NJB-1427

Rede
© Marlies Wesdorp
van lang geleden, maar om richtlijnen
en protocollen of om vormvoorschriften
en maximaal uitgelegde
waarden. De wagenmenners doen
hun plicht en beslissen met een
‘gesloten onpartijdigheid’ wat de logische
uitkomst van hun regels is. De
vorst houdt zich het liefst aan de
plichten waar zijn goddelijke wagenmenner
op wijst, maar houdt er toch
een ‘open onpartijdigheid’ op na. Hij
verbindt er consequenties aan als
een onpartijdige toeschouwer de
ogenschijnlijk noodzakelijke uitkomst
van de voorgelegde kwestie
onverteerbaar zou vinden.
Is het nog wel zo dat in ons rechtsstelsel
barre consequenties onder
ogen worden gezien of wordt het
gehele rechtsbedrijf inmiddels georganiseerd
rond institutionele verplichtingen?
Het traditionele stelsel
van checks and balances tussen overheidsorganen
– waarbij politie en OM
de zaak aanbrengen en de rechter
beslist – lijkt inmiddels aan praktisch
belang te hebben ingeboet, en plaats
te hebben gemaakt voor een stelsel
waarin de instituties vooral worden
beoordeeld op interne regelgeving en
interne controle. Niet de uitkomst
van de zaak maar de vraag of men
zich aan de voorschriften van de
eigen organisatie heeft gehouden is
bepalend. Ik geef een paar voorbeelden.
In de eerste plaats de politie.
Volgens een rapport van de Politieonderwijsraad
uit 2011 doet de
politie in doorsnee zaken door
gebrek aan juridische kennis en
inzicht onvolledig onderzoek en
geeft zij onvoldoende de redenen van
wetenschap in de processen-verbaal
aan. Begeleiding van jonge agenten
bij het schrijven van verbalen door
iemand met een rood potlood ontbreekt.
De prijs hiervan is dat de
rechter soms het bewijs niet aangeleverd
krijgt om een evidente dader te
veroordelen. Dan ontbreekt bijvoorbeeld
elk gegeven waaruit opzet of
de voor medeplegen noodzakelijke
bewuste nauwe samenwerking is af
te leiden. Dat de processen-verbaal
– zoals de politie dus zelf onderkent
– zo vaak tekort schieten, is des
te schrijnender als we in ander
onderzoek lezen dat voor de politie
administratieve werkzaamheden
inzake prestatie verantwoording, reiskosten,
beleidsvorming en andere
organisatiegerichte wenselijkheden
minstens zoveel tijd en ergernis kosten
als het papierwerk met het oog
op de strafzaak. Een ander voorbeeld
van organisatorische bijziendheid
wordt gevormd door de moeilijkheden
om de politie te bewegen de dossiers
enigszins gestandaardiseerd
vorm te geven.
De nadruk op de interne voorschriften
bij de politie komt ook bij
zwaardere zaken naar voren. Die
rechercheurs beschikken doorgaans
wel over benodigde juridische kennis,
maar zij worden overspoeld met
protocollen over PD-management
(het optreden op de plaats delict),
verhoorplannen, tegenspraak en dergelijke.
Ik wil de baten daarvan niet
kapot relativeren, maar schrok toch
toen ik in het goed ontvangen boek
Sturen op vertrouwen van de Zeeuwse
politieman Jaco van Hoorn las dat
evaluaties vooral worden beoordeeld
aan de hand van de vraag of de vastgestelde
werkwijzen correct zijn
nageleefd. Als het goed is gegaan zijn
de protocollen nagelopen; is resultaat
Auteur
1. Mr. Y. Buruma is raadsheer in de Hoge Raad der
Nederlanden en redacteur van dit blad.
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27 1835