NJB-1427

1339
Verslag
Crises, rampen en recht
Verslag Jaarvergadering NJV 2014
Dineke Postma en Tom Bertens 1
De jaarvergadering van de NJV bood een goede gelegenheid om nu eens rustig en niet in de nasleep van een
ramp of crisis over nut en noodzaak van crisisregelgeving van gedachten te wisselen. Velen waren het
erover eens dat bij een incidentele ramp of crisis niet direct moet worden gepoogd de oplossing te vinden
in het tot stand brengen van structurele wettelijke regelingen. Tegelijkertijd bestaat huiver voor het vooraf
voorzien in een toereikend wettelijk kader voor onvoorziene omstandigheden. Kunnen oplossingen
überhaupt wel in wetgeving worden gevonden? Vragen uitzonderlijke situaties niet per definitie om
bijzondere (ad hoc) maatregelen?
Op 13 juni jl. vergaderde de Nederlandse Juristen-
Vereniging in Den Haag over het thema ‘crises,
rampen en recht’. Naar achteraf kan worden vastgesteld,
een vruchtbaar en dus goed gekozen onderwerp.
Rampen en crises brengen niet alleen een tijdelijke schok
en ontregeling teweeg, maar voeden vaak ook gevoelens
van verontwaardiging en onveiligheid. De ogen worden
dan al snel gericht op de wetgever met de roep om aanpassing
en aanvulling van wet- en regelgeving om herhaling
te voorkomen en de ernst van de gevolgen zo veel
mogelijk te verzachten. Op regelgeving die uit een dergelijke
‘reguleringsreflex’ is voortgekomen, bestaat vaak kritiek.
Zij zou onvoldoende zijn doordacht of niet passen in
het bestaande stelsel. De jaarvergadering van de NJV bood
dan ook een goede gelegenheid om nu eens rustig en niet
in de nasleep van een ramp of crisis – hoewel het noodlot
natuurlijk werd getart door de vergadering op vrijdag de
13 e te plannen – over nut en noodzaak van dergelijke
regelgeving van gedachten te wisselen.
Daarbij bleek onder de aanwezige leden de breed
gedragen opvatting te bestaan dat de reguleringsreflex
moet worden bedwongen. Na een incidentele ramp of crisis
moet niet direct worden gepoogd de oplossing te vinden
in het tot stand brengen van structurele wettelijke
regelingen. Er bleek echter ook huiver te bestaan voor het
vooraf voorzien in een toereikend wettelijk kader voor
onvoorziene omstandigheden. Dat riep de vraag op of
oplossingen überhaupt wel in wetgeving kunnen worden
gevonden. Vragen uitzonderlijke situaties niet per definitie
om bijzondere (ad hoc) maatregelen?
Volgens de traditie – de NJV stamt uit 1870 – werden
ten behoeve van de jaarvergadering preadviezen uitgebracht.
Vanuit het oogpunt van crisismanagement door
prof. mr. dr. E.R. Muller en vanuit civielrechtelijk, strafrechtelijk
en staatsrechtelijk perspectief respectievelijk
door prof. mr. T. Hartlief, prof. mr. dr. B.F. Keulen en prof.
mr. H. Kummeling. Aan de hand van het overkoepelend
vraagpunt of de reguleringsreflex van de wetgever na crises
moet worden bedwongen, vonden de beraadslagingen
plaats in Theater Diligentia aan het Haagsche Lange Voorhout.
De preadviseurs kregen kort gelegenheid hun stellingen
– in NJV-jargon: vraagpunten – toe te lichten, waarna
zij werden tegengesproken door referenten en
studentreferenten op het podium. Via ‘captain’ prof. mr.
M.J. Borgers, die gewapend met een microfoon aan een
hengel de zaal rondging, was er daarna gelegenheid voor
de aanwezige leden zich in de discussie te mengen. NJVen
dagvoorzitter prof. mr. Y. Buruma wist die discussie en
de aansluitende stemming vakkundig en vol enthousiasme
in goede banen te leiden.
Crisis in de rechtsstaat
Na de huishoudelijke vergadering, die traditiegetrouw niet
langer dan vijftien minuten in beslag nam, gaf voorzitter
Buruma zichzelf het woord voor zijn openingsrede. Daarin
werpt hij een ander licht op de vraag of en in hoeverre
sprake is van een crisis in de rechtsstaat.
De focus op het naleven van regels en protocollen
leidt niet automatisch tot een eerlijke uitkomst. Geneigd
wordt kritiek vóór te zijn. Dat maakt de rechtsstaat en het
daarin te stellen vertrouwen kwetsbaar. Misschien, zo geeft
de voorzitter de zaal hoopvol mee, bevinden we ons op een
omslagpunt waarin rechters als juridische strategen te
werk gaan. Niet in de verdediging schieten, maar met de
blik gericht op een eerlijke uitkomst beslissingen nemen.
Na de openingsrede passeerde gedurende de dag een
grote verscheidenheid aan mogelijke crises en rampen de
revue. Van dijkdoorbraken, vuurwerkrampen, cafébranden,
1828 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27