de
verdachte op vrije voeten verkeert.
1906 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27

Nieuws
Generieke
verlaging uurtarief,
tweede
tranche
Besluit vergoedingen
rechtsbijstand
2000
1 januari
2016
PM De verlaging van het uurtarief vindt in twee tranches plaats.
Voor verlaging in twee tranches is gekozen, omdat nog niet is
vastgesteld wat bepaalde voorstellen – voorstellen die niet zijn
verwerkt in de eerste amvb in het kader van de stelselvernieuwing
rechtsbijstand – van de stelselvernieuwing in financiële
zin zullen opleveren. Deze verlaging vormt de eerste tranche.
In de algemene maatregel van bestuur die – samen met het
wetsvoorstel – de overige onderdelen van de stelselvernieuwing
vorm gaat geven, zal de tweede tranche worden neergelegd.
De tweede tranche wordt ingevoerd in 2016.
16,9 De hoogte van de vergoedingen aan advocaten, de hoogte van
de eigen bijdragen en de inkomensgrenzen worden ieder jaar
geïndexeerd. Met deze maatregel worden de indexering van de
vergoedingen en de eigen bijdragen tijdelijk t/m 2018 uitgeschakeld.
Tijdelijke
uitschakeling
indexeringen
Besluit
eigen bijdrage
rechtsbijstand
1 januari
2015
1408
Nieuwe algemene bepaling Grondwet
Het kabinet is voornemens een
voorstel in te dienen tot wijziging
van de Grondwet, in die zin dat er
een algemene bepaling voorafgaand
aan artikel 1 zal worden toegevoegd,
luidende: “De Grondwet
waarborgt de democratie, de rechtsstaat
en de grondrechten.”
Dat blijkt uit een brief die de
Minister van BZK op 27 juni
2014 aan de Tweede Kamer
heeft verstuurd. Een aantal fracties
van de Eerste Kamer had erop aangedrongen
een (sobere) algemene bepaling,
behelzende dat Nederland een
democratische rechtsstaat is, in de
Grondwet op te nemen. Naar aanleiding
daarvan heeft het kabinet het
opnemen van een algemene bepaling
in de Grondwet heroverwogen.
In deze brief bericht de minister over
de uitkomst van deze heroverweging.
Andere rechtsordes
Andere rechtsordes zijn kennelijk
richtinggevend geweest voor de
beslissing van het kabinet. De minister
verwijst in de brief naar internationale
en nationale rechtsordes waarin
deze drie pijlers in verdragen en
grondwetten zijn vastgelegd. In zowel
het Europees Verdrag tot bescherming
van de rechten van de mens en
fundamentele vrijheden, het Verdrag
betreffende de Europese Unie als het
Handvest van de grondrechten van
de Europese Unie komt de drieluik
terug. Ook op het nationale niveau
zijn de drie pijlers in diverse grondwetten
opgenomen. De drieslag
democratie, rechtsstaat en mensenrechten
staat bijvoorbeeld helder in
artikel 2 van de recent aangepaste
Noorse Grondwet: “Denne grunnlov
skal sikre demokratiet, rettsstaten og
menneskerettighetene”. De Tsjechische,
Zweedse en Spaanse constituties
expliciteren in min of meer
soortgelijke bewoordingen de kernbeginselen
democratie, rechtsstaat
en grondrechten. In veel andere constituties
wordt voorts een aantal van
deze kernbeginselen gecodificeerd.
Zo kennen de grondwetten van onder
meer Duitsland, Finland, Frankrijk,
Ierland, Italië en Oostenrijk referenties
aan het democratieprincipe en
aan de rechten van de mens. In de
Canadese grondwet is een expliciete
verwijzing naar de rechtsstaat opgenomen.
De internationale en nationale
rechtsordes in ogenschouw nemend,
acht het kabinet het passend de
kernbeginselen democratie en
rechtsstaat en de grondrechten
(nader) te expliciteren. De nieuwe
bepaling moet nadrukkelijk niet als
een preambule worden beschouwd;
zij behoort tot het corpus van de
Grondwet. Het kabinet beoogt met
deze algemene bepaling vooruit te
wijzen naar de bepalingen die volgen.
Daarmee geeft de nieuwe bepaling
de contouren aan waarbinnen
onze Grondwet gelezen en begrepen
dient te worden. Deze beknopte toevoeging
aan de Grondwet is volgens
het kabinet in lijn met het sobere
karakter van onze Grondwet en sluit
aan bij haar institutioneel-organisatorische-
en waarborgfunctie.
Het kabinet is voornemens dit voorstel
tot wijziging van de Grondwet in
het voorjaar van 2015 in te dienen.
Bron: Kamerstukken II 2013/14,
31 570, nr. 24
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27 1907

Nieuws
1409
Schriftelijke wilsverklaring bij
euthanasie
De Wet toetsing levensbeëindiging
op verzoek en hulp bij zelfdoding
behoeft meer duidelijkheid in de
situatie waarin een schriftelijke
wilsverklaring is afgelegd, maar de
patiënt nadien wilsonbekwaam is
geworden.
Dat blijkt uit een jurisprudentieonderzoek
uitgevoerd
door P.A.M. Mevis, S.R. Bakker,
L. Postma en J.H.J. Verbaan, in
opdracht van het Wetenschappelijk
Onderzoek- en Documentatiecentrum
van het Ministerie van VenJ,
ten behoeve van de door de Minister
van VWS ingestelde werkgroep
‘Schriftelijke wilsverklaring bij euthanasie’.
Deze werkgroep heeft als
opdracht om juridische en praktische
duidelijkheid te bieden omtrent de
betekenis van de schriftelijke wilsverklaring
bij wilsonbekwame
patiënten. De doelstelling van de
werkgroep is een handreiking te verzorgen
voor artsen en burgers. Het
jurisprudentie-onderzoek is slechts
een onderdeel van de taakuitvoering
van de werkgroep.
Versterk de rechtsvormende
en voorlichtende functie van
de oordelen van de RTE’s
Wettelijk kader
Hulp bij zelfdoding en levensberoving
is strafbaar gesteld in artikel
293 respectievelijk artikel 294 Sr.
Deze feiten zijn op grond van dezelfde
bepalingen echter niet strafbaar
indien is voldaan aan bepaalde zorgvuldigheidseisen,
neergelegd in de
Wet toetsing levensbeëindiging op
verzoek en hulp bij zelfdoding (Wtl).
Deze zorgvuldigheidseisen zijn opgenomen
in art. 2 lid 1 Wtl. Daarbij ziet
art. 2 lid 2 Wtl op de bijzondere situatie
dat een schriftelijke wilsverklaring
is afgelegd, maar de patiënt
nadien wilsonbekwaam is geworden.
Voor die situatie bepaalt art. 2 lid 2
Wtl dat de arts op de eerdere wilsverklaring
van de patiënt kan afgaan en
dat de zorgvuldigheidseisen van art.
2 lid 1 van overeenkomstige toepassing
zijn. De in de bewoordingen van
de wet besloten liggende noodzaak
en ruimte voor afweging door de arts
vormen de kern van de aanleiding
voor dit jurisprudentieonderzoek.
Aanbevelingen
Op basis van het gehele rapport en
de deelconclusies en algemenere conclusie
hebben de onderzoekers
onderstaande aanbevelingen gegeven.
Waar verheldering van regelgeving
aanbevolen wordt, is van belang
dat die verheldering op verschillende
wijzen kan worden gerealiseerd. Dat
hoeft niet per se met wijziging van
de bestaande wet in formele zin, de
Wtl, gepaard te gaan, al willen de
onderzoekers wel hebben gezegd dat
de onduidelijkheden bij die wettekst
en wetsgeschiedenis beginnen.
1. Schep meer duidelijkheid over de
betekenis van ‘van overeenkomstige
toepassing’ in art. 2 lid 2 Wtl.
2. Druk uit, dat de consulent kennis
moet nemen van de schriftelijke
wilsverklaring en er zich over moet
uitlaten of mede op basis daarvan
aan de zorgvuldigheidseisen is voldaan,
en zo nee, waarom niet.
3. Bezie of de jurisprudentie al voldoende
houvast biedt voor nadere
invulling van ‘van overeenkomstige
toepassing’ per zorgvuldigheidseis, en
hoe er moet (of kan) worden vastgesteld
dat aan elk der eisen is voldaan.
4. Verhelder of, en zo ja welke normering
het antwoord op de vraag
bepaalt of ten deze op de wilsverklaring
kan worden afgegaan. Daartoe
behoort in elk geval de situatie dat
op grond van naderhand gebleken
bijzondere omstandigheden alsnog
blijkt dat niet aan de eisen is voldaan
c.q. dat de betreffende arts de euthanasie
niet wil uitvoeren vanwege persoonlijke
bezwaren. Druk uit dat,
zoals uit de jurisprudentie blijkt,
bevestiging van belang is, maar niet
bepalend voor de grensafbakening
‘zorgvuldig/niet zorgvuldig’.
5. Versterk de rechtsvormende en
voorlichtende functie van de oordelen
van de RTE’s. In de motivering
ervan of in het jaarverslag kan daaraan
vorm worden gegeven. Voorzie
binnen de RTE’s in een overkoepelende
rechtseenheidsvoorziening voor
onbeantwoorde rechtsvragen.
Bron: www.rijksoverheid.nl,
d.d. 04-07-2014
1908 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27

Nieuws
1410
Aansprakelijkheid voor deportatie van
320 mannen in Srebrenica
De Staat is aansprakelijk voor de
schade van familieleden van de 320
mannen die in de namiddag van 13
juli 1995 door de Bosnische Serven
van de Dutchbat-compound in
Potočari zijn weggevoerd en waarvan
het merendeel vervolgens is
gedood.
Dat heeft Rechtbank Den Haag
bepaald in een rechtszaak
(ECLI:NL:RBDHA:2014:8562)
die is aangespannen door de ‘moeders
van Srebrenica’. Dutchbat had
gezien de kennis van dat moment
over het lot van mannelijke vluchtelingen
en vanwege de bijzondere
positie van de compound – een
omheind gebied waar zij volledige
zeggenschap over had – niet mogen
meewerken aan de deportatie van
deze ruim 300 mannen.
De rechtbank is van oordeel dat
Dutchbat aan het eind van de middag
van 13 juli 1995 serieus rekening
had moeten houden met de mogelijkheid
dat deze mannen de dood
zouden vinden in een genocide en
dat met voldoende mate van zekerheid
kan worden gezegd dat de mannen
– als Dutchbat hen op de compound
had laten blijven – in leven
zouden zijn gebleven. Door aan de
deportatie van deze mannen mee te
werken heeft Dutchbat onrechtmatig
gehandeld.
Niet op alle punten
aansprakelijk
De Staat is niet op alle punten die de
‘moeders van Srebrenica’ aanvoerden
aansprakelijk. De rechtbank concludeert
dat de gedragingen van Dutchbat
van vóór de val van Srebrenica
ofwel niet aan de Staat zijn toe te
rekenen ofwel niet onrechtmatig
zijn. Het uitblijven en stopzetten van
luchtsteun kan níet aan de Staat worden
toegerekend, net zo min als het
feit dat de enclave niet is heroverd.
Oorlogsmisdrijven melden
Na de val van Srebrenica heeft
Dutchbat vele, door de Bosnische Serven
gepleegde oorlogsmisdrijven,
waargenomen. Zij heeft alleen de
vondst van negen lijken gemeld binnen
de bevelslijn van de Verenigde
Naties. De rechtbank vindt dat
Dutchbat daarmee niet heeft voldaan
aan haar meldingsplicht. Dit leidt
echter niet tot aansprakelijkheid van
de Staat voor de schade van eiseressen.
De rechtbank komt namelijk tot
de conclusie dat als Dutchbat wel
haar meldingsplicht had nageleefd,
dit niet tot direct militair ingrijpen
van de Verenigde Naties zou hebben
geleid en dat daarmee de genocide
op de mannen uit Srebrenica niet
had kunnen worden voorkomen.
Vluchtelingen in en rondom
Potočari
Een groot deel van de mannelijke
vluchtelingen is niet naar Potočari
gevlucht, maar naar de bossen in de
buurt van Srebrenica. De rechtbank
oordeelt dat Dutchbat niet verantwoordelijk
is voor hun lot. Daarnaast
oordeelt de rechtbank dat Dutchbat
in redelijkheid heeft kunnen besluiten
om niet alle vijfentwintig duizend,
maar ‘slechts’ ongeveer vijfduizend
vluchtelingen toe te laten tot de
compound van Dutchbat in Potočari.
De rest van de vluchtelingen verbleef
in een gebied nabij de compound. De
medewerking van Dutchbat aan de
evacuatie van de vluchtelingen door
een sluis te vormen waar de vluchtelingen
op afroep doorheen liepen
acht de rechtbank niet onrechtmatig.
Vanwege de slechte omstandigheden
waarin deze vluchtelingen verkeerden
was snelle evacuatie in hun
belang. De grote meerderheid van de
vluchtelingen werd door de evacuatie
in veiligheid gebracht.
Bron: www.rechtspraak.nl,
d.d. 16-07-2014
1411
Verlies Nederlanderschap bij deelname
aan jihadistisch trainingskamp
Het Nederlanderschap kan worden
ingetrokken als iemand een opleiding
volgt in een terroristisch trainingskamp
of daar als instructeur
aan meewerkt om vaardigheden en
kennis over te dragen, bijvoorbeeld
voor jihadistische strijders. Het gaat
om een bestaand strafbaar feit
waarvoor straks het Nederlanderschap
kan worden ingetrokken. Dit
blijkt uit een wetsvoorstel van
minister Opstelten van
Veiligheid en Justitie waarmee de
Rijksministerraad heeft ingestemd.
Voor het intrekken van het
Nederlanderschap is een
onherroepelijke strafrechte-
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27 1909

Nieuws
lijke veroordeling een voorwaarde.
Daarmee staat de feitelijke grondslag
die het verlies van het Nederlanderschap
rechtvaardigt, voldoende vast
volgens het kabinet. Naar het oordeel
van het kabinet keert iemand die
deelneemt aan een jihadistisch trainingskamp
zich zozeer tegen de
essentiële belangen van de staat dat
de band tussen hem en het Koninkrijk
niet langer kan bestaan. De
maatregel mag niet leiden tot staatloosheid.
De Rijksministerraad heeft ermee
ingestemd het wetsvoorstel voor
advies aan de Raad van State van het
Koninkrijk te zenden. De tekst van
het wetsvoorstel en van het advies
van de Raad van State van het
Koninkrijk worden openbaar bij
indiening bij de Tweede Kamer.
Bron: www.rijksoverheid.nl,
d.d. 11-07-2014
1412
Congolese Strafhofgetuigen mogen
worden teruggestuurd naar Congo
De Staatssecretaris van VenJ mocht
drie vreemdelingen uit de Democratische
Republiek Congo asielvergunningen
weigeren. Dit betekent
dat de vreemdelingen mogen worden
teruggestuurd naar Congo.
Dit blijkt uit een uitspraak
van de Afdeling bestuursrechtspraak
van de Raad van
State van 27 juni 2014. De vreemdelingen
waren door het Internationaal
Strafhof als getuigen naar Den
Haag gehaald. Zij hebben in Nederland
asiel aangevraagd omdat zij bij
terugkeer naar Congo represailles
vrezen van de Congolese president.
Zij beschuldigden hem in hun getuigenis
bij het Strafhof van oorlogsmisdaden.
Ook vrezen zij dat zij in
Congo geen eerlijk proces zullen
krijgen. Zij worden daar verdacht
van betrokkenheid bij een rebellenbeweging
en vrezen dat het proces
tegen hen zal uitmonden in de
doodstraf.
Afspraken tussen Strafhof
en Congo
De staatssecretaris heeft de asielaanvragen
van de drie Congolezen afgewezen,
onder verwijzing naar afspraken
die het Strafhof met Congo heeft
gemaakt over de terugkeer van de
vreemdelingen. Die afspraken houden
onder meer in dat medewerkers
van het Strafhof de vreemdelingen in
Congo regelmatig kunnen bezoeken
om hun veiligheidssituatie te beoordelen.
Ook zal het Strafhof toezicht
kunnen houden op gerechtelijke procedures
tegen hen. Daarnaast hebben
de Congolese autoriteiten het Strafhof
de veiligheid van de drie mannen
na terugkeer in Congo gegarandeerd
en toegezegd dat een eventuele doodstraf
niet zal worden uitgevoerd.
Wederzijds vertrouwen
De Raad van State is van oordeel dat
“aan de protective measures en toezeggingen
van de Congolese autoriteiten
aan het Strafhof groot belang
mag worden gehecht”. De hoogste
bestuursrechter verwijst daarvoor
naar het oprichtingsverdrag van het
Strafhof en naar een uitspraak van
het Strafhof zelf. Daarin staat dat de
samenwerking tussen het Strafhof en
Congo is gebaseerd op wederzijds vertrouwen.
Bovendien zijn de afspraken
niet alleen bindend voor Congo
tegenover het Strafhof, maar ook
tegenover alle landen die bij het Strafhof
zijn aangesloten. De Raad van State
betrekt daarbij ook dat er geen concrete
aanwijzingen zijn dat Congo de
afspraken niet zal nakomen. Verder is
van belang dat de vreemdelingen hun
beschuldigingen aan het adres van de
president al eerder hadden geuit, zonder
dat zij daardoor problemen hebben
ondervonden. Het is dan ook
“niet aannemelijk” dat de vreemdelingen
bij terugkeer moeten vrezen voor
een slechte behandeling, een oneerlijk
proces, of de doodstraf, aldus de hoogste
bestuursrechter.
Bron: persbericht Raad van State,
ECLI:NL:RVS:2014:2426,
ECLI:NL:RVS:2014:2427 en
ECLI:NL:RVS:2014:2430
Er zijn geen concrete aanwijzingen dat Congo
de afspraken niet zal nakomen
1910 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27

Universitair Nieuws
1413
Wilt u dat uw (juridische)
proefschrift of dat van iemand die
u kent aangekondigd wordt in deze
rubriek dan kunt u het proefschrift
en een samenvatting sturen naar het
redactiebureau; zie colofon.
Oraties
Op vrijdag 5 september om 16.00 uur
houdt prof. mr. S.F. Sagel, hoogleraar
Sociaal Recht aan de Universiteit Leiden,
zijn oratie: “Werk en Zekerheid:
ontslagrecht doen in tijden van hard
and fast rules”.
Plaats: Academiegebouw, Rapenburg 73 te Leiden
Promoties
Gedwongen huwelijken
Het proefschrift van
Iris Haenen gaat over
de vraag of gedwongen
huwelijken strafbaar
moeten worden
gesteld in het Nederlandse
en internationale
strafrecht. Voor
het strafbaarstellingsvraagstuk in
Nederland wordt een vergelijking
gemaakt met Engeland en Wales; voor
het internationale strafrecht ligt de
focus op het Statuut van Rome van
het Internationaal Strafhof. Om deze
vraag te beantwoorden wordt in het
proefschrift een toetsingskader voor
strafbaarstelling geschetst voor zowel
internationaal als nationaal strafrecht.
Zes criteria worden hiertoe uitgelicht:
schade en onrecht (wrong) als
primaire criteria die condiciones sine
quibus non voor strafbaarstelling vormen,
proportionaliteit, subsidiariteit
en effectiviteit als secundaire criteria,
en legaliteit (met name lex certa) als
tertiair criterium dat vooral van
belang is na positieve beantwoording
van de strafbaarstellingsvraag. In aanvulling
op de bestaande theorieën
wordt het beginsel van subsidiariteit
in dit onderzoek gesplitst in twee
sub-criteria: externe subsidiariteit,
dat ziet op alternatieven buiten het
strafrecht, en interne subsidiariteit,
dat ziet op alternatieven binnen het
strafrecht. Interne subsidiariteit stelt
derhalve de vraag of een bepaalde
gedraging reeds binnen de omschrijving
van één of meerdere bestaande
delictsomschrijvingen valt. Het strafbaarstellingskader
voor het internationale
strafrecht is gebaseerd op de
systematiek van de delictsomschrijvingen
van misdrijven tegen de menselijkheid,
oorlogsmisdrijven en genocide
zoals opgenomen in het Statuut
van Rome. Een vergelijking van het
internationale kader met het nationale
kader leert dat in abstracto op beide
niveaus van strafrecht vrijwel dezelfde
strafbaarstellingscriteria van
belang zijn.
In het internationale strafrecht hebben
onder andere het Sierra Leone
Tribunaal, het Cambodja Tribunaal
en het Internationaal Strafhof aandacht
besteed aan gedwongen huwelijken
tijdens conflictsituaties. In conflictsituaties
moet huwelijksdwang
doorgaans worden beschouwd als
een ‘policy-based’ misdrijf: gedwongen
huwelijken worden vaak ingezet
als middel om macht te krijgen over
mensen en om hun seksualiteit reguleren.
In het merendeel van de gevallen
resulteren gedwongen huwelijken
die plaatsvinden in tijden van oorlog,
zoals in de conflicten in Sierra Leone
en Oeganda, in (seksuele) slavernij.
Seksuele slavernij is een feit dat
strafbaar is gesteld in het Statuut
van Rome als misdrijf tegen de menselijkheid
en als oorlogsmisdrijf.
Iemand dwingen tot het aangaan
van een huwelijk sec, dus zonder dat
dit gepaard gaat met andere misdrijven,
levert een ernstige mensenrechtenschending
op, maar is qua aard
en ernst niet vergelijkbaar met de
misdrijven die zijn opgenomen in
het Statuut van Rome. Afzonderlijke
strafbaarstelling van huwelijksdwang
in het Statuut van Rome is derhalve
niet aangewezen.
Onderzoek naar gedwongen huwelijken
in Nederland en England toont
aan dat het merendeel van deze
huwelijken plaatsvindt in gesloten,
conservatieve gemeenschappen (o.a.
Indiaanse, Pakistaanse, Marokkaanse,
Turkse, streng katholieke en orthodox
protestantse gemeenschappen).
Ook buiten conflictsituaties blijken
macht en controle (vooral in samenhang
met (familie)eer) een belangrijke
oorzaak van gedwongen huwelijken
te zijn. Op het niveau van het
nationale strafrecht zijn enkele
(Europese) landen, waaronder België,
Duitsland en Engeland, de afgelopen
tijd overgegaan tot het apart strafbaar
stellen van huwelijksdwang.
Hoewel het creëren van een specifiek
delict dat betrekking heeft op
gedwongen huwelijken wellicht van
symbolische waarde zou kunnen zijn,
blijkt het bestaande strafrechtelijke
instrumentarium in Nederland reeds
voldoende uitgerust om gevallen van
huwelijksdwang te kunnen vervolgen.
Zo kunnen gedwongen huwelijken
worden vervolgd via de algemene
dwangbepaling van artikel 284
Wetboek van Strafrecht, of via artikel
285a, dat het opzettelijk beïnvloeden
van iemands vrijheid om een verklaring
af te leggen ten overstaan van
een ambtenaar strafbaar stelt.
Uit de rechtsvergelijking met Engeland
en Wales volgt verder dat de
specifiek voor de problematiek van
huwelijksdwang opgestelde civiele
procedures en maatregelen die daar
in het leven zijn geroepen met de
zogenaamde Forced Marriage (Civil
Protection) Act 2007, ook bestaan in
het Nederlandse civiele recht: met
o.a. de rechtsfiguur van de voorlopige
voorziening kunnen namelijk vergelijkbare
resultaten worden bereikt.
Haenen verdedigde haar proefschrift
op 24 juni jl. aan de Tilburg University.
Haar promotor was prof. dr. T.
Kooijmans.
I. Haenen
Force & Marriage.
The criminalisation of forced
marriage in Dutch, English and
international criminal law
Intersentia 2014, xvii + 404 p., € 75,-
ISBN 978 17 8068 252 5
Werkzekerheid in het
arbeidsrecht
Werkzekerheid is een
begrip dat recent is
opgekomen binnen het
arbeidsmarktbeleid.
Het wordt uitgelegd als
de zekerheid voor mensen
om aan het werk te
blijven, maar niet noodzakelijkerwijs
bij dezelfde werkgever.
Het begrip houdt verband met de
breed gedragen overtuiging dat
werknemers moeten anticiperen op
veranderingen en dat zij breder én
langer inzetbaar moeten zijn. Aan
het steeds inzetbaar zijn op de
arbeidsmarkt kunnen ze hun ‘zekerheid’
ontlenen en niet – zoals wordt
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27 1911

Universitair Nieuws
aangenomen nu vaak het geval is –
aan hun huidig dienstverband. Werkzekerheid
verschilt dus van baanzekerheid.
Het is echter nog
onduidelijk wat werkzekerheid in het
arbeidsrechtelijke kader betekent of
kan betekenen. Heeft werkzekerheid
wel een plaats in het arbeidsrecht?
In deze studie van Nuna Zekic wordt
werkzekerheid vanuit een juridische
invalshoek benaderd. Daarbij wordt
ingegaan op de verhouding tot de
zogenoemde fundamentele uitgangspunten
van het arbeidsrecht, zoals
ongelijkheidscompensatie. Door acht
te slaan op deze fundamentele uitgangspunten
kan wellicht meer
gezegd worden over de wenselijkheid
van de voorgestelde verschuiving van
baan- naar werkzekerheid anders dan
dat het vanuit het huidige arbeidsmarktbeleid
raadzaam lijkt. Ook
wordt de vraag behandeld in hoeverre
het geheel van arbeidsrechtelijke
regels momenteel op baan- dan wel
werkzekerheid is gericht. Bestaan er
rechten en plichten in het Nederlandse
positieve arbeidsrecht die op
enige wijze ‘werkzekerheid’ van werknemers
ondersteunen of is het inderdaad
zo dat baanzekerheid de doelstelling
is van het arbeidsrecht?
In het arbeidsmarktbeleid wordt doorgaans
aangenomen dat werkzekerheid
het beste vorm kan krijgen door
middel van collectieve onderhandelingen
tussen werkgevers en werknemers.
In het tweede deel van dit boek
staat werkzekerheid door middel van
cao’s centraal. Eerst wordt de juridische
ruimte verkend die de cao-partijen
hebben om werkzekerheid te regelen.
Wat zijn de mogelijkheden en de
beperkingen van de cao als juridisch
instrument om werkzekerheid vorm
te geven? Deze mogelijkheden en
beperkingen van de cao zijn immers
aan verandering onderhevig en staan
bloot aan effecten van globalisering
en andere sociaaleconomische ontwikkelingen.
Voorts lijken met name
de Europese wetgeving en rechtspraak
gevolgen te hebben voor het
stelsel van collectieve arbeidsvoorwaardenvorming.
In het boek wordt
ook antwoord gegeven op de vraag in
hoeverre en op welke manier momenteel
in cao’s concreet invulling wordt
gegeven aan werkzekerheid. Hiertoe
zijn meer dan 100 belangrijke cao’s
onderzocht, die geldig waren tussen
2010 en 2013. Tot slot wordt de juridische
werking van de gevonden caobepalingen
bestudeerd. Hoe werken
de collectieve werkzekerheidsafspraken
door in individuele arbeidsovereenkomsten?
Op wie hebben de
afspraken betrekking? Ook dit zijn
relevante vragen waarop geen eenvoudige
antwoorden zijn, omdat ook
de werking van de cao aan ontwikkeling
onderhevig is. Dit onderzoek laat
zien welke specifieke vragen vanuit
werkzekerheid in dit complexe gebied
van het arbeidsrecht rijzen.
Is werkzekerheid – letterlijk – de
zekerheid van de toekomst? Een van
de conclusies luidt dat er in het
arbeidsrecht aandacht moet zijn voor
zowel de continuïteit van de loopbaan
– werkzekerheid – als de continuïteit
van het dienstverband – baanzekerheid.
Werkzekerheid is niet vreemd
aan het arbeidsrecht. Zij correspondeert
met de ‘nieuwe’ invulling van
goed werkgeverschap en goed werknemerschap,
maar ook met de ‘oudere’
notie van recht op arbeid. Een vorm
van ontslagbescherming – en daarmee
een vorm van of een mate van
baanzekerheid – maakt echter deel
uit van het recht op arbeid als mensenrecht
en zou ook deel moeten uitmaken
van werkzekerheid.
Zekic verdedigde haar proefschrift op
25 juni jl. aan de Tilburg University.
Haar promotoren waren prof. dr.
A.C.J.M. Wilthagen en prof. dr. F.H.R.
Hendrickx.
N. Zekic
Werkzekerheid in het arbeidsrecht
Uitgeverij Kluwer B.V. 2014, 366 p., € 52,-
ISBN 978 90 1312 511 5
1414
Personalia
Raad van State
Mr. J.Th. Drop, mr. F.D. van Heijningen
en mr. E.A. Minderhoud worden
staatsraad in de afdeling bestuursrechtspraak
van de Raad van State.
De ministerraad heeft ingestemd
met het voorstel van minister Plasterk
van Binnenlandse Zaken en
Koninkrijksrelaties om hen voor
benoeming voor te dragen.
De heer Drop is lid van het Gemeenschappelijk
Hof van Justitie van Aruba,
Curaçao, Sint Maarten en Bonaire,
Sint Eustatius en Saba. De heer Van
Heijningen is waarnemend burgemeester
van Hellevoetsluis. De heer
Minderhoud is gemeenteadvocaat
van Amsterdam en rechter-plaatsvervanger
rechtbank Haarlem.
De benoeming van Drop gaat in op 1
augustus 2014, die van Van Heijningen
op 1 september 2014 en die van
Minderhoud op 1 oktober 2014.
Hoogleraar
Met ingang van 1 juli 2014 is voormalig
nationaal ombudsman dr. Alex
Brenninkmeijer hoogleraar ‘Institutionele
aspecten van de rechtsstaat’ aan
de Universiteit Utrecht. Brenninkmeijer
was van 2005 tot en met 2013
Nationale Ombudsman en is sinds
Voor het plaatsen van berichten
in deze rubriek kunt u uw tips
en informatie sturen naar
njb@kluwer.nl.
januari 2014 het Nederlandse lid van
de Europese Rekenkamer. Aan de Universiteit
Utrecht gaat Brenninkmeijer
onderzoek doen naar de instituties
van de rechtsstaat en het vertrouwen
van de burger in deze instituties. Zijn
onderzoek bevindt zich op het snijvlak
van de disciplines die in de faculteit
Recht, Economie, Bestuur en Orga-
1912 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27

nisatie samen komen. Ook in het
universitair brede strategische thema
‘Instituties van de open samenleving’
is hij als onderzoeker actief. Naast het
verrichten van onderzoek deelt Brenninkmeijer
zijn ruime kennis en ervaring
met studenten en wetenschappers
in de vorm van gastcolleges,
lezingen en discussies.
Advocatuur
Per 1 juli treedt
Marleen de Putter
toe als partner bij
advocatenkantoor
Legaltree. De Putter
is gespecialiseerd in
ondernemingsrecht en mededingingsrecht
en heeft in het bijzonder
veel ervaring met melding van overnames
en joint ventures bij de Autoriteit
Consument & Markt (ACM),
advisering en procesvoering over
samenwerkingsovereenkomsten, verticale
overeenkomsten, non-concurrentiebedingen,
misbruik van machtspositie
en kartels. Zij heeft diverse
cliënten bijgestaan tijdens zogeheten
dawn raids (onaangekondigde kartelonderzoeken
van de ACM) en de daarop
volgende procedures. De Putter
werkt onder meer voor binnen- en
buitenlandse distributie- en overslagbedrijven,
fabrikanten, bouwbedrijven,
franchiseorganisaties, belangenverenigingen
en collega advocaten.
Van de 65 nieuwe
partners die Baker &
McKenzie per 1 juli
heeft benoemd, is er
een gestationeerd in
Amsterdam: Maarten
Hoelen, gespecialiseerd in nationaal
en internationaal belastingrecht. Hij
begeleidt zowel Nederlandse als buitenlandse
(multinationale) ondernemingen
en hun aandeelhouders over
kwesties met betrekking tot vennootschapsbelasting
en fiscale geschillenbeslechting
in combinatie met
ondernemingsrecht. Zijn clientèle
bestaat vooral uit innovatieve Nederlandse
multinationale ondernemingen
en hun aandeelhouders. Hoelen
is sinds 2006 werkzaam bij Baker &
McKenzie Amsterdam.
Per 1 juli 2014 is
Simone Hoogeveen
toegetreden als partner
bij van Van Doorne,
in de Proces- en
Verzekeringsrechtpraktijk.
Hoogeveen is gespecialiseerd
in aansprakelijkheid van
accountants en fiscalisten en staat
accountants(organisaties) bij die
tuchtrechtelijk of civielrechtelijk
(dreigen te) worden aangesproken.
Daarnaast heeft zij ruime ervaring
op het gebied van complexe (internationale)
aansprakelijkheidsprocedures.
Hoogeveen is reeds 16 jaar verbonden
aan Van Doorne.
Joost Fanoy is per 1
juli 2014 benoemd
tot partner bij
BarentsKrans. Hij is
gespecialiseerd in alle
aspecten van het
Europees recht, in het bijzonder het
Europees en Nederlands mededingings-
en aanbestedingsrecht. Fanoy
wordt binnen BarentsKrans verantwoordelijk
voor de sectie Mededinging
& Aanbesteding. Hij verleende
in het verleden onder meer praktische
en juridische bijstand tijdens
inspecties van toezichthouders en bij
het indienen van clementieverzoeken
(Autoriteit Consument & Markt
en Europese Commissie).
Agenda
1415
07 10 2014
Mediation congres 2014
Het zevende mediation jaarcongres
met als thema ‘Van procesbegeleider
naar inhoudsdeskundige?’ wordt georganiseerd
door Universiteit Utrecht
en Hogeschool Utrecht in samenwerking
met Maklu Uitgevers. Eén van de
tendensen die zich aftekent binnen
mediation is een ontwikkeling richting
verdere specialisatie. Deze ontwikkeling
kent voor-en nadelen en
voor- en tegenstanders. In het geval
van het strafrecht wordt mediation op
basis van de diverse pilots die inmiddels
op verschillende plaatsen zijn
afgerond steeds meer een volwaardig
alternatief voor een rechterlijke procedure.
Maar in hoeverre leidt dit tot
een juridificering van mediation? Ook
bij andere specialisaties bestaat de
angst dat de inhoud het proces van
mediation overheerst en daarmee de
faciliterende en neutrale rol van de
mediator het aflegt tegen die van
inhoudelijk adviseur, waarmee deze
trend de uitgangspunten van mediation
kan ondermijnen. Tijdens dit congres
wordt stilgestaan bij dit dilemma.
Zijn de nadelen reëel? Wegen die
op tegen de voordelen? Wat kan worden
gedaan om de voordelen van specialisatie
te behouden, maar de nadelen
te verminderen? Of moeten die op
de koop toe worden genomen?
Tijd: dinsdag 7 oktober van 9.00 tot 17.00 uur
Plaats: Pietershof (Raadzaal), Achter Sint Pieter 200 te
Utrecht
Aanmelding: via: www.mediation-utrecht.eu
Inlichtingen: deelname kost € 395. Wanneer u zich
inschrijft vóór 15 augustus betaalt u € 345.
07 11 2014
Najaarsvergadering VGR
De najaarsvergadering van de Vereniging
voor Gezondheidsrecht (VGR)
wordt gehouden en heeft als thema
‘Strafrecht als waarborg voor kwaliteit
van zorg’. Mr. W.R. Kastelein,
advocaat bij Nysingh advocaten en
notarissen te Zwolle, en prof. mr.
P.A.M. Mevis, hoogleraar straf(proces)
recht aan de Erasmus Universiteit
Rotterdam, leiden dit thema in.
Tijd: vrijdag 7 november van 13.30 tot 16.30 uur
Plaats: Domus Medica, Mercatorlaan 1200 te Utrecht
Aanmelding: aanmelding is mogelijk tot uiterlijk 29 okto-
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27 1913

Agenda
ber via: www.vereniginggezondheidsrecht.nl/nl/
vergaderingen-najaarsvergaderingen.aspx
Inlichtingen: via: www.vereniginggezondheidsrecht.nl.
Of via mevr. R. van Baal, telefoon: 030 - 28 23 848 of
e-mailadres: vgr@fed.knmg.nl. Toegang is gratis na
verplichte inschrijving.
18 11 2014
Naar een verbeterde
vastgoedketen
Op dit symposium, georganiseerd
door het Notarieel Instituut Groningen,
staat een aantal vraagstukken
centraal rondom het (rechts)verkeer
in onroerende zaken. Aan de orde
komt bijvoorbeeld of kopers van consumentenvastgoed
voldoende in staat
zijn om de consequenties van hun
aankoop te overzien. Eigendomsconstructies
en financieringsarrangementen
zitten vaak ingewikkeld en
ondoorzichtig in elkaar, terwijl het de
vraag is of consumenten adequaat
worden voorgelicht. Illustratief is de
aanhoudende aandacht voor woekerpolissen,
algemene bankvoorwaarden
en (particuliere) erfpacht. Maar ook de
risico’s die kleven aan het onroerend
goed zelf zijn vaak lastig in te schatten.
Is het mogelijk en wenselijk om
de informatie die over vastgoed
beschikbaar is beter te ontsluiten? De
manco’s in de vastgoedketen worden
zowel vanuit juridische, informatiekundige
als (sociaal-)economische
invalshoek beschouwd, met het doel
te komen tot aanbevelingen om (de
inrichting van) de vastgoedketen te
verbeteren en tot een concrete afbakening
van de vragen die in een vervolgonderzoek
centraal moeten staan.
Tijd: dinsdag 18 november van 12.15 tot 17.00 uur
Plaats: 7AM, Buitenhof 47 te Den Haag
Aanmelding: via: www.rug.nl/rechten/congressen
Inlichtingen: via: Fokke Jan Vonck, e-mailadres:
f.j.vonck@rug.nl. Rechtspraktijk en rechterlijke macht
betalen € 225, studenten betalen € 30 en overigen € 150.
Voor deelnemers uit het notariaat zijn 3 PE-punten
aangevraagd.
12 12 2014
eHealth Law conference
The use of ICT (eHealth) in health
care is a promising tool to improve
the safety of patient care, improve
the quality and efficiency of health
care, and therefore strengthening
health systems’ sustainability. Legal
challenges in the eHealth domain
address a variety of issues such as
safeguarding privacy, liability issues,
consent and eroding confidentiality.
Understanding these legal limitations
is an important step towards
developing a large-scale eHealth system.
Solving legal and regulatory barriers
may contribute to standardize
the electronic storage and exchange
of patient information, increase
eHealth interoperability, facilitate a
more sustainable eHealth system,
and most important, making eHealth
applications more accessible for both
health professionals and patients.
The aim of this one-day conference
is to explore a wide range of (legal)
concerns on eHealth and mHealth
applications, discuss current approaches,
pitfalls and potential solutions.
The conference keynote speaker is
Daniel Forslund, CSO, Health Care
Development, Sweden’s Innovation
Agency Vinniva. Erasmus University
cordially invites you and your colleagues/peers
to submit a scientific or
practical abstract/paper or poster to
be considered for presentation at the
conference. When writing your
abstract it is recommended that you
consider the topics listed under topical
sessions (latest abstract submission:
1 November 2014).
Tijd: vrijdag 12 december vanaf 9.00 uur
Plaats: Erasmus University Rotterdam (Woudestein
Campus), Burgemeester Oudlaan 50 te Rotterdam
Aanmelding: via: www.erasmusobservatoryonhealthlaw.nl
Inlichtingen: conference fee is € 100.
Mr. C.J. Goudsmitprijs 2015
Eenmaal in de twee jaar vindt de
uitreiking plaats van de door de
Vereniging voor Gezondheidsrecht
(VGR) ingestelde mr. C.J. Goudsmitprijs,
genoemd naar de eerste voorzitter
van de Vereniging. Deze aanmoedigingsprijs,
bestaande uit een
geldbedrag van € 1.500, is bedoeld
ter stimulering van de kwaliteit en
de kwantiteit van publicaties over
het gezondheidsrecht. De mr. C.J.
Goudsmitprijs 2015 wordt uitgereikt
tijdens de VGR-jaarvergadering
van 24 april 2015. Een jury
kent de prijs toe aan een auteur,
wiens publicatie is verschenen in
de periode van 1 januari 2013 tot
en met 31 december 2014. In aanmerking
voor deze prijs komen
auteurs van artikelen, boeken, rapporten
of andere publicaties op het
gebied van het gezondheidsrecht.
Meer informatie is te vinden op:
www.vereniginggezondheidsrecht.
nl of neem contact op met het
secretariaat van de VGR, mevrouw
R. van Baal, telefoon: 030 - 28 23
848 of e-mail: vgr@fed.knmg.nl.
Agenda kort
19 t/m 22 08 2014
9th International Conference on
Forensic Inference and Statistics
NJB 2014/1334, afl. 26, p. 1811
26 09 2014
Neurowetenschap en de
rechtspraktijk
NJB 2014/1087, afl. 21, p. 1464
25 09 2014
Jaarcongres Independent legal
Professional 2014
NJB 2014/790, afl. 14, p. 974
15 t/m 17 09 2014
Cambridge conference on Public Law
NJB 2014/864, afl. 16, p. 1169
Een uitgebreide versie van deze agenda is te raadplegen op www.njb.nl.
1914 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27

Burgerlijk
Procesrecht
Praktisch
belicht
Wetswijzigingen in het burgerlijk procesrecht
De zesde, herziene, druk van Burgerlijk Procesrecht Praktisch belicht is geheel
geactualiseerd en beantwoordt veel voorkomende vragen die in het burgerlijk
procesrecht ontstaan. Daar waar onduidelijkheden of problemen bestaan,
wordt een praktische oplossing geleverd. Deze behoefte aan helder inzicht in
het burgerlijk procesrecht geldt zeker in een tijd waarin diverse wetswijzigingen
recent zijn ingevoerd of op korte termijn zullen worden ingevoerd.
Praktisch naslagwerk
Aan de orde komen: de beginselen van en de ontwikkelingen in het Nederlands
burgerlijk procesrecht, de ‘spelers’ in het burgerlijk procesrecht, de bevoegdheid
van de rechter, het betekenen (nationaal en internationaal) van en de inhoud
van exploten, de dagvaardingsprocedure in eerste aanleg, het bewijsrecht,
de incidenten in het burgerlijk procesrecht, het eind- en tussenvonnis, het
kort geding, de verzoekschriftprocedure in eerste aanleg, de rechtsmiddelen,
bijzondere procedures, de mogelijkheid van alternatieve geschillenbeslechting
(mediation, bindend advies en arbitrage) en de hoofdlijnen van het executie- en
beslagrecht. Gekozen is voor een team van auteurs met jarenlange ervaring in
de rechterlijke macht, advocatuur, juridische adviespraktijk of wetenschap. Dit
boek vormt dan ook een onmisbaar naslagwerk voor iedere praktijkjurist.
Onder redactie van: prof. mr. A.W. Jongbloed en
prof. mr. A.L.H. Ernes
ISBN: 9789013119565
Aantal pagina’s: 692
Datum verschijning: 21 mei 2014
Prijs:
€ 72,50 (incl. btw)
De uitgave is tevens verkrijgbaar als e-book en wordt
ook online aangeboden.
www.kluwer.nl/shop
in onze shop bestelt u zonder verzendkosten

Maak uw
Auteur@Kluwerprofiel aan!
Vergroot uw
zichtbaarheid online
Met ingang van dit jaar kunt u als Kluwer auteur een auteursprofiel maken binnen Auteur@Kluwer.
Een persoonlijke profielpagina waarin actuele Kluwer uitgaven van uw hand automatisch ingelezen
worden. Direct gelinkt aan de Kluwer shop en in de loop van dit jaar ook aan de online search portal
Kluwer Navigator. Een ideale manier om uw zichtbaarheid online te vergroten.
Ga nu naar
auteur.kluwer.nl/voor-auteurs
en maak in 5 eenvoudige stappen uw
Auteur@Kluwer profiel aan!