Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013 - SNN

Operationeel Programma Noord-Nederland
2007-2013
Doelstelling 2 ‘Regionale concurrentiekracht’
Europees Fonds Regionale Ontwikkeling (EFRO)

Operationeel Programma Noord-Nederland
2007-2013
Doelstelling 2 ‘Regionale concurrentiekracht’
Europees Fonds Regionale Ontwikkeling (EFRO)
Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013

Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013

Inhoudsopgave
Voorwoord 5
Gebiedsanalyse Noord-Nederland 7
1.1 Leeswijzer 7
1.2 Noord-Nederland op hoofdlijnen 7
1.2.1 Demografie 7
1.2.2 Arbeidsmarkt 8
1.2.3 Economische structuur 10
1.3 Regionaal-economische ontwikkeling 11
1.3.1 Kenniseconomie 11
1.3.2 Innovatievermogen en ondernemerschap 16
1.3.3 Vestigingsklimaat 18
1.4 Sterke steden 21
1.5 Vitaal platteland 23
1.6 SWOT analyse 24
2. Visie en strategie 27
2.1 Visie op Noord-Nederland: ontwikkeling 2007-2013 27
2.2 Doelstelling 31
2.3 Strategie: de prioriteiten 32
2.4 Horizontale prioriteiten 45
3. Uitvoering en organisatie 49
3.1 Verantwoordelijkheden en taken 49
3.2 Monitoring en evaluatie 51
3.3 Uitvoeringsprocedures 53
3.4 Promotie en publiciteit 54
3.5 Partnerschap 55
3.6 Overige bepalingen 55
4. Financiële tabel 59
4.1 Financiële tabel 59
4.2 Jaartabellen 60
Bijlagen 61
A. Ervaringen programmaperiode 2000-2006 62
B. Indicatoren en streefwaarden 65
C. Relatie met beleidskaders 67
D. Relatie met andere Europese programma’s 71
E. Betrokken partnerorganisaties 74
F Indicatieve verdeling Communautaire bijdrage 76
G. Implementatie ex ante evaluatie 79
K. Experimentele activiteiten 79
I. Verklaring ministerie van VROM inzake Strategische Milieubeoordeling 80
Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013

Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013

Voorwoord
Afgelopen jaren heeft Noord-Nederland hard gewerkt
aan de versterking van haar sociaal economische
structuur. Met financiële steun van de Europese Unie,
het Rijk en publieke en private partners uit de regio is
invulling gegeven aan het Kompas programma dat door
de betrokken partners als leidraad was vastgesteld.
Projecten binnen dit programma moesten bijdragen aan
het verkleinen van de achterstand van het Noorden op
andere delen van Nederland, een doelstelling die ook
daadwerkelijk is gerealiseerd.
Het proces van versterking van de economische structuur
in het Noorden is echter niet afgerond. Hoewel de achterstand
van het Noorden is verkleind, bestaat deze op veel
onderdelen nog steeds. Bovendien zijn er andere ontwikkelingen
waar Noord-Nederland op moet inspelen om in
de toekomst een aantrekkelijke regio met een eigentijdse
sociaal economische structuur te zijn. Opererend op een
speelveld dat zich uitstrekt tot nationaal, Europees en zelfs
mondiaal niveau vormt kennis een steeds belangrijker
ingrediënt voor de concurrentiepositie van de noordelijke
economie. Op basis van de economische structuur die
de afgelopen jaren is versterkt zal Noord-Nederland de
komende jaren investeren in de zogenaamde transitie naar
een kenniseconomie. Een economie waarin ontwikkeling
en benutting van kennis centraal staat. Deze strategie
kan alleen slagen wanneer ook het vestigingsklimaat in
breed perspectief onder de loep wordt genomen. Noord-
Nederland investeert om die reden niet alleen investeren
in haar kennispositie en innovatiekracht, maar ook in haar
aantrekkingskracht als werk-, leef- en woongebied. Daarin
spelen de steden een cruciale rol, onder meer met hun
voorzieningen op het gebied van cultuur, recreatie en zorg.
Maar ook de rust en ruimte die het noordelijke landschap
kenmerken moet benut worden.
Bovenstaande visie en doelstellingen heeft Noord-
Nederland eerder onderbouwd en vastgelegd in haar
Strategische Agenda. Dit is de noordelijke ontwikkelingsvisie
die tot stand is gekomen met steun van alle relevante
partners in de regio. De Strategische Agenda geeft richting
aan de investeringen die de komende jaren in het Noorden
plaats zullen vinden.
Noord-Nederland is verheugd dat ook de Europese
Commissie het belang van deze investeringen onderkent
en dit onderschrijft met financiële steun. Voorliggend
Operationeel Programma vormt het kader voor de inzet
van de Europese bijdrage uit het Europees Fonds voor
Regionale Ontwikkeling (EFRO) in de uitvoeringsperiode
die formeel op 1 januari 2007 is gestart en eindigt op
31 december 2015. Het programma is een uitwerking van
de Strategische Agenda, maar maakt daarbinnen duidelijke
keuzes. Die keuzes worden met name zichtbaar in de
uitwerking van de visie en strategie binnen dit programma.
Keuzes zijn voortgekomen uit de wens om het beschikbare
investeringsbudget binnen dit Operationeel Programma
effectief in te zetten in Noord-Nederland en zijn gedurende
het programmeringproces rechtstreeks getoetst bij
de regionale partners. Daarnaast is ook nadrukkelijk
aansluiting gezocht bij de Europese doelstellingen, zoals
de Europese Commissie deze bijvoorbeeld heeft verwoord
in haar Integrated Guidelines for Growth en Jobs.
Voorts past het programma binnen het Nationaal
Strategisch Referentiekader (NSR), het nationale kader
waarbinnen de programma’s in Nederland moeten
worden opgesteld. Over de afstemming met dit NSR heeft
gedurende het programmeringproces met regelmaat
overleg plaatsgevonden met vertegenwoordigers van het
Rijk. Bovendien is het Operationeel Programma onderworpen
aan een objectieve blik in het kader van de ex ante
evaluatie en de strategische milieubeoordeling. Een groot
aantal suggesties van de ex ante evaluator konden reeds
gedurende het programmeringproces in het programma
verwerkt worden. De ex ante evaluatie bevat hiervan een
overzicht.
Het Operationeel Programma vormt dan ook de basis
voor de gezamenlijke inspanningen die moeten leiden tot
een kenniseconomie, waarin aandacht voor innovatie en
technologie samen gaan met versterking van de kwaliteiten
van de steden en het landelijk gebied. De provincies
en de grote steden nemen in dit proces het voortouw.
Samenwerking met hun partners binnen en buiten de regio
is echter onontbeerlijk om de noordelijke ontwikkelingsvisie
tot realiteit te maken.
Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013

De verantwoordelijkheid voor de uitvoering van
het programma is in handen van het SNN, het
Samenwerkingsverband Noord-Nederland. Samen met het
Rijk is een verdeling van taken en verantwoordelijkheden
overeengekomen, waarmee zowel het Rijk als het SNN een
adequate en verantwoorde uitvoering van het OP willen
garanderen. De lessen die in de periode 2000-2006 en
in eerdere programmaperiodes zijn getrokken worden ter
harte genomen om te borgen dat wordt voldaan aan de
Europese en nationale wet- en regelgeving. Dit betekent
dat de zienswijze op de uitvoering van EFRO-programma’s
in Nederland, zoals recent nog besproken en vastgelegd in
het kader van het Nationaal Actieplan, wordt doorgezet in
de programmaperiode 2007-2013.
Noord-Nederland maakt zich met dit Operationeel
Programma op voor een periode waarin de noordelijke
partners wederom resultaten willen boeken als het gaat
om een duurzame versterking van de sociaal-economische
situatie. Resultaten die ook aansprekend en zichtbaar zijn
en daarmee draagvlak genereren onder burgers, bedrijven
en overheden binnen en buiten Noord-Nederland.
Mei 2007
Ook de ervaringen die Noord-Nederland de komende
periode opdoet in het kader van de pilot om te komen
tot vereenvoudiging van de controleprocedures worden
tijdens de uitvoeringsperiode meegenomen om te komen
tot een verantwoorde en efficiënte uitvoering van het
OP. Noord-Nederland heeft de uitgesproken ambitie om
tijdens deze unieke pilot voor vermindering van de controledruk
samen met de Europese Commissie en het Rijk tot
een werkbare handelswijze te komen. Aanbevelingen die
voortvloeien uit deze pilot zullen mede bepalend zijn voor
het besluit van Noord-Nederland om eventueel gebruik te
maken van de mogelijkheid die op grond van artikel 74 van
de Kaderverordening 1083/2006 bestaat om te komen tot
vermindering van de controledruk. Dit besluit zal tijdens
de uitvoeringsperiode van het OP worden genomen en
kan leiden tot het hieraan gerelateerde besluit om de
investeringsopgave binnen het OP verder te verhogen en
het beoogde aandeel van de financiering van de Europese
Commissie terug te brengen tot maximaal 40%.
Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013

Gebiedsanalyse Noord-Nederland
1.1 Leeswijzer
In dit hoofdstuk wordt de sociaal-economische situatie
beschreven in Noord-Nederland, het gebied dat als
programmagebied is aangewezen voor het Operationeel
Programma en bestaat uit de provincies Drenthe,
Groningen en Friesland. Hiertoe wordt allereerst Noord-
Nederland op hoofdlijnen bekeken. De ontwikkeling van
het aantal inwoners, de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt
en de economische structuur worden geanalyseerd
(paragraaf 1.2). De analyse van deze kerncijfers geeft een
algemeen beeld van Noord-Nederland.
zowel de noordelijke overheden als hun regionale partners.
De gebiedsanalyse in dit programma beoogt een overzichtelijk
beeld van Noord-Nederland te geven en vormt de
basis voor de ontwikkelingsvisie en –strategie. Voor een
meer gedetailleerde onderbouwing kan een beroep worden
gedaan op de Strategische Agenda en het onderliggende
studiemateriaal.
Figuur 1.1 Programmagebied Operationeel Programma Noord-
Nederland, inclusief steden en grove indicatie economische
kernzones
Vervolgens wordt op regionaal niveau de sociaal-economische
situatie in kaart gebracht (paragraaf 1.3). In de
Strategische Agenda voor Noord-Nederland 2007-2013
wordt aangegeven dat verhoging van de productiviteit en
het innovatievermogen de komende jaren centraal staan
in de ontwikkelingsvisie van het Samenwerkingsverband
Noord-Nederland (SNN). Aangezien innovatie een speerpunt
is in het Europees regionaal beleid, zijn de kerncijfers
op regionaal niveau onder meer gericht op het in kaart
brengen van het innovatievermogen van Noord-Nederland.
Het investerings- en vestigingsklimaat in Noord-Nederland
zal tevens in beeld worden gebracht, alsmede de ontwikkelingen
in de landbouw en het toerisme.
De Strategische Agenda van SNN bevat beleidskeuzes
van de drie noordelijke provincies op het gebied van de
ruimtelijke economie, het woon- en werkklimaat en de
ontwikkeling van het landelijk gebied. Deze keuzes worden
samengevat onder het motto: ‘Noord-Nederland zet in op
een dynamische kenniseconomie, sterke steden en een
vitaal platteland’. Hierbij wordt dus onderscheid gemaakt
tussen de steden en het platteland. Dit onderscheid wordt
in deze gebiedsanalyse ook zoveel mogelijk gehanteerd.
In paragraaf 1.4 en 1.5 wordt afzonderlijk ingegaan op de
sociaal-economische ontwikkelingen in de steden en op
het platteland.
Zoals hierboven al is aangegeven grijpt de gebiedsanalyse
in dit Operationeel Programma sterk terug op de analyse
en keuzes die eerder reeds zijn gemaakt in de Strategische
Agenda. Deze Strategische Agenda is gebaseerd op
uitgebreide regionale studies en wordt gedragen door
1.2 Noord-Nederland op hoofdlijnen
1.2.1 Demografie
Noord-Nederland beslaat wat betreft oppervlakte
ongeveer 25% van Nederland. Er woont echter 10% van
de Nederlandse bevolking. Noord-Nederland is dan ook
relatief dunbevolkt, het onderscheidt zich van de gemiddelde
Nederlandse regio als een relatief open gebied met
ruim de helft minder inwoners per vierkante kilometer
(circa 200). De regio telt vier grote steden – Assen,
Emmen, Groningen en Leeuwarden – waar 26% van de
totale noordelijke bevolking van 1,7 miljoen inwoners
woonachtig is. De bevolkingsdichtheid is van invloed op
het economisch presteren van een regio. Verstedelijkte
regio’s, met veel inwoners per vierkante kilometer, laten
vaak een sterkere economische dynamiek zien dan
dunbevolkte regio’s. Daar staat tegenover dat dunbevolkte
regio’s meer mogelijkheden bieden voor bijvoorbeeld ruim
wonen en recreëren.
Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013

De afgelopen jaren is de bevolking in Noord-Nederland
langzamer gegroeid dan het nationale gemiddelde (zie
figuur 1.2), hetgeen leidt tot een vergrijzing in de leeftijdsopbouw.
Dit blijkt ook uit de grijze druk (zie figuur 1.3).
De grijze druk geeft de verhouding aan tussen het aantal
personen van 65 jaar of ouder en het aantal personen in de
potentiële beroepsbevolking van 20-64 jaar. De vergrijzing
in Noord-Nederland ligt hoger dan gemiddeld in
Nederland. Binnen Noord-Nederland is met name in
Drenthe de grijze druk hoog. De participatiegraad is mede
hierdoor laag (zie ook figuur 1.6). Dit betekent enerzijds
minder aanbod op de arbeidsmarkt, anderzijds veel vraag
naar voorzieningen.
Figuur 1.3 Ontwikkeling grijze druk
(verhouding personen v 65 jaar / personen 20-64 jaar)
0,28
0,27
0,26
0,25
0,24
0,23
0,22
0,21
0,20
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Drenthe Friesland Groningen Noord-Nederland Nederland
De groene druk geeft de verhouding aan tussen het
aantal personen van 0-19 jaar en het aantal personen in
de potentiële beroepsbevolking van 20-64 jaar. Noord-
Nederland als geheel zat tot voor kort iets boven het
nationale gemiddelde (zie figuur 1.4). In Groningen zijn
opvallend weinig jongeren onder de twintig. De groep
direct boven de twintig is wel sterk vertegenwoordigd,
vanwege de universiteit en de hogescholen. Dit is positief
voor het arbeidsaanbod. Echter, uit diverse rapporten blijkt
dat veel studenten na hun studie wegtrekken, hetgeen
negatieve impact heeft op het arbeidsaanbod en met name
de kwaliteit daarvan.
Figuur 1.4 Ontwikkeling groene druk
(verhouding personen 0-19 jaar / personen 20-64 jaar)
0,44
0,43
0,42
0,41
0,40
0,39
0,38
0,37
Bron: CBS
Figuur 1.2 Ontwikkeling aantal inwoners in Noord-Nederland
(jaar 2000 = 100)
0,36
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Drenthe Friesland Groningen Noord-Nederland Nederland
Ontwikkeling inwonersaantal (jaar 2000 = 100)
Bron: CBS
104
103
102
101
100
99
98
97
96
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Bron: Eurostat
1.2.2 Arbeidsmarkt
Een groeiende economie vraagt meer arbeidsinzet. In deze
paragraaf wordt de ontwikkeling van de werkloosheid, de
participatiegraad en de werkgelegenheid gepresenteerd.
De werkloosheid in Noord-Nederland ligt op een
structureel hoger niveau dan het Nederlandse gemiddelde.
Figuur 1.5 laat zien dat in alle referentiejaren de werkloosheid
in Noord-Nederland hoger is dan het Nederlandse
gemiddelde. In 2004 was de werkloosheid in het Noorden
7,9% ten opzichte van 6,3% landelijk. Tussen 1996 en 2001
hebben de provincies in Noord-Nederland hun werkloosheid
evenwel sterk zien dalen, waarbij ook het relatieve
Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013

verschil met het Nederlandse gemiddelde is afgenomen.
Na de omslag van de conjunctuur in 2001 is de werkloosheid
in het Noorden echter weer toegenomen. Het verschil
met het landelijke werkloosheidspercentage is in de laatste
jaren wel ongeveer gelijk gebleven, waaruit kan worden
opgemaakt dat de stijgende werkloosheid dus niet heeft
geresulteerd in een verslechtering van de noordelijke
arbeidsmarkt ten opzichte van de rest van Nederland.
achterstand van Noord-Nederland op de rest van
Nederland. Het Noorden heeft in de afgelopen jaren een
inhaalslag gemaakt en heeft zelfs tijdens de periode van
economische neergang in de jaren 2002-2004 het verschil
met het landelijke gemiddelde verder ingelopen (zie figuur
1.6). Toch blijft de in verhouding lage arbeidsparticipatie
(61,6% in Noord-Nederland tegenover 64,1% landelijk)
een zwak punt van het noordelijke arbeidsaanbod.
Figuur 1.5 Ontwikkeling werkloosheid (%)
14
12
10
8
6
4
2
0
1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004
Drenthe Friesland Groningen Noord-Nederland Nederland
Bron: CBS
In de afgelopen vijf jaar is de participatie in Noord-
Nederland dus sterker toegenomen dan landelijk.
Dit geldt met name voor de vrouwen. Het negatieve effect
van de vergrijzing op het noordelijke arbeidsaanbod
wordt deels gecompenseerd door een toename van de
participatiegraad van vrouwen. De netto participatiegraad
van vrouwen in Noord-Nederland loopt de laatste jaren
langzaam in op het landelijke gemiddelde. De verschillen
in de ontwikkeling van het aantal banen naar geslacht zijn
opvallend. De werkgelegenheid onder mannen daalde
in 2004 zowel in het Noorden als in heel Nederland
met ruim 1 procent, terwijl de werkgelegenheid onder
vrouwen in Noord-Nederland met 1 procent toenam (tegen
0,2 procent landelijk).
De ontwikkeling van de werkgelegenheid volgt doorgaans
met enige vertraging de conjunctuur. Het herstel van de
economische groei in 2004 was wat betreft de werkgelegenheid
nog niet zichtbaar, aangezien ook in 2004 het aantal
arbeidsplaatsen nog is afgenomen. Wel was de daling
in Noord-Nederland procentueel gezien lager dan in
Nederland als geheel. Bovendien heeft het Noorden
gedurende de periode van werkgelegenheidsgroei tot 2002
een hoger groeicijfer laten zien dan het landelijke cijfer.
Wanneer wordt gekeken naar de werkgelegenheidsontwikkeling
binnen het Noorden kan worden geconstateerd
dat de werkgelegenheid in de zogeheten economische
kernzones in de periode 2000-2004 is toegenomen, terwijl
die in het daarbuiten gelegen landelijke gebied gelijk is
gebleven. In Noord-Nederland overheerst bedrijvigheid die
zich kenmerkt door een lage groeipotentie in termen van
werkgelegenheid.
De netto participatiegraad is het aandeel van de werkzame
beroepsbevolking in de bevolking van 15 tot 64 jaar en
geldt als een belangrijke maatstaf voor de economische
Figuur 1.6 Ontwikkeling netto participatiegraad (%)
66
64
62
60
58
56
54
52
1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004
Drenthe Friesland Groningen Noord-Nederland Nederland
Bron: CBS
De werkloosheid in Noord-Nederland is nog steeds
hoger dan in de rest van Nederland en ook is er een
achterstand in inkomen en gemiddeld opleidingsniveau.
Het grote belang van langzaam groeiende sectoren in de
economie van Noord-Nederland zijn hier mede debet aan.
De belangrijkste takken van industrie zijn bijvoorbeeld de
Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013

winning en distributie van aardgas (provincie Groningen),
maar ook de zetmeel-, suiker-, papier- en kartonindustrie,
basischemie en basismetaal. Ook voor Friesland geldt dat
relatief veel mensen werkzaam zijn in de sectoren met
weinig groeipotentieel, zoals de landbouw, de visserij en
de industrie. De industrie heeft hier te maken met achterblijvende
modernisering. Van het totale aantal banen
behoorde in 2000 slechts 47% tot de moderne industrie,
tegenover landelijk 59%. De moderne industrie bestaat uit
(delen van) de grafische, aardolie-, chemische, farmaceutische,
metaal-, machine, chemische en transportindustrie.
Ook de productiestructuur in Drenthe heeft nog steeds
een sterk ‘traditioneel’ karakter. In de provincie zijn relatief
weinig mensen werkzaam in de snelst groeiende sectoren
van Nederland, zoals de zakelijke dienstverlening, de
handel en de horeca.
het BRP was in Noord-Nederland in 2004 ongeveer gelijk
aan die in Nederland. De noordelijke economie groeide
dat jaar met 1,4% tegenover 1,5% landelijk. (De noordelijke
gaswinning is hier buiten de cijfers gelaten, deze heeft
weinig betekenis voor de werkgelegenheid.) Gelet op de
gehele periode 2000-2004 deed Noord-Nederland het met
een gemiddeld groeicijfer van 0,9% zelfs beter dan het
landelijk gemiddelde van 0,8%. Dit verschil komt overigens
volledig voor rekening van de provincie Groningen.
Figuur 1.7 Groei BRP
(in %, reële groei exclusief delfstoffenwinning, 2005 betreft raming)
3
2,5
2
1,5
1.2.3 Economische structuur
Economische groei
De ontwikkeling van de werkgelegenheid en werkloosheid
laat zien dat de economische groei in Nederland zich in
2004 weer heeft hersteld na een laagconjunctuur in de
jaren 2002 en 2003. Een vergelijkbare ontwikkeling is waar
te nemen in Noord-Nederland.
Het Bruto Regionaal Product (BRP) per inwoner ligt
in Noord-Nederland al jaren bijna 20% lager dan in
Nederland als geheel (zie figuur 1.7). Het BRP per inwoner
is een belangrijke graadmeter voor de welvaart, want het
geeft weer hoeveel in een regio wordt verdiend door het
regionale bedrijfsleven. Het besteedbaar inkomen geeft aan
wat de inwoners van de regio daaraan overhouden. Het
besteedbaar inkomen per inwoner ligt in Noord-Nederland
bijna 10% lager dan het Nederlands gemiddelde.
De noordelijke provincies leveren derhalve een relatief
beperkte bijdrage aan het Nederlandse BNP en behoren tot
de minst productieve regio’s. Oorzaken zijn met name de
relatief geringe omvang en activiteit van het bedrijfsleven
alsmede de vergrijsde bevolking. De provincie Groningen
is in 2002 met een BRP van 18 miljard euro goed voor
4,1% van het BNP, in Friesland is dit 3,2% (14 miljard
euro) en in Drenthe 2,3% (10 miljard euro). De groei van
1
0,5
0
2001 2002 2003 2004 2005
-0,5
-1
Drenthe Friesland Groningen Noord Nederland Nederland
Bron: CBS
Binnen de provincies zijn vooral de economische
kernzones bepalend voor de economische ontwikkeling.
Met name in de Westergo-zone (lijn Harlingen-Franeker-
Leeuwarden), de A7-zone (Sneek-Heerenveen-Drachten)
en de as Groningen-Assen groeide de werkgelegenheid
in de periode 2000-2004 harder dan in geheel Noord-
Nederland.
Binnen de kernzones hebben de grote steden de
functie van economische motor. Zo zijn de vier grote
steden Assen, Emmen, Groningen en Leeuwarden
(de zogenaamde NG4) samen goed voor 38% van de
arbeidsplaatsen in Noord-Nederland (tegenover 27%
van de beroepsbevolking). Deze vier steden bieden in
toenemende mate werkgelegenheid aan mensen van
buiten de steden. Met name de stad Groningen steekt
er met haar 125.000 arbeidsplaatsen op een beroepsbevolking
van ongeveer 85.000 inwoners ver boven uit.
Evenals in Leeuwarden is het aantal arbeidsplaatsen hier
dus groter dan de beroepsbevolking. Ook illustratief voor
10 Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013

de belangrijke centrumfunctie van de vier grote steden
voor de noordelijke werkgelegenheid zijn de hoge pendelpercentages
als gevolg van de grote aantallen forensen
richting de steden. Zo wordt in zowel Groningen als
Leeuwarden ongeveer de helft van alle arbeidsplaatsen
ingenomen door mensen die niet in deze steden
woonachtig zijn.
Sectorstructuur
De sectorstructuur in Noord-Nederland wijkt af van
die van Nederland als geheel door een oververtegenwoordiging
in de sectoren landbouw, industrie en nietcommerciële
diensten en een ondervertegenwoordiging
van de commerciële dienstensector (zie figuur 1.8). Wel is
in de afgelopen 15 jaar het verschil tussen de noordelijke
en de landelijke sectorstructuur geleidelijk afgenomen.
Met name sinds 2000 neemt het aandeel van de landbouw
en industrie in het Noorden in versneld tempo af.
Het werkgelegenheidsaandeel van de sectoren openbaar
bestuur en gezondheidszorg is echter sterk toegenomen
en daarmee nog verder boven het landelijke niveau komen
te liggen. Dit sluit aan bij de conclusie dat de grijze druk in
Noord-Nederland hoog is. Daarnaast is de werkgelegenheid
in de horeca toegenomen, hetgeen duidt op een groei
in de sector toerisme. Het midden- en kleinbedrijf is in
Noord-Nederland sterk vertegenwoordigd. Ongeveer 75%
van de werkgelegenheid concentreert zich bij bedrijven
van minder dan 200 werknemers, tegenover 71% landelijk
(LISA).
Binnen Noord-Nederland bestaan grote verschillen in de
sectorstructuur tussen enerzijds het landelijk gebied en
anderzijds de kernzones, waar de economische activiteiten
zijn geconcentreerd. Van alle banen in Noord-Nederland
is ongeveer driekwart geconcentreerd in de gemeenten
die tezamen de kernzones vormen. In deze gebieden is
verhoudingsgewijs veel werkgelegenheid bij overheidsinstellingen,
in de handel en horeca en de zakelijke dienstverlening.
De economie van het landelijk gebied leunt
relatief zwaar op de landbouw, de bouwnijverheid en de
handel en horeca.
Figuur 1.8 Werkgelegenheidsstructuur in 2004 in %
18
16
14
12
10
8
6
4
2
0
Landbouw & visserij
Industrie
Bouwnijverheid
Handel
Horeca
Vervoer en communicatie
Financiële instellingen
Noord-Nederland
1.3 Regionaal-economische
ontwikkeling
1.3.1 Kenniseconomie
Noord-Nederland beschikt over een redelijk aanbod
van universitair en hoger beroepsonderwijs. Naast de
Bron: PWR
Rijksuniversiteit Groningen bevinden zich in het Noorden
verschillende grootschalige HBO-instellingen en enkele
specialistische hogescholen. Aan de Rijksuniversiteit
Groningen en de Hanzehogeschool Groningen studeren
in totaal ongeveer 40.000 studenten. Vanuit deze instellingen,
die bovendien tot de grootste werkgevers in
Noord-Nederland behoren, zijn de afgelopen jaren
tientallen bedrijven opgericht. In Leeuwarden studeren
in totaal ongeveer 17.000 studenten aan de Noordelijke
Hogeschool Leeuwarden, de Christelijke Hogeschool
Nederland en het Van Hall Instituut. Samen met de onderwijsinstellingen
in Emmen en Assen gaat het om bijna
60.000 studenten die in Noord-Nederland een opleiding
op HBO- of WO-niveau volgen.
Zakelijke dienstverlening
Nederland
Openbaar bestuur
Onderwijs
Zorg
Overige dienstverlening
Een belangrijke voorwaarde voor de transitie naar een
kenniseconomie is de aanwezigheid van voldoende gekwalificeerd
personeel. In vergelijking tot de Nederlandse
beroepsbevolking als geheel heeft de noordelijke beroepsbevolking
gemiddeld een lager opleidingsniveau (zie
figuur 1.9). In Noord-Nederland heeft 25% van de beroeps-
Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013
11

evolking een HBO- of universitaire opleiding afgerond
tegen een landelijk cijfer van 29%. Dit heeft een negatieve
invloed op de regionale arbeidsproductiviteit. Met name
in aan de rand van Noord-Nederland gelegen regio’s als
Oost-Groningen, Zuidoost-Drenthe en Zuidwest-Friesland
is het verschil met het landelijk gemiddelde in negatief
opzicht groot.
Figuur 1.9 Opleidingsniveau (% hoger opgeleiden per regio)
50
45
40
Binnen deze technologieterreinen kan het Noorden in
potentie meedraaien in de internationale top. Er zijn
diverse grote kennisinstellingen aanwezig en er ligt
een nauwe relatie met kennisgeoriënteerde bedrijven,
die evenals de kennisinstellingen in toenemende mate
opereren op mondiaal niveau. Daarnaast hebben ook
andere kansrijke (speerpunt)sectoren in het Noorden
een meerwaarde voor de nationale economie, zoals lifesciences,
ICT, chemie, agribusiness, metaal/scheepsbouw,
zorgeconomie en toerisme. De grote steden vormen het
brandpunt van kennisinstellingen en kennisintensieve
bedrijvigheid in veel van deze sectoren in het Noorden.
35
30
25
20
15
10
5
0
1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
Drenthe Friesland Groningen Noord Nederland
Nederland Friesland SA Groningen SA
De verschillende sleutelgebieden en speerpuntsectoren
worden hieronder meer gedetailleerd toegelicht. Daarbij
wordt met name aandacht besteed aan de aanwezigheid
van kennisinstellingen en grote bedrijven, alsmede
de publieke of private initiatieven waaraan is of wordt
gewerkt om de sectoren in Noord-Nederland tot verdere
ontplooiing te brengen.
Bron: CBS
Wel is het aandeel vrouwen in de groep hoger opgeleiden
in het Noorden relatief hoog. Binnen het vrouwelijke deel
van de noordelijke beroepsbevolking is sprake van een
groter aandeel hoger opgeleiden dan bij de mannen (27%
tegenover 24%). Van de beroepsbevolking is ongeveer
40% vrouw en 60% man. Van de totale hoog opgeleide
beroepsbevolking is ongeveer 57% man en 43% vrouw.
De stad Groningen onderscheidt zich in positieve zin met
een bovengemiddeld opleidingsniveau, meer dan 45% van
de beroepsbevolking heeft een HBO- of WO-opleiding.
De drie noordelijke provincies hebben alle drie last van
‘braindrain’. Hoger opgeleiden trekken na hun studie weg
naar bijvoorbeeld de Randstedelijke provincies, omdat
daar de arbeidsvraag meer aansluit bij hun opleidingsniveau.
Noord-Nederland beschikt over een aantal specifieke
sectoren met aanzienlijke groeipotenties in termen van
kennis en innovatie, die ook als zodanig door het Rijk
zijn erkend. Hierbij gaat het in de eerste plaats om de
drie sleutelgebieden energie (Energy Valley), water (Friese
Water Alliantie) en sensortechnologie (ASTRON/LOFAR).
12 Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013

Groeisectoren Noord-Nederland
Energy Valley
Het overgrote deel van de Nederlandse activiteiten op het gebied van
winning, transport, behandeling, handel en research van aardgas is
geconcentreerd in Noord-Nederland. Daarnaast zijn er belangrijke
activiteiten op het gebied van de elektriciteitsproductie en –distributie
en duurzame energie en zijn het infrastructuurnet en de daaraan
gekoppelde faciliteiten sterk ontwikkeld. De noordelijke energiesector
bestaat uit meer dan 270 bedrijven, waar in totaal ruim 18.000
werknemers werkzaam zijn. Stuwend zijn de Nederlandse Aardolie
Maatschappij BV, Gasunie, Essent, Nuon en Electrabel. Rondom
deze bedrijven heeft zich een groot netwerk van toeleveranciers,
uitbestedingsrelaties en spin-offs ontwikkeld.
Energy Valley biedt een strategie om de bestaande activiteiten op
energiegebied uit te bouwen tot een breed cluster van energiegerelateerde
bedrijvigheid dat in Nederland en daarbuiten onderscheidend
is. Energy Valley werkt langs drie actielijnen, te weten
uitbouw bedrijfsactiviteiten, duurzame en schone energie en kennis
en innovatie. Verduurzaming van de glastuinbouw, de productie van
duurzame brandstoffen en de ondergrondse opslag van CO2 staan
bijvoorbeeld centraal in de toekomstplannen. Andere initiatieven die
de potentie van de sector onderstrepen zijn de uitbouw van het Energy
Delta Research Center, Ecopark Harlingen met de import, productie
en verwerking van alternatieve brandstoffen en de Eemsvlakte 1
(energiehaven t.b.v. LNG terminals, energiecentrales, energie-intensieve
industrie, restwarmteactiviteiten en strategische oliereserves).
Watertechnologie
In Noord-Nederland is de waterzuiveringssector en de toeleverende
apparatenbouw (metaalsector) sterk ontwikkeld. Excellente kennis
is aanwezig in topinstituut Wetsus, de noordelijke waterleidingbedrijven
en waterschappen, kenniscentra en hogescholen. Door de
mondiale problematiek op het gebied van drinkwater en sanitatie en
de invoering van de Europese Kaderrichtlijn Water zal de toch al grote
wereldmarkt (270 miljard euro) sterk groeien. Dit biedt uitstekende
groeikansen voor de noordelijke watersector. Hiervoor zijn uitbouw
en bundeling van kennis en ervaring noodzakelijk alsmede sterke
referentieprojecten en uitbreiding van het internationale netwerk.
De noodzakelijke organisatorische samenwerking kan worden bereikt
door verdere uitbouw van de Friese Water Alliantie (samenwerkings
verband van bedrijven, overheden en kennisinstellingen) naar noordelijke
schaal.
Drie sporen staan centraal om de groei van de watersector te
faciliteren:
• Marktontwikkeling in het buitenland, zowel gericht op de industriewatermarkt
als de publieke drink- en afvalwatermarkt. Dit geschiedt
door het creëren van marktentrees en het ontsluiten van publieke
(water)kennis.
• Technologieontwikkeling, door ruimte en faciliteiten te bieden voor
aansprekende demonstratieprojecten. Met name de markt voor
technologie van Wetsus (dat wil doorgroeien tot Europees Centre
of Excellence op watergebied) kan daarvan profiteren, alsmede
bedrijven en instellingen die zich in de nabijheid van Wetsus
vestigen.
• Productontwikkeling, als gevolg van samenwerking tussen
bedrijven onderling en samenwerking met kennisinstellingen.
Verdere versterking van productmarktcombinaties kan worden
bereikt door het aantrekken van bedrijven en instellingen met
aanvullende competenties.
Diverse initiatieven worden voorzien, die invulling geven aan
deze sporen. Naast de uitbouw van Wetsus tot Europees Centre
of Excellence bestaan bijvoorbeeld plannen voor grootschalige
energiewinning uit water op de afsluitdijk (Blue Energy), demonstratieprojecten
in binnen- en buitenland en versterking van de onderwijsstructuur
op het gebied van watertechnologie.
(Multi)sensortechnologie
Noord-Nederland beschikt over een aantal internationaal leidende
instituten en projecten op het gebied van (multi)sensortechnologie.
Het belangrijkste initiatief is het SENSOR UNIVERSE programma,
met als belangrijkste project het LOFAR project waar een groot
aantal partijen aan deelneemt met onder andere het kennisinstituut
ASTRON. LOFAR streeft naar de ontwikkeling van een grootschalig
intelligent sensornetwerk. Het project is gericht op samenwerking
en clustervorming, wat essentieel is in Noord-Nederland gelet op
de schaalgrootte van kennis-, ontwikkel-, product-, en marktpartijen.
Deze is dusdanig dat kritische massa alleen bereikt kan worden door
samen te werken in clusters en allianties. De doelstelling van het
SENSOR UNIVERSE programma is het positioneren van Nederland
als een internationaal innovatie- en bedrijvigheidscluster rondom de
ontwikkeling en toepassing van multisensortechnologie. De toepassingen
van deze sensornetwerken zijn gebaseerd op wetenschappelijk
onderzoek en hebben de potentie om nieuwe bedrijvigheid tot stand
te brengen met een wereldwijde markt.
Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013
13

Bestaande initiatieven richten zich op innovatie en vernieuwing op
het gebied van toepassingen van sensornetwerken. Op dit moment
zijn veel van deze initiatieven op zichzelf staand of missen follow-up
als het gaat om duurzame verankering in de regio en een link met
de kern van het noordelijke bedrijfsleven, het MKB. Om de economische
potentie van deze sector ten volle te benutten en het geheel
een (inter)nationale uitstraling te geven moeten kennis, activiteiten
en bedrijvigheid in Noord-Nederland worden gebundeld. Mogelijke
overkoepelende projecten betreffen een Kennis- en bedrijvigheidsknooppunt
Assen met onder meer een kenniscentrum sensortechnologie
en daaraan gerelateerde bedrijvigheid, en de realisatie
van een wetenschapsattractie in Drenthe waarbij gebruik wordt
gemaakt van de nieuwste inzichten en technieken op het gebied van
duurzaamheid en technologie. Door een uitgebalanceerde samenhang
tussen innovatie en bedrijvigheid kunnen nieuwe toepassingen van
multisensortechnologie vanuit Noord-Nederland worden bedacht,
ontwikkeld en internationaal vermarkt.
Life sciences
Life sciences zijn technologische kennisgebieden gericht op het
bereiken van een hogere levensstandaard door onder andere het
ontwikkelen van nieuwe medicijnen, nieuwe behandelingsmethoden
van ziektes, schonere industriële processen en milieu, verbeterde
enzymen en nieuwe voedingsmiddelen. In Groningen is binnen de life
sciences ook de nanoscience van grote betekenis. Nanoscience wordt
internationaal beschouwd als de meest innovatieve ontwikkeling in de
wetenschap op dit moment. De kennisbasis wordt gevormd door de
Rijksuniversiteit Groningen (RuG), het Universitair Medisch Centrum
Groningen (UMCG) en het Van Hall Instituut in Leeuwarden.
Het life sciences cluster in het Noorden kan verder uitgroeien tot een
vooraanstaand cluster in Nederland. Hiertoe zal het organiserend
vermogen en de kennistoepassing bijvoorbeeld bij technostarters
moeten worden bevorderd. Zo kent de stad Groningen, na Leiden en
samen met Amsterdam met 30 bedrijven reeds de grootste concentratie
aan life sciences bedrijvigheid in Nederland. Relevante ontwikkelingen
zijn onder andere zichtbaar in Lifelines (kennisopbouw via de
Biomedische Databank Noord-Nederland uitmondend in het ontstaan
van nieuwe bedrijven), de samenwerking tussen bedrijfsleven en de
universiteiten van Twente, Wageningen en Groningen in het kader van
Nano 4 vitality, waarbij de universiteiten in opdracht van bedrijven
onderzoek uitvoeren, en het Bioreactor Development Center, als brug
tussen het fundamentele onderzoek op het gebied van life sciences en
praktijktoepassingen in de agrofood sector.
Chemie
Het chemisch cluster in Noord-Nederland telt ruim 300 bedrijven
en 9.000 werknemers. Alleen het chemiepark in Delfzijl en het
Emmtec Industry & Businesspark in Emmen bieden in totaal reeds
aan zo’n 3.400 personen werk. Het gaat om grote productieplants
van grote internationals zoals Akzo-Nobel, DSM, Novéon en Teijin.
De afzetmarkt is voornamelijk internationaal (ruim 65% wordt
geëxporteerd). Naast chemische complexen zijn er energie en serviceunits.
De aanwezigheid van grondstoffen (pekel en aardgas), ligging
aan zee (Delfzijl), personeel, (milieu)ruimte en schaalvoordelen zijn
belangrijke vestigingsvoorwaarden. Noord-Nederland streeft naar een
verdere uitbouw van het chemiecluster in Delfzijl door onder meer
de aanleg van een ethyleenleiding via Gelsenkirchen en Bremerhaven
naar Delfzijl via PPS-constructie. Andere private initiatieven die deze
groeisector een impuls kunnen geven zijn bijvoorbeeld de beoogde
bouw van een ethyleenfabriek en een PVC-fabriek.
Agribusiness
De agribusiness zal in de traditionele keten inzetten op nieuwe
producten met hoge toegevoegde waarde en op nieuwe duurzame
processen die kosteneffectiever zijn. Ingezet zal worden op systeeminnovaties
(agro-innovaties). Belangrijke industriële sectoren zijn
de zuivelindustrie (Royal Friesland Foods), suikerproducerende
industrie (CSM en COSUN) en aardappelzetmeelindustrie (AVEBE).
Bij systeeminnovaties is overlap met de andere kansrijke sectoren
zoals Energy Valley, (multi)sensortechnologie en Life Sciences. Zo kan
de agribusiness een bijdrage leveren aan het verminderen van onze
afhankelijkheid van fossiele brandstoffen, bijvoorbeeld door middel
van bio-vergassing en bioraffinage. In de Strategische Agenda van
Noord-Nederland is aangegeven dat men de concurrentiekracht van
de agribusiness wil versterken door het ondersteunen van innovaties,
onder meer door het faciliteren van nieuwe samenwerkingsvormen
tussen ketens onderling en kennisinstellingen en door het uitwerken
van kansrijke clusters. Ook interdisciplinaire samenwerking (bijv.
agroketens met chemie en farma) is mogelijk. Mogelijke initiatieven
gericht op de stimulering van de agribusiness zijn de ontwikkeling van
een energieleverende, lichtdichte kas alsmede de oprichting van een
virtueel Koolhydraten Kenniscentrum en een Multipurpose biorefinery
complex (energie efficiënte droogprocesssen van natte biomassastromen).
14 Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013

Toerisme
Mede dankzij de grote landschappelijke en cultuurhistorische
waarden is Noord-Nederland een aantrekkelijk gebied voor toeristen.
De toeristische sector telt momenteel zo’n 70.000 banen, maar de
potenties om uit te groeien naar een van de toptoeristische gebieden
in Noordwest-Europa zijn nog niet benut. Met nieuwe innovatieve
toeristische producten kan de regio opgewaardeerd worden ten
behoeve van de groeiende groep toeristen die een goede bestemming
zoeken op korte afstand van Noordwest-Europese metropolen. Voor
de toeristische sector liggen er kansen in innovatieve (cross-sectorale)
conceptontwikkeling en het benutten van moderne media, waarbij
met name het aanbieden van nieuwe diensten een belangrijk verschil
kan maken in de vakantiekeuze. Mogelijke ontwikkelingen die de
toeristische sector in Noord-Nederland een verdere impuls kunnen
geven zijn de beoogde realisatie van een circuit gerelateerd attractiepark
(TT-circuit), de ontwikkeling van gezondheids- en zorgtoerisme,
en het Friese Meren project.
Metaal/scheepsbouw
In Noord Nederland zijn 3.000 bedrijven gevestigd die zich bezig
houden met metaal/scheepsbouw. Tezamen zijn ze goed voor
ongeveer 35.000 arbeidsplaatsen. De innovatieve drive binnen deze
sector uit zich onder meer in de kenniscentra gericht op jachtbouw en
lichte constructies, hydrauliek en roestvaststaal. Daarnaast zijn er op
korte termijn plannen voor onder andere het
opzetten van een kenniscentrum scheepsbouw en een kenniscentrum
mechatronica. Door het bedrijfsleven is de bereidheid tot investeren
in deze innovatieve ontwikkelingen aangegeven. In de periode tot
2013 zullen nog meer plannen worden ontwikkeld om de bedrijfstak
op een nog hoger niveau te brengen.
Commerciële zorg
Zorg wordt steeds vaker gezien als een factor van economische
betekenis. In aanvulling op de reguliere verzorgingstaak bestaan
in het Noorden aanknopingspunten om economisch stuwende
activiteiten te ontwikkelen op het gebied van zorg. Met name de
gevolgen van de vergrijzing zullen leiden tot een sterke toename van
de vraag naar zorg en aanverwante diensten. De combinatie met de
rust en ruimte die Noord-Nederland kenmerken als ook de toeristische,
recreatieve en culturele mogelijkheden bieden juist het Noorden
grote kansen om op deze vraag in te spelen.
De ontwikkeling van de commerciële zorg staat overigens nog in de
beginfase. Als het gaat om marktontwikkeling wordt gedacht aan de
hoofdgroepen gezondheid & preventie, medische behandeling en
verzorging & verblijf.
Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013
15

1.3.2 Innovatievermogen en
ondernemerschap
Starters en ondernemerschap
Het aantal starters is een belangrijke indicator voor de
economische ontwikkeling in een regio. Het geeft aan hoe
het is gesteld met het vertrouwen in de economie en de
aanwezige ondernemingszin en biedt een mogelijkheid
om de regionale werkgelegenheid te vergroten. Naast
startende ondernemingen kan de werkgelegenheid ook
toenemen door banengroei bij bestaande bedrijven, als
gevolg van nieuwe activiteiten zoals de oprichting van
nevenvestigingen en dochterondernemingen. De groei van
het aantal bedrijfsvestigingen lag in 2005 in het Noorden
met een groeicijfer van 3% relatief gezien op hetzelfde
niveau als de landelijke groei. Over een langere termijn
lag het gemiddelde groeipercentage tussen 2002 en 2005
in Noord-Nederland ongeveer 1 procentpunt hoger dan
landelijk.
Starters hadden hier een belangrijk aandeel in, alhoewel
in de jaren van economische teruggang wel een duidelijke
daling kon worden waargenomen in het percentage
starters (zie ook figuur 1.10). In Nederland zijn in 2004
65.000 bedrijven opgericht, waarvan zo’n 6.000 bedrijven
in Noord-Nederland. De meeste bedrijven werden
opgericht in de sectoren bouw, handel en dienstverlening.
Vooral de vier grote noordelijke steden onderscheiden zich
in positieve zin met een bovengemiddeld aandeel starters
in de totale bedrijvenpopulatie. Verder zijn met name in
Drenthe de afgelopen jaren veel bedrijven toegetreden,
waardoor de productiestructuur in de toekomst wellicht
positief zal veranderen.
Figuur 1.10 Aandeel starters (in % van het aantal bedrijfsvestigingen)
12,00
10,00
8,00
6,00
4,00
2,00
0,00
1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004
Bron: Kamers van Koophandel/Handelsregister
R&D
Innovatie is een belangrijke voorwaarde voor economische
groei. Aangezien Noord-Nederland de internationale
concurrentiestrijd niet kan winnen op basis van kosten, is
het van levensbelang om te investeren in technologische
vernieuwing. Noord-Nederland heeft op dit gebied echter
nog een inhaalslag te maken ten opzichte van de rest van
Nederland. De uitgaven aan Research & Development
(R&D) zijn in het Noorden veel lager dan in Nederland
als geheel (met de vier grote steden en vooral de stad
Groningen als positieve uitzondering). In 2003 bedroegen
de uitgaven 536 miljoen euro in Noord-Nederland, terwijl
de R&D-uitgaven in Nederland 8 miljard bedroegen.
Noord-Nederland heeft daarmee een relatief klein aandeel
(ruim 6%) in de totale R&D-uitgaven in Nederland (zie
figuur 1.11). Wanneer deze uitgaven worden uitgedrukt als
percentage van het Bruto Regionaal Product is de achterstand
duidelijk: waar in Nederland gemiddeld 1,9% van
Bruto Nationaal Product aan R&D wordt uitgegeven, is dit
in het Noorden slechts 1,3%.
Drenthe Friesland Groningen Nederland
16 Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013

Figuur 1.11 R&D-uitgaven ten opzichte van totale uitgaven in
Nederland in 2003
7%
6%
5%
4%
3%
2%
1%
0%
1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
Drenthe Friesland Groningen Noord Nederland
Bron: CBS
Met name op het eerste criterium blijft Noord-Nederland
relatief achter. Dit blijkt bijvoorbeeld uit een indicator
als het aantal patenten. Zo had Noord-Nederland in
2003 slechts een aandeel van 3,7% in het aantal door
Nederland aangevraagde patenten (Eurostat). Ook als
het gaat om het aantal high tech banen binnen industrie
en dienstverlening is sprake van een achterstand. Binnen
Noord-Nederland bestaat 6,7% van de werkgelegenheid uit
dit soort arbeidsplaatsen, tegenover ruim 7,3 % landelijk
(Eurostat, 2006). Er zijn niet veel bedrijven die een
belangrijke speler zijn op de wereldmarkt. Uitzonderingen
kunnen de groeisectoren Energy Valley, watertechnologie
en (multi)sensortechnologie zijn die in het Noorden sterk
vertegenwoordigd zijn en in het kader van Pieken in de
Delta zijn aangewezen als sleutelgebieden (zie 1.3.1).
Met name het bedrijfsleven in Noord-Nederland blijft
relatief achter. Waar het bedrijfsleven in Nederland goed is
voor 57% van de totale R&D-uitgaven, ligt dit percentage in
het Noorden op bijna 52%. De rest van de uitgaven komt
voor rekening van de universiteit en kennisinstellingen.
Een gedeeltelijke verklaring hiervoor ligt in het feit dat de
R&D-afdelingen van de meeste grote multinationals, die in
Nederland de meeste R&D voor hun rekening nemen, niet
in het Noorden zijn gevestigd.
Om te beoordelen of Noord-Nederland een innovatieve
regio is moet overigens naar meer criteria worden gekeken
dan alleen de uitgaven aan R&D. Zo worden in de rijksnota
Pieken in de Delta van het ministerie van Economische
Zaken de volgende kenmerken van innovatieregio’s
genoemd:
• Aanwezigheid van een bovengemiddeld aantal wereldwijd
concurrerende, innovatieve bedrijven.
• Hoge organisatiegraad van alle partijen rond het thema
innovatie.
• Aanwezigheid van kennisinfrastructuur van hoog
niveau.
Creatieve economie
Belangrijk in de kenniseconomie zijn ondernemerschap
en creativiteit. De creatieve industrie is in toenemende
mate van belang voor de levendigheid en economische
bloei van een regio. Creatieve industrie zorgt voor vernieuwing
en onderscheidend vermogen van de economische
producten. Hierbij gaat het om bedrijven op het gebied
van onder meer architectuur, reclame, multimedia,
vormgeving en kunst. De creatieve werkgelegenheid
concentreert zich over het algemeen in de grotere steden
van Nederland. Van de noordelijke steden scoort landelijk
gezien vooral de stad Groningen goed als gekeken wordt
naar het aantal vestigingen en de werkgelegenheid in de
creatieve industrie (Etin, Creatieve pijler onder de Noord-
Nederlandse economie, 2005). Binnen Noord-Nederland
neemt Groningen met 1.850 vestigingen bijna een vijfde
van alle bedrijven in de creatieve industrie voor haar
rekening en kent de stad met meer dan 12.000 banen
de belangrijkste concentratie van creatieve werkgelegenheid
(tegen 40.300 banen in heel Noord-Nederland).
Overigens vestigen zich ook in Friesland, als ‘voortuin’ van
Amsterdam, relatief veel creatieve bedrijven.
Exportgerichtheid
De bedrijven in Noord-Nederland zijn verhoudingsgewijs
weinig investeringsbereid en exportgericht. De lage
mate van exportgerichtheid is een probleem van alle drie
noordelijke provincies. Dit heeft mede te maken met
de ongunstige sectorstructuur. Zo is de transport- en
Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013
17

distributiesector in Noord-Nederland bijvoorbeeld ondervertegenwoordigd,
terwijl juist deze sector profiteert van
de toename van de wederuitvoer naar het buitenland.
Erg opvallend is dat juist de drie grensregio’s in dit gebied,
Oost-Groningen, Delfzijl en omgeving en Zuidoost-
Drenthe, in de landelijke top vijf van slechtst scorende
regio’s eindigen. Het gebrek aan grote steden in deze
regio’s kan hiervoor de verklaring zijn. Zo vestigen
distribuerende bedrijven zich bijvoorbeeld vaak in of nabij
een grote stad.
Een lichtpunt betreft overigens de ontwikkeling van de
export binnen Noord-Nederland. Deze lag in 2005 met
een groei van 1,7% in Groningen en Friesland boven het
Nederlands gemiddelde van 1,5%. De ontwikkeling in
Drenthe was gelijk aan het Nederlands gemiddelde.
1.3.3 Vestigingsklimaat
Bedrijfslocaties
De uitgifte van bedrijventerreinen (exclusief zeehavens)
per werkzame persoon lag in Noord-Nederland in de
afgelopen jaren op een hoger niveau dan in Nederland
als geheel. Hoewel de uitgifte zowel op noordelijk als
nationaal niveau sinds halverwege de jaren negentig
is gehalveerd, blijkt hieruit de relatief grote aantrekkingskracht
van Noord-Nederland als vestigingsregio.
De grootste bedrijventerreinen in het Noorden bevinden
zich in de grote steden. Het Noorden heeft in het
algemeen voor de komende jaren nog voldoende mogelijkheden
als het gaat om bedrijventerreinen. De uitgifte
blijft de komende jaren naar verwachting qua kwantiteit
op voldoende niveau. Nieuwe mogelijkheden doen
zich bijvoorbeeld voor in het landelijke gebied, waar
vrijkomende agrarische bedrijven mogelijkheden kunnen
bieden voor vestiging van dienstverlenende bedrijven.
Figuur 1.12 geeft een indruk van de ontwikkeling van de
voorraad uitgeefbaar bedrijventerrein in Noord-Nederland.
tegen te gaan en de terreinen geschikt te houden. Naast
het normale proces van veroudering geldt bovendien
dat de eisen die door bedrijven aan hun vestigingsplaats
worden gesteld steeds hoger worden, terwijl ook de aard
van de bedrijvigheid in de tijd verandert. Met het oog op
die laatstgenoemde ontwikkelingen geldt ook voor nieuwe
bedrijfslocaties dat deze aan zullen moeten sluiten op de
eisen van specifieke bedrijvigheid.
Het aanbod aan kantoorruimte is in 2002 sterk gestegen,
met name in de provincies Groningen en Friesland.
De jaren daarna is het aanbod op een hoog niveau
gebleven, hoewel een lichte daling waarneembaar is (zie
figuur 1.13). De kantorenmarkt in het Noorden is vrijwel
volledig geconcentreerd binnen de steden. Circa driekwart
van de kantoren is gevestigd binnen de gemeentegrenzen
van de steden Leeuwarden, Emmen, Groningen en Assen.
Het toenemende aandeel van de kantorenmarkt in het
totale aanbod van werklocaties hangt samen met het
stijgende aandeel van de dienstensector in de economie.
Het overgrote deel van de zakelijke dienstverlening bevindt
zich in het Noorden in de steden.
Figuur 1.12 Direct uitgeefbaar bedrijventerrein in 2005 in hectare
1400
1200
1000
800
600
400
200
0
2001 2002 2003 2004 2005
Drenthe Friesland Groningen
Bron: Arcadis
Overigens moet een nuancering worden gemaakt ten
aanzien van de kwaliteit van de bedrijventerreinen. Met
name voor de bestaande bedrijventerreinen geldt dat
aandacht voor de kwaliteit essentieel is om veroudering
18 Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013

Figuur 1.13 Aanbod kantoorruimte in m 2
bijvoorbeeld via het meerjarenprogramma Kolibri OVnetwerk.
100000
80000
60000
40000
20000
0
1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004
Drenthe Friesland Groningen
Bron: Arcadis
Ten aanzien van de digitale bereikbaarheid tot slot kan
worden vastgesteld dat in het Noorden een goede ICTinfrastructuur
aanwezig is. Dit geldt met name voor grote
steden als Groningen en Leeuwarden, die de aggregatiepunten
van het internetverkeer uit hun verzorgingsregio
vormen en waar een groot deel van de noordelijke ICTbedrijven
is gevestigd. Met de aanwezige ICT-voorzieningen
wordt vooral aan bedrijven en instellingen uit de
onderwijssector, de gezondheidszorg, de overheid en
de zakelijke dienstensector een belangrijke voorwaarde
geboden om in de kenniseconomie te functioneren.
Bereikbaarheid
De bereikbaarheid is voor bedrijven één van de belangrijkste
reden om een bepaalde locatie als vestigingsplaats
te kiezen. De bereikbaarheid van Noord-Nederland
kan vanuit meerdere invalshoeken worden belicht. De
congestieproblematiek in Noord-Nederland is veel minder
groot dan in de rest van Nederland en met name de
Randstad. Dit heeft een positief effect op de aantrekkingskracht
van het Noorden als vestigingsplaats. Er bestaan
echter wel degelijk problemen met betrekking tot de
mobiliteit in Noord-Nederland. Zo is in verband met de
lage bevolkingsdichtheid het hoofdwegennet aanzienlijk
minder uitgebreid dan in andere delen van Nederland,
zijn er relatief veel 60- en 80-kilometerwegen en beschikt
het Noorden over minder spoorverbindingen dan andere
regio’s. De grote afstand tot veel andere delen van het land
speelt de noordelijke economie parten.
Vooral de bereikbaarheid in en rond de grote noordelijke
steden verdient in het Noorden aandacht. Daar is sprake
van urgente of dreigende problemen en zijn investeringen
noodzakelijk. Voor de capaciteitsproblemen op het traject
Zwolle-Meppel wordt door het rijk en de regio de komende
jaren gewerkt aan een structurele oplossing. Resterende
knelpunten in de hoofdverbindingsassen waar de komende
periode nog een oplossing voor moet worden bereikt zijn
de knooppunten van de Zuidelijke Ringweg Groningen en
het knooppunt A6/A7 bij Joure/Heerenveen. Naast investeringen
in het wegennetwerk voorziet Noord-Nederland
vooral investeringen in hoogwaardig openbaar vervoer,
Strategische ligging
Met een rechtstreekse relatie met de bereikbaarheid
van Noord-Nederland speelt ook de ligging van Noord-
Nederland een belangrijke rol voor het vestigingsklimaat.
Het Noorden kan met name profiteren van haar
gunstige ligging tussen economische kerngebieden als
de Randstad en Noord-Duitsland alsmede de daarachter
gelegen gebieden in Scandinavië. Zo zijn de economische
kernzones, waar wonen en werken zich concentreren,
goed verbonden met internationale transportassen in deze
richting door de hoofdwegen A6/A7 (Randstad-Groningen-
Duitsland) en A28/A37 (Randstad-Emmen-Duitsland), de
hoofdvaarweg Lemmer-Delfzijl en de havens van Delfzijl
en Harlingen.
Noord-Nederland vormt dan ook een belangrijke
verbindende schakel op de zich ontwikkelende Europese
Noordelijke Ontwikkelingsas (NOA). Deze strekt zich
uit van de Randstad via Noordwest Duitsland tot aan
Scandinavië, de Baltische staten en Rusland. De NOA
wordt vanaf 2006 verder fysiek versterkt door het gereedkomen
van de A37 (Hoogeveen-Emmen) in Duitsland tot
aan de A31 (Emden-Ruhrgebied).
De Noordelijke Ontwikkelingsas is voor Nederland zeer
interessant wat betreft de economische groei die er plaatsvindt
en de markten waarin de groei zit. De oostwaartse
uitbreiding van de EU biedt kansen en nieuwe perspectieven
voor Nederland om onder meer de logistieke dienstverlening
aan Noord- en Oost-Europa verder uit te bouwen.
Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013
19

Er bestaan goede kansen om hier juist vanuit Noord-
Nederland met congestiearme, multimodale ontsluitingsmogelijkheden
verder bij aan te haken. De Eemsdelta
heeft hiervoor bijvoorbeeld een goede ligging en kan als
(water)poort dienen naar het Noord- en Oost-Europa.
De verdergaande internationalisering, onder meer door de
toetreding van nieuwe EU-lidstaten, maakt dat de relatieve
ligging van Noord-Nederland verbetert. Noord-Nederland
heeft een grote potentie als schakelfunctie tussen de
Randstad en Noordoost-Europa die moet worden benut.
Meer in het algemeen geldt dat de internationale dimensie
voor de Nederlandse en de Noord-Nederlandse ruimtelijk-economische
ontwikkeling steeds belangrijker wordt.
Door allianties aan te gaan met andere Europese regio´s
die aansluiten op de specifieke competentiegebieden van
Noord-Nederland kan het Noorden de eigen regionale
ontwikkeling verder stimuleren.
bevolking is met 10% in geen enkele Nederlandse regio
zo hoog als in de regio Overig Groningen, waartoe de
stad Groningen behoort. Logischerwijs leidt dit tot een
relatief hoog opleidingsniveau van de beroepsbevolking.
In Friesland daarentegen zijn weinig opleidingsmogelijkheden.
Alleen in Leeuwarden is er de mogelijkheid tot het
volgen van hoger beroepsonderwijs. Dit geldt ook voor
Drenthe. De enige Drentse Hogeschool (Emmen) is met
2.150 studenten één van de kleinste in Nederland.
Woonklimaat
Het woonklimaat in Noord-Nederland is overwegend
aantrekkelijk. In het bijzonder de zogenaamde
Noorderruimte is een belangrijke factor. Noord-Nederland
kenmerkt zich door veel rust en ruimte, door een groot
aandeel landelijk gebied. Natuurgebieden en recreatiewater
zijn in ruime mate aanwezig, zoals ook wordt toegelicht in
paragraaf 1.5.
Door het versterken van de sleutelsectoren kan Noord-
Nederland een actieve rol spelen in Noord-Europese
economische- en kennisnetwerken. Zo kan het nationaal
stedelijk netwerk Groningen-Assen de springplank
richting Scandinavië worden op het gebied van onder meer
logistiek, handel en telematicadiensten. Samenwerking
over de grens met Noordwest-Duitsland biedt mogelijkheden
voor dynamische ontwikkelingen in infrastructuur,
bedrijfsleven en innovatie. Voor het noordelijke bedrijfsleven
doen zich tal van investeringsmogelijkheden voor
om te participeren in de economische groei en herstructurering
in het noordwesten van Duitsland, gestimuleerd
door grootschalige infrastructuurprojecten en innovatiebeleid
aldaar.
Arbeidsaanbod
Een andere belangrijke reden voor bedrijven om zich
in een bepaalde regio te vestigen is het opleidingsniveau
van potentiële werknemers. Dit wordt voor een
groot deel bepaald door de aanwezigheid van HBO
en universitaire instellingen. Daarnaast bieden die
instellingen mogelijkheden voor bedrijven om gebruik te
maken van studenten voor stages en onderzoeken en het
vergaren van kennis. Met de Rijksuniversiteit Groningen
en de Hanzehogeschool heeft Groningen twee belangrijke
troeven in handen. Het aandeel studenten in de totale
Verder draagt de beschikbaarheid van voldoende woningen
tegen een betaalbare prijs draagt positief bij aan het
woonklimaat. Culturele en recreatieve voorzieningen
concentreren zich verder vooral in de steden. Steden als
Groningen, Emmen, Assen en Leeuwarden kennen een
behoorlijk cultureel en recreatief aanbod en hebben een
belangrijke winkel- en zorgfunctie. In de landelijke kernen
vormt juist de verschraling van het voorzieningenniveau
een bedreiging.
Milieu
De noordelijke provincies zijn relatief dunbevolkt en
landelijk van karakter en kennen een milieusituatie die
beter is dan gemiddeld in Nederland. Dit is recent nog
vergeleken in het onderzoek van de Rabobank (Visie op
provinciale dynamiek, 2005), die zich baseert op cijfers
van diverse bronnen. Daaruit blijkt dat de provincies in
Noord-Nederland in het algemeen goed scoren op diverse
milieu-indicatoren.
Zo is de uitstoot van schadelijke stoffen door industrie en
verkeer in Noord-Nederland beperkt evenals de geluidsbelasting.
Auto- en treinverkeer in de drie provincies komt
relatief minder voor, evenals overlast als gevolg van grootschalig
vliegverkeer en grote industriële complexen. Verder
scoren de noordelijke provincies in het algemeen bijvoor-
20 Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013

eeld goed als het gaat om afvalkosten en afvalscheiding.
Ook de landbouwsector zorgt in Noord-Nederland voor
relatief weinig milieuproblemen. De provincies kenmerken
zich door veel landelijk gebied en weinig intensief grondgebruik
van de landbouwbedrijven. Het gedeelte van
het landbouwareaal dat in dienst staat van de veeteelt
blijft in Drenthe en Groningen ver onder het Nederlands
gemiddelde. Dit vertaalt zich bijvoorbeeld in een relatief
lage mestproductie per vierkante kilometer. Uitzondering
is Friesland dat boven het Nederlands gemiddelde zit.
Daar tegenover staat dat de bodem in Friesland weinig
tot matig gevoelig is voor opname van mest. Het lage
grondwaterpeil vormt in Noord-Nederland in de vorm van
verdroging een bedreiging.
1.4 Sterke steden
Zoals ook in de voorgaande paragrafen met regelmaat is
opgemerkt nemen de grote steden op veel onderwerpen
een opvallende positie in. Het gaat in het bijzonder om
de vier grootste steden Assen, Emmen, Groningen en
Leeuwarden (de zogenaamde NG4). Zij nemen door de
concentratie van bedrijvigheid, kennisinstellingen en
arbeidskrachten een belangrijke positie in de noordelijke
economie in en zijn de voornaamste bron voor
economische groei en vernieuwing. De omliggende
gemeenten profiteren van de ontwikkeling van de grote
steden. Tegelijkertijd kunnen deze grote steden niet zonder
de omliggende gemeenten. Veel onderwerpen beperken
zich immers niet tot één gebied. Daarom wordt intensief
samengewerkt op tal van terreinen, in het bijzonder binnen
de economische kernzones zoals het Nationaal Stedelijk
Netwerk Groningen-Assen.
Met 26% van de inwoners in Noord-Nederland zijn
de vier grote steden bijvoorbeeld goed voor 38% van
de arbeidsplaatsen. De vier grote steden tellen samen
570 banen per 1.000 inwoners, terwijl voor heel Noord-
Nederland een gemiddeld aantal banen van slechts 385
per 1.000 inwoners geldt. Ook het aanbod aan kantoorlocaties
concentreert zich voor 75% in de vier steden.
Daar staat tegenover dat ook het aantal werklozen meer
dan evenredig in deze steden aanwezig is (ruim 34%) en
ook de armoede relatief groter is. De volgende tabel vat de
kerncijfers nog eens samen:
Figuur 1.14 Kerncijfers grote steden (2004)
Inwoneraantal
(bron: CBS)
Beroepsbevolking
(bron: CBS)
Arbeidsplaatsen
(bron: PWR)
Groei werkgelegenheid 2000-2004
(bron: LISA)
Aantal NWW-ers (absoluut)
(bron: CWI)
Aantal NWW-ers (procentueel)
(bron: CWI)
Groningen Leeuwarden Assen Emmen NG4 Noord-
Nederland
179.200 91.350 61.900 108.350 440.800 1.698.850
85.700 41.700 31.500 48.000 206.900 755.000
124.850 54.700 30.550 41.100 251.200 653.700
1,5% 2,2% 1,9% 0,1% 1,5% 1,3%
12.432 6.827 3.740 7.600 30.599 88.907
14,5% 16,4% 11,9% 15,8% 14,8% 11,8%
Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013
21

Wanneer wordt gekeken naar de economische betekenis
van het vier steden in de sectorstructuur, valt met name
de positie van de dienstverlening op. De dienstensectoren
zijn in het Noorden hoofdzakelijk geconcentreerd in
de vier grote steden Leeuwarden, Emmen, Groningen
en Assen. Zo is 53% van de zakelijke dienstverlening in
Noord-Nederland in de deze vier steden gevestigd. Juist
dankzij de groei in de zakelijke dienstverlening in deze
steden heeft de werkgelegenheid in Noord-Nederland
in de afgelopen jaren toch een min of meer vergelijkbaar
groeitempo laten zien als op het landelijke niveau.
Wanneer breder wordt gekeken naar stuwende bedrijvigheid
(industrie, handel, zakelijke dienstverlening, vervoer
en communicatie) blijkt de vier steden ongeveer 37% voor
hun rekening nemen.
De in gang gezette modernisering van de sectorstructuur
in het Noorden begint zijn vruchten af te werpen. De ten
opzichte van andere Nederlandse steden beperkte congestieproblematiek
waarmee de noordelijke steden te maken
hebben is in dat opzicht een belangrijk concurrentievoordeel
(hoewel de bereikbaarheid steeds meer onder druk
komt). Ook de aanwezigheid van kennisinfrastructuur
speelt mee. De kennisinfrastructuur in Noord-Nederland
is vooral geconcentreerd binnen de grote vier steden.
Groningen is de vierde studentenstad van Nederland.
De Rijksuniversiteit Groningen heeft met 20.930 studenten
een belangrijke rol in de kennisinfrastructuur. Daarnaast
zijn er in de Noord-Nederlandse steden diverse HBOinstellingen
gevestigd.
Deze kennisinfrastructuur – inclusief de kennisinstellingen
die in de nabijheid van de onderwijsinstellingen tot ontwikkeling
zijn gekomen – zorgt niet alleen voor een groot
aandeel hoger opgeleiden in de steden, tevens spelen de
kennisinstellingen een belangrijke rol bij de kennistransfer
richting de bedrijven, in het bijzonder het MKB. Daarnaast
gaat van de aanwezigheid van de kennisinstellingen een
grote aantrekkingskracht uit op kennisgeoriënteerde
bedrijven, die in de buurt van de kennisinstellingen gevestigd
willen zijn. Binnen de verschillende steden bestaan
diverse plannen om hier op in te spelen. Zo bestaan in
Groningen en Leeuwarden bijvoorbeeld plannen voor
verdere clustering van bedrijvigheid op het gebied van
life sciences rond het Universitair Medisch Centrum
Groningen en het Van Hall Instituut, terwijl Emmen
zich bijvoorbeeld richt op een kenniscampus rond de
Hogeschool Drenthe.
Overigens bestaan gelet op de sectorstructuur ook
verschillen tussen de vier steden. Van de grote steden in
het Noorden heeft de stad Groningen zich in de afgelopen
jaren sterk ontwikkeld als het regionale centrum voor
zakelijke diensten. Leeuwarden wordt gekenmerkt door
onder meer een sterke financiële sector, maar ook het
aandeel van het openbaar bestuur neemt toe. Assen
kenmerkt zich door een sterke oververtegenwoordiging van
werkgelegenheid in de gezondheidszorg, terwijl bij Emmen
met name het grote aandeel van de industrie opvalt
alsmede het relatief grote aandeel van de (glas)tuinbouw.
Het bovenstaande vertaalt zich ook in de bedrijvendynamiek.
De ontwikkeling van het aantal bedrijfsvestigingen
is in de steden bovengemiddeld, zoals
zichtbaar is in figuur 1.15.
Figuur 1.15 Ontwikkeling bedrijfsvestigingen 2000-2004
Bron: LISA
Voorts zijn de steden de plaatsen waar de belangrijkste
voorzieningen aanwezig zijn, bijvoorbeeld op het gebied
van cultuur, zorg en winkelfuncties. Logischerwijs hebben
de steden dan ook een belangrijke verzorgingsrol voor de
regio. Ook toeristische en recreatieve voorzieningen zijn
ruimschoots aanwezig. Voorbeelden zijn grote publiekstrekkers
als de monumentale binnensteden van Groningen
en Leeuwarden, het Dierenpark Emmen, het Groninger
Museum en het TT-circuit van Assen. Er zijn voldoende
voorwaarden aanwezig om in de toekomst deze functies
uit te breiden. Verder beschikken de steden over enkele
22 Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013

moderne evenementencomplexen, in het bijzonder het
Expo Centrum FEC in Leeuwarden en het Martiniplaza
in Groningen. Groningen staat landelijk gezien op de
vijfde plaats wat betreft het aantal landelijke bezoekers.
Begin 2007 zal bij het TT-circuit in Assen een nieuwe
evenementenhal worden opgeleverd.
De typisch grootstedelijke problematiek (Emmen,
Groningen en Leeuwarden zijn aangewezen binnen het
nationale Grotestedenbeleid) is in de noordelijke steden
relatief beperkt. Alleen Groningen heeft meer te maken
met de meer typische stadsproblematiek, zoals meer
geweldsdelicten en vernielingen, sociale uitsluiting en
armoede. Deze problematiek treedt veel minder op in de
overige NG4-steden.
1.5 Vitaal platteland
Noord-Nederland wordt gekenmerkt door een relatief
groot aandeel landelijk gebied. Deze ‘Noorderruimte’ is
een economische factor die steeds belangrijker wordt.
Het landschap in Noord Nederland – naast Zeeland het
laatste echte platteland dat Nederland rijk is – is nog gaaf,
schoon, rustig en donker.
Noord-Nederland kenmerkt zich als een regio met veel
ruimte, een uniek landschap, een sterke sociaal-culturele
identiteit en een specifieke economie. De regio is rijk
aan landschapselementen, die vaak een grote cultuurhistorische
waarde vertegenwoordigen en die bovendien
nog grotendeels in hun oorspronkelijke context aanwezig
zijn. Noord-Nederland bezit natuur- en landschapswaarden
van nationale en internationale betekenis.
Voorbeelden zijn de wetlands, de Friese meren en – met
een internationaal erkende status – de Waddenzee.
De aanwezigheid in Noord-Nederland van relatief veel
landschappen en nationale parken als Dwingelderveld, het
Lauwersmeergebied en Drents Friese Wold onderstrepen
eveneens de nationale betekenis van de Noorderruimte.
Naast deze natuurgebieden bevindt zich in het Noorden
ook een grote oppervlakte cultuurlandschappen.
Wat betreft de economische positie van het landelijk
gebied geldt dat door (onder meer) automatisering,
een efficiëntere werkorganisatie en schaalvergroting
arbeidsplaatsen verdwijnen en vaak opschuiven naar de
economische kernzones. Het verlies aan arbeidsplaatsen
geldt voor een sector als de landbouw, maar ook voor
dienstverlenende organisaties zoals banken, postkantoren,
scholen en artsen. Op het platteland zijn de effecten
daarvan duidelijk merkbaar: zowel de werkgelegenheid als
het voorzieningenniveau staan onder druk. Om het platteland
vitaal en leefbaar te houden is goede werkgelegenheid
nodig. In vergelijking met de steden in het Noorden
is de modernisering van sectoren hier echter veel minder
doorgevoerd.
Maar het omgekeerde geldt evenzeer: werkgelegenheid
vraagt om een vitale en leefbare omgeving. Anno 2000
beschikte 15 procent van de kernen kleiner dan 3.000
inwoners in het Noorden over ‘basisvoorzieningen’
(huisarts, basisschool, buurtwinkel), landelijk is dat 30%.
Dat wijst op een ongunstige positie van het Noorden.
Als gevolg van het relatief lage voorzieningenniveau
trekken jongeren weg uit het landelijk gebied naar de
centrale steden. Deze uitholling van de samenleving leidt
tot een versnelde vergrijzing van het landelijke gebied.
Noord-Nederland beschikt over een relatief moderne
landbouwsector met een goede relatie met de
agribusiness. De sector landbouw is logischerwijs sterk
vertegenwoordigd op het platteland in Noord-Nederland.
De (grondgebonden) landbouw heeft in het landelijk
gebied met de bijbehorende agro-industrie relatief een
groot aandeel, zowel in ruimtelijk opzicht als uit het
oogpunt van werkgelegenheid. Zo’n 80% van de grond
wordt agrarisch gebruikt. Waar in Nederland steeds meer
landbouwgrond een andere bestemming krijgt, is het
percentage in Noord-Nederland redelijk gelijk. Wel is een
verschuiving waar te nemen: het ruimtegebruik van de
tuinbouw en veehouderij groeit sterk, dat van de akkerbouwbedrijven
neemt af.
Zoals figuur 1.8 eerder al aangaf is de werkgelegenheid in
de landbouwsector in Noord-Nederland ten opzichte van
het landelijk gemiddelde relatief hoog. De werkgelegenheid
in de landbouw laat echter sinds het jaar 2000 een
neergaande lijn zien. Deze afname van de werkgelegenheid
is in Noord-Nederland met 11% overigens geringer
Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013
23

dan de gemiddelde afname van 14% in geheel Nederland.
Dit komt door de groei van de arbeidsintensieve glastuinbouw
in met name de provincie Drenthe, maar ook in de
provincie Friesland waar zich eveneens een concentratie
van glastuinbouw bevindt. Ook de biologische landbouw
maakt een positieve ontwikkeling door en is – hoewel het
belang beperkt is – in Noord-Nederland relatief belangrijker
dan gemiddeld in Nederland. De mechanisatie in
de landbouw heeft naast een daling van de werkgelegenheid
ook geleid tot een schaalvergroting in de sector en
daarmee een daling van het aantal landbouwbedrijven.
Evenals de daling van de werkgelegenheid in de landbouw
is ook deze daling in Noord-Nederland minder sterk dan
in de rest van Nederland (sinds 1995 ruim 15% in Noord-
Nederland tegenover 20 % landelijk).
nuanceren. Zo zijn de achterblijvende uitgaven aan R&D
en de beperkte exportgerichtheid van het bedrijfsleven
belangrijke indicaties dat de noordelijke economie nog niet
is wat ze in de toekomst wil zijn: een meer kennisgeoriënteerde
economie die succesvol opereert in de Europese en
mondiale markt. De aanwezigheid van meerdere kansrijke
bedrijfssectoren en de sterke positie op de Noordelijke
Ontwikkelingsas zijn voorbeelden van aanknopingspunten
die het Noorden heeft om de gewenste ontwikkeling te
realiseren. Met name de steden als ook de economische
kernzones hebben hierin een sleutelrol met hun concentraties
van bedrijven en kennisinstellingen en aantrekkingskracht
als het bijvoorbeeld gaat om voorzieningen. Het
omliggende landelijke gebied vult dit aan met haar grote
natuurlijke en landschappelijke waarde.
De toeristische sector speelt een belangrijke rol in de
economische structuur van Noord-Nederlandse platteland.
Afgelopen jaren is er veel gebeurd aan productontwikkeling.
De toeristische en recreatieve sector is in Noord-
Nederland in 15 jaar, uitgedrukt in werkgelegenheid, met
25 % toegenomen, een ontwikkeling die mede te danken is
aan de aantrekkingskracht van het platteland. Het platteland
van Noord-Nederland is rijk aan unieke landschappen
die een katalysator vormen voor de ontwikkeling van de
toeristische sector, in het bijzonder de verblijfsrecreatie.
Voorbeelden zijn het Waddengebied, de Friese Meren en
de Veengebieden. Daarnaast is het gebied rijk aan unieke
dorpsgezichten en cultuurhistorische monumenten.
Onderstaande SWOT-analyse geeft een meer volledig
overzicht van de situatie in Noord-Nederland, gebaseerd
op de voorgaande paragrafen. De SWOT-analyse is
ingedeeld in een aantal onderdelen, zoals algemene
kenmerken, de arbeidsmarkt, de economische structuur
en het vestigingsklimaat. De belangrijkste kenmerken van
de vier grote steden in Noord-Nederland zijn daarnaast
nog eens afzonderlijk samengevat. Dit met het oog op
hun bijzondere positie in het Noorden én het belang
dat in zowel de Europese verordening als het Nationaal
Strategisch Referentiekader wordt gehecht aan specifieke
aandacht voor de situatie in de steden.
1.6 SWOT analyse
Hoewel de achterstand op de situatie in Nederland als
geheel nog steeds bestaat, heeft Noord-Nederland de
afgelopen jaren een relatief positieve ontwikkeling laten
zien wanneer wordt gekeken naar kernindicatoren als
het Bruto Regionaal Product, de werkloosheid en de
werkgelegenheid. De steden en de economische kernzones
waarvan de steden deel uit maken vormen – als plaatsen
waar bedrijvigheid en werkgelegenheid zich concentreren
– de stuwende kracht achter deze ontwikkeling.
Desalniettemin heeft de Noordelijke economie ook
een aantal kenmerken, die de positieve ontwikkeling
24 Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013

Figuur 1.16 Sterkte-zwakte analyse van Noord-Nederland
Algemene kenmerken
Sterk Kans Zwak Bedreiging
- Sterk gevarieerd landschap met grote - Kwaliteit ruimte belangrijke vestigings-
- Sterke vergrijzing
- Wegtrekken van hooggeschoolden
natuur- en cultuurhistorische waarden plaatsfactor als woon- en werkplaats - Ontgroening
- Beperkte verstedelijking nadeel voor
economische dynamiek
- Vergrijzing betekent toenemende druk op
voorzieningen
Arbeidsmarkt
Sterk Kans Zwak Bedreiging
- Ontwikkeling werkgelegenheid beter dan
Nederlands gemiddelde
- Toename aantal bedrijfsvestigingen,
waaronder startende ondernemers
- Toename werkgelegenheid in economische
kernzones
- Sterkere stijging participatiegraad t.o.v.
Nederlands gemiddelde, met name onder
vrouwen
- Ruimte voor verdere stijging participatiegraad
- Potentieel grote groep hoog opgeleiden
- Relatief lage participatiegraad
- Relatief hoge werkloosheid
- Relatief laag opleidingsniveau
- Minder aanbod op arbeidsmarkt door
vergrijzing en ontgroening
- Niet tijdig kunnen inspelen op groeimarkten
in het buitenland als gevolg
van de sterke oriëntatie op binnenlandse
markt
Economische structuur
Sterk Kans Zwak Bedreiging
- Relatief behoorlijke groei BRP
- Sterke, moderne landbouwsector, ruimte
voor grootschalige landbouw
- Aanwezigheid van een aantal sleutelgebieden
en speerpuntsectoren met internationale
potentie en groeiperspectieven
- Kwaliteit natuur en landschap als basis
voor toeristisch-recreatieve ontwikkeling
evenals aanwezigheid aantal topattracties
- Startende bedrijven als spin off van
kennisinstellingen
- Groei sector zakelijke dienstverlening
- Verdere ontwikkeling sleutelgebieden
en speerpuntsectoren als trekkers van
Noordelijke economie
- Overloop vanuit de Randstad vanwege
beschikbare ruimte
- Uitbouw toeristische sector
- Verbreding agrarische bedrijfsvoering met
nevenactiviteiten (inclusief biologische
landbouw)
- BRP onder nationaal gemiddelde evenals
besteedbaar inkomen
- Ongunstige sectorstructuur: handel en
zakelijke dienstverlening ondervertegenwoordigd
- Geringe bedrijvendichtheid
- Relatief beperkt aantal starters
- Weinig multinationals
- Weinig export
- Relatief weinig uitgaven aan R&D
- Rijksbeleid gericht op versterking nationale
kerngebieden
- Hervorming Europees landbouwbeleid
- Teruggang agrarische sector bedreiging
voor landelijk gebied
- Aantasting voorzieningenniveau landelijk
gebied
Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013
25

Vestigingsklimaat
Sterk Kans Zwak Bedreiging
- Relatief goede ontsluiting en bereikbaarheid
binnen de regio
- Relatief hoge uitgifte bedrijfslocaties
- Aanwezigheid diverse kennisinstellingen
- Lage woningprijzen
- Relatief lage grondprijzen voor bedrijfslocaties
- Goede ICT infrastructuur
- Goede kwaliteit lucht en water, alsmede
natuur en landschap
- Ontwikkeling kennis en innovatie door
aanwezigheid kennisinstellingen
- Goede bereikbaarheid als gevolg van
relatief beperkte congestie
- Goede positie op de as Randstad-Noord-
Nederland- Noord-Europa
- Groen en gezond leven, werken en
recreëren
- Beschikbaarheid werklocaties (kantoren
en bedrijventerreinen)
- Ontwikkeling hoogwaardige woon- en
werkmilieus
- Kwaliteit van de woningmarkt
- Laag voorzieningenniveau landelijk gebied
- Afwezigheid technische universiteit
- Achterblijven innovatief vermogen
- Afstand tot de economische kerngebieden
van Nederland
Grote steden
Sterk Kans Zwak Bedreiging
- Belangrijke centrumfunctie van NG4 voor
noordelijke werkgelegenheid
- Concentratie onderwijs- en kennisinstellingen
- Concentratie van bedrijfslocaties
- Aanwezigheid creatieve sector, m.n. in
Groningen en Leeuwarden
- Sterke positie nationaal stedelijk netwerk
Groningen-Assen
- Beperkte grootstedelijke problemen
- Sterke centrumfuncties op basis van
voorzieningenniveau
- Aanwezigheid meerdere grote publiekstrekkers
- Clustering bedrijvigheid rond kennisinstellingen
- Verdere ontwikkeling creatieve sector,
m.n. in Groningen en Leeuwarden
- Aanwezigheid ICT-interconnectiepunt in
Groningen en Leeuwarden
- Hoge groeicijfers als gevolg van gunstige
sectorstructuur, onder meer sterke
vertegenwoordiging ICT en dienstverlening.
- Concentratie werkloosheid en daarmee
samenhangend armoede
- Verstedelijking bedreigt de ruimtelijke
kwaliteit van het landelijk gebied
- Bezuinigingen op het openbaar vervoer
- Kwaliteit bestaande bedrijfslocaties
behoeft voortdurend aandacht
- Toenemende congestie bedreigt
bereikbaarheid Groningen/Assen en
Leeuwarden
- Beperkte aantrekkingskracht woningmarkt
steden
26 Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013

2. Visie en strategie
In het vorige hoofdstuk is de sociaal-economische situatie
in Noord-Nederland beschreven, resulterend in een SWOT
analyse. Deze gegevens vormen een belangrijke basis voor
enerzijds de visie die de partners in Noord-Nederland hebben
vastgesteld voor de toekomstige regionaal-economische
ontwikkeling en anderzijds de strategie die in het nieuwe
Europese programma wordt gekozen.
In dit hoofdstuk wordt deze visie beschreven (paragraaf 2.1),
gestoeld op de uitgangspunten van de Strategische Agenda
Noord-Nederland 2007-2013. In paragraaf 2.2 wordt in
aansluiting op deze visie de doelstelling van het nieuwe OP
geformuleerd. Opgemerkt wordt dat niet alle doelstellingen
die de visie van Noord-Nederland verwoordt, kunnen worden
gerealiseerd via het OP. Naast financiële grenzen moet ook
rekening worden gehouden met beperkingen die de Europese
regelgeving oplegt. Dit is zichtbaar in de strategie van het OP,
die is beschreven in paragraaf 2.3. Deze strategie geeft weer
op welke onderwerpen het OP een bijdrage moet leveren aan
de verwezenlijking van de visie en doelstelling. Deze strategie
bestaat uit een set van prioriteiten. Paragraaf 2.4 tenslotte
beschrijft een aantal horizontale doelstellingen die centraal
staan in het beleid van de EC en dus ook bij de uitvoering van
het OP een belangrijk accent hebben.
De keuzes zijn samen te vatten in het volgende motto:
Noord-Nederland zet in op een dynamische kenniseconomie,
sterke steden en een vitaal platteland. Daarmee
wordt voortgebouwd op de strategische keuzes die reeds
in 1998 zijn gemaakt voor de periode 2000-2006. Hoewel
de visie enerzijds ‘voortbouwen op’ is, erkennen de drie
provincies tegelijkertijd dat zich de komende jaren nieuwe
uitdagingen voordoen. Uitdagingen die ontstaan door
veranderende omstandigheden en nieuwe verwachtingen.
In de ambitie en visie van Noord-Nederland neemt de ‘mal
en contramal benadering’ een prominente plaats in. De
kernzones (de mal), met daarin de steden centraal, spelen
een belangrijke rol in de economie van Noord-Nederland.
In de kernzones, en dan met name in de vier grote steden,
zijn de stuwende economische activiteiten geconcentreerd
en is sprake van een hoogwaardig voorzieningenniveau
(onderwijs, zorg en welzijn, cultuur). Tegelijkertijd wordt
de leefbaarheid mede bepaald door een vitaal platteland
(de contramal) dat de steden omgeeft. Omgekeerd weet
het vitale platteland zich ook afhankelijk van de voorzieningen
en het werk die zich in de steden concentreren.
Mal en contramal is een uitdrukking van wederzijdse
afhankelijkheid.
2.1 Visie op Noord-Nederland:
ontwikkeling 2007-2013
In hoofdstuk 1 is op basis van de beschrijving van de
sociaal-economische situatie een SWOT-tabel opgesteld.
De sterkten, zwakten, kansen en bedreigingen in Noord-
Nederland zijn van belang om een ontwikkelingsvisie
op middellange termijn te kunnen formuleren. De visie
geeft de richting aan voor de komende jaren en vormt een
belangrijke basis voor de doelstelling en strategie van het
OP Noord-Nederland. In deze paragraaf wordt de ontwikkelingsvisie
geschetst, die gebaseerd is op de visie zoals
die is vastgelegd in de ‘Strategische Agenda voor Noord-
Nederland 2007-2013’.
In dit beleidsdocument zijn de beleidskeuzes op het gebied
van ruimtelijke economie, het woon- en werkklimaat en
de ontwikkeling van het landelijk gebied beschreven.
Daarnaast ziet Noord-Nederland voor zichzelf perspectieven
om een positie in te nemen in de as Randstad-
Noord-Nederland-Noord-Duitsland-Scandinavie.
Noord-Nederland ziet voldoende potentie aanwezig in
deze zogenaamde Noordelijke Ontwikkelingsas (NOA) voor
een groeiend economisch verkeer. In dit kader wil Noord-
Nederland zich profileren met behulp van de sterke en
kansrijke gebieden uit de Strategische Agenda en zoekt
het partners binnen deze as om de kansen verder uit te
bouwen.
Noord-Nederland stelt in haar visie en aanpak niet alleen
ruimtelijk economisch beleid centraal, maar ook duurzame
ontwikkeling, woonklimaat, leefbaarheid en bereikbaarheid.
Dit krijgt vorm in een driesporenbeleid:
• Innovatie en transitie naar een kenniseconomie;
• Concurrerend vestigingsklimaat in stedelijk gebied;
• Vitaal platteland.
Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013
27

De mal en contramal benadering is duidelijk zichtbaar
in dit beleid. Onderstaand zijn de drie sporen nader
uitgewerkt.
Innovatie en transitie naar een kenniseconomie
Noord-Nederland erkent het belang van kennis als dé
productiefactor voor de toekomst. De transitie van een
relatief traditionele industriële productie-economie naar
een kenniseconomie is dan ook de rode draad in de
noordelijke visie. Deze transitie moet via verschillende
wegen bereikt worden. In de allereerste plaats gaat het
daarbij om een totaalvisie, waarbij wordt gekeken naar de
mogelijkheden om innovatie te stimuleren en het daarbij
behorende instrumentarium aan te reiken. Vervolgens
wordt ingezet op innovatie, met name in een aantal
specifieke en kansrijke sectoren in Noord-Nederland.
Het gaat om sectoren die in Noord-Nederland qua
bedrijvigheid en kennisinstellingen sterk aanwezig zijn én
met het oog op de toekomst groeipotentie hebben. Deze
sectoren zijn door de overheden in Noord-Nederland in
samenspraak met hun publieke en private partners eerder
geselecteerd in hun gezamenlijke Strategische Agenda.
Doelstelling is te komen tot een regionale strategie,
waarmee Noord-Nederland zich sterk positioneert in
nationaal en internationaal opzicht.
In Noord-Nederland is een drietal ‘sleutelgebieden’
aangewezen die een rol kunnen spelen op
mondiaal niveau: Energy Valley, het Watercluster en
(multi)sensortechnologie (met als belangrijkste project
ASTRON/LOFAR). In het Kompas programma is de
ontwikkeling van deze sleutelgebieden gefaciliteerd.
Doelstelling is om in de komende periode de in gang
gezette ontwikkeling met kracht voort te zetten. Innovatie
in product, proces en concept vormt hiervoor de sleutel.
Daarnaast kennen de volgende sectoren een groot
innovatiepotentieel en zijn daarom tot ‘speerpuntsectoren’
benoemd: agribusiness, chemie, commerciële zorg, life
sciences, scheepsbouw/metaal en toerisme. Voorwaarde
om tot daadwerkelijke benutting van dit potentieel te
komen, is een verdere versterking van het organiserend
Een sleutelgebied is door het Nationaal Innovatieplatform gedefinieerd als
‘een combinatie van bedrijvigheid en kennis, die de mondiale concurrentie
aankan in een duurzame groeimarkt’.
vermogen in deze sectoren. Per sector zal een gezamenlijke
visie op de kansen voor innovatie en economische
groei ontwikkeld moeten worden. Economische groei
betekent in dit geval niet alleen groei van werkgelegenheid,
maar ook een verbetering van het concurrentievermogen
door een verhoging van de toegevoegde waarde.
De inzet op de kansrijke sectoren impliceert tevens een
versterking van het MKB, aangezien deze 75% van de
werkgelegenheid in Noord-Nederland voor haar rekening
neemt. Daarmee is het MKB de motor van de regionale
economie. Versterking en vernieuwing van het MKB draagt
bij aan de verdere ontwikkeling van kansrijke sectoren en
vice versa. Door deze samenhang is de regio in staat om
innovaties versneld door te voeren en het noodzakelijke
transitieproces te versnellen. Deze visie vertaalt zich in een
aanpak die bestaat uit vijf hoofdlijnen:
• Verbeteren en faciliteren van kennistransfer van kennisinstellingen
naar MKB en vice versa;
• Stimuleren van spin offs van kennisinstellingen;
• Bevorderen van ICT gebruik MKB;
• Vergroting exportgerichtheid MKB;
• Stimuleren investeringsbereidheid MKB.
Tot slot maakt een verbetering van de werking van
de arbeidsmarkt een belangrijk onderdeel uit van de
transitie naar een kenniseconomie van Noord-Nederland.
Versterking van het beroepsonderwijs en een betere
afstemming tussen de beleidsdomeinen economie, arbeid,
onderwijs en zorg zijn belangrijke doelstellingen voor de
komende jaren. Dit moet leiden tot een toename van de
werkgelegenheid, een afname van de werkloosheid, een
stijging van de participatiegraad en een toename van het
opleidingsniveau van de beroepsbevolking. Bovendien
betekenen de toenemende vergrijzing en ontgroening
dat er minder aanbod op de arbeidsmarkt komt, ook hier
moeten passende oplossingen voor worden gevonden.
Concurrerend vestigingsklimaat in stedelijk gebied
Een aantrekkelijk woon- en werkklimaat in steden is een
belangrijke voorwaarde voor verdere economische groei
van geheel Noord-Nederland. De kenniseconomie vindt
haar basis vooral in de steden. Met name de vier grote
steden Assen, Emmen, Groningen en Leeuwarden krijgen
prioriteit. Zij hebben in Noord-Nederland een belang-
28 Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013

ijke centrumfunctie als het gaat om voorzieningen en
bedrijvigheid, terwijl ook de werkgelegenheid en de meeste
kennisinstellingen hier zijn geconcentreerd. Hetzelfde
geldt – hoewel in mindere mate – ook voor de gehele
economische kernzones waarvan de steden deel uitmaken.
Investeren in de kenniseconomie betekent daarom
vooral investeren in de steden en de stedelijke gebieden.
Het ontwikkelen van aantrekkelijke vestigingsmogelijkheden
voor innovatieve bedrijven in deze steden heeft
daarbij een hoge prioriteit. Daarnaast is het noodzakelijk
om hoogwaardige woonmilieus aan te kunnen bieden
om mensen aan de stad te binden. Een diversiteit aan
woonomgevingen en de aanwezigheid van goede voorzieningen
op het gebied van onderwijs, cultuur, recreatie en
gezondheidszorg dragen bij aan de aantrekkelijkheid van
het vestigingsklimaat.
Om ervoor te zorgen dat Noord-Nederland een aantrekkelijk
gebied is voor inwoners en bedrijven, concentreert de
regio zich op de volgende doelstellingen:
• Het verbeteren van het vestigingsklimaat voor met
name kennisgeoriënteerde bedrijven: creëren van
aantrekkelijke locaties, upgrading van bestaande
bedrijfslocaties, (her)ontwikkeling stationslocaties;
• Het optimaliseren van de bereikbaarheid: optimalisering
internationale transportassen, verbetering spoor-
en waterinfrastructuur, verbetering bereikbaarheid van
steden, innovatief mobiliteitsmanagement, verbetering
ICT bereikbaarheid ;
• Het verder invulling geven van de idee van de ’creative
city’: een aantrekkelijk (binnenstedelijk) vestigingsmilieu
voor innovatie en creativiteit;
• Het creëren van een aantrekkelijk woonmilieu als onderdeel
van het vestigingsmilieu: culturele voorzieningen,
infrastructuur en aanpak woonomgeving.
Vitaal platteland
Eén van de onderscheidende kwaliteiten van Noord-
Nederland is de ruimte. Ruimte is een economische
factor die steeds belangrijker wordt. Ruimte maakt
een duurzame landbouw mogelijk, draagt bij aan een
kwalitatief hoogwaardig leefmilieu en vormt het startkapitaal
voor de toeristische sector. De ‘Noorderruimte’ is
een economische factor die steeds belangrijker wordt.
Bovendien bezit de regio unieke natuur- en landschapswaarden
van nationale en internationale betekenis. Behoud
en ontwikkeling van de ruimtelijke kwaliteiten vereist een
doelgerichte investering. In de ontwikkeling naar een
kenniseconomie met een sterk accent op hoogwaardige
woonmilieus levert ook een vitaal platteland een belangrijke
bijdrage. Daartoe is het ook van belang om het
voorzieningenniveau op het platteland in stand te houden.
Mede als gevolg van het lage voorzieningenniveau trekken
steeds meer jongeren weg, waardoor de ontgroening en
vergrijzing versneld toetreden. Deze jongeren vormen
een belangrijke basis voor de ontwikkeling van kennis en
innovatie en verdere economische groei.
Bovendien is in de drie noordelijke provincies nog echt
sprake van platteland. De landbouw neemt er een grote
plaats in; ongeveer 80% van de grond wordt agrarisch
gebruikt. De primaire agrarische productie is daarnaast
het begin van een omvangrijke productiekolom in Noord-
Nederland, waarvan ook toelevering en dienstverlening,
agro-industrie en handelsactiviteiten deel uitmaken
(‘agribusiness’). De landbouw is onmisbaar voor de
leefbaarheid van het platteland en de daar aanwezige
dorpen en steden. De landbouw moet dan ook de
mogelijkheid hebben om zich op een economisch verantwoorde
en duurzame manier verder te ontwikkelen.
De volgende actiepunten staan in het kader van een vitaal
platteland centraal:
• Versterking van de concurrentiekracht van de landbouw,
onder andere door samenwerking, kennisontwikkeling
en innovatie;
• Verbreding en vernieuwing van de plattelandseconomie
door het stimuleren van nieuwe en passende
economische activiteiten als toerisme en het verbeteren
van de voorzieningen in plattelandsgebieden;
• Integraal waterbeheer, gericht op een verbetering van
waterkwaliteit en een betere beheersing van waterkwantiteit
(tekort en overlast);
• Behoud en ontwikkeling van natuur en landschap en
cultuurhistorische waarden.
Samenvattend: keuzes van Noord-Nederland
De hierboven beschreven visie met als onderdelen
kenniseconomie, concurrerend vestigingsklimaat en vitaal
platteland vindt haar basis in de Strategische Agenda
Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013
29

en vormt het vertrekpunt voor de uitwerking van het
Operationeel Programma voor Noord-Nederland in de
volgende paragrafen. Duidelijk is dat Noord-Nederland
keuzes maakt als het gaat om haar strategie in de periode
2007-2013. Waar het Noorden in de periode 2000-2006
nog een relatief brede strategie hanteerde, gericht op het
versterken van zowel sterke als zwakke punten binnen haar
sociaal-economische structuur, maakt zij voor de periode
2007-2013 de keuze om zich vooral te richten op het verder
versterken en benutten van haar sterke punten. Dit heeft
zijn weerslag in de aandacht die bijvoorbeeld uit gaat naar
de sleutelgebieden en speerpuntsectoren, de benutting van
de ruimtelijke kwaliteiten en de focus op het versterken
van het voorzieningenniveau in de grote steden.
Specifieke keuzes zijn verder zichtbaar in de uitwerking van
de strategie en onderliggende prioriteiten in paragraaf 2.3.
Naast inhoudelijke keuzes kiest Noord-Nederland daar ook
voor een gerichte geografische concentratie van middelen.
Binnen de prioriteiten is steeds de keuze gemaakt of de
middelen in geheel Noord-Nederland inzetbaar moeten
zijn, de vier grote steden of bijvoorbeeld de economische
kernzones. Op die wijze gaat Noord-Nederland versnippering
tegen en worden de middelen daar ingezet waar ze
het meest effectief én noodzakelijk zijn. Ook de financiële
tabel in hoofdstuk 4 is overigens een uitwerking van de
noordelijke keuzes, waarbij meer dan in het verleden het
accent wordt gelegd op de thema’s kennis, innovatie en
ondernemerschap.
Tot slot wordt erop gewezen dat niet alle elementen die
Noord-Nederland in haar visie van belang acht, binnen
de strategie van het OP worden ondersteund en voor
Europese steun in aanmerking komen. Ten aanzien
van de Strategische Agenda die Noord-Nederland heeft
opgesteld beperkt het OP zich tot een selectie van thema’s
uit dit strategisch document. Er zijn immers randvoorwaarden
waarmee rekening wordt gehouden. Op de eerste
plaats maken de beschikbare financiële middelen keuzes
noodzakelijk. Het OP is één van de financieringsbronnen
die worden voorzien en kan niet effectief bijdragen aan alle
doelstellingen van de Strategische Agenda. Dit legt ook
grenzen op aan de omvang van projecten binnen het OP.
Noord-Nederland is niet voornemens een beroep te doen
op de mogelijkheid om binnen het OP grote projecten
te financieren, zoals door de Europese Commissie
gedefinieerd in artikel 39 van de Kaderverordening
(milieuprojecten groter dan 25 miljoen euro, andersoortige
projecten groter dan 50 miljoen euro).
Daarnaast wordt benadrukt dat ook de Europese regelgeving
de inzet van de Europese middelen in dit OP
beperkt als het gaat om specifieke ambities die deel
uit maken van de visie van Noord-Nederland, zoals
beschreven in deze paragraaf. Ook is rekening gehouden
met de doelstellingen die de Europese Commissie heeft
vastgesteld, bijvoorbeeld in de Integrated Guidelines
for Growth and Jobs. Hetzelfde geldt voor het Nationaal
Strategisch Referentiekader (NSR), waarin het Rijk richting
geeft aan de strategieën van de OP’s in Nederland. Dit
heeft geleid tot een afgewogen selectie van onderwerpen
die via het OP Noord-Nederland worden ondersteund.
De strategie van het OP volgt de drie sporen van de
Strategische Agenda, maar legt het accent in het bijzonder
op het eerste spoor ‘Innovatie en transitie naar een
kenniseconomie’. De aansluiting is inhoudelijk sterk en
vertaalt zich bovendien in de financiële nadruk die binnen
het OP op dit spoor wordt gelegd. In vergelijking met de
inhoud van de Strategische Agenda zijn de mogelijkheden
binnen het OP meer beperkt als het gaat om de sporen
‘Concurrerend vestigingsklimaat in stedelijk gebied’ en
‘Vitaal platteland. Zo wordt binnen het OP bijvoorbeeld
niet of nauwelijks ruimte geboden voor investeringen
in de woonomgeving of in het spoorwegennet of voor
directe maatregelen ten behoeve van de landbouwsector.
Maar ook binnen de pijler ‘Innovatie en transitie naar een
kenniseconomie worden keuzes gemaakt. Financiering van
opleidings- en scholingstrajecten is bijvoorbeeld van groot
belang, maar wordt niet meegenomen in het OP maar
overgelaten aan andere programma’s als het ESF. Hiermee
is rekening gehouden binnen de strategie van dit OP, zoals
toegelicht in de volgende paragrafen.
30 Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013

2.2 Doelstelling
Rekening houdend met de voorgaande visie en de
uitgangspunten zoals vastgelegd in de EFRO-verordening
en het Nationaal Strategisch Referentiekader is de centrale
doelstelling voor het OP Noord-Nederland 2007-2013 als
volgt:
Transitie van de Noord-Nederlandse economie naar een
kenniseconomie waarin ontwikkeling en implementatie van
innovatie en technologie samengaan met een versterking van
de ruimtelijke kwaliteiten in stad en platteland.
De hoofddoelstelling en de operationalisatie daarvan
in subdoelstellingen geven de gewenste ontwikkeling
weer van Noord-Nederland en de bijdrage die het EFRO
programma daar aan bij kan dragen. Om tijdens en na
afloop van de programmaperiode te kunnen vaststellen
in hoeverre deze doelstellingen zijn gerealiseerd, zijn
de doelstellingen vertaald in een aantal indicatoren met
meetbare streefwaarden. Het betreft de zogenaamde
contextindicatoren, die een beeld geven van de sociaaleconomische
ontwikkeling van Noord-Nederland. De
indicatoren en doelstellingen zijn opgenomen in bijlage B
van dit OP.
Noord-Nederland streeft naar een sterke economische
groei door de overgang te bewerkstelligen naar een
economie die sterker op kennis gebaseerd is. Ontwikkeling
en implementatie van nieuwe technologieën en overdracht
van kennis tussen kennisinstellingen en bedrijfsleven, met
name in de sleutelgebieden en speerpuntsectoren, is een
belangrijke uitdaging. Ook het verbeteren van de arbeidsmarktinfrastructuur,
het verbeteren van de bereikbaarheid
en het ontwikkelen van aantrekkelijke bedrijfslocaties zijn
belangrijke componenten van deze economische groei.
Tegelijkertijd mag economische groei niet ten koste gaan
van de ruimtelijke kwaliteiten van Noord-Nederland.
Behoud en versterking van de ruimtelijke kwaliteit, zowel
in stedelijke als landelijke gebieden, is een belangrijke
voorwaarde voor economische groei en is dan ook onlosmakelijk
verbonden met de hoofddoelstelling.
Overigens wordt ten aanzien van de indicatoren en streefwaarden
nadrukkelijk opgemerkt dat de mate van realisatie
niet alleen afhankelijk is van het succes van het OP
voor Noord-Nederland. Diverse andere factoren – buiten
de invloedssfeer van het programma – bepalen immers
voor een groot deel de voortgang en eindwaarde van deze
indicatoren. De huidige programmaperiode heeft aangetoond
dat in tijden van bijvoorbeeld economische recessie
de waarden van een aantal indicatoren een neerwaartse
beweging laat zien, terwijl de projecten en het programma
wel aantoonbare positieve resultaten behalen.
Deze centrale doelstelling kan geoperationaliseerd worden
in een aantal subdoelstellingen:
• Ontwikkelen en implementeren kennis en innovatie;
• Stimuleren en faciliteren ondernemerschap, in het
bijzonder kennisgeoriënteerd;
• Stimuleren clustervorming en ketenvorming in diverse
(sleutel)sectoren;
• Ontwikkeling en uitbreiding kennisinfrastructuur;
• Ontwikkeling en uitbreiding opleidingsinfrastructuur;
• Verbeteren bereikbaarheid stedelijke centra;
• Verbeteren aantrekkelijkheid stedelijke en landelijke
gebieden;
• Ontwikkeling aantrekkelijke bedrijfslocaties en bedrijfsruimtes.
Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013
31

2.3 Strategie: de prioriteiten
Op basis van de hiervoor beschreven SWOT-analyse,
ontwikkelingsvisie en centrale doelstelling van het
programma is een strategie ontwikkeld die een bijdrage
moet leveren aan de gewenste ontwikkeling. Bij het
formuleren van de strategie is tevens rekening gehouden
met de leerervaringen uit de huidige programmaperiode.
De strategie voor het OP Noord-Nederland 2007-2013
bestaat uit de volgende prioriteiten en onderliggende
actielijnen:
Actielijn 1.B
Actielijn 1.C
Actielijn 1.D
Prioriteit 1 Innovatie, ondernemerschap en
kenniseconomie
Actielijn 1.A Versterking kennispositie en innovatiekracht
Noord-Nederland
Versterking kennisniveau MKB
Stimulering van ondernemerschap
Versterking arbeidsmarktinfrastructuur
Prioriteit 2 Attractieve regio’s
Actielijn 2.A Aantrekkelijk landelijk gebied
Actielijn 2.B
Actielijn 2.C
Bereikbaarheid en mobiliteit
Opwaardering van bedrijfslocaties
Actielijn 3.B
Prioriteit 3 Attractieve steden
Actielijn 3.A Opwaardering stedelijk voorzieningenniveau
Locaties voor kennisgeoriënteerde
bedrijvigheid
Prioriteit 4 Technische Bijstand
Onderstaand wordt de inhoud van de prioriteiten nader
omschreven.
Prioriteit 1 Innovatie, ondernemerschap en
kenniseconomie
In de afgelopen periode is – in het kader van het KOMPASprogramma
– door Noord-Nederland sterk geïnvesteerd
in de noordelijke economie. De strategie was erop gericht
om de economische achterstand op de rest van Nederland
te verkleinen, bijvoorbeeld in termen van Bruto Regionaal
Product, werkloosheid en participatie alsmede het aandeel
van de commerciële diensten in de sectorstructuur. Deze
strategie heeft gewerkt. Het verschil met de rest van
Nederland is kleiner geworden, hetgeen de toegenomen
vitaliteit van de noordelijke economie illustreert.
Zoals Noord-Nederland ook in haar Strategische Agenda
heeft uitgesproken, ligt de nadruk in de periode 2007-
2013 op het voortbouwen op deze versterkte economische
basis. Om in de toekomst de ingezette inhaalslag door
te kunnen zetten en de potentiële bijdrage van Noord-
Nederland aan de welvaart op regionaal, nationaal en
Europees niveau ten volle te benutten, zijn gerichte
investeringen noodzakelijk. Investeringen in het innovatievermogen,
het opleidingsniveau en het stuwende karakter
van de economie. Een sterkere internationale oriëntatie
van bedrijven en kennisinstellingen is hiervoor een onderliggende
doelstelling. Deze investeringen vormen de rechtstreekse
voorwaarden voor de transitie van de noordelijke
economie – van oudsher gericht op meer traditionele
maakindustrie – naar een economie waarin kennis en
kennisbenutting centraal staat.
De prioriteiten hangen nauw met elkaar samen en
geven gezamenlijk inhoud aan de doelstelling van
dit programma. Om dit tijdens de uitvoering van het
programma daadwerkelijk te volgen is per prioriteit een set
van resultaat- en outputindicatoren opgenomen, inclusief
concrete streefwaarden voor het einde van de programmaperiode.
Rekening is gehouden met het working paper
dat door de Europese Commissie over indicatoren is
opgesteld. De indicatoren worden tijdens de uitvoering
van het OP op projectniveau gemeten en zijn opgenomen
in bijlage B.
De prioriteit ‘Innovatie, ondernemerschap en kenniseconomie’
is van kracht voor geheel Noord-Nederland
en stimuleert juist deze investeringen. Vanzelfsprekend
gaat het om investeringen waarvoor een publieke interventie
vanuit het OP noodzakelijk is om deze van de
grond te krijgen. Dit omdat de markt het bijvoorbeeld niet
zelfstandig of niet snel genoeg kan realiseren. Ook directe
steun van (MKB-)bedrijven is mogelijk, voor zover het
gaat om investeringen die voor de doelgroep niet haalbaar
zijn of vanuit een focus op de korte termijn onvoldoende
prioriteit krijgen. Juist deze activiteiten verdienen vanuit
het OP aanmoediging. Aansluiting wordt gezocht bij
32 Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013

initiatieven die reeds eerder zijn ontplooid om het innovatief
vermogen en ondernemerschap in het Noorden te
versterken. Bijvoorbeeld binnen het EPD Noord-Nederland
2000-2006, maar zeker ook binnen de Innovative Actions
Programmes (IAP’s) die binnen alle drie noordelijke
provincies zijn of worden uitgevoerd. Met name deze IAP’s
bieden specifiek ruimte voor vernieuwende projecten op
het gebied van innovatie, kennisoverdracht en netwerkvorming,
onderwerpen die volledig aansluiten bij de eerste
prioriteit van dit OP.
Innovatieve acties
In lijn met de voorgaande opmerking worden innovatieve
en experimentele methodieken en activiteiten door
Noord-Nederland beschouwd als een instrument om
nieuwe ideeën in de praktijk te kunnen testen. Binnen
het OP zal dan ook nadrukkelijk aandacht bestaan voor
het experimenteren met nieuwe activiteiten (qua project
en qua handelswijze) binnen deze prioriteit. Doelstelling
is om projecten en handelswijzen te kunnen testen en
degenen die succesvol zijn te inventariseren om deze
vervolgens in een meer uitgebreide vorm te kunnen implementeren
binnen het OP. De outputs en resultaten van
dergelijke projecten hoeven niet perse bij te dragen aan de
(gekwantificeerde) doelstellingen van dit programma.
Experimenteren is een werkwijze. Het begint met het
verzamelen nieuwe ideeën in het kader van een regionale
innovatiestrategie door middel van discussie met alle
betrokken belanghebbenden. Vervolgens kunnen dergelijke
nieuwe ideeën worden getest in de vorm van relatief kleine
pilot projecten met een beperkte looptijd. De resultaten
van de pilots kunnen daarna worden geanalyseerd. Zodra
bekend kunnen de succesvolle activiteiten verder worden
ontwikkeld binnen het prioriteiten van het OP. Minder
succesvolle activiteiten krijgen geen vervolg. Een analyse
van de knelpunten die zijn ervaren verzekert echter dat
waardevolle leereffecten worden gegenereerd ten behoeve
van de regio.
Een beperkt team zal het proces van experimenten moeten
aansturen, inclusief de ontwikkeling van een regionale
innovatiestrategie in samenwerking met belanghebbenden
in de regio, het inventariseren van de hoofdthema’s voor
experimenteren, selectie van projecten en monitoring,
analyse en verspreiding van resultaten. De voortgang die
op dit gebied wordt geboekt worden evenals de uitkomsten
van pilot projecten regelmatig besproken tijdens bijeenkomsten
van het Comité van Toezicht en komen ook aan
de orde in de jaarverslagen. Bijlage H bevat een nadere
toelichting.
De prioriteit wordt concreet vertaald in vier actielijnen:
1.A Versterking kennispositie en innovatiekracht Noord-
Nederland
1.B Versterking kennisniveau MKB
1.C Stimulering van ondernemerschap
1.D Versterking arbeidsmarktinfrastructuur
1.A Versterking kennispositie en innovatiekracht
Noord-Nederland
Om de innovatiekracht en kennispositie van Noord-
Nederland te kunnen versterken en vernieuwen, wil het
Noorden inspelen op de stuwende kracht die uitgaat
van regionale concentraties van innovatieve en kennisintensieve
bedrijvigheid. Meer dan het importeren van
kennis van buitenaf wordt ingezet op het combineren en
toepassen van eigen regionale kwaliteiten. Concreet gaat
het dan om het stimuleren en ondersteunen van samenwerking
en netwerk- en clustervorming, de doelstelling van
actielijn 1.A.
Noord-Nederland kent een groot aantal sectoren die vaak
hoogwaardige, kennisintensieve diensten leveren en grote
kansen bieden in termen van groeiperspectief en innovatiepotentieel.
• Dit zijn in de eerste plaats de zogenaamde sleutelgebieden,
sectoren die in het Noorden voldoende
massa en perspectief bieden om mee te kunnen draaien
in de internationale top: het energiecluster, het watercluster
en de sector multisensorsystemen.
• Daarnaast gaat om de zogenaamde speerpuntsectoren,
te weten de sectoren in Noord-Nederland met een
bovengemiddeld innovatiepotentieel: agribusiness,
chemie, commerciële zorg, life sciences, scheepsbouw/
metaal en toerisme.
Vanwege hun kennis- en innovatiepotentieel krijgen de
genoemde sectoren meer aandacht binnen het OP en
deze actielijn. Voor deze sectoren worden grote kansen
Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013
33

voorzien. De sectoren reiken met hun activiteiten verder
dan Noord-Nederland en zijn in Noord-Nederland reeds
sterk vertegenwoordigd, zowel qua bedrijvigheid als
kennisinstellingen. Dat wil niet zeggen dat de insteek
van het OP zich op voorhand tot deze sectoren beperkt.
Doelstelling van Noord-Nederland is om zich te ontwikkelen
tot een kenniseconomie. Daarbinnen spelen ook
andere sectoren een belangrijke rol. Ontwikkeling en
toepassing van kennis en innovaties is een behoefte die
ook binnen deze sectoren aanwezig is en ook noodzakelijk
is om de mogelijkheden van deze sectoren in de toekomst
te vergroten. Bovendien moet ook gezien de looptijd van
het programma ruimte bestaan om in te kunnen spelen op
andere kansen.
Het versterken van de positie van kansrijke bedrijfssectoren
draagt bij aan duurzame groei van werkgelegenheid
en de concurrentiekracht. Actielijn 1.A richt zich op
uiteenlopende activiteiten om deze positie te versterken
en in Noord-Nederland te verankeren. Stimulering van
cluster-, keten- en netwerkvorming staat – als inspiratiebron
voor innovatie en kennisontwikkeling – centraal
en wordt gestimuleerd door middel van fysieke en nietfysieke
investeringen. Enerzijds door bedrijven bij elkaar
te brengen, samen te laten werken en complementariteit
te ondersteunen en anderzijds door te investeren
in voorwaarden en voorzieningen die de prestaties van
groepen van bedrijven een impuls geven. Doelstelling
is om ook kennisinstellingen hier zoveel mogelijk bij te
betrekken. Voorbeelden zijn Energy Valley, de plannen
voor clustering rond het Van Hall Instituut of rond het
Universitair Medisch Centrum Groningen (UMGC) op
het gebied van life sciences en de plannen voor clustering
van bedrijven en kennisinstellingen op de Kenniscampus
Emmen.
Noord-Nederland kent een groot aantal onderzoeks- en
kennisinstellingen. Het versterken en uitbouwen van
deze onderzoeks- en kennisinfrastructuur, bij voorkeur in
samenwerking met het bedrijfsleven, is een noodzakelijke
maatregel om tot duurzame transitie naar een kenniseconomie
te komen en behoort derhalve eveneens tot
de reikwijdte van de actielijn. Bijvoorbeeld door uitbreiding
of oprichting van kenniscentra en het faciliteren en
stimuleren van R&D-activiteiten in de regio. Tot het laatste
behoort ook het ondersteunen van onderzoeksprojecten
en experimentele projecten, die gericht zijn op ontwikkeling
van nieuwe technologieën en methodes en de
demonstratie, toepassing en commercialisering daarvan.
Gedacht kan worden aan projecten als het Kenniscentrum
Intelligente Sensor Systemen en de uitbouw van het
kennisinstituut Wetsus (watertechnologie).
De hiervoor genoemde activiteiten om de positie van
kansrijke sectoren in Noord-Nederland te verstevigen
gaan binnen deze actielijn samen met een sterkere
internationale oriëntatie van kennis- en onderzoeksinstellingen
en bedrijven. De ligging van het Noorden op
de Noordelijke Ontwikkelingsas biedt daar bijvoorbeeld
goede mogelijkheden voor. In het bijzonder kan gedacht
aan activiteiten op het gebied van promotie en imagovorming
die zich niet alleen op Noord-Nederland, maar
vooral op andere regio’s moeten richten. Ook stimulering
van samenwerking met bedrijven en kennisinstellingen
in de rest van Europa of zelfs daarbuiten is van belang.
Juist deze activiteiten moeten gericht bijdragen aan het
vergroten van de betekenis van specifieke sectoren voor
Noord-Nederland en andersom.
Voorbeelden van projectcategorieën:
• Oprichten en uitbreiden kenniscentra
• Ontwikkeling onderzoeksfaciliteiten bij kennisinstellingen
• Stimulering van clustervorming in sectoren en ketens
• Ontwikkeling technologie en innovatie in sleutel- en
speerpuntsectoren
• Ontwikkeling R&D faciliteiten op kenniscampus grote
steden
• Ontwikkeling en stimulering van eco-innovaties, zoals
alternatieve (duurzame) toepassingen energie
• Promotie en marktontwikkeling kansrijke sectoren in
buitenland
1.B Versterking kennisniveau MKB
Het MKB neemt in Noord-Nederland 75% van de
werkgelegenheid voor zijn rekening en is daarmee van
bovengemiddeld belang voor de noordelijke economie.
Dit MKB opereert evenals de grote bedrijven in
toenemende mate in een dynamische, mondialiserende
economie. Dit maakt vernieuwing en innovatie in het MKB
34 Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013

niet alleen noodzakelijk, maar schept ook nieuwe kansen
voor groei en ontwikkeling. De snellere besluitvorming,
grotere flexibiliteit en betere mogelijkheden tot experimenteren
zijn voordelen die juist het MKB in staat stellen snel
op nieuwe ontwikkelingen in te spelen.
Om als MKB te kunnen innoveren en vernieuwen, is kennis
echter een belangrijk ingrediënt. Deze kennis wordt niet
alleen ontwikkeld door het MKB, maar veelal door kennisen
onderzoeksinstellingen of R&D-afdelingen van grotere
bedrijven. Een deel van het MKB is – als toeleverancier
of afsplitsing – gelieerd aan dergelijke instellingen en
bedrijven en maakt reeds gebruik van daar aanwezige
kennis. Voor het merendeel van het MKB is die relatie of
samenwerking echter minder vanzelfsprekend.
Doelstelling van deze actielijn is het vergroten van het
kennisniveau bij het MKB om het aanwezige innovatiepotentieel
bij het MKB ten volle te kunnen voeden en
benutten en ontwikkelde kennis commercieel te benutten.
De actielijn is erop gericht om kennis richting het MKB te
ontsluiten en de toepassing van kennis binnen het MKB te
stimuleren. Op die wijze ontwikkelt Noord-Nederland zich
daadwerkelijk tot een kennisbenuttingseconomie.
Investeringen worden voorzien die vraag en aanbod van
kennis bij elkaar brengen en bijdragen aan kennistransfer
richting het MKB. Dan gaat het bijvoorbeeld om het transparant
en bekend maken van het aanbod aan kennis dat
bij kenniscentra en onderwijs- en onderzoeksinstellingen
aanwezig is en de totstandkoming van een ‘kennisketen’
waarin kennisinstellingen en bedrijven actief samenwerken.
Zo bestaan in Friesland plannen voor een systeem
van kenniscirculatie waarin hogescholen, het MKB en het
Technologie Centrum Noord-Nederland samenwerken met
overheden. Ook het vergroten van de aantrekkingskracht
en toepassingsgerichtheid van het aanbod is van groot
belang. Dit hoeft zich overigens niet te beperken tot het
aanbod op het niveau van Noord-Nederland. Ook het
aanbod van kennis in andere delen van de wereld dat
relevant is voor het noordelijke bedrijfsleven kan worden
betrokken.
Verder staat het stimuleren van circulatie en overdracht
van kennis in de regio centraal. Bijvoorbeeld door te
investeren in samenwerkingsverbanden waarin kennis- en
onderwijsinstellingen en het MKB participeren (onder
meer gekoppeld aan een kenniscampus die op meerdere
plaatsen wordt voorzien) of intermediaire functies zoals
het Centrum voor Duurzame Innovaties. Dergelijke samenwerkingsverbanden
of intermediaire functies kunnen
tevens gericht zijn op het concreet toepassen van nieuwe
kennis in het MKB en – als afgeleide daarvan – het ontwikkelen
van de kennisvraag.
Specifieke aandacht wordt besteed aan de toepassing
van ICT door het noordelijke MKB. ICT is in Noord-
Nederland niet alleen een belangrijke sector, maar ook een
kerntechnologie die binnen het MKB niet altijd optimaal
wordt benut. Bijvoorbeeld als het gaat om inzet van ICT
voor productontwikkeling, productie, klantbenadering,
samenwerking etc. Binnen het programma wordt ontwikkeling
van toepassingen van ICT ondersteund evenals de
promotie van deze toepassingen. Het stimuleren van het
daadwerkelijk gebruik van ICT-toepassingen door het MKB
hoort hier logischerwijs ook bij.
Voorbeelden van projectcategorieën:
• Stimuleren en faciliteren spinoff kennisinstellingen
• Uitbreiding kennistransfer via technologische
werkplaatsen
• Ontwikkeling nieuwe samenwerkingsverbanden tussen
kennisinstellingen en MKB
• Versterking en onderlinge coördinatie van intermediaire
functies
• Ontwikkelen en stimuleren ICT-toepassingen binnen
het MKB
1.C Stimulering van ondernemerschap
De basis voor een innovatieve en vitale economie is
ondernemerschap en de wil om te investeren in nieuwe
bedrijfsactiviteiten. Die investeringen maken innovatie en
ontwikkeling of toepassing van kennis concreet mogelijk.
Noord-Nederland wil via deze actielijn (startende)
ondernemers de impuls geven om zich te ontwikkelen en
hun innovatiekracht te benutten. Dit moet leiden tot een
toename van het aantal startende ondernemers en succesvolle
doorgroei van bestaande ondernemers.
Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013
35

Noord-Nederland heeft in de afgelopen periode goede
ervaringen opgedaan met bedrijfsgerichte regelingen om
het ondernemerschap te stimuleren, bijvoorbeeld de IPR
en de NIOF. Dergelijke regelingen kunnen ook binnen deze
actielijn worden gefinancierd, maar zullen dan selectiever
zijn dan in het verleden. De regelingen zullen direct
bijdragen aan de gewenste transitie van Noord-Nederland
naar een economie waarin kennis en kennisbenutting
een vooraanstaande rol speelt. In bijzonder gaat het om
investeringen in nieuwe product-marktcombinaties en
innovatie alsmede om investeringen in marktverbreding
en de exportgerichtheid van het MKB. Het laatste is een
belangrijke maatstaf voor de internationale oriëntatie
en het stuwende karakter van het bedrijfsleven. Voorts
vormen investeringen in ontwikkeling en toepassing van
milieuvriendelijke technologie binnen het bedrijfsleven een
prioritair onderwerp. Overigens richt Noord-Nederland
zich niet alleen op subsidieregelingen om de gewenste
ontwikkelingen aan te jagen, maar worden ook projecten
voorzien die de kapitaalmarkt voor (startende) ondernemingen
ontsluiten. Met name in de vorm van risicokapitaal,
leningen of garanties. Verder wordt ingezet op
voorwaardenscheppende projecten om ondernemerschap
te ondersteunen, in het bijzonder door het organiseren van
samenwerkingsverbanden.
Voor directe financiële faciliteiten ten behoeve van het
MKB bestaan mogelijkheden om binnen het OP naast de
EFRO-middelen tevens gebruik te maken van de financiële
faciliteiten die de Europese Investeringsbank (EIB) biedt.
Met name het JEREMIE-programma van de EIB (Joint
European Resources for Micro-to-Medium Enterprises)
biedt ruimte om op regionaal niveau extra financieringsmogelijkheden
te creëren voor het MKB. Daarnaast biedt
eventueel ook het Community Innovation Programme
(CIP) mogelijkheden. Aangezien Noord-Nederland echter
al over diverse vergelijkbare instrumenten beschikt, zullen
echter eerst de noodzaak en de mogelijkheden nader
worden onderzocht.
Een specifieke doelgroep voor de actielijn vormen
startende en doorstartende ondernemers. Deze
doelgroep vormt een belangrijke voedingsbodem voor
een dynamische en innovatieve economie en wordt op
uiteenlopende wijzen gestimuleerd. Naast de eerder
genoemde maatregelen worden projecten gefinancierd
die bijvoorbeeld ondernemerskwaliteiten vergroten
dan wel zorgdragen voor begeleiding van startende en
doorstartende ondernemers. Dergelijke projecten zijn
relevant voor alle bedrijfssectoren, hoewel de aandacht
zeker uit gaat naar de sleutelgebieden en speerpuntsectoren.
Ook de beschikbaarheid van faciliteiten zoals
ondernemersloketten is een aandachtspunt. In dat kader
wordt ook ingezet op modernisering en verbetering van
de dienstverlening van de publieke sector richting ondernemers,
waarbij inzet van nieuwe technologie wordt
gestimuleerd. De steden in Noord-Nederland vormen
plaatsen waar startend ondernemerschap zich concentreert.
De actielijn draagt bijvoorbeeld direct bij aan de
ontwikkeling van een actieve wijk- en buurteconomie in
deze steden, als zijnde plekken waar innovatieve ondernemers
– zoals creatieve starters – zich goed kunnen
ontwikkelen.
Specifieke aandacht gaat binnen de actielijn uit naar
hightech starters, vaak voortkomend als spin-off van
bestaande kennisinstellingen en bedrijven. Bijvoorbeeld
onderzoekers die hun kennis vermarkten of studenten aan
de universiteit in Groningen of de diverse hogescholen
die onderzoek in nieuwe producten of diensten omzetten
in nieuwe bedrijfsactiviteiten. Deze groep heeft vaak de
potentie om snel te groeien en is een bron van creatieve
vernieuwing. Het opsporen en ondersteunen van deze high
tech starters is om die reden een belangrijke doelstelling.
De actielijn heeft overigens een nauwe relatie met actielijn
2.C en 3.B. Binnen die actielijnen worden investeringen
in aantrekkelijke locaties voor ondernemers mogelijk
gemaakt.
Voorbeelden van projectcategorieën:
• Opzetten financieringsintrumentarium voor bedrijfsleven
(leningen, garanties, risicokapitaal)
• Ontwikkeling bedrijfsgerichte regelingen voor bedrijfsleven
(advies, investering, exportgerichtheid, clustervorming)
• Ontwikkeling nieuwe productmarktcombinaties
• Verbeteren informatievoorziening en dienstverlening
voor (door)startende ondernemers (bijv. ondernemersloket)
36 Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013

1.D Versterking arbeidsmarktinfrastructuur
Met arbeidsmarkt- en scholingsbeleid wil Noord-
Nederland investeren in de noodzakelijke randvoorwaarden
die een beleid gericht op kenniseconomie en
innovatiekracht succesvol maken. Mensen zijn immers de
belangrijkste dragers van kennis en innovatieprocessen.
Een samenhangende aanpak staat centraal, met aandacht
voor onderwijsbeleid, arbeidsmarkt, ondernemerschap
en human resource management. Centraal staan kennis,
kunde en mobiliteit. Enerzijds bij de huidige beroepsbevolking
– werkend of werkzoekend – en anderzijds bij
de toekomstige beroepsbevolking oftewel de leerlingen
van lager, middelbaar of hoger onderwijs. Een relatie met
de sleutelgebieden en speerpuntsectoren van Noord-
Nederland wordt gestimuleerd, maar is geen uitsluitende
voorwaarde.
Actielijn 1.D concentreert zich onder meer op uitbreiding
en modernisering van de opleidingsinfrastructuur.
Enerzijds publieke en private opleidingsinfrastructuur
die werkenden en werkzoekenden in staat moet stellen
om hun competenties en vaardigheden te ontwikkelen.
Anderzijds de opleidingsinfrastructuur waarvan beroepsopleidingen
voor hun leerlingen gebruik maken. Hierbij
gaat het niet om investeringen in de reguliere infrastructuur
zelf, maar om aanvullende voorzieningen gericht
op ontwikkeling van specifieke op het bedrijfsleven
toegesneden competenties (bijvoorbeeld in de vorm van
praktijklokalen). Ook projecten die gecombineerd gebruik
en het optimaal benutten van opleidingsinfrastructuur
mogelijk maken worden ondersteund.
Voorts worden investeringen in het organiserend
vermogen van de arbeidsmarkt binnen deze actielijn
voorzien. Samenwerking tussen opleidingsinstellingen
word actief gestimuleerd, met het oog op verbetering
en ontsluiting van het opleidingsaanbod in de regio.
Dit bijvoorbeeld in de vorm van een loketfunctie.
Met dezelfde doelstelling worden ook samenwerkingsverbanden
in de driehoek opleidingsinstellingen - arbeidsmarktorganisaties
- bedrijfsleven ondersteund, waarbij
ook de overheid kan participeren. Dit het met oog op de
aansluiting tussen vraag en aanbod op de arbeidsmarkt
(kwalitatief en kwantitatief) en de toenemende opleidingsbehoefte.
Een voorbeeld is de verdere uitwerking
van het O3-convenant dat door de gemeente Emmen,
onderwijsinstellingen en MKB-ondernemers is getekend
met het oog op de ontwikkeling van de lokale arbeidsmarkt.
De deelnemende partijen zetten een infrastructuur
op om kennis- en informatie-uitwisseling en innovatieve
ontwikkelingen kracht bij te zetten.
De eerder genoemde inspanningen zullen alleen resultaat
hebben wanneer ook binnen het bedrijfsleven zelf de
noodzaak van de integrale aanpak wordt erkend. Hier zal
dit met name vorm moeten krijgen in een actief HRMbeleid
gericht op sociale innovatie. Hiermee wordt bedoeld
dat bedrijven intern een klimaat moeten creëren waarin
medewerkers ook gemotiveerd zijn om via ondernemend
gedrag bij te dragen aan innovatie en verandering. Noord-
Nederland wil bedrijven hier direct in ondersteunen,
bijvoorbeeld via investeringen die de introductie van
HRM-beleid stimuleren of door samenwerking met kennisinstellingen
op het gebied van personeel en organisatie.
Daarnaast zijn ook voorwaardenscheppende maatregelen
mogelijk die de doelstelling ondersteunen, bijvoorbeeld
in de vorm van voorzieningen die de combinatie van
opleiding, werk en zorg vereenvoudigen (zoals fysieke
faciliteiten voor kinderopvang).
De aanpak van de arbeidsmarkt die Noord-Nederland
nastreeft bestaat uit uiteenlopende maatregelen die
kunnen worden gefinancierd door een goede afstemming
van de inzet van de beschikbare EFRO-middelen en ESFmiddelen.
Om de concurrentiekracht van het bedrijfsleven
te versterken moeten de beleidsterreinen innovatie en
arbeidsmarkt met elkaar worden vervlochten. Een integrale
aanpak van beide beleidsterreinen ligt dan voor de hand,
waarbij initiatieven gefinancierd vanuit EFRO en ESF goed
op elkaar moeten zijn ingespeeld.
Zoals hiervoor is beschreven richt dit OP zich met actielijn
1.D met name op het verbeteren van de infrastructuur
van de noordelijke arbeidsmarkt, oftewel de voorwaardenscheppende
activiteiten. Binnen het OP betreft het
derhalve geen scholings- of opleidingstrajecten zelf, maar
gaat het om activiteiten die moeten voldoen aan de EFROcriteria.
Dit krijgt vorm door te investeren in fysieke en
niet-fysieke voorzieningen (die bijvoorbeeld scholings- en
opleidingstrajecten ondersteunen en mogelijk maken)

en het organiserend vermogen van de arbeidsmarkt. Ook
de overdracht van kennis en ervaring uit projecten en het
stimuleren van een brede implementatie van best practices
vallen hieronder.
Binnen het OP wordt op voorhand geen inzet van EFROmiddelen
voorzien voor maatregelen die binnen het
toepassingsgebied van het ESF vallen, zoals mogelijk is op
grond van artikel 34 in de Kaderverordening 1083/2006.
Deze onderdelen van de aanpak van de arbeidsmarkt
– met name scholings- en opleidingstrajecten – zijn wel
degelijk van groot belang, maar moeten worden ingepast
in het Doelstelling 2-ESF programma, dat op nationaal
niveau wordt aangestuurd. Noord-Nederland zou dit
bij voorkeur vanuit een regionale invalshoek willen
coördineren en stimuleren. Dit ESF programma is meer
direct gericht op personen en deelnemergerichte projecten.
Binnen dit ESF programma gaat het om directe bekostiging
van reïntegratietrajecten en opleidingstrajecten van
werkenden, verbetering van de kwaliteit van het onderwijsaanbod
(methodiek, structuren) en verandering van het
scholingsbeleid binnen individuele bedrijven. Wel wordt
vanuit het OP uiteraard ondersteuning geboden aan goede
initiatieven waarbinnen EFRO- en ESF-middelen worden
gecombineerd. Binnen het OP wordt indicatief gedacht aan
inzet van ongeveer 3% van de EFRO-middelen ten behoeve
van projecten binnen actielijn 1.D, inclusief mogelijke
bijdragen vanuit het OP aan initiatieven waarmee ook
middelen vanuit het landelijke ESF-programma gemoeid
zijn.
Voorbeelden van projectcategorieën:
• Ontwikkeling praktijkleercentra
• Uitbreiding en modernisering opleidingsinfrastructuur
(bovenreguliere infrastructuur)
• Samenwerking onderwijsinstellingen – bedrijfsleven
– overheid, bijvoorbeeld in de vorm van loketfuncties
• Stimuleren sociale innovatie in bedrijfsleven (bijvoorbeeld
professionalisering HRM beleid voor het MKB)
Conclusies Strategische Milieubeoordeling:
prioriteit 1
Binnen de Strategische Milieubeoordeling van het OP
Noord-Nederland is de verwachte milieu-impact van
de verschillende prioriteiten onafhankelijk beoordeeld.
Samenvattend wordt in dit rapport ten aanzien van
prioriteit 1 de conclusie getrokken dat deze prioriteit
naar verwachting positieve effecten op het milieu zal
hebben. De impuls van vernieuwing en innovatie heeft
verschillende kanten. Zo kan de groei aan werkgelegenheid
leiden tot meer woon-werkverkeer, anderzijds zijn
de maatregelen er ook op gericht om de werkgelegenheid
dichter bij te brengen. Per saldo wordt een gunstig effect
verwacht, ook in termen van luchtkwaliteit en uitstoot van
broeikasgassen. Een substantieel deel van innovatie is
bovendien gericht op verbeteren van productieprocessen
en het verschuiven van activiteiten naar meer hoogwaardige
bedrijvigheid. Ook daarvan wordt een gunstig effect
op het milieu verwacht. Voorst is de verwachting dat door
de beoogde welvaartsstijging meer middelen beschikbaar
komen voor beheer en verbetering van natuur.
Mogelijke negatieve milieugevolgen van maatregelen
onder prioriteit 1 kunnen worden voorkomen of beperkt
door een zorgvuldige en integrale aanpak van de plan- en
besluitvorming. Daarbij speelt mee dat het zwaartepunt
van de activiteiten binnen prioriteit 1 naar verwachting in
reeds verstedelijkte gebieden zal liggen. Het gevolg is dat
de prioriteit waarschijnlijk niet of nauwelijks zal leiden tot
uitbreiding van voorzieningen en infrastructuur in fysieke
zin. Milieueffecten die optreden bij het transformeren van
(landelijk) gebied tot infrastructuur en die dus samenhangen
met fysiek ruimtebeslag zullen zich nauwelijks
voordoen.
Prioriteit 2 Attractieve regio’s
Een aantrekkelijk ondernemingsklimaat is een absolute
voorwaarde om Noord-Nederland concurrerend
te houden. Naast de traditionele factoren als infrastructuur
en bedrijfsruimte wordt ook een aantrekkelijke
woonomgeving van steeds groter belang. Dit geldt niet
alleen voor de steden (prioriteit 3), maar ook voor het
omliggende landelijk gebied. Het landelijk gebied staat
geografisch en functioneel in nauwe verbinding met het
stedelijk gebied. Dat betekent dat het landelijk gebied een
belangrijke functie heeft als het gaat om het concurrentievermogen
van de regionale economie.
Noord-Nederland zet met prioriteit 2 vooral in op haar
economische kernzones, oftewel de gebieden rond de
38 Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013

grote en middelgrote steden. In hoofdstuk 1 is reeds een
kaartbeeld opgenomen, waarin de kernzones globaal zijn
aangegeven. De exacte begrenzing van de kernzones wordt
op basis van gemeentegrenzen vastgelegd in het toetsingskader.
Juist binnen deze kernzones is sprake van een sterke
wederzijdse afhankelijkheid en samenhang tussen de
steden en het omliggende landelijke gebied. Deze prioriteit
richt zich op flankerende activiteiten die het economisch
functioneren van deze gebieden – en daarmee geheel
Noord-Nederland – een impuls geven. Aandacht gaat
uit naar de aantrekkingskracht van het landelijk gebied,
de bereikbaarheid van de kernzones en de daarbinnen
gelegen steden alsmede opwaardering van bestaande
bedrijfslocaties.
De volgende actielijnen staan centraal in de prioriteit
‘attractieve regio’s’:
2.A Aantrekkelijk landelijk gebied
2.B Bereikbaarheid en mobiliteit
2.C Opwaardering van bedrijfslocaties
2.A Aantrekkelijk landelijk gebied
Een van de onderscheidende kwaliteiten van Noord-
Nederland is de ruimte in combinatie met unieke
landschaps- en natuurwaarden van nationale en internationale
betekenis. Mensen die wonen en werken in de
stad zoeken vaak het landelijk gebied op om de stedelijke
drukte te ontvluchten en daar te recreëren. Tevens is de
woonfunctie van het landelijk gebied van groot belang.
Het landelijk gebied heeft daarmee een belangrijke functie
voor de ontwikkeling van de steden en Noord-Nederland.
Vandaar dat ook de (landschappelijke) kwaliteiten van het
landelijk gebied versterkt moeten worden. Het centrale
doel van deze actielijn is het behoud en de versterking
van de kwaliteit van het landelijk gebied, vooral in de
kernzones in Noord-Nederland. Projecten buiten de
kernzones zijn bij uitzondering mogelijk. Dit kan alleen
wanneer de betekenis van deze projecten het lokale
niveau overstijgt en de projecten direct van invloed zijn
op de economische prestaties van Noord-Nederland en
een relatie hebben met de sleutelgebieden en speerpuntsectoren
die Noord-Nederland in dit OP heeft aangewezen.
Belangrijke uitgangspunten zijn dat acties een economische
meerwaarde hebben en bijdragen aan het regionale
concurrentievermogen. Daarbij wordt een ‘offensieve
ontwikkelingsgerichte (landschaps)strategie’ voorgestaan,
waarbij maatschappelijk en economisch gezien een
optimaal rendement wordt bereikt door het integraal
uitvoeren van projecten op het gebied van economie,
natuur, duurzame energieopwekking, water(berging) en
landelijk erfgoed. De prioriteit van deze aanpak ligt in de
kernzones.
De diversiteit van het landelijk gebied maakt vele vormen
van recreatie mogelijk, zowel dagrecreatie als verblijfsrecreatie.
Versterking van de toeristisch-recreatieve infrastructuur
(o.a. routestructuren) en voorzieningen in het
landelijk gebied is een belangrijk onderdeel van deze actielijn.
Daarnaast wordt de samenwerking tussen bedrijven
in de toeristische sector gestimuleerd, alsmede gezamenlijke
markt- en productontwikkeling en de toepassing
van nieuwe technologieën, bijvoorbeeld voor toervaart
of lange-afstandswandelen en –fietsen. Samenwerking
met kennisinstellingen voor bijvoorbeeld onderzoek
naar en ontwikkeling van (internationale) toeristische
programma’s en projecten behoort ook tot de mogelijkheden.
Het landelijk gebied in de kernzones heeft kwaliteiten
en een sterke identiteit, die per streek kan verschillen.
De kwaliteiten liggen in de sfeer van landschap en
landschapselementen, cultuur, authenticiteit, natuur en
water. Ze vormen belangrijke motieven voor toeristisch
verblijf of permanente vestiging. Blijvende investeringen in
ontwikkeling en verbetering van natuurwaarden en waterkwaliteit,
bij voorkeur door innovatieve methoden, zijn dan
ook noodzakelijk om deze kwaliteiten te blijven versterken.
Voorwaarde is dat sprake is van een economische
relevantie, bijvoorbeeld als onderdeel van een toeristisch
product of van een onderzoeksproject naar nieuwe
(zuivering- of beheer-) technologieën. Het versterken van
de kernkwaliteiten in het landelijk gebied met een economische
meerwaarde krijgt ook vorm in te ontwikkelen
landgoederen met niet-agrarische economische functies,
bijvoorbeeld op het gebied van zorg en toerisme.
Voor instandhouding of versterking van het landelijk
gebied is het tot slot van belang om bestaande
voorzieningen op peil te houden. Het bundelen van diverse
Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013
39

voorzieningen is hierbij vaak de enige mogelijkheid.
Binnen deze actielijn wordt dan ook de ontwikkeling van
multifunctionele accommodaties gestimuleerd. Naast het
sociaal-maatschappelijke belang van deze voorzieningen
versterken ze ook vaak de werkgelegenheid en daarmee de
lokale economie van het landelijk gebied.
De actielijn richt zich met nadruk op activiteiten die niet
binnen het POP2 gefinancierd kunnen worden. Naast het
feit dat deze actielijn zich – in tegenstelling tot het POP2
– overwegend richt op de kernzones in Noord-Nederland
is er ook sprake van een inhoudelijke afbakening. Deze is
nader toegelicht in bijlage D.
Voorbeelden van projectcategorieën:
• Integrale projecten op het gebied van economie, natuur,
duurzame energieopwekking, water(berging) en landelijk
en cultuurhistorisch erfgoed
• Ontwikkeling nieuwe publieksattracties rond sleutelgebieden
en speerpuntsectoren
• Stimuleren samenwerking tussen bedrijven in toeristische
sector
• Implementatie nieuwe technologieën in toerisme
• Verbeteren ontsluiting vaarroutes en creëren nieuwe
opstappunten
• Ontwikkeling multifunctionele accommodaties in landelijke
kernen
2.B Bereikbaarheid en mobiliteit
In de ontwikkeling naar een kenniseconomie is bereikbaarheid
één van de kernkwaliteiten. Bereikbaarheid is voor
het bedrijfsleven een belangrijke vestigingsfactor. Hoewel
Noord-Nederland op regionaal niveau geen bereikbaarheidsproblematiek
kent zoals andere delen van het land,
vraagt met name de situatie in en rond de grote steden
wel degelijk aandacht. In en rond de steden is sprake van
congestie en vragen nieuwe economische ontwikkelingen
om investeringen in het openbaar vervoer. Juist in de
steden concentreert zich de kennisintensieve bedrijvigheid.
Door met name de kernzones en de daarbinnen gelegen
steden goed te ontsluiten, kunnen deze als knooppunt van
verkeersstromen en plaatsen waar bedrijvigheid en kennis
zich concentreren beter functioneren als trekker van de
noordelijke economie.
De EFRO middelen worden niet ingezet voor de realisatie
van basisinfrastructuur, maar vooral voor de
ontwikkeling en toepassing van nieuwe oplossingen die
de fysieke bereikbaarheid van de stedelijke gebieden
vergroten. De activiteiten concentreren zich in de
kernzones en richten zich bijvoorbeeld op ontsluiting van
economische kernlocaties, bovenregionale voorzieningen
en topattracties. De toepassingen moeten leiden tot een
betere bereikbaarheid en sturing van mobiliteit (betere
benutting van aanwezige infrastructuur) of een verlaging
van milieubelasting. Het ontwikkelen van innovatieve
vormen van openbaar vervoer vormt ook een belangrijk
onderdeel van deze actielijn, zoals voorzien in het kader
van het Kolibri OV-netwerk.
Daarnaast moet ICT meer toegepast worden in informatievoorziening
en –systemen voor reizigers. Geavanceerde
reizigersinformatiesystemen over bijvoorbeeld verwachte
reistijden, afwijkingen in planning en alternatieve routes
moeten via centrale systemen in voertuigen, op haltes, in
stations en in bussen een plaats krijgen. Een voorbeeld is
het zogenaamde ‘DRIS reizigersinformatiesysteem’ dat
moet bijdragen aan een effectiever mobiliteitsmanagement
in het stedelijk netwerk Groningen-Assen.
Tevens worden acties voorzien die de toegankelijkheid
en het efficiënt gebruik van ICT diensten bevorderen.
ICT bereikbaarheid is een wezenlijk onderdeel van een
concurrerend vestigingsklimaat. Om effectief gebruik te
kunnen maken van de huidige en toekomstige diensten
en applicaties zijn investeringen in ICT bereikbaarheid
noodzakelijk. Het gaat dan niet om aanleg van de kabelinfrastructuur,
maar bijvoorbeeld om de aansluiting van
specifieke locaties op bestaande netwerken (vast en draadloos)
of datacenterfaciliteiten. In niet-fysieke zin is ruimte
voor initiatieven gericht op de ontwikkeling van platforms
om dienstenaanbieders te faciliteren om snel nieuwe
diensten te ontwikkelen. Zowel bedrijven, kennisinstellingen
als overheden kunnen daar van profiteren.
Voorbeelden van projectcategorieën:
• Verbeteren ICT bereikbaarheid (geen aanleg kabelinfrastructuur)
• Ontwikkeling innovatieve reizigersinformatiesystemen
• Ontwikkeling innovatieve vormen van openbaar vervoer
40 Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013

• Innovatief mobiliteitsmanagement
• Ontwikkeling van duurzame mobiliteit
• Directe ontsluiting van bovenregionale voorzieningen
en topattracties
Voorbeelden van projectcategorieën:
• Revitalisering openbare ruimte bedrijventerreinen
• Vergroten veiligheid bedrijventerreinen
• Parkmanagement
2.C Opwaardering van bedrijfslocaties
De economische kernzones huisvesten het merendeel
van de bedrijven en arbeidsplaatsen in Noord-Nederland.
Aantrekkelijke bedrijfslocaties in en rond de steden
vormen een absolute voorwaarde om de bedrijven vast
te kunnen houden en nieuwe bedrijven aan te trekken.
In de afgelopen periodes is in Noord-Nederland veel
geïnvesteerd in nieuwe bedrijventerreinen in de kernzones.
De komende periode wordt de aandacht gericht op het
behoud en vergroten van de aantrekkingskracht door
upgrading van de bestaande bedrijfslocaties, de doelstelling
van deze actielijn. De actielijn richt zich specifiek op
bedrijfslocaties in de grotere kernen die in de kernzones
gelegen zijn. Deze worden in het toetsingskader nader
gedefinieerd.
Upgrading of opwaardering van bedrijfslocaties is
noodzakelijk om verpaupering tegen te gaan, de ruimte
efficiënt te benutten en de terreinen – en daar gevestigde
bedrijven – goed te faciliteren. Op die wijze voldoen
ook bestaande, verouderde bedrijventerreinen weer
aan de eisen die bedrijven in deze tijd stellen aan een
vestigingslocatie.
Voorbeelden van activiteiten zijn verbetering van de
veiligheid, het tegen gaan van milieuvervuiling, aanleg
van parkeerplaatsen, verbeteren van de verkeersstructuur
en de externe ontsluiting en het opwaarderen van de
uitstraling en de openbare ruimte. Plannen voor dergelijke
investeringen bestaan voor meerdere locaties, bijvoorbeeld
het Stadsbedrijvenpark in Assen en het bedrijventerrein
Leeuwarden West.
Naast het creëren en inrichten van de ruimte bestaat binnen
deze actielijn ook aandacht voor meer randvoorwaardelijke
investeringen op bestaande bedrijfslocaties. Een voorbeeld
hiervan is de introductie van parkmanagement dat zorgt
voor schaal- en milieuvoordelen (duurzaam veilig, collectieve
inkoop producten en diensten, gebruik hernieuwbare
energiebronnen, milieubesparende maatregelen).
Conclusies Strategische Milieubeoordeling:
prioriteit 2
De prioriteit kent versschillende typen maatregelen. In
het kader van de SMB wordt geoordeeld dat de afgeleide
maar beoogde effecten van de maatregelen (verhogen
welvaar en welzijn) relevant zijn voor een aantal van de te
beschouwen milieueffecten. Dit is eerder toegelicht onder
prioriteit 1.
Wat betreft de projecten in het landelijke gebied is
een zorgvuldige plan- en besluitvorming noodzakelijk.
Een balans moet worden gezocht tussen economisch
functioneren en behoud van karakteristieke waarden van
het landelijke gebied. Ingrepen die tot grote bezoekersstromen
of nieuwbouw kunnen leiden kunnen duidelijk
negatieve milieugevolgen hebben. De keerzijde is de
positieve bijdrage die dergelijke projecten kunnen leveren
aan behoud en versterking van natuurlijke en cultuurhistorische
waarden.
Wat betreft de investeringen in bereikbaarheid richt het
de prioriteit 3 zich niet zozeer op nieuwe infrastructuur,
maar op verbetering van het gebruik van bestaande infrastructuur
(waaronder openbaar vervoer) en ontwikkeling
van alternatieven voor (auto)mobiliteit. Van dergelijke
projecten wordt een positief effect op milieuaspecten als
klimaat, lucht en gezondheid verwacht. De maatregelen die
gericht zijn op de aanpak van bestaande bedrijfslocaties
bieden mogelijkheden om bestaande milieuproblemen
op deze terreinen aan te pakken (zoals geluidhinder en
bodemverontreiniging).
Prioriteit 3 Attractieve steden
De vier grootste steden in Noord-Nederland – Assen,
Emmen, Groningen en Leeuwarden – vormen een
belangrijke pijler van de noordelijke economie. Samen
beschikken zij over een enorm economisch potentieel.
Werkgelegenheid, stuwende bedrijvigheid, kennisinfrastructuur,
innovatief vermogen en arbeidspotentieel
zijn geconcentreerd in de stedelijke gebieden. Zo vormen
Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013
41

de steden de plaatsen waar een relatief groot deel van de
kennis en bedrijvigheid in de eerder genoemde sleutelgebieden
en speerpuntsectoren gevestigd is. Om het
regionale innovatievermogen in geheel Noord-Nederland
te kunnen stimuleren en daarmee de concurrentiekracht
te vergroten, zijn aantrekkelijke steden een noodzakelijke
voorwaarde; zowel in hun functie als werklocatie als in hun
functie van woonplaats.
Onder de prioriteit ‘attractieve steden’ moeten de juiste
randvoorwaarden worden gecreëerd, waarbinnen het
innovatieve vermogen van steden tot bloei kan komen.
Anders gezegd: de kenniseconomie gedijt alleen in een
aantrekkelijk ondernemingsklimaat. De kwaliteit van de
omgeving is daarbij een belangrijke factor. De inzet van
de Europese structuurfondsen moet daarom ook gebruikt
worden voor investeringen in een aantrekkelijk woon- en
werkklimaat, om bij te dragen aan economische groei,
innovatie en werkgelegenheid. Indien mogelijk en wenselijk
streeft het Noorden daarbij naar de inzet van aanvullende
Europese financiering, naast de EFRO-middelen.
Met name wordt gedacht aan middelen uit het JESSICAprogramma
van de EIB, dat mogelijk naast middelen uit
het OP ingezet kan worden en specifiek bestemd is voor
financiering van stedelijke ontwikkeling. Onzeker is echter
of dit instrument meerwaarde heeft ten opzichte van de
bestaande middelen die in Noord-Nederland voorhanden
zijn. Deze meerwaarde zal evenals de precieze mogelijkheden
nader moeten worden onderzocht.
De prioriteit ‘Attractieve steden’ bestaat uit twee actielijnen:
3.A Opwaardering stedelijk voorzieningenniveau
3.B Locaties voor kennisgeoriënteerde bedrijvigheid
Integrale benadering van stedelijke ontwikkeling
Deze prioriteit is gericht op de vier grote steden en legt
het accent op verbetering van het stedelijk voorzieningenniveau.
Daarnaast wordt geïnvesteerd in locaties waar
kennisgeoriënteerde bedrijven kunnen gedijen. Deze
activiteiten staan binnen de vier grote steden echter niet
op zichzelf. Het OP concentreert zich weliswaar op een
aantal speerpunten van stedelijke ontwikkeling, maar is
binnen de steden op haar beurt onderdeel van een bredere,
integrale visie. Meer dan op andere plaatsen is binnen
de steden sprake van een sterke samenhang van fysieke,
economische, sociaal-maatschappelijke en milieugerichte
kenmerken. Om kansen op verschillende onderdelen te
kunnen benutten en problemen te bestrijden, moeten
initiatieven in samenhang worden beschouwd en op elkaar
worden afgestemd. Alleen op die wijze kan een duurzame
ontwikkeling van de steden worden gerealiseerd. Dit
sluit aan op de beleidsvisie zoals die bijvoorbeeld is
gedefinieerd in het kader van het Grotestedenbeleid van
het Rijk of in het kader van het nationaal stedelijk netwerk
Groningen-Assen, Leeuwarden.
Het is de gezamenlijke keuze van de partners in Noord-
Nederland om het OP in het bijzonder in te zetten ten
behoeve van de gewenste transitie naar een kenniseconomie.
Activiteiten die daarbinnen ontwikkeld worden,
zullen zich in belangrijke mate afspelen op het stedelijke
grondgebied. Overigens niet alleen binnen prioriteit 3
die exclusief op de steden is gericht, maar ook binnen de
andere prioriteiten. Vanuit die wetenschap is afstemming
met andere initiatieven binnen de steden van groot belang.
Deze initiatieven zullen zich soms buiten de kaders van
het OP voltrekken onder verantwoordelijkheid van de
steden zelf, maar vergroten binnen de genoemde integrale
aanpak de effectiviteit van projecten binnen het OP.
Afstemming van verschillende initiatieven die bijdragen
aan duurzame stedelijke ontwikkeling is geborgd binnen
de uitvoeringsstructuur van het OP. De vier grote
steden zijn niet alleen vertegenwoordigd in het Comité
van Toezicht (zie hoofdstuk 4), maar zijn ook direct en
intensief betrokken bij het opstellen van het OP en het
definiëren van de ontwikkelingsstrategie. Dit legt de basis
voor een integrale aansturing van de ontwikkeling van
het stedelijk grondgebied, zoals voorzien in artikel 8 van
de EFRO-verordening (EG nr. 1080/2006) dat zich richt
op duurzame stedelijke ontwikkeling. Noord-Nederland
is overigens niet voornemens om gebruik te maken van
de extra ruimte die dit zelfde artikel biedt voor inzet van
EFRO-financiering voor activiteiten die binnen de werkingssfeer
van het ESF vallen.
42 Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013

3.A Opwaardering stedelijk
voorzieningenniveau
De steden willen de komende jaren inzetten op een goed
vestigingsklimaat waar het door aanwezigheid van cultuur
en een diversiteit aan voorzieningen goed en inspirerend
wonen en werken is. Dit vergroot de aantrekkelijkheid
van de grote steden als vestigings- en woonplaats en is
essentieel voor het aantrekken en behouden van dynamische,
jonge mensen die belangrijk zijn voor het aanjagen
van creativiteit en innovatie in de steden. Het doel van
deze actielijn is het versterken en opwaarderen van het
voorzieningenniveau in de steden ten einde aantrekkelijk te
zijn als woon- en werklocatie voor mensen en bedrijven.
Centraal in de actielijn staat verbetering van de toeristischrecreatieve
en culturele voorzieningen en infrastructuur.
Versterking van het stedelijk toerisme vindt plaats door
een verdere uitbouw en kwaliteitsverbetering van de
aanwezige topattracties en voorzieningen. Plannen
bestaan bijvoorbeeld voor de Grote Markt in Groningen,
de museumhaven en waterattracties in Leeuwarden, het
Erfgoedkwartier in Assen en het centrum (inclusief het
Dierenpark) van Emmen. Een professionele vermarkting
van het toeristisch aanbod is noodzakelijk en wordt
gestimuleerd. Toepassing van nieuwe technologieën en
innovaties om het aanbod te versterken en te vermarkten
heeft daarbij een belangrijke pré. Specifieke aandacht
komt toe aan het zakelijk toerisme dat in de steden aan
betekenis wint en een belangrijk rol vervult in de promotie
van de stad. Hoogwaardige voorzieningen op het gebied
van kunst, cultuur en ontspanning zijn noodzakelijk
om het zakelijk toerisme te stimuleren. Tevens kan
gedacht worden aan de relatie tussen economie en
(top)sportvoorzieningen.
Daarnaast beschikken de steden met diverse musea,
kunstvakopleidingen en tal van podia voor muziek en
theater over een interessante culturele infrastructuur en
cultuurhistorische schatten. Voor de verdere ontwikkeling
van creatieve milieus (‘creative cities’) – milieus waarin het
draait om creativiteit, kennis, vaardigheden en talenten – is
het van belang om de culturele infrastructuur te versterken.
Zo voorziet Emmen investeringen in het kader van een
nieuw Stadstheater annex Cultureel kwartier en denkt
Groningen aan de ontwikkeling van een Creatieve Zone.
Naast fysieke investeringen in het culturele aanbod
worden ook acties voorzien die de belevingswaarde
van cultuur(historie) versterken, bijvoorbeeld door
de organisatie van tentoonstellingen, festivals en
evenementen die (inter)nationaal tot de verbeelding
spreken. Tevens is de verdere ontwikkeling van formele en
informele netwerken van kunst, wetenschap en bedrijfsleven
een belangrijke uitdaging binnen deze actielijn. Deze
netwerken versterken de culturele infrastructuur en zorgen
voor efficiency- en schaalvoordelen.
Voorbeelden van projectcategorieën:
• Opwaarderen cultureel erfgoed
• Uitbreiding en modernisering cultureel aanbod/
museumaanbod (incl. stimuleren belevingswaarde)
• Ontwikkeling aantrekkingskracht stedelijke centrumgebieden
• Uitbouw topattracties op toeristisch gebied
• Verbetering samenwerking en netwerkvorming culturele
organisaties
3.B Locaties voor kennisgeoriënteerde
bedrijvigheid
De grote steden in Noord-Nederland zijn de plaatsen
waar bedrijvigheid zich concentreert. In het bijzonder de
kennisgeoriënteerde bedrijven hebben een sterke voorkeur
voor een stedelijke vestigingsplaats, onder meer vanwege
de aanwezigheid van kennisinstellingen, de bereikbaarheid
en het voorzieningenniveau. Beschikbaarheid van moderne
en strategisch gelegen bedrijfslocaties is een belangrijke
voorwaarde.
Deze actielijn richt zich op ontwikkeling van bedrijfslocaties
waar kennisgeoriënteerde bedrijvigheid zich
graag vestigt. Specifiek wordt ingezet op het creëren en
versterken van aantrekkelijke locaties voor bedrijven in
de directe omgeving van kennisinstellingen, bijvoorbeeld
rondom de universiteit, hogescholen, onderzoeksinstellingen
en andere kennisintensieve organisaties (bv.
ziekenhuizen). Juist deze locaties zijn broedplaatsen
voor innovatieve ideeën en nieuw ondernemerschap en
bieden mogelijkheden voor clustering van kennisintensieve
en daaraan gerelateerde bedrijvigheid. Voorbeelden
zijn de beoogde investeringen rondom het UMCG en
het Zernike Science Park in Groningen, een kennisinten-
Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013
43

sief bedrijvenpark in Assen-Zuid en een bedrijvenpark
op de Kenniscampus Leeuwarden. Gedacht kan worden
aan ontwikkeling van bedrijventerreinen, maar ook aan
realisatie van specifieke bedrijfsverzamelgebouwen en
startersruimtes.
Verder heeft de actielijn betrekking op de ontwikkeling
en upgrading van de stationsgebieden die in de steden
gelegen zijn. Stationsgebieden zijn de entree en het visitekaartje
van de steden. Met name voor de dienstensector
liggen hier veel mogelijkheden voor groei en innovatie.
Intensivering van bestaande economische functies van de
stationsgebieden in combinatie met aanpassing van de
bestaande infrastructuur is mogelijk binnen deze actielijn.
Het accent ligt met name op de realisatie van aantrekkelijke
en goed gefaciliteerde bedrijfslocaties binnen de
stationsgebieden en een hoog kwaliteitsniveau van de
openbare ruimte.
De actielijn kent een sterke relatie met actielijn 2.C
waarbinnen opwaardering van bestaande bedrijfslocaties
is voorzien. Actielijn 2.C omvat de economische kernzones
en richt zich op andere bedrijfslocaties dan actielijn 3.B.
Voorbeelden van projectcategorieën:
• Ontwikkeling of modernisering van bedrijfsverzamelgebouwen
• Ontwikkeling van bedrijvenparken rond kennisinstellingen
• Ontwikkeling of modernisering van bedrijfslocaties
binnen stationsgebieden
• Kwaliteitsverhoging van de openbare ruimte rond
bedrijfslocaties
Conclusies Strategische Milieubeoordeling
prioriteit 3
Samenvattend wordt in de Strategische Milieubeoordeling
geconcludeerd dat de maatregelen van prioriteit 3 (naast
te verwachten indirecte, positieve effecten op welvaartsniveau)
zowel positieve als negatieve gevolgen voor het
milieu kunnen hebben. In vergelijking met prioriteit 1 is
bij de maatregelen van prioriteit 3 meer aandacht nodig
voor een zorgvuldige planvroming en kan meer expliciet
aandacht worden besteed aan maatregelen om milieueffecten
te voorkomen of te beperken.
Een integrale en op duurzaamheid gerichte aanpak
is noodzakelijk. Dit houdt onder andere in dat een
zorgvuldige planvorming wenselijk is in het geval projecten
(mede) betrekking hebben op cultureel erfgoed. Mogelijke
negatieve effecten hangen in sterke mate samen met
verkeer: aandacht voor bereikbaarheid met openbaar
vervoer en fiets is dan ook een belangrijk aandachtspunt.
Bij de ontwikkeling van bedrijfslocaties vormen wet- en
regelgeving mede waarborgen voor het zoveel mogelijk
voorkomen en matigen van milieugevolgen.
Prioriteit 4 Technische Bijstand
De uitvoering van Europese programma’s vraagt een
bijzondere inzet op het gebied van beheer en begeleiding.
Besluitvorming door bestuurders via een Stuurgroep of
Comité van Toezicht moet worden ondersteund door
een deskundig apparaat dat verantwoordelijk is voor
alle uitvoerende programmabeheeractiviteiten. Binnen
het programma wordt hierin voorzien door de prioriteit
Technische Bijstand.
Deze prioriteit richt zich hoofdzakelijk op de beheersmatige
activiteiten die in het kader van het programmamanagement
moeten worden uitgevoerd. Hieronder valt
de inzet voor begeleiding van projecten in het proces van
intake tot besluitvorming, voor financiële administratie
en beheer, ondersteuning van de bestuurlijke structuur en
overige secretariaatswerkzaamheden. Andere activiteiten
hebben betrekking op informatievoorziening en publiciteit,
evaluatie, onderzoek en de aanschaf van hard- en software
voor management, monitoring en evaluatie.
Voorbeelden van projectcategorieën:
• Inhoudelijk, financieel en administratief beheer
programma
• Ontwikkeling/aanschaf monitoringsysteem
• Evaluatie en onderzoek
• Promotie en publiciteit
44 Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013

2.4 Horizontale prioriteiten
De set van prioriteiten zoals toegelicht in paragraaf 2.3
geeft invulling aan de strategie die Noord-Nederland
hanteert om haar doelstellingen te bereiken. De prioriteiten
omvatten vanuit die invalshoek een groot aantal
verschillende onderwerpen.
De strategie die binnen het OP door Noord-Nederland
wordt gekozen houdt met nadruk rekening met
zogenaamde horizontale doelstellingen. Het betreft
doelstellingen die centraal staan in het beleid van de
Europese Commissie en ook door Noord-Nederland
worden onderschreven. De horizontale doelstellingen
kennen aanknopingspunten binnen een groot aantal
prioriteiten en actielijnen van het OP. De uitwerking
hiervan wordt tijdens de uitvoeringsperiode bewaakt via
de werving en selectie van projecten. Daarnaast komen de
doelstellingen terug in communicatie-uitingen rond het
OP, zoals bijeenkomsten en brochures.
Gelijkheid van kansen voor mannen en vrouwen
Gelijkheid van kansen voor mannen en vrouwen is
een basisbeginsel dat in het beleid van de Europese
Commissie reeds lange tijd wordt benadrukt. Ook in
eerdere Europese medegefinancierde programma’s in
Noord-Nederland komt dit als horizontale doelstelling
terug en is een bijdrage geleverd via diverse projecten.
De mogelijkheid om bij te dragen aan bevordering van
gelijkheid van kansen voor mannen en vrouwen wordt
binnen het OP binnen alle prioriteiten getoetst. De duidelijkste
bijdrage wordt echter verwacht binnen projecten die
direct bijdragen aan het vergroten van de arbeidsmarktparticipatie,
een van de doelstellingen van het OP. De participatie
van vrouwen op de arbeidsmarkt blijft immers nog steeds
achter. Wel wordt opgemerkt dat de groei van de arbeidsmarktparticipatie
in Noord-Nederland in de afgelopen jaren
met name bij vrouwen heeft plaats gevonden.
In het bijzonder actielijn 1.D ‘Versterking arbeidsmarktinfrastructuur’
richt zich op het creëren van voorwaarden
die de werking van de arbeidsmarkt verbeteren, inclusief
het verhogen van de participatiegraad. Bevordering van
gelijke kansen voor vrouwen is een belangrijk aandachtspunt.
De actielijn kent bovendien een sterke relatie
met initiatieven die zullen worden gefinancierd vanuit
Doelstelling 2 – ESF. Ook daar is veel aandacht voor de
arbeidsmarktpositie van vrouwen, bijvoorbeeld via het
verhogen van het opleidingsniveau. Voorts liggen ook
binnen andere actielijnen projecten voor de hand die
bijdragen aan de kansen voor vrouwen. Bevordering van
ondernemerschap binnen deze doelgroep is een expliciete
mogelijkheid binnen actielijn 1.C ‘Stimulering van ondernemerschap’.
Actielijn 2.A maakt de realisatie van accommodaties
en voorzieningen in het landelijk gebied mogelijk,
waarmee onder meer de participatie van vrouwen in het
arbeidsproces kan worden gefaciliteerd. Bijvoorbeeld via
een functie als training.
Duurzame ontwikkeling
Bevordering van duurzame ontwikkeling is een doelstelling
die maatschappelijk breed wordt gedragen en wordt
ondersteund. Ook in de noordelijke beleidsvisie komt
dit met nadruk terug. Duurzame ontwikkeling wordt
daarbij beschouwd als een ontwikkeling die voorziet in de
behoeften van de huidige generaties, zonder de mogelijkheden
voor toekomstige generaties in gevaar te brengen
om ook in hun behoeften te voorzien. Het gaat om een
evenwichtige afweging van de drie P’s Planet, People en
Profit alsmede van de effecten op korte en lange termijn.
Het OP is erop ingericht om duurzame ontwikkeling ook
daadwerkelijk te stimuleren en mogelijk te maken met
behulp van financiële bijdragen. Gelet op de economische
invalshoek van het programma zet het OP met name in
op bevordering van duurzaamheid in combinatie met het
versterken van de sociaal-economische structuur van het
Noorden. Binnen het kader van het OP wordt onderzocht
of er mogelijkheden zijn om projecten die specifiek gericht
zijn op duurzaamheid, te stimuleren.
Het programma draagt in volle breedte bij aan het streven
naar duurzame ontwikkeling. Binnen prioriteit 1 gaat het
bijvoorbeeld om stimulering van kennis en innovatie.
Ontwikkeling en toepassing van milieuvriendelijke technologie
is een van de speerpunten, die duurzame productie
van alle sectoren ten goede kan komen. De concentratie
van bedrijvigheid en kennis in het energiecluster en
het watercluster biedt in Noord-Nederland zelfs zoveel
Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013
45

potentie dat deze clusters – door de juiste voorwaarden
te creëren – in staat worden geacht tot ontwikkeling van
kennis en technologieën te komen die duurzame ontwikkeling
tot ver buiten Noord-Nederland mogelijk maken.
Duurzaamheid komt binnen prioriteit 2 in meerdere
vormen terug. Binnen actielijn 2.A ‘Aantrekkelijk landelijk
gebied’ is het vooral gekoppeld aan de grote natuurlijke
waarde van Noord-Nederland. Grote kansen worden
voorzien voor ontwikkeling van natuur en landschap in
combinatie met ontwikkeling van economische functies.
Die combinatie leidt ertoe dat er daadwerkelijk een
duurzame – want rendabele – basis wordt gecreëerd
voor behoud en ontwikkeling van de natuurlijke waarden
in Noord-Nederland. Actielijn 2.B ‘Bereikbaarheid en
mobiliteit’ zet daarentegen in op bereikbaarheid. Hoewel
Noord-Nederland qua congestie en luchtvervuiling boven
het Nederlands gemiddelde presteert, is aandacht nodig
om de bereikbaarheid – als belangrijke vestigingsplaatsfactor
– te vergroten. Het OP wil dit met name bereiken
via innovatieve vervoersvormen, onder meer binnen het
openbaar vervoer. Daarmee wordt mede een verbetering
van de milieusituatie in en rond de steden nagestreefd.
Actielijn 2.C ‘Opwaardering van bedrijfslocaties’ kan een
bijdrage leveren via het tegengaan van milieuvervuiling op
verouderde bedrijventerreinen in de kernzones.
Binnen prioriteit 3 wordt met name via actielijn 3.A
‘Opwaardering stedelijk voorzieningenniveau’ een bijdrage
aan duurzame ontwikkeling nagestreefd. Actielijn 3.A
richt zich op stedelijke voorzieningen, waarbij behoud en
duurzaam gebruik van cultuurhistorisch erfgoed zowel
doel als middel is.
Los van de specifieke ‘verschijningsvormen’ van
duurzaamheid per prioriteit en actielijn, wordt opgemerkt
dat duurzaamheid een doelstelling is waarop ieder project
binnen het OP getoetst zal worden. Ieder project dient
immers bij te dragen aan het bereiken van een duurzaam
evenwicht tussen de drie P’s, People, Planet en Profit.
Voorzover het gaat om de milieu-impact van het OP heeft
een onafhankelijke toets plaatsgevonden in de vorm van
de strategische milieubeoordeling, waarbinnen eveneens
aanbevelingen zijn gedefinieerd ten behoeve van de uitvoering
van het OP (zie paragraaf 3.2).
Transnationale samenwerking
De situatie in Noord-Nederland staat niet op zichzelf.
Andere regio’s binnen en buiten de Europese Unie kennen
vergelijkbare kansen, knelpunten en ideeën. Voor noordelijke
organisaties als kennisinstellingen en bedrijven kan
samenwerking buiten de landsgrenzen bovendien het
middel zijn om nieuwe mogelijkheden te verkennen en
te benutten. Het ligt dan ook voor de hand dat Noord-
Nederland, evenals de Europese Commissie, veel belang
hecht aan samenwerking tussen noordelijke en buitenlandse
organisaties. Conform artikel 36, lid 4a van de
algemene Verordening voor de Structuurfondsen en het
Cohesiefonds wil Noord-Nederland met de uitvoering van
haar OP dan ook actief invulling geven aan het stimuleren
en ondersteunen van transnationale samenwerking. Veel
perspectief is in dat opzicht aanwezig in de positie van
Noord-Nederland op de Noordelijke Ontwikkelingsas
(NOA), de as Randstad-Noord-Nederland-Noord-
Duitsland-Scandinavie. Dit moet leiden tot versterking
van de netwerken met dit gebied en groeiend economisch
verkeer.
Via actieve sturing op mogelijkheden binnen een
programma als Doelstelling 3 Coöperatie 2007-2013
willen de partners in Noord-Nederland transnationale
samenwerking met buitenlandse partners stimuleren.
Met name met Duitse buurregio’s als Niedersachsen
en Bremen, regio’s waarmee van oudsher uitstekende
contacten bestaan. Deze zijn onder meer met behulp
van opeenvolgende INTERREG-programma’s tot stand
gekomen en worden in de komende periode vervolgd.
Niet alleen via Doelstelling 3 Coöperatie, maar ook door
grensoverschrijdende afstemming van programma’s als
Doelstelling 2 Concurrentie. In 2006 is daartoe reeds
overleg gevoerd over gezamenlijke mogelijkheden en
acties, gerelateerd aan het voorliggende OP en het OP aan
de Duitse zijde van de grens. Uiteraard zet het OP ook in
op samenwerking met andere buitenlandse regio’s.
Transnationale samenwerking is een doelstelling binnen
alle prioriteiten van het OP en wordt actief gestimuleerd
via projecten of onderdelen van projecten. Prioriteit 1
biedt bijvoorbeeld veel ruimte voor samenwerking met
buitenlandse kennisinstellingen op die terreinen waar dit
een wederzijds belang dient. Daarnaast heeft stimulering
46 Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013

van buitenlandse activiteiten van het bedrijfsleven de
aandacht als noodzakelijke voorwaarde voor een gezonde
economische structuur. Clustervorming, exportstimulering
en promotie zijn voorbeelden.
De prioriteiten 2 en 3 lenen zich voor uitwisseling en
toepassing van kennis en ervaring in samenwerking met
partners over de grenzen heen. Het OP zoekt daarom
nauwe samenwerking met initiatieven en mogelijkheden
binnen Doelstelling 3 Coöperatie. Door de strategieën op
elkaar af te stemmen wordt complementariteit nagestreefd
en wordt vanuit zowel Doelstelling 2 Concurrentie als
Doelstelling 3 Coöperatie een combinatie van mogelijkheden
geboden die tezamen organisaties in Noord-
Nederland tot transnationale samenwerking aanzetten.
Dit betekent dat reeds in de fase van werving en selectie
gekeken zal worden naar de juiste positionering van
projecten binnen de verschillende programma’s en
initiatieven met elkaar in verband worden gebracht.
Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013
47

48 Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013

3. Uitvoering en organisatie
De organisatie- en uitvoeringsstructuur van het OP wordt
in dit hoofdstuk op hoofdlijnen toegelicht. Uitgangspunt
is een efficiënt ingerichte structuur, die voorziet in de
bepalingen die de Europese Commissie stelt en effectieve
sturing van het programma mogelijk maakt. De jarenlange
ervaring van Noord-Nederland met de uitvoering
van Europees gefinancierde programma’s vormt daarvoor
een solide basis, aangevuld met de ervaringen die
de afgelopen periode zijn opgedaan in het kader van
het Nationaal Actieplan. De afspraken die daarin zijn
vastgelegd naar aanleiding van de besprekingen tussen
de Europese Commissie en het Rijk over het beheer van
de EFRO-middelen, worden ook in de uitvoerings- en
organisatiestructuur van het OP in de periode 2007-2013
geïmplementeerd en nageleefd om te borgen dat de
uitvoering van het OP voldoet aan de geldende wet- en
regelgeving.
De wijze waarop Noord-Nederland de organisatie van haar
OP inricht en het beheer vorm geeft wordt in een later
stadium, voor de start van de uitvoeringsperiode, gedetailleerd
vastgelegd, in het bijzonder in de Administratieve
Organisatie. Verslaglegging over de implementatie van
afspraken en procedures zal tijdens de uitvoering van
het OP onder meer plaatsvinden via het Comité van
Toezicht en de jaarverslagen. De volstrekt onafhankelijke
positie van de Auditautoriteit, Certificeringsautoriteit en
Managementautoriteit ten opzichte van elkaar bevordert
bovendien de objectiviteit van controle.
In het hoofdstuk wordt met grote regelmaat verwezen naar
de Kaderverordening en de Uitvoeringsverordening die
door de Europese Commissie zijn opgesteld ten behoeve
van de uitvoering van programma’s medegefinancierd
vanuit de Structuurfondsen. De uitvoering van het OP is
gehouden aan de bepalingen in beide verordeningen.
genoemd die afzonderlijk ingevuld moeten worden. In
het navolgende wordt beschreven op welke wijze de
verantwoordelijkheden voor het OP Noord-Nederland zijn
verdeeld. De toedeling van verantwoordelijkheden en taken
waarborgt een adequate uitvoering van het OP, waarbij
zowel de uitvoering van het OP als de uitvoering van
activiteiten daarbinnen voldoen aan de wet- en regelgeving
die van toepassing is.
Managementautoriteit
De managementautoriteit draagt de verantwoordelijkheid
voor de uitvoering van het Operationeel Programma.
Zij legt verantwoording af naar de Europese Commissie en
het Rijk. Tot haar taken behoort onder meer:
• de selectie van en besluitvorming over projecten op
basis van de geldende criteria;
• het verifiëren van cofinanciering bij projecten en nagaan
of uitgaven door de eindbegunstigden voldoen aan de
Europese en nationale regelgeving;
• het verrichten van betalingen aan eindbegunstigden;
• inrichting en beheer van een systeem voor digitale
opslag van projectgegevens die nodig zijn voor
monitoring, financieel management en audits en
controle;
• naleving van de bepalingen die gelden op het gebied
van promotie en publiciteit;
• informatieverstrekking ten behoeve van de certificeringsautoriteit;
• begeleiding van het Comité van Toezicht en de stuurgroep;
• opmaken van het jaarverslag en het eindverslag.
Het Samenwerkingsverband Noord-Nederland (SNN) is
de managementautoriteit van het OP Noord-Nederland.
Het SNN heeft juridisch de vorm van een gemeenschappelijke
regeling naar Nederlands recht en wordt gevormd
door de provincies Drenthe, Friesland en Groningen.
3.1 Verantwoordelijkheden en taken
De Europese Commissie stelt in haar Kaderverordening
en de Uitvoeringsverordening voor de inzet van de
Structuurfondsen eisen aan de beheers- en controlestructuur
die voor de programma’s van toepassing
is. Daarin worden meerdere verantwoordelijkheden
Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013
49

De gegevens van het SNN zijn als volgt:
Samenwerkingsverband Noord-Nederland
(SNN)
Postadres: Postbus 779
9700 AT Groningen
Bezoekadres: Laan Corpus den Hoorn 200
9728 JS Groningen
Rekeningnummer: 446045691
(ABN AMRO te Groningen)
Certificeringsautoriteit
De certificeringsautoriteit is verantwoordelijk voor de
certificering van betalingen, voordat betaalaanvragen
bij de Europese Commissie worden ingediend. Zij ziet
toe op de juistheid, rechtmatigheid en volledigheid van
de betaalaanvragen. Voor de Doelstelling 2 programma’s
in Nederland is één centrale certificeringsautoriteit
aangewezen, te weten de Dienst Regelingen van het
ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit.
Zij is derhalve ook de certificeringsautoriteit voor het OP
Noord-Nederland.
De adresgegevens van het de Dienst Regelingen zijn als
volgt:
Ministerie van Landbouw, Natuur en
Voedselkwaliteit
Dienst Regelingen
Postadres: Postbus 20401
2500 EK Den Haag
Bezoekadres: Bezuidenhoutseweg 73
2594 AC Den Haag
De taken van de Certificeringsautoriteit worden uitgevoerd
door en onder verantwoordelijkheid van de Dienst
Regelingen van het Ministerie van Landbouw, Natuur en
Voedselkwaliteit. Er worden voor het OP Noord-Nederland
geen andere, bemiddelende organisaties benoemd aan wie
taken van de Certificeringsautoriteit worden overgedragen.
Auditautoriteit
De auditautoriteit heeft als verantwoordelijkheid de
verificatie van het management- en controlesysteem van
het OP. Dit doet zij volgens een audit strategie, die bij de
Europese Commissie wordt ingediend. De auditautoriteit
is onafhankelijk van de management- en de certificeringsautoriteit.
Binnen Nederland is de keuze gemaakt om de functie van
auditautoriteit centraal te beleggen bij de Auditdienst van
het ministerie van Financiën. Dit is de auditautoriteit van
alle Nederlandse OP’s.
De Ministerie adresgegevens van van Financiën de auditautoriteit zijn als volgt:
Auditdienst Financiën
Postadres: Postbus 20201
2500 EE Den Haag
Bezoekadres: Prinses Beatrixlaan 512
2595 BL Den Haag
De taken van de Auditautoriteit worden uitgevoerd door
en onder verantwoordelijkheid van de Auditdienst van
het Ministerie van Financiën. Er worden voor het OP
Noord-Nederland geen andere, bemiddelende organisaties
benoemd aan wie taken van de Auditautoriteit worden
overgedragen.
Comité van Toezicht
Het Comité van Toezicht houdt toezicht op de
uitvoering van het OP en geeft sturing aan de algemene
strategie. In de Kaderverordening voor de inzet van de
Structuurfondsen zijn de taken van het Comité specifiek
vastgelegd.
Het Comité van Toezicht van het OP Noord-Nederland
wordt voorgezeten door een vertegenwoordiger van de
managementautoriteit en wordt samengesteld uit vertegenwoordigers
van de belangrijkste partnerorganisaties. Het
Comité van Toezicht voor het OP Noord-Nederland bestaat
uit vertegenwoordigers van de volgende partners:
• Dagelijks Bestuur SNN (voorzitter)
• De vier grote steden (Assen, Emmen, Groningen,
Leeuwarden; 1 lid)
• De drie provincies (Drenthe, Friesland, Groningen; 1 lid)
• Rijksoverheid, ministerie van Economische Zaken (1 lid)
• Kennisinstellingen (3 leden)
• Bedrijfsleven, vertegenwoordiging ondernemers
(2 leden)
50 Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013

• Bedrijfsleven, vertegenwoordiging werknemers (1 lid)
• Noordelijke Milieufederatie (1 lid)
• Europese Commissie (1 lid, adviserend)
Stuurgroep
Binnen het OP wordt voorts een Stuurgroep aangewezen,
met als voornaamste taak de beoordeling van subsidieaanvragen
die binnen het OP worden ingediend. Formeel
adviseert de Stuurgroep over de toekenning van subsidies.
Het SNN (Dagelijks Bestuur) besluit en geeft de beschikkingen
af. De Stuurgroep opereert onder verantwoordelijkheid
van de managementautoriteit en het Comité van
Toezicht.
De Stuurgroep in Noord-Nederland bestaat uit vertegenwoordigers
van de volgende partners:
• SNN
• Ministerie van Economische Zaken
• De vier grote steden (Assen, Emmen, Groningen,
Leeuwarden)
• De drie provincies (Drenthe, Friesland, Groningen)
• Op afroep: andere deskundigen
3.2 Monitoring en evaluatie
Monitoring
Begin 2006 heeft de Europese Commissie het SFC 2007
project gepresenteerd aan de lidstaten, waarin is ingegaan
op de eisen die worden gesteld aan de systemen die
worden ingezet voor de monitoring van de inzet van de
Structuurfondsen. De Europese Commissie heeft haar
eigen systeem gepresenteerd. Daarnaast is aangegeven
aan welke eisen en wensen de systemen in de lidstaten
moeten voldoen, inclusief de mogelijkheid tot uitwisseling
van gegevens tussen de lidstaten en de Europese
Commissie.
Noord-Nederland heeft voor het management van het
programma in de periode 2000-2006 een eigen systeem
BCA ontwikkeld. Deze applicatie voldoet in beginsel aan de
eisen die worden gesteld aan de monitoring van programma’s
in de periode 2007-2013. Het BCA programma
verwerkt onder meer programma gerelateerde gegevens,
projectgegevens, voortgang van projecten en betalingen.
Programmasecretariaat
De dagelijkse aansturing van het OP ligt in handen van het
SNN. Het SNN is verantwoordelijk voor het secretariaat
van het OP. Het programmasecretariaat ondersteunt
op de eerste plaats het SNN in haar functie van
managementautoriteit, alsmede het Comité van Toezicht
en de stuurgroep. De verschillende taken van zowel de
managementautoriteit als beide organen zijn vastgelegd in
de Kaderverordening.
Het programmasecretariaat besteedt – in nauwe samenwerking
met vertegenwoordigers van de drie provincies en
de grote steden – specifiek aandacht aan het stimuleren
van (potentiële) subsidieaanvragers om met subsidieaanvragen
te komen die aansluiten bij de doelstellingen
van het OP alsmede de selectiecriteria en voorwaarden die
worden vastgelegd in het toetsingskader. Dit wordt ondersteund
met diverse instrumenten zoals maatregelen op het
gebied van promotie en publiciteit (paragraaf 3.4).
Het huidige systeem wordt door Noord-Nederland aangepast
tot een monitoringsysteem, waarmee aan de wensen
van de Europese Commissie tegemoet gekomen kan
worden. Belangrijk is dat zowel de verhouding tussen het
OP en het NSR goed bewaakt kan worden (functioneel de
relatie tussen de beheersautoriteit en het Rijk) als ook de
verhouding tussen het OP en de Europese Commissie.
Noord-Nederland zal op basis van de afspraken met
enerzijds het Rijk en anderzijds de Europese Commissie
haar monitoringsysteem ontwikkelen voor de periode
2007-2013. Daarbij worden de standaard-systeemvereisten
die door de Europese Commissie zijn beschreven in
acht genomen. Daarnaast wordt aandacht besteed aan
een goede aansluiting op het monitoringsysteem dat op
nationaal niveau moet worden ontwikkeld en ingezet, in
het bijzonder door de certificeringsautoriteit.
Ten aanzien van de gegevensuitwisseling tussen het OP,
het NSR en de Europese Commissie wordt op dit moment
onderzocht wat de beste interface is. De Europese
Commissie stelt twee soorten interfaces voor, namelijk
Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013
51

via een webapplicatie en/of via een real time interface.
De functionaliteit van de interface zal in onderling overleg
tot stand komen. Qua techniek wordt aangesloten bij de
eisen die de Europese Commissie stelt.
een lidstaat kan ervoor gekozen worden één evaluatie
uit te voeren die betrekking heeft op alle operationele
programma’s of een evaluatie voor ieder afzonderlijk
operationeel programma.
Evaluatie
De Europese Commissie wil gedurende de programmeringperiode
inzicht hebben in de kwaliteit, de doeltreffendheid
en de samenhang van de bijstandsverlening vanuit het
EFRO. Om dit inzicht te verkrijgen is in de Verordening
vastgelegd dat alle operationele programma’s geëvalueerd
moeten worden. Naast het verkrijgen van het noodzakelijke
inzicht is het doel van deze evaluaties om de uitvoering
van de operationele programma’s te verbeteren. In de
Verordening is bepaald dat voor ieder programma voor,
tijdens en na de programmeringperiode een evaluatie
moet worden uitgevoerd door een onafhankelijke beoordelaar.
De evaluatie voorafgaand aan de programmeringperiode
is gericht op het bereiken van een optimale toewijzing
van de beschikbare middelen voor het programma en op
het verbeteren van de kwaliteit van de programmering.
In Nederland is ervoor gekozen deze ‘ex ante evaluatie’ in
2006 voor alle operationele EFRO programma’s te laten
verrichten door één externe, onafhankelijke organisatie. Dit
betekent dat alle Nederlandse OP’s geëvalueerd worden
aan de hand van hetzelfde evaluatiekader. Aangezien de
uitvoering van de ex ante evaluatie gelijk loopt met de
ontwikkeling van het programma zijn een groot aantal
aanbevelingen die de evaluator heeft gedaan ten behoeve
van het OP Noord-Nederland reeds verwerkt in het voorliggende
programma. Het rapport van de ex ante evaluator
bevat een overzicht van de totstandkoming van de ex
ante evaluatie en de aanpassingen die mede op aangeven
van de evaluator in het OP zijn verwerkt (zie ook bijlage
G). Daarnaast is door een onafhankelijke organisatie een
strategische milieubeoordeling van het OP opgesteld.
Gedurende de uitvoering van het programma kan het
verrichten van evaluaties een belangrijke functie hebben
voor het toezicht op het programma. Bijvoorbeeld wanneer
blijkt dat aanzienlijk wordt afgeweken van de oorspronkelijke
doelstellingen of wanneer voorstellen voor de
herziening van het programma worden voorbereid. Binnen
Bij een tussentijdse evaluatie zullen met name de
vorderingen ten aanzien van de aangegane verbintenissen
bij het begin van het programma centraal staan, maar kan
ook aandacht worden besteed aan de integratie van de
communautaire strategische richtsnoeren en het nationaal
strategisch referentiekader. In de ex ante evaluatie
zijn, in het kader van de strategische milieubeoordeling,
de mogelijke gevolgen voor het milieu betrokken.
Bij een tussentijdse evaluatie tijdens de uitvoering van het
programma zullen de effecten op het milieu, vanuit de
duurzaamheidsdoelstelling, eveneens een rol spelen.
De evaluatie achteraf wordt opgesteld door de Europese
Commissie samen met de lidstaat en de managementautoriteit.
In deze evaluatie gaat de aandacht uit naar
de mate waarin de EFRO middelen zijn besteed, de
doeltreffendheid en de efficiëntie van de programmering
van de inzet van de middelen, de sociaal-economische
impact en de impact op de prioriteiten van de Europese
Gemeenschap. Op basis van de verzamelde informatie
worden vervolgens conclusies getrokken voor het beleid
inzake economische, sociale en territoriale cohesie. Tevens
zullen de factoren verantwoordelijk voor ‘best’ en ‘worst’
practices worden geïdentificeerd. De resultaten van deze
evaluatie moeten uiterlijk op 31 december 2015 gereed zijn.
Strategische milieubeoordeling
Op basis van de Europese richtlijn 2001/42/EG van het
Europees Parlement en de Raad betreffende de beoordeling
van de gevolgen voor het milieu van bepaalde plannen
en programma’s moet in het kader van de besluitvorming
over strategische plannen en programma’s een Strategic
Environmental Assessment (SEA), in Nederland aangeduid
als strategische milieubeoordeling (SMB), worden uitgevoerd.
Met het opstellen van een milieurapport ten behoeve
van dit OP is aan deze richtlijn voldaan. Het milieurapport
is opgesteld na overleg met de bevoegde autoriteiten over
de gewenste reikwijdte en het benodigde detailniveau. Van
het milieurapport is kennis gegeven (Staatscourant 188
van 27 september 2006) waarna een ieder heeft kunnen
52 Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013

eageren op de inhoud van het rapport. Er zijn hierop geen
reacties ontvangen. Verder is door het ministerie van VROM
– als centrale milieuautoriteit – een verklaring afgegeven die
is opgenomen als bijlage I van het OP.
In het milieurapport zijn de effecten van de drie prioriteiten
(prioriteit 4 Technische bijstand is niet in beschouwing
genomen) uit dit OP op een aantal milieuaspecten
beschreven. De beschrijving van de milieugevolgen
vindt plaats voor de milieuaspecten die zijn genoemd in
de Europese richtlijn. Per milieuaspect zijn één of twee
kwalitatieve criteria benoemd, aan de hand waarvan
een beoordeling van de verwachte effecten is gemaakt.
De maatregelen en activiteiten die voorgesteld worden als
onderdeel van de prioriteiten zijn niet zozeer fysiek uitvoerbare
projecten maar eerder gericht op het verbeteren van
de economische en sociale situatie door efficiëntie en
innovatie procesmatig te stimuleren en te ondersteunen.
De aard van het OP maakt het niet mogelijk om de
mogelijke milieueffecten gedetailleerd in beeld te brengen.
Het milieurapport beschrijft in grote lijnen de positieve
en negatieve aspecten van de drie prioriteiten. Over
het algemeen wordt verwacht dat door het stimuleren
van innovatie, efficiëntie en duurzaamheid de effecten
bij vrijwel elk beschouwd milieuaspect positief zijn.
Deze conclusie is mede gebaseerd op feitelijke ontwikkelingen
van de milieusituatie in de afgelopen jaren
en de prognoses voor de komende jaren. Daarbij blijkt
dat innovatie in belangrijke mate kan bijdragen aan het
reduceren van milieueffecten.
In het geval van ‘fysieke’ projecten, zoals herstructurering
of uitbreiding van bedrijventerreinen en wijken, kunnen
mogelijk negatieve effecten optreden. Deze kunnen
worden voorkomen of beperkt door een zorgvuldige
plan- en besluitvorming. Ook een toename van verkeer, die
het gevolg kan zijn van projecten, kan negatieve milieugevolgen
hebben. Dit vraagt in de projecten waar dit aan
de orde kan zijn om specifieke aandacht. Overigens zijn, in
de vorm van wet- en regelgeving, borgingsmechanismen
aanwezig. Ook de structuur van de beoordeling van
concrete projecten, zoals opgenomen in dit OP, is van
belang om mogelijk negatieve gevolgen voor het milieu te
voorkomen of te beperken. Projecten voor nieuwe wegeninfrastructuur
zijn slechts beperkt mogelijk en alleen
indien kan worden aangetoond dat de milieu-effecten van
het betreffende project inclusief de daarmee verbonden
mitigerende maatregelen niet negatief zijn.
In het milieurapport is geconstateerd dat voor projecten
met mogelijk negatieve gevolgen voor het milieu een
zorgvuldige plan- en besluitvorming noodzakelijk is. Hierin
moet aandacht voor duurzaamheid bij de beoordeling van
ieder project (paragraaf 2.4 van dit OP) een belangrijke
rol spelen. Een duurzaamheidstoets zal om die reden
een vast onderdeel zijn van de beoordelingsprocedure
van projecten en wordt geïntegreerd in het toetsingskader
dat door Noord-Nederland wordt opgesteld.
Vertegenwoordigers van de regionale milieuautoriteiten –
de drie betrokken provincies – zijn om die reden betrokken
bij de uitwerking van het toetsingskader, in het bijzonder
bij de opzet van de duurzaamheidstoets. Zij nemen tijdens
de uitvoering van het OP tevens de uitvoering van de
duurzaamheidstoets voor hun rekening, als onderdeel van
de beoordeling van projecten binnen het OP.
3.3 Uitvoeringsprocedures
Beheers- en controlesysteem
Ten behoeve van een transparante en effectieve uitvoering
van het OP worden meerdere procedures en afspraken
vastgelegd die invulling geven aan het beheers- en controlesysteem.
Daarin worden de taken en verantwoordelijkheden
van de verschillende autoriteiten en organen zoals
beschreven in paragraaf 3.1 uitgewerkt, alsmede die van
de Lidstaat en de Europese Commissie. De procedures
en afspraken worden gedetailleerd beschreven in de
Administratieve Organisatie die voor de start van het OP
wordt opgesteld. De Administratieve Organisatie wordt
beoordeeld door de Auditautoriteit (Auditdienst van het
Ministerie van Financiën) en door haar voorzien van een
evaluatieverslag. De Administratieve Organisatie wordt
vervolgens met het evaluatieverslag toegezonden aan de
Europese Commissie. De procedures en afspraken zijn in
overeenstemming met de Europese regelgeving als ook
met de institutionele, juridische en financiële systemen
binnen Nederland.
Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013
53

De procedures geven invulling aan de bepalingen
zoals opgenomen in de Kaderverordening en de
Uitvoeringsverordening. Het gaat op hoofdlijnen om de
volgende soorten procedures;
• Procedures ten aanzien inkomsten;
• Procedures ten aanzien van uitgaven;
• Procedures ten aanzien van rapportage;
• Procedures ten aanzien van controle.
De tenuitvoerlegging van de procedures wordt ondersteund
met behulp van diverse instrumenten ten behoeve
van de transparantie en controleerbaarheid van de
uitvoering van het OP. Op de eerste plaats het toetsingskader,
waarin de selectiecriteria en voorwaarden worden
vastgelegd die van kracht zijn op subsidieaanvragen. In
dit toetsingskader worden de regels ten aanzien van de
subsidiabiliteit van kosten geïntegreerd. Deze subsidiabiliteitsregels
worden opgesteld door de Lidstaat Nederland
– met inachtneming van de Europese verordeningen – en
zijn van toepassing op alle Nederlandse OP’s.
Zoals beschreven in paragraaf 3.2 wordt voorts een geautomatiseerd
monitoringsysteem ingezet waarin de gegevens
van het programma en de projecten worden bewaard.
Daarnaast wordt gewerkt met een geautomatiseerd
financieel systeem waarin de financiële stromen binnen het
OP worden beheerd.
3.4 Promotie en publiciteit
Het SNN heeft als managementautoriteit de verantwoordelijkheid
om invulling te geven aan de eisen die
de Europese Commissie in haar Kaderverordening en
Uitvoeringsverordening stelt op het gebied van promotie
en publiciteit. Doelstelling is informatieverstrekking om
doelgroepen bekend te maken met het OP en draagvlak
te genereren alsmede een groter publiek bewustzijn te
creëren van de activiteiten binnen het OP en de bijdrage
van de Europese Unie.
Met het oog op het laatste stelt het SNN zich als doel om
de resultaten die voortvloeien uit de uitvoering van het OP
en projecten daarbinnen breed te verspreiden. Daarmee
worden niet alleen de resultaten zichtbaar voor een breder
publiek, maar ook de bijdrage die de Europese Unie levert
op het terrein van regionale ontwikkeling.
De taken op het gebied van promotie en publiciteit
worden uitgevoerd door het programmasecretariaat
dat wordt ingevuld door het SNN. Zij draagt namens
de managementautoriteit voor de start van het OP zorg
voor het opstellen van een communicatieplan, waarin
de doelstellingen en activiteiten worden vastgelegd. Dit
communicatieplan wordt toegezonden aan de Europese
Commissie.
Betalingen
Een specifiek aandachtspunt betreft de betaalstromen die
uiteindelijk naar de eindbegunstigden lopen. Op basis van
afspraken op het niveau van de lidstaat Nederland geldt als
uitgangspunt dat de Certificeringsautoriteit betalingen van
EFRO-middelen door de Europese Commissie in ontvangst
neemt. Dit geschiedt op basis van betaalaanvragen, die
door de Certificeringsautoriteit worden gecertificeerd.
Betalingen door de Europese Commissie bestemd
voor het OP Noord-Nederland worden door de
Certificeringsautoriteit rechtstreeks doorgeleid naar
het programmasecretariaat, het SNN. Zij verzorgt de
betalingen aan eindbegunstigden binnen het OP.
Het communicatieplan volgt de bepalingen zoals vastgelegd
in de Kader- en Uitvoeringsverordening en zal de
volgende onderdelen bevatten:
• Beschrijving van de doelstellingen en de doelgroepen;
• Beschrijving van de communicatiestrategie en de
maatregelen die daaronder worden voorzien;
• Het budget dat wordt voorzien voor promotie en
publiciteit (te financieren vanuit Technische Bijstand);
• Taken en verantwoordelijkheden;
• Wijze van evaluatie van de maatregelen op het gebied
van promotie en publiciteit.
54 Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013

3.5 Partnerschap
Zowel de voorbereiding als uitvoering van het OP Noord-
Nederland geschiedt nadrukkelijk in samenwerking met
een groot aantal relevante partnerorganisaties. In het
navolgende zijn de belangrijkste maatregelen genoemd,
die invulling geven aan het partnerschap principe binnen
het OP Noord-Nederland.
• Begeleidingscommissie: de totstandkoming van het
OP is gestuurd en begeleid door een ambtelijke en
bestuurlijke begeleidingscommissie, waarin meerdere
organisaties zitting hadden. Naast vertegenwoordigers
van de drie noordelijke provincies, waren ook de steden
Assen, Emmen, Groningen en Leeuwarden vertegenwoordigd.
• Strategische Agenda voor Noord-Nederland 2007-2013:
de visie en strategie zoals die in hoofdstuk 2 van het
OP zijn vastgelegd vinden hun basis in de Strategische
Agenda. De Strategische Agenda bevat de visie op
de ontwikkeling van Noord-Nederland in de periode
2007-2013 en is begin 2005 op initiatief van het SNN
opgesteld. Bij de uitwerking van de Strategische Agenda
zijn echter vrijwel alle relevante partnerorganisaties in
Noord-Nederland betrokken.
• Consultatie: tijdens de programmeringfase heeft op
initiatief van de begeleidingscommissie een uitgebreide
consultatie plaats gehad. Tijdens de consultatie is een
groot aantal partnerorganisaties expliciet gevraagd of
het OP naar hun inzicht goed invulling geeft aan de visie
zoals verwoord in de Strategische Agenda en of het OP
door hen wordt gedragen. Betrokken waren onder meer
onderwijsinstellingen, kennisinstellingen, bedrijven en
arbeidsmarktorganisaties.
De consultatie had meerdere vormen:
o Op 6 april 2006 is een bijeenkomst georganiseerd,
waar vertegenwoordigers van meer dan 20 organisaties
aan deelnamen.
o Daarnaast heeft een webconsultatie plaatsgevonden.
Verschillende organisaties hebben gereageerd
op een conceptversie van het OP dat op de
website van het SNN was geplaatst.
o De Sociaal Economische Adviesraad Noord-
Nederland (SEAN) is uitgenodigd om advies uit te
brengen over het OP. Zij heeft het SNN per 20 april
2006 een schriftelijk advies toegezonden.
Als bijlage E van het OP is een lijst van organisaties
opgenomen die via bovenstaande consultatie zijn
betrokken bij de totstandkoming van het OP.
• Comité van Toezicht en Stuurgroep: het Comité van
Toezicht en de Stuurgroep worden door de managementautoriteit
aangesteld voor essentiële taken binnen
de uitvoering van het OP. De samenstelling van beide
organen weerspiegelt het principe van partnerschap.
Zowel het Comité van Toezicht als de Stuurgroep
bestaat uit vertegenwoordigers van verscheidene
partnerorganisaties in Noord-Nederland. De samenstelling
van beide organen is toegelicht in paragraaf 3.1.
• Projectontwikkeling: als het gaat om het stimuleren en
aanjagen van ontwikkeling van projecten binnen het OP
trekken de noordelijke partners samen op. Het SNN
draagt deze taak niet alleen, maar werkt juist nauw
samen de organisaties van de betrokken provincies
en steden. Deze hebben op dit terrein een belangrijke
verantwoordelijkheid.
• Communicatie: binnen de communicatiestrategie
die wordt opgesteld ten behoeve van de uitvoering
van het OP wordt nader invulling gegeven aan de
wijze waarop de verschillende partnerorganisaties in
Noord-Nederland via de verschillende communicatiemaatregelen
worden geïnformeerd en betrokken.
Per doelgroep zullen passende maatregelen worden
gedefinieerd.
3.6 Overige bepalingen
Horizontale doelstellingen
In paragraaf 2.4 is toegelicht op welke wijze de strategie
binnen het OP Noord-Nederland invulling geeft aan enkele
horizontale doelstellingen die binnen de uitvoering van het
OP worden nagestreefd. Het gaat in het bijzonder om:
• Gelijkheid van kansen voor mannen en vrouwen
• Duurzame ontwikkeling
• Transnationale samenwerking
Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013
55

De relatie tussen deze doelstellingen en de verschillende
prioriteiten van het OP is beschreven in hoofdstuk 2.
Op de realisatie van de horizontale doelstellingen wordt
toegezien binnen de organisatie- en uitvoeringsstructuur
van het OP.
De genoemde doelstellingen worden met name bewaakt
bij de beoordeling van projecten die binnen het OP worden
ingediend. Beoordeeld wordt of projecten bijdragen aan
de horizontale doelstellingen alsmede de wijze waarop
de bijdrage van projecten mogelijk kan worden vergroot.
Dit onderdeel van de beoordeling wordt vastgelegd in het
toetsingskader. De beoordeling is op de eerste plaats de
verantwoordelijkheid van het programmasecretariaat. Zij
beoordeelt binnengekomen projecten, heeft contact met
de aanvragers en adviseert de stuurgroep. Vervolgens
beoordeelt de stuurgroep de projecten.
Ook de communicatiestrategie die voor het OP wordt
ontwikkeld besteedt aandacht aan de horizontale doelstellingen.
Doelstelling is het stimuleren van projecten die
bijdragen aan de genoemde doelstellingen alsmede het
informeren van doelgroepen over de mate waarin waarop
de horizontale doelstellingen binnen het OP Noord-
Nederland worden gerealiseerd. Op programmaniveau
wordt het Comité van Toezicht geïnformeerd inzake de
realisatie van de horizontale doelstellingen. Indien nodig
kan dit leiden tot aanvullende activiteiten.
In het kader van het initiatief Regions for Economic
Change maakt de Managementautoriteit de volgende
afspraken:
a. Maatregelen zullen worden getroffen die het mogelijk
maken dat binnen de programmering die in het kader
van het OP plaatsvindt ruimte wordt geboden aan
innovatieve activiteiten, gerelateerd aan de resultaten
van de netwerken waarbij Noord-Nederland is
betrokken;
b. Aan een vertegenwoordiger van een netwerk (of
netwerken) waarbij Noord-Nederland is betrokken,
wordt de mogelijkheid geboden om het Comité van
Toezicht bij te wonen om te rapporteren over de voortgang
van de activiteiten van het netwerk;
c. Minstens een maal per jaar wordt op de agenda van het
Comité van Toezicht een agendapunt opgenomen om
kennis te nemen van de activiteiten van een of meerdere
netwerken en om relevante suggesties ten behoeve van
het OP te bespreken.
d. In het jaarverslag wordt informatie opgenomen over de
implementatie van regionale activiteiten, die onderdeel
zijn van het initiatief Regions for Economic Change.
Staatssteun
Alle overheidssteun die wordt verleend in het kader van dit
programma moet in overeenstemming zijn met de procedurele
en feitelijke staatssteunregels die van toepassing
zijn op het moment dat de overheidssteun wordt verleend.
Regions for Economic Change
In 2007 is het initiatief Regions for Economic Change
gestart, waarmee de Europese Commissie samenwerkingsverbanden
tussen lidstaten, regio’s en steden wil
ondersteunen bij de uitwisseling van kennis en ervaringen.
Goed presterende regio’s kunnen hun leerervaringen delen
met regio’s die hun economische of innovatieve beleid
willen verbeteren. Deze ervaringen kunnen op deze wijze
sneller verspreid of verwerkt worden in de Structuurfondsprogramma’s.
Afstemming Europese programma’s
De uitvoering van het OP Noord-Nederland staat niet
op zichzelf. Naast het OP zijn diverse andere Europese
programma’s van kracht voor Noord-Nederland die in
meer of mindere mate vergelijkbare doelstellingen ondersteunen.
Het gaat bijvoorbeeld om Doelstelling 3, het
POP2 en Doelstelling 2-ESF. De relatie met deze programma’s
is uitgebreid toegelicht in bijlage D.
Doelstelling is dat de verschillende Europese programma’s
elkaar versterken. Dit geschiedt door onnodige
overlap van de programma’s te voorkomen, te streven
naar synergie en projecten richting het juiste programma
te leiden. Frequente afstemming op project- en programmaniveau
is hiervoor het belangrijkste middel. Het
programmasecretariaat bewaakt deze afstemming door
56 Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013

contact te onderhouden met zowel de projectindieners als
de uitvoeringsorganisaties van de andere programma’s.
Overigens heeft ook tijdens de periode waarin dit OP tot
stand is gekomen reeds regelmatige afstemming plaatsgevonden
met de overheden die verantwoordelijk zijn voor
de uitvoering van de andere programma’s.
Afstemming nationale programma’s
Naast andere Europese programma’s hebben overigens
ook diverse nationale programma’s een sterke relatie met
de inzet van de EFRO-middelen binnen dit OP. Hierbij
moet onder meer gedacht worden aan de programmatische
inzet van nationale middelen die wordt voorzien in het
kader van bijvoorbeeld Pieken in de Delta en de Agenda
Vitaal Platteland. De belangrijkste nationale programma’s
en beleidskaders zijn beschreven in bijlage C.
In tegenstelling tot de andere Europese programma’s
worden de verschillende programma’s op nationaal niveau
als belangrijke bronnen van cofinanciering beschouwd
voor projecten die mede worden gefinancierd met EFROmiddelen.
De inhoudelijke afstemming van de verschillende
programma’s heeft aandacht gehad tijdens de
totstandkoming van het OP Noord-Nederland. Tijdens
de uitvoering van het OP is met name van belang dat
intensief afstemming plaatsvindt over de beoordeling
van projecten en de besluitvorming over de inzet van
middelen. Daartoe worden afspraken gemaakt over de
wijze waarop de beoordeling en de besluitvorming binnen
de verschillende programma worden ingericht en op elkaar
kunnen worden afgestemd.
De afstemming tussen de inzet van middelen binnen het
OP en nationale programma’s wordt in de eerste plaats
bewaakt door het programmasecretariaat van het OP.
Dit secretariaat onderhoudt de relatie met de belangrijkste
nationale programma’s en zoekt afstemming tot
op projectniveau. Ook de bij het OP betrokken medewerkers
van de provincies en andere overheden hebben een
belangrijke functie. Ook zij zijn in veel gevallen betrokken
bij dan wel op de hoogte van de implementatie van
nationale programma’s en kunnen reeds in een vroegtijdig
stadium – in de fase van projectontwikkeling – de inzet van
de verschillende programma’s en financieringsstromen
overzien.
Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013
57

58 Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013

4. Financiële tabel
De sociaal-economische analyse, de inhoud van de
prioriteiten en de wijze waarop de organisatie van het
programma wordt ingericht zijn aan bod gekomen in de
vorige hoofdstukken. In dit hoofdstuk wordt ingegaan
op de financiële tabellen behorende bij het OP Noord-
Nederland. Allereerst wordt de algemene financiële tabel
gepresenteerd met daarin de verdeling van het beschikbare
EFRO budget per prioriteit en de verwachte bijdragen
uit de verschillende co-financieringsbronnen. Vervolgens
wordt de verdeling van het EFRO budget over de jaren
weergegeven.
4.1 Financiële tabel
Zoals uit onderstaande tabel blijkt, is het grootste gedeelte
van de cofinanciering afkomstig uit publieke nationale en
regionale middelen. Het resterende deel van de cofinanciering
wordt bijeengebracht door private partijen. Deze
bijdrage concentreert zich met name in prioriteit 1. Op
basis van het EFRO budget en de totale investeringsbijdrage
bedraagt het gemiddelde interventiepercentage
binnen het OP bijna 45,5 %.
Noord-Nederland kiest voor een afrekening van de financiële
tabel op basis van totale subsidiabele kosten (TK) wat
betreft de prioriteiten 1, 2 en 3. De afrekening van prioriteit
4 geschiedt op basis van totale subsidiabele overheidskosten
(TO).
Voor de periode 2007-2013 heeft de Europese Commissie
een EFRO budget van 169.400.000 euro beschikbaar
gesteld voor Noord-Nederland (lopende prijzen). Met de
begrote cofinancieringsmiddelen komt de totale verwachte
investering binnen het OP uit op 372.680.000 euro.
De uitvoeringsperiode waarin de middelen binnen het
OP kunnen worden ingezet is formeel gestart op 1 januari
2007 en eindigt op 31 december 2015.
Uit de verdeling van het EFRO budget over de prioriteiten
blijkt dat ruim de helft van het totale budget gereserveerd
wordt voor prioriteit 1 ‘Innovatie, ondernemerschap en
kenniseconomie’. De verwachting is dat de projecten
binnen deze prioriteit voor 50 procent gefinancierd worden
vanuit het EFRO budget. Ditzelfde geldt voor prioriteit 4
‘Technische Bijstand’.
Financiële tabel OP Noord-Nederland (bedragen in lopende prijzen)
Community
Funding
National
counterpart
Indicative breakdown of
the national counterpart
National National
Public
private
Total funding
Co-financing
funding funding
(a) (b) (=(c) + (d)) (c) (d) (e) = (a) + (b) (f ) = (a)/(e)
Priority Axis 1 94.864.000 94.864.000 80.635.000 14.229.000 189.728.000 50,00%
Priority Axis 2 Attractieve 33.880.000 50.820.000 50.057.000 763.000 84.700.000 40,00%
regio’s
Priority Axis 3 Attractieve steden 33.880.000 50.820.000 50.057.000 763.000 84.700.000 40,00%
Priority Axis 4 Technische
6.776.000 6.776.000 6.776.000 0 13.552.000 50,00%
Bijstand
Total 169.400.000 203.280.000 187.525.000 15.755.000 372.680.000 45,45%
rate
For information
EIB Other
contribu-
funding
tion
Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013
59

De verwachte medefinanciering vanuit EFRO voor
projecten in de prioriteiten 2 ‘Attractieve regio’s’ en 3
‘Attractieve steden’ ligt lager en bedraagt 40 procent. De
financiering van projecten binnen deze prioriteiten is naar
verwachting voornamelijk afkomstig uit publieke middelen.
Conform de Kaderverordening en de Implementatieverordening
van de Europese Commissie moeten de
Europese middelen in het OP vooraf indicatief verdeeld
worden over een aantal vastgestelde categorieën en
codes. Deze indicatieve verdeling is opgenomen in bijlage
F. Zoals artikel 9, lid 3 van de Kaderverordening stelt
moet een Operationeel Programma zich in het bijzonder
richten op de Europese prioriteiten inzake bevordering van
concurrentievermogen en het scheppen van werkgelegenheid,
inclusief de doelstellingen zoals vastgesteld in de
Integrated Guidelines for Growth and Jobs. Zoals blijkt uit
bijlage F zijn de uitgaven binnen het OP indicatief verdeeld
en is 62,5 % van de uitgaven gerelateerd aan de categorieën
die direct bijdragen aan de Europese doelstellingen.
4.2 Jaartabellen
Op basis van de verdeling van de beschikbare EFRO
middelen over de vier prioriteiten zijn de middelen
verdeeld naar de programmajaren 2007 t/m 2013. Dit
overzicht is weergegeven in onderstaande tabel en
vormt de basis voor de afrekening in het kader van de
zogenaamde N+2 regel. De eerste afrekening vindt plaats
eind 2009, de laatste eind 2015.
Financiële jaartabellen OP Noord-Nederland (bedragen in lopende prijzen)
Priority Axis 1
EFRO
in euro
2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Innovatie, ondernemerschap 94.864.000 17.192.000 17.528.000 17.864.000 18.256.000 7.840.000 8.008.000 8.176.000
Priority Axis 2
Attractieve regio’s 33.880.000 6.140.000 6.260.000 6.380.000 6.520.000 2.800.000 2.860.000 2.920.000
Priority Axis 3
Attractieve steden 33.880.000 6.140.000 6.260.000 6.380.000 6.520.000 2.800.000 2.860.000 2.920.000
Priority Axis 4
Technische Bijstand 6.776.000 1.228.000 1.252.000 1.276.000 1.304.000 560.000 572.000 584.000
Total 169.400.000 30.700.000 31.300.000 31.900.000 32.600.000 14.000.000 14.300.000 14.600.000
60 Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013

Bijlagen
A. Ervaringen programmaperiode 2000-2006
B. Indicatoren en streefwaarden
C. Relatie met beleidskaders
D. Relatie met andere Europese programma’s
E. Betrokken partnerorganisaties
F. Indicatieve verdeling Communautaire
bijdrage
G. Implementatie ex ante evaluatie
H. Experimentele activiteiten
I. Verklaring ministerie van VROM inzake
Strategische Milieubeoordeling
Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013
61

A. Ervaringen programmaperiode
2000-2006
Voor de ontwikkeling en uitvoering van een Europees
programma in een nieuwe periode is het van belang om
ervaringen uit de huidige periode in acht te nemen. Het
betreft enerzijds inhoudelijke ervaringen (doelstellingen,
resultaten en effectiviteit) en organisatorische ervaringen
(operationalisering en organisatie). In deze bijlage zijn de
belangrijkste ervaringen uit de huidige periode weergegeven.
Het betreft geen algemene of uitputtende analyse,
maar een kort overzicht met een gerichte analyse van de
belangrijkste ervaringen.
Voor deze bijlage is gebruik gemaakt van de tussentijdse
evaluatie van een aantal programma’s of de recent
verschenen updates, zoals voor het EPD Noord-Nederland
en het Doelstelling 3 ESF programma. Deze programma’s
weerspiegelen een goede mix van economische, landelijke,
stedelijke, sociale en innovatieve thema’s. Ze sluiten in
dat opzicht aan op de beoogde opzet van het Operationeel
Programma Noord-Nederland 2007-2013.
EPD Noord-Nederland 2000-2006
Ten tijde van de peildatum voor de update van de tussentijdse
evaluatie (oktober 2005) lag de uitputting van
het financiële budget goed op koers. In totaal waren op
die datum 190 projecten goedgekeurd voor een totale
financiële omvang van ruim € 1,5 miljard, waarvan ruim
€ 280 miljoen EFRO bijdrage. Knelpunten in termen van
financiële voortgang doen zich alleen voor binnen prioriteit
II ‘Ontwikkeling stedelijke kernen’ en met name ook
maatregel III.a ‘Werking arbeidsmarkt’. Binnen deze (in
totaal) drie maatregelen lag het committeringspercentage
slechts op ongeveer 45%.
De verwachte (netto) economische effecten van deze
projecten in termen van werkgelegenheid worden geschat
op 5.730 voltijdbanen. Het aandeel van de projecten in
prioriteit I in deze score bedraagt 73%, hetgeen logisch
is gezien de aard van de projecten en maatregelen.
Voorwaarde voor het realiseren van deze effecten is dat de
goedgekeurde projecten volgens plan worden uitgevoerd.
Over het algemeen is de voortgang van het EPD op de
outputindicatoren die voor het programma gesteld zijn
goed. Voor een aantal programma-indicatoren zijn de
doelstellingen ten tijde van de update al ruimschoots
gehaald, zelfs nadat eerder al ambitieuzere streefwaarden
voor tal van indicatoren waren geformuleerd.
Voor de resterende programmaperiode worden alleen
knelpunten voorzien bij de maatregelen binnen prioriteit
II en maatregel III.a. Dit sluit aan bij de achterblijvende
financiële voortgang van deze maatregelen.
Naar aanleiding van de aanbevelingen uit de tussentijdse
evaluatie in 2003 (Mid Term Review, Ecorys) is een nieuwe
maatregel aan het EPD toegevoegd: ‘Stimulering van
kennis, innovatie en duurzaamheid’. Het introduceren
van deze maatregel die zich specifiek richt op stimulering
en ondersteuning van het bedrijfsleven op het
gebied van kennis, innovatie en duurzaamheid sluit aan
bij de verlegging van het regionaal economisch beleid
richting innovatie en kennis. Ten tijde van de update van
de evaluatie in 2005 waren binnen deze maatregel reeds
34 projecten goedgekeurd voor een EFRO bedrag van in
totaal ruim € 42 miljoen.
Een aantal belangrijke lessen uit de uitvoering van het
EPD en de Mid Term Review die van belang zijn voor het
nieuwe programma zijn:
• De kwantitatieve effectmeting van projecten en het
programma is sterk verbeterd door de introductie van
meetbare indicatoren (SMART). Bij het bepalen van de
streefwaarde is het van belang om ambitieuze, doch
realistische waarden vast te stellen. De beschikbare
referentiegegevens hiervoor dienen als belangrijk
uitgangspunt. Monitoring van de voortgang van deze
effecten en ruimte voor sturing van het programma
blijven belangrijke aandachtspunten.
• Het partnerschap tussen overheden en regionaal
bedrijfsleven heeft bijzondere aandacht en heeft in de
huidige periode een positieve impuls gegeven. Voor
betrokkenheid van het bedrijfsleven en ten behoeve van
private investeringen is het ook in de nieuwe periode
van belang om deze betrokkenheid te stimuleren en
vorm te geven.
62 Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013

• In de huidige periode zijn met succes diverse regelingen
uitgevoerd voor het bedrijfsleven. Deze regelingen
kunnen ook in de nieuwe programmaperiode voortgezet
worden.
• Door de extra maatregel is nu al ervaring opgebouwd
met de verwerving en ontwikkeling van projecten gericht
op kennis en innovatie. Belangrijke voorwaarde voor
de totstandkoming is de toegang tot kennis. Omdat
de kennis niet altijd in de eigen regio aanwezig is, is
het van belang om – naast het versterken van de eigen
infrastructuur – ook het gebruik van kennis van buiten
de regio te stimuleren.
• Ten aanzien van de toeristische infrastructuur is
gebleken dat grootschaligere projecten zijn ingediend
dan vooraf verwacht. Dit heeft effect op de verwachte
en gerealiseerde output van het programma. Aangezien
dit onderwerp ook in de nieuwe periode van belang is
(in stedelijke en landelijke gebieden), kan het raadzaam
zijn om het gewenste ‘soort’ projecten te definiëren.
• Recente audits van de EC bij diverse regionale
programma’s in Nederland hebben diverse onvolkomenheden
en verbeterpunten in procedures en
dossiers aan het licht gebracht. De kennis en ervaringen
die daarmee zijn opgedaan, zijn zeer waardevol voor de
nieuwe programmaperiode en kunnen leiden tot een
verbetering van de organisatie en uitvoering.
De diverse lessen die uit de programmaperiode 2000-
2006 en de Mid Term Review kunnen worden getrokken
zijn meegenomen in het opstellen van het voorliggende
Operationele Programma waar dit mogelijk is. Daarnaast
hebben veel lessen ook vooral betrekking op de uitvoeringsfase
van het OP.
Doelstelling 3 ESF 2000-2006
Noord-Nederland maakt in de huidige programmaperiode
gebruik van het Doelstelling 3 programma, waarbinnen de
inzet van middelen uit het Europees Sociaal Fonds (ESF)
is georganiseerd. Het betreft een nationaal programma,
dat wordt beheerd door het ministerie van Sociale Zaken
en Werkgelegenheid. Voor het programma is in totaal
ongeveer 1,7 miljard aan Europees geld beschikbaar
gesteld.
De ontwikkeling van de noordelijke economie in de
periode 2000-2006 volgt de richting die is beschreven in
het programma ‘Kompas voor het Noorden’. Arbeidsmarkt
is binnen dit programma één van de belangrijkste thema’s.
Voor de financiering van dit thema is door het Rijk – in
tegenstelling tot voor veel andere thema’s – geld op
programmabasis beschikbaar gesteld. Middelen moesten
met name op projectbasis worden gegenereerd uit het
Doelstelling 3/ESF programma.
Het thema arbeidsmarkt blijkt één van de minst renderende
onderdelen van het Kompas-programma te zijn.
Zo is in het jaarverslag van SNN 2004 geconstateerd
dat er op het gebied van arbeidsmarktbeleid slechts een
gering aantal projecten in het programma is opgenomen.
De inzet van EFRO-middelen vanuit het Doelstelling 2
programma bleek aan veel beperkingen onderhevig. Voorts
kon de aansluiting tussen het Kompas programma en het
nationale Doelstelling 3/ESF programma niet goed worden
gemaakt. Daardoor is er door Noord-Nederlandse partijen
niet optimaal gebruik gemaakt van de mogelijkheden van
ESF. Vooral de programmatische aanpak van arbeidsmarktvraagstukken
in Noord-Nederland via het Kompas lijkt
hierdoor deels ondermijnd. Wel hebben diverse partijen in
de noordelijke provincies los van het Kompas programma
ESF subsidies gegenereerd.
Naar aanleiding van het bovenstaande inzicht heeft Ecorys
in haar Mid Term Review van het Kompas programma
als aanbeveling opgenomen om concrete afspraken te
maken met het Ministerie van SZW over de wijze waarop
de programmatische aanpak van het arbeidsmarktbeleid
in Noord-Nederland kan worden vormgegeven. Op die
wijze kan de juiste aansluiting worden gevonden tussen
de (lange termijn) behoeften op regionaal niveau en de
prioriteiten binnen ESF. Dit sluit aan op een aanbeveling
die ook naar voren komt in de tussentijdse evaluatie van
het Doelstelling 3/ESF programma (Bureau Regioplan
2003). Daarin wordt bij een aantal maatregelen specifiek
gepleit voor een meer regionale aanpak van arbeidsmarktvraagstukken.
Noord-Nederland streeft ernaar om afspraken over een
programmatische inzet te maken voor de inzet van ESFmiddelen
in de periode 2007-2013. Daartoe is gelijktijdig
met het opstellen van OP Noord-Nederland voor de inzet
van EFRO-middelen gewerkt aan een regionaal ESF-
Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013
63

programma. Beide programma’s vullen elkaar vanuit de
regionale visie van Noord-Nederland aan.
Innovative Action Programmes (IAP’s)
Met Europese steun voor Innovative Action Programmes
(IAP’s) geeft de Europese Commissie in de periode 2000-
2006 ruimte voor experimentele, risicovolle projecten op
het terrein van innovatie. Zowel Drenthe, Friesland als
Groningen hebben een IAP opgesteld. In totaal is ongeveer
acht miljoen euro aan EFRO-middelen aan de noordelijke
IAP’s toegekend, een zelfde bedrag wordt aan publieke
cofinanciering ingebracht.
De doelstellingen van de IAP’s zijn in het bijzonder
gericht op het versterken van de concurrentiepositie van
het bedrijfsleven, met name het MKB. Subsidies worden
verstrekt voor projecten op het gebied van innovatie,
kennisoverdracht en netwerkvorming. De IAP’s in de drie
provincies zijn nog in uitvoering. De programma’s in
Groningen en Friesland zijn reeds gestart in 2004. Het IAP
in Drenthe is in 2006 van start gegaan. Binnen de IAP’s
staan verschillende actielijnen centraal:
Hoewel de werkelijke realisatie van de doelstellingen
van de IAP’s nog niet volledig in beeld kan worden
gebracht, kan wel worden gesteld dat de IAP’s een
waardevolle bijdrage leveren aan de ontwikkeling van
Noord-Nederland. Er wordt daadwerkelijk ruimte geboden
voor vernieuwende projecten, waarbij goed wordt samengewerkt
tussen private en publieke partijen. De IAP’s
leggen het accent op innovatie en ontwikkeling en benutting
van kennis en richten zich met hun actielijnen en
thema’s op sleutelgebieden en speerpuntsectoren die
ook centraal staan binnen het OP Noord-Nederland in
de periode 2007-2013. Dit maakt dat de IAP’s zowel qua
projecten als qua samenwerking een goede basis leggen
voor de uitvoering van het OP. In het bijzonder projecten
die tot stand komen binnen prioriteit 1 ‘Innovatie, ondernemerschap
en kenniseconomie’ kunnen voortbouwen op
de initiatieven die binnen de IAP’s reeds zijn ontplooid.
Het IAP Friesland (Fryslân Fernijt) stelt de volgende
thema’s centraal:
• Recreatie en toerisme
• ICT
• Water
Het IAP Groningen kiest voor de volgende actielijnen:
• Duurzame energie
• Life sciences
• Leefbaarheid: toerisme, zorg en ICT
• Internationalisering
Het IAP Drenthe richt zich op vier deelprogramma’s die
voornamelijk zijn gekoppeld aan kerncompetenties van
Drentse kennisinstellingen. Het gaat om de volgende
technologiegebieden:
• Wireless ICT (RF)
• RFID (Radio Frequency Identification)
• Sensor Technology
• EMBRACE (wetenschappelijk programma Stichting
ASTRON)
64 Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013

B. Indicatoren en streefwaarden
Contextindicatoren
Indicator Definitie Bron Nulwaarde Doelstelling eind 2015
Bruto Regionaal Product % ontwikkeling BRP Eurostat NN: 46,3 miljard euro Procentuele groei boven
(BRP)
NL: 467,3 miljard euro Nederlands gemiddelde
(2003)
Werkgelegenheid % ontwikkeling werkgelegenheid Eurostat NN: 811.000 personen
NL: 8.105.000 personen
Procentuele groei boven
Nederlands gemiddelde
(2004)
Werkloosheid
% aandeel werklozen in potentiële
Eurostat NN: 5,6%
Afname verschil met Nederlands
beroepsbevolking
NL: 4,6%
gemiddelde
(15-65 jaar)
(2004)
R&D uitgaven publiek
% ontwikkeling van de regionale
Eurostat
NN: 258 mln. euro
Minimaal gelijke ontwikkeling
publieke uitgaven
NL: 3.572 mln. euro
als de nationale publieke R&D
uitgaven
(2003)
R&D uitgaven privaat
% aandeel in totale regionale R&D
Eurostat 51,9%
Stijging van het aandeel regionale
uitgaven
private R&D uitgaven in totale
(2003)
regionale R&D uitgaven
Participatiegraad (netto)
% aandeel werkenden in potentiële
Eurostat NN: 62,4%
Afname verschil met Nederlands
beroepsbevolking (15-65 jaar)
NL: 64,8%
gemiddelde
(2004)
Verklaringen: NN = Noord-Nederland
NL = Nederland
(2003) = jaartal nulwaarde
Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013
65

Output- en resultaatindicatoren
De onderstaande tabel bevat output- en resultaatindicatoren
die zijn gekoppeld aan de prioriteiten van het OP.
Projectindieners worden gevraagd om hun doelstellingen
vooraf te kwantificeren met behulp van deze indicatoren,
tussentijds en achteraf wordt de mate van realisatie
gemeten. In de tabel zijn voor alle indicatoren streefwaarden
opgenomen die gelden op programmaniveau en
die via de projecten zullen moeten worden gerealiseerd.
Het bepalen van de streefwaarden geschiedt uiteraard op
basis van schatting aan de hand van specifieke uitgangspunten.
Noord-Nederland heeft met name gekeken naar
de ervaringen in de programmaperiode 2000-2006 en de
ervaringscijfers die op basis van die programmaperiode
kunnen worden geïdentificeerd. Deze cijfers vormen een
belangrijke basis voor de raming van streefwaarden voor
het OP.
Output- en resultaatindicatoren Streefwaarde eind 2015
Prioriteit 1 Innovatie, ondernemerschap en kenniseconomie
Aantal R&D projecten 20
R&D investeringen - privaat
€ 20 mln.
R&D investeringen - publiek
€ 20 mln.
Aantal ondersteunde startende bedrijven en kleine bedrijven (< 5 jaar) 60
Aantal ondersteunde MKB-bedrijven 1.000
Aantal samenwerkingsverbanden tussen bedrijven en kennis-/research instellingen 6
Aantal bruto gecreëerde arbeidsplaatsen (in FTE) 1.500
Prioriteit 2 Attractieve regio’s
Aantal projecten gericht op verbetering van natuur, landschap of cultureel erfgoed. 3
Aantal toeristisch-recreatieve projecten 6
Aantal projecten gericht op verbetering bereikbaarheid 6
Aantal hectare bedrijfsterreinen gemoderniseerd 150
Aantal projecten gericht op milieu (inclusief externe veiligheid en luchtkwaliteit) 3
Aantal bruto gecreëerde arbeidsplaatsen (in FTE) 500
Prioriteit 3 Attractieve steden
Aantal gerenoveerde of nieuwe stedelijke voorzieningen 5
Aantal hectare bedrijfslocatie gemoderniseerd 150
Aantal bruto gecreëerde arbeidsplaatsen (in FTE) 500
66 Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013

C. Relatie met beleidskaders
In deze bijlage staan diverse Europese, nationale en regionale
beleidskaders centraal, waarmee afstemming wordt
gezocht bij de uitvoering van het nieuwe Doelstelling 2
programma in Noord-Nederland. Het overzicht is niet
uitputtend, maar geeft de belangrijkste kaders. Per beleidskader
wordt kort de inhoud geschetst, waardoor de relatie
met het Doelstelling 2 programma snel duidelijk wordt.
Nationaal Strategisch Referentiekader (NSR)
Het nationaal beleid is mede gericht op een versterking
van het concurrentievermogen van Nederland. In het
Nationaal Hervormingsprogramma heeft het kabinet
neergezet welke maatregelen de komende jaren genomen
moeten worden om deze doelstelling te verwezenlijken.
Het Europese structuurbeleid biedt de mogelijkheden om
de komende jaren een extra impuls te geven aan deze
doelstelling. In het NSR geeft het kabinet weer hoe het in
aanvulling hierop in de periode 2007-2013 de structuurfondsen
wil benutten om dit beleid verder te versterken.
Het NSR heeft betrekking op zowel Doelstelling 2
‘Regionale Concurrentiekracht en Werkgelegenheid’ als
Doelstelling 3 ‘Europese Territoriale Samenwerking’ en
dient als leidraad voor de operationele programma’s.
De EC wil het nieuwe structuurbeleid meer onder de
paraplu van de Lissabon strategie brengen. Nederland
ondersteunt dit en maakt de thema’s innovatie, kenniseconomie
en menselijk kapitaal tot de kern van de inzet
van de structuurfondsen. Daarbij wordt aansluiting
gezocht bij bestaand beleid, zoals de Nota Ruimte, Pieken
in de Delta, het grotestedenbeleid en de Agenda Vitaal
Platteland.
Voor het structuurbeleid heeft de EC in de Communautaire
Strategische Richtsnoeren de volgende drie prioriteiten
benoemd:
• Attractieve regio’s en steden;
• Innovatie, ondernemerschap en kenniseconomie;
• Meer en betere banen.
Deze drie prioriteiten hangen nauw met elkaar samen en
dienen elkaar zoveel mogelijk te versterken. Investeren in
innovatie en ondernemerschap moet gepaard gaan met
investeringen in scholing en met investeringen in een
aantrekkelijk woon- en werkklimaat. In de NSR worden
deze thema’s verder beschreven en wordt aangegeven
waar de kansen en prioriteiten liggen. Het tweede thema
heeft de grootste prioriteit en een aanzienlijk deel van
de beschikbare Europese middelen moet op dit thema
worden ingezet. Aan de opstellers van de operationele
programma’s wordt gevraagd deze focus verder te
verscherpen door in te zetten op die thema’s die voor het
betreffende gebied het meest relevant en urgent zijn.
Agenda Vitaal Platteland
Een leefbaar platteland en een vitale en duurzame agrarische
sector staat centraal in de Agenda Vitaal Platteland
(AVP). Deze agenda geeft voor het eerst een integrale
rijksvisie op een vitaal platteland in al zijn facetten (economisch,
ecologisch, gebiedsgericht en sociaal-cultureel).
De Agenda maakt duidelijk dat het kabinet vooral andere
overheden de ruimte wil bieden om op gebiedsniveau tot
een integrale aanpak te komen. In het tegelijkertijd gepresenteerde
Meerjarenprogramma Vitaal Platteland geeft het
kabinet een overzicht van de rijksinzet van de ministeries
van LNV, VROM en V&W voor het platteland rond de
thema’s natuur, recreatie, landschap, landbouw, sociaaleconomische
vitalisering, milieu, water en reconstructie
zandgebieden.
Het kabinet wil met het AVP kaders stellen, sturen op
hoofdlijnen en niet meer regelen dan noodzakelijk is.
Provincies en gemeenten spelen een steeds grotere rol bij
de uitvoering van het beleid. Met de individuele provincies
zullen meerjarige prestatieafspraken worden gemaakt.
De gebiedsgerichte rijksmiddelen zullen worden gebundeld
in een Investeringsbudget Landelijk Gebied (ILG),
en nadrukkelijk worden gekoppeld aan doelen. Sturing,
planvorming, programmering en uitvoering van rijksbeleid
zal worden gebundeld in één Wet Inrichting Landelijk
Gebied (WILG).
In de AVP staat een aantal thema’s centraal:
Brede plattelandseconomie
Een vitale plattelandseconomie is belangrijk voor de
Nederlandse economie en een levensvoorwaarde voor de
leefbaarheid van gebieden. De economische bijdrage van
Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013
67

onder andere landbouw en recreatie en toerisme zijn in de
eerste plaats de verdienste van ondernemers. Boeren staan
voor de opgave om in een periode van afnemende inkomsten
en toenemende eisen een duurzame bedrijfsvoering
te ontwikkelen. De overheid geeft ruimte aan ondernemerschap
op het platteland, onder andere door vermindering
van regelgeving, door kennis, door het starten van een
ondernemersprogramma, de inzet van plattelandsmiddelen
en door ruimtelijk beleid.
Leefbaar platteland
Een leefbaar platteland is een platteland waar het goed
leven én werken is. Een vitale economie en een vitale
gemeenschap hebben elkaar nodig. De dynamiek op het
platteland kan de sociale en culturele infrastructuur onder
druk zetten bijvoorbeeld door afkalvende voorzieningen.
Waar de overheid verantwoordelijk is voor voorzieningen,
houdt ze rekening met de eigenheid van het platteland.
Provincies, gemeenten en burgers zelf zijn aan zet om
(nieuwe) sociale verbanden te creëren.
Natuur en landschap
Natuur en landschap hebben niet alleen waarde in zichzelf
(de ‘intrinsieke waarde’), maar zijn ook van betekenis
voor het welzijn van de mens. Het platteland is immers
voor veel dagjesmensen en vakantiegangers een aantrekkelijke
bestemming. De taak van de overheid hierbij is het
zorgdragen voor voorzieningen die niet door anderen of
via de markt tot stand kunnen worden gebracht. Het Rijk
versterkt de kwaliteit en diversiteit van het landschap door
bescherming en ontwikkeling van Nationale Landschappen
en vraagt van provincies en gemeenten dat zij wonen
en bedrijvigheid laten ontwikkelen met landschappelijke
kwaliteit. De toegankelijkheid van het platteland voor
wandelen, varen en fietsen wordt vergroot. Rondom de
steden wordt groen aangelegd, deels in relatie tot nieuwe
verstedelijking.
Aan de robuustheid en duurzaamheid van de Ecologische
Hoofd Structuur (EHS) stelt het rijk hoge eisen. Met het
oog daarop worden op een aantal plaatsen de grenzen van
de EHS opnieuw vastgesteld. Zowel binnen als buiten de
EHS zal versterking van de natuur in goede samenhang
met andere functies en partijen moeten plaatsvinden.
Investeringsbudget Landelijk Gebied (ILG)
Het Investeringsbudget Landelijk Gebied (ILG) is een
bundeling van de verschillende rijksbudgetten bedoeld
voor aankoop, inrichting en beheer van landelijke
gebieden. Het rijk maakt zevenjarige afspraken met iedere
afzonderlijke provincie over de inzet van het geld voor
het bereiken van rijksdoelen. Provincies voeren regie op
de uitvoering door onder andere gemeenten en waterschappen.
Het ILG is niet alleen een financieel instrument.
Het is ook een nieuwe manier van werken en een verandering
van bestuurlijke verhoudingen als het gaat om de
inrichting van het landelijk gebied. Doel van het ILG is om
de provincies samen met de gemeenten en waterschappen
in staat te stellen om op een effectieve wijze de rijksdoelen
voor de fysieke inrichting van het landelijk gebied
te realiseren als onderdeel van een integrale regionale
gebiedsontwikkeling. Het ILG treedt vanaf 1 januari 2007
in werking.
Het Rijk gaat bij de ontwikkeling van de doelen uit van acht
thema’s:
• Veelzijdige natuur;
• Vitale landbouw;
• Recreatief aantrekkelijk Nederland;
• Landschap met kwaliteit;
• Milieu;
• Waterbeheer op orde;
• Sociaal-economische vitaliteit;
• Reconstructie.
Het exacte bedrag dat met ingang van 2007 voor het ILG
beschikbaar zal zijn, is nog niet vastgesteld. Naar verwachting
bedraagt het totale ILG-budget straks ongeveer 600
- 700 miljoen euro per jaar. De verdeling over Nederland
hangt af van diverse factoren, zoals de uiteindelijke
rijksdoelen, de plannen van provincies, de planning van
projecten binnen de periode van zeven jaar, etc. Het Rijk
doet een eerste voorstel op basis van het rijksmeerjarenprogramma
(MJP2). De provincies werken hun ambitie,
doelstellingen en maatregelen uit in zogenaamde provinciale
meerjarenprogramma’s (pMJP). Deze vormen de
basis voor de uiteindelijke convenanten tussen rijk en
provincie.
68 Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013

Naast het POP2 wordt ook het ILG een belangrijke
financieringbron voor de ontwikkeling van een vitaal platteland.
Beide programma’s moeten elkaar waar mogelijk
versterken en cofinancieren.
Nota Ruimte
De Nota Ruimte bevat de visie van het kabinet op de
ruimtelijke ontwikkeling van Nederland en de belangrijkste
bijbehorende doelstellingen. Ten opzichte van eerdere
nota’s is vooral de manier van sturing, het ‘hoe’, die is
veranderd en niet zozeer de beleidsinhoud, het ‘wat’.
Hoofddoel van het nationaal ruimtelijk beleid is om op een
duurzame en efficiënte wijze ruimte te scheppen voor de
verschillende ruimtevragende functies, de leefbaarheid van
Nederland te waarborgen en te vergroten en de ruimtelijke
kwaliteit van stad en platteland te verbeteren. Meer
specifiek ligt de focus op vier algemene doelen:
• Versterking van de internationale concurrentiepositie
van Nederland
De internationale concurrentie noopt Nederland om de
economische kracht en de internationale concurrentiepositie
te versterken. Ruimtelijke knelpunten voor
economische groei moeten worden weggenomen
en het aanbod van aantrekkelijke vestigingsplaatsen
moet vergroot worden. Daarnaast moeten innovatieve
mogelijkheden en potenties van kennisclusters in
diverse regio’s (o.a. Groningen) ten volle benut worden.
• Bevordering van krachtige steden en een vitaal platteland
Om de sociaal-economische en leefbaarheidsproblemen
in de steden tegen te gaan, stimuleert het rijk de
ontwikkeling van hoogstedelijke woonmilieus en meer
variatie in het woningaanbod. Daarnaast blijft stedelijke
vernieuwing en herstructurering dringend nodig om de
leefbaarheid te vergroten. Ook de landelijke gebieden
kennen specifieke problemen (achteruitgang leefbaarheid
en vitaliteit) die een specifieke aanpak vragen.
In de Nota Ruimte worden de ruimtelijke voorwaarden
voor een vitaal platteland geboden.
• Borging en ontwikkeling van belangrijke (inter)nationale
ruimtelijke waarden
De Nota Ruimte biedt de ruimtelijke randvoorwaarden
voor de waarborging en ontwikkeling van natuurlijke,
landschappelijke en culturele waarden in gebieden/
landschappen die in grote mate ‘versnipperen’.
• Borging van de veiligheid
Ingrijpende aanpassingen in het watersysteem en de
waterhuishouding zijn noodzakelijk om ons land te
beschermen tegen overstromingen a.g.v. zeespiegelrijzing,
grotere extremen in neerslag en de bodemdaling.
In de nota wordt water als structurerend principe
aangemerkt, dat onderdeel vormt van de ruimtelijke
planvorming. Ook de waarborging van de externe veiligheid
heeft hoge prioriteit.
Nota Mobiliteit
De Nota Mobiliteit is een verdere uitwerking van de Nota
Ruimte. De Nota bevat maatregelen op het gebied van
mobiliteit en bereikbaarheid die bijdragen aan een sterke
economie, een veilige samenwerking, een goed leefmilieu
en een aantrekkelijk Nederland. De Nota omvat de
volgende kernpunten:
• Sterkere economie door betere bereikbaarheid
Goede infrastructuurnetwerken versterken de
economische structuur van Nederland. Het Rijk is
verantwoordelijk voor de gehele hoofdinfrastructuur.
De hoofdverbindingsassen tussen de nationale stedelijke
netwerken en economische kerngebieden krijgen
hierin voorrang. Provincies en WGR-plusregio’s zijn de
aangewezen partijen om regionale afwegingen te maken
en een samenhangend maatregelenpakket samen te
stellen.
• Groei van verkeer en vervoer mogelijk maken
Het verkeer en vervoer blijft sterk groeien. Uit
maatschappelijk en economisch belang wordt deze
groei – binnen de wettelijke en beleidsmatige kaders
– gefaciliteerd. Daarnaast dient er een inhaalslag
gemaakt te worden op het gebied van onderhoud van
de infrastructuur.
• Betrouwbare en voorspelbare bereikbaarheid van deur
tot deur
Via een integrale netwerkbenadering dienen de
netwerken van weg, water en openbaar vervoer op
elkaar te worden afgestemd. Hierdoor verbetert de
betrouwbaarheid en de voorspelbaarheid van de hele
reis. Het doel is dat in 2010 95% van de reizigers op tijd
op de plaats van bestemming aankomt.
• Innovatie noodzakelijk
In de mobiliteitssector liggen de innovatieprestaties
lager dan het landelijk gemiddelde. Om deze prestaties
Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013
69

te verbeteren is meer contact noodzakelijk tussen
bedrijven en kennisinstellingen.
• Kwaliteit leefomgeving verbeteren
Om alle nationale en internationale milieuafspraken
na te komen is innovatie en transitie naar duurzame
hulpbronnen vereist.
• Veiligheid permanent verbeteren
Ongevallen leiden tot persoonlijk leed en economische
schade. Nederland behoort tot de meest verkeersveilige
landen van Europa en heeft de ambitie die te blijven.
Hiervoor zijn maatregelen voor alle typen vervoer
opgesteld.
Pieken in de Delta
De nota Pieken in de Delta, gecoördineerd door het
ministerie van Economische Zaken, is de economische
agenda met nationale gebiedsgerichte prioriteiten. De nota
is gericht op het scheppen van economische kansen en het
vergroten van de ruimte voor ondernemen. Deze ‘pieken
in de delta’ zijn van belang voor de regionale economie
en de nationale economie en versterken de internationale
concurrentiekracht van Nederland. In de nota zijn ze als
volgt benoemd:
• Internationaal concurrerende mainports;
• Economische kerngebieden, die vanwege hun belangrijke
functie en positie in de nationale economische
structuur centraal staan. Groningen is aangewezen als
economisch kerngebied;
• Topprojecten bedrijventerreinen;
• Prioritaire hoofdverbindingsassen;
• Gebiedsgericht innovatiebeleid;
• Stedelijke economie en toerisme.
Noord-Nederland wordt in deze nota gezien als
schakel tussen de Randstad en Noordoost-Europa. Het
economisch perspectief in het Noorden ligt volgens
deze nota in het verder versterken van bestaande
sectoren (bijvoorbeeld het versterken van het innoverend
vermogen) en het behoud van unieke landschappelijke
kwaliteiten (toerisme). Een voorbeeld zijn de plannen
om meer spin-offs te genereren uit de concentratie van
energie-activiteiten (EnergyValley project). Ook LOFAR
in Drenthe, Waterzuivering in Friesland en de Eemsdelta
worden als gebieden/sectoren met kansrijke ontwikkelingen
gezien. De economische ontwikkelingen langs de
A6/A7 en de A28 zijn gunstig, onder andere dankzij de
bundeling van economische activiteiten in de kernzones.
Het versterken van de unieke natuurkwaliteit van de
wadden staat hoog op de politieke agenda.
Strategische Agenda Noord-Nederland 2007-2013
Sinds de oprichting van het SNN, in 1992, doen de
provincies Drenthe, Friesland en Groningen een deel van
hun strategiebepaling, beleidsuitvoering en belangenbehartiging
samen. De gezamenlijke aanpak van het
Kompas voor het Noorden heeft deze samenwerking na
1998 meer inhoud gegeven en sterker gemaakt. Het metelkaar-meedenken
over uiteenlopende vraagstukken heeft
vele nieuwe inzichten opgeleverd en vormt nog steeds een
sterke stimulans om samen te blijven werken. Vandaar dat
ook voor de periode 2007-2013 het gezamenlijke beleid en
strategie is vastgelegd in de ‘Strategische Agenda Noord-
Nederland 2007-2013’.
In dit beleidsdocument zijn de beleidskeuzes op het gebied
van ruimtelijke economie, het woon- en werkklimaat en
de ontwikkeling van het landelijk gebied beschreven. De
keuzes zijn samen te vatten in het volgende motto: Noord-
Nederland zet in op een dynamische kenniseconomie,
sterke steden en een vitaal platteland. Daarmee wordt
voortgebouwd op de strategische keuzes die reeds in 1998
zijn gemaakt voor de periode 2000-2006, te weten:
• Versterking van de economie door bundeling van wonen
en werken in kernzones (de mal);
• Ruimte voor (grootschalige) landbouw en behoud van
natuurlijke, landschappelijke en milieuwaarden (de
contramal);
• Versterking van de ruimtelijk-economische structuur
langs de Noordelijke Ontwikkelingsas.
In hun visie en aanpak stelt Noord-Nederland niet alleen
ruimtelijk economisch beleid centraal, maar ook duurzame
ontwikkeling, woonklimaat, leefbaarheid en bereikbaarheid.
Dit krijgt vorm in een driesporenbeleid:
• Innovatie en transitie naar een kenniseconomie;
• Concurrerend vestigingsklimaat in stedelijke gebied;
• Vitaal platteland.
Dit driesporenbeleid is nader uitgewerkt in de visie in
hoofdstuk 2 van voorliggend operationeel programma.
70 Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013

D. Relatie met andere Europese
programma’s
In deze bijlage staan een aantal andere Europese
programma’s centraal die eveneens in de periode 2007-
2013 tot uitvoering komen en mogelijkheden bieden
voor Noord-Nederland. Goede afstemming tussen
deze programma’s en het Doelstelling 2 programma
in Noord-Nederland is van groot belang. Niet alleen
in de programmeringfase, maar vooral ook tijdens de
uitvoeringsperiode.
Doelstelling 2 ESF programma
De nieuwe Doelstelling 2 wordt niet alleen gefinancierd
vanuit het EFRO, maar ook vanuit het ESF (Europees
Sociaal Fonds). Noord-Nederland wil in de toekomstige
Structuurfondsperiode nadrukkelijk ook ESF middelen
aanwenden om, in samenhang met het EFRO programma,
een impuls te geven aan de werkgelegenheidsdoelstelling.
SNN heeft daarom het initiatief genomen om een regionaal
arbeidsmarktprogramma 2007-2013 op te stellen.
Het document moet dienen als overkoepelend en richtinggevend
kader voor een regionaal arbeidsmarktbeleid
in Noord-Nederland. Basis voor het programma zijn
bestaande beleidsdocumenten en Europese en nationale
kaders. Deze basis moet echter verder worden uitgewerkt
om tot een resultaatgericht projectenprogramma te
komen. Het programma richt zich op regionale arbeidsmarktprojecten.
Dit zijn veelal projecten voor werkenden
of stimuleren de aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt..
De voorgestelde actielijnen in het regionale arbeidsmarktbeleid
zijn:
• Vergroten arbeidsaanbod;
• Vergroten aanpassingsvermogen en investeren in
menselijk kapitaal.
Beoogde aanvragers binnen het nationale ESF-programma
zijn met name het CWI, de ministeries van Justitie en
VWS, het praktijkonderwijs en O&O fondsen. Van belang
is dat via deze aanvragers partnerschappen op regionale
of sectorale schaal worden ontwikkeld om ESF-middelen
vast te leggen parallel aan het regionale Doelstelling 2
programma voor Concurrentiekracht (EFRO). Hierdoor
zou meer maatwerk mogelijk zijn op regionale schaal
alsmede ruimte ontstaan voor kleine, innovatieve
projecten of projecten gericht op het MKB. Dit pleit op
programmaniveau voor:
• een sterke relatie tussen de inzet van EFRO en ESF,
sterker dan voorheen het geval was;
• de mogelijkheid om een win-win situatie te creëren
door niet alleen EFRO te koppelen aan de regionale
prioritaire doelstellingen, maar ook ESF;
• het leggen van verbindingen tussen sectoren en
(sub)regio’s.
Uit deze beschrijving blijkt dat vanuit Noord-Nederland
gestreefd wordt naar een sterke samenhang tussen EFRO
en ESF, waarbij ESF zich richt op scholing en opleiding
van werkenden en werkzoekenden en EFRO meer
geconcentreerd is op de realisatie van opleidingsinfrastructuur
(fysieke investeringen). Deze nauwe samenhang
pleit dan ook voor een goede afstemming (bij ontwikkeling
en beoordeling van projecten) en een efficiënte inzet van
middelen.
Doelstelling 3 Coöperatie: Europese territoriale
samenwerking
De plannen van de Europese Commissie voor de
programmaperiode 2007-2013 hechten veel belang aan
Europese regionale samenwerking. De belangrijkste
doelstelling is gezamenlijke oplossingen te bieden voor
gemeenschappelijke problemen waarmee overheden en
bedrijven in de Europese Unie geconfronteerd worden.
Er is zowel geld beschikbaar voor grensoverschrijdende
samenwerking als transnationale samenwerking.
Uitwisseling en verspreiding van kennis en ervaring nemen
daarbij een belangrijke positie in. In Europa is veel kennis
aanwezig, die veel beter benut kan worden. Het huidige
INTERREG programma zal na 2006 dan ook een vervolg
krijgen, hoewel de vorm, inhoud en budget nog niet definitief
zijn vastgesteld. Voor Nederland wordt op dit moment
gesproken over een budget van ruim 200 miljoen euro.
Grensoverschrijdende samenwerking
Bij het uitbouwen van de grensoverschrijdende samenwerking
wordt voortgebouwd op een fundament dat in de
afgelopen 15 jaar is gelegd met de grensoverschrijdende
Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013
71

INTERREG-programma’s die worden uitgevoerd door de
Euregio’s. Door verschillende nationale structuren, wettelijke
voorschriften, regelingen, taalproblemen en gebrek
aan informatie-uitwisseling bestaan er nog steeds belemmeringen
voor grensoverschrijdende activiteiten. Denk
bijvoorbeeld aan fiscale en arbeidsrechtelijke verschillen en
hogere kosten voor internationale financiële transacties.
Het wegwerken van de grenzen op de genoemde terreinen
kan ertoe leiden dat de economische potenties alsmede
natuurlijke en culturele waarden in de grensregio beter
benut en versterkt worden.
Diverse partijen in Noord-Nederland hebben de
laatste jaren kennis opgedaan met het INTERREG IIIA
programma. De opgedane kennis en de opgebouwde
netwerken kunnen in een volgende periode opnieuw benut
worden. Inhoudelijke prioriteiten zullen aansluiten bij de
thema’s van het nieuwe Doelstelling 2 programma: kennis
en innovatie, attractieve steden en regio’s en werkgelegenheid.
Transnationale samenwerking
Ten tweede liggen er kansen op het vlak van samenwerking
met andere Europese regio’s, de zogenaamde transnationale
samenwerking. Centrale thema’s in de nieuwe
programmaperiode zijn:
• Waterbeheer;
• Verbetering van de bereikbaarheid;
• Risicobeheersing;
• Research & Development.
De samenwerking zal de invulling van de kernthema’s
moeten ondersteunen. Belangrijke resultaten moeten zijn:
het opbouwen van netwerken, het uitwisselen van kennis
met andere regions of excellence en de efficiënte inzet van
Europese middelen.
voor de periode 2007-2013 en een bijbehorend Plattelandsontwikkelingsfonds
ter financiering van dat beleid. In
tegenstelling tot de huidige periode, waarin diverse plattelandsontwikkelingsprogramma’s
gefinancierd worden uit
verschillende fondsen, komt er na 2006 één fonds voor
één programma gericht op plattelandsontwikkeling. Dit
geld komt beschikbaar uit het Europees Landbouwfonds
voor Plattelandsontwikkeling (ELFPO).
De vier prioriteiten/assen in het nieuwe beleid met de
maatregelen die Nederland voorziet, zijn:
Prioriteit 1: Versterking concurrentiekracht agrarische sector;
• Gebruik maken van adviesdiensten en kennisverspreiding;
• Bedrijfsmodernisering;
• Verbeteren infrastructuur voor de landbouw en om
schade ten gevolge van natuurrampen te herstellen of te
voorkomen;
• Ondersteunen boeren die meedoen aan voedselkwaliteitsprogramma’s;
• Ondersteunen landbouwers bij het voldoen aan
communautaire normen op het gebied van milieubescherming;
• Ondersteunen van samenwerking in de keten bij
innovatie;
• Ondersteunen producentengroeperingen (informatieen
promotie activiteiten).
Prioriteit 2: Versterking milieu en landschap/platteland door
ondersteuning van ‘land management’;
• Betalingen aan boeren in andere gebieden met natuurlijke
handicaps (probleemgebieden);
• Agri-milieumaatregelen;
• Betalingen in het kader van Natura 2000;
• Ondersteuning van niet productieve investeringen:
(agro)milieudoelen en verhogen natuurwaarde.
In de nieuwe periode zijn voor Nederland het Noordzee en
het Noordwest-Europa programma van belang.
Plattelandsontwikkelingsprogramma 2007-2013
(POP2)
De EC komt met een nieuw plattelandsontwikkelingsbeleid
Prioriteit 3: Versterking leefbaarheid in plattelandsgebieden en
promotie van diversificatie;
• Diversificatie naar niet-landbouw activiteiten;
• Bevorderen toeristische activiteiten (agro-toerisme);
• Instandhouding en opwaardering landelijk erfgoed.
Prioriteit 4: LEADER
• Implementatie LEADER aanpak (lokale ontwikkeling).
72 Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013

Afbakening EFRO – POP2
Uitgangspunt bij de afbakening tussen EFRO en het
PlattelandsOntwikkelingsProgramma (POP2) is dat
EFRO-middelen in beginsel zijn gericht op investeringen
op grotere, regionale schaal die bijdragen aan de regionale
concurrentiekracht. In het bijzonder geldt daarbij dat EFRO
uitgaat van meer grootschalige projecten en investeringen
die veelal groepen van bedrijven betreffen. Met dit
Operationeel Programma investeert Landsdeel Noord-
Nederland in ondersteuning van innovatieve bedrijvigheid
in de kansrijke clusters op het platteland en investeringen
in bijvoorbeeld Nationale Landschappen, groen in en
om de stad, recreatie om de stad en kustgebieden. Voor
overige investeringen op het platteland dienen projectaanvragers
zich in beginsel te richten op het POP2, dat zich
primair richt op de agrarische sector en samenleving.
Voor investeringen daarin is dan ook binnen dit OP geen
ruimte. Landsdeel Noord-Nederland zorgt ervoor dat bij
de beoordeling van projectvoorstellen een toets plaatsvindt
op een nauwkeurige afbakening ter voorkoming van
dubbelfinanciering en zal daarbij de overeengekomen
afbakening met POP, zoals hieronder aangegeven
respecteren.
Voor die gevallen die op basis van deze algemene oriëntatie
niet eenduidig aan het POP of het EFRO kunnen
worden toegewezen, zijn de betrokken partijen de
volgende handelwijze overeengekomen.
• De Beheersautoriteit van dit Operationeel Programma
gaat na ontvangst van een steunaanvraag na of het
betreffende project onder het toepassingsbereik van
POP2 valt, en - indien dat het geval is - onder welke
maatregel.
• De volgende categorieën projecten vallen primair
op het werkgebied van POP2, en zouden zich voor
steun in eerste instantie daartoe moeten wenden.
De Beheersautoriteit van dit Programma stuurt een
steunaanvraag voor een dergelijk project derhalve door
naar POP2.
a) projecten die vallen onder maatregel m311
(Diversificatie op agrarische bedrijven), m321
(Basisvoorzieningen) en m322 (Dorpsvernieuwing);
b) projecten onder maatregel 312 (Micro-ondernemingen)
waarin bedrijven deelnemen met de
volgende Kamer van Koophandel-codes:
Code 923 (Overig amusement en kunst)
Code 925 (Culturele uitleencentra, openbare
archieven, musea, dieren/plantentuinen)
Code 92629 (Overig buitensport)
Code 92642 (Roei- kano- zeil en surfsport)
Code 92724 Recreatie n.e.g. (codes 927241 t/m
927244)
c) projecten onder maatregel m123 (Verhoging
toegevoegde waarde land- en bosbouwproducten),
m124 (Samenwerken bij innovatie), m313
(Toerisme) en m323 (Landelijk erfgoed) waarvan
de totale subsidiabele publieke kosten minder
bedragen dan 500.000 euro.
• Alle gevallen waarover geen overeenstemming kan
worden bereikt in de stuurgroepen worden aan het
Comité van Toezicht van dit OP voorgelegd.
Zevende Kaderprogramma
Het DG Onderzoek van de Europese Commissie beheert
sinds 1984 de zogenaamde Kaderprogramma’s voor
onderzoek en technologische ontwikkeling. Vanaf 2007
start het Zevende Kaderprogramma. Nieuw binnen
dit programma is dat de programmaperiode voor het
eerst gelijk loopt met de programmaperiode van de
Structuurfondsen (2007-2013). Het totale budget voor
het Zevende Kaderprogramma is met € 72.726 miljoen
(exclusief het budget voor nucleaire projecten) aanzienlijk
hoger dan voor de voorgaande Kaderprogramma’s.
Het Zevende Kaderprogramma wordt ingedeeld in vier
programmablokken:
• Cooperation (Collaborative research);
Doel is om het complete bereik van (met name
industriële) transnationale onderzoeksactiviteiten te
stimuleren, variërend van gezamenlijke projecten en
netwerken tot de coördinatie van nationale onderzoeksprogramma’s.
• Ideas (Frontier research);
Binnen Ideas kunnen onderzoekers grensverleggende
projecten aandragen. Deze worden vervolgens geselecteerd
op excellentie door middel van een international
peer review. Uitvoering van de projecten vindt plaats
door een nieuw op te zetten European Research Council
(ERC).
Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013
73

• People (Human potential);
People is bedoeld om het Marie Curie programma te
versterken en te stroomlijnen. Het wil dit doen door
mensen te stimuleren om het onderzoek in te gaan,
door Europese onderzoekers aan te moedigen in
Europa te blijven en door Europa aantrekkelijker te
maken voor de beste onderzoekers.
• Capacities (Research capacity).
Doel van Capacities is het stimuleren van zowel onderzoeksinfrastructuren,
onderzoek voor het MKB en het
onderzoekspotentieel van Europese regio’s (Regions of
Knowledge) als de realisatie van het volle onderzoekspotentieel
van de convergentieregio’s.
Het OP Noord-Nederland zet evenals het 7e
Kaderprogramma sterk in innovatie en kenniseconomie
en kan derhalve raakvlakken hebben met dit programma.
Projecten binnen het OP zijn met name gericht op de
algemene randvoorwaarden voor onderzoek, innovatie
en de kenniseconomie alsmede de toepassing van kennis
binnen het bedrijfsleven. Het 7e Kaderprogramma kan
bijvoorbeeld bijdragen leveren aan internationale onderzoeksprojecten
of via het onderdeel Capacities aan het
verbeteren van de R&D-infrastructuur, het ontwikkelen
van regionale R&D-clusters (Regions of Knowledge) te
ontwikkelen of het ontsluiten van onderzoekspotentieel te
ontsluiten.
E. Betrokken partnerorganisaties
De totstandkoming van het OP Noord-Nederland 2007-
2013 was een gedeelde verantwoordelijkheid van de drie
noordelijke provincies en de vier grote steden Assen,
Emmen, Leeuwarden en Groningen. Zij hebben het OP
echter niet alleen opgesteld. Een groot aantal regionale
partnerorganisaties is bij de inhoud van het OP betrokken.
Zo is een consultatiebijeenkomst georganiseerd, is de
Sociaal Economische Adviesraad Noord-Nederland
(SEAN) gevraagd om schriftelijk advies uit te brengen en
zijn via een webconsultatie ook een groot aantal andere
organisaties in Noord-Nederland uitgenodigd om op een
conceptversie van het OP te reageren.
Een groot aantal regionale partners heeft via één van de
consultatievormen hun mening gegeven over de inhoud
van het OP. De rode draad in deze reacties was de steun
die werd uitgesproken voor de opzet van het OP en de
bevinding dat met het OP op een adequate wijze invulling
wordt gegeven aan de keuzes in de Strategische Agenda,
de noordelijke beleidsvisie die in eerder stadium reeds met
de regionale partners was opgesteld.
Daarnaast zijn door de partners diverse concrete
opmerkingen gemaakt die integraal verwerkt zijn in de
voorliggende versie van het OP. Zo is met name het belang
van het vergroten van de kennisintensiteit en -benutting
binnen het noordelijke bedrijfsleven benadrukt en vertaald
in mogelijke activiteiten die inmiddels onderdeel zijn
van de strategie zoals beschreven in hoofdstuk 2 van dit
OP. Ook het belang van regionale samenwerking en de
potentie van de sleutelgebieden en speerpuntsectoren
is bijvoorbeeld onderstreept. Voorts is onder meer de
inhoudelijke afstemming tussen actielijn 1.D Versterking
arbeidsmarktinfrastructuur en het programma Doelstelling
2-ESF nadrukkelijk aan bod gekomen. Ook zijn door de
regionale partners een groot aantal projectideeën naar
voren gebracht, die gebruikt zijn om de projectcategorieën
in hoofdstuk 2 van dit OP invulling te geven.
De hieronder genoemde organisaties zijn actief betrokken
bij de totstandkoming van het OP Noord-Nederland.
Deelnemers consultatiebijeenkomst
• SEAN
• ArA
• Rijksuniversiteit Groningen
• Hanzehogeschool
• Van Hall Larenstein
• UMC Groningen
• Hanzeconnect
• Stichting Astron
• Wetsus
• ICT Center Friesland
• CHN Instituut Service Management
• NOM
• TCNN
• Syntens Groningen
74 Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013

• Philips DAP
• CWI Noord-Nederland
• Steunpunt FNV Noord-Oost Nederland
• Radaradvies
• Entree Arbeidsintegratie
• Vereniging van Friese Gemeenten
• Statenfractie CDA Groningen
• Statenfractie VVD Groningen
• Statenfractie GroenLinks Groningen
• Statenfractie PvdA Drenthe
Schriftelijke consultatie
• SEAN
• FNV
• Noorderpoortcollege
• Christelijke Hogeschool Nederland
• Kamers van Koophandel Noord-Nederland
• Gemeente Sneek
• Gemeente Bedum
Organisaties vertegenwoordigd in de
Begeleidingscommissie
• Provincie Drenthe
• Provincie Friesland
• Provincie Groningen
• Samenwerkingsverband Noord-Nederland
• Gemeente Assen
• Gemeente Emmen
• Gemeente Groningen
• Gemeente Leeuwarden
Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013
75

F
Indicatieve verdeling
Communautaire bijdrage
Conform de Kaderverordening en de Implementatieverordening
van de Europese Commissie dient in het
Operationeel Programma een indicatieve verdeling
te worden opgenomen van de Europese middelen.
Het betreft een verdeling over een drietal categorieën, te
weten:
• Priority theme
• Form of finance
• Territory
Per categorie is door de Europese Commissie in haar
verordening een lijst met codes opgesteld. Onderstaande
tabellen bevatten een verdeling van de EFRO-middelen
over de verschillende codes, die vooraf worden voorzien.
Met nadruk wordt hier opgemerkt dat het een indicatieve
verdeling betreft. De daadwerkelijke verdeling van de
middelen kan hier van afwijken.
Table 1:
Codes for the Priority theme dimension
Code Priority theme Amount in
Research and technological development
Euros
(R&TD), innovation and entrepreneurship
01 R&TD activities in research centres 6.776.000
02 R&TD infrastructure (including physical 6.776.000
plant, instrumentation and high-speed
computer networks linking research centres)
and centres of competence in a specific
technology
03 Technology transfer and improvement
of cooperation networks between small
businesses (SMEs), between these and
other businesses and universities, postsecondary
education establishments of
all kinds, regional authorities, research
centres and scientific and technological
poles (scientific and technological parks,
technopoles, etc.)
04 Assistance to R&TD, particularly in SMEs
(including access to R&TD services in
research centres)
05 Advanced support services for firms and
groups of firms
16.940.000
6.776.000
1.694.000
Code Priority theme Amount in
06 Assistance to SMEs for the promotion of
environmentally-friendly products and
production processes (introduction of
effective environment managing system,
adoption and use of pollution prevention
technologies, integration of clean technologies
into firm production)
07 Investment in firms directly linked to
research and innovation (innovative
technologies, establishment of new firms
by universities, existing R&TD centres and
Euros
3.388.000
6.776.000
firms, etc.)
08 Other investment in firms 16.940.000
09 Other measures to stimulate research and 16.940.000
innovation and entrepreneurship in SMEs
Information society
10 Telephone infrastructures (including broadband
networks)
11 Information and communication technologies
(access, security, interoperability, riskprevention,
research, innovation, e-content,
etc.)
12 Information and communication technologies
(TEN-ICT)
13 Services and applications for the citizen
(e-health, e-government, e-learning,
e-inclusion, etc.)
14 Services and applications for SMEs
(e-commerce, education and training,
networking, etc.)
15 Other measures for improving access to
0
1.694.000
0
847.000
1.694.000
1.694.000
and efficient use of ICT by SMEs
Transport
16 Railways 847.000
17 Railways (TEN-T) 0
18 Mobile rail assets 0
19 Mobile rail assets (TEN-T) 0
20 Motorways 0
21 Motorways (TEN-T) 0
22 National roads 0
23 Regional/local roads 847.000
24 Cycle tracks 1.694.000
25 Urban transport 847.000
26 Multimodal transport 847.000
27 Multimodal transport (TEN-T) 0
28 Intelligent transport systems 3.388.000
29 Airports 0
30 Ports 0
31 Inland waterways (regional and local) 0
32 Inland waterways (TEN-T) 0
Energy
33 Electricity 0
34 Electricity (TEN-E) 0
76 Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013

Code Priority theme Amount in
Euros
35 Natural gas 0
36 Natural gas (TEN-E) 0
37 Petroleum products 0
38 Petroleum products (TEN-E) 0
39 Renewable energy: wind 677.600
40 Renewable energy: solar 677.600
41 Renewable energy: biomass 677.600
42 Renewable energy: hydroelectric,
677.600
geothermal and other
43 Energy efficiency, co-generation, energy
management
Environmental protection and risk prevention
44 Management of household and industrial
waste
45 Management and distribution of water
677.600
847.000
(drinking water)
46 Water treatment (waste water) 423.500
47 Air quality 423.500
48 Integrated prevention and pollution control 0
49 Mitigation and adaptation to climate
0
change
50 Rehabilitation of industrial sites and
contaminated land
51 Promotion of biodiversity and nature
0
4.235.000
1.694.000
protection (including Natura 2000)
52 Promotion of clean urban transport 847.000
53 Risk prevention (including the drafting and
0
implementation of plans and measures to
prevent and manage natural and technological
risks)
54 Other measures to preserve the
1.694.000
environment and prevent risks
Tourism
55 Promotion of natural assets 1.694.000
56 Protection and development of natural
3.388.000
heritage
57 Other assistance to improve tourist services 5.082.000
Culture
58 Protection and preservation of the cultural 1.694.000
heritage
59 Development of cultural infrastructure 3.388.000
60 Other assistance to improve cultural
3.388.000
services
Urban and rural regeneration
61 Integrated projects for urban and rural
regeneration
Increasing the adaptability of workers and
firms, enterprises and entrepreneurs
16.940.000
Code Priority theme Amount in
62 Development of life-long learning
systems and strategies in firms; training
and services for employees to step up
their adaptability to change; promoting
entrepreneurship and innovation
63 Design and dissemination of innovative and
more productive ways of organising work
64 Development of specific services for
employment, training and support in
connection with restructuring of sectors
and firms, and development of systems for
anticipating economic changes and future
requirements in terms of jobs and skills
Improving access to employment and
sustainability
65 Modernisation and strengthening labour
market institutions
66 Implementing active and preventive
measures on the labour market
67 Measures encouraging active ageing and
prolonging working lives
68 Support for self-employment and business
start-up
69 Measures to improve access to employment
and increase sustainable participation
and progress of women in employment to
reduce gender-based segregation in the
labour market, and to reconcile work and
private life, such as facilitating access to
childcare and care for dependent persons
70 Specific action to increase migrants’
participation in employment and thereby
strengthen their social integration
Improving the social inclusion of lessfavoured
persons
71 Pathways to integration and re-entry into
employment for disadvantaged people;
combating discrimination in accessing
and progressing in the labour market and
promoting acceptance of diversity at the
workplace
Improving human capital
72 Design, introduction and implementation of
reforms in education and training systems
in order to develop employability, improving
the labour market relevance of initial and
vocational education and training, updating
skills of training personnel with a view
to innovation and a knowledge based
economy
Euros
847.000
0
847.000
847.000
847.000
0
1.694.000
847.000
0
0
847.000
Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013
77

Code Priority theme Amount in
73 Measures to increase participation in
education and training throughout the lifecycle,
including through action to achieve a
reduction in early school leaving, genderbased
segregation of subjects and increased
access to and quality of initial vocational
and tertiary education and training
74 Developing human potential in the field
of research and innovation, in particular
through post-graduate studies and training
of researchers, and networking activities
between universities, research centres and
Euros
847.000
5.082.000
businesses
Investment in social infrastructure
75 Education infrastructure 847.000
76 Health infrastructure 0
77 Childcare infrastructure 0
78 Housing infrastructure 0
79 Other social infrastructure 847.000
Mobilisation for reforms in the fields of
employment and inclusion
80 Promoting partnerships, pacts and
initiatives through the networking of
relevant stakeholders
Strengthening institutional capacity at
national, regional and local level
81 Mechanisms for improving good policy
and programme design, monitoring and
evaluation at national, regional and local
level, capacity building in the delivery of
policies and programmes.
Reduction of additional costs hindering the
outermost regions development
82 Compensation of any additional costs
due to accessibility deficit and territorial
fragmentation
83 Specific action addressed to compensate
additional costs due to size market factors
84 Support to compensate additional costs due
to climate conditions and relief difficulties
Technical assistance
85 Preparation, implementation, monitoring
and inspection
86 Evaluation and studies; information and
1.694.000
0
0
0
0
5.929.000
847.000
communication
Total 169.400.000
Table 2:
Codes for the Form of finance dimension
Code Form of finance Amount in
Euro’s
01 Non-repayable aid 160.930.000
02 Aid (loan, interest subsidy, guarantees) 1.694.000
5.082.000
03 Venture capital (participation, venturecapital
fund)
04 Other forms of finance 1.694.000
Total 169.400.000
Table 3:
Codes for the Territorial dimension
Code Territory type Amount in
Euro’s
01 Urban 84.700.000
02 Mountains 0
03 Islands 0
04 Sparsely and very sparsely populated areas 0
05 Rural areas (other than mountains, islands 84.700.000
or sparsely and very sparsely populated
areas)
06 Former EU external borders
(after 30.04.2004)
07 Outermost region 0
08 Cross-border cooperation area 0
09 Transnational cooperation area 0
10 Inter-regional cooperation area 0
00 Not applicable 0
Total 169.400.000
0
78 Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013

G. Implementatie ex ante evaluatie
De ex ante evaluatie van het OP Noord-Nederland
is uitgevoerd door een onafhankelijk, extern bureau.
Dit bureau heeft alle OP’s in Nederland aan een evaluatie
onderworpen, op basis van een eenduidig evaluatiekader.
Per OP is een evaluatierapportage opgeleverd.
Tijdens het opstellen van de ex ante evaluatie heeft de
evaluator nauw samengewerkt met bij het OP betrokken
vertegenwoordigers van Noord-Nederland. Het was immers
de bedoeling dat de ex ante evaluator niet alleen aan het
einde zijn oordeel zou geven, maar dat gedurende het
opstellen van het OP samen opgetrokken zou worden. De ex
ante evaluator heeft in de vorm van notities en gesprekken
op verschillende momenten de regio geadviseerd. Naar
aanleiding van deze notities is het OP op diverse onderdelen
verbeterd.
De ex ante evaluatie bevat een samenvatting van de
belangrijkste verbeteringen, die mede naar aanleiding van
aanbevelingen van de ex ante evaluator in het OP Noord-
Nederland zijn doorgevoerd. De volgende verbeteringen
worden expliciet genoemd:
In de beschrijving van het ruimtelijk-economische profiel
zijn meer cijfers opgenomen.
Bij de sleutelsectoren en speerpunten is meer informatie
opgenomen over de bedrijvenkant.
Op diverse onderdelen van het ruimtelijk-economisch
profiel is de onderbouwing verstevigd.
Er is een aparte analyse opgesteld van de economische
ontwikkeling in de grote steden. Ook is er een aparte
SWOT opgenomen van de grote steden.
De SWOT is op verschillende onderdelen aangescherpt.
Dubbelingen zijn eruit gehaald.
Bij de strategie zijn de keuzes van Noord-Nederland
duidelijker geformuleerd.
Een aantal onduidelijke project categorieën is of
aangescherpt of geschrapt.
Veel maatregelen zijn aangescherpt en er zijn veel meer
voorbeelden genoemd, zodat er een duidelijker beeld is
ontstaan waar de maatregelen over gaan en zodat er ook
een betere verbinding is ontstaan tussen voorbeelden van
projectcategorieën en maatregelen.
In de bijlagen is beter aangegeven wat er is geleerd van de
vorige programmaperiode.
In de bijlagen is nu aangegeven op welke wijze het OP tot
stand is gekomen.
Voor een gedetailleerder inzicht in de bevindingen van de
ex ante evaluator wordt verwezen naar het evaluatierapport.
Van een deel van het commentaar dat in deze notitie
is opgenomen, is Noord-Nederland van mening dat de
aanbevelingen zich minder lenen voor het OP, maar wel
meegenomen zullen worden bij de verdere uitwerking van
OP zoals bijvoorbeeld in het toetsingskader.
K. Experimentele activiteiten
Ruimte bieden aan innovatieve, experimentele activiteiten
is binnen het OP Noord-Nederland een belangrijke
doelstelling. Zoals in het kader van prioriteit 1 reeds is
beschreven is de intentie om hier specifieke aandacht aan
te besteden en binnen het programma ook voldoende
(financiële) ruimte te creëren.
In de afgelopen periode zijn binnen alle drie noordelijke
provincies al goede ervaringen opgedaan in het
kader van de Innovative Actions Programmes (IAP’s),
waarbinnen diverse innovatieve activiteiten zijn gerealiseerd.
Doelstelling is om deze IAP’s binnen het OP op een
passende wijze een vervolg te geven, waarmee wederom
ruimte moet bestaan voor experimentele activiteiten.
Thema’s waarop experimentele activiteiten zich binnen het
OP zullen richten, zullen in samenspraak met regionale
partners gedefinieerd moeten worden aan de hand de
innovatiestrategie die wordt gekozen voor de regio. Er zal
worden voortgebouwd op de samenwerkingsverbanden
en verkenningen die in het kader van de IAP’s al zijn
opgebouwd en waarbij ook belangrijke partijen als bedrijfsleven
en kennisinstellingen zijn betrokken.
Binnen het OP zullen de kaders gedefinieerd moeten
worden waarbinnen de experimentele activiteiten kunnen
worden gedefinieerd, worden ondersteund, worden
gevolgd en worden geëvalueerd. Doelstelling is om succesvolle
activiteiten na afronding een uitgebreider vervolg te
geven binnen de regio, indien nodig met steun vanuit het
Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013
79

OP. Ook negatieve leerervaringen zijn uiteraard waardevol.
Dit proces van ‘experimentation and mainstreaming’ is
door de Europese Commissie eerder beschreven in haar
publicatie ‘Innovative strategies and actions: results from
15 years of regional experimentation’ (oktober 2006).
De publicatie bevat het volgende schema, dat ook het in
Noord-Nederland beoogde proces goed weergeeft.
I. Verklaring ministerie van
VROM inzake Strategische
Milieubeoordeling
Strategische Milieu Beoordeling Programma
Noord
Het ministerie van VROM heeft als centrale milieuautoriteit,
kennis genomen van het operationele programma
voor het landsdeel Noord in het kader van de EFRO-
Structuurfondsen 2007-20013, alsmede van de door
Bureau Oranjewoud opgestelde Strategische Milieu
Beoordeling.
Het ministerie is van mening dat, in ogenschouw nemend
dat het programma tamelijk abstract van karakter is, de te
verwachten milieueffecten in de SMB voor het programma
Noord voldoende, volledig en juist zijn weergegeven.
Bron: Innovative Strategies and actions, Europese Commissie (2006)
Belangrijk is dat aan de experimentele activiteiten specifiek
sturing wordt gegeven, naast de organisatiestructuur
die het OP kent. Daarbij kan worden aangesloten op de
organisatiestructuur van de eerder genoemde IAP’s.
Voorts is van belang dat de ervaringen en resultaten in
het kader van de experimentele activiteiten regelmatig
worden besproken en worden geëvalueerd. Doelstelling
is om hieraan regelmatig aandacht te besteden tijdens de
bijeenkomsten van het Comité van Toezicht. Dit proces
zal verder worden gevoed door het te integreren in het on
going evaluatieproces dat tijdens de uitvoeringsperiode
van het OP wordt voorzien. Dit evaluatietraject zal nog
nader worden uitgewerkt.
80 Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013

www.snn.eu