eer/ijk eden - Historische Vereniging Heemstede-Bennebroek

DE SOCIALE STATUS VAN DE PACHTERS
VAN DE TIENDEN TE HEEMSTEDE
GEDURENDE DE JAREN VIJFTIG VAN DE
ZESTIENDE EEUW.
Deel 1
Het onderstaande verhaal vormt het begin van een studie naar de
lokale elite te Heemstede in de tweede helft van de zestiende eeuw
en is te beschouwen als een eerste verkenning van het beschikbare
bronnenmateriaal. De laatste decennia vindt er in toenemende
mate onderzoek plaats naar elites. Over het algemeen wordt daarbij
de volgende driedeling gehanteerd:
1. de politiek-bestuurlijke elite (gebaseerd op het vervullen van
ambten en functies)
2. de financieel-economische elite (gebaseerd op rijkdom en/of
beroep)
3. de sociaal-culturele elite (gebaseerd op aanzien)
Een elite die zich zowel op politiek-bestuurlijk, financieel-economisch
als sociaal-cultureel terrein manifesteerde, had een sterkere
positie binnen de samenleving dan een elite die slechts op één of
twee van deze gebieden actief was. In deze studie naar de sociale
status van de pachters van de Heemsteedse tienden zal ik eveneens
gebruik maken van de bovengenoemde driedeling.
Wat zijn tienden
Tienden waren een uit de middeleeuwen stammende belasting. Zoals
het woord al zegt, ging het daarbij om een tiende deel. Aanvankelijk
diende men een tiende deel van de oogst en van het vee af te staan,
maar na verloop van tijd werd het gebruikelijk om deze belasting in
geld te voldoen. Tienden waren van oorsprong een kerkelijke belasting:
de opbrengst werd gebruikt om in het levensonderhoud van de
plaatselijke pastoor te voorzien. Op den duur verkochten diverse
kerken hun tiendrechten, waardoor ook leken het recht verwierven
om tienden te heffen. In Heemstede was het tiendrecht in de zestiende
eeuw voor een deel in handen van de heren en vrouwen van Heemstede.
Zij werden als bezitters van de heerlijkheid namelijk beleend met
106