Verslag 2002 - Restitutiecommissie

SNK en de familie Gutmann. De SNK stelde zich op het standpunt dat de verkoop
vrijwillig was geweest, waardoor rechtsherstel niet aan de orde was. Dit leidde in 1952 tot
een uitspraak van de rechtsherstelrechter. Deze oordeelde dat de bewuste verkoop dan wel
niet onder directe dwang, maar wel "onder invloed van de speciale omstandigheden" tot
stand was gekomen. Op grond hiervan achtte de rechter deze verkoop aantastbaar. In zijn
uitspraak herstelde hij de erven in hun positie als eigenaar en bepaalde dat zij de door de
heer Gutmann tijdens de oorlog ontvangen tegenprestatie aan de Staat der Nederlanden
dienden te vergoeden. De erven Gutmann kregen hiermee dus feitelijk de mogelijkheid de
voorwerpen terug te kopen van de Nederlandse overheid. Alhoewel de kinderen van het
echtpaar Gutmann zich op het standpunt stelden dat hun vader de verkoopprijs nooit
daadwerkelijk had ontvangen, kochten zij in de loop van de jaren '50 een aantal
voorwerpen terug.
In de NK-collectie bleken zich anno 2000 nog meer dan 200 kunstvoorwerpen uit de
voormalige collectie Gutmann te bevinden. Deze voorwerpen, waaronder 9 schilderijen,
kunnen in drie hoofdcategorieën worden onderverdeeld:
1. Drie zilveren voorwerpen die in 1939 ter verkoop werden aangeboden bij de
Amsterdamse kunsthandel Rosenberg. Deze verkocht ze uiteindelijk in 1940 aan
Göring. Deze voorwerpen zijn na de oorlog niet betrokken bij een verzoek om
teruggave, en wellicht is het de erven nooit bekend geweest dat deze voorwerpen
naar Nederland waren teruggekomen.
2. De voorwerpen die de heer Gutmann aan Böhler en Haberstock verkocht en
waarover de rechter zich in 1952 zich had uitgelaten. De erven werden bij deze
uitspraak hersteld in hun positie als eigenaar op voorwaarde van terugbetaling van
tijdens de oorlog ontvangen verkoopgelden. Waarschijnlijk om financiële redenen
maakten de erven geen gebruik van deze mogelijkheid. Het merendeel van de
kunstvoorwerpen met herkomst Gutmann dat werd aangetroffen in de NK-collectie
behoorde tot deze groep.
3. Twaalf kunstvoorwerpen die in de NK-collectie werden aangetroffen, waarvan niet
veel bekend was, maar waarvan de herkomst Gutmann wel kon worden vastgesteld.
Waarschijnlijk behoorden deze tot de aan Böhler en Haberstock verkochte werken.
Zeker was dat deze na de oorlog niet bekend waren bij de erven en niet bij de
behandeling van hun restitutieverzoek waren betrokken.
afb. 5 Gutmann collectie (NK 3220)
afb. 6 Gutmann collectie
25