Verslag 2002 - Restitutiecommissie

RC 1.2
de Gutmann collectie
De voorgeschiedenis van de Gutmann claim vangt aan in mei 1998. In dat jaar verscheen
de eerste (proef)rapportage van de Commissie Ekkart waarin voorwerpen voorkwamen
waarvan werd geconcludeerd dat deze tot de voormalige collectie Gutmann behoorden. Dit
was de aanleiding voor het contact tussen de familie Gutmann en de ICB. Een verzoek om
teruggave van deze voorwerpen dateert uit 1999. Op dat moment was nog onduidelijk om
hoeveel voorwerpen het ging, wat de toedracht van het bezitsverlies was, en waarom deze
voorwerpen deel uitmaakten van de NK-collectie. De ICB stelde een onderzoek in naar de
voorwerpen met herkomst Gutmann in de NK-collectie, dat in september 2000 werd
afgesloten met een rapport. Dit werd voorgelegd aan de staatssecretaris van OCenW en de
familie Gutmann. In de tijd die hierop volgde was er de nodige (media)belangstelling, en
in het overleg tussen staatssecretaris Van der Ploeg en de Vaste Commissie voor OCenW
kwam de zaak aan de orde. Op 24 januari 2002 werd de zaak voorgelegd aan de Restitutie
Commissie. De staatssecretaris van OCenW verzocht de commissie binnen 12 weken tot
een advies te komen inzake het verzoek tot teruggave van de Gutmann collectie. Het
advies van de Restitutie Commissie kwam in de vergadering van 25 maart 2002 tot stand.
Samenvatting feitenrapport
De van oorsprong Duitse bankier en kunstverzamelaar F.B.E. Gutmann vestigde zich
samen met zijn vrouw in 1919 in Nederland. Hij verkreeg in 1924 de Nederlandse
nationaliteit. Voortbouwend op de collectie van de vader van F.B.E. Gutmann, Eugen
Gutmann, bracht het echtpaar in hun landhuis ‘Bosbeek’ te Heemstede een groot aantal
kunstvoorwerpen bijeen. In de jaren 1939 tot 1942 brachten de omstandigheden het op
grond van de Duitse rassenwetten als joods aangemerkte echtpaar Gutmann ertoe zich te
ontdoen van de kunstcollectie. Zo werden al in 1939 de meest waardevolle voorwerpen
naar Parijs verzonden: deze zouden tijdens de bezetting van Parijs uit hun opslagplaats
worden ontvreemd. Eveneens in 1939 bracht de heer Gutmann een aantal objecten over
naar de Amsterdamse kunsthandel Rosenberg: deze zouden in 1940 worden aangekocht
door Göring. Aan de Duitse kunsthandelaren Böhler en Haberstock verkocht Gutmann
vervolgens in de jaren 1941 en 1942 alle overige kunstvoorwerpen. Bij deze verkoop ging
het om een groot aantal voorwerpen van toegepaste kunst, om voorwerpen uit de
zilvercollectie van de familie, maar ook om een aantal schilderijen. Voordat een
vluchtpoging kon worden gerealiseerd werd het echtpaar in 1943 aangehouden door de
nazi's. De heer en mevrouw Gutmann kwamen beide om in vernietigingskampen.
Na de oorlog zijn maar enkele van de naar Parijs gebrachte kunstvoorwerpen
teruggevonden. Voor zover zij in Duitsland werden teruggevonden en naar Nederland
gerecupereerd, werden deze kunstvoorwerpen door de SNK teruggegeven aan de erven
Gutmann. In tegenstelling tot de in Parijs ondergebrachte voorwerpen werden veel van de
voorwerpen die door de heer Gutmann aan Böhler en Haberstock waren verkocht, na de
oorlog in Duitsland teruggevonden. De kinderen van het echtpaar Gutmann, die de oorlog
in het buitenland hadden overleefd, verzochten de SNK om teruggave van deze
voorwerpen. Over het recht op restitutie van de voorwerpen ontstond onenigheid tussen de
24