Verslag 2002 - Restitutiecommissie

3.2 Scholten
De Begeleidingscommissie onderzoekfinanciële tegoeden Tweede
Wereldoorlog in Nederland, de commissie-Scholten, heeft haar eindrapport
met de definitieve bevindingen op 15 december 1999 gepresenteerd.
De commissie kreeg bij haar installatie op 13 juli 1997 als taakopdracht
mee om een onderzoekte doen naar de feitelijke systematiekrond het
rechtsherstel aangaande financiële tegoeden van oorlogsslachtoffers van
de Tweede Wereldoorlog bij banken en verzekeraars in Nederland. Daarbij
kon de rol van banken en verzekeraars, alsmede – waar relevant – de rol
van de overheid aan de orde komen. Als onderzoeksobjecten waren
aanvankelijk bepaald: geld en verzekeringen. In maart 1998 werd dit op
verzoekvan de Minister van Financiën uitgebreid met effecten, rechten,
uitkeringen volgens sociale verzekeringen en vorderingen/debiteuren.
De commissie-Scholten oordeelt dat, alhoewel het rechtsherstel een
operatie is geweest die wegens zijn enorme omvang en complexiteit
respect afdwingt, er toch ook kritische kanttekeningen geplaatst moeten
worden. Die betreffen ten eerste de lange duur ervan waardoor het
merendeel van de slachtoffers van de roof jarenlang, een deel zelfs tot
halverwege de jaren vijftig, op de volledige afronding van hun zaakheeft
moeten wachten. Ten tweede werd het rechtsherstel op een aantal punten
gekenmerkt door een strikt bureaucratisch handelen, waarbij weinig
soepelheid betracht is en vaakweinig oog geweest is voor de bijzondere
positie en belangen van de slachtoffers.
De kritiek van de commissie-Scholten spitst zich met name toe op
aspecten van het rechtsherstel ten aanzien van de geroofde effecten. De
materiële uitkomst daarvan is weliswaar bevredigend geweest, maar de
totstandkoming en uitvoering van de naoorlogse regelgeving met betrekking
tot effecten waren op bepaalde punten niet in overeenstemming met
grondslagen van de Nederlandse rechtsorde.
Zo was het volgens de commissie onjuist dat de Vereniging voor de Effectenhandel,
die zich in de oorlogsjaren zo weinig eervol had gedragen, een
zo grote invloed heeft gehad op het rechtsherstel en zo nauw bij het
beleid werd betrokken, ook al was het zo dat de feitelijke kennis van de
materie in hoge mate daar geconcentreerd was. De regering heeft op
verschillende momenten de belangen van de beurs en de effectenhandel
laten prevaleren boven een adequaat en voortvarend rechtsherstel van de
betrokken vervolgingsslachtoffers en daarmee afbreuk gedaan aan de
rechtsgang die in de herstelwetgeving was vastgelegd. Mede daardoor
kwam tot 1953 van feitelijk rechtsherstel in de vorm van teruggave van
effecten – zelfs waar kwade trouw bij de aankoop van joodse effecten
aannemelijkwas – zo goed als niets terecht.
3.3 Kordes
De Commissie OnderzoekLiro-archieven, de commissie-Kordes werd
ingesteld op 10 december 1997. De commissie heeft zich beziggehouden
met onderzoeknaar tastbare goederen (zaken). Op 29 januari 1998 bracht
de commissie-Kordes haar eerste rapport uit over de verkoop van kleinoden,
afkomstig uit de kluis van Lippmann-Rosenthal omstreeks 1968.
De commissie heeft op 9 december 1998 haar tweede rapport uitgebracht
aan de Minister van Financiën. Daarin is uitgebreid aandacht besteed aan
verschillende categorieën van joodse individuele claims. Tegelijkertijd met
het rapport-Kordes is de onderzoeksgids Archieven joodse oorlogsgetroffenen
verschenen. Deze onderzoeksgids is door het Algemeen Rijksarchief
in samenwerking met het Ministerie van Financiën en het Rijksinstituut
voor Oorlogsdocumentatie op verzoekvan de commissie-Kordes
opgesteld.
Het onderzoekvan de commissie-Kordes naar de daarmee verband
houdende archieven heeft geleid tot uiteenlopende conclusies over het
Tweede Kamer, vergaderjaar 1999–2000, 25 839, nr. 13 5
Bijlage 3