NJB-1427

Wetenschap
maar ook het veel bredere ‘verspreiden, op welke wijze
ook, van denkbeelden die zijn gegrond op rassensuperioriteit
of rassenhaat’. In de visie van de IVUR-commissie
betreft het een veelvormig verbod; in zijn recente General
Recommendation no. 35 over ‘combatting racist hate
speech’ 13 adviseert de IVUR-commissie lidstaten strafbaar
bij wet te verklaren en effectief te sanctioneren ‘elke verspreiding
van denkbeelden die zijn gegrond op rassensuperioriteit
of haat; aanzetten tot haat, minachting of discriminatie;
bedreiging of aanzetten tot geweld;
beledigingen, spot of laster of de rechtvaardiging van
haat, minachting of discriminatie, wanneer zij duidelijk
neerkomen op aanzetten tot haat of discriminatie’. 14 Deze
vormen van ‘hate speech’ kunnen dus als strafbaar onder
artikel 137d worden beschouwd, voor zover zij niet onder
andere strafbepalingen vallen; uiteindelijk moeten de
uitingsdelicten tezamen voldoende bescherming bieden.
Bij de strafbaarstelling van ‘aanzetten’ dienen lidstaten
volgens de Commissie rekening te houden met
belangrijke elementen als het opzet van de spreker en het
dreigend gevaar of de waarschijnlijkheid dat zijn uitlating
zal resulteren in het gewenste gedrag. 15 Dat geeft de lidstaten
dus in principe wel enige marge met betrekking
tot het vereiste verband tussen een meningsuiting en een
daaruit resulterende handeling of effect op de openbare
orde; het vereiste van een ‘krachtversterkend element’ of
een hoog opzet-vereiste lijkt binnen die marge te vallen.
Maar vervolgens rijst dan de vraag hoe het delict toegepast
dient te worden en hoe uitlatingen daar nu precies
onder gekwalificeerd moeten worden.
General Recommendation no. 35 zegt daarover dat
rekening gehouden moet worden met een aantal contextuele
factoren, op de eerste plaats de inhoud en vorm van
een uitlating; of een uitlating direct en provocatief is, welke
vorm en stijl die heeft. De aanbeveling overweegt
‘Racist hate speech kan vele vormen aannemen en is niet
beperkt tot expliciet racistische uitlatingen. (…) Uitlatingen
waarin specifieke raciale of etnische groepen worden
aangevallen kunnen gebruik maken van indirect taalgebruik
om doelwitten en doelen te versluieren. Andere factoren
zijn onder andere de positie van de spreker – de
commissie benadrukt de rol van politici in het bijdragen
tot het scheppen van een negatief klimaat ten opzichte
van de door het verdrag beschermde groepen – en de reikwijdte
van de uitlating – daaronder begrepen het soort
publiek en massamedium en de frequentie van de communicatie;
in het bijzonder wanneer herhaling het
bestaan suggereert van een opzettelijke strategie om vijandschap
te wekken ten opzichte van etnische en raciale
groepen’. 16
Met deze aanbevelingen in het achterhoofd, kan
onderzocht worden hoe Wilders’ uitlatingen over ‘minder
Marokkanen’, gegeven de context waarin zij zijn gedaan,
gekwalificeerd kunnen worden.
4. De strafrechtelijke waardering van Wilders’
uitlatingen over minder Marokkanen
Naar hun inhoud en strekking geven Wilders’ uitlatingen
over Marokkanen tijdens de verkiezingscampagne en op
de betreffende verkiezingsavond expliciet blijk van een
streven naar de aanwezigheid van minder Marokkanen in
Nederland. Wilders heeft zich later wel verdedigd met het
argument dat hij zijn publiek slechts een simpele vraag
heeft gesteld en niet zelf ‘minder’ heeft gescandeerd. Dat
geldt in ieder geval niet voor zijn uitlating tijdens de verkiezingscampagne
en met zijn reactie ‘dat gaan we regelen’
tijdens de verkiezingsavond heeft Wilders de wensen
van zijn publiek op zijn minst onderschreven. Bovendien
kun je je afvragen of Wilders met zijn vraag naar meer of
minder Marokkanen zijn publiek niet gewoon uitlokt om
‘minder, minder, minder’ te scanderen en daardoor zijn
publiek strafbaar ophitst; de vraag maakte immers onderdeel
van een drietal vragen aan zijn publiek. Wilders
vroeg hen eerst of ze meer of minder Europese Unie willen,
waarop men ‘minder’ riep. Vervolgens vroeg Wilders
zijn publiek of ze meer of minder PvdA willen, waarop
herhaaldelijk ‘minder’ klonk. Men kan stellen, dat deze
stijl maakt, dat er in de uiteindelijke vraag naar ‘meer of
minder Marokkanen’ sprake is van een opruiend ‘krachtversterkend
element’. 17
Allereerst kan men betogen dat Wilders zijn publiek
strafbaar aanzet tot haat. In de jurisprudentie is ‘haat’ ook
wel omschreven als gevoelens van diepe afkeer en minachting
en het aanzetten tot haat is zo gekarakteriseerd
dat een uitlating groepen tegenover elkaar plaatst en hierdoor
voor een ‘intrinsiek conflictueuze tweespalt’ zorgt. 18
Wilders’ uitlatingen lijken hieraan te voldoen, ook al
wordt in de uitlatingen de groep Marokkanen niet letterlijk
en met zoveel woorden tegenover de groep autochtone
Nederlanders geplaatst. De uitdrukking van een algemeen
streven naar minder Marokkanen in Nederland,
zonder enige nadere motivering of nuancering, kan nauwelijks
anders worden geïnterpreteerd dan dat er een
onoplosbaar belangenconflict bestaat tussen in Nederland
aanwezige Marokkanen en overige Nederlanders. In de
tweede plaats kunnen Wilders’ uitlatingen gedaan in het
kader van verkiezingen ook beschouwd worden als een
strafbare vorm van aanzetten tot discriminatie. Zij verwoorden
namelijk letterlijk een politiek streven naar een
bepaalde samenstelling van de bevolking puur op basis
van nationale of etnische afkomst en een beleid dat ertoe
strekt dat de in Nederland aanwezige Marokkanen op
grond van hun nationale of etnische afkomst het land zullen
moeten verlaten. Dit komt neer op discriminatie en de
miskenning van de gelijke grondrechten van nationale
minderheden.
Wilders heeft later wel verklaard, dat hij met zijn
uitspraken niet doelde op alle in Nederland aanwezige
Marokkanen, maar alleen ‘de criminele Marokkanen’ en/
of ‘Marokkanen met een dubbele nationaliteit’ (paspoort).
De subjectieve bedoelingen van een spreker zijn
echter strafrechtelijk niet relevant. Het opzet om aan te
zetten tot haat en discriminatie dient namelijk bepaald
te worden aan de hand van de waardering van de uitlating
zelf. Daarbij kan het strafrechtelijk wel relevant zijn
of een spreker zich bewust is van het strafbare karakter
De subjectieve bedoelingen
van een spreker zijn
strafrechtelijk niet relevant
1818 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 24-07-2014 – AFL. 27