NJB-1427

die beoordeling een politiek voorstel op zijn discriminatoire
karakter te waarderen. Zo interpreteer ik ook het vervolgingsbevel
van Hof Amsterdam in de Wilders-zaak,
waarin de strafbaarheid van Wilders’ eerdere uitlatingen
werden geplaatst in het licht van artikel 17 EVRM, dat
misbruik van recht verbiedt. 8
Hoewel het OM door Hof Amsterdam was bevolen
Wilders te vervolgen, hield het OM voet bij stuk en eiste
geen veroordeling maar vrijspraak van Wilders. In feite
betrof de zaak geen procedure op tegenspraak. De verdediging
stemde immers in met de lezing van het OM en de
benadeelden mochten in eerste instantie slechts hun
schade toelichten, terwijl die juist afhing van de interpretatie
van artikel 137d en de toepassing van de bepaling op
Wilders’ uitlatingen. De civiele partijen trachtten nog naar
voren te brengen dat artikel 137d niet slechts een openbare
orde delict is; ingekleurd door normen van het internationaal
recht gegrond in de menselijke waardigheid diende
artikel 137d Sr geacht te worden de intrinsieke waarde
te beschermen van het recht te leven in een samenleving
die vrij is van intolerante, haatdragende en discriminerende
uitlatingen, zoals die van Wilders. Het zou goed zijn,
als die juridische discussie ten overstaan van de rechter
alsnog wordt gevoerd.
3. Internationaalrechtelijke normen ten
aanzien van ‘hate speech’
Nationale grenzen aan ‘hate speech’ worden inderdaad ten
dele bepaald door het internationale recht. Ik beperk mij
hier tot enige opmerkingen over de staatsverplichtingen
onder het Internationaal Verdrag inzake Burgerrechten en
Politieke Rechten (IVBPR), het Europees Verdrag van de
Rechten van de Mens (EVRM) en het Internationaal Verdrag
inzake Uitbanning van alle vormen van Rassendiscriminatie
(IVUR).
Artikel 20 (2) IVBPR verplicht lidstaten ‘het propageren
van op nationale afkomst, ras of godsdienst gebaseerde
haatgevoelens die aanzetten tot discriminatie, vijandigheid
of geweld bij de wet te verbieden’, maar het
artikel eist niet per se een strafrechtelijk verbod. In de
Wilders-zaak, hebben de benadeelden een klacht tegen
Wilders’ vrijspraak ingediend bij het VN-Mensenrechtencomité,
9 dat toezicht houdt op de naleving van het IVB-
PR, wegens schending van dit verbod. Het is echter onzeker
of het Comité de benadeelden ontvankelijk zal
verklaren. Het Comité heeft namelijk tot nu toe slechts
zaken inhoudelijk behandeld, waarin een schending van
de vrijheid van meningsuiting (artikel 19 (3)) centraal
stond en niet direct van het verbod in artikel 20 (2). 10 De
vraag of individuen artikel 20 (2) IVBPR direct mogen
inroepen voor het Comité onder het Optionele Protocol
is nog onbeslist.
Het EHRM verleent staten een ruime
beoordelingsmarge voor het stellen
van beperkingen aan een heftig
politiek debat over de zo gevoelige
problematiek rondom immigratie en
integratie
Het EHRM acht optreden tegen ‘hate speech’, door
het Hof ruim omschreven als ‘all forms of expression
which spread, incite, promote or justify hatred based
on intolerance (including religious intolerance)’,
gerechtvaardigd. Het Hof legt daarbij ook een zekere
nadruk op de speciale verantwoordelijkheid van een
politicus om niet aan te zetten tot religieuze intolerantie.
Aan de andere kant verleent het EHRM staten uiteindelijk
toch een ruime beoordelingsmarge voor het
stellen van beperkingen aan een heftig politiek debat
over de zo gevoelige problematiek rondom immigratie
en integratie. 11 Daarom verrast het niet dat de klacht,
die ook bij het EHRM is ingediend tegen Wilders’ vrijspraak
wegens schending van artikel 9 EVRM dat de
godsdienstvrijheid garandeert, niet-ontvankelijk is verklaard.
12
Onder het IVBPR en het EVRM bestaat dus enige
marge voor lidstaten om op te treden tegen ‘hate
speech’; uit de verdragen en de jurisprudentie vloeien
geen heldere, harde positieve verplichtingen voor strafbaarstelling
en vervolging voort. Het OM en de rechter
zouden zich nu wel meer dan in de vorige Wilders-zaak
kunnen laten inspireren door de jurisprudentie van het
EHRM, waaruit blijkt welke uitlatingen verboden
mógen worden om de menselijke waardigheid te
beschermen en discriminatie te voorkomen. Maar in
principe heeft die marge gevolgen voor de doorwerking
van dat recht in de Nederlandse rechtsorde. Dat ligt
toch anders bij het IVUR, omdat artikel 4a IVUR lidstaten
verplicht ‘hate speech’ strafbaar te stellen en artikel
137d juist beoogt artikel 4a IVUR te implementeren.
Daarom zou ik ervoor willen pleiten om artikel 137d,
voor zover het Nederlandse recht onduidelijk is, meer
in het licht van de verplichtingen van het IVUR te interpreteren
en toe te passen.
Artikel 4a IVUR eist van lidstaten strafbaar bij wet te
verklaren niet alleen ‘aanzetting tot rassendiscriminatie,
zomede alle daden van geweld of aanzetting daartoe’
6. HR 18 mei 1999, NJ 1999, 634 (m.nt.
’t Hart).
7. Zie eerder ook: Janssen & Nieuwenhuis
2012.
8. Hof Amsterdam 21 januari 2009,
ECLI:NL:GHAMS:2009:BH0496, NJ
2009/191 (m.nt. Buruma), Strafblad 2009,
p. 198-208 (m.nt. Fennema), Mediaforum
2009/8 (m.nt. A. J. Nieuwenhuis).
9. Communicatie onder het IVBPR d.d. 15
november 2011, toegankelijk op: www.
prakkendoliveira.nl/user/file/complaint-epgeanonimiseerde-s60bw-111111712190.
pdf.
10. Bijvoorbeeld: Ross vs. Canada,
736/1997, CCPR/C/70/D/736/1997.
11. EHRM 10 juli 2008, appl.no. 15948/03
(Soulas vs. Frankrijk), EHRC 2008/112
(m.nt. J.H. Gerards); EHRM 16 juli 2009,
appl.no. 15615/07 (Féret vs. België), EHRC
2009/111 (m.nt. D. Voorhoof), NJ
2009/412, p. 4055-4058 (m.nt. Dommering),
Mediaforum 2009, (m.nt. Voorhoof);
141 EHRM 20 april 2010, appl.no.
18788/09 (Le Pen vs. Frankrijk) (rec.), NJ
2010/429 (m.nt. Dommering), NTM/
NJCM-Bulletin 2010, p. 533-540 (m.nt.
Lawson), annotatie D. Voorhoof op: www.
psw.ugent.be/dv/page.aspx?id=5.
12. De klacht is afgewezen per brief d.d. 11
oktober 2012 verstuurd aan de klager
(ongepubliceerd).
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27 1817